PUUR magazine 2012

PUUR Nummer 2

voor u van PWN

“Ontdek de duinen door de ogen van de boswachter”

“Kraanwater moet aan strengere eisen voldoen dan bronwater”

PWN inhoud 04

Water en natuur gaan hand in hand Ik neem u mee naar de duinen van Noord-Holland. Die duinenrij vlak langs de kust.

Voel het zand, de wind, ruik de zilte zeelucht. En realiseer u dan dat wij bij PWN niet alleen zo’n 7.300 ha duingebied beheren. De duinen vormen ook een belangrijke bron voor het schone, betrouwbare en lekkere drinkwater dat wij produceren. We doen er alles aan om dat goed te organiseren. Want hoewel schoon drinkwater in Nederland zo vanzelfsprekend lijkt, is het dat zeker niet. Voordat het bij u thuis uit de kraan komt, zijn er al heel wat zuiveringsprocessen aan vooraf gegaan.

07

08

11

We investeren in innovatieve technieken om voldoende betrouwbaar drinkwater te kunnen blijven leveren aan onze klanten. Nu en in de toekomst. In binnen- en buitenland. Tegelijk helpen we de natuur met natuurherstelprojecten, houden we het duin open met grote grazers en waken we over de diversiteit van planten en dieren. Dat alles doen we samen met vrijwilligers, wetenschappers en professionele organisaties.

We zien het als onze verantwoordelijkheid om de drinkwatervoorziening en de natuur in ons gebied veilig te stellen. En dat er zoveel mogelijk mensen van ons water en onze natuur kunnen genieten. Ga eens mee met een excursie van onze boswachters en doe nieuwe energie op. Echt, te midden van zoveel pure schoonheid wil je alleen nog maar puur genieten!

Colofon PWN Postbus 2113

Lekker!

Water!

1990 AC Velserbroek Tekst

12

Intervolvement Communications,

PWN nieuws

14

Ontdek de duinen...

16

De Hoep

Martien den Blanken directeur PWN

18

Haarlem Vormgeving Limoon, Haarlem Fotografie Erik Los, Amsterdam Sanne Tiebie, Uitgeest PWN Drukwerk HuigHaverlag, Wormerveer

FSC logo

2

Op stap met PWN

Ontrafel een duister geheim

19

PWN helpt

20

Kamperen in de duinen

Bodemonderzoek vanuit de lucht

22

Water van levensbelang

Met het oog op de toekomst

24

“Puur genieten”

Altijd op de hoogte 3

Lekker! Water!

Overal beschikbaar, veilig én goedkoop Heeft u wel eens water uit de kraan gedronken in New York? Of Sydney?

Dan heeft u vast geproefd dat kraanwater daar naar chloor smaakt. Dat is wel even anders dan het kraanwater dat we in Noord-Holland gewend zijn.

Lekker, veilig en betaalbaar water is lang niet overal zo gewoon.

In Nederland maken we niet alleen lekker drinkwater, het is ook veilig. Het voldoet aan strenge normen. Weet u dat kraanwater hier zelfs aan strengere eisen moet voldoen dan bronwater in flessen? Volgens het Waterleidingbesluit moeten waterleidingbedrijven hun drinkwater laten testen op sporen van 70 verschillende stoffen. Flessenwater daarentegen wordt maar op 10 tot 20 stoffen getest.

10.000 kilometer Om aan dat betrouwbare water te komen, is een enorme infrastructuur nodig van ondergrondse leidingen, pompstations, zuiveringsinstallaties en infiltratiegebieden. In Noord-Holland alleen al ligt maar liefst 10.000 kilometer aan leidingen. Hoe komt water nu bij u uit de kraan? Heel in het kort: we pompen water uit het IJsselmeer en zuiveren het volgens de nieuwste innovatieve technieken. Een gedeelte

wordt direct gezuiverd tot drinkwater, een ander deel gaat via grote leidingen naar de duinen. Hier passeert het water de koele, donkere duinbodem en wordt het nog verder bacteriologisch gezuiverd. Na zo’n drie, vier weken pompen we het geïnfiltreerde water op. Dan gaat het door het leidingnet naar de huishoudens in Noord-Holland. Kijk voor een uitgebreide uitleg op www.wegvanhetwater.nl om te weten te komen hoe PWN drinkwater maakt.

Chloorvrij In Nederland gebruiken we geen chloor om drinkwater te desinfecteren. Dat gebeurde vroeger wel, maar chloor reageert op stoffen die in het water zitten en dat kan schadelijke stoffen voortbrengen. Nu zuiveren we met behulp van membranen en UV-licht en dat is veel beter. In andere landen hanteren ze andere ideeën als het gaat om het zuiveren van water. In de VS is het gebruik van chloor zelfs verplicht.

Supergoedkoop Naast lekker en veilig is het Nederlandse drinkwater ook nog eens erg goedkoop. En dat terwijl het zo’n intensieve behandeling ondergaat. De prijs van drinkwater in NoordHolland is € 1,29 per 1000 liter. Dat is nog geen cent per liter!

Vergelijk dat maar eens met de prijs van een liter bronwater in de winkel. En bedenk dat kraanwater veel duurzamer is.

Ga maar na: je hebt er geen plastic flesjes voor nodig.

Zo besparen we op grondstofgebruik en CO2-uitstoot en vormen we minder afval dat anders verwerkt zou moeten worden.

Glaasje grachtwater?

Ook van grachtwater is prima drinkwater te maken. Dat lieten de drinkwaterbedrijven in oktober 2011 zien tijdens de International Waterweek op het Koningsplein in Amsterdam.

De Perfector-E, een mobiele waterzuiveringsinstallatie, maakte van het vieze grachtenwater zuiver drinkwater.

Dit werd uitgedeeld onder het publiek. Met deze actie wilden de drinkwaterbedrijven laten zien dat drinkwater niet

“De prijs van drinkwater in Noord-Holland is nog geen cent per liter!”

4

vanzelfsprekend is. De Perfector-E is mede ontwikkeld door PWN om uit oppervlaktewater in ontwikkelingslanden 100% betrouwbaar drinkwater te maken. Het apparaat zetten we in bij rampen waarbij de kwaliteit van drinkwater en dus de volksgezondheid in gevaar komt.

Waterkennis delen

“Kraanwater moet hier zelfs aan strengere eisen voldoen dan bronwater in flessen”

PWN investeert proactief in drinkwaterbereiding en we lopen voorop bij de ontwikkeling van nieuwe zuiveringstechnieken.

Op dat vlak zijn we wereldwijd bekend. Al jaren. Onze omvangrijke kennis op het gebied van beheer, aanleg en renovatie van drinkwatersystemen delen we met andere partijen in en buiten Nederland. Dat doen we bijvoorbeeld in noodsituaties zoals na de aardbeving in Haïti. Hier brachten we vijf Perfectors, mobiele zuiveringsinstallaties, om schoon drinkwater te maken voor zo’n 250.000 mensen.

Flesje voor de baby Het water dat in Nederland uit de kraan komt, is direct te gebruiken voor het maken van flesvoeding voor baby’s.

Het hoeft dus niet per se eerst gekookt te worden.

Gebruik wel koud water en laat de kraan even goed doorstromen voor het vullen van het flesje. En let op als zich in huis nog oude loden leidingen bevinden. Dan is het beter om flessenwater te gebruiken, want een teveel aan lood kan schadelijk zijn.

5

PWN nieuws Doe mee in het PWN-klantenpanel Wij willen graag weten wat u als klant van PWN vindt van actuele onderwerpen en nieuwe initiatieven. Doe mee in ons klantenpanel en geef zes keer per jaar uw mening. Meld u aan via www.pwn.nl/klantenpanel.

Uiteraard houden we u op de hoogte van de resultaten van de onderzoeken.

“Een glas water uit de kraan kost maar 0,0003 euro” Waterpromotieteams Schapen verzorgen de duinen Meer structurele ondersteuning bieden we onder meer in Rwanda. Regelmatig gaan experts van PWN hier naartoe.

Ze adviseren en ondersteunen de lokale waterbedrijven bij de aanleg van drinkwatervoorzieningen.

Expertise in Rwanda In het noordwesten van Rwanda adviseert PWN een lokaal drinkwaterbedrijf, Aquavirunga, bij het herstel van drinkwatersystemen. Na de burgeroorlog van de jaren negentig waren die nogal verwaarloosd. Vrouwen en kinderen sjouwden dagelijks liters water op hun hoofd, kilometers lang, van de bron naar hun woning. Inmiddels is veel hersteld en hebben hier 300.000 mensen weer schoon en betrouwbaar drinkwater.

Op termijn dragen we daarom onze expertise via Aquavirunga over aan de 160 Rwandese waterleidingbedrijven.

Mag ik een karafje kraanwater?

Flessenwater is uit, kraanwater wordt hip. Althans, als het aan PWN ligt. Kraanwater is immers een lekker, duurzaam en goedkoop alternatief. Vraag daarom in restaurants om kraanwater in plaats van water uit een fles. Exclusief voor de horeca heeft PWN een actie bedacht: de PWN-waterkaraf. PWN biedt horecabedrijven in Noord-Holland deze stijlvolle karaffen gratis aan.

Ze kunnen de waterkaraffen bestellen door een mailtje te sturen naar mcservices@pwn.nl.

6

“Onze omvangrijke kennis delen we met andere partijen”

In het duingebied bij Bergen hoedt herder Marijke Dirkson een kudde van 250 schapen voor PWN. Van half april tot half november kortwieken ze het gras, de struiken en de hei in 200 hectare duin. ’s Zomers worden de schapen geschoren. De wol verkoopt Marijke aan een wolfederatie, en aan particulieren en kunstenaars. In de winter staan de schapen bij een boer op het land. Marijke geeft ook lezingen over de schapenhouderij. Zelf de kudde volgen?

Kijk op www.pwn.nl/schapen. Meer over Marijke, het schapenscheren en haar lezingen: www.rinnegom.nl

Tijdens festivals deelt PWN kraanwater uit. Speciaal hiervoor hebben we waterrugzakken, een rijdende waterbar en een waterwand met twee kraantjes ontwikkeld. Interesse? Mail naar mcservices@pwn.nl

“PWN levert jaarlijks 106 miljard liter drinkwater” PWN in social media

Wat is er te doen in de Noord-Hollandse duinen? Hoe kunt u het beste water besparen? Welke grote natuur- of waterprojecten lopen er bij PWN en wat betekent dat? Wanneer is de PWN Zomerdag? Wilt u altijd als eerste op de hoogte zijn? Volg PWN dan op Twitter! Het Twitteraccount wordt beheerd door de afdeling Marketing en Communicatie. Wij zijn ‘open’ tijdens kantooruren! @pwnwaternatuur.

Ook boswachter Evert-Jan Woudsma twittert dagelijks over zijn werk in de duinen tussen Castricum en Wijk aan Zee. Hij stuurt ook foto’s en filmpjes mee. Volg Evert-Jan op Twitter via @boswachterNHD

7

Ontdek de duinen…

door de ogen van de boswachter Hoge en begroeide duinen, afgewisseld door lichte glooiingen van zand. Meren en bossen, grassen en paden. Hier leven vogels en vossen, marters en vleermuizen, konijnen en Schotse hooglanders.

Het duinlandschap vormt het magisch decor van een duizelingwekkend samenspel van dieren en planten.

Ga mee op ontdekkingsreis met Véronique van Meurs, een van de boswachters van PWN. PWN beheert o.a. het Noordhollands Duinreservaat, een gebied van ruim 7.000 hectare. Hier geniet u van het groen, leven talloze dieren en groeit en bloeit de natuur volop. En tegelijk zuiveren we hier uw schone drinkwater. PWN zorgt ervoor dat groen en blauw in de duinen in balans zijn en blijven. En dat doen we mede dankzij onze 27 boswachters.

Zonnige zomen Véronique: “In de periode 1930 tot circa 1950 zijn er veel bomen in het duingebied geplant. Dit gebeurde om verstuiving van het duin tegen te gaan, en tegelijk leverde het nuttig werk op, waar destijds een tekort aan was. Maar nu, zo’n 80 jaar later, vormen deze volwassen bomen donkere schaduwtunnels met hun dikke bladerdek. Een mooi gezicht, maar het zorgt ook voor een eenzijdige begroeiing, ofwel biotoop”, legt Véronique uit. Doordat er amper lichtinval is, blijven flora en fauna die zon nodig hebben achter. Daarom maakt PWN deze tunnels weer open. Door gericht bomen te kappen, ontstaat er meer gelaagdheid in de begroeiing. Deze ruimte en lichtinval zorgen voor een diversiteit aan mooie grassen en planten.

De zogenaamde zonnige zomen vormen verbindingszones voor insecten die van nature vrij geïsoleerd leven. “Vlinders fladderen hier bijvoorbeeld van plant naar plant. En tal van andere insecten zoals de solitaire bij die, in tegenstelling tot de honingbij, niet in een volk leeft, gaan hier op zoek naar een 8

partner of soortgenoten. Ze hebben tijdens hun reis van dagen of soms weken plekjes nodig om te schuilen tegen regen en kou, om rustig te eten of op te warmen in de zon. Vlinders kunnen bijvoorbeeld niet vliegen met natte vleugels. Maar ook de nachtegaal profiteert mee. Deze vogel maakt zijn nest laag bij de grond in de brandnetels.”

Boommarteronderzoek “De boommarter, een donkerbruin roofdier van katformaat, staat op de rode lijst.” Dat wil zeggen dat het dier zeer zeldzaam is. De beesten werden in het verleden bejaagd en hun woongebied is door oprukkende bebouwing versnipperd.

Maar mede door een onderzoek dat PWN financiert, hoopt zoogdierliefhebber Véronique meer te weten te komen over hoeveel boommarters er leven en zich voortplanten in het

Noordhollands Duinreservaat. “Het is een bijzonder slim beest.

De vrouwtjes verlengen hun draagtijd, zodat ze paren en jongen in het jaargetijde waarin er het meeste voedsel is, de zomermaanden.”

Onder andere met cameraregistratie en menselijke tellingen brengt PWN in kaart waar, hoe en hoeveel boommarters er leven in het duingebied. Uzelf kunt ook via www.waarneming.nl doorgeven wanneer u denkt dat er ergens boommarters leven.

Maar aangezien het schemer- en nachtdieren zijn en ze vooral in bomen leven, is het lastig ze te spotten.

Een paar tips van de kenner zodat u de zeldzame beesten of hun leefgebied toch kunt ontdekken. “De boommarter heeft een roomgele bef en loopt met een typisch marterloopje:

gekromde rug, alsof hij zich een beetje opgejaagd voelt. In de paartijd, juli en augustus, zijn ze meer met elkaar bezig dan met de omgeving, dus houden ze zich minder goed schuil. In mei en juni komen de jongen uit hun hol, ontdekken ze de wereld en kunt u ze in en rondom hun boom zien spelen.

De beesten bakenen hun territorium af met hun sterk geurende uitwerpselen. Zie je een drol op een tak liggen dan is de kans groot dat deze van een boommarter is. Omdat ze zelf geen hol kunnen maken, gebruiken ze die van bijvoorbeeld spechten.

Marters kiezen altijd holen in oude, dikke bomen, want er moet wel plek zijn voor 3 tot 5 jongen.” Eind augustus rondt PWN het onderzoek af, en daarna delen we onze kennis over deze bijzondere beesten graag met u. Houd onze website dus in de gaten voor lezingen, films en excursies.

9

Ontdek de duinen

De Hoep...

“In de verbindingszones vinden insecten en vogels elkaar”

is multifunctioneel Bezoekerscentrum De Hoep is een mooie en leerzame plek, midden in de natuur.

Geschikt voor activiteiten als schilderworkshops en schoolreisjes, tot en met vergaderingen en kinderpartijtjes.

De duinen in!

Wie vertelt er mooier dan de boswachter? Samen ontdekt u bijzondere plekjes zoals vogelkijkhutten en de waterbel. We organiseren wandel- en fietsexcursies voor scholen, particulieren en bedrijven. Of we helpen u een mooie tocht uit te stippelen.

Kinderparadijs Voor kinderen is De Hoep een grote ontdekking. Ze zijn hier voor één avond krijger of leren nestkastjes bouwen. Ook verhuren we rugzakjes voor ontdekkingstochten waarbij ze als een kabouter, natuurspeurneus, duinmagiër of hulpboswachter op pad gaan. Of ze leren met een kruiwagen vol opdrachten over waterdieren in de Hoeptuin, bestuderen het weer of onderzoeken het grondwater.

Workshops voor volwassenen De Hoep organiseert het hele jaar door ook activiteiten voor volwassenen. Wat te denken van het duin als decor voor een teken-, schilder- of fotografieworkshop?

Dagje uit!

Onze vaste expositie is spannend en interactief. Met filmpjes en een game leert u hoe PWN voor schoon en lekker drinkwater zorgt en hoe we het duin beheren met verstuiving, begrazing en vernatting. Daarnaast is er elk kwartaal een nieuwe tentoonstelling. Verder is er een filmzaal, lees- en kinderhoek en een winkel waar u spullen vindt om de natuur mee te ontdekken, zoals zoekkaarten en loeppotjes.

Duurzaam vergaderen in de natuur

Grote grazers Als u in de duinen loopt, kunt u zo maar een groep pony’s, Schotse hooglanders of een kudde schapen tegenkomen.

Het is niet alleen leuk dat deze beesten hier rondlopen, het is ook nuttig. De regenval van vandaag de dag is een soort bemesting door de relatief hoge hoeveelheid stikstof. Hierdoor groeit gras overal en in een rap tempo. Kruiden en andere speciale planten komen zo in de verdrukking, daarom zetten we de grazers in als natuurlijke grasmaaiers. We doen dat heel gericht, want elke vegetatie vraagt om een andere begrazing. Zo zijn schapen bijvoorbeeld ‘gestuurde grasmaaiers’. Ze houden in Bergen specifieke stukken duingebied kort, gestuurd door een herderin en honden. PWN doet dit om verruiging tegen te gaan. Als we niks doen, dan verandert of verschuift een heel ecosysteem. De grote Schotse hooglanders pakken alles mee, 10

ook hoge takken en struiken. Daarom kunt u ook deze grote grazers makkelijk tegenkomen in het duingebied. Vindt u dat spannend? PWN organiseert cursussen ‘Geen angst voor grote grazers.’

Maak van uw vergadering of training een duindag in het vergadercentrum van De Hoep. De Hoep heeft vijf zalen en een congres- en filmtheater met plaats voor 114 personen. En tussendoor neemt een van onze boswachters u graag mee de duinen in voor nieuwe inspiratie en energie. Onze catering is biologisch. Met uw vergadering steunt u ons bezoekerscentrum en natuureducatie voor kinderen. Kijk voor meer informatie en tarieven op www.pwn.nl/vergaderen

Openingstijden Mooie duinen dankzij uw bijdrage Voor het Noordhollands Duinreservaat heeft u een duinkaart nodig. Deze bestelt u al voor 10 euro via www.pwn.nl/duinkaart. En met deze opbrengst onderhoudt PWN de duinen.

Dit doen we namelijk zonder subsidie van de overheid.

Toegang is gratis en onze openingstijden zijn: dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur. In schoolvakanties ook op maandag.

Meer informatie en reserveren Op www.pwn.nl/dehoep vindt u ons activiteitenprogramma en onze vergadermogelijkheden. Op de hoogte blijven? Via www.pwn.nl/nieuwsbrief abonneert u zich gratis op de digitale nieuwsbrief van PWN.

11

Leren over de natuur

Ontrafel een duister geheim uit het verleden…

Op een dag staat er een schoenendoos op tafel in de klas. De inhoud? Een stukje bot, een tekst op perkament en een mysterieus muntje in een kistje. Wat te doen? Waar komt het vandaan? Het lijkt oud, maar is het

Professor B. en zijn geheime genootschap zitten met de handen in het haar en hebben dringend de hulp van de klas nodig. De schoenendoos die de leerlingen hebben gekregen, is in een kringloopwinkel door een vrouw gekocht. Toen zij de doos opende, vond ze de bijzondere inhoud en is ze ermee naar het museum gegaan. Daar kwamen ze erachter dat de vondst erg speciaal is.

dat ook? Dan is er ook nog de brief

Welkom in de zoektocht naar het Monnikmysterie…

van Professor B. Hij vraagt om hulp bij

Leren op een nieuwe manier

het oplossen van een mysterie...

Het Monnikmysterie is één van de onderdelen van Serious Multi Reality Adventure, een nieuwe manier van onderwijs. Kinderen leren niet uit een boekje over de natuur, geschiedenis en hun omgeving, maar beleven het tegenwoordig met al hun zintuigen zelf. Met de hele klas lossen ze een mysterie op. Daarvoor doen ze online onderzoek en krijgen ze opdrachten in de ‘echte’ wereld. Zo ontdekken ze bijvoorbeeld waar water vandaan komt, hoe hun voorouders leefden en wat de natuur van de Kennemerduinen te bieden heeft. Stichting Tijdgeest ontwikkelde dit spel speciaal voor kinderen van de bovenbouw van de basisschool.

PWN was enthousiast en investeerde in het project.

Leren is leuk Met Serious Multi Reality Adventure worden vakken als geschiedenis, biologie en aardrijkskunde gecombineerd met de hedendaagse technologie.

Voordat de kinderen daadwerkelijk de wijde wereld intrekken, gaan ze eerst op onderzoek uit in een virtuele wereld. Daar vinden ze meer informatie die nodig is om het mysterie op te lossen. Ook ontvangen ze ‘geheime boodschappen’ van de professor die hen erop uitstuurt. Zo moeten ze bijvoorbeeld naar een bibliotheek om belangrijke informatie op te sporen. En helpen ze een boswachter van PWN met het veldonderzoek. Ze onderzoeken hoe diep het grondwater is, bekijken de vegetatie in het gebied en bestuderen uit welke lagen de grond bestaat.

Educatie, maar dan op een speelse manier.

12

De kracht van PWN Stichting Tijdgeest koos er bewust voor om PWN bij dit project te betrekken. PWN weet namelijk niet alleen veel van water, maar ook van het beheer van de natuur. Met een Serious Multi Reality Adventure wordt dit op een leuke en dus effectieve manier op de leerlingen overgedragen. Zo vindt ook Juf Brieneke van der Linde van OBS de Boswaid uit Egmond aan den Hoef. Zij nam vorig jaar met haar groep 6 deel aan het Monnikmysterie. “De kracht van dit project is dat leerlingen het avontuur niet alleen beleven, maar ook echt betrokken raken.

Het is zo opgezet dat ze zich bewust worden van wat er om hen heen gebeurt en zo de samenhang tussen geschiedenis, aardrijkskunde en biologie ontdekken. De meerwaarde van PWN is dat ze het avontuur wetenschappelijk echt maken. Zo moeten ze bijvoorbeeld onderzoeken of er een verschil is tussen kraanwater en water uit de Adelbertusput.

Ook moeten de kinderen het duingebied in om zich voor te stellen hoe mensen er vroeger leefden.

En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen.

En het werkt, want leerlingen delen hun ervaringen met elkaar en zijn gedreven om dingen te ontdekken.

Er waren zelfs leerlingen die na afloop zeiden dat ze archeoloog wilden worden.”

Ook meedoen?

Bent u enthousiast geworden en wilt u meer weten over Serious Multi Reality Adventure? Kijk dan eens op de website www.huisvanhetverleden.nl.

Ook kunt u contact opnemen met Monique van Zelst, 06 – 11321182.

Op stap

...met PWN Hervulbare waterzakjes een hit In plaats van flesjes deelt PWN tijdens evenementen waterzakjes uit. De zakjes zijn nog leeg, zodat deelnemers die zelf kunnen vullen met kraanwater. En ze zijn handig: u kunt hem steeds opnieuw vullen, ophangen aan uw tas of rugzak en leeg kan hij makkelijk opgerold in de tas mee terug.

Zelf papier maken van gras en spijkerbroeken

Les je dorst bij de WaterTap Op de Paardenmarkt in Alkmaar staat sinds kort een drinkwatertappunt van PWN: de WaterTap. Hier kan winkelend publiek een bidon of waterflesje vullen. PWN wil meer tappunten plaatsen in Noord-Holland om zoveel mogelijk mensen te laten ervaren hoe lekker ons kraanwater is. Tegelijk leveren we een bijdrage aan het milieu omdat we op deze manier het hergebruik van waterflesjes stimuleren.

“PWN wil meer tappunten plaatsen in Noord-Holland ” De lievelingsplek van de boswachter

14

Van allerlei soorten vezels in en rond het duin kunt u papier maken. Van brandnetels bijvoorbeeld, maar ook van gras, komkommerschillen, oude spijkerbroeken en kranten. Ambachtelijk papiermaakster Marieke de Hoop laat dat zien op camping Geversduin.

“Ik neem campinggasten mee om vezels te verzamelen en die koken we tot pulp”, legt Marieke uit. “Vervolgens malen we dit fijn. Daarna scheppen we de vezels op een schepraam en dan heb je al papier. Je kunt er nu als versiering bloemblaadjes of kleine takjes op leggen. Het papier moet dan geperst worden en drogen, en klaar ben je.” En dan? Wat is er mooier dan op dit papier een liefdesbrief te schrijven? Of een brief aan opa en oma natuurlijk.

Wanneer en waar?

In de zomer dagelijks op camping Geversduin in Castricum.

Opgeven kan bij de balie van de camping. Kijk ook op http://blog.papiermakerijdehoop.nl

Doe meer met kruiden Wist u dat je met kruiden scrubzout of een geneesmiddel kunt maken? En dat kruiden vaak een rol spelen in volksverhalen? PWN-boswachters Lydia Slijkerman en Cora Schipma laten het zien.

In 2012 geven ze verschillende kruidenexcursies vanuit Bezoekerscentrum De Hoep in Castricum.

Regelmatig houdt boswachter Cora Schipma excursies naar haar favoriete plekken in het duin. Dit zijn bijzondere plekken waar u normaal gesproken niet mag komen. Ze vertelt erover en ook leert ze bezoekers veel over de flora en fauna.

Tijdens de anderhalf uur durende excursie geeft Lydia uitleg over de helende werking van kruiden. Zo zou thee getrokken van de meidoorn bloeddrukregulerend werken. Cora vertelt er mooie volksverhalen bij. Over vlier bijvoorbeeld.

Vlier brengt geluk als je de struik voor het snoeien om toestemming vraagt. Anders zou je door de bliksem worden getroffen.

Wanneer en waar?

Wanneer en waar?

Lijkt het u leuk mee te gaan? Houd dan www.pwn.nl/eropuit in de gaten voor data en tijden, of informeer via Bezoekerscentrum De Hoep, telefoon 0251 - 661 066

Er is plaats voor 15 mensen per excursie. Kijk op www.pwn.nl/eropuit voor de data en tijden, of informeer bij Bezoekerscentrum De Hoep via 0251 – 661 066

Giftig of eetbaar?

Weet u dat de onrijpe vlierbessen giftig zijn? Maar eenmaal rijp zijn ze vooral heel erg lekker en dus wel eetbaar. Wilt u meer weten?

Ga dan mee met boswachter Ina Roels. Ze neemt u mee het duin in en laat u eetbare en giftige planten zien. Ook laat ze u de eetbare proeven. De excursie duurt ongeveer anderhalf uur. In elk seizoen zijn er weer andere planten te bewonderen.

Wanneer en waar?

Kijk voor data en tijden op www.np-zuidkennemerland.nl

15

Wat betekent klimaatverandering voor ons drinkwater?

Bodemonderzoek vanuit de lucht PWN wint water uit de duinen. Maar klimaatverandering en stijging van de zeespiegel beïnvloeden dat waterreservoir. Hoe kunnen we hierop anticiperen? Hoog tijd om eens in de bodem te kijken, vanuit de lucht...

In september 2011 vloog er een helikopter met een enorm meetapparaat langs de Noord-Hollandse kust. In samenwerking met Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier voerde PWN dit onderzoek langs de kust van het duinreservaat uit.

De helikoptermeting bracht in kaart hoe het gesteld is met het evenwicht tussen het zoute zeewater en het zoete grondwater.

Zoetwaterreservoirs in zee De zoetwatervoorraad waar PWN kraanwater van maakt, drijft op zout water. En stijging van het zoute water kan onze drinkwatervoorziening in gevaar brengen. Harry Rolf, geohydroloog bij PWN, legt uit hoe dat zit: “Een overschot aan zoet water stroomt uit naar het gebied achter de duinen, een ander deel stroomt richting de zee. De helikoptermetingen laten zien dat dit zoete water niet direct in zee uitstroomt, maar op sommige plaatsen tot ver onder de zeebodem een tong van zoet water vormt onder de zoute zee. Dit is belangrijk voor onze rekenmodellen. Want het zoete water onder de Noordzee staat in verbinding met het zoete water onder de duinen. Dus als er op zee iets verandert, kan dat de zoetwaterbel onder de duinen beïnvloeden.”

16

Data = nulmeting De huidige grondwatermodellen bieden steeds minder houvast voor voorspellingen. Het luchtonderzoek is nodig om de modellen weer bij-de-tijd te maken. Dat is nodig, want er verandert nogal wat op zee. “En bijna elke verandering in zee heeft effect op de duinen”, verklaart Harry Rolf. “Dus wat gebeurt er als de zeespiegel stijgt door klimaatverandering?

Of als er meer regen valt? En welke invloed hebben kustmaatregelen zoals de zandmotor bij Den Haag? Al deze variabelen werken door in onze metingen en moeten we meenemen in onze sommen. Daarom zijn de data die de helikopter heeft verzameld de eerste stap, ons vertrekpunt en nulmeting. Deze gegevens rekenen we door, het zijn onze instrumenten om de modellen zodanig aan te passen dat we straks nog beter kunnen anticiperen.”

“Grondwater bestuderen vanuit de lucht”

17

PWN techniek

PWN helpt

Met het oog op de toekomst

...dag & nacht bij een gesprongen waterleiding Een gesprongen leiding komt weinig voor. Gebeurt het toch, dan lossen we het zo snel mogelijk op en informeren we u zo goed mogelijk. Dag en nacht.

Stap 1: ontdek een lek

Spuit of stroomt er ergens water uit de grond? Of ziet u ergens een krater van weggespoelde aarde of zand? Dan kan het zijn dat er een leiding is gesprongen.

Als het regent of de straten nat zijn, is het lastiger te zien. Maar ook dan zijn er controletips. Water dat ondergronds stroomt, zoekt een weg omhoog, bij asfaltwegen bijvoorbeeld via stoepranden, en bij een fiets- of voetpad tussen de tegels door. Kijk ook of het water helder is, anders kan het rioleringswater zijn.

Bij twijfel: bel ons, we zijn dag en nacht gratis bereikbaar via 0800 023 23 55

Beste innovatie

Stap 2: gratis bellen naar het klantencontactcentrum

De nieuwe zuiveringstechniek die we in Andijk aan het bouwen zijn heeft een prestigieuze, internationale prijs in de wacht gesleept. In mei ontving PWN in Brussel van de International Water Association de Project Innovation Award.

Deze eerste prijs geldt voor de beste waterinnovatie in Europa en AziĂŤ. De uitvinding van PWN dingt nu mee naar de Global Award.

Genoeg water voor iedereen PWN bouwt twee nieuwe waterpompstations. Het pompstation in Laren stamt nog uit de jaren zestig en is hoognodig aan vervanging toe. Hier verrijst binnenkort een gloednieuwe installatie.

Ook in Hoorn komt een nieuw pompstation, als uitbreiding op de bestaande capaciteit.

Dit is nodig omdat het inwoneraantal in ons voorzieningsgebied stijgt.

Hiermee stijgt ook de vraag naar water.

18

Denkt u dat er ergens een leiding is gesprongen, twijfel dan niet en bel naar 0800 023 23 55. Een medewerker van PWN stelt u een paar korte vragen, om zeker te zijn dat het om een gesprongen leiding gaat. Vanaf dan hoeft u niets meer te doen en regelt PWN de rest. We zorgen allereerst dat er zo snel mogelijk een storingsmonteur op pad gaat.

Keramiek ontmoet ionenwisseling De drinkwaterfabriek van de toekomst heet Andijk III. Deze derde versie van de zuiveringsinstallatie in Andijk wordt heel bijzonder. De hypermoderne fabriek werkt straks een stuk zuiniger en milieuvriendelijker en filtert het water aanmerkelijk beter. Allemaal dankzij een samenspel van keramische membranen en ionenwisseling. Een eigen innovatie, waar jaren van voorbereiding aan vooraf gingen. Deze nieuwe manier van water zuiveren is zo bijzonder, dat PWN daar nu al internationaal mee in de belangstelling staat. In 2015 is Andijk III klaar.

Stap 3: monteur op pad

Springt er ergens een leiding, dan lossen de monteurs van PWN het ter plekke op. Gat graven, lek opsporen, dichten.

De monteur draait ook tijdelijk afsluiters dicht, zodat het water stopt met stromen. Dan kan het zijn dat een aantal straten even geen water heeft. De meest actuele informatie en updates volgt u via www.pwn.nl/storingen

Stap 4: afhandeling en nazorg Zodra de monteur een gesprongen leiding heeft gemaakt, opent hij de afsluiters weer en stroomt al het drinkwater weer gewoon naar de huizen. Heel soms, een paar keer per jaar, is er sprake van verontreiniging. Doordat het water bijvoorbeeld in contact is gekomen met zand. Dan krijgen de huizen die water ontvangen via deze leidingen direct een kaartje in de bus met een duidelijk advies, zoals het water voor gebruik koken.

Superdikkemegawaterpijpleiding Een buis van bijna een meter dik ligt sinds kort onder de grond tussen Purmerend en Hoorn.

Deze supersnelweg voor drinkwater versterkt in de nabije toekomst het waterleidingnetwerk in deze groeiregio, waar 150.000 huishoudens op aangesloten zijn. Er waren 1.000 buizen van 18 meter en 750 vrachtwagens met zand nodig om dit klusje te klaren.

Gesprongen leiding?

PWN is 24 uur per dag bereikbaar via ons gratis storingsnummer: 0800 023 23 55.

Blijf op de hoogte via www.pwn.nl/storingen 19

Jippie! Kamperen in de duinen!

PWN recreëren

De geur van gras, eten in de buitenlucht, spelende kinderen en gezellig buurten. Kamperen! Heeft u er al zin in? Op deze duincampings vindt u precies wat u zoekt.

Camping de Lakens – Bloemendaal aan Zee

Camping Geversduin Castricum De natuur staat centraal op camping Geversduin. Wandel op het Belevingspad, door de Vlindertuin of volg de speciale Dierenroute.

Altijd al eens willen schapendrijven of een nachtvlinderexcursie willen doen? Vanaf deze camping kunt u mee op excursies met de boswachter. Kinderen kunnen er een stoere rangercursus volgen. Op eigen houtje de natuur ontdekken? Op de camping staat een uitkijktoren, een insectenhotel en een waterspeelplaats. Hoewel de natuur centraal staat, is de camping van alle gemakken voorzien. Zo is er een eetcafé, een grote speeltuin, een supermarkt, gratis internet en verwarmd sanitair. Wilt u als een echte Hobbit slapen in een hol onder de grond? Op camping Geversduin is ook een hobbithuisje te huur, sprookjesachtig ingericht, met daarnaast moderne voorzieningen én vloerverwarming.

Camping Geversduin wordt door de ANWB gewaardeerd met een 8,8.

20

Camping Bakkum Bakkum

Hoewel camping Bakkum de oudste camping van Nederland is, zijn ze behoorlijk met de tijd meegegaan. U kunt er in luxe kamperen of een strandhuisje, duinlodge of tenthuisje huren. De camping ligt midden in het Noordhollands Duinreservaat met het strand op loop- of fietsafstand. Op het winkelplein vindt u alles wat u nodig heeft.

Ook een dagje naar de stad is zo gepland.

Want Alkmaar, Haarlem en Amsterdam zijn vanuit Bakkum goed te bereiken. De camping is daarnaast een feest voor kinderen. Naast de bekende speelmogelijkheden, worden er regelmatig activiteiten georganiseerd zoals een voetbaltoernooi en theater maken. Als volwassene kunt u er mozaïeken of aan de slag met een schelpketting. Camping Bakkum krijgt van de ANWB als eindcijfer een 8,6.

Bent u op zoek naar pure luxe? Dat bent u helemaal op uw plek op Camping de Lakens.

Een Finse sauna? Een Turks stoombad?

Of genieten van een heerlijke massage of meditatieles op de camping? Aansluitend kunt u lekker eten in het restaurant Zoen aan Zee. Ook voor kinderen is er een ruim aanbod aan activiteiten. Zo kunnen ze surfen, mee met een jeepsafari of met de reddingsbrigade. En mocht het te warm zijn voor activiteiten, dan vindt u het Bloemendaalse strand op slechts tweehonderd meter afstand. U verblijft in uw eigen tent of caravan, maar u kunt ook een houten kampeerbungalow boeken of verblijven in een luxe Laidbackshack. De Lakens is een ANWB erkende camping en kreeg van de bond in 2011 een 9 als eindcijfer.

Alle drie de Duincampings zijn onderscheiden met een gouden Green Key. Dit is het milieukenmerk voor bedrijven in de toerisme- en recreatiebranche. Boek de camping van uw dromen op www.kennemerduincampings.nl 21

Veiligheid en beschikbaarheid

Water van levensbelang Als het ergens belangrijk is om schoon drinkwater te hebben, dan is het wel in een ziekenhuis.

Patiënten wassen, instrumenten steriliseren, nierdialyse en natuurlijk koffie zetten. Alles gebeurt met het kraanwater van PWN. “Voor nierpatiënten is het zelfs van levensbelang dat er altijd kwalitatief goed kraanwater voorhanden is”, aldus Frits de Boer, manager technische zaken in het Zaans Medisch Centrum (ZMC).

“Want hun bloed wordt met dit water, dat wij alleen nog demineraliseren, gezuiverd. Bij calamiteiten of onderhoudswerkzaamheden moeten deze patiënten als eerste worden geïnformeerd.” PWN hanteert daarom een zogeheten paspoort met daarin de contactgegevens van het ZMC. “Aan de hand hiervan kunnen we direct in actie komen mocht het nodig zijn.”

Controles Frits: “Ook voor de sterilisatieafdeling en de laboratoria is goed drinkwater essentieel. Wij zijn altijd alert op het voorkomen van legionellabesmettingen en andere microbiologische verontreinigingen. Daarom spoelen we de leidingen regelmatig preventief door en nemen we periodiek monsters om de waterkwaliteit te meten. Met temperatuursensors die de temperatuur van het water meten, weten we wanneer het ergens in het ZMC te warm wordt.

Dan spoelen we de waterleiding in dat deel van het gebouw door. Ook houden we keerkleppencontroles zodat verontreinigd water niet in het systeem kan terugspoelen.”

22

113 zwembaden Zo’n 67.000 kuub drinkwater verbruikt het ZMC op jaarbasis: dat is meer dan 100 zwembaden vol. Tegelijk houdt het ziekenhuis een waterbuffer aan van een dag voor noodgevallen. In de zeven jaar dat Frits bij het ZMC werkt heeft hij gelukkig nog nooit een calamiteit meegemaakt. “Je bent voortdurend voorbereid op iets waarvan je hoopt dat het nooit gebeurt.”

PWN als partner Simon van der Kolk is een van de drie relatiebeheerders bij PWN en onderhoudt nauwe contacten met het ZMC. Ook andere instellingen als ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen in NoordHolland, zo’n 250 in totaal, vallen onder zijn werkgebied. Simon: “We hebben hier te maken met kwetsbare mensen. Daarom schenken we bij zorginstellingen extra aandacht aan veiligheid en beschikbaarheid van water. Als het goed gaat, merk je hier niks van. Gaat het ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch mis, dan moeten we mensen snel kunnen bereiken. Daarom hebben we van al deze locaties de contactgegevens paraat van mensen die dan direct in actie moeten komen. Want bij een calamiteit is er geen tijd te verliezen.”

CONTACT: Storingen drinkwater of spoedeisende meldingen duingebied 0800 023 23 55 (gratis) 24 uur per dag Telefoon consumenten: 0900 405 07 00 (lokaal tarief) te bereiken op werkdagen van 08:00 tot 17:00 uur Telefoon zakelijke klanten: 0900 406 07 00 (lokaal tarief) te bereiken op werkdagen van 08:00 tot 17:00 uur Volg ons op twitter: @pwnwaternatuur Meld u aan voor onze nieuwsbrief: www.pwn.nl/nieuwsbrief

Ontdek TIPS, acties en veel voordelen!

je Schrijf in! snel

Geef u op voor onze digitale nieuwsbrief!

Adviezen om water te besparen? Tips van de boswachter? De digitale PWN Nieuwsbrief biedt informatie over projecten, evenementen en activiteiten in de natuur. Ook bent u altijd als eerste op de hoogte van acties of voordeel!

Geef u op via www.pwn.nl/nieuwsbrief of stuur deze bon in naar PWN, Antwoordnummer 830, 1990 VB Velserbroek

✔ Ja, ik wil graag de digitale PWN Nieuwsbrief ontvangen op het volgende e-mail adres:

Naam

Geslacht

Adres

Postcode/Plaats

M

V

iteraard gaan we vertrouwelijk met uw gegevens om. Mocht u op een later moment de PWN Nieuwsbrief U niet meer willen ontvangen, dan kunt u zich op elk moment afmelden.

PUUR

www.pwn.nl