PUUR 3

PUUR Nummer 3

voor u van PWN

“Door verstuiving keren oorspronkelijke planten en dieren weer terug”

“Veilig en lekker kraanwater door innovatieve zuivering”

PWN

inhoud

Colofon

04

PWN Postbus 2113

06

08

1990 AC Velserbroek Tekst Intervolvement Communications, Haarlem Vormgeving Li Moon, Haarlem Fotografie Aquanet, United Photos, Eric Los, Evert-Jan Woudsma, Fred van den Bos, Sanne Tiebie,

Kraan of fles?

Wandelen

12

Bespaartips

16

20

Dave Nanne, Ina Roels, Marieke Kuipers, Monique Lampe, PWN Drukwerk HuigHaverlag, Wormerveer

FSC logo

2

Wandelende duinen

Waterzuivering

De Kennemerduinen

We duiken de duinen in...

Alstublieft! Een nieuwe PUUR van PWN. Hij staat weer boordevol verhalen over water en natuur. Volg bijvoorbeeld onze boswachter Jan Zijlstra langs een van de vele wandelroutes in de duinen. Zelf beleven? Koop dan een compleet vernieuwde wandel- en fietskaart van het duingebied en doe eens de rode route.

Verder laten we zien waar ons drinkwater vandaan komt (de Alpen!), en hoe we het zuiveren. Trouwens, weet u dat kraanwater heel streng wordt gecontroleerd? Strenger dan verpakt water. Dus: laat frisdrank en flessenwater links liggen en drink water uit de kraan. Overal beschikbaar, helemaal lekker en spotgoedkoop.

De redactie

09

Schaapskooi

10

Kort

21

Veel met weinig

22

Toekomstproof

3

Kraanwater of flessenwater?

Het ene

is het andere niet…

Wat is er lekkerder dan op een warme zomerdag uw flesje te vullen met ijskoud drinkwater? Het kost bijna niks, het is goed voor het milieu en - niet te vergeten - het is veilig. Want weet u dat kraanwater veel strenger wordt gecontroleerd dan flessenwater? Jan Kroesbergen van het Waterlaboratorium vertelt hoe het zit.

Kraanwater moet in Nederland aan heel strenge eisen voldoen. Aan strengere eisen dan verpakt water. Het Waterlaboratorium controleert kraanwater op stoffen die er niet in horen te zitten. “Wij checken het water op de sporen van meer dan 700 stoffen die door mensen in het milieu zijn gebracht. Denk aan zout, nitraat en metalen, maar ook aan medicijnen en bestrijdingsmiddelen.”

Flessenwater is als cola “Mineraalwater daarentegen wordt op slechts twintig zaken getest, waaronder koper, nitriet, nitraat en bacteriën. Dat komt omdat verpakt water van oudsher onder frisdranken wordt geschaard”, legt hij uit. “En dus moet dit aan dezelfde eisen voldoen als cola of bitter lemon. Kraanwatercontrole valt onder het Drinkwaterbesluit, dat veel strenger is. Dit is de realiteit.”

Zoutgehalte verschilt Betekent de strengere controle dan dat kraanwater toch beter is dan flessenwater? Kroesbergen: “Nee, dat kun je zo

niet stellen. Wel is het zo dat bijvoorbeeld het zoutgehalte van verschillende bronwaters kan verschillen. Daarom waarschuwen artsen dialysepatiënten dat ze bepaalde merken bronwater beter kunnen laten staan.”

Verpakkingsmateriaal overbodig “Maar als het gaat om duurzaamheid dan is kraanwater natuurlijk beter: je hervult je flesje en dus is er minder of geen verpakkingsmateriaal nodig”, stelt Kroesbergen.

Transportkosten om verpakt water over de weg te vervoeren naar distributiepunten en winkels bespaar je hierdoor ook.

Je ziet dat steeds meer gemeenten daarop inspelen door watertappunten te plaatsen.”

1000 liter voor €1,31 Daarbij komt dat kraanwater gewoon bijna niets kost.

Ga maar na: voor 1000 liter drinkwater betalen we in NoordHolland maar € 1,31. Omgerekend is dat nog geen cent per liter. Vergelijk dat maar eens met de prijs van een flesje water in de winkel. Dus wat wordt het: kraanwater of flessenwater?

Les je dorst aan de tap

Wij checken kraanwater op meer dan

Wethouder Jan Nagengast: “Water drinken is gezond. En deze mooie watertappunten zien wij als een service aan de burger én aan de bezoekers van onze stad. Duurzaamheid staat in de gemeente Alkmaar hoog op de politieke agenda. Niet zonder resultaat: veel inwoners zijn al duurzaam bezig. De mensen reageren dan ook erg enthousiast. Doordat je bij de watertap je plastic flesjes opnieuw kunt vullen, hoef je die niet opnieuw te kopen. Dat scheelt niet alleen afval, maar ook transportinspanningen.

Ik zou daarom andere gemeenten adviseren ook na te denken over de plaatsing van watertappunten.”

700 stoffen!

“Kies je voor duurzaam?

Dan is kraanwater natuurlijk beter!”

Gasten houden van verrassingen “Wanneer gasten een fles wijn bestellen, serveren we daar een karaf kraanwater bij”, aldus Nico Kok, eigenaar van De Korenmarkt, Lunch, Lounge en Diner in Hoorn.

“En bij een kop koffie krijg je een glaasje water. Dat is een extra stukje service.

Mensen waarderen dit, vinden het leuk dat we ze hiermee verrassen. We verkopen hierdoor meer en draaien eigenlijk beter dan ooit. Door het water! Daar ben ik blij om. Iemand wees me op de mooie PWN-waterkaraffen. Na het sturen van een mailtje kreeg ik er twaalf. Steeds meer horecagelegenheden gebruiken die karaffen om kraanwater te serveren. Prima toch?”

Het (onafhankelijke) Waterlaboratorium… voert de waterkwaliteitsmetingen uit voor o.a. PWN. Jaarlijks nemen gespecialiseerde medewerkers 30.000 watermonsters voor PWN in behandeling. Onder meer van het oppervlaktewater waar drinkwater van wordt gemaakt. Ook nemen ze dagelijks monsters op de PWN-productiestations en bij consumenten thuis.

De luxe van handen wassen Verkoeling op een warme festivaldag? Tijdens Bevrijdingspop in Haarlem kon dat, dankzij PWN. Maud Quadvlieg, festivalvrijwilliger en organisator van het kinderfestival, zag hoe de kids zich uitleefden met waterspelletjes en -proefjes. “Zo probeerden de kleintjes serieus kraantjes te drukken in de gaten van een buis, waar onder druk water doorheen stroomde. Dat was best moeilijk. Gevolg? Veel gespetter, dikke pret, een nat pak en hilariteit alom. Ook het omver spuiten van een blikken toren lijkt makkelijker dan het is. Maar het toppunt van luxegevoel voor mij was dat je af en toe lekker je handen kon wassen.”

5

Op stap met de boswachter

Wandelen langs

een oud slagveld 86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105 17

106

14

107

108

13

EG

05

109

110

111

112

113

114

G

Legenda

115 528

SC-25

Autosnelweg

Brouwerskom

Hoofdweg

SC-27

BC Schoorlse

Weg

SC-28

Fietspad Wandelpad SC-35

Duinen

16

03 04

SC-36

uil

Ruiterpad Mountainbikeroute

15

SC-36

02

SC-36

Spoorweg

12

45

Veerdienst SC-37

ANWB paddestoelen Parkeerplaats NS station Camping

47

Kerken Windmolen

N9

11 10

S

SC-38

Welkom bij PWN het drinkw aterbedrijf van NoordHolland grootste natuurb én de eheerder in de provinc ie.

07 09

SC-39 SC-47

06

Klimduin

Vuurtoren Uitkijkpunt

Schoorlse

ocentrum

Water Bos

Knooppunt

26

Fietsenstalling

Duinen

SC-43

SC-49

S

Heel en Al

SC-51

SC 50

Hertenkamp Speelveld

08

96

95

Bezoekerscentrum/Inf Vogel observatie punt Banken 03

01

05

Strandpaal Horeca Veerboot Fast Ferry VVV

beheert PWN bijna 7.400 Kennemerland.

03

04

naar Amsterdam

97

Sportaccomodatie

95

Ruiterhek

96 98

Ecoduct Zwemwater Sloot/Gracht

N9

Water/Zee Bebouwing

93

Bedrijfsgebouwen Bedrijventerrein Camping

92 94

Heide Bouwland Cultuurland Akker

(met akker

& bouw/gras)

Het Noordhollan

86 91

Bouwland/Grasland Weiland (onder bouw/gras) Naaldbomen

90

85

89

Loofbomen

88

Gemengd

87

(onderste)

in Noord- en

ds Duinreserva

84

D H M NP S T * ** ***

72

80

79

68

N511

73

78

77 70

75

62

74 59

63

S 64

57

Cultuurhisto

N510

55

56 23

S 15

52

N9

N512 16 50

S

14

51

17

13

20

N9 49

18

12

N512

44

10

45 46

06

42

40 09

S

N512 11

N513 08

38

05

02 07

S S

36 35

Boswachter Veronique van Meurs: 19

48

47

41

rie

Niet alleen landgoed Marquette hoort diverse plekken tot ons erfgoed. die bij onze nationale geschiedenis Ook in de duinen liggen Egmond-Binnen ontdekte PWN horen. In de 17e eeuws bleekveld een paar duinen bij (een kort gemaaide jaar geleden de contouren 25 linnen te bleken). van een grasweide, die Dit bleekveld ervoor diende is in oude glorie om hersteld.

Her en24der zijn in de 18e en 19e eeuw stukken genomen als akkerbouwduin ontgonnen en veeteeltgebied. overigens. Daarom en in gebruik Met een magere werden ze ook duinakkers zijn weer opgegeven. opbrengst vandaag de De kleinschaligere dag nog steeds zijn door lage oude te herkennen zandwalletjes. omdat ze omgeven PWN heeft een gemaakt en inventarisatie geeft ze van deze met oude graanrassen een nieuw leven. Ze worden bijvoorbeeldduinakkers waar de vogels Verscholen in ingezaaid in de winter het duin staan van kunnen her en der ook boerderij zijn fourageren. ze niet nog oude duinboerderijen. plek om te22 wonen. meer in gebruik, maar ze Als zijn natuurlijk wel een prachtige 21 Het Bergerbos, onderdeel van landgoed De door PWN beheerd.

Oude Hof (Bergen), De oude lanenstructuur en waar nodig wordt ook wordt stukje worden de lanen voor stukje hersteld opnieuw beplant.

54

39

01

‘Heel vaak hoor ik hondenbezitters aan losloopgebieden klagen over het gebrek in het NHD. op attent dat Ik maak ze ze de luxe er dan graag hebben om hond bijna met hun aangelijnde 5.300 hectare natuur te fijn gebied, ontdekken. waar honden Eén heel aangrenzende wel los mogen Bergerbos. lopen, is het Alleen in het 15 maart tot broedseizoen 15 (van zijn. Broedende juni) moeten honden vogels en loslopende ook hier aangelijnd niet samen. honden Het Bergerbos hond en zit is een paradijsje gaan immers vol kleine en grotere bospaden. voor baasje en wandelingen van Er zijn uitgezette 11,9 km (oranje). 4,1 km (rood) of een grotere Deze laatste lus van daar heeft de hond aanlijnplicht.loopt deels door het NHD, in en om En dan na Bergen even een wandeling zo’n gezellige in. Eigenlijk horecagelegenhe houd ik dit bijzondere and my dog’, id plekje graag maar misschien voor ‘me aanvulling?’ zijn jullie wel een gezellige

04

37

N512

524

520

61

60 58

N511

525

Marquette

Boswachter Dirk Glorie:

‘Het wonder van de Wei van Brasser: dag van. Heel ik geniet er vroeger was nog elke Maar het dit een oud werd al snel verlaten want landbouwgebied.

Jarenlang lag het bracht er zo’n kale, niks op. ruige vlakte Het was het middenin de eerste natuurherstelpro duinen. van ruigte ject van PWN. kwam er een mooi In plaats zones. En moet duinmeer je nu eens met plas/draskijken. Een die op hun weelde aan beurt planten, Mijn specialisme weer insecten en vogels aantrekken. om er excursies is flora en regelmatig loop ik in dit te geven gebied allemaal groeit en en bloeit. Kom te inventariseren wat Maar eigenlijk er vooral zijn alle jaargetijden in het voorjaar kijken. hooglanders hier mooi. mogen hier O ja, onze ook graag meegenomen even pauzeren. als je die ook Mooi even ziet.’

521

69

N510

76

Landgoed

Dit landgoed bij Heemskerk geleden ontstond behoort tot ons culturele langs de binnenduinrand erfgoed. Eeuwen landgoederen. een parelketting Marquette is er daar één van. ook een soortenrijk Naast eeuwenoude van prachtige lanen vindt u bij teveel regenwater.weidevogelgebied, dat tevens er fungeert als Regelmatig zijn overloopgebied er excursies.

Het wandelpad slingert door het bos, langs verlaten akkers, infiltratiekanalen en voormalige militaire stellingen.

U kunt er Schotse hooglanders en boommarters tegenkomen. En hoor het gekrijs van de kolonie aalscholvers in de ondergepoepte bomen. Boswachter Jan Zijlstra vertelt honderduit langs de rode route.

67

71

81

Mindervaliden parkeerplaatsen Niet per auto bereikbaar c.q. geen eigen parkeervoorziening

Speelbos / speelterrein Parkeermogelijkhei d paardentrailer Dagkaartautomaat Uilenvangersweg, aan begin bij pompstation

Betaald parkeren Gepland 2013

in de natuur

522

65

Dagkaartautomaat Noordhollands Duinreservaat Drinkwater tappunt Horeca

vergaderen

523

S 83 82

Duiningange n: wandelroute en voorzieninge s n Startpunten (van noord naar zuid) / Markering Lengte in km / A

Duurzaam

Maak van uw vergadering of training vergaderruimtes een “duindag” van De Hoep. in een van Professioneel, op de duinen. kleurrijk ingericht, de mooie Met uw vergadering natuureducatie met uitzicht steunt u ons voor kinderen. bezoekerscentrum en

Thans Zuid-

at Tussen Wijk aan Zee en Bergen ligt het Noordhollands met een grootte van ongeveer Duinreservaat aaneengesloten 5.400 hectare een van Nederlands (NHD): natuurgebieden. bossen en stuivend U vindt er open duingebieden grootste zand naast stille kalkarme én duinmeren, uitkijkduinen maar ook kalkrijke duinen. met vergezichten, In het duinreservaat van de natuur te genieten. zijn vele mogelijkheden Wandelaars kunnen volop en fietsers zijn om terecht. Honden welkom en ook mogen, mits ruiters kort aangelijnd, mee.

Struweel (+hoog achter gemengd ) Hoogstruweel Strand Volkstuinen

en natuurgebied

Sinds de tweede helft voor de waterwinning van de 20e eeuw wordt vooral het IJsselmeer gebruikt. Dat meer dan 106.000.000.000 moet ook wel, als bron want jaarlijks liter water. Als halen, dan zouden gaat het om je zoveel water die er al lang uit de duinen een belangrijke uitzien als de zou Sahara. Nog schakel in de altijd zijn de zuivering van duinen ons drinkwater.

Dankzij de functie voor de waterwinning wettelijk goed zijn de duinen beschermd vanaf begin tegen allerlei bijzonder landschap 20e eeuw van internationaal bedreigingen. Daarnaast flora en fauna. zijn ze als belang, met Niet Natura 2000-netwerkvoor niets maken de duinen name door de bijzondere deel uit van (en de Ecologische mag niet in het Europese Hoofdstructuur de duinen worden in Nederland). gebouwd en weinig wegen Er er zijn in de aangelegd. loop van de Door goed beheer tijd maar krijgt de natuur soorten planten, meer ruimte.

Niet alleen voor dieren, vogels, amfibieën en de duizenden vlinders, mossen, insecten. Maar paddenstoelen, ook voor u, van wat de natuur bomen, als recreant! Wees u heeft te bieden. welkom en geniet

99

Wegnummers

A9

S

527 ntrum De Hoep

526

PWN levert dagelijks aan circa 1.500.000 Noord-Hollanders en bedrijven drinkwater. betrouwbaar PWN, dat in 1920 gestart het winnen is met van zoetwater in de NoordHollandse duinen, kreeg in 1934 Provincie Noord-Holland van de het beheer landgoed Bakkum van overgedragen. hectare duin-

02

(in de kaart)

Watertappunten Zweefvliegtuig N512

Bezoekersce

De Hoep in Castricum is hét vertrekpunt de duinen. Een voor een expositie vertelt De medewerkers u het PWN-verhaal ontdekkingstocht in geven u graag over water en plekjes in het tips over wandel/fietsroutes natuur. gebied. Regelmatig en de mooiste en workshops worden er lezingen, voor kinderen boswachterexcursie en volwassenen dinsdag t/m zondag s georganiseerd.

Openingstijden: maandag geopend). van 10.00 tot 17.00 uur (tijdens schoolvakanties ook op

03

519

Boswachter Cora Schipma

:

‘Als boswachter heb je je voor het uitzoeken. favoriete plekken in het duin Je mag overal Er zijn voor komen en mij meerdere rondstruinen.

Buizerdvlak plekken die bij Bergen ik koester. aan Zee toegankelijk” Het is er een staat er bij van. “Niet de ingang. voor dit gebied: Desolaat is een plek waar het woord gang kan gaan. de natuur ongestoord Er loopt een loopt ook haar aantal Hooglanders een stier bij, rond, hier wat in het geval is.

Oorspronkelijke toegankelijke gebieden de zeewind niet berkenbosjes maken een kreupele indruk. geteisterd door kan ik me de tijd van Als ik hier de Vikingen zonsondergang. ben voorstellen.

Ik Zeker bij het rondstruinen stel me voor dat ik rond 900 ben met leef,

518

mijn schaapskudde Vikingboot aan zie, en voor en plots een mijn leven om het te naar mijn behoeden dorpje ren voor doodslag nieuwe natuur en plundering. gemaakt. Als Verspeijckweg Er is ik het fietspad richting Schoorl, beloop van door de zandverstuiving, de breekt het landschap en mijn hart open keer een excursie ook. Ik heb gegeven. er een doen. Het Ik ben van is fijn om plan dit vaker de mooiste herinneringen te plekken te blijven toch delen. En voor altijd je alleen van jezelf.’

517

Dynamische

duinen

516

Duinen zijn ontstaan Vanaf zandbanken door een eeuwenoud samenspel voor de kust van wind, water en hoge duinen. waaide het zand en zand.

Die ‘wandelden’ het land in en vormde er lage duinenrij steeds in een rustig tempo landinwaarts. breder en vormde vanuit zee.

Zo werd de een goede barrière tegen overstromingen Op luwe plekjes kon zaad van vastgehouden.

Op andere plekken planten ontkiemen en werd het hele dorpen bleef het zand onder het zand. stuiven en verdwenen zand Een enkele keer De mensen soms in de dorpen eiste de zee land leefden met terug. gebruik zijn die natuur. Overblijfselen nog te zien in het duinlandschap aan Zee. van vroeger bij Wijk aan Zee en Egmond

515

Eigenlijk zou het zo nog steeds moeten dynamiek van gaan. Want wind duinen hebben greep in. Stuifduinenen zand nodig om te blijven die leven. Maar werden beplant helaas: de mens onze welvaart met helm en (uitstoot door industrie, veeteelt later met bossen. Dankzij meer stikstof via de regen en verkeer) op de duinen komt er steeds sneller groeien. neer, waardoor ‘De planten tijd om de dynamiekblanke top der duinen’ is al bijna verdwenen. en bomen in de duinen De hoogste terug te brengen.

514

33 34 26 32

31

30

513

A9

S

512

28

Praktische

N512

27 29

informatie online

Op www.pwn.nl beheren, speciale vindt u alles over drinkwater activiteiten maken, natuur en scholieren. en aparte pagina’s voor kinderen

Meertje van Vogelenzang

S

N513

S

Alle activiteiten van op www.pwn.nl/er PWN en andere natuurorganisatie opuit en op Hier vindt s vindt u www.natuurwe u ook (deel-)gebiedsbe gwijzer.nl. van wandelroutes schrijvingen en kunt u kaartjes Voor uitgebreidere downloaden. informatie u naar www.wandelne over wandelmogelijkh twerknoordholl eden gaat buitenactiviteiten and.nl. Zin in andere Geestmerambac in de omgeving, b.v. in het recreatiegebied ht of AlkmaarderKijk op www.recreatien en Uitgeestermeer? oordholland.nl.

Meer weten over het Noordhollandsgeschiedenis, flora en fauna van Duinreservaat?

Kijk eens op www.duinenen mensen.nl.

Zelf een bijzondere op http://pwn.waaplant- of diersoort gespot? Meld rneming.nl. het De boswachters zijn er blij mee.

Voor informatie over op www.staatsbos de Schoorlse duinen kijkt u beheer.nl.

Verder bieden www.landschap www.natuurmo noordholland.n l en deze organisatiesnumenten.nl informatie over de door beheerde van het Noordhollands natuurgebieden in de omgeving Duinreservaat.

N513

S

N513

Praktische

informatie

Algemeen telefoonnummer 0900-4050700. van PWN: U kunt ook stellen via iets melden het contactformulier of een vraag op www.pwn.nl.

Problemen in het duin?

Bel voor spoedeisende of PWN via 0800-0232355. gevallen 112

511

Colofon

Deze kaart is met de meeste De uitgever zorg samengesteld. is echter niet verantwoordelijk omissies en wijzigingen voor eventuele die in de loop der tijd kunnen Mocht u opmerkingen ontstaan. hebben naar kunt u deze aanleiding mailen naar: van deze kaart kaartredactie@ pwn.nl Cartografie: PWN Kaartopmaak: CartoStudio Vormgeving: BV Amsterdam Li Moon

Bezoekerscentru m De Hoep, Johannisweg 2 te Dagelijks geopendCastricum, 0251-661066. van 10.00 behalve op tot 17.00 maandag. www.pwn.nl/deuur, hoep Twitter: volg PWN op @pwnwaternat Bent u klant uur. bij PWN? Geef nieuwsbrief. u dan op voor De digitale onze digitale nieuwsbrief projecten, biedt evenementen en activiteiten informatie over Ook bent u als eerste in de natuur. op de hoogte U kunt zich van acties opgeven via www.pwn.nl/ni voor de e-mail nieuwsbriefof voordeel. euwsbrief

510

509

508

De rode route van 6,6 kilometer start bij Johanna’s Hof in Castricum en is slechts één van de tientallen wandel- en fietsroutes in dit gebied. Onlangs heeft PWN de fiets- en wandelkaarten vernieuwd. Op de kaarten staan de nieuwe ecoducten, bezoekerscentra, drinkwatertappunten, horeca én de schaapskooi bij Bergen vermeld.

507

506

S

505

S

504

503

N197 N197

De nieuwe fiets- en wandelkaarten zijn verkrijgbaar bij boekhandels, campings, VVV’s en natuurlijk bij onze bezoekerscentra.

N197

502

S

N197

501

A22

500

A22

499

A9

N202

Konijnen 498

A22

A9

497

A22

Jan Zijlstra is hier al 35 jaar boswachter.

“Ik leer nog elke dag. Daar groeit bezemkruiskruid, dat groeit hier nog maar een paar jaar. Kijk, daar staan drie Schotse hooglanders. Die zijn uitgezet voor de begrazing van het duin”, legt Jan uit terwijl langs het bospad de vogels om 496

A9

495

494

493

N208

492

N200

N200

N208

491

N200

N200

N513

490

489

S N201

S N208

488

N201 N208

487 N206 N201

486

485

N513

N206

484

483

6

482

481

480

479

het hardst fluiten. “Eerder begraasden konijnen de duinen, maar door ziektes komen ze nu weinig voor. Weet je dat konijnen juist belangrijk zijn voor de instandhouding van het duin? Ze eten gras en maken daardoor ruimte voor de groei van andere planten. We hopen dat ze terugkomen.”

Lopend langs een stukje naaldbos horen we het ruisen van de wind. Jan: “Die dennenbomen zijn geplant door tewerkgestelden tijdens de crisis van de jaren 30. Het naaldbos was voor houtproductie bedoeld, maar dennen houden niet van magere zandgrond.

Als je de natuur hier z’n gang laat gaan, dan is het over vijftig jaar loofbos.”

“Zo moet het duin er vroeger hebben uitgezien. Zonder sporen van menselijke bewerking” Toneel van veldslagen Tijdens hun rondes vinden de boswachters soms iets bijzonders. Zo vond een collega van Jan een paar kogeltjes bij een oud slagveld. “Ik trof daar een deel van een kanonsloop.

Misschien is ‘ie wel ontploft bij het afgaan.” Zo rustig als het duingebied nu is, was dat dus niet altijd zo. Jan: “Ja, het was regelmatig het toneel van veldslagen.

Hier was op 6 oktober 1799 de Slag bij Castricum. Britse en Russische troepen trokken samen op tegen de Franse bezetters van Nederland en landden hier vanuit zee op het strand. Er sneuvelden die dag maar liefst 20.000 militairen.”

Waterproductie We kijken uit over een weidse vlakte met kanalen. Dit is het infiltratiegebied van PWN. Jan: “Tientallen jaren werd water uit de zoetwaterbel onder de duinen opgepompt. Maar toen

deze bel kleiner werd en de duinen verdroogden, is de infiltratiemethode bedacht. IJsselmeerwater gaat via een transportleiding naar de waterzuiveringsfabriek in Heemskerk en daarna naar dit infiltratiegebied. Dertig meter onder de grond vermengt het zich met grondwater, waar bacteriën bij gebrek aan zuurstof geen kans hebben. Hier blijft het negen weken, waarna het wordt opgepompt voor drinkwater. Dit is zo mooi aangelegd: met oog voor de natuur.”

Boomvalken en graspiepers Langs de fiets- en wandelroutes, die je zo lang of kort kunt maken als je wilt, kun je boommarters en eekhoorns tegenkomen. Ook de nakomelingen van fazanten die werden uitgezet voor de drijfjacht gedijen hier. En er zijn heel veel vogels. “We zien boomvalken, buizerds, graspiepers, roodborstjes, vlaamse gaaien en spechten. Daar, op die witte takken rust een kolonie aalscholvers.

Die komen net terug van zee waar ze vis hebben gevangen. Weer terug op het nest spreiden ze hun vleugels om te drogen”, vertelt Jan. “Prachtig toch.”

Net als vroeger “Dit open, licht glooiende gebied heet De Limiet. Hier groeit helmgras en er grazen wat schapen. Zo moet het duin er vroeger hebben uitgezien. Zonder sporen van menselijke bewerking”, stelt Jan. Over een smal zandpaadje gaan we het bos weer in en horen we de roodborstjes zingen. “In alle jaargetijden is het hier heerlijk toeven.” En dan zijn we weer terug bij Johanna’s Hof, het startpunt.

Tijd voor koffie. Of toch een ijsje?

7

? n e r a p s e b r e t a W

BespaarTIPS

Dat is goed voor het milieu én de portemonnee.

Hier een paar tips!

1.

Douche korter

Want een minuut korter douchen zorgt al voor een flinke besparing op water. En op gas. Het verwarmen kost namelijk veel energie.

3.

Zet een spaar-

2.

knop op de wc

Gebruik een beker

Hiermee kunt u de spoeling onderbreken.

bij het tandenpoetsen met daarin water om uw mond te spoelen. Dit is beter dan de kraan voluit te laten lopen.

5.

Repareer

6.

Sproei de tuin niet te vaak

en pas na zonsondergang.

Omdat de buitentemperatuur dan lager is, verdampt het water minder snel.

wasmachine helemaal

en zet ‘m dan pas aan.

U bespaart dan ook energie.

lekkende kranen en doorlopende spoelbakken en voorkom waterverspilling.

7.

Let op de groene Kiwa ‘laag verbruik’-sticker bij het aanschaffen van waterbesparende apparatuur.

Dan weet u zeker dat het artikel getest én goedgekeurd is.

8

4.

Vul de (af)

Nieuwe schaapskooi

Een nieuwe, eigentijdse schaapskooi PWN krijgt nog dit jaar haar eerste schaapskooi bij de Zeeweg richting Bergen aan Zee. Hier is plaats voor 150 schapen. De kooi krijgt bovendien een eigentijds informatiecentrum. Over het ontwerp en de inrichting van het gebouw is tot in de puntjes nagedacht: van vetplanten op het dak tot aan een gps- en modern ventilatiesysteem.

De komst van een schaapskooi is belangrijk voor het duinbeheer. Overdag kunnen de schapen buiten grazen en ’s nachts slapen ze in de kooi. Daar laten ze ook hun mest achter. Dit heeft een gunstig effect op het kalkgehalte van de duingrond.

Schapen traceren

In het informatiecentrum vertellen informatiepanelen u meer over de schaapskudde. En via het gps-systeem kunt u zien waar de kudde zich bevindt.

Ook kunt u het bijenhotel bekijken, van de natuurtuin genieten of picknicken.

Voor kinderen is er een zand-speelplek.

Verder biedt het centrum organisaties als de Roofvogelwerkgroep en de Paddenclub de mogelijkheid workshops en voorlichtingsbijeenkomsten te geven.

Bijzonder en duurzaam

Het ontwerp van de schaapskooi is van architect Piet Tauber. Hij koos voor een organisch ontwerp van zandkleurig steen, FSC-hout en geelrode vensters.

Het dak is bedekt met groene vetplanten (sedum) voor een betere isolatie. Met zonnepanelen wekt het gebouw zijn eigen energie op. Zelfs over de planten in de buitenruimte is nagedacht. Die mogen niet te aantrekkelijk zijn, om te voorkomen dat ze door de grazende dieren worden opgegeten.

“Schapen laten hun mest achter in de kooi”

Natuur en educatie

Exploitatie en onderhoud van het gebouw ligt bij de stichting Schaapskooi Bergen.

Deze stichting bestaat uit acht Bergenaren die met het idee voor de schaapskooi kwamen. Een van hen, Marijke Dirkson, is schaapherder. Zij dacht mee over het ontwerp van de schaapskooi. Mensen met een verstandelijke beperking zullen haar assisteren en koffie en thee serveren aan de bezoekers. Het initiatief voor de schaapskooi sluit goed aan bij de doelstellingen van PWN op het gebied van duurzaamheid. Ook de gemeente Bergen is enthousiast omdat natuur en educatie hierdoor optimaal samenkomen.

9

Kort

Vier je (kinder)feestje in De Hoep!

Water in de klas Voor feestjes biedt Bezoekerscentrum De Hoep in Castricum volop mogelijkheden.

Er zijn spannende speurtochten en kinderen kunnen het hulpboswachtersdiploma behalen. Zo beleeft uw kind met zijn of haar vriendjes een verrassend leuke én leerzame middag. Ook bij slecht weer hebben we een goed alternatief: een interactieve tentoonstelling over water en natuur. Aanmelden kan via 0251 – 661066.

Binnenkort een spreekbeurt houden over water? Kijk dan eens op de website www.kraanwater.nu.

Hier staan tips en info.

Zo wordt een spreekbeurt houden een makkie.

Onbeperkt bijtappen Maar liefst vijfhonderdduizend plastic flesjes belanden elke dag bij het afval.

Zonde én onnodig. PWN ontwikkelde daarom de PWN Watertap. Bij deze tap kan iedereen zijn lege flesje opnieuw vullen met kraanwater. Een goedkope en ook nog eens gezonde dorstlesser. De eerste watertap werd in 2012 in Alkmaar geplaatst. Ook in Hoorn, Den Helder, Weesp, Bussum en Velsen zijn inmiddels taps te vinden. En natuurlijk bij Bezoekerscentrum De Hoep en Bezoekerscentrum De Kennemerduinen. Het initiatief van PWN werd in oktober beloond met het certificaat Goed Industrieel Ontwerp. Dit is een keurmerk voor mooie, originele, functionele en innovatieve producten met een hoge gebruikswaarde. PWN werkt samen met gemeenten en bedrijven om de watertaps verder op de kaart zetten.

10

Bestel duinkaarten online Wanneer u het Noordhollands Duinreservaat intrekt, heeft u een duinkaart nodig. Deze zijn te koop bij diverse adressen in de regio en zijn sinds kort ook online te verkrijgen via www.pwn.nl/consument/natuur/duinkaart.

Een duinkaart kost € 11,- per jaar, 65-plussers betalen € 8,- en een ruiterkaart kost € 36,25. Kinderen tot achttien jaar mogen gratis het gebied in. De opbrengst van de duinkaarten gebruiken we om onze duinen te beheren. Zo kunt u blijven genieten van dit prachtige gebied.

Op pad met PWN PWN biedt volop mogelijkheden voor excursies. Zo kunt u bijvoorbeeld op pad met de boswachter van PWN, bijzondere themawandelingen maken of zien hoe schapen worden geschoren.

Ook voor kinderen is er genoeg te beleven.

Excursies als de natuurspeurneus, de waterwagen en de tocht van de duinmagiër zijn leuk én leerzaam. Ook voor groepen en klassen bieden we diverse groepsexcursies aan. Hierbij maakt u onder leiding van een boswachter of gids een ontdekkingstocht door de natuur.

De excursies zijn te vinden via www.pwn.nl/eropuit. Wanneer u klikt op de excursie van uw keuze, vindt u meer informatie en een aanmeldformulier.

Aanmelden kan ook door te bellen naar Bezoekerscentrum De Hoep via 0251 – 661066. Ook in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland zijn er volop leuke activiteiten. Deze zijn te boeken via www.np-zuidkennemerland.nl.

Volg de boswachters Wilt u weten wat er in de bossen en de duinen gebeurt?

Volg dan de blogs van de boswachters www.pwn.nl/ boswachterblog. Zij melden regelmatig wat ze meemaken en wat er leeft in de duinen.

Of volg PWN op twitter (@PWNwaternatuur).

In het spoor van de wisent Wisenten zijn een soort oerossen die in Europa bijna waren uitgestorven. Zes jaar geleden zijn in Nationaal Park Zuid-Kennemerland drie wisenten uitgezet, die nu met hun nakomelingen een kleine kudde vormen.

Op het wisententerrein in het Kraansvlak is een speciaal pad aangelegd, waar u kans heeft de beesten van heel dichtbij te bekijken. De route van bijna anderhalve kilometer is gemarkeerd door paaltjes met een gele kop. Het pad bereikt u zowel via de ingang Boulevard/Noordduinen als de ingang Duinpieperpad.

Vanaf beide ingangen is het nog een kwartier lopen naar het wisentenpad. Om de vogels in alle rust te laten broeden, is het pad van 1 maart tot 1 juli niet toegankelijk.

11

Wat doet PWN in de duinen

De duinen wandelen weer met u mee Stuivend zand, blonde duinen. Zo zagen de duinen er jaren geleden uit. In de afgelopen decennia raakten ze echter steeds meer begroeid met grassen en struiken en groeiden ze langzaam dicht. Gevolg?

De oorspronkelijke duinvegetatie verdwijnt. Om dit tegen te gaan voert PWN in Nationaal Park ZuidKennemerland tussen Parnassia en Velsen grootschalig onderhoud uit.

“Oorspronkelijk waren de duinen kaal”, vertelt Marieke Kuipers, bioloog bij PWN. “Lang dachten we dat we de duinen moesten vastleggen op hun plek en plantten we naaldbomen en helmgras.

Zo werden ze hoog en statig als een dijk.

Maar de afgelopen jaren beseffen we dat jonge duinen hierdoor geen kans krijgen zich te vormen. Duinen kunnen niet meer verstuiven en dus moesten we iets doen. Maar daarbij zijn we niet over een nacht ijs gegaan.”

12

Héél véél gras “Van nature zijn duinen voedselarme gebieden. Oorspronkelijke duinplanten gedijen daar wel bij. Maar door uitlaatgassen, industrie en scheepvaart komt er veel stikstof in de lucht. Regen zorgt er vervolgens voor dat die stikstof in de duinen terechtkomt waardoor er gras gaat groeien. Veel gras. Ook schieten overal struiken uit de grond waardoor de duinen langzaam dichtgroeien. De natuurlijke duinplanten kunnen niet op tegen al dat groen. Zo komt verstuiving van de duinen natuurlijk nooit op gang.”

Grazende dieren Voorheen werd het gras nog in bedwang gehouden door konijnen die volop in het duingebied aanwezig waren. Toen die begin jaren negentig ziek werden en verdwenen, kreeg het gras nog veel meer de overhand.

“Vroeger hielden de konijnen dat gras nog een beetje in bedwang” “Daarom hebben we destijds konikpaarden en Schotse hooglanders ingezet in het gebied”, legt Marieke uit. “Om ook de hoeveelheid struiken te verminderen, hebben we wisenten naar het gebied gehaald. Die houden van houtachtige gewassen. Maar daarmee was het probleem nog steeds niet opgelost. Want een ander gevolg van stikstof is verzuring van de kalkrijke duingrond. Dat is slecht voor de biodiversiteit. Het evenwicht

tussen de oorspronkelijke planten en dieren wordt verstoord, waardoor steeds meer soorten verdwijnen.”

Wandelende duinen Ingrijpen was dus noodzakelijk.

Marieke: “We hebben natuurlijk eerst zorgvuldig onderzoek gedaan naar de beste manier om de verstuiving weer op gang te brengen. Maar ook naar de plekken waar dit kon zonder de recreanten teveel overlast te bezorgen.

Dus niet bij boulevards of bij dorpen.

En ook een fietspad in Bloemendaal moest worden ontzien. Uiteindelijk is ervoor gekozen vijf sleuven te maken in de zeereep ten noorden van Parnassia. Daarnaast maakten we vijf achterliggende duinen kaal, aan de kant van de wind. Zo kan de verstuiving op gang worden gebracht. Als je gaten in de zeereep maakt, heeft dat namelijk invloed op het achterliggende landschap.

De zeereep slurpt als het ware wind naar binnen die met kracht tegen het kaal gemaakte duin erachter komt. >> 13

>> De wind neemt zand mee zodat het landschap wordt overpoederd en dat is belangrijk om verzuring tegen te gaan.”

Onlosmakelijk verbonden

Inmiddels ziet PWN de verstuiving al behoorlijk op gang komen. “De duinen kunnen weer wandelen, zoals vroeger”, constateert Marieke. “Hierdoor keren oorspronkelijke planten zoals het duinviooltje weer terug. Maar ook typische diersoorten zoals de loopkever en mei- en julikever. Zij houden van dit kale zandgebied en zijn op hun beurt weer voedsel voor bepaalde vogelsoorten. Dus ook die vogels zie je op termijn weer in het duingebied.

Bepaalde planten- en diersoorten zijn nu eenmaal onlosmakelijk met elkaar verbonden. Die kringloop, en daarmee

“Door verstuiving van de duinen keren oorspronkelijke planten én dieren weer terug”

de biodiversiteit een handje helpen is dus ontzettend belangrijk.”

Begrip kweken

Toch is er ook kritiek op de werkzaamheden van PWN. “Natuurlijk heeft niet iedereen begrip voor de situatie”, stelt Marieke. “Sommige bezoekers vragen zich af waarom we de duinen niet laten zoals ze zijn en of dit onderhoud wel echt noodzakelijk is. Zij komen er voor hun rust en zitten niet te wachten op die ingrepen. Daarom geven we excursies. We nemen uitgebreid de tijd om iedereen uit te leggen waarom we dit doen. Soms laat ik mensen foto’s van het gebied zien van tien of zelfs twintig jaar geleden. Zo ervaren mensen met eigen ogen het verschil, waardoor meer begrip ontstaat. Een ander punt is angst

voor hoog water. Door het afgraven van de duinen zijn sommige mensen bang dat nu een onveilige situatie is ontstaan. Maar die angst is ongegrond.

De duinen zijn erg breed en bovendien is de duinrichel achter de zeereep hoog genoeg om het water tegen te houden.”

Kleine stuifkuilen

Met deze maatregelen is PWN er echter nog niet. Marieke: “Onderhoud blijft altijd nodig. Maar gelukkig zijn soms ook minder ingrijpende maatregelen voldoende. Zoals begrazing om dichtgroeien van gebieden te voorkomen.

En waar nodig kunnen we kleine stuifkuilen maken om verstuiving op gang te brengen. Als beheerder van de duinen doen we er alles aan om dit unieke gebied in stand te houden.”

15

Waterzuivering

Puur kraan uit

Dankzij een ingenieus waterzuiveringssysteem hebben wij veilig en lekker water. En je hoeft er niet eens voor naar de supermarkt. Gewoon de kraan opendraaien is genoeg. Toch is er steeds zwaarder geschut nodig om water te zuiveren.

In de Zwitserse Alpen ontspringt de Rijn. Eerst is het nog een stroompje puur smeltwater, gaandeweg wordt het een machtige rivier. Maar al dat water heeft nog een lange weg te gaan voor het uiteindelijk bij ons in het IJsselmeer terechtkomt. Wat er onderweg aan vervuiling bijkomt, halen we er bij PWN in Noord-Holland allemaal weer uit. Dankzij hoogwaardige technologie en oeroud duinzand.

Het contrast kan niet groter zijn. Na zijn reis door half Europa eindigt de Rijn in Nederland. Vanuit de Lek en het IJsselmeer begint het water aan zijn tweede leven: als grondstof voor het drinkwater van Noord-Holland. Het IJsselmeer is daarbij het spaarbekken.

Aan de IJsselmeerdijk bij het dorpje Andijk klopt een van de harten van de drinkwaterzuivering van PWN.

Moderne mensen Bij Andijk is het IJsselmeerwater natuurlijk lang zo schoon niet als het smeltwater waar de Rijn stroomopwaarts mee begint. Het water is troebel en bevat bacteriĂŤn en andere microorganismen. Zou je dat er allemaal uit halen, dan voldoet het in ieder geval aan de drinkwaternorm. Toch gaat de waterzuivering van PWN veel verder. En dat heeft te maken met hoe wij moderne mensen leven.

We wassen onszelf, we poetsen onze tanden, we slikken medicijnen en plassen die weer uit, we rijden in

water... een bergbeekje auto’s die uitlaatgassen uitstoten, we bestrijden onkruid en insecten.

Het zal dan ook niemand verbazen dat er hiervan in het IJsselmeerwater sporen worden aangetroffen. Prima om in te zwemmen, maar nog niet om te drinken.

“Chloor, is tegenwoordig uit den boze” Moderne zuivering

kunnen. Al het andere blijft dus achter.

Het resultaat is puur en zacht water. Een geruststellend idee, want ook stoffen die we misschien nu nog niet kennen, komen daardoor niet in ons drinkwater.

Oeroude natuur Te midden van dit technologische geweld zou je bijna vergeten dat de natuur onderweg ook meehelpt.

Onze duinen werken namelijk als een oeroud natuurlijk filter. Het grootste deel van het water dat in Andijk wordt voorgezuiverd, gaat na een behandeling met UV en waterstofperoxide de duinen in. Het vormt op die manier een enorme zoetwaterbel tot wel 200 meter diep. Daar diep onder de grond is geen leven mogelijk, en dat maakt het uiteindelijke water volledig bacterievrij. Die zoetwaterbel is ook om een andere reden heel belangrijk.

Hij vormt een watervoorraad van wel drie tot zes maanden; voor als er ooit een ramp met het Rijnwater mocht gebeuren.

Gelukkig helpen de techniek én de natuur ons een handje. Chloor, zoals vroeger werd gebruikt, is tegenwoordig uit den boze. In plaats daarvan wordt nu een veiliger en vriendelijker proces gebruikt. om het water te zuiveren. Onder toevoeging van waterstofperoxide gaat water langs krachtige UV-lampen, die ervoor zorgen dat alle schadelijke bacteriën en virussen worden aangepakt. Maar het proces doet veel meer. Ook organische verbindingen worden afgebroken tot onschuldige deelmoleculen. Hormonen, medicijnresten en sporen van uitlaatgassen hebben zo geen schijn van kans meer.

“Onze duinen werken als een oeroud natuurlijk filter”

Even modern is tegenwoordig wat we bij PWN ‘hyperfiltratie’ noemen.

Onder hoge druk wordt het water door membranen geperst. Dat zijn ingenieuze enveloppen met poriën zó klein, dat alleen watermoleculen daar doorheen

Na al deze zuiveringsstappen is ons water klaar om te drinken. Het hyperfiltraat en het duinwater worden alleen nog gemengd, voor een constante kwaliteit en smaak. Met als resultaat: mooi helder drinkwater, lekker en volledig veilig.

De duinen: van verdrogen naar vernatten

Tot in de jaren vijftig was het in het westen van het land heel normaal om water uit de bodem te halen.

Dit gebeurde voornamelijk in de duinen. Hier dringt het zoete regenwater gemakkelijk door in de zandbodem en zorgt het schone zand voor een natuurlijke filtering. Door de bevolkingsgroei in de Randstad werd echter in een steeds hoger tempo water aan het duin onttrokken, met verdroging tot gevolg. Om dit een halt toe te roepen, wordt er sinds 1957 voorgezuiverd zoet water de duinen ingebracht.

In het begin alleen uit de Lek, later ook vanuit het IJsselmeer.

Dit water zorgt ervoor dat er geen natuurlijk duinwater meer hoeft te worden afgetapt. En daardoor kon de natuur zich weer tot haar oorspronkelijke staat herstellen.

17

De bron

Vanuit de Zwitserse Alpen komt Rijnwater naar Nederland.

Hoofdzuivering

De duinen als

Voorgezuiverd water infiltreert in de duinen bij Wijk aan Zee en Castricum. Het oeroude duinzand zorgt voor extra zuivering en daarnaast voor opslag van een belangrijke voorraad.

Gefilterd IJsselmeerwater wordt in Heemskerk verder gezuiverd met UV-licht en waterstofperoxide. Dit gaat naar de duinen.

Nazuivering

Rijn

Het hyperfiltraat mengen we met het duinwater tot lekker drinkwater.

Hyperfiltratie

Een deel van het water ondergaat een geavanceerde behandeling met hyperfiltratie.

Onder druk passeert het water membranen die alle vervuiling eruit filteren.

Zuivering in Andijk Iedereen gebruikt water!

Lek Voorzuivering in Andijk In Andijk halen we water uit het IJsselmeer. Dit ondergaat een eerste zuivering.

Een deel van het IJsselmeerwater wordt direct omgezet in drinkwater.

IJssel

We gebruiken water voor van alles: om te drinken, te douchen, de auto te wassen. Al dat water wordt in de riolering opgevangen.

IJsselmeer als spaarbekken

IJsselmeer

Uit de Rijn, via de IJssel, stroomt het water het IJsselmeer in.

Heemskerk en Andijk: kloppende harten van waterzuivering In Andijk zijn er twee zuiveringsprocessen. Het eerste proces zuivert het water voordat het naar Heemskerk gaat. Het tweede proces maakt van IJsselmeerwater direct drinkwater. Dit proces wordt op dit moment gemoderniseerd. Deze techniek noemen we Six Ceramac. Ook gaat een groot deel van het water voor NoordHolland via enorme transportleidingen naar de waterfabriek in Heemskerk. Hier ondergaat het verschillende zuiveringsstappen. Een belangrijk deel van het water krijgt een behandeling met waterstofperoxide en UVlicht. Dit gaat vervolgens naar de duinen bij Wijk aan Zee en Castricum, voor natuurlijke duinfiltratie. Een andere waterstroom ondergaat een geavanceerde behandeling met hyperfiltratie: onder druk passeert het water membranen, die alle vervuiling eruit filteren. Het water dat eruit komt is extreem zacht en wordt verderop in het proces met het ge誰nfiltreerde water uit het duin bijgemengd tot kraanwater.

Waterzuivering

We zijn deel van een internationale waterketen Loet Rosenthal is bij PWN eindverantwoordelijk voor ons drinkwater. Hij legt het bijzondere zuiveringsbeleid van PWN uit.

Wat opvalt is dat waterzuivering in Noord-Holland nogal complex is. Waarom?

“Ja, we voeren water aan uit de Lek én uit het IJsselmeer. En tussen die beide systemen kunnen we schakelen om eventuele problemen met een van de systemen op te vangen. Ze zijn onderling verbonden. Tegelijkertijd passen we ook verschillende zuiveringstechnieken in onderlinge samenhang toe, op verschillende plaatsen. Al die variatie zorgt ervoor dat we niet afhankelijk zijn van één techniek, of één plaats, of één innamepunt. We spreiden risico’s en zorgen voor een uiterst robuuste drinkwatervoorziening.”

PWN steekt veel geld in de zuiveringstechnologie, is dat niet overdreven?

“Nee, we vinden dat nodig. Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, red.) waarschuwt dat ons oppervlaktewater steeds meer vervuild raakt. Meer medicijnresten door de vergrijzing, meer nanodeeltjes in producten. PWN wil de problemen voor zijn. Daarom investeren we al jaren miljoenen in de beste zuiveringstechnologie. Allemaal met als doel om ook voor volgende generaties veilig drinkwater te blijven maken.”

Maar wat doet dat met de prijs van kraanwater?

“Het gaat om grootschalige voorzieningen, dus zijn de kosten goed te verdedigen.

Onze investeringen zorgen voor meer veiligheid, terwijl je het nauwelijks in de kosten van drinkwater terugziet: een flesje water uit de kraan kost ruim minder dan een cent. Vergelijk dat maar eens met het alternatief dat iedereen zijn water in de supermarkt koopt of met jerrycans gaat sjouwen. Nog afgezien van de logistieke uitdaging, is dat ook een heel dure en niet zo duurzame oplossing.”

Jullie doen al die moeite om oppervlaktewater te zuiveren. Is dat water dan zo vervuild?

“Het kan schoner, vinden we. Gelukkig halen rioolzuiveringsinstallaties er al heel veel uit. Maar ideaal zou zijn als ook daar net zo streng werd gezuiverd als bij drinkwater. Dan zouden sloten en plassen voor waterdieren net zo veilig worden als het drinkwater voor ons. Ik begrijp natuurlijk ook dat dat erg duur is. Daarom overleggen we veel met andere partijen zoals waterschappen.

Ook voeren we een gezamenlijke, internationale lobby om vervuiling tegen te gaan. Maar dat kan alleen als het hele stroomgebied van de Rijn meedoet...”

19

Zojuist geopend

Er valt hier zoveel te ontdekken…

Kom langs in het nieuwe bezoekerscentrum De Kennemerduinen Bij de ingang van duinmeer ‘t Wed in Overveen is het nieuwe, multifunctionele bezoekerscentrum De Kennemerduinen te vinden. Iedereen kan hier terecht voor informatie over het Nationaal Park ZuidKennemerland en voor fietsroutes. En natuurlijk voor een welverdiend kopje koffie met iets lekkers. Voor de kids zijn er volop speel- en ontdekkingsmogelijkheden.

In en om het gebouw komt het karakter van het duingebied op allerlei manieren terug.

In de speciaal ontworpen tentoonstelling vindt u een selectie van de flora en fauna van het duingebied. Zo staan er planten en vruchten die wisselen met het seizoen en komt u te weten hoe dieren aan hun eetgewoonten en ontlasting zijn te herkennen. Ook staan er levensgrote foto’s van onder meer wisenten en Schotse hooglanders, gemaakt door PWN-boswachter Ruud Maaskant. Met behulp van een digitale plattegrond krijgt u een voorproefje van de highlights langs de fiets- en wandelroutes die hier starten.

Kids Heeft u (klein)kinderen of een kinderfeestje? Huur dan eens een rugzakje, gevuld met attributen als een loep, verzameldoosje en eekhoornkijker. Terwijl de kinderen het leven van Vosje Vos leren kennen, lossen ze verschillende opdrachtjes op. Voor de allerkleinsten is er het boekje van Stein Konijn, waarmee ze langs een korte route leuke konijnenopdrachtjes kunnen doen. Verder is er buiten een natuurspeelplaats met water en kruiptunnels. Binnen is ook een kruiptunnel: hier kun je een konijnenhol tegenkomen.

Tips • Voor leuke activiteiten en excursies: kijk op www.np-zuidkennemerland.nl • Het is mogelijk om zalen te huren voor vergaderingen of feestjes. Het café van het bezoekerscentrum verzorgt dan de catering.

Openingstijden Van dinsdag tot en met zondag van 10 tot 17 uur.

Regenwater

Adres

Voor de bouw van De Kennemerduinen liet architect Dirk Vlaar zich inspireren door een Merovingische boerderij uit de zevende eeuw. Resten hiervan zijn gevonden in het nabijgelegen duingebied Groot Olmen. Het nieuwe bezoekerscentrum voldoet aan de strengste normen voor duurzaam bouwen. Zo wordt onder meer regenwater op het dak opgevangen en gebruikt voor het doorspoelen van wc’s.

Bezoekerscentrum De Kennemerduinen ligt aan de Zeeweg in Overveen, ingang parkeerplaats Koevlak.

Waterhulp in Afrika

Met eenvoudige middelen bereik je al heel veel Kenia, Tanzania, Uganda. Het zijn landen in OostAfrika waar de regen in korte tijd met bakken uit de hemel komt, waarna het weer maanden droog is.

Die enorme hoeveelheid regenwater verdampt vaak snel, of spoelt direct weg. Hoe kunnen we dat water beter vasthouden?

Die vraag hield Harry Rolf en zijn collega Sander de Haas, beiden hydroloog bij PWN, al geruime tijd bezig. Ze besloten hun knowhow in te zetten om het Afrikaanse platteland vooruit te helpen. Harry Rolf: “Bij PWN hebben we ongelofelijk veel kennis van alles op het gebied van water, zuivering en infrastructuur. Onder de naam Aquanet helpen we daarmee al grootschalige drinkwaterprojecten in landen als Kenia en Rwanda. Maar juist de klein dorpjes op het platteland hebben geen infrastructuur. Daar bereiken we met eenvoudige middelen al heel veel.”

Dakgoten in Uganda Als voorbeeld noemt Rolf een project in Uganda voor regenwateropvang vanaf daken. “Kleine dorpen hebben vaak wel een schoolgebouw met een groot dakoppervlak. Het is dan heel eenvoudig om een dakgoot te monteren, met een regenpijp die een watertank in gaat. Wij hebben vervolgens nog een slimmigheidje bedacht waardoor het eerste regenwater wordt weggevoerd.

Want je kunt je voorstellen dat het eerste water, dat na een lange droogte van het dak spoelt, nog vies is.”

Zanddam in Kenia Zijn collega Sander de Haas is bezig met een ander project: een zanddam bouwen in Oost-Kenia. “Er is een rivier waar water samen met grof zand te snel

wegstroomt. We bouwen hier een dam die dat zand tegenhoudt. Na twee jaar verzamelt er zich dan zoveel grof zand, dat het lijkt op een scheve badkuip van wel twee kilometer lang, 100 meter breed en drie meter diep. Tussen dat zand verzamelt zich dan genoeg schoon water voor de rest van het jaar. Een tweeduizend jaar oude methode, die we samen met studenten van de VU wetenschappelijk hebben onderzocht.”

“Afstromend regenwater houden we tegen met een eenvoudige dam” Infiltratie in Tanzania Harry Rolf is op dit moment bezig met een project in Tanzania, gebaseerd op kunstmatige infiltratie van regenwater. “Dat lijkt op wat PWN in Noord-Holland in de duinen doet.

Op een berg houden we afstromend regenwater tegen met een eenvoudige dam, waarna het een zeven meter diep gat in stroomt. Zo vormt zich een grondwaterbel, waar verderop stroomafwaarts het hele jaar door beekjes van worden aangevuld die het dorp voorzien van drinkwater. Het mooie is dat PWN hiervoor afgedankte meetapparaatjes beschikbaar heeft gesteld.”

Meer weten?

PWN en Aquanet steunen dit soort waterinitiatieven van hun medewerkers actief. Wilt u ook bijdragen? Kijk dan eens op www.samsamwater.com voor meer informatie.

Grootschaliger hulpprojecten van PWN zelf zijn te vinden op www.aquanet.nl

21

Klaar voor de toekomst

Nieuwe zuivering Andijk uniek in de wereld De modernste waterfabriek ter wereld komt in Andijk. Hier bouwt PWN Technologies in opdracht van PWN aan de toekomst van de drinkwatervoorziening voor grofweg het gebied van Monnickendam tot Wieringen. De nieuwe zuivering zorgt vanaf 2014 niet alleen voor een hogere waterkwaliteit, maar kost ook minder energie en minder geld en is beter voor het milieu. Met een capaciteit van 5.000 m3 per uur kunnen we de drinkwatervoorziening in dit deel van Noord-Holland de komende jaren blijven garanderen.

Een nieuwe, zelf ontwikkelde technologie is beter in staat om oppervlaktewater te zuiveren. Daarmee wonnen we al drie prestigieuze prijzen, waarvan twee internationaal.

Natuurbruggen versterken de natuur bij Zandvoort Meer waterleidingen vervangen Onder de grond in Noord-Holland ligt een kapitaal aan waterleidingen.

De 10.000 kilometer leidingen van PWN vertegenwoordigen een waarde van 2,3 miljard euro. Die kun je natuurlijk niet in één keer vervangen. Gelukkig hebben we daar ruim een eeuw de tijd voor.

Waterleidingen houden het namelijk wel 100 tot 150 jaar vol.

Bij PWN weten we precies welke leiding aan vervanging toe is, dankzij een uitgebreide database waarin van elk stukje de ouderdom bekend is. Daaruit lezen we af dat we het vervangingstempo van 70 kilometer per jaar zo langzamerhand moeten opvoeren naar een verdubbeling.

22

Hij lijkt op een duin, en komt dwars over de Zandvoortselaan bij Zandvoort.

Een nieuw ecoduct gaat de Amsterdamse Waterleidingduinen verbinden met Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Met deze ‘Natuurbrug Zandpoort’ wordt het leefgebied van planten en dieren flink vergroot. Wanneer later ook de geplande natuurbruggen over de spoorlijn en de Zeeweg worden aangelegd, ontstaat er een aaneengesloten duingebied van meer dan 7.000 hectare.

Voor het ecoduct is 65.000 m3 zand uit de duinen gebruikt. Vanaf 2014 gaan niet alleen planten en dieren hier blij van worden, ook voor recreanten ontstaan er nieuwe mogelijkheden. Dankzij een fietspad, dat over de natuurbrug zó de Amsterdamse Waterleidingduinen ingaat...

Modern pompstation Laren maakt watertoren overbodig In het gebied rond Laren wordt kraanwater gemaakt van grondwater.

Dat is van zo’n goede kwaliteit dat PWN het alleen maar uit de grond hoeft te pompen. De pompstations in het gebied Laarderhoogt waren verouderd. Om ook hier in de toekomst voldoende water te kunnen leveren, bouwen we twee nieuwe pompstations en twee waterkelders. Daarmee gaat de watertoren van Laren uit bedrijf. Dit was de laatste nog werkende watertoren van PWN. Het markante gebouw blijft behouden als rijksmonument.

Goed om te weten…

De factuur van PWN

ot egelicht

1.

Hier kunt u uw manier van betalen zien.

2. it is de totaalsom van de voorschotten van D afgelopen jaar. Het kan zijn dat u nog niet alle voorschotten heeft betaald. De nog niet betaalde voorschotten ziet u op pagina 2 van de factuur.

2

3.

Dit is de totaalsom van openstaande facturen.

Staat er een minteken? Dan krijgt u het bedrag van ons terug.

1

4. eze zin vermelden we altijd; dat zijn we wettelijk D verplicht. Dit geldt voor u alleen wanneer een incassobureau u heeft verzocht te betalen. etalen lastig? Neem dan contact met ons B op. Als u dat op tijd doet, kunnen wij een betalingsregeling met u afspreken. Bel tijdens kantooruren 0900 405 0700 (lokaal tarief).

4

3

Geef uw mening in ons klantenpanel PWN neemt uw mening serieus. Daarom houden we regelmatig onderzoek onder ons klantenpanel over allerlei thema’s. Bijvoorbeeld over de drinkwaterkwaliteit, elektrische voertuigen in de duinen, de prijs van duinkaarten en de nieuwe welkomstborden. De resultaten van de onderzoeken gebruiken we bij het maken van nieuw beleid. Het panel bestaat uit ongeveer 1200 klanten. Zij vormen een afspiegeling van de samenleving in Noord-Holland. Per onderwerp bekijken we welke panelleden we uitnodigen, want we vinden het belangrijk dat ze er iets over kunnen vertellen. Nieuwe leden zijn altijd welkom. Dus wilt u zelf uw mening laten horen over relevante thema’s, meldt u dan aan via www.pwn.nl/klantenpanel.

Ontdek tips, act ies en voordeel!

Schrijf je snel in!

Geef u op voor onze digitale nieuwsbrief!

Adviezen om water te besparen? Tips van de boswachter? De digitale PWN Nieuwsbrief biedt informatie over projecten, evenementen en activiteiten in de natuur. Ook bent u altijd als eerste op de hoogte van acties of voordeel!

Geef u op via www.pwn.nl/nieuwsbrief of stuur deze bon in naar PWN, Antwoordnummer 830, 1990 VB Velserbroek

✔ Ja, ik wil graag de digitale PWN Nieuwsbrief ontvangen op het volgende e-mail adres:

Naam

Geslacht

Adres

Postcode/Plaats

M

V

iteraard gaan we vertrouwelijk met uw gegevens om. Mocht u op een later moment de PWN Nieuwsbrief U niet meer willen ontvangen, dan kunt u zich op elk moment afmelden.

PUUR

www.pwn.nl