5 minute read

ngalestariang danu sekala niskala (Komang Sujana

Next Article
kamus

kamus

Artikel

ngalestariang danu sekala niskala3

Advertisement

Komang Sujana

Kawéntenan danu ring Bali mawiguna pisan sajeroning kahuripan. Toyan danu ring Bali pinaka wit toya sané kawigunayang olih krama Bali sajeroning noyain pertanian. Toyan danu taler membah ka wit toya (sumber mata air) sané kaangén toya inum. Nika mawinan nénten iwang yéning danu kabaos prananing kahuripan sané ngurip buana.

Sakadi asapunika kautaman danu ring kahuripan nanging kawéntenané mangkin nénten lémpas saking makudang-kudang pikobet. Kaunggahang olih balipost.com (2020), Danu Batur ngranjing ring molas danu ring Indonésia sané rusak. Danu Batur sampun nyansan dakén, dalemné wit saking 88 méter dados 80 méter. Pikobet lianan ring Danu Batur inggih punika toyané sampun cemer ngranjing kelas II utawi nénten layak konsumi (kompas.com, 2019). Danu Buyan taler madué pikobet sané pateh. Manut tetilik Suarmaya, dkk., (2020), toya Danu Buyan pamekas ring stasiun IV miwah V kabaosang nénten becik (kategori buruk).

3 Artikel puniki kawedar wantah saking kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali.

Indiki puniki patut kadabdabin mangda kawéntenan danu setata asri lan lestari. Kérti utawi utsaha-utsaha sané becik patut kalaksanayang anggén ngupapira danu majalaran antuk Tri Hita Karana sané pinaka tatwa utawi filosofi krama Bali. Tri Hita Karana wantah tetiga sané ngawinang nemu kasantosan inggih punika parhyangan, pawongan, miwah palemahan.

Kapertama, parhyangan inggih punika ngardi kahuripan sané santi lan jagadita malarapan astiti bakti ring Ida Sang Hyang Widi Wasa. Mapaiketan ring utsaha nglestariang danu patut pisan kamargiang upacara-upacara madasar manah lascarya. Ngamargiang upacara nyuciang danu (Danu Kérthi) nyabran Tumpek Uyé sakadi sané sampun kalaksanayang daweg puniki pinaka sinalih tunggilnyané. Lian ring punika upacara Mapag Tirta ring Pura Ulun Danu, upacara Nglanus ring Pura Ulun Carik miwah Pura Bedugul, upacara Tumpek Wariga, saha upacara-upacara manut dresta patut kamargiang. Upacara puniki matetujon nunas ring Ida Sang Hyang Widi mangda toya sida membah becik ring wit-wit toya dadosné sida anggén noyain pertanian miwah toya inum. Upacara taler tetujoné pinaka rasa angayubagia ring Bhatara Wisnu sampun kaicén wara nugraha pamekas toya sane ngurip sarwa tumuwuh. Upacaraupacara punika taler sapisanan ngupapira wit toya pinaka swadarma manusa sané kapituduhang olih Ida Sang Hyang Widhi.

Sajeroning daging sat kérthi, upacara-upacara punika yéning selehin mapaiketan sareng atma kérthi. Ngastiti Ida Sang Hyang Widhi Wasa madasar kayun suci nirmala matetujon mangda Ida ngicénin sasuluh dadosné sinar-sinar suci Sang Hyang Atma sida nyunarin bayu, sabda, idep raris ngwetuang Tri Kaya Parisuda. Rajas miwah tamas pastika sida katabehin antuk Tri Kaya Parisuda. Wantah malarapan antuk bayu, sabda, idep sané suci ning nirmala prasida makérti ngupapira danu ngardi toya ning.

Kaping kalih, Pawongan inggih punika ngardi kahuripan sané kerta raharja malarapan saling asah, asih, asuh ring sasamén. Utsaha sané patut kalaksanayang inggih punika ngwangun kahuripan sané santi (jana kérthi),

madué rasa sumeken sajeroning niténin kawéntenan danu. Subakti ring guru wisésa taler kasaratang. Iraga patut ngetut lan nyobyahang awig-awig miwah peraturan indik nglestariang lingkungan. Pemerintah Provinsi Bali sampun ngamedalang Pergub Nomer 24 Tahun 2020 indik Pelindungan Danau, Mata Air, Sungai, dan Laut sané dagingnyané indik napi sané patut lan tan patut kalaksanayang sajeroning ngupapira kawéntenan toya ring danu, wit toya, tukad, miwah segara.

Ngwangun sekaa-sekaa utawi organisasi nglestariang kawéntenan danu taler kérti sajeroning pawongan. Ring Pergub punika sampun kaunggahang mangda krama sareng-sareng madué rasa sutindih nglestariang danu majalaran antuk ngwangun sekaa utawi organisasi, sakadi Forum DAS, Tim Koordinasi Pengelolaan Sumber Daya Air, Kelompok Kerja Pengelolaan Danu, miwah sané lianan. Sekaa puniki patut mucukin niténin danu miwah wit-wit toya, ngicénin panuntunan nglestariang danu majeng krama ring wewidangan danu. Ring forum puniki taler pinaka genah mligbagang indik téknologi mawinan nglestariang danu ring aab jagat sakadi mangkin mangda taler kawewehin untuk panglimbak téknologi sané tetep ngutamayang téknologi ramah lingkungan.

Sané kaping tiga inggih punika utsaha nglestariang kawéntenan danu sajeroning palemahan mangda wewidangan danu setata asri saha toyané ning nénten cemer. Manut pikolih tetilik Suarmaya, dkk. (2020), toyan Danu Buyan cemer sangkaning gaginan utawi aktivitas krama ring wawidangan danu sané ngwetuang limbah rumah tangga miwah luu. Antuk punika, ngawit mangkin patut iraga nincapang malih kualitas lingkungan hidup pamekas kawéntenan danu sané asri, bersih, tur lestari.

Pergub Bali Nomer 49 Tahun 2019 indik Pengelolaan Sampah Berbasis Sumber patut anggén sepat siku-siku. Luu pamekas luu plastik taler limbah (sampah spesifik) mangda nénten kakutang ring danu, makirangin nganggén piranti sané malakar plastik, sasidan-sidan ngwigunayang malih luu utawi

sampah bekas punika, sajeroning paumahan mangda madué genah sampah organik lan nonorganik, mupulang luu punika mangda sida kaambil olih Bank Sampah, saha ngutang luu ka genah sampah utawi TPA.

Prakérti sané taler patut kalaksanayang sajeroning nglestariang palemahan danu inggih punika makarya wates utawi sempadan danu. Tetujoné wewidangan danu mangda setata asri nénten rusak dadalan kanggén utsaha pertanian. Krama sané madué utsaha pertanian ring wewidangan danu patut makarya téraséring mangda tanah nénten embid ka danuné kantos ngawinang danuné dakén. Pertanian taler mangda nganggén sistem pertanian organik mawinan pupuk kimia punika manut tetilik para sujana mapuara makirangin kadar oksigen toyan danu.

Maosang indik danu nénten sida lémpas saking wana, mawinan wana mawiguna nyimpen cadangan toya miwah nabehin tanah mangda nénten embid. Manut Dr. Luh Kartini, Ketua Forum Danau Nusantara maosang Danu Batur rusak sinalih tunggilnyané dadalan alas konservasi ring wawidangan danu kadadosang abian anggén pertanian utawi alih fungsi lahan (balipost.com, 2020). Ngiring mangkin sareng sami madué pakayunan sané sutindih nglestariang tetaruan sané wénten ring wawidangan danu (wana kérti), sakadi niténin tetaruan sané wénten ring wawidangan danu, nandurin mawali antuk tetaruan (réboisasi).

Ngupapira danu nénten prasida wantah kalaksanayang ngraga. Organisasi Perangkat Daerah (OPD), désa dinas, kelurahan mangda madué pakayunan miwah rasa sutindih gumanti niténin toya. Peraturan utawi Perdés kasaratang pisan. Contoné, makarya Perdés nénten dados némbak paksi, motas ulam ring tukadé mangda paksi lan ulam sané kalébang daweg Tumpek Uyé sané sampun lintang setata lestari. Pemerintah utawi OPD taler mangda nguratiang kawéntenan pariwisata ring danu mawinan manut tetilik Wijana (2010) Aktivitas pariwisata taler sinalih tunggil ngranayang toyan danuné cemer. Dinas Lingkungan Hidup Bangli (Kompas, 2019) taler nguningayang toyan

danu Batur cemer sangkaning aktivitas boat ring dérmaga. Ngwigunayang danu anggén genah pariwisata mabuat dados paweweh pangupajiwa sakéwanten patut setata nguratiang kalestarian danu.

Désa adat pinaka bénteng budaya Bali, subak sawah miwah subak abian sané ngwigunayang toya sajeroning pertanian patut ngajegang upacara-upacara indik danu miwah toya, ngupapira wit-wit toya, makarya awig-awig sané madaging indik nglestariang danu saha prarem panepas wicara majeng ring jadma sané ngrusak kawéntenan danu, ngrusak wit toya, miwah ngrusak wana. Napi malih uratian Pemerintah Provinsi Bali ring désa adat miwah subak mangkin sampun becik pisan majalaran Bantuan Keuangan Khusus (BKK) nyabran awarsa. Wantuan punika sida anggén ngrincikang parikrama sajeroning parhyangan, pawongan, miwah palemahan mangda danu lan wit toya asri lan lestari.

Utsaha nglestariang danu patut kalaksanayang sekala lan niskala majalaran nilai-nilai budaya Bali inggih punika Tri Hita Karana. Patitis puniki pinaka panglimbak visi Nangun Sat Kérthi Loka Bali. Yéning sampun makasami makérti sajeroning buana agung lan alit, sekala lan niskala madasar Tri Hita Karana pastika danu prasida lestari. Kawéntenan danu sané lestari pacang sida ngwetuang embahan toya setata ning. Yéning sampun toyané membah ning pastika pacang prasida nyujur Bali Éra Baru inggih punika ngwangun krama Bali sané kerta raharja sekala niskala.

Komang Sujana

makarya dados guru Bahasa Bali ring SMP Negeri 2 Sawan, Buléléng.

This article is from: