PThUnie november 2017

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 11 | nummer 3 | november 2017

SA VE

tie T PTh njarig HIS D A U j in op 9 ubileu TE: Gro ja m nin nua ge ri n

Iedereen een pelgrim!

Geloof en transgender: worden wie je werkelijk bent

'Worden wie je werkelijk bent'

Op 9 januari 2018 gaan we uitgebreid vieren in Groningen dat de Protestantse Theologische Universiteit tien jaar bestaat. De eerlijkheid (die staat bij ons natuurlijk hoog in het vaandel) gebiedt ons om toe te geven dat we daarmee rijkelijk laat zijn, want de oprichtingsdatum is 1 januari 2007. Dit jaar maken we dus al het elfde jaar vol. Bijna zouden we dus voorbij gegaan zijn aan de opdracht van de profeet ('Vier je feesten'; Nahum 2:1).

Het is niet zo dat we niet zouden willen terugkijken. We zijn trots op ons verleden. In dit nummer wordt aandacht besteed aan onze geschiedenis in Kampen. Leiden en Utrecht zullen nog volgen. We zijn ook trots op onze voorgangers, zoals Erica Meijers laat zien in haar bijdrage over haar leermeester Theo Witvliet.

We zijn echter vooral onderweg. Veelzeggend is het interview met Jodien van Ark en Frits de Lange over hun heel verschillende pelgrimages. We stimuleren de studenten voortdurend om op weg te gaan; geestelijk en soms ook fysiek. Dat laatste wordt geĂŻllustreerd in de bijdragen van de uitwisselingsstudenten. We zijn grensverleggend bezig, zoals Heleen Zorgdrager in haar werk met en voor transgenders, onder de veelzeggende titel 'Worden wie je werkelijk bent'.

Dat is ook een mooie doelstelling voor de PThU onderweg. Wat helpt is dat je goede voorbeelden hebt van hoe je in deze tijd theologie kunt beoefenen en van hoe je geloof en samenleving op elkaar kunt betrekken. Op ons feest in januari zullen wij duidelijk maken wie voor ons zulke voorbeelden zijn. Als bewijs daarvoor promoveren we hen tot eredoctor. Het zijn Dirkie Smit en Beatrice de Graaf. In dit nummer van de PThUnie kunt u alvast lezen waarom.

Klaas Spronk, hoofdredacteur

PThUnie 3

inhoud jaargang 11 | nummer 3 | november 2017

8

20 06 Publicaties & promoties

‘Het huidge genderdenken ketent mensen’

17

09 Column: Tegenwoordige tijd 10 In gesprek: Frits de Lange en Jodien van Ark 14 Erica Meijers op de schouders van...

15 De stelling: Dorottya Nagy 16 Nieuws 17 Geloof en transgender 20 Dagboek: Mart Jan Luteijn en Jonáš Kolovraty 22 Ontsluiting archief ThUK 1854-2006 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

‘Als je onderweg niet beroofd wordt, gezond blijft, samen gelukkig bent, de reis tot het eind kunt volhouden...

Dan ben je dankbaar dat dat je gegeven is’

17 10

Gitium exere moluptatenes essiment ipsapiet fuga. Solorecabo. Lenduci atibus et am, quae nobit paruptas ipsant everera as est rem dolore conetur, tatecae?

15 22

Foto cover: De nieuwe lichting buitenlandse studenten tijdens de introductiedagen.

Ze doen sinds 1 september de eenjarige internationale master van de PThU Groningen, waarna ze volgende zomer (weer) aan de slag gaan in de kerk in hun land van herkomst. Op de foto van boven naar beneden en van links naar rechts: Shingirai Masunda (Zimbabwe), Nele Neidiger (Duitsland), Zung Bawm (Myanmar), Tirtsa Liefting (student-assistent internationalisering PThU), Emese Mihaly (Roemenië), Jonáš Zejfart (Tsjechië), Gloria Verdina (Indonesië), Dian Pisdon (Indonesië), Jackie Ncala (Zuid-Afrika) en Albert Nijboer (international officer PThU).

Daarnaast verblijven in Amsterdam dit najaar achttien jonge theologen uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika om samen met theologiestudenten van PThU en VU de Bijbel te bestuderen; dit in het kader van het project Bridging Gaps.

&colofon

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Jodien van Ark, Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Ton van Kattenbroek (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur). Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, pthunie@pthu.nl Vormgeving Venessa Oudhoff Realisatie www.veldmanprintensign.nl Fotografie Sonny Tiwow, Peter van der Wal ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Geestelijke verzorging en het ambt

Een onderzoek naar menselijkheid

Promotie Richart Huijzer (6 juli 2017)

Promotie Stephen Milford (21 september 2017)

Wat betekent 'het ambt' voor predikanten die

Eccentricity in Anthropologie. David H.

als geestelijk verzorger werkzaam zijn? Die

Kelsey’s Anthropological Formula as a Way

vraag staat centraal in het proefschrift De

Out of the Substantive-Relational Image Dei

binnenkant van het ambt: Een grounded-

Debate is de titel van het proefschrift

theory-onderzoek naar de ambtsbeleving en

waarmee Stephen Milford op 21 september

levensbeschouwelijke identiteit van

promoveerde aan de PThU Groningen. Zijn

protestantse pastores in zorginstellingen, in

promotores waren prof.dr. B. van den Toren en

dialoog met Paul Ricoeur waarmee Richart

prof.dr. R.H. Reeling Brouwer.

Huijzer op 6 juli promoveerde aan de PThU Groningen. Zijn promotor was prof.dr. F.G.

Milfords promotiestudie is een onderzoek naar

Immink, co-promotores waren dr. T.T.J. Pleizier

menselijkheid: 'It explores important questions

en dr. W. Smeets.

about what human beings are and how they ought to live. It argues for an extended description of

De vraag hoe predikanten in de GV hun ambt

humanity created in the image of God. Here the

beleven is van belang omdat het ambt door een

author claims that human beings can be described

deel van de beroepsgroep van geestelijk verzorgers,

rather than defined. This description looks at five

die meer dan alleen predikanten omvat, wordt

important aspects of being human. The approach

gezien als niet noodzakelijk voor de uitoefening

helps to avoid longstanding tensions in past

van het beroep. Uit het kwalitatief-empirische

definitions. The author uses this five-part

onderzoek dat Huijzer uitvoerde, komt naar voren

description to answer questions about personhood,

dat het ambt door de protestantse predikanten-

individuality and spiritual bodies. The work further

geestelijk verzorgers – tegen de verwachting in

covers a wide range of topics, such as the

– van groot belang gevonden wordt. Hun taak-

relationship between human beings and aliens. It

opvatting valt ten diepste te omschrijven als 'oog

challenges past descriptions and offers new ways

en oor zijn voor spiritualiteit en existentie'. Het

of thinking about human life. The work is,

ambt speelt hierbij – op telkens verschillende wijze

therefore, important for anyone interested in

– steeds een grote rol, soms negatief, vaker positief.

questions of humanity before and after death.'

Richart Huijzer (1956) studeerde aan de Sociale

Stephen Milford is predikant van de Baptist Church

Academie, wijsbegeerte aan de Katholieke

in Brackley, Northamptonshire (VK). Hij studeerde

Universiteit Nijmegen en theologie aan de

theologie in Johannesburg en Oxford.

Universiteit Utrecht. Momenteel werkt Huijzer als geestelijk verzorger en waarnemend hoofd van de Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat van het Radboud Universitair Medisch Centrum.

6 PThUnie

Pieter B. Hartog, Pesher and Hypomnema: A Comparison of Two Commentary Traditions from the Hellenistic-Roman Period. Studies on the Texts of the Desert of Judah 121.

Marjo Korpel en Paul Sanders, Textual Boundaries in the Bible: Their Impact on Interpretation.

Leuven: Peeters, 2017. ISBN: 978-90-429-3539-6.

242 pp.

Leiden: Brill, 2017.

In de krant functioneren krantenkoppen om de De Dode Zeerollen hebben ons de vroegste ons

aandacht van de lezer te sturen en in boeken

bekende bijbelcommentaren opgeleverd. Ze

hebben hoofdstuk- en alinea-indelingen een

werden geschreven in Palestina rondom het begin

vergelijkbare functie. Deze trucs om een bepaalde

van onze jaartellingen en bieden een systematische

uitleg van de tekst te bevorderen, werden ook al

uitleg van profetische boeken uit de Hebreeuwse

toegepast door schrijvers in bijbelse tijden. De

Bijbel. In dit boek vergelijkt Bärry Hartog de rollen

uitvinding van de spatie moet al minstens

met de hypomnemata, commentaren op Homerus’

drieduizend jaar geleden hebben plaatsgevonden,

Ilias die de interesses van tekstwetenschappers uit

zo niet eerder.

Hellenistisch Alexandrië weerspiegelen. Terwijl deze laatsten Homerus zien als een auteur die de Ilias

In dit boek laten onder redactie van Marjo Korpel

eigenhandig opschreef, is volgens de

en Paul Sanders verschillende wetenschappers hun

Pesjercommentatoren de profeet geen auteur in

licht schijnen op het verschijnsel ‘indeling’. Op

deze zin: hij is opgenomen in een goddelijke

welke wijze hebben bijbelschrijvers hun teksten

openbaring die doorloopt in tijd van de

ingedeeld en wat betekent dit voor de uitleg?

commentator. De exegeet probeert de relevantie en

Menige hedendaagse Bijbelvertaling wijkt in de

toepassing van oude profetische woorden voor zijn

indelingen nogal eens af van die van de

eigen tijd te achterhalen. Waar beide

bijbelschrijvers, zonder dat de moderne bijbellezer

commentaartradities wel in overeenkomen is de

dat weet, terwijl het wel leidt tot een andere uitleg

systematische uitleg van hun bronteksten. Dat alles

dan bedoeld door de bijbelschrijvers.

wijst volgens Hartog op het bestaan van wetenschappelijke netwerken tussen Palestina en Alexandrië. De schrijvers van de Dode Zeerollen waren dus geenszins een gesloten, sektarische gemeenschap.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Klaas Spronk, Rechters. (serie ‘Verklaring van de Hebreeuwse Bijbel’).

Dit boek is de Nederlandse spin-off van een nog te

D. Schipani, M. Walton en D. Lootens (red.), Where are we? Pastoral Environments and Care for Migrants.

Intercultural and Interreligious Perspectives.

verschijnen groot wetenschappelijk commentaar in

Düsseldorf: Society for Intercultural Pastoral Care

de serie ‘Historical Commentary on the Old

and Counseling, 2018.

Utrecht: Kok 2017. 240 pp.

Testament’. Het laat zien dat het boek Rechters in de eerste plaats gaat over leiderschap. Binnen de

In het voorwoord van deze bundel noemt

Hebreeuwse Bijbel functioneert het als een

Emmanuel Lartey mondiale migratie 'the critical

inleiding op de geschiedenis van de koningen. Op

defining issue' aan het begin van de 21e eeuw. Die

allerlei manieren werpen de verhalen over Samuël,

urgentie was aanleiding om in Gent een

Saul en David hun schaduwen al vooruit. Dit maakt

interreligieuze consultatie te houden met

het boek Rechters ook theologisch heel interessant,

deelnemers uit vijf continenten. De bijdragen zijn

want het volk en zijn leiders worden beoordeeld op

nu samen met aanvullende hoofdstukken

basis van hun omgang met God. Debora is wat dat

gebundeld. Het boek begint met systematische,

betreft voorbeeldig. Ze lijkt op Samuël. Gideon

bijbels-theologische, sociaalwetenschappelijke en

toont zich lange tijd een goede leerling, maar gaat

praktisch-theologische perspectieven op migratie.

uiteindelijk toch in de fout en zijn zoon Abimelek

Daarna volgen concrete voorbeelden van gast-

zet die lijn door. Jefta denkt het op een akkoordje

vrijheid en pastorale zorg met het oog op mensen

te kunnen gooien met God en Simson leert wel erg

in verschillende situaties, van Syrische vluchtelingen

laat bidden. Zo staat het boek Rechters vol met

in Turkije tot Haïtianen op doortocht in Brazilië. Het

schitterende (en soms vreselijke) verhalen die ook

boek besluit met een verkenning van nieuwe

de moderne lezer te denken geven. In het

modellen om de interactie tussen migranten en

commentaar wordt de stelling verdedigd dat het

ontvangende (religieuze) gemeen-schappen te

boek in zijn huidige vorm relatief laat is ontstaan.

structureren. Martin Walton, hoogleraar geestelijke

Het zou wel eens het werk kunnen zijn van een

verzorging aan de PThU, schreef een bijdrage

auteur die leefde in de Hellenistische tijd. Hij

waarin hij analyseert hoe kwesties van verlies van

maakte gebruik van oude verhalen en weefde in

context en vervreemding van context in pastorale

zijn literair fraai vorm gegeven hervertelling allerlei

zorg met migranten aandacht vragen. De

verwijzingen naar Griekse literatuur in.

geannoteerde bibliografie (85 titels) kan bijzonder behulpzaam zijn voor verdere studie.

he intercultural and interreligious perspectives included in this book offer diverse complementary contributions regarding challenges and opportunities in the face of the manifold reality of migrations in our time. This, in a nutshell, is what readers can expect to find in these pages. They are invited to engage in further study and collaboration in search of better ways to care with and for migrants in our midst.

ConTribuTorS Havva Sinem U˘gurlu Bakar, Marcia Corrêa, Jorge Castillo Guerra., Rhoda Emmanuel Chamshama, Mary R. Gomes Esperandio, Zayn Kasam, Emmanuel Lartey, Dominiek Lootens, Daniel Louw, Safwat Marzouk, Rachel Miller Jacobs, Regina Polak, Rochelle Robins, Brenda Consuelo Ruiz, Ronaldo Sathler-Rosa, Daniel Schipani, Susanna Snyder, Cemal Tosum, Martin Walton, Helmut Weiss, and Rebekah York.

The eDiTorS Daniel Schipani, Psy. D., Ph.D., Professor of Pastoral Care & Counseling, Anabaptist Mennonite Biblical Seminary, Elkhart, Indiana, USA. Martin Walton, Ph.D., Professor of Spiritual Care and Chaplaincy Studies, Protestant Theological University, Groningen, Netherlands.

Dominiek Lootens, Dr. Theol., Deputy Director of Academic Affairs, University Centre Saint-Ignatius, Antwerp, Belgium.

Pastoral Environments and Care for Migrants

Where are we?

Where are we? Pastoral environments and care of migrants asks a question often on the lips of migrants. By extending it to care givers and inquiring as to how far we have come in our care giving response, it offers a crucial, timely, and insightful pastoral response to a pressing human crisis of global proportions. In these pages you will find thoughtful, experiential, practice-based, and theory-informed suggestions in response to the realities of the global migrant phenomenon.

—Emmanuel Y. Lartey, Professor of Pastoral Theology, Care, and Counseling, Candler School of Theology, Emory University.

Where are we?

Pastoral Environments and Care for Migrants

The first section—“Surveying the landscape of migration”—may be considered foundational in the sense of including multidisciplinary material necessary for both theory and practice. The authors offer a rich harvest of conceptual resources stemming from biblical hermeneutics, the social and political sciences, philosophy, theology, religion and spirituality. The second section—“Cultivating care for migrants”—presents a sample of contextualized considerations explicitly connecting migrations and caregiving. It also describes in detail a number of illustrations of international and intercultural dynamics at play. The third and final section—“Mediating spaces: Reflections on pastoral care with migrants”—extends the discussion of migrations and care by focusing on the dynamics of hospitable space. It includes new models for assessing the interaction between immigrants and hosting communities, and faith communities practices in particular. A selected and annotated bibliography provides orientation for further reflection and dialogue.

Schipani, Walton, Lootens

T

Intercultural and Interreligious Perspectives Edited by

Daniel Schipani, Martin Walton, Dominiek Lootens Society for Intercultural Pastoral Care and Counseling Gesellschaft fur Interkulturelle Seelsorge und Beratung

8 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange De pijnboomkever We hadden een prachtige vakantie in Vancouver en de Rocky Mountains. We combineerden het met familiebezoek, en benijdden de neven en nichten om de adembenemende wildernis te midden waarvan ze leefden. Eindeloze, ongerepte natuur. Hoewel, ongerept?

Er woedden deze zomer bosbranden, heviger dan ooit tevoren. We zagen de gletsjers aan de Ice Field Park Way zienderogen smelten. En de anders zo groene berghellingen kleurden bruin van de dode pijnbomen, aangevreten door de pine beetle die in normale winters doodvriest. De bomen hebben te weinig weerstand door de droogte. En het is te warm, wereldwijd te warm.

De gevolgen van 'global warming' – met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid veroorzaakt door onze eigen broeikasgassen. Ik kocht op de terugreis op de luchthaven Al Gore’s net verschenen Truth to Power. An Inconvenient Sequel, en las hoe alles met alles samenhangt. Droogte leidt tot watergebrek, en watergebrek op zijn beurt weer tot oorlog en vluchtelingenstromen. Regen en een stijgende zeespiegel treffen vooral de armen, die geen geld hebben om zich ertegen te wapenen. Gore waarschuwt ervoor, gesteund door de wetenschappers, dat zich catastrofes van ongekende omvang aandienen als we er niet snel mondiaal maatregelen tegen nemen. Of is het al te laat? Nee, zegt Gore, we kunnen nog veranderen, en we zullen veranderen. Leef zelf energiebewust. Voer actie.

Maar vooral: kies de juiste politici om de juiste beslissingen te nemen.

De vakantie was prachtig, maar het was alsof er nu ook in mij ergens zo’n pijnboomkever aan het knagen ging. Drong de urgentie van het klimaatprobleem nu pas echt tot me door? In 2050 zijn we met zo’n tien miljard mensen op een kwetsbare, beschadigde planeet. Hoe voorkomen we dat we haar voor die tijd onherstelbaar vernielen?

In de onderzoeksgroep Beliefs spraken we er ook over. We werken er samen aan een programma dat gaat over leven. Hoe verandert leven in de komende eeuw? En wordt het beter, slechter? Hoe kijken we daar vanuit het christelijk geloof tegen aan? Een paar stemmen: houd het hoofd koel, doe het goede, en laat je geen angst aanjagen. Wanhoop verlamt alleen maar. We hebben niks aan pessimisten, maar ook niks aan een roze bril. Dus niet de Apocalyps van de preekstoel afkondigen, maar ook de gemeente niet sussen met: 'Deze aarde verloren? Geeft niet, God heeft nog wel een andere achter de hand.' Wat we nodig hebben is hoop. Een onverklaarbaar vertrouwen in de dag van morgen dat in mensen woont. Daarom blijven ze kinderen krijgen en in hun toekomst geloven. Waar dat vandaan komt? Het moet wel van God gegeven zijn.

Frits de Lange is hoogleraar Ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU PThUnie 9

met Jodien van Ark en Frits de Lange

In onrust onderweg Rome, Jeruzalem en Santiago de Compostella – het zijn in deze contreien dé drie klassieke pelgrimsbestemmingen. PThU-docent Jodien van Ark liep de eerste twee, hoogleraar ethiek Frits de Lange schreef een boek, Heilige Onrust, naar aanleiding van de populariteit van de derde. Voor PThUnie gingen de twee collega's met elkaar in gesprek over de theorie en de praktijk van het pelgrim-zijn.

Is iedereen tegenwoordig een

Jodien van Ark: 'Ik weet niet zeker

Maar toen jullie vertrokken

pelgrim?

of er een verschil is. Mijn man en ik

beschouwden jullie jezelf nog

zijn begonnen als lange

niet als pelgrims?

Frits de Lange: 'In mijn boek gaat

afstandswandelaars. Een collega

het met name om de pelgrim als

was ooit naar Sienna gelopen. Ik

JvA: 'Wandelaar, toerist, pelgrim...

‘ls ik thuis blijf en geen stap verzet, ben ik dan ook een pelgrim? Ik vind van wel’ metafoor: als ik thuis blijf en geen

dacht: dat kan dus! En toen

Het loopt allemaal door elkaar

stap verzet, ben ik dan ook een

besloten wij naar Rome te gaan. We

heen. We hebben ons alledrie

pelgrim? Ik vind van wel. Maar

hebben er zes jaar over gedaan,

gevoeld. Het pelgrim-zijn werd

daarnaast zijn er natuurlijk heel veel

steeds in porties van twee of drie

sterker omdat we merkten dat we

mensen die daadwerkelijk op

weken.'

anders thuis kwamen. Het ging niet alleen maar om het lopen, er

pelgrimstocht gaan. Laatst had ik een bijeenkomst rond mijn boek in

FdL: 'Waarom Rome?'

avond met de vraag: welke mensen

JvA: 'Eigenlijk om maar niet naar

alleen maar duidelijker toen we

hebben hier Compostella gelopen?

Compostella te gaan. Dat idee van

daarna naar Jeruzalem liepen. We

In die groep van honderd mensen

in colonnes lopen sprak me niet

zijn gefascineerd geraakt door al die

waren dat er vijf of zes. En daarna

aan. Alles is beschreven en

religieuze mensen. Of het nou

vroeg ik: wie is er één handdruk

geregeld: om twee uur moet je

joden, moslims of christenen zijn, ze

verwijderd van iemand die

binnen zijn omdat je anders geen

lopen daar met een verlangen in

Compostella heeft gelopen?

slaapplaats meer krijgt. Dat is mij te

hun ogen! Ik werd daar door

Iedereen stak zijn hand op!'

georganiseerd. We wilden heel

geraakt. Eigenlijk kwamen wij er

graag door de Europese cultuur

toen pas echt achter dat ook wij

lopen. En we zijn gek op Italië.'

pelgrims zijn. Het gaat daarbij niet

Wat is het verschil tussen een

10 PThUnie

ontstond een diepere laag, iets dat onszelf overstijgt. En dat werd

Vries, waar ik woon. Ik begon die

gewone lange afstands-

om het aankomen in Jeruzalem,

wandeling en een pelgrimage?

maar om het onderweg zijn, dat

Jodien van Ark (Heerde, 1952) is trainer, procesbegeleider en coach. Bij de PThU werkt ze als docent voor de agogische vakken bij het seminarium. Frits de Lange (Vriezenveen, 1955) is hoogleraar ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU. Caspar Dullemond is free lance grote plezier van het ritme van

journalist en eindredacteur van PThUnie.

lopen, eten en slapen, de ontvankelijkheid, het niet weten waar je uitkomt.

Verdwalen hebben we ons eigen boek...'

afgeschaft. Daar doen we niet

bij. Je bent ook onderweg naar een

meer aan, zeiden we tegen

leven waarin het meer gaat om het

elkaar. Alles hoort erbij. We

zijn dan om het hebben. Ik merk

FdL: 'Was je niet bang om thuis

zijn wel eens na een hele dag

dat ik veel minder om me heen wil,

te komen?'

lopen op hetzelfde punt

dat ik meer rust wil, dat ik met één

uitgekomen. En dan zeiden

ding tegelijk bezig wil zijn... Ik wil

JvA: 'Nee. Omdat we net op tijd een

we: oké, dat was het voor

ontvankelijk leven.'

uitspraak van Ian Bradley onder ogen kregen. Hij zegt dat je moet thuiskomen

vandaag.'

FdL: 'Betekende die pelgrims-

in de gezindheid waarin je gelopen

FdL: 'Wat is dat over-stijgende,

ervaring ook een persoonlijke

hebt. Dat was behulpzaam. Toen ben ik

die diepere laag?'

transformatie? Je loopt niet weg

gaan denken: hoe gaan we dat nu eens

voor het woord pelgrim.'

doen?'

JvA: 'Ik zou het niet zo gauw zo

FdL: 'Maar je komt thuis en je opent je

JvA: 'Dankbaarheid. Dat is heel belangrijk. Als je onderweg

'Verdwalen hebben we afgeschaft.

Daar doen we niet meer aan, zeiden we tegen elkaar' niet beroofd wordt, gezond

noemen, maar het is wel een

mailbox... Wij hebben deze zomer drie

blijft, samen gelukkig bent, de

intensivering van hoe wij toch al

weken een fantastische vakantie gehad.

reis tot het eind kunt

wilden leven. Iets spiritueels zat er

Zo willen we leven, zeiden we. En thuis,

volhouden... Dan ben je

heel duidelijk in: we lazen elkaar

nog geen dag later, werden we alweer

dankbaar dat dat je gegeven

voor uit de Handelingen van de

geleefd. Dat hadden jullie toch ook?'

is. Daar komt het nadenken

Apostelen. Als we vroeger samen

over een ander bestaan dan

op vakantie waren, lazen we allebei

JvA: 'Nee. Dit keer niet. We hebben PThUnie 11

Jodien van Ark Frits de Lange

natuurlijk twintig jaar ervaring met

JvA: 'In bepaalde opzichten wel. Wij

JvA: 'Maar wel aandacht hebben en

thuiskomen. En nu zijn we er echt

voelen dat we iets doen dat onszelf

ontvankelijk zijn.'

wat mee gaan doen.'

overstijgt. Dat herken ik uit Frits' boek. Ik snap alleen niet dat je

JvA: 'Zoals wij het landschap lezen,

FdL: 'Ik moet dat nog leren. Er

erover kunt schrijven, zonder 'm zelf

zo leest Frits de traditie. Hij doet het

wordt in het dagelijks leven zoveel

te lopen.'

met de geest en wij doen het met de voeten.'

van je gevraagd.'

FdL: [Ironisch] 'Ik heb een groot JvA: 'Het helpt als je accepteert dat

inlevingsvermogen. Zelf ben ik meer

FdL: 'Ik ben groot geworden met De

dit je leven is. Net zoals je

een fietser en een zwemmer. Maar

Christenreis van John Bunyan, over

onderweg dingen accepteert. Het

de cadans van het lopen herken ik.

een pelgrim die zijn vrouw en

gaat anders dan gepland? Dan gaat

In baantjes trekken ervaar ik dat

kinderen achterlaat en op weg gaat

het maar anders dan gepland. Dat

ook. Ik word steeds fysieker en

naar het hemelse Jeruzalem. De

is nu het leven dat we leiden: een

aardser in mijn geloof. Naarmate ik

pelgrimage is daar een metafoor:

fundamentele acceptatie van wat

meer uit mijn hoofd raak en meer in

protestanten hebben van de fysieke

we op dat moment doen.'

mijn lijf, houd ik steeds minder

pelgrimstocht een innerlijke reis

"systeem" over. Ik merk gewoon

gemaakt. Calvijn en Erasmus

FdL: 'In mijn boek noem ik dat het

dat het geloofssysteem het niet

bijvoorbeeld waren heel erg tegen

afzien van het leven als een project,

meer doet. Het echte leven van

pelgrimstochten. Het was de

waarin je alles afvinkt. Ik zie het

mensen speelt zich ergens anders

begintijd van de burgerlijke

leven niet als een project, maar als

af. Ik zoek het geloven in het echte

samenleving: je moest nuttig zijn en

een traject. Doen wat je hand vindt

leven.'

geld verdienen, dus waarom zou je op reis gaan?'

om te doen – daar gaat het om.'

JvA: 'Dat is een parallel tussen dit In zijn boek schrijft Frits over de

boek en pelgrimeren: je hebt wel

Wat was een pelgrimstocht

moderne pelgrim, voor wie niet

ergens ver weg een doel, maar je

daarvoor dan?

Compostella of het hiernamaals

bent met een ontdekkingstocht

de bestemming is, maar de

bezig.'

spirituele en fysieke ervaring van de pelgrimage zelf. Herken jij je daar in?

FdL: 'Het draaide om vroomheid, om boetedoening. Je ging niet voor

FdL: 'Niet weten waar je uitkomt.'

je lol. Je deed het om daar religieus gewin bij te krijgen. Dat gold ook voor de omstanders: de pelgrim had

12 PThUnie

een hoge religieuze statuur, dus het

beschouw al die pelgrims als mijn

werd mij bij die bijeenkomst in Vries

loonde om hem of haar barmhartig-

broeders en zusters. Wat er in deze

ook weer duidelijk. Er waren een

heid en gastvrijheid te bewijzen.

mensen omgaat, niet in hun hoofd,

paar mensen die zeiden: als u

Een pelgrim kon altijd rekenen op

maar in hun lijf... Dat is een nieuwe

voorgaat kom ik niet in de kerk,

gastvrijheid. En dat vind ik zo

manier van geloven. Ze zijn op weg

want u gelooft niet meer in God. Ik

wonderlijk. Waren die pelgrims

naar de dag van morgen. Ik denk

kan de orthodoxie blijkbaar heel

heiligen? Nee, er zaten ook

dan: naar een beter leven voor

slecht uitleggen wat ik aan het

misdadigers tussen, die thuis wat

zichzelf en voor anderen. Naar een

doen ben. Aan de andere kant zijn

op de kerfstok hadden en voor straf

betere toekomst. Elke dag een

er ook recensies geweest van

de tocht maakten of een nieuwe

nieuwe etappe.'

mensen die niets met de kerk hebben, en daarin wordt dan

identiteit zochten.'

gezegd: mooi boek hoor, maar echt

'Ik zie het leven niet als een project, maar als een traject' En inmiddels hebben we de

JvA: ‘In je inleiding schrijf je dat je

bedoeld voor christelijke mensen.

'Pelgrim 2.0'?

een veerman bent, als theoloog en

Die vinden het veel te gelovig. En

hermeneut, die heen en weer vaart

ook dat snap ik. Ik lees die moderne

FdL: 'Ja. Dat is iets betrekkelijk

tussen traditie en vandaag ĂŠn dat je

pelgrim toch weer door de bril van

recents. Een eeuw geleden was het

bootje voortdurend schipbreuk leidt.

de christelijke traditie, en zo pendel

op de weg naar Santiago doods. Er

Voor wie heb jij je boek geschreven?'

ik heen en weer. Maar dan zeg ik tegen mijn gereformeerde broeder

ging geen pelgrim meer die kant op. In de jaren zeventig en tachtig

FdL: 'Vooral voor mijn

en mijn seculiere zuster: laten we

van de vorige eeuw begon het

generatiegenoten, die met hun

samen gaan wandelen. En dan zien

weer aan te trekken. En nu zijn het

kinderen uit de kerk zijn gestapt. De

we wel wat er gebeurt. Als je niet

er 250.000 per jaar. Dat is een

kinderen van de secularisatie van de

tegenover elkaar zit, maar naast

colonne! Het is allang niet meer

jaren zeventig en tachtig. Het is een

elkaar loopt, dan versta je elkaar zo

exclusief katholiek. Er zit voor

spirituele biografie, van mijzelf,

veel beter.'

sommigen ook een new age kant

maar ook van mijn generatie. Ik

aan: zweverig en aards tegelijk. Ik

bereik natuurlijk niet iedereen. Dat PThUnie 13

Op de schouders van......

Theo Witvliet De beste leermeesters zijn die, met wie het gesprek nooit eindigt omdat we hen nooit helemaal doorgronden. Verschillen in context, biografie en inzichten leiden tot een relatie die zich kenmerkt door zowel continuĂŻteit als breuk. Die twee begrippen leerde ik als theologiestudent aan de Universiteit van Amsterdam van Theo Witvliet (1939), inmiddels emeritus hoogleraar voor de geschiedenis van het christendom in de moderne tijd. en voor de theologische encyclopedie. .

Witvliet confronteerde mij al vroeg in mijn studie met de 'epistemologische breuk', die door bevrijdingstheologen werd voltrokken doordat zij betrokkenheid in plaats van begrip tot de eerste theologische daad maken. Daarmee wordt de relatie tot de soms vreemde, soms nabije, maar nooit geheel doorgrondbare ander een centrale theologische vraag, die Witvliet in al zijn werk aan de orde stelt. Zowel als journalist bij de IKON als in zijn rol als academicus introduceerde hij in de jaren zeventig en tachtig de contextuele en bevrijdingstheologie in Nederland. Dat vond zijn neerslag in de boeken Een plaats onder de zon (1984) en De weg van de zwarte Messias (1984). Had het verschijnsel destijds al bestaan, dan was Witvliet zonder twijfel tot docent van het jaar gekozen vanwege zijn betrokken en levendige, met ervaringen uit zijn journalistieke loopbaan doorspekte colleges. Hij combineerde als docent een soms genadeloze analytische strengheid met een grote mate van humorvolle gelatenheid.

Voor mij opende hij vensters naar vele andere leermeesters, waaronder Mpho Ntoane, James Cone en Mercy Amba Oduyoye, maar ook Friedrich Schleiermacher, Karl Barth en Novalis.

Witvliets fascinatie met de dialectiek van nabijheid en afstand komt tot uiting in zijn publicaties, die altijd christen-zijn in de moderne wereld thematiseren. In Gebroken traditie (1999) stelt hij de vraag naar christelijke religie in het spanningsveld van pluraliteit en identiteit, tien jaar voor dit thema het publieke debat zou gaan beheersen. Het geheim van het lege midden (2003) spitst deze vragen toe op de beeldcultuur en de omgang met grenzen. Hoe ontwikkelen we een grensoverschrijdende, maar niet annexerende houding? Door ruimte te maken voor de onkenbaarheid van de ander, die juist als raadselachtig en fascinerend wezen een tegenover is. Die ruimte maakt echte ontmoeting mogelijk – een centraal thema in het laatste boek van Witvliet, Kwaliteit van leven. Het humanisme van Martin Buber (2017).

Mijn ontmoeting met Theo Witvliet heeft geleid tot een gesprek, waarin we tot onze vreugde nog altijd verwikkeld zijn.

Erica Meijers is universitair docent diaconaat aan de vestiging Groningen van de PThU.

De STELLING

‘Profetische religiekritiek is een voorwaarde voor open dialoog in een context van diepe diversiteit’

Dorottya Nagy reageert op de stelling van Gé Speelman: Diepe diversiteit is niet alleen een mooie alliteratie, maar één die menselijke ervaringen van grote verscheidenheid weerspiegelt, die communicatie en samenleving zo boeiend maken. Elke vorm van religiekritiek vraagt om een definitie van religie, maar sinds Talal Asads Genealogies of religion: discipline and reasons of power in Christianity and Islam (1993) weten we dat definities van religie altijd zijn ingebed en ontstaan in gesprekken, praktijken en relaties, maar ook – collectief – in instituties die wij, mensen, onderhouden, steunen of juist verlaten en zelfs verraden. Kritiek en definities van religie zijn niet los van elkaar te verkrijgen: ze hebben inderdaad stambomen, vertaald in vormen van menselijk denken en handelen.

Wat maakt religiekritiek dan profetisch? In eerste

praten is meer een – vanuit een God belijdende houding

instantie een verstaan van kritiek in de zin van een

– kijken naar wat mensen met religie doen en sterker

onderscheiden van wat mensen in een bepaalde context

nog, wat religie met mensen doet. Dan kunnen we ook

met religie doen en daarmee aan de slag gaan vanuit

een stap verder gaan richting een theologische

een existentiële houding. Kritiek wordt dan ethiek en

beoordeling van 'religieus handelen in context' en kijken

andersom. Religiekritiek profetisch maken vergt lef en

hoe dit bijdraagt aan een vredevolle samenleving. Een

nederigheid. In hedendaagse missiologie gebruikt men

vuistregel van profetische religiekritiek is, dat zij eerst

dit bijvoeglijke naamwoord 'profetisch' vooral in de

geloofsgenoten aanspreekt! Dietrich Bonhoeffer,

uitdrukking 'profetische dialoog'. 'Profetisch' betekent

Dorothee Sölle en Tetsutaro Ariga zijn – om dicht bij

dan niet het precies voorspellen van de toekomst

huis te blijven –goede voorgangers, van wiens

volgens een teleologische logica van 'als je dit gelooft,

profetische religiekritiek wij, theologen van hier en nu,

zal dat gebeuren' of 'als je dit nalaat, gaat dat

nog steeds veel zouden kunnen leren.

gebeuren', maar een soort habitus, een houding, een spiritualiteit waarin de God belijdende mens in zijn relatie met de wereld zorgvuldig aan het luisteren en aan het kijken is naar de samenleving en vanuit deze houding leert om woorden van duidelijkheid te spreken, wanneer, waarover en hoe dat nodig is. In deze zin staat een profetische religiekritiek ver van de profetische religiekritiek van de Verlichting, ver van de grote denkers die het uitsterven van religie in ziel en maatschappij voorspeld hebben. De profetische religiekritiek waarover ik met Gé Speelman verder wil

Dorottya Nagy geeft de stelling: 'Een theologische herbezinning op verlangen is nodig voor gesprekken over leven, willen leven, anders willen leven of niet meer willen leven in de huidige samenleving in Nederland.' door aan Theo Boer.

PThUnie 15

Korte nieuwsberichten

Eredoctoraten voor Beatrice de Graaf en Dirkie Smit De PThU verleent eredoctoraten aan de historicus prof.dr. Beatrice de Graaf van de Universiteit Utrecht en de Zuid-Afrikaanse theoloog prof.dr. Dirkie Smit. Dit gebeurt in het kader van het tienjarig bestaan van de universiteit. De plechtigheid is onderdeel van de grote lustrumviering in Groningen op 9 januari a.s.

De Graaf is bekend bij een breed publiek als deskundige op het gebied van het terrorisme. Regelmatig wordt zij uitgenodigd om in de landelijke media haar mening te geven over de achtergronden van recente aanslagen. Daarbij vallen haar diepgravende en tegelijkertijd heldere analyses in positieve zin op temidden van de vaak oppervlakkige maar heel extreme meningen die in het debat over veiligheid worden verkondigd. Haar affiniteit met geloof, kerk en christelijke politiek speelt daarin een zinvolle rol, zonder dat dit ten koste gaat van haar eigen geloofwaardigheid als wetenschapper. Prof.dr. Smit geniet internationaal grote waardering en erkenning vanwege zijn expertise op het gebied van de reformatorische en oecumenische theologie, en maakte wereldwijd naam als onderzoeker en gastdocent. Zijn theologie, in de traditie van Calvijn geworteld, en tegelijk intens betrokken op de Zuid-Afrikaanse en globale samenleving, laat zich kenschetsen als een vorm van 'publieke theologie'. In 1982 speelde hij een sleutelrol in de totstandkoming van de Belijdenis van Belhar, het kerkelijke getuigenis dat zo belangrijk werd in het verzet tegen het apartheidsregiem in Zuid-Afrika, en elke leer verwerpt die 'de gedwongen scheiding tussen mensen op grond van ras of huidskleur goedkeurt in naam van de Bijbel of de wil van God.

Afrikaanse theologen bij PThU Van 27 september tot 18 oktober hield de PThU een post-doc research conferentie voor rectoren en senior medewerkers van theologische scholen in Oost-Congo, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Ivoorkust en Tsjaad. Het doel van deze conferentie is het creĂŤren van tijd en ruimte zodat de deelnemers zich kunnen concentreren op het doen van onderzoek en academisch schrijfwerk, dit in een omgeving waar hulpmiddelen makkelijk toegankelijk zijn, en waar ze kunnen profiteren van de aanwezigheid van 'peers' voor ondersteuning en feedback. Deze conferentie is de eerste in een reeks van drie die over een periode van drie jaar wordt georganiseerd door de PThU en Langham Partnership International.

Onderzoek naar monumentale stadskerken Monumentale stadskerken bevinden zich in een spagaat. Hun nadrukkelijke aanwezigheid laat de kerkelijke dominantie in de geschiedenis en de vormgeving van de stad zien. Tegelijkertijd lijken de geloofsgemeenschappen van deze kerken maatschappelijk gemarginaliseerd zijn door ontkerkelijking, secularisatie en de opkomst van nieuwe religieuze bewegingen. De komende jaren doet Matthias Kaljouw aan de PThU Groningen een promotieonderzoek naar de plaats en rol van deze 'cathedral churches' in het stedelijke leven. Zijn promotores zijn prof.dr. Henk de Roest en prof.dr. Joep de Hart.

16 PThUnie

Transgender: worden wie je werkelijk bent

'Broeders en zusters'. Met die gebruikelijke liturgische aanhef lijk je als predikant de hele gemeente te bereiken. Maar in de banken zit misschien ook wel een zuster die zich haar – zijn! – hele leven al een broeder voelt. Even verderop zit een broeder die hormonen slikt om eindelijk de zuster te worden die hij – zij! – altijd al was. En daar op het balkon zit dan ook nog iemand die zich niet langer in een van beide geslachtsaanduidingen herkent. 'Veel mensen binnen de kerk kunnen zich moeilijk een voorstelling maken van de weg die transgender personen gaan', zegt Heleen Zorgdrager (foto) van de PThU. Met de brochure Transgender, geloof en kerk, te downloaden op pthu.nl, wil de universiteit hierin verandering brengen.

PThUnie 17

'Het huidige genderdenken ketent mensen'

Tekst: Caspar Dullemond

In kleine kring was genderdysfo-

Snoezig

mooi is geschapen? Bij de doop ligt

rie – onvrede over het geboorte-

De overeenkomst tussen beide

de nadruk op de naam die het kind

geslacht – al langer een bran-

groepen transgenders is dat ze zich

meekrijgt. De vraag aan de ouders,

dend vraagstuk, maar de laatste

beperkt voelen door hun geboorte-

die ik zelf als dominee ook gesteld

tijd lijkt de sprong gemaakt naar

geslacht. De kenmerken daarvan

heb, is: met welke naam wilt u dat

het maatschappelijke debat. De

worden in onze samenleving nog

het kind bekend is bij God en de

Hema biedt niet langer gender-

altijd stevig benadrukt, zegt ds.

mensen? Voor transgenders wordt

specifieke kinderkleding aan, de

Wielie Elhorst, gemeentepredikant

dat later heel problematisch, want

NS willen hun omroep-berichten

in Bussum en LHBT-predikant in

bij de doop is hun een naam

beginnen met 'beste reizigers'.

Amsterdam (LHBT staat voor:

meegegeven waarin ze niet meer

Prof.dr. Heleen Zorgdrager, die

lesbiennes, homoseksuelen,

gekend willen zijn.' Terwijl dat ook

binnen de PThU onderzoek doet

biseksuelen en transgenders): 'Een

anders kan, vindt Elhorst. Bijbel en

naar gendervraagstukken: 'Er

voorbeeld? Bij mij in de straat is

traditie bieden volgens hem ruimte

zijn altijd mensen geweest die

laatst een jongetje geboren. In de

voor een andere benadering: 'Ik

zich binnen de tweedeling

tuin staat een paal met een blauwe

kom altijd weer terug op Galaten

man-vrouw niet gelukkig

strik, met daarop drie woorden:

3:28: "In Christus is noch man noch

voelden. Maar het komt nu meer

eigenwijs, lief en stoer. Het kind

vrouw". Je kunt ook de drie-eenheid

naar buiten.' De recent versche-

heeft nog niet gesproken of het is al

als voorbeeld nemen van een

nen brochure moet een 'eerste

gelabeled. Misschien wil hij wel

‘trans-gendered’ visie op God en

aanzet' geven voor een kerkelijk

snoezig, poezig en truttig zijn! Maar

hoe dat voorbeeldig zou kunnen zijn

gesprek hierover.

nee, hij is nu al voorzien van

voor hoe mensen met elkaar

karakteristieken die zouden passen

omgaan. Het huidige genderdenken

Goede informatie is daarbij

bij een jongetje.' Veel jongeren

ketent mensen, het bepaalt de

belangrijk, want de onwetendheid is

komen in de problemen door

rollen en verwachtingen die hun ook

groot. Niet vreemd misschien,

dergelijke hindernissen, weet hij: 'Ik

vanuit de kerk worden voorgehouden.'

omdat de term transgender

heb zelf meegemaakt dat ik

inmiddels twee betekenissen heeft,

gehinderd werd in de keuzes die ik

Beeld

die door elkaar heen worden

wilde maken. Als kind voel je: ik doe

Zorgdrager en Elhorst benadrukken

gebruikt. Vanouds is transgender

iets wat niet mag. Ik ben er redelijk

beiden dat transpersonen niet als

een aanduiding voor mensen die als

goed vanaf gekomen, maar als je in

een pastoraal probleem moeten

man geboren zijn maar zich vrouw

een milieu opgroeit waarin die

worden gezien, maar als een kans

voelen en voor mensen die als

beperking heel strikt is, dan kan dat

voor de kerk. 'Het levert een nieuwe

vrouw geboren zijn maar zich man

echt een psychosociaal trauma

manier van kijken op', aldus

voelen. Maar tegenwoordig wordt

opleveren.'

Zorgdrager: 'Wat is ons beeld van God? Wat is de mens als beeld van

de term transgender ook gebruikt voor mensen die zich buiten deze

Ook in de kerk is de tweedeling

God? En wat is daarbinnen de

traditionele man/vrouw-indeling

man-vrouw de norm, zegt Zorgdra-

betekenis van mannelijk en

willen bewegen. Dit wordt ook wel

ger: 'Hoe makkelijk spreken we in

vrouwelijk? Is gender iets dat vanuit

met 'non-binair' of 'genderfluïditeit'

de kerk niet over mens-zijn in

de schepping als een onveranderlijk

aangeduid.

termen van mannen en vrouwen?

iets is meegegeven, of is het meer

Of zingen we dat ons lichaam zo

een roeping waar je naartoe mag

18 PThUnie

Wielie Elhorst. (Foto: Peter van der Wal)

groeien en die je op je eigen manier

overeind te blijven en niet aan die

vooral basisinformatie geeft, moeten

mag invullen? Hoe word jij de mens die

crisis ten gronde te gaan, hebben ze

in deze handreiking exegese,

jij bent?' Daarnaast leidt het luisteren

allerlei innerlijke krachten moeten

ethische beschouwingen, getuige-

naar de religieuze ervaringen van

aanboren. Ze vertonen daarom vaak

nissen, praktische voorstellen voor

transgenders tot een meer inclusieve

een enorm veerkrachtige spirituali-

liturgische rituelen en pastorale tips

kerk, zegt Elhorst: 'Het is een kans voor

teit, blijkt uit interviews die ik voor

een plek krijgen. Dezelfde organisa-

de kerk om meer te leren over hoe we

mijn onderzoek heb gehouden. En

ties houden op 18 november een

gemeenschap vormen. Transgenders

daarbij hebben ze dan ook nog eens

dag over transgenders, geloof en

hebben heel erg de ervaring dat ze er

verrassend originele visies op wie en

genderfluïditeit in Utrecht (lccprojec-

naast staan, dat ze niet echt meetellen.

hoe God is. Daar kunnen ze

ten.nl/transthemadag).

Hoe kunnen ze vanuit die ervaring

prachtig over vertellen. Hun

kerken uitdagen om de eigen gemeen-

godsbeeld is evenmin als hun

Zorgdrager hoopt dat de handrei-

schap te hervormen?' Dan wordt de

identiteit in een hokje te plaatsen.

king er – onder meer – toe leidt dat

kerk werkelijk een voorbeeldige

Het is flexibel, fluïde, ambivalent...

er in het Dienstboek van de PKN

gemeenschap, voegt hij er aan toe: 'Een

Daar kunnen we als kerk wat van

ruimte komt voor een zogeheten

gemeenschap naar het hart van

leren.'

nieuwe naamviering: 'Het is

Christus, waarin gebruik kan worden

belangrijk dat je je nieuwe naam

gemaakt van de talenten die samenhan-

Handreiking

kunt vieren in je kerkelijke gemeen-

gen met de levenservaringen van alle

Deze en andere aanbevelingen

te. Dat de gemeente duidelijk

mensen.'

moeten een plek krijgen in een

maakt: je ontvangt nu een nieuwe

handreiking die de LCC Plus

naam die bekend mag zijn bij God

De kerk zou dan ook blij moeten zijn

oganisaties, een alliantie van

en de mensen. Niet om de doop

met de aanwezigheid van transgenders,

christelijke LHBT-organisaties,

ongedaan te maken, maar om te

zegt Zorgdrager: 'Omdat hun weg lange

binnenkort aan vertegenwoordigers

bevestigen dat God met jou is

tijd heel eenzaam is geweest, zijn het

van verschillende kerken aanbieden.

verder gegaan op je levensreis.'

vaak heel spirituele mensen. Om

Waar de brochure van de PThU

Onderzoek 'Voor mij is heelheid echt letterlijk: ik ben thuis. Niet alleen aan de buitenkant, dat spiegelbeeld dat je aankijkt, dat bén ik nu. In plaats van zoals vroeger dat je denkt: wat is dat voor wezen dat naar mij terugkijkt vanuit die spiegel, dit kan niet. En daar zit ook een stukje geestelijke rust bij. (…) Ik vind het heel moeilijk uit te leggen maar ik heb niks anders nodig dan dat gevoel van nou ja, oké, hier ben ik.' Dat vertelt een man (transgender) van 50 jaar. Een vrouw (transgender) van 62 jaar zegt: 'Door thuis te leren komen in mijn eigen lichaam kon ik ervaren dat ik thuiskwam bij God en thuiskwam in de kerk waar ik zo lang een haat/liefde verhouding mee heb gehad.' Dit zijn twee veelzeggende citaten uit een internationaal onderzoek naar transgender, religie en geloof, waaraan Heleen Zorgdrager namens de PThU meewerkt. Andere partners zijn de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit.

Universiteiten uit Zweden, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten nemen ook aan het onderzoek doel.

PThUnie 19

weekdagboek Tsjechië - Nederland 1-1: Jonáš Zejfart uit Praag studeert dit jaar aan de internationale master van de PThU Groningen. En Mart Jan Luteijn van de PThU Amsterdam is met hetzelfde doel naar Praag vertrokken. Beiden beschrijven hieronder hun eerste indrukken 'in den vreemde'.

Naam:

Mart Jan Luteijn:

Tijdens onze introductietijd in Praag gingen we met de vijftien internationale studenten met de bus op reis. We moesten allemaal ons eigen kaartje kopen en toen ik als negende aan de beurt was, mompelde ik het einddoel van onze reis en gaf wat geld aan. De buschauffeur reageerde met een geïrriteerd 'Dobry den!' (Goedemorgen!). Ik had geen idee wat ik terug moest zeggen en ontving het bijna teruggesmeten wisselgeld.

Studie:

Masterstudent Locatie:

Amsterdam

Dit kleine voorbeeldje is tekenend voor mijn ervaringen hier. Daar waar in Nederland alles is gericht op effectiviteit, doen de mensen dat hier heel anders. Niet dat ze per se alles langzaamaan doen, maar het gaat hen wel om de mensen en niet om het geld of om de tijd. Zo zitten we zondag in de kerk met nog geen twintig mensen, volg ik vakken met gemiddeld vijf andere studenten en kan een les gerust wat later (of wat eerder!) beginnen. Ook zie je veel echt oude mensen aan het werk en kom je opvallend veel gehandicapten tegen.

Dit is voor mij een goede les. Hoewel ik helemaal niet zo vaak op mijn horloge kijk en ook niet enorm zuinig ben, denk ik wel vaak aan het resultaat. Is dit wel een goede, christelijk gerechtvaardigde investering van mijn tijd of geld? En bij de universiteitsraad: hebben we hier als universiteit wat aan? Zijn er wel positieve verwachtingen voor de komende tijd? In Praag leer ik met een vernieuwende blik naar deze vragen kijken.

Interessant is wel dat de Tsjechen dit niet vanuit religieuze motieven doen. Religie is hier iets voor in de marge en ook op de protestantse faculteit geloven de meeste docenten en studenten niet.

Waarschijnlijk is deze aandacht voor mensen dus een cultureel en geen religieus fenomeen. Kunnen we dan wel iets theologisch zeggen over effectiviteit? Deze vraag heeft mij getriggerd en ik denk daar zeker de komende tijd over na. Daarnaast probeer ik mij aan te passen aan deze nieuwe, praktische levenshouding.

Maar die andere kant heeft ook zijn nadelen. Toen ik bijvoorbeeld bij het kleine, drukke halletje van de immigratiepolitie kwam, pakte ik nummertje 108, terwijl 51 aan de beurt was. Pas na een kwartier kwam ik erachter dat ik alvast een formulier kon invullen en na nog eens een kwartier was dan eindelijk nummer 53 aan de beurt. Daar word je als op effectiviteit gerichte Nederlander toch wel geïrriteerd van...

20 PThUnie

weekdagboek Toen ik in Groningen aankwam, was het nog nacht. Op het station was het donker en stil, en het regende zachtjes. Ik typte het adres van Casa Mundo in mijn telefoon en liep richting mijn nieuwe woonplek. Al lopend dacht ik terug aan mijn reis. Wat had ik een geluk gehad dat ze me in dat kerkje in Berlijn hadden opgevangen, toen ik mijn aansluitende bus had gemist en een etmaal moest wachten! Ik dacht aan mijn dierbaren die ik in Tsjechië had achtergelaten. En ik dacht aan mijn leven in de komende twaalf maanden: hoe zou dat er uit gaan zien? Het voelde alsof ik helemaal naar de horizon was gewandeld – misschien niet het beste beeld om het platte Nederland te beschrijven – zonder een idee wat er aan de andere kant zou zijn.

Naam:

Zo mijmerend kwam ik aan bij een interessant kerkgebouw: Casa Mundo. Er hing een briefje voor mij op de deur. Toen ik op de bel drukte, werd de deur geopend door een hele aardige jonge vrouw.

Ze heette mij welkom en bracht me naar mijn kamer, die veel mooier was dan ik mij had voorgesteld. Het hele idee van het internationale groepshuis Casa Mundo is eigenlijk te mooi om waar te zijn, maar het werkt en ik ga het steeds meer waarderen.

Jonáš Zejfart Studie:

Masterstudent Locatie:

Praag

Zo begon ik aan mijn nieuwe leven. Graag deel ik hier met jullie een paar dingen die mij in positieve en minder positieve zin opvielen.

Ten eerste vind ik de Nederlandse gastvrijheid opmerkelijk. Ik vind het vervelend om te zeggen, maar Tsjechen zijn echt minder hartelijk dan Nederlanders. Maar misschien heb ik nog te weinig Tsjechische gastvrijheid meegemaakt... Ten tweede viel de hoeveelheid fietsen me op. Tot mijn verrassing heb ik er inmiddels zelf ook een. Fietsen zijn de toekomst en het zou goed zijn als ook Tsjechen zich dit zouden realiseren. Ten derde: het introductieprogramma van international officer Albert Nijboer was interessant en belangrijk. Maar ik heb nog altijd moeite mijn weg te vinden in de gruwelijkheden van blackboards, webmails, nestors, VUnets en andere (meestal Nederlandstalige) sites. Ik hoop er tegen het eind van mijn studie helemaal aan gewend te zijn!

Maar ik ben echt blij dat ik in Groningen ben. Niet alleen is de stad erg mooi, ook de mensen zijn geweldig! (In het bijzonder waardeer ik de schoonheid van de Nederlandse vrouwen.) De PThU biedt mij een solide basis voor mijn studie en de mogelijkheid om nieuwe mensen te ontmoeten. De gemeenschap in Casa Mundo is een werkelijk thuis. Ik kijk uit naar wat de toekomst mij gaat brengen. Ik mis alleen mijn hond nogal. Dus als je er eentje hebt, neem ik 'm graag mee uit wandelen!

PThUnie 21

Foto's van links naar rechts: een groep Kamper theologiestudenten in 1893, de leeskamer

Een monument in de tijd

Waarom is die ontsluiting belangrijk? Op

gestalte te geven, te organiseren, te

deze vraag kunnen verschillende

besturen en te financieren. Dat kon

antwoorden gegeven worden. Natuurlijk

onmogelijk zonder een brede steun vanuit

speelt het archief als kennisbron een

de kerken. In de negentiende en twintigste

Archieven hebben nog wel eens te

belangrijke rol. Mensen van wie een

eeuw is over de Kamper opleiding nog wel

lijden onder een stoffig imago. Dat dit

voorouder theologie studeerde in Kampen

eens geglimlacht. Was het in vergelijking

niet altijd terecht is blijkt uit de

kunnen via bewaarde documenten, foto’s

met het gevestigde Leiden, met zijn zoveel

maatschappelijke praktijk. Mensen

en realia een beeld krijgen van wie die

bredere universitaire curriculum, allemaal

zijn in de geschiedenis niet alleen op

voorouder was. De Kamper opleiding heeft

niet heel bescheiden?

zoek naar interessante ‘weetjes’, maar

naast algemene zaken ook allerlei stukken

ook naar voorbeelden van relevant

bewaard die een persoonlijk beeld geven

Vanuit academisch perspectief kon die

handelen. Dit is een belangrijk motief

van studenten en docenten. Een mooi

vraag met recht worden gesteld.

geweest voor de opdracht die de

voorbeeld zijn de opstellen die de eerste

Waardeoordelen zijn echter betrekkelijk.

PThU in 2011 heeft gegeven voor de

studenten na 1854 inleverden als

Wat eerder wel eens als bezwaar werd

ontsluiting van het archief van de

onderdeel van hun toelatingsexamen.

geopperd (dat dit een opleiding was van veelal ‘gewone’ mensen) vormt achteraf

Theologische Universiteit Kampen (ThUK) 1854-2006. Die ging naar

Daarnaast is er de vormende werking van

juist een aantrekkelijk aspect ervan. De

Albert Mensema, oud-student van de

zo’n archief. 'Theologie in Kampen' stond

Theologische School van 1854 werd

ThUK en later jarenlang verbonden

voor een model waarin veelal uit de

gesticht ten behoeve van de

aan het Historisch Centrum Overijssel.

middenklasse afkomstige Nederlanders

'afgescheiden' Christelijke Gereformeerde

Op vrijdagmiddag 10 november 2017

zélf verantwoordelijkheid konden nemen

Kerk(-en). Daaruit ontstond een

wordt de door Mensema gemaakte

voor het inrichten van een kerkelijke

Theologische Hogeschool van de

inventaris van het archief

opleiding. De grondwet van 1848 bood

Gereformeerde Kerken in Nederland

gepresenteerd.

daarvoor het constitutionele raamwerk.

(GKN). Mondigheid van staf, studenten en

Dat betekende uiteraard allereerst dat de

achterban bleek daaruit dat een deel vanaf

opleiding aan algemene didactische

1944 doorging met een eigen opleiding

kwaliteitsmaatstaven moest voldoen. Maar

(Vrijmaking). De bij de GKN gebleven

daarnaast: dat de initiatiefnemers zélf in

hogeschool werd een universiteit, die

staat dienden te zijn om de opleiding

tenslotte opging in de PThU.

door Gert van Klinken

22 PThUnie

van de Theologische School, en Helenius de Cock, een van de allereerste docenten van de Kamper opleiding, temidden van zijn studenten in 1874.

Indrukwekkend in dit hele verhaal zijn de

bij voorbeeld ook aan de zwarte Zuid-

zichzelf maatschappelijk en kerkelijk voor

zelfredzaamheid (zeker vóór de jaren zestig

Afrikaanse studenten in Kampen in het tijdvak

het voetlicht brengen, dan is aandacht

van de twintigste eeuw, toen gaandeweg

van de Apartheid.

voor documentatie essentieel: hoe beter

steeds ruimere mogelijkheden voor

de toegankelijkheid van bibliotheek en

staatssubsidiëring ter beschikking kwamen),

Inventaris

archief, hoe groter het aantal onder-

de doelbewust aangemoedigde sociale

Ieder die zich in het heden gestimuleerd voelt

zoekers dat zich in de theologie verdiept.

mobiliteit van studenten (vaak afkomstig uit

door dergelijke idealen, wordt van harte

Het nieuwe Stadsarchief bevindt zich in De

lager opgeleide gezinnen, waar het financieel

uitgenodigd om dit archief eens in te zien. Dat

Stadskazerne (voormalige Van

geen vetpot was) en een nauw verband tussen

kan des te beter nu de door Albert Mensema

Heutzkazerne, waarin ook kunstacademie

academie en kerkelijke gemeenschap. Dat zijn

opgestelde inventaris is gereedgekomen. Het

gevestigd is geweest) aan de Oudestraat

allemaal belangrijke onderzoeksthema’s, los

zoeken wordt zo een stuk gemakkelijker.

216c.

van liefdevolle belangstelling voor 'vroeger'.

Interesse? De officiële aanbieding van deze

Een archief als dat van de Kamper theologie-

inventaris vindt op 10 november aanstaande

Gert van Klinken is universitair

opleiding maakt duidelijk dat het kán: een

plaats in het vernieuwde stadsarchief van

docent Kerkgeschiedenis aan de

studie theologie die verbonden is aan

Kampen. Dat gebeurt tijdens een symposium

vestiging Amsterdam van de PThU.

Er zijn allerlei stukken bewaard die een persoonlijk beeld geven van studenten en docenten, zoals de opstellen die de eerste studenten na 1854 inleverden als onderdeel van hun toelatingsexamen. 'gewone' mensen in samenleving en kerk, en

waarop gesproken zal worden over het belang

zich door die mensen kritisch laat aanspreken.

van archieven voor de theologie en de reflectie

Die niet met een zilveren lepel in de mond

daarop. Daarbij gaat het tevens om technische

geboren studenten helpt doorstromen naar

aspecten van gebruik, verwerking en

verantwoordelijke functies; denk in dit opzicht

ontsluiting van archieven. Wil de theologie

PThUnie 23

Save this date Dinsdag 9 januari 2018 10-jarig jubileum Groningen

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Bevrijdend Natuurlijk deed de PThU mee met de Nacht van de Theologie. En gelukkig mocht ik er bij zijn. Met nog zo’n 250 anderen, ’s avonds in de Hilversumse studio. Het was goed om collega’s te groeten, oud-studiegenoten te ontmoeten. Om Jacobine zo professioneel te zien presenteren. Zien en gezien worden, daarvoor zijn dit soort evenementen immers. Gewetensvolle theologen 'des vaderlands' die elkaar in een pitch van 3 minuten de loef afsteken. Als dat geen aandacht oplevert voor dit mooie vak, dan weet ik het ook niet meer.

Het is dus leuk, die avond. Cartoons die ter plekke getekend worden, vers scheppingswerk. Een christelijk gereformeerde Herman Finkers die ons met Luther op het kruis van Christus wijst. Het kon minder. Toch doet het me weinig. Zelfs Freek de Jonge weet bij mij geen snaar te raken. Als hij op de wijs van 'Wat de toekomst brengen moge' een soort community singing gaat leiden, haak ik definitief af: 'gereformeerde jeugdvereniging anno 1950' hoor ik in gedachten een iets oudere hervormde collega zeggen, die zich altijd graag verwondert over kerkelijke kneuterigheid. Maar dat was natuurlijk precies de bedoeling, dat ik geprikkeld zou worden. ''k Weet niet waar ik het zoeken moet’, zo zingen we de laatste zin van het couplet, en zo is het.

Er tussenuit knijpen kan niet meer, want het is net een kerkdienst, met de krap op elkaar geplaatste rijen. Ontsnappen is uitgesloten, het feelgood evangelie is voorgoed voorbij. Eén weg wordt gewezen: Kuitert kan wel dood zijn, maar theologie is politiek, of je wilt of niet.

En God is een vluchteling blijkt het beste boek. We kijken besmuikt naar onszelf, wit, bevoorrecht, meestal hetero. Als theoloog ben ik geroepen om stem te geven aan degenen die geen stem krijgen. Op het podium staat iemand die het ook daadwerkelijk doet. En een presentator die zijn bedenkingen uit. Janneke Stegeman en Tijs van den Brink voeren hun rituele dans op. Een ongemakkelijk gesprek. Tot het moment dat Freek de Jonge ingrijpt. Hij heeft slechts één vraag. Een vraag waarna het even stil blijft.

De volgende morgen leid ik een kerkdienst ergens in de regio.

We horen de tien woorden. Vol overtuiging zingt de geloofsgemeenschap een vers uit psalm 119 ter instemming. Wij hebben geproefd dat een Bevrijder ons voor gaat. Daarover gaat het dus in de theologie. En dat heeft Freek begrepen. Hij stelde de vraag: 'Wat is er bevrijdend aan uw theologie?' Was hij student, ik had hem zeker voorgedragen als theoloog van het jaar.

Dr. Ciska Stark is universitair docent Homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Van gemeente naar GV: 'Het is een heel ander beroep' De zorg, de krijgsmacht, justitie: als geestelijk verzorger kun je op allerlei interessante plekken terecht komen. Speciaal voor gemeentepredikanten die de overstap willen maken naar de geestelijke verzorging biedt de PThU samen met de Rijksuniversiteit Groningen een passende PAO-opleiding aan van 30 ECTS (omgerekend een half jaar studie in voltijd).

Martin Walton, hoogleraar geestelijke verzorging aan de vestiging Groningen van de PThU, komt ze regelmatig tegen: predikanten die de switch willen maken naar zorginstelling, gevangenis of leger, maar niet de passende opleiding hebben, of die inmiddels als geestelijk verzorger werkzaam zijn, maar zich verder in hun vakgebied willen verdiepen. 'Geestelijk verzorger is écht een ander beroep dan gemeentepredikant', zegt hij. Op welke manier? 'Je bent niet de spil, zoals in een kerkelijke gemeente, maar onderdeel van een team van andere professionals, met allerlei uiteenlopende kwaliteiten en deskundigheden. Je hebt hele andere taken: in een ziekenhuis en de ouderenzorg heb je veel intensiever met stervensbegeleiding te maken. Je houdt je bezig met deels andere pastoraal-psychische en medisch-ethische vraagstukken. Interculturaliteit en interreligiositeit spelen ook een rol: je werkt in een omgeving waar het christelijk geloof niet de norm is', aldus Walton: 'Het is een andere wereld, of je nu bij justitie, bij de krijgsmacht of in de zorg zit. De overstap moet echt bij je passen.' Maar het is heel dankbaar en uitdagend werk, voegt hij er aan toe, en het gaat meestal om uitstekende werkgevers.

Binnen de opleiding worden in totaal zestien verschillende cursussen van 5 ECTS aangeboden, waarvan de deelnemer er zes volgt. Dit hangt samen van de eigen interesse en de gewenste richting binnen de geestelijke verzorging. De deelnemer kan minimaal één en maximaal drie jaar over de opleiding doen. De deels Engelstalige cursussen worden samen met de reguliere masterstudenten van PThU en RUG gevolgd. De cursussen van de PThU zijn onderdeel van de driejarige predikantsmaster, route geestelijke verzorging, en van afstudeerprofielen in de verschillende masterprogramma’s. De cursussen van de RUG maken deel uit van de eenjarige 'niet institutioneel gebonden' opleiding geestelijke verzorging en van het PAO-aanbod van de RUG. De cursussen worden op verschillende weekdagen en locaties aangeboden. Docenten vanuit de PThU zijn prof.dr. Martin Walton, dr. Theo Pleizier, prof.dr. Frits de Lange en prof.dr.

Theo Boer.

Kosten € 1800,- | Aantal ECTS: 30 | Aanmelden is op ieder moment mogelijk

26 PThUnie

Doorn, 8 en 9 februari 2018

Predikant ondermijnd?

Met conflicten tussen gemeenteleden heb je als predikant regelmatig te maken. Maar wat als een groep gemeenteleden jou niet meer ziet zitten en je zelf het onderwerp wordt van een conflict? Met de PAO-cursus Predikant onder vuur wil Rein Brouwer, universitair docent praktische theologie aan de vestiging Amsterdam van de PThU, dit verborgen probleem bespreekbaar maken.

Het predikantschap is een rijk beroep, vindt Brouwer: 'Er wordt veel van je verwacht en er wordt je veel gegeven.' Maar te hoge verwachtingen vanuit de gemeente kunnen de positie van de predikant schaden, weet hij. Wat als de predikant voor een deel van de gemeente een teleurstelling is? En wat als die gemeenteleden een actie tegen de predikant beginnen? Dergelijke situaties komen vaker voor dan wordt gedacht, aldus Brouwer: 'Iedereen kent collega's die dit meemaken. Ik heb het zelf van nabij meegemaakt. Naar mijn idee komt het ook vaker voor dan vroeger.' Hoe verklaart hij dat? Voor een deel is het een maatschappelijke trend, denkt hij: 'Het geduld is gauwer op. Ook in andere beroepen hebben mensen te maken met kortere lontjes.' Maar ook de specifieke situatie van de kerk speelt een rol: 'Het wordt allemaal wat nijpender: plaatselijke gemeenten hebben minder speelruimte. Er ligt een enorme druk op de predikant om ervoor te zorgen dat het goed gaat met de gemeente.'

Wanneer hij of zij die hoge verwachtingen – in ieder geval in de ogen van sommige gemeenteleden – niet kan waarmaken, ligt een conflict al snel op de loer.

In deze PAO-cursus wil Brouwer in gesprek met predikanten die zelf een dergelijk conflict zien aankomen – of er misschien al middenin zitten.

Ook predikanten die in een gemeente staan waar eerder een dergelijk probleem heeft gespeeld zijn van harte welkom, evenals predikanten die betrokken zijn bij visitatie. De eigen casuïstiek van de deelnemers staat centraal, zegt Brouwer: 'We kijken naar de psychologische en sociologische achtergronden van dergelijke conflicten en naar mogelijke oplossingen, waaronder ook nadrukkelijk hulpbronnen binnen de theologie.'

Kosten € 575,- | Aantal ECTS: 2 | Aanmelden voor 15 december 2017

PThUnie 27

Spiritualiteit en permanente educatie De Protestantse Kerk in Nederland vindt zorg voor de spiritualiteit, ofwel: het onderhouden van het geloofsleven, van de predikanten belangrijk. Ik heb hetzelfde gehoord in bijeenkomsten van protestantse kerken in Europa en elders in de wereld. Het wordt steeds uitdrukkelijk naar voren gebracht als het gaat om permanente educatie. Het is echter niet alleen een wens van de kerken, het is tevens een behoefte van de predikanten zelf. Iemand die geestelijk voedsel bereidt, heeft het ook nodig om zelf gevoed te worden. Dat is wel duidelijk. Minder duidelijk is het waarmee iemand geestelijk gevoed wordt. Ook onder predikanten bestaat hierover verschil van smaak en inzicht.

Wanneer we kijken naar de Summerschool die we nu driemaal hebben georganiseerd, dan zien we echter wel wat er ongeveer nodig is. Allereerst blijkt het samen theologiseren belangrijk te zijn: het is een soort pastoraat aan dominees. Samen dieper doordenken over de belijdenissen van Augustinus (2014), de Psalmen (2016) of over Luther (2017) heeft het denken van velen in beweging gebracht. Tegelijk heeft het meer gebracht dan alleen kennis. Dat heeft te maken met het feit dat er naast het grondig samen nadenken ook sprake is van samen bidden, lezen en zingen, kortom: samen de morgen- en avondgebeden vieren. Hier worden weer andere lagen van het leven geraakt. Een derde factor is dat het weldadig is om in collegiaal verband samen enkele dagen op te trekken en in een ontspannen setting te kunnen doorpraten over wat je bezig houdt zonder dat daar direct praktische besluiten over genomen dienen te worden. We zien in de evaluaties van de Summerschool terug dat het onderhouden van de eigen spiritualiteit veel te maken heeft met op adem komen. Nu zijn 'de tijden van verademing' precies gevolgen van het evangelie volgens Handelingen 3:20, dus dat zien we graag gebeuren. Tegelijk valt op dat dit niet plaatsvindt door gewoon vakantie te houden, noch door stilte, vroomheid en gebed alleen. Wat we zien is, dat er enerzijds een zekere concentratie op iets goeds nodig is, terwijl het anderzijds van belang is dat men op diverse manieren mag binnenkomen.

Catharine L. Albanese, hoogleraar religiewetenschappen aan de University of Chicago, helpt ons om hier meer zicht op te krijgen. Je kunt spiritualiteit op vier manieren benaderen, zegt zij in haar boek American Spiritualities. A Reader (2011). Het gaat ten eerste om 'kennen door het lichaam'. Dit gebeurt op de weg van rituelen, bijvoorbeeld door samen te zingen of het avondmaal te vieren. De tweede manier is 'kennen door het hart'. Hierbij zijn gevoelens en emoties de toegangsweg tot het heilige. De derde manier is 'kennen door de wil'. De toegangsweg tot God is nu die van profetie en sociale actie. Het is de spiritualiteit van de maatschappelijke betrokkenheid. Tot slot gaat het om 'kennen door het verstand'. In dit geval zoekt men al denkende een weg tot God. Bij het woord spiritualiteit denken we spontaan aan een deel van het bestaan, de spirituele of geestelijke kant ervan, maar in feite gaat het over het hele leven, gezien in zijn dieptedimensie. Actie is niet minder spiritueel dan contemplatie, de ziel is niet 'geestelijker' dan het lichaam.

Het hart van ons leven kan evengoed bereikt worden door het zingen van een lied dat je tot tranen toe beweegt, als door een subtiele intellectuele analyse die licht werpt op de emotie van schaamte. De toegangswegen zijn verschillend, maar de benaderingen zijn complementair. De theologie als academische discipline heeft als eerste toegangsweg die van het verstand. Deze is daarmee echter niet minder spiritueel. Permanente educatie heeft betekenis voor de eigen professionaliteit, maar tevens voor de eigen spiritualiteit.

Theo Witkamp, coรถrdinator Postacademisch Onderwijs PThU

28 PThUnie

greep uit het aanbod Tot het einde toe levend Voltooid leven, hulp bij zelfdoding, euthanasie – het sterven overkomt ons niet meer alleen, maar wordt een gebeuren waarin verantwoordelijke medische en maatschappelijke beslissingen moeten worden genomen. Hoe sta je daarin als pastor? Wat is je rol, maar ook: wat is je opstelling? Docenten: prof.dr. Frits de Lange, prof.dr.

Theo Boer en prof.dr. Martin Walton.

Amsterdam | Kosten € 452,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 8 december 2017

Barth Tagung 2018 In de latere banden van de Kirchliche Dogmatik voert Barth een meer of minder stilzwijgend, diepgaand en eigenzinnig gesprek met Bonhoeffer over de drie thema’s kerk, discipelschap en ethiek. Deze gezichtspunten staan ook centraal in de lezingen en de werkgroepen. Docenten: prof.dr. Rinse Reeling Brouwer en prof.dr.

Edward van het Slot. Daarnaast diverse gastsprekers uit binnen- en buitenland.

Amersfoort | Kosten € 235,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 26 januari 2018

Preken als kerkelijk spreken?

Spreken preken alleen tot gelovigen? Hoe klinkt in onze preken de context van de 21e eeuw mee, en (hoe) kan dat meer, minder of anders? Hoe is ons preken een vorm van publiek kerkelijk spreken en wat betekent dat voor hoe hoorders in preken worden aangesproken? In deze eerste van drie modules draait het om preken als een contextueel en publiek spreken van de kerk. Docenten: dr. Theo Pleizier en prof.dr. Edward van ’t Slot.

Doorn | Kosten € 575,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 2 maart 2018

Autoriteit en leiderschap van de theoloog Autoriteit is een schaars goed in onze samenleving. Tegelijkertijd is er grote behoefte aan inspirerende voorbeelden. Wat betekent dat voor predikanten in deze tijd? Deze cursus gaat over de verbinding tussen het leiderschap van de predikant als theoloog en zijn/haar autoriteit. Op beide dagen is er ruimte voor eigen casuïstiek en voor het zoeken naar de theologische inspiratie. Docent: Dr. Rein Brouwer.

Doorn | Kosten € 575,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 29 maart 2018

Gunning en de donkere diepte van de natuur Wat kun je als predikant of geestelijk verzorger vanuit het geloof zeggen over de krachten en machten van de natuur? De 19e-eeuwse predikant en theoloog J.H. Gunning Jr. (1829-1905) hield zich uitgebreid met deze vraag bezig. Tijdens de cursus lezen we Gunnings boekje over Schillers Taucher, waarin hij het chaotische, donkere en demonische in de natuur peilt. Docenten: dr. Theo Hettema en dr. Leo Mietus.

Doorn | Kosten € 575,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 29 maart 2018

start

22 januari

start

5

maart

start

16 april

start

15 mei

start

17 mei

Voor het complete cursusaanbod , aanmelden en meer informatie, kijk op www.pthu.nl/pao PThUnie 29

Was een hartinfarct bij vrouwen altijd maar zo duidelijk te herkennen

Theologie brengt je meer Theologie dan je denkt.... brengt je meer dan je denkt....

K Mas om ook ter in n form aar onz e atie dag en!

GRO 20 N AM INGEN 17 STER 1 DAM 5 NOV 28 O EMBE R KTO BER GRO Ko 2m 018o NIN ok n AM M a teErNin STER sG a 1 a DAM 6foM r A r on 17 MmaAtRieT d ze AAR agen GRO !

T 201 NIN 7 G AM STER EN 15 DAM NOV 28 O EMBE R KTO BER GRO 201 AM NINGE 8 STER N16 DAM MA 17 M ART AAR T

Een betrouwbare test kan vrouwenharten redden.

Geef nu via hartstichting.nl/vrouwenhart

‘ Bij alles wat ik doe ben ik Theoloog’ ‘ Bij alles wat ik doe Kees Mulder: ben -ikJan Theoloog’ Filmmaker Kees - Jan Mulder: Verrijk jeFilmmaker wereld en volg onze

^ĂŵĞŶ ďŝũďĞůǀĞƌŚĂůĞŶ ŽŶƚĚĞŬŬĞŶ ĞŶ ůĂƚĞŶ ďĞůĞǀĞŶ͊

,Ğƚ ĞŶƚƌƵŵ ǀŽŽƌ ŝďůŝŽĚƌĂŵĂ ƐƚĂƌƚ ŝŶ ŽŬƚŽďĞƌ ϮϬϭϴ ǀŽŽƌ ĚĞ ĚĞƌĚĞ ŬĞĞƌ ŵĞƚ

ĞĞŶ ƚǁĞĞũĂƌŝŐĞ ĐƵƌƐƵƐ

bachelor of masterstudie.

Verrijk je wereld en volg onze Ontdek wat je met theologie kunt bereiken bachelor of masterstudie. op onze website www.pthu.nl Ontdek wat je met theologie kunt bereiken op onze website www.pthu.nl

/ >/K Z D ' > / E

/ŶĨŽƌŵĂƚŝĞ ĞŶ ŽƉŐĂǀĞ ďŝũ͗

ǁǁǁ͘ĐĞŶƚƌƵŵǀŽŽƌďŝďůŝŽĚƌĂŵĂ͘Ŷů

30 PThUnie

Voor aanmelden en meer informatie op www.pthu.nl/agenda

15/11/2017

Voorlichtingsdag masters Groningen In Groningen biedt de PThU twee masteropleidingen aan: de voltijd masteropleiding Predikantschap, met de afstudeerrichting Gemeentepredikant en PredikantGeestelijk Verzorger, en de eenjarige (Engelstalige) Master of Theology. Op deze voorlichtingsdag kom je alles te weten over beide masters. Plaats: PThU Groningen.

20/11/2017

22/11/2017

SAVE THI S DATE! Dinsdag 9 januari 2018 10-jarig jubileum Groningen

Material Religion in 19th Century Germany?

Engelstalige studiedag in samenwerking met het Centre for Religious Heritage van de RUG over de 'monumentale theologie' van Ferdinand Piper en Friedrich Schleiermachers concept van 'Anschauung', met medewerking van onder andere Stefanie Lenk, Martin Ohst en Hans-Martin Kirn.

Plaats: PThU Groningen.

Godsbeelden en seksueel misbruik Studiemiddag van PThU, VU en Stichting VPSG naar aanleiding van de promotiestudie De rol van godsbeelden in de levensverhalen van vrouwen met een incestervaring van dr. Adriana W. Balk-Van Rossum. Andere sprekers zijn Heleen Zorgdrager en Ruard Ganzevoort. Plaats: PThU Amsterdam.

Lustrumviering Feestelijke bijeenkomst waarmee de viering van het tienjarig bestaan van de PThU wordt afgerond.

Onderdeel van het programma is de uitreiking van twee eredoctoraten. Plaats: Groningen.

9/1/2018 PThUnie 31

Het begint met een lach op mijn gezicht. Een olifant die op zijn slurf staat en er zo te zien vreugde aan beleeft. Is dit het nieuwste verhaal van Toon Tellegen?

Is dit het diepste verlangen van een olifant? Als vanzelf krijg ik vleugels en wil ik weten waar dit voor staat. Een olifant die het waagt om de wet van de zwaartekracht te trotseren. 'Uit de ark van Noach', staat er geschreven. Zie je wel! In de openbare ruimte van een stad met eeuwenoude theologie en filosofie geen duif maar een olifant met een statement: mens, durf voluit te leven! (Dit beeld van Miquel Barcelรณ is sinds zomer 2017 te vinden op het Plaza Mayor in Salamanca, ter ere van de bijna achthonderd jaar oude universiteit.)

Trudy Struijs