Pthunie internationaal

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Extra editie | juli 2015

Speciale editie:

Wereldwijd

László Rád, Lwan May Oo en Eui-Seok Lee:

‘We werken hier nog harder dan thuis!’

Christenen en moslims samen in Yogyakarta

’Welvaartsevangelie biedt Afrikanen valse hoop’

inhoud extra editie | juli 2015

‘Dit is mijn manier om er achter te komen wat mijn plek in Gods kerk is.’

4 04 In gesprek met László,

‘In Afrika is er een enorme kloof tussen docent en leerling.

Hier is de professor meer een collega.’

11

May Oo en Eui-Seok 08 Wereldwijd: een overzicht 09 Column Benno van den Toren 11 Interview Viateur Habarurema 14 Verslag conferentie Yogyakarta 16 Column Heleen Zorgdrager

colofon

Dit is een eenmalige uitgave van PThUnie. PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Jodien van Ark, Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Elsbeth Romeijn (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur). Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, pthunie@pthu.nl Vormgeving Venessa Oudhoff Realisatie www. vanlieremedia.nl Fotografie Sonny Tiwow ISSN-nummer 1876-9233.

2 PThUnie

‘De uitdaging van de internationalisering’

De PThU is klein en als predikantsopleiding hebben we te maken met een krimpende markt. Dat zijn feiten waar je het benauwd van kunt krijgen, zeker als je de blik alleen naar binnen richt. In deze speciale editie van PthUnie kijken we echter vooral naar buiten, naar de vele internationale contacten. Dat werkt verruimend, verhelderend en stimulerend. Je ziet om te beginnen dat je deel uitmaakt van een wereldwijd netwerk, waarin van alles borrelt en bruist. Het geeft ook beter inzicht in waar je zelf staat en wat je als westerse theologen te bieden en ook te leren hebt. Dat geeft zin aan je werk als student en als docent. Internationalisering is daarom onze aandacht en steun alleszins waard.

We willen u als lezer meenemen in de ontmoeting met buitenlandse masterstudenten. Je raakt onder de indruk van wat zij er allemaal voor over hebben om aan de PThU te kunnen studeren. Van de weeromstuit zie je in dat onze opleiding blijkbaar zo gek nog niet is. Het verhaal van de promovendus uit Afrika versterkt dat nog. Buitenlandse studenten houden ons ook een spiegel voor. Wat we daarin zien doet ons nadenken over de manier waarop we de dingen organiseren en over hoe we met elkaar omgaan.

We willen u als lezer ook deelgenoot maken van de ervaringen die we zelf opdoen in het buitenland. We stimuleren de studenten om een tijdje in het buitenland te studeren. Docenten krijgen de kans om deel te nemen aan internationale congressen. Sommigen geven gastcolleges in het buitenland.

Dat vergt de nodige investeringen in tijd en geld, maar de moeite loont. In dit nummer wordt dat geĂŻllustreerd aan de hand van een voorbeeld van een conferentie in Yogyakarta. Op mij maakte wat daar gebeurde in ieder geval grote indruk en het werkt op allerlei manieren door in mijn werk aan de PThU. Hopelijk krijgt u als lezer er ook iets van mee.

Klaas Spronk Hoofdredacteur

PThUnie 3

László Rád, Lwan May Oo en Eui-Seok Lee

Op zoek naar een plek in Gods kerk

Tekst Caspar Dullemond | Foto's Sonny Tiwow

Hun jaar bij de PThU zit er al weer bijna op. Alle drie leggen ze de laatste hand aan hun masterscriptie, die de bekroning moet vormen op een intensieve en spannende tijd aan de Internationale Master van de vestiging Groningen van de Protestantse Theologische Universiteit. En dan gaan ze, net als hun medestudenten, terug naar hun eigen land, om te werken in hun kerk of aan een theologische faculteit - of misschien wel allebei.

Hun landen van herkomst zijn al even divers als de vakken waarin ze zich gespecialiseerd hebben: Lwan May Oo (32) uit Myanmar bestudeert de relaties tussen christenen en boeddhisten, Eui-Seok Lee (30) uit Zuid-Korea verdiept zich in de geschiedenis van de Nadere Reformatie en László Rád (27) uit Roemenië doet onderzoek naar de motivaties van Nederlandse studenten om theologie te gaan studeren.

Voor deze special van PThUnie blikken ze graag even terug op hun Groningse verblijf. Eén Nederlands zinnetje zullen ze hun leven lang niet vergeten, zeggen ze: 'Zullen we een afspraak maken?'

4 PThUnie

Ook aan deze ontmoeting is onvermijdelijk - het maken van een afspraak vooraf gegaan. Ik ontmoet Eui-Seok, Lwan May Oo en László in de hal van Casa Mundo, de door de stichting Ruimzicht tot internationaal studentenhuis omgebouwde voormalige Stadsparkkerk aan de Snelliusstraat. Eui-Seok en May Oo wonen hier met nog veertien andere Nederlandse en buitenlandse studenten. László woonde hier ook, tot zijn vrouw vanuit Transsylvanië overkwam in het kader van een uitwisselingsprogramma van de PThU. Hij mist de gezelligheid van Casa Mundo, zegt hij: 'Ik kom hier niet zo vaak als ik zou willen. Er is zoveel werk te doen. Ik heb goede herinneringen aan de huisavonden, de feestjes. Het is echt een gemeenschap.'

Vooral in die eerste maanden van hun verblijf was het belangrijk om samen een plek te hebben en elkaar te ondersteunen, vinden de masterstudenten. Eui-Sok: 'Het eerste half jaar studeerden we samen, omdat we dezelfde vakken volgden. Dit semester hebben we allemaal ons eigen specialisme. Nu komen we elkaar in de hal tegen en zeggen: hallo, hoe gaat het met

jouw thesis? Het contact is wat minder intensief.'

Niet falen Het contact mag minder intensief zijn, de studie is dat niet. Niet afgeleid door familie en hun eigen universitaire en kerkelijke gemeenschappen werken deze studenten keihard aan hun thesis, minstens zes dagen per week. 'We mogen niet falen', vat Eui-Seok hun inzet samen. 'Ik werk thuis in Myanmar hard, maar hier werk ik harder', voegt May Oo daar aan toe. Ze beschrijft een gemiddelde dag als volgt: 'In de ochtend sta ik op. Dan ga ik naar de bibliotheek, en daar zit ik de hele dag te studeren. 's Avonds maak ik wat te eten en dan studeer ik weer. Ik doe eigenlijk niets anders. Op een gegeven moment was ik 's nachts in mijn dromen nog aan het studeren!'

László herkent dit patroon: 'Het is intens studeren wat je hier doet.

Als mijn vrouw en ik een keer een dagje naar Keukenhof gaan, of naar vrienden in Amsterdam, dan hebben we de volgende dag het gevoel dat we achter lopen.'

De verwachtingen zijn hoog, en die willen ze alle drie graag waarma-

László Rád (27) uit Roemenië, Lwan May Oo (32) uit Myanmar en Eui-Seok Lee (30) uit Zuid-Korea studeren dit jaar aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen. Ze volgen daar de internationale masteropleiding Theology in Depth. In augustus gaan ze terug naar hun eigen land. Caspar Dullemond is free lance journalist en eindredacteur van PThUnie.

ken. Ook de intensieve omgang met de docenten speelt een rol. 'Het contact is heel persoonlijk. Je schaamt je echt als je niet hard genoeg je best hebt gedaan', aldus László. Eui-Seok lacht: 'In Korea wist ik wat ik van mijn docenten kon verwachten. Hier was het een verrassing.' László knikt instemmend: 'De eerste maand hier hebben we besteed

een onderwerp dat zowel relevant is in hun eigen leven als voor de kerk en de theologie in hun eigen land. May Oo groeide op in een christelijke gemeenschap in een overwegend boeddhistisch land: 'Ik heb meer boeddhistische dan christelijke vrienden. Daar zijn er veel meer van. We doen in ons land veel samen, maar het geloof is gescheiden.'

honderdtwintig jaar oud. We zitten eigenlijk in dezelfde fase als de Nederlanders in de zeventiende eeuw. Na een periode van expansie stellen theologen nu vragen naar de kern van het geloof.'

Dr. Henk van der Meulen en dr. Marten van der Meulen zijn de begeleiders van László, die zich bezighoudt met de motivatie van Nederlandse theologie-

‘Het contact met de docenten is heel persoonlijk.

Je schaamt je echt als je niet hard genoeg je best hebt gedaan.’ aan erachter komen wat de docenten nu precies van ons verwachten.' Eui-Seok, opnieuw met een lach: 'Maar na de eerste tentamens werd het wel duidelijk...'

Link met eigen land n het tweede semester konden de masterstudenten zich specialiseren.

Voor hun scriptie kozen ze alle drie

Nu doet ze, bij prof.dr. Benno van den Toren, onderzoek naar de verhouding tussen beide geloven. Eui-Seok bestudeert de Nadere Reformatie, onder begeleiding van prof.dr. Hans-Martin Kirn. Een link met het huidige Korea lijkt niet voor de hand te liggen, maar is er wel degelijk, zegt hij: 'De protestantse geschiedenis in mijn land is nog maar

studenten. 'Bij andere studies is wel onderzoek naar motivatie gedaan, maar bij theologie nemen we maar aan dat iedereen roeping heeft. Maar wat bezielt iemand om in deze tijd van secularisatie voor theologie te kiezen?' Na enig nadenken voegt hij daar aan toe: 'Het heeft even geduurd voor ik doorhad dat de vraag die ik stel eigenlijk over mezelf PThUnie 5

László Rád, May Oo Lwan en Eui-Seok Lee

'Thuis werk ik hard, maar hier werk ik harder!'

gaat. Ik ben na de middelbare school een studie tolk-vertaler gaan doen, omdat ik wist niet wat ik met mijn geloof wilde. Dit is mijn manier om er achter te komen wat mijn plek in Gods kerk is’ Ook de beide anderen hebben een meer persoonlijke motivatie voor hun afstudeeronderwerp.

Dat ze deel uitmaakt van een christelijke minderheid in een

Want de dominee zei: alleen een echte christen wordt gered. Ik ben theologie gaan studeren om een antwoord op die vraag te vinden.

Iedere theologiestudent zei dat hij door God geroepen was. Ik was de uitzondering. Nu weet ik: ik ben een christen, ook als ik niet zo'n moment heb meegemaakt.'

Vandaar zijn fascinatie voor de Nadere Reformatie, een geloofsstroming waar persoonlijk geloof en

met Nederland hier en daar wel een schok, geven ze toe. May-Oo: 'Dat studenten gewoon samenwonen. Bij ons Myanmar is dat ondenkbaar!' Naast het persoonlijk verkeer was ook het verkeer op straat wennen voor haar: 'Als ik op straat loop, stoppen de auto's. Als ik oversteek, stoppen de auto's. Bij ons gebeurt dat niet.' Ook theologisch zijn de verschillen soms groot. 'Ik kom zelf

‘Dit is mijn manier om er achter te komen wat mijn plek in Gods kerk is.’ boeddhistisch land zorgde ervoor dat May-Oo bewust koos voor het geloof en de kerk: 'God riep mij.'

Bij Eui-Seok ontbrak een dergelijk moment: 'Ik ben christelijk opgevoed. De kerk is deel van mijn leven. Maar ik weet niet of ik bekeerd ben. In mijn tienerjaren was dat een belangrijke vraag: ben ik wel echt christelijk?

6 PThUnie

bekering een centrale rol spelen, zegt hij.

Kampen Verschillende van de docenten aan hun eigen opleidingen hadden in Kampen gestudeerd. De drie internationale masterstudenten kenden de PThU dus al uit verhalen. Toch was de kennismaking

uit een klassieke, conservatieve achtergrond', legt László uit. Een ontmoeting, in PKN-verband, met een congregatie van LHBT-ers was voor hem even wennen: 'Maar ik leer hier om meer open te staan voor andere interpretaties, voor nieuwe theologische benaderingen. Het belangrijkste wat ik hier heb geleerd is dat er altijd andere

mogelijkheden zijn binnen kerk en geloof.' En die leer je aan de PThU allemaal kennen, voegt Eui-Sok daar aan toe: 'De docenten hier hebben allemaal een andere achtergrond en een andere benadering, van heel orthodox tot heel liberaal.

langrijkste reden is de volle agenda die Nederlanders altijd schijnen te hebben: 'Een van de meest gebruikte Nederlandse zinnen is: zullen we een afspraak maken?

Alles is al twee of drie maanden van te voren gepland!'

Eui-Seok ging met kerst naar huis, May-Oo bleef in het Casa Mundo.

'Dat was wel moeilijk', zegt ze.

Maar, voegt ze er stoer aan toe: 'Voor heimwee ben ik te oud.'

Eui-Seok: 'Ik ben te druk bezig om veel over thuis na te denken.

‘Voor heimwee ben ik te oud.’

Dat kan hier gewoon naast elkaar bestaan. En dat helpt mij om mijn eigen standpunt te bepalen: wat vind ik nu eigenlijk zelf?'

Wat ze graag wat meer zouden willen is contact met de Nederlandse studenten: 'Bij de eerste colleges waren we soms samen, maar daarbuiten is er weinig contact.'

Dat komt deels omdat Groningen zo groot is, denkt Lászlo: 'Hier zijn zoveel opties. We zien elkaar niet eens in de kerk. Want iedereen gaat naar z'n eigen.' Maar de be-

Moedertaal Betekent dit dan dat ze een sterke behoefte hebben om landgenoten te ontmoeten? Voor László niet.

Transsylvanië is relatief dichtbij, en bovendien is zijn vrouw bij hem.

Wel vindt hij het leuk als hij op straat Hongaars hoort spreken: 'Zeker als ze niet door hebben dat ik ze kan verstaan...' Bij May-Oo en Eui-Seok is de behoefte aan verwanten groter. En hoe internationaal Groningen ook is, voor een kerkdienst in de moedertaal moeten ze toch echt naar de Randstad.

Daarnaast: ik ben single, dus ik heb alleen te maken met mijn familie, niet met een partner thuis.' Toch wordt er regelmatig gefibred en geskyped: 'Dat contact is zo zo direct dat ik soms niet weet of ik in Nederland ben of in Korea.'

PThUnie 7

Grundtvig-project (zie http://cultaproject.eu)

Karl Barth Data Base (zie www.pthu.nl/onderzoek/projects)

Onderzoek Jud (zie www.pthu

Templeton-project prof.dr. Van den Toren (zie pagina 10).

Internationale contacten en samenwerking PThU Samenwerkingsovereenkomst

Gezamenlijk onderzoeksproject

Uitwisseling van studenten en/of docenten

8 PThUnie

da誰sme en christendom u.nl/onderzoek)

PThUnie 9

Tussen geloof en wetenschap Benno van den Toren ‘Religie en wetenschap in Franssprekend Afrika’ is een driejarig onderzoeksproject waarin we christelijke studenten en academici in dat deel van de wereld bevragen op de manier waarop ze deze relatie begrijpen en vormgeven. In januari maakten we een eerste rondreis langs de universiteitssteden Abidjan (Ivoorkust), Yaoundé (Kameroen, zie foto) en Kinshasa (DRC) om onze gesprekspartners te ontmoeten.

luipaard-mensen bestaan slechts in de fantasie.’ Hier wordt de spanning tussen Afrikaanse traditie, christelijke geloofsovertuigingen en een door de Franse kolonisator geïntroduceerde en daarom sterk seculiere wetenschapsvisie voelbaar.

Dr. Klaas Bom en ikzelf doen dit onderzoek samen met een Afrikaanse collega, Lynda Zegha, binnen een samenwerkingsverband van de PThU en christelijke studentengroepen in de genoemde steden, de ‘Groupes Bibliques Universitaires de l’Afrique Francophone’. We

Het was direct duidelijk dat academici de relatie hier

hopen dat het project daarmee niet alleen interessante

vanuit een heel ander perspectief benaderen. In het

inzichten oplevert, maar ook materiaal dat studenten

alledaagse wereldbeeld is het bovennatuurlijke alom

en academici in dit deel van de wereld helpt de relatie

tegenwoordig. Zo ontmoeten we een hematoloog

tussen het christelijk geloof, Afrikaanse tradities en

die vanuit haar wetenschappelijke expertise bijdragen

een vanuit Europa geëxporteerde wetenschap verder

levert op internationale conferenties, maar stevig ge-

te doordenken. Een nog spannender vraag is of er ook

worteld bleef in haar Afrikaanse context: ‘Wanneer ik

een echte dialoog kan ontstaan met de lange westerse

bloed afneem, merk ik soms dat er tegenkrachten zijn.

bezinning op de relatie tussen geloof en wetenschap.

Dan drijf ik die uit in de naam van Jezus en dan gaat

Hebben inzichten van Afrikaanse christelijke academici

de naald er zomaar in.’ Voor haar biedt de medische

en studenten, die in een heel andere culturele setting

wetenschap belangrijke inzichten, maar als Afrikaanse

met deze vragen te maken krijgen, ons ook wat te

christen meent ze dat de westerse wetenschap een te

zeggen?

beperkte blik heeft om recht te doen aan de complexiteit van het leven. Anderen lijken meer spanning

Benno van den Toren is hoogleraar Intercultu-

te ervaren zoals voor de predikant-antropoloog die

rele Theologie aan de vestiging Groningen. Het

onderzoek deed naar traditionele rituelen waarin

onderzoeksproject ‘Religie en wetenschap in

mensen in luipaarden veranderen: ‘Natuurlijk geloof

Franssprekend Afrika’ wordt gefinancierd door de

ik als mens en predikant dat dat werkelijk gebeurt.

Templeton World Charity Foundation.

Maar als wetenschapper geloof ik dat ze niet bestaan;

10 PThUnie

‘Welvaartsevangelie

biedt Afrikanen valse hoop’

‘Geef geld aan de kerk en u zult gezegend worden. ’Het is de samenvatting van een geloofsvisie die we hier vooral associëren met Amerikaanse televisiepredikanten. Maar het is vooral in Afrika dat de populariteit van dit welvaartsevangelie (‘prosperity gospel’) sterk toeneemt. Viateur Habarurema, predikant en universitair docent theologie in Rwanda, doet aan de PThU onderzoek naar de theologische onderbouwing van dit fenomeen, dat hij van nabij kent: ‘Ik kom uit een kerk waar geven heel belangrijk is. Ik was daarom heel nieuwsgierig wat het Nieuwe Testament over dit onderwerp zegt. De tekst van Paulus die ik analyseer is de vroegste bron die we hebben.’

PThUnie 11

Rwandese promovendus Habarurema: ‘Welvaartsevangelie biedt Afrikanen valse hoop’

In de hoofdstukken 8 en 9 van de

om te geloven in wonderen. Er zijn

geloof wijst in de richting van iets dat

tweede brief aan de Korintiërs

kerken waar mensen niet langer hard

lang is genegeerd of waar overheen

houdt Paulus een hartstochtelijk

werken, omdat ze geloven dat alles

is gekeken.’ Zijn probleem zit in de

pleidooi om de verarmde chris-

door wonderen zal geschieden. Door

eenzijdigheid van deze benadering:

telijke gemeente in Jeruzalem

gebed of positieve perceptie wordt

‘Er staan verschillende teksten in de

financieel te ondersteunen. Het

alles mogelijk, is de gedachte.’ Hij

Bijbel die de claim van zegeningen

is onder meer dit bijbelgedeelte

vindt het niet onbegrijpelijk dat men-

ondersteunen, maar daar tegenover

dat door predikers overal ter

sen hierin mee gaan: deze wijze van

staat dan bijvoorbeeld het boek Job,

wereld, maar met name in Afrika,

geloven biedt hoop in een soms nare

waar nadrukkelijk gesproken wordt

gebruikt wordt om het welvaart-

realiteit. Maar het is een valse hoop,

over het lijden van de rechtvaardi-

sevangelie te promoten. Als je

vindt hij: ‘Ze hebben in het dagelijks

gen.’ Ook lijden en falen hebben hun

veel weggeeft aan de kerk, is de

leven te maken met lijden, met ziek-

plek, benadrukt Habarurema: ‘Een

boodschap, dan word je geze-

tes, met armoede. Dit lijkt dan een

van de vreselijke consequenties van deze prediking

‘In Afrika is er een enorme kloof tussen docent en leerling.

Hier is de professor meer een collega.’

is dat het een claim legt op positiviteit. Er wordt alleen gezegd: door

gend. Meer concreet: je wordt

uitweg te zijn.’ Deze theologie sluit

het kruis van Christus zijn we verlost.

rijk. Het is die belofte van aardse

daarnaast aan bij wat Habarurema

Alsof het kruis succes en overwin-

rijkdom die Habarurema tegen de

‘het hart van het Afrikaanse denken’

ning betekent. Aan de genade gaan

borst stuit: ‘In deze interpretatie

noemt: het behouden van het leven.

ze voorbij.’ En dat heeft praktische

wordt geven een wet van oorzaak

‘Welvaart betekent een langer leven.

consequenties: ‘Als je faalt, als het

en gevolg: als je dit geeft, zul

Dat is een idee dat je ook in het Oude

misgaat, is je geloof blijkbaar niet

je dat krijgen. Alsof het om een

Testament tegenkomt.’

groot genoeg. En dan ga je je schul-

bankbalans gaat.’

dig voelen. En dus blijf je geven.’ Hij Hij is duidelijk in zijn kritiek op de

wil niet iedereen die deze boodschap

Nare realiteit

welvaartsevangelie, maar in de basis

predikt over één kam scheren. ‘Maar

In zijn land neemt de populariteit

staat hij er sympathiek tegenover:

sommigen hebben kwade bedoelin-

van het welvaartsevangelie fors toe.

‘Het is een authentieke claim. In de

gen. De kerk wordt dan een business

De meer traditionele kerken wor-

Bijbel wordt gesproken over zegenin-

om aan fondsen te komen. En er is

den leeggezogen door predikers

gen, over rijkdom. Verlossing is niet

geen accountability: niemand kan

die gezondheid en grote rijkdom

alleen een zaak van de ziel, het heeft

controleren hoe het geld wordt

beloven. ‘Mensen worden verleid

ook een effect op het lichaam. Dit

besteed. Duidelijk is wel dat veel van

12 PThUnie

Viateur Habarurema (Rwanda, 1971) was werkzaam als schoolmeester toen hij besloot theologie te gaan studeren. Hij rondde zijn studie af aan de PThU in Kampen. Habarurema is predikant en docent aan de Faculty of Theology and Religious Studies van het Protestant Institute of Arts and Social Sciences te Butare. Sinds 2012 is hij daarnaast promovendus aan de PThU. Ieder jaar verblijft Habarurema een aantal maanden in Groningen om aan zijn onderzoek te werken. In oktober van dit jaar hoopt hij te promoveren. Zijn promotor is prof.dr.

Riemer Roukema. Habarurema is getrouwd en heeft vier kinderen.

deze predikers een heel luxe leven

KerkinActie/ICCO en enkele Waalse

om ga.’ Want dat is het grote doel

leiden van het geld dat ze van de

gemeenten in Nederland droegen

van dit traject: dat Habarurema zijn

armen hebben gekregen.’ En dat is

aan de kosten bij. Habarurema is blij

opgedane kennis en ervaring weer

het grote verschil met Paulus’ tekst en

met deze steun: ‘Ik waardeer het

gaat delen met theologiestudenten

de interpretatie die de kerkvaders er

zeer dat ik hier mag zijn.’ En dat zijn

in zijn eigen land. Na oktober gaat hij

aan gaven: ‘Zij maken altijd duidelijk

promotietraject zo vlot verloopt wil hij

graag weer terug. Naar zijn gemeen-

dat het geven gericht is op de arme

niet alleen aan zijn eigen kwaliteiten

te, naar zijn kerk, en vooral: naar zijn

christenen in Jeruzalem. In de inter-

toeschrijven. De voorzieningen van

gezin. Want hoe enthousiast hij ook

pretaties van de moderne predikers

de universiteit zijn geweldig, vindt

is over de stad Groningen en over de

ontbreekt dit aspect.’

hij: ‘Alles wat ik zoek, kan ik hier

PThU, hij mist zijn thuis: ‘Het is een

vinden. Dat helpt mij om mijn werk

opoffering. Maar soms moet dat. Dit

Relevant

met plezier te doen.’ Wat ook helpt

is één van de belangrijkste dingen die

Het onderwerp van zijn proefschrift is

is de betrokkenheid van de docenten,

ik in mijn leven doe. Door deze studie

zeer interessant en ook relevant, vindt zijn promotor Riemer Roukema: ‘Het neemt

‘Geven wordt zo een wet van oorzaak en gevolg: als je dit geeft, zul je dat krijgen. Alsof het om een bankbalans gaat.’

de Bijbel serieus, maar blijft niet op het niveau van detailexegese steken.

voegt hij daar aan toe: ‘In Afrika is

begrijp ik beter hoe ik mijn gemeente

Habarurema trekt conclusies die voor

er een enorme kloof tussen docent

kan dienen en hoe ik het woord van

de huidige tijd relevant zijn. Ook in

en leerling. Hier is de professor meer

God kan interpreteren en mensen

ons land zijn er zulke predikers. En zij

een collega. Je discussieert samen.

kan helpen. Daarom kan mijn familie

hebben hun volgelingen.’ Rouke-

Ook als hij of zij je corrigeert, dan

accepteren dat ik zolang weg ben.’

ma heeft veel aan fondsenwerving

gaat dat op een vriendelijke manier.

gedaan om het promotietraject van

Je wordt hier behandeld als een

Habarurema mogelijk te maken.

mens. Ik heb er veel van geleerd en

Onder meer het St. Geertruidsleen

hoop dit mee te nemen in de manier

te Abbega, stichting Zonneweelde,

waarop ik zelf met mijn studenten PThUnie 13

‘Kostbare tolerant Vreemd genoeg is het een bevrijdend idee. Op

van openheid en respect. Yogyakarta is een goede plek

het moment dat je accepteert dat monotheïsme in

voor dit soort bijeenkomsten: het heeft een reputatie

principe intolerant is, zoals de Duitse Egyptoloog

van tolerantie.’

Jan Assmann zegt, ontstaat er ruimte voor een nieuw begin. ‘Dan kun je weer verder’, zegt Klaas

Voorbeelden van spanningen tussen religies zijn er

Spronk, hoogleraar Oude Testament aan de PThU.

genoeg, zegt zijn collega Theo Witkamp, hoofd van

Samen met verschillende collega’s was hij dit voor-

het seminarium van de PThU: ‘Wat mij echter getroffen

jaar aanwezig bij een conferentie in Yogyakarta

heeft in deze conferentie is, dat er een andere geest

over tolerantie binnen - én tussen - christendom en

heerste dan die van conflict en uit zijn op eigen gelijk.

islam. In totaal kwamen er zo’n 250 christelijke en

Eerder kun je spreken over een gevoel van schaamte dat

‘There is a crack in everything. That’s how the light gets in.’ moslim-theologen uit Nederland en Indonesië naar

de eigen religie zo gemakkelijk aanleiding blijkt te kun-

de conferentie. Initiatiefnemer was het in 2010 op-

nen geven om anderen buiten te sluiten en op zachte of

gerichte Indonesisch-Nederlands Consortium voor

harde manier het recht te ontzeggen om er ook te zijn.’

Moslim-Christen Relaties.

Zwaardvers

14 PThUnie

Het had een beladen bijeenkomst kunnen zijn. On-

Van christelijke zijde werd de hand in eigen boezem

der de soms moeizame actualiteit van intolerantie en

gestoken door te erkennen dat er een relatie kan liggen

radicalisering lag als bodem de vroegere rol van het

tussen monotheïsme en geweld. Zo hield Spronk een

christelijke Nederland als kolonisator van het overwe-

inleiding over de ‘eigen volk eerst’-boodschap in het

gend islamitische Indonesië. Met enige vreugde kopten

bijbelverhaal van Ezra. Hij plaatste dit verhaal naast dat

plaatselijke kranten dan ook: ‘Nederlanders komen in

van Jona, waarin de aanvankelijke intolerantie op een

Indonesië tolerantie leren’ en: ‘ Nederlandse geleerden

opmerkelijke manier plaatsmaakt voor het tegendeel.

geïnteresseerd in Indonesische wijsheid’. Toch was de

Aan moslimkant, vertelt Witkamp, werd het beruchte

bijeenkomst opmerkelijk ontspannen, vindt Spronk: ‘De

‘zwaardvers’ uit de Qur’ an over het doden van on-

sfeer binnen de Islamitische Staatsuniversiteit Kunan

gelovigen besproken, maar met de teneur dat dit vers

Kalijaga, waar de conferentie plaatsvond, was er een

niet de meer dan 115 verzen over naastenliefde en

tie’ in Yogyakarta vrede ongedaan kan maken, zoals wel wordt beweerd.

houding die een moderne gelovige - of ook ongelovige -

‘Dat godsdienst heil en niet onheil moet brengen en dat

zich eigen moet maken. Het is prima om overtuigd te zijn

we daarom soms ook tegen de eigen traditie in moeten

van het eigen gelijk, want tenslotte moet je ergens mee

gaan, was een inzicht dat de aanwezigen verbond’, aldus

leven en je daarvoor kunnen inzetten. Dat is de ene kant.

Witkamp.

Tegelijkertijd moeten we tolereren, zelfs accepteren, dat

Wat kan universitair onderwijs bijdragen aan tolerantie?

ons gelijk ook maar relatief is. De manier waarop iemand

‘Universitair onderwijs leert studenten om de wereld vanuit veel verschillende blikrichtingen te zien.’

Ook dat werd tijdens de conferentie besproken. Een

anders, een Indonesische moslim misschien, naar onze

tweedejaars student vertelde Theo Witkamp het volgende

wereld kijkt is echt anders, maar daarom nog niet onwaar.

verhaal: ‘Zijn vader is een kleine Javaanse boer, moslim,

En tegelijk heb ik met mijn manier van kijken ook nog

en hij was als kind gewaarschuwd om niet met christelijke

niet ongelijk. Tijdens de conferentie werd daarom terecht

kinderen om te gaan. Langzamerhand was zijn wereld

opgemerkt dat tolerantie het tegengestelde is van onver-

verruimd en juist nu, door te studeren en meer kennis

schilligheid. Het vraagt veel van onszelf. En het vraagt veel

en inzicht te krijgen, had hij gemerkt dat hij niet zo bang

van elkaar. Maar met minder kunnen wij in onze complexe

hoefde te zijn voor die anderen, die geen moslim waren.

wereld niet toe.’

Als je deze ervaring verder doordenkt kun je zeggen dat universitair onderwijs studenten leert om de wereld en ook om zichzelf vanuit veel verschillende blikrichtingen te zien. Je leert daardoor automatisch dat de waarheid allerlei perspectieven kent en dat niemand alles in zijn eentje tegelijkertijd kan zien. Dat geldt voor moslims, christenen en seculiere mensen op dezelfde manier.’

Relatief ‘Het helpt om je eigen vooronderstellingen te relativeren’, vindt ook Spronk. Hij had bij de conferentie een liedtekst van Leonard Cohen geciteerd: ‘There is a crack in everything. / That’s how the light gets in.’ Juist het imperfecte brengt verheldering. Witkamp: ‘Dit is precies ook de

PThUnie 15

Blind spots Heleen Zorgdrager 'Wij zijn een vredelievend volk', begint gids Olivera

de Joegoslavië-oorlog (aldus onze gids in Sarajevo), of

haar rondleiding door de Servische stad Novi Sad.

wás het een religieuze oorlog (aldus de decaan van het

Het regent, en haar merkwaardige opening maakt

Protestant Bible College)? Is trots op je eigen wortels een

het zicht op de stad nog triester. Met dertig Neder-

groot goed of een levensgevaarlijke valkuil? Hoe zie ik

landse en Hongaarse studenten, begeleid door een

Jezus tussen al die minaretten in Sarajevo? En tussen de

drietal docenten, maken we een studiereis over de

kogelgaten in de flats? En ja, die Hongaren, wat kunnen

Balkan om te leren over diversiteit en gemeenschap.

ze aanstekelijk vertellen over hun missionaire grassroots werk in gemeentes, en wat zijn we één in de geest van

Onze gids wijst op het enorme verdedigingsfort aan de

de palinka, maar hoe vervreemdend is hun standpunt

overkant van de Donau en vertelt hoe belangrijk het

over homoseksualiteit. Maar ook, wat zitten wij vast in

was in de Servische geschiedenis. Ik zie enkele Hongaren

onze hoofden en hoe gemakkelijk bewegen zij zich in de

onder hun paraplu meesmuilen: 'Maar het was Hongaarse

praktijk van geloven.

geschiedenis!' Ze hebben gelijk. Tot aan het verdrag van Trianon (1920) hoorde deze stad tot de Oostenrijks-Hon-

'Het grootste vooroordeel is dat we geen vooroordeel

gaarse dubbelmonarchie. Maar wat onze Hongaarse

hebben', aldus de secretaris van de Interreligious Council

vrienden vervolgens ontgaat, is dat gids Olivera tactvol

in Bosnië-Herzegovina. De reis liet ons stevig kennismaken

voorbijloopt aan een sculptuur op de kade van de Donau.

met onze eigen blinde vlekken. Dat we niet helemaal ont-

Van eerder bezoek weet ik dat het beeld herinnert aan

regeld thuiskwamen, danken we aan het interreligieuze

de moord op 1300 Joodse inwoners in januari 1942. Zij

koor Pontanima ('brug van de ziel'). Voormalige vijanden

werden door Hongaarse troepen, toen de handlangers van

- katholieken, orthodoxen, moslims, joden - zingen nu

de Nazi’s, neergeschoten en halflevend of dood in wakken

elkaars liederen. Een hemelse ervaring. De kunst spot met

van de bevroren Donau gegooid.

alle grenzen, ook die van onze blind spots.

De blinde vlekken van een ander zie je beter dan die van

Heleen Zorgdrager is hoogleraar Systematische Theo-

jezelf. De studiereis was een groot avontuur van gecon-

logie (met bijzondere aandacht voor gendervraag-

fronteerd worden met je blinde vlekken en het leren

stukken) aan de PThU Amsterdam.

uithouden met tegenstrijdige verhalen en zienswijzen.

Is religie vooral misbruikt door nationalistische leiders in

16 PThUnie