2015/3 Limburgs Erfgoed

PB- PP B-

BELGIE(N) - BELGIQUE

Limburgs Erfgoed afgiftekantoor 3500 hasselt 1 juli / augustus / september 2015 jaargang 20 nummer 3 3-maandelijks tijdschrift erkenningsnummer p 509 339

)

en (Sint-Truiden

apel in Zepper

Sint-Genovevak

Woord Vooraf door Igor Philtjens gedeputeerde van Cultuur en Erfgoed Beste lezer In deze nieuwsbrief kan u kennismaken met het nieuw provinciaal subsidiereglement voor het onderhoud en de instandhouding van waardevol, niet-beschermd klein historisch erfgoed. Onroerend erfgoed is van onschatbare waarde voor onze Limburgse gemeenschap, zowel op religieus-historisch als op sociaal-cultureel vlak en verdient dan ook al onze aandacht. Met dit subsidiereglement kunnen we eigenaars en beheerders in de toekomst beter ondersteunen bij het in stand houden en ontsluiten van ons patrimonium.

In Limburg kunnen erfgoedprojecten die aan bepaalde voorwaarden voldoen en bij provinciale beleidsaccenten aanknopen, zoals streekgerichte werking of digitale registratie van erfgoed, jaarlijks een subsidie ontvangen. In deze nieuwsbrief bieden wij u een overzicht van de veertien erfgoedprojecten die in 2015 een projectsubsidie zullen hebben ontvangen.

Om de bewaaromstandigheden van erfgoed in Limburg te verbeteren voert de provincie Limburg een “regionaal depotbeleid”.

Naast expertise en logistieke steun is ook financiële ondersteuning mogelijk. Sinds de lancering van het “reglement betreffende de subsidiëring van erfgoeddepots” in mei 2014 werden reeds elf subsidieaanvragen ingediend en gehonoreerd.

De website www.erfgoedplus.be brengt het culturele erfgoedlandschap van Limburg en Vlaams-Brabant in kaart voor specialisten, liefhebbers en het ruime publiek. Erfgoedplus.be ontsluit via haar website ruim 118 000 digitale erfgoedfiches uit een vijfhonderdtal uiteenlopende erfgoedcollecties. Om het groeiend aantal gegevens optimaal doorzoekbaar te houden, heeft Erfgoedplus.be ingezet op een vernieuwde software.

Tot slot stellen we u graag de tentoonstelling “Mota Campania.

Romeinen in Maasmechelen” voor. Het CC Maasmechelen toont in samenwerking met de Musea Maaseik unieke archeologische vondsten die onlangs in Maasmechelen ontdekt werden.

COLOFON De deputatie van de provincie Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens en Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactie: Limburgs Erfgoed. Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 75, e-mail: pcce@limburg.be Tekst: Peter Bloemen, Bart Bosmans, Carolien Goeleven, Tine Hermans, Anne Milkers en Betty Simon Fotografie en tekeningen: Kristof Vrancken (p.3), Prof. Dr. Roland Renson (p.6) en provincie Oost-Vlaanderen (p.6) Lay-out & Drukwerk: Designpartner/Drukkerij Paesen, Opglabbeek Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Website: www.limburg.be

| CULTUREEL ERFGOED |

Erfgoedplus.be de erfgoeddatabank voor de provincie Limburg Erfgoedplus.be bundelt digitale erfgoedgegevens binnen één gezamenlijke databank, verrijkt de gegevens en ontsluit deze uniform op haar zoekwebsite. De website www.erfgoedplus.be brengt het culturele erfgoedlandschap in kaart voor specialisten, liefhebbers en het ruime publiek.

Erfgoedplus.be ontsluit via haar website ruim 118 000 digitale erfgoedfiches uit een vijfhonderdtal uiteenlopende erfgoedcollecties.

Naast objectgegevens wordt een omvangrijk corpus aan fotografisch materiaal ontsloten. Het aantal doorzoekbare objecten groeit dagelijks. Om dit groeiend aantal gegevens optimaal doorzoekbaar te houden, heeft Erfgoedplus.be ingezet op vernieuwde software.

Tezelfdertijd hebben we bekeken hoe zoekresultaten meer gevarieerd en verfijnd kunnen worden. Het geheel wordt bovendien binnen een overzichtelijke opmaak gepresenteerd. Opzoekingen verlopen sneller en men krijgt meer instrumenten ter beschikking om tot de gewenste resultaten te komen: • opzoeken kan met vrije zoekvelden of gericht op collectie, object, plaatsen en personen • onder het typen van een zoekterm verschijnt een lijst van overeenkomstige termen met vermelding van het aantal resultaten • zoekresultaten kan men in lijstvorm of in mozaïek met afbeeldingen weergeven • binnen een zoekopdracht kan men tot 500 resultaten per pagina tonen • blader snel tussen deze pagina’s • resultaten kunnen gesorteerd en gerangschikt worden • omvangrijke zoekresultaten kan men verder verfijnen • volg het pad van opeenvolgende zoekopdrachten • deel de zoekresultaten met kennissen en vrienden • vertaal de zoekresultaten in het Duits, Engels of Frans.

Door de jarenlange inspanningen van deelnemende collecties en musea vormt Erfgoedplus.be een belangrijke bron over het erfgoed uit Limburg en Vlaams-Brabant. Erfgoedplus.be brengt de rijkdom en diversiteit van de heem- en geschiedkundige, museale en religieuze collecties in beeld. Profileer je gemeente en je regio, deel je kennis, inzichten en oude foto’s op Erfgoedplus.be. Elke erfgoedcollectie, professioneel of privaat, kan kosteloos deelnemen. Samen brengen we het culturele erfgoed van Limburg voor iedereen in kaart.

Meer info Bart Bosmans, tel. 011 23 75 79 of e-mail: bart.bosmans@limburg.be

Kiosk in Hoeselt

Beeld van de H. Genoveva in de Sint-Genovevakapel van Zepperen (Sint-Truiden)

| CULTUREEL ERFGOED |

Nieuw provinciaal subsidiereglement voor het onderhoud en de instandhouding van waardevol, niet-beschermd klein historisch erfgoed Op de Provincieraad van 22 april 2015 werd een nieuw subsidiereglement voor het onderhoud en de instandhouding van waardevol, niet-beschermd klein historisch erfgoed goedgekeurd. Mits ze voldoen aan de voorwaarden, kunnen zowel publiekrechtelijke als private eigenaars en/of beheerders een aanvraag indienen om hun waardevol erfgoed beter te beschermen, in stand te houden en te ontsluiten.

De focus ligt daarbij in eerste instantie op de cultuurelementen met een (verdwenen) publieke functie, in het bijzonder: kapellen, kiosken, perrons en schandpalen, waterpompen, water- en bronputten. Deze cultuurelementen geven immers in meer of mindere mate mee vorm aan het Limburgse landschap. Ze zijn op historisch en religieus vlak, maar zeker ook in sociaal en cultureel opzicht belangrijk voor de hele gemeenschap. Deze kleine relicten vertellen vaak mooie verhalen, doorgegeven van generatie op generatie. Ze brachten mensen samen en hadden vaak een heel eigen symboliek of functie. Vooral de oudere generaties kennen nog de locaties, de verhalen en de gebruiken die bij deze cultuurhistorische elementen horen. Voor veel mensen daarentegen zijn ze een deel van het landschap waaraan men voorbijloopt zonder te begrijpen wat er te zien is, zonder te weten dat deze plaatsen een heel verhaal met zich meedragen.

Eigenaars en beheerders van dit klein historisch, niet-beschermd erfgoed kunnen sinds kort rekenen op de financiële steun van de provincie Limburg en dit voor het onderhoud en de instandhouding van hun erfgoed. Door onder meer de implementatie van dit nieuwe subsidiereglement neemt de provincie Limburg haar taak om zorg te dragen voor dit waardevolle, niet-beschermde, maar erg fragiele erfgoed van harte. Het doel van deze financiële ondersteuning is inzetten op preventief onderhoud. Zo wil de provincie Limburg een antwoord bieden op het efficiënt inzetten van de beschikbare middelen in een budgettair beperkt klimaat. Door in te zetten op preventie worden immers dure restauratiekosten vermeden en wordt ons Limburgs erfgoed optimaal bewaard.

Deze sensibiliserende en informerende aanpak past, net zoals de werking van Monumentenwacht, volledig binnen het takenpakket van het provinciebestuur. Monumentenwacht Limburg vormt dan ook een belangrijke tak binnen het reglement. Zo moet elk object dat een financiële ondersteuning krijgt, bij Monumentenwacht Limburg aangesloten zijn. De monumentenwachters komen vervolgens ter plaatse en geven op een deskundige wijze advies over het onderhoud en de instandhouding van het erfgoed en bepalen de conditie van het patrimonium. De beheerder van het erfgoed krijgt een gedetailleerd, maar

Dorpspomp van Eksel (Hechtel-Eksel)

Perron in Hasselt

objectief toestandsrapport waarin een duidelijk overzicht gegeven wordt over de aanwezige gebreken, zo die er zijn. Daarbij krijgt hij dan aanbevelingen voor onderhoud, herstellingen, … die voor de instandhouding van het erfgoed nodig zijn. Het zijn deze aanbevelingen die in de berekening van de subsidie aanvaard worden. Het subsidiebedrag kan tot 60% van de geraamde kosten bedragen met een maximumsubsidie van 12 000,00 euro.

Ben jij een eigenaar of beheerder (privé, openbaar bestuur, vereniging, vzw, …) van klein historisch erfgoed dat tot de focusgroep behoort?

Wil je een subsidie aanvragen om jou klein historisch erfgoed te herstellen of onderhouden? Maak je dan lid van Monumentenwacht Limburg (als je dat nog niet bent) en dien een aanvraag in!

Neem hiervoor contact op met Carolien Goeleven, Monumentenwacht Limburg, provincie Limburg, Willekensmolenstraat 140 in 3500 Hasselt; tel. 011 23 75 88, e-mail: carolien.goeleven@limburg.be.

Limburgs Erfgoed | 3

| CULTUREEL ERFGOED |

Ontwerp van Luk van der Hallen voor de inrichting van een tentoonstellingsruimte, atelier en leeshoek in een extra zolderruimte van het Literair Museum Hasselt.

De opening is gepland voor januari 2017, de 20ste verjaardag van het museum. © Luk van der Hallen, Art+Design Maasmechelen

Projectsubsidies voor erfgoed in Limburg In april 2015 ontving het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed dertien aanvragen voor een subsidie aan erfgoedprojecten in Limburg. De aanvragen werden door de erfgoedcommissie alle sterk bevonden en goedgekeurd, zij het soms met aanbevelingen of opmerkingen.

De volgende Limburgse projecten worden in de loop van 2015 opgestart en in 2016 of 2017 afgerond, met een provinciale subsidie. De maximum subsidie voor projecten bedraagt 60% van de totaalkost van het project met een maximum van 12 500,00 euro.

• De Geschied- en Heemkundige Kring De Vreedsel vzw (DilsenStokkem) uit Lanklaar organiseert in het voorjaar van 2016 een tentoonstelling “René Simons schildert … ’t Maasland schittert”. De vzw wil de schilderkunst van René Simons opsporen, registreren, publiceren en tonen aan het publiek. Een educatief luik bestaat uit creatieve workshops voor jongeren.

• De Koninklijke Commissie van Toponymie en Dialectologie onderzoekt en publiceert in 2015 een eerste deel van een “Woordenboek van de Vlaamse Waternamen”. Deel 1 betreft de provincies Limburg, Vlaams-Brabant (en Brussel) en Antwerpen.

• De Sint-Lambertusgilde van Laren (Lummen) spoort vlaggen op van alle verenigingen in Lummen. Ze inventariseert, beschrijft, toont en geeft tips voor conservering aan de eigenaars.

• De Musea Maaseik ontwikkelen i.s.m. het documentatiecentrum van Sittard-Geleen het project “AEZEL” (“Archief voor Erfgoed van Zuid-Nederlandse Eigendommen en Leefgemeenschappen”). Het gaat over een databank met informatie en verhalen over monumenten die in kaart gebracht worden.

• Het Stadsmus Hasselt plant in het voorjaar van 2016 de tentoonstelling “Dokter Bamps verzamelt. Reconstructie van een Limburgse topcollectie”. Deze collectie werd eind 19de eeuw zorgvuldig verzameld en na Bamps’ overlijden in 1907 verkocht waardoor belangrijk Limburgs erfgoed verspreid raakte.

• De vzw De Bruisende Stilte Sint-Truiden ontwikkelt een tweejarig project “Ontdek & beleef meer dan 1 000 jaar geschiedenis op Kasteel Nieuwenhoven in Sint-Truiden”, een digitaal lespakket voor het basisonderwijs, het BLO, BSO en gezinnen met kinderen.

• Het Jenevermuseum Hasselt gaat van start met een participatief project: “Word Jeneverbaron: het Jenevermuseum en de Hasselaren inventariseren en borgen het (im)materiële erfgoed van Hasseltse jeneverstokerijen”.

• Het Literair Museum Hasselt viert in 2017 haar 20-jarig bestaan met de uitbreiding van de publieksruimte en een reeks publieks­ activiteiten.

• Het project “Virga Jessefeesten 2017. Eeuwen jong. Een VéJémo4 | Limburgs Erfgoed

biel om de erfgoedgemeenschap in beweging te brengen” wil de zevenjaarlijkse feesten op een frisse en participatieve manier in de kijker zetten.

• Leopoldsburg plant gedurende tien dagen in de zomer van 2016 een openluchtspektakel op verschillende erfgoedlocaties waarin de geschiedenis, het erfgoed en het unieke verhaal van Leopoldsburg i.sm. vrijwilligers in de kijker gezet wordt. Dit participatieve project heet “De Groote Rappèl”.

• “De Groeëte Mëzeikër Diksjënaer” wordt een leeswoordenboek in de volkstaal met verhalen, gewoonten, (kinder)liederen, Maas­ legendes, geschiedenissen van Maaseiker verenigingen, … en verschijnt in 2017.

• De tentoonstelling in het Modemuseum Hasselt over de “Jazz Age. De bruisende jaren 20” in het najaar van 2015 wordt wellicht opnieuw een stevige publiekstrekker.

De tentoonstelling “Jazz Age. De bruisende jaren 20” in het Modemuseum Hasselt is opgevat als een wandeling langs verschillende thema’s die de boeiende geschiedenis en context van deze ravissante periode schetsen én heeft ook aandacht voor de invloed van de jaren ‘20 op de hedendaagse mode.

• Een “Limburgs ‘Reuzenrepaircafé” biedt op 24 oktober 2015 in Heusden-Zolder informatie en demonstraties over het onderhouden en restaureren van de Limburgse reuzen.

Meer info of begeleiding bij projectaanvragen Anne Milkers, tel. 011 23 75 80 of e-mail: anne.milkers@limburg.be

Museum De Kolonie plaatste aangepast depotmeubilair voor hun archeologische collectie. De vele kleine collectiestukken worden overzichtelijk geordend in de lades en boven- en onderaan is voldoende plaats voor de driedimensionale voorwerpen. Ook de verlichting werd aangepast naar een TL-LED verlichting. © Erfgoed Lommel vzw

| CULTUREEL ERFGOED |

Subsidies voor Limburgse erfgoeddepots De provincie Limburg voert een “regionaal depotbeleid” om de bewaaromstandigheden van erfgoed in Limburg te verbeteren. Naast expertise en logistieke steun is er ook financiële ondersteuning mogelijk. Sinds de lancering van het “Reglement betreffende de subsidiëring van erfgoeddepots” in mei 2014 werden reeds elf subsidieaanvragen ingediend en gehonoreerd. Recent werd zo de kaap bereikt van 100 000,00 euro aan toegekende subsidies.

Dit subsidiereglement kadert binnen het regionale depotbeleid, een decretale opdracht en wordt gefinancierd door de Vlaamse overheid.

Met deze subsidie hoopt het provinciebestuur de investeringsbereidheid voor erfgoeddepots te verhogen, waardoor ons lokale erfgoed veilig bewaard wordt en aantrekkelijk blijft voor volgende generaties.

“Voorkomen is beter dan genezen”, zegt men. Door een aangepaste omgeving (vrij van licht, vocht, stof, luchtvervuiling en insecten) zullen er op termijn inderdaad minder kosten zijn voor conservatierestauratie.

Concreet kan het gaan om een subsidie voor verbouwing en herinrichting, studies in verband met de depotruimte of de toestand van de collectie, aankoop van materiaal en actieve conservering. Ook veiligheidsmaatregelen voor het depot behoren tot de mogelijkheden.

Gesubsidieerde investeringsprojecten • Stichting Erfgoed Eisden vzw (Maasmechelen) richtte met hulp van de gemeente Maasmechelen en het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed een nieuwe archiefruimte in. Dit kadert binnen een groter project van reorganisatie en opwaardering van het archief-documentatiecentrum.

• De gemeente Houthalen-Helchteren richtte een depot in met een zelfontworpen ophangsysteem voor de schilderijen van het legaat Tysmans.

• De stad Hasselt vergrootte de opslagcapaciteit van het depot van het Modemuseum met 25% dankzij rollende rekken.

• Het Jenevermuseum in Hasselt laat een toestandscontrole en actieve conservering van een aantal schilderijen uitvoeren door een gediplomeerd conservator-restaurator.

• Erfgoed Lommel vzw richtte het depot voor de archeologische collectie van het Museum De Kolonie in met aangepaste rekken.

Bovendien werd de verlichting in het depot verbeterd. Een nieuwe verpakking volgt nog.

• De gemeente Lanaken liet zijn vlaggencollectie op professionele wijze reinigen en verbeterde ook de opslag en verpakking. Van deze gelegenheid werd gebruik gemaakt om alles goed te fotograferen en te inventariseren.

• De stad Genk gaat een stedelijk erfgoeddepot inrichten, waarvan zowel het Emile Van Dorenmuseum, de stedelijke kunstcollectie als de heemkring gebruik zullen maken.

• De musea Hasselt kopen nieuw verpakkingsmateriaal aan voor het centraal depot.

Het veilig verpakken van de oude vlaggen van de gemeente Lanaken. © Katelijne Beerten • Het stadsarchief Tongeren investeert in nieuwe zuurvrije dozen.

• Het stadsarchief Sint-Truiden gaat een schaderegistratietraject uitvoeren in de erfgoedbibliotheek- en archiefcollectie. Dit project wordt uitgevoerd door vrijwilligers en begeleid door een speciaal opgeleide conservator-restaurator. Bovendien worden enkele vaak geraadpleegde bevolkingsregisters gedigitaliseerd om hun behoud te verzekeren. Tot slot worden er nieuwe zuurvrije dozen aangekocht voor het archief.

• Zolad+ gaat de archeologische collectie in hun beheer opnieuw verpakken, labelen en beter toegankelijk maken. Daarnaast wordt er ook aan diefstal- en brandpreventie gedacht.

Aanvragen?

Zowel lokale besturen, als erfgoedverenigingen kunnen een investeringssubsidie aanvragen. Wie nog een gelijkaardige investering wenst te doen, kan dit vrijblijvend bespreken met de depotconsulente en - dit jaar of ook volgend jaar - een aanvraag indienen. Voor de verbouwing en/of inrichting van een ruimte met nieuw meubilair, moet u rekening houden met de deadline van 1 maart 2016. Bovendien geldt hierbij de voorwaarde dat het depot minstens tien jaar moet blijven bestaan. Voor andere projecten, niet-onroerend van aard, kan de aanvraag continu ingediend worden. De subsidie voor erfgoeddepots bedraagt maximaal 60% van de kosten, met een maximum van 30 000,00 euro.

Meer info of begeleiding bij een aanvraag Tine Hermans, tel. 011 23 75 84 of e-mail: tine.hermans@limburg.be www.limburg.be/erfgoeddepots Limburgs Erfgoed | 5

| CULTUREEL ERFGOED |

| SYMPOSIUM |

Schadeatlas archeologisch materiaal

“Het geheugen van de sport” Sporterfgoed in België

In het kader van het regionaal depotbeleid en het proefproject archeologie van minister Geert Bourgeois ontwikkelde de provincie Oost-Vlaanderen de “Schadeatlas archeologische materialen”. Deze driedelige publicatie dient als een praktisch hulpmiddel bij het herkennen van schadebeelden in archeologische collecties.

Het Sportimonium in Hofstade is recent gestart met het project “Het Geheugen van de Sport” dat erop gericht is om het sport­ erfgoed in België in kaart te brengen en de sportclubs en –federaties aan te sporen om aan de slag te gaan met hun eigen erfgoed. Op 16 oktober 2015 trappen we het project officieel af met een inspiratievoormiddag voor professionals uit de sport- en erfgoedwereld.

In het depot worden archeologische verzamelingen bewaard voor toekomstige generaties. In de museumopstelling kan je ze bewonderen.

Op beide plaatsen is een waakzaam oog aan te raden voor kleine veranderingen aan voorwerpen, omdat die de start van een totale aftakeling verraden.

Gebruik van kussens bij verhuisverpakking Deze publicatie is zo opgevat dat je geen specialist hoeft te zijn om hem te gebruiken. Hij is in de eerste plaats bedoeld om schadebeelden bij verschillende archeologische materialen te herkennen en om in te schatten of deze schade al dan niet stabiel is. Daarnaast zie je met behulp van deze schadeatlas wat je zelf kan doen. Je krijgt tips voor de goede verpakkingswijze en welke bewaaromstandigheden het best geschikt zijn voor welk type materiaal. Situaties waarin je het aan conservators/restaurators moet overlaten, staan eveneens duidelijk aangegeven. Verder krijgt de gebruiker nog tips hoe soortgelijke schadebeelden te voorkomen.

Deze driedelige publicatie is een waardevol en vooral ook een handig gebruiksinstrument voor al wie een archeologische verzameling beheert en helpt op laagdrempelig wijze bij een deskundig depot­ beheer. Het conditieblad als bijlage laat toe een toestandscontrole aan de hand van de schadeatlas meteen in praktijk te brengen. Op depot­ wijzer.be vind je de stap-voor-stap beschrijving van zo’n project.

De schadeatlas is digitaal beschikbaar op de website van de provincie Oost-Vlaanderen. Een gedrukte versie met bijhorende conditiebladen, in een handige box, kan worden besteld voor 10,00 euro exclusief verzendingskosten.

6 | Limburgs Erfgoed

Sport en erfgoed … het mag een vreemde combinatie lijken, maar dat is het zeker niet. Foto’s, truitjes, clubverslagen, enz., ze getuigen allemaal van de kleine en grote helden en verhalen uit het verleden van een sportclub. Helaas zit veel van dit erfgoed weggestopt op zolders bij clubs of hun leden. Onbekend is onbemind en misschien zelfs in gevaar.

Met het project “Het Geheugen van de Sport” wil het Sportimonium daaraan iets doen en ervoor zorgen dat het roemrijke Belgische sportverleden de aandacht krijgt die het verdient. Het project – dat mogelijk wordt gemaakt met de steun van het Fonds InBev-Baillet Latour - is erop gericht om het sporterfgoed in België in kaart te brengen en de sportclubs en -federaties aan te sporen om aan de slag te gaan met hun eigen erfgoed. Samen kunnen we het dreigende verlies van ons rijke sportieve erfgoed tegengaan.

Op 16 oktober 2015 trappen we het project officieel af met een inspiratievoormiddag voor medewerkers uit de sport- en erfgoedwereld.

Onder meer Karel Velle (Algemeen Rijksarchivaris), Wilfred Van Buuren (Stichting Sportwereld, Nederland), Archiefbank Vlaanderen en Erfgoedcel Brugge zullen aan de hand van praktijkvoorbeelden dieper ingaan op de waarde en het belang van een goede erfgoedzorg binnen een sportvereniging.

Noteer deze datum alvast in jullie agenda en kom samen met prominente figuren uit de sport- en erfgoedwereld de aftrap geven van ons project in het Sportimonium, Bloso-domein, Tervuursesteenweg in Hofstade-Zemst. Het symposium is gratis. Inschrijven is verplicht en mogelijk tot 5 oktober 2015. Je kan je online inschrijven via www. sportimonium.be of tel. 015 61 82 22.

Meer info Bregt Brosens, tel. 015 61 82 25 of e-mail: bregt.brosens@sportimonium.be

© Michel Clerx

© Meinder Milissen

| TENTOONSTELLING |

Mota Campania Romeinen in Maasmechelen Vijf jaar geleden deed men tijdens de voorbereidingen voor een woonproject op de site Mottekamp in Maasmechelen enkele opmerkelijke ontdekkingen. Op een omvangrijk terrein van 7 ha, grenzend aan de E314, legden archeologen vondsten vrij van 3 500 vóór Christus tot 800 na Christus. De omvang, de perfecte staat van heel wat voorwerpen en het unieke karakter van deze archeologische vondsten zijn verbazingwekkend. Mottekamp bleek al duizenden jaren bewoond te zijn. Deze vondsten worden nu voor het eerst aan het grote publiek getoond in het Cultuurcentrum Maasmechelen.

Het terrein ”Mottekamp” heeft zijn naam zonder meer te danken aan de Romeinse aanwezigheid in Maasmechelen. Het Romeinse “Mota” betekent “artificiële verhoging met een versterking erop”.

Deze betekenis vindt men ook terug in het middeleeuws Latijn.

Kamp verwijst eerder naar het Romeinse “Campus” of “Campania”, wat “hooggelegen veld” betekent. Omwille van het strategisch voordeel werden nederzettingen vaak gebouwd op een verhoogd plateau in het landschap. Enkele eerdere vondsten in Maasmechelen, evenals straat- en locatieaanduidingen als “Heirstraat” en “Romeins Kamp”, deden reeds een archeologisch verleden vermoeden.

Mota Campania was vanaf de beginperiode duidelijk georiënteerd op de Via Mosae, waarlangs heel wat soldaten, handelaars en reizigers passeerden. Op basis van de huidige vondsten denken archeologen dat ze met een eenvoudige landelijke nederzetting geconfronteerd worden, die mogelijk ook dienst gedaan heeft als statio of stopplaats.

Reizigers kregen er de gelegenheid om te overnachten, zichzelf en hun paarden te laten verzorgen, zich te bevoorraden en ambachtslui of mogelijk een dokter te raadplegen. Een link van Mota Campania met de nog niet gelokaliseerde Romeinse statio Feresne kunnen archeologen op basis van de huidige vondsten niet vaststellen.

Onderzoek, uitgevoerd door Studiebureau De tentoonstelling Mota Campania vertelt niet Archeologie tussen oktober 2010 en maart © Meinder Milissen enkel het verhaal van de historische bewoning 2012, leverde een aantal unieke vondsten op van Mottekamp Maasmechelen, maar legt uit de periode 3 500 vóór en 800 na Christus. eveneens linken met vroegere archeologische vondsten uit de breDe schaal van de archeologische vondsten was tot nu toe ongezien in Maasmechelen en bevestigt de aanwezigheid van onder meer de dere regio. Zo verleenden het Gallo-Romeins Museum Tongeren, Romeinen van de 1ste eeuw tot in de 4de eeuw na Christus. Archeolode Musea Maaseik, het Thermenmuseum Heerlen, het Agentschap Onroerend Erfgoed en de Stichting Erfgoed Stein hun medewergen stootten op maar liefst 30 graven, 12 huizen en 13 waterputten.

Vooral het onderzoek van de waterputten en de bewoningsresten king aan Mota Campania door het in bruikleen geven van archeoleverde veel informatie op over de functie van de locatie. Archeologische artefacten voor de tentoonstelling. logen vermoeden dat het hier gaat om de bijgebouwen van een villa. Enkel verdere opgravingen kunnen uitsluitsel geven over de Praktische info aanwezigheid van een groot villadomein. Het Romeins grafveld met De tentoonstelling “Mota Campania. Romeinen in Maasmeche28 crematiegraven (1ste-3de eeuw na Christus) met bijgaven bleek len” loopt tot en met 18 december 2015 in het CC Maasmechelen, goed bewaard gebleven. Naast de ontdekking van het Romeinse Koninginnelaan 42 in Maasmechelen (Eisden-Tuinwijk). grafveld werden ook sporen van een Merovingisch grafveld met inhumatiegraven gevonden, evenals resten van bewoning in de Open van maandag t.e.m. vrijdag van 9 tot 12 uur en van 13 tot 20 vroege middeleeuwen. Ook hier heeft men diverse bijgaven aangeuur, zaterdag van 10 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur; gesloten op zondag en op 26 september, 3 en 10 oktober, 2 en 11 november én troffen zoals glazen kralen, een tuitpot en een prachtige vergulde mantelspeld. Deze speld is een zeer uniek stuk met een bronzen 12 december. basis waarop een dunne laag goudlegering met koper aangebracht Toegang is gratis. werd. Als afwerking werden stukjes kopergroene en bruinrode glaspasta ingezet. De mantelspeld van Mottekamp is een uniek stuk Meer info dat onderzoekers nieuwe inzichten geeft over de kennis en kunde www.ccmaasmechelen.be, e-mail: info@ccmaasmechelen.be van de Merovingische edelsmeden in het Maasland. en www.facebook.com/ccmaasmechelen Limburgs Erfgoed | 7

| CULTUREEL ERFGOED |

Voor u gelezen

Het boek bestaat uit een reeks essays over “displaced heritage”: erfgoed dat vervallen is, vernietigd door oorlog, genocide of door natuurlijke rampen, maar ook door verwaarlozing (gebrek aan mogelijkheden voor investering in renovatie). Een aantal vragen hieromtrent worden geformuleerd: hoe gaan mensen hiermee om op diverse locaties in de wereld? Hoe herdenken ze dit op een correcte manier? Wordt de “sense of place” bij voorkeur gereconstrueerd of juist niet? Wat is wenselijk en haalbaar? Wat ligt gevoelig? Soms trekken deze erfgoedlocaties precies heel wat toeristen aan, omdat de erfgoedsite duidelijk maakt hoe bevolkingsgroepen doorheen de tijd met dit erfgoed omgesprongen zijn.

De essays koppelen theorie aan praktijkvoorbeelden, zoals een educatief centrum rond een aardbeving in Taiwan, of rond sterk vervuilende industrie, het Gorongosa National Park in Mozambique, de herdenking van de ramp in Bhopal of overstromingen in de Himalaya (India), de samenwerking tussen musea omtrent het gewapend conflict in de jaren 1990 in de Balkan of asbestslachtoffers in Clydeside (Schotland), enz.

De bijdragen zijn spaarzaam in zwart-wit geïllustreerd en zijn best pittig om door te nemen. Musea, monumenten en bezoekerscentra die met een dergelijke thematiek geconfronteerd worden of een gevoelige problematiek willen presenteren, zullen uit dit boek heel wat inspiratie kunnen putten.

Jan LANTMEETERS, Léon De Brouckère. Belgisch luchtvaartpionier. Ballonvaarder - vliegtuigconstructeur uitvinder, Maarssen, 2014, 288 blz., (ISBN 978-90-818936-6-4) De auteur, een beroepsbrandweerman uit Genk met een passie voor luchtvaart, ging gedurende meer dan tien jaar op zoek naar de geschiedenis van Léon De Brouckère (1886-1944), telg van de bekende familie De Brouckère.

Over deze pionier van de Belgische luchtvaart was echter bijzonder weinig geweten. Lantmeeters heeft de geschiedenis gereconstrueerd aan de hand van onderzoek in archieven en het napluizen van kranten, tijdschriften en reclamedrukwerk uit die tijd. De Brouckère was in het begin van de 20ste eeuw een gekend ballonvaarder, lid van de Aéro Club

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be

de Belgique. Hij studeerde in Brussel en Luik. In 1910 startte hij, als ingenieur, een fabriek voor de productie van luchtvaartpropellers in Herstal. Vóór de Eerste Wereldoorlog baatte hij in Kiewit (Hasselt) en in Genk een vliegschool uit. In 1911 was hij licentiehouder van de Franse firma Deperdussin en startte met de verkoop van “Deperdussin-vliegtuigen” in België en Nederland. Hij pendelde vanaf 1912 tussen Genk en Herstal. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij actief als oorlogsvrijwilliger bij de observatieballons van het Belgisch leger. Na de oorlog richtte hij een eigen ingenieursbureau op en was actief voor de Nederlandse maatschappij “Van Berkel’s patent”.

Het verhaal van Léon De Brouckère leest erg vlot, is bijzonder uitvoerig geïllustreerd en voorzien van een bibliografie. Een boeiend en leerrijk verhaal met uniek beeldmateriaal.

Maria GREVER & Carla VAN BOXTEL, Erfgoed, onderwijs en historisch besef. Verlangen naar tastbaar verleden (Verloren), Hilversum, 2014, 150 blz., ISBN 978-90-8704-462-6 De auteurs onderzochten het gebruik van erfgoed als instructiebron in het geschiedenisonderwijs, in musea en andere erfgoedorganisaties.

Uitgangspunt was de vraag: “kan erfgoed bijdragen aan het historisch besef van leerlingen in het hoger onderwijs?” De theoretische onderbouwing van het onderzoek is ontwikkeld op basis van recente inzichten uit de didactiek, erfgoedstudies en geschiedenis. Het boek presenteert ook een aantal voorbeelden rond het slavernijverleden (de kolonies) en het oorlogsverleden. Bij zo’n delicate onderwerpen is het voor de bemiddelaar (de leraar, de erfgoedgids) niet altijd eenvoudig om met gevoelens van boosheid, schuld, schaamte, … om te gaan. Hier komen de vaardigheden van de bemiddelaar te pas. Goede communicatieve vaardigheden, empathie en inzicht in multiperspectiviteit zijn nodig om in dialoog met de groep te kunnen blijven. Wanneer het onderwijs en de erfgoedorganisaties gaan samenwerken, betekent dit doorgaans een sterke meerwaarde die het kritisch denken bevordert.

Dat is één van de belangrijkste conclusies van het onderzoek. De voorbeelden in het boek zijn relatief voor de hand liggend: migratie, slavernij, oorlog, …

Ook de aanbevelingen blijven relatief algemeen en zijn uiteraard geënt op de Nederlandse (onderwijs)situatie. De gepresenteerde voorbeelden bieden echter wel heel wat inspiratie en mogelijkheden tot reflectie over de eigen erfgoedpraktijk en educatieve praktijk. Het boek bevat een uitgebreide literatuurlijst, goede illustraties en een bijlage over kerndoelen en eindtermen van het (Nederlands) onderwijs.

v.u. Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

Ian CONVERY, Gerard CORSANE & Peter DAVIES ed., Displaced Heritage. Responses to Disaster Trauma, and Loss, the International Centre for Cultural and Heritage Studies at Newcastle University, (Heritage Matters, vol. 16), Woodbridge, 2014, xx + 340 blz., (ISBN 978-1-84383-963-7)