Workshop Veiligheid en verbondenheid

Gehechtheid in de ouderenzorg Relaties in verandering ?

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Attachmentgedrag en zorggedrag Attachment behaviour is conceived as any form of behaviour that results in a person attaining or retaining proximity to some other differentiated and preferred individual (Bowlby, 1980, p. 39) Gehechtheid en zorg geven zijn complementaire gedragssystemen Doel attachmentsysteem: zoeken van veiligheid en comfort Doel zorggedragsysteem: bieden van veiligheid en comfort Gehechtheid of gehecht zijn wordt in de volksmond in bredere betekenis gebruikt: kan zorgen voor verwarring.

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

De dynamiek van de gehechtheid

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Attachmentstijlen (Strange Situation & Adult Attachment Interview)

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Attachmentstijlen (Strange Situation & Adult Attachment Interview) Veilig gehecht (SS) of autonoom vrij (AAI) Onveilig vermijdend (SS) of ontwijkend (AAI) Onveilig ambivalent(SS) of gepreoccupeerd (AAI) Onveilig gedesorganiseerd-gedesoriĂŤnteerd (SS) of onopgelost (AAI)

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Veilige gehechtheid Hoge drempel voor “switch�

Adaptieve flexibiliteit van mentalisatie Relatief snel herstel van mentalisatie na verlies Leidt tot effectieve stress/affectregulatie Capaciteit tot interne mentale exploratie , zelfs bij hoge arousal (moeilijke themas) Capaciteit om stress te co-reguleren en dus hulp te zoeken

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Angstig – gepreoccupeerde gehechtheid Hyperactivering van het gehechtheidssysteem Lage drempel voor activering van gehechtheidssysteem en voor switch Relatief lange tijd tot herstel Verklaart : Snelle gehechtheid aan anderen Maar vaak te snel en ook vaak aan “onbetrouwbare” anderen Hypervigilantie voor mentale toestanden Hypo-hypermentalisatie cycli ( teveel vertrouwen – te weinig vertrouwen)

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gevolgen Stagnatie , regressie Gebrek aan veerkracht geen interne mentale exploratie Problemen met hulp zoeken : cycli van aanklampen versus verwerpen van anderen

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Vermijdend gehecht Deactivering van gehechtheidssysteem Lijken op “ veilige gehechtheid� doch : hoge niveaus van mentalisatie zelfs onder stress Maar vaak hypermentalisatie Kan indruk geven van productief ( therapeutisch )werk , maar vaak extreem cognitief , rationaliserend Faalt bij hoge stress

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gedesorganiseerde gehechtheid Afwisseling hyperactivering – deactivering Hypermentalisatie – hypomentalisatie cycli Gekenmerkt door hypervigilantie en wantrouwen

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie (David J.Wallin 2010)

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie Veilige gehechtheid : noodzakelijke voorwaarde is het vermogen om een reflectieve houding tov de innerlijke ervaring .

Gehechtheidsrelatie patiĂŤnt/therapeut is fundamenteel Veilige basis : voorwaarde voor exploratie , ontwikkeling en verandering .

Therapeut helpt bij het verdragen , moduleren en communiceren van ondraaglijke gevoelens Kern van gehechtheidsgerichte therapie = het relationele/emotionele/reflectieve proces om te komen tot integratie van geloochende ervaringen

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie integratie waardoor patiënt een coherent en veiliger zelfgevoel ontwikkelt .

Het “ niet gedachte weten “ wordt door de patiënt -in anderen opgeroepen -komt tot uiting in enactments -belichaamd

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie veilige gehechtheid en reflectieve houding tov innerlijke ervaring : Metacognitief vermogen om het representationele karakter van eigen mening en gevoel te herkennen een stap terug uit de onmiddellijke werkelijkheid van de beleving Mentaliseren

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie Mindfulness : vier concentrische cirkels -de buitenste : de externe werkelijkheid -de representationele wereld -het reflectieve zelf -het “ mindful� zelf = louter bewustheid .

(de gehechtheidstheorie : de eerste drie cirkels ).

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie veilig gehechte individuen hebben ĂŠĂŠn model van gehechtheid Onveilig gehechte individuen hebben meervoudige modellen Ontbreekt het vermogen tot metacognitie dan is het alsof we , wat we denken of voelen , gewoon zijn .

Het onderscheid tussen representatie ( ik ben slecht ) en metarepresentatie (vaak voel ik mij een slecht mens ) verdwijnt .

Theory of mind : wijze waarop we eigen gedrag en dat van anderen interpreteren op grond van mentale toestanden en emoties , verlangens en overtuigingen (Fonagy)

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie

Vuistregel : wat we niet onder woorden kunnen brengen , zullen we manifesteren in enactments met anderen , in anderen oproepen en/of belichamen.

We beïnvloeden patiënten en worden door hen beïnvloed .

Overdracht en tegenoverdracht Onze eigen subjectieve belevingswereld Lichamelijke gewaarwording als substraat van emotie Bruggen slaan tussen voelen en denken …………

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Gehechtheid en psychotherapie

Ervaringsmodi : (pre mentaliserende modi ) Teleologische modus : onmiddellijke interpretatie van gedrag (nu even geen tijd = “je wil van me af ) gedrag = gedachten

Twijfels aan oprechtheid / eerlijkheid Psychische equivalentiemodus :innerlijke wereld is gelijk aan de externe realiteit ( er is slecht een mij die iets overkomt) (ik denk dat het hopeloos is , dus is het hopeloos)

De “ alsof modus “ : innerlijke wereld losgekoppeld van de externe . Wat we verbeelden wordt ervaren als echt. (dissociatie , ontkenning , extreem narcistische grootheid )

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

De mentaliserende modus : innerlijke wereld staat los doch wel verbonden met de externe Psychotherapie : wat bevordert de groei naar de mentaliserende modus : de intersubjectieve gehechtheidsrelatie (fonagy)

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Neurobiologische aspecten van gehechtheid Hersenstam: modulering van arousal Hoog niveau van arousal : sympatische deel :voorbereiding op vechten of vluchten (versnelde ademhaling / hartslag ) Laag niveau van arousal : parasympatische deel : in uiterste geval : immobilisatie Uit de hersenstam : tweetakkige nervus vagus Veilige situatie : ventrale nervus vagus deactiveert het sympatische deel : rust in het lichaam In doodsgevaar : de dorsale nervus vagustak : immobilisatie van parasympatische deel : we houden ons voor dood

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Neurobiologische aspecten van gehechtheid Het limbische systeem : het emotionele brein Amygdala : sensorische toegangspoort (psyche af te lezen ) emotionele herinnering ( onbewust) geeft signaal aan het sympatische zenuwstelsel (fight or flight) Hippocampus : moduleert de amygdala stelt parasympaticus in werking = rust bewuste herinneringen (expliciet ) pas in werking in tweede of derde levensjaar

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Neurobiologische aspecten van gehechtheid Cerebrale cortex : leren uit ervaringen en regelt interactie met de buitenwereld Frontale cortex : uitvoerende brein Meest geavanceerde deel : de prefrontale cortex Dorsolateraal : cognitieve intelligentie verbonden met hippocampus Middelste prefrontaal : emotionele intelligentie verbonden met amygdala en de rechter hersenhelft -orbitofrontale cortex : ontcijfering van emotionele signalen -cortex cingularis anterior : gehechtheid , affectregulatie en mentaliseren -insula : aandacht voor en besef van eigen lichamelijke toestand . Het terrein van empathie en spiegelneuronen

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de psychologie van het ouder worden (thesis An Segers ) Ouderen , gehechtheid en partnerrelatie : Partner is belangrijkste gehechtheidsfiguur ( doherty 2004 ) Partner : positieve invloed op welzijn en levenskwaliteit .

Succesvol ouder worden : leven met partner.

Verlies of gebrek aan partner nadeliger voor mannen.

Gehechtheidsstijl en niet de echtelijke status voorspellen geluk.

In ontevreden relatie rapporteren vrouwen meer gezondheidsproblemen.

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de psychologie van het ouder worden (thesis An Segers) Verlies van partner : Bowlby : reorganisatie van interne werkmodellen.

Onveilige hechting = reorganisatie komt er niet : pathologische rouw .

Angst en gebrek aan zelfvertrouwen en/of hoog niveau van afhankelijkheid = meer pathologische rouw (Parker en Weiss 1983) Niet afhankelijke : veilige basis voor exploratie ontwikkeld Ambivalente , conflictueuze relatie : woede , verlatingsangst..

Mentale modellen van gehechtheid : een significante rol in rouwreactie .

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de psychologie van het ouder worden (thesis An segers) Ouderen , gehechtheid en relatie met hun kinderen.

Bowlby : gehechtheid aan kinderen blijft doorheen de levensloop ; kinderen blijven vertrouwen op hun ouders tijdens periodes van stress .

Dochters belangrijke figuren.

Vertrouwen op kinderen als gehechtheidsfiguur meer aanwezig bij vrouwen .

Mannen vertrouwden meer hun echtgenote (Coupe en Wilkinson (2007) Veilige gehechtheid gerelateerd aan zorggedrag .

(Sterkere gehechtheid = minder subjectieve last Filiale verplichting = grotere last ) (Cicirelli 1983) Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de psychologie van het ouder worden (thesis An segers Verschillend zorggevend gedrag afhankelijk van gehechtheidstype bij de kinderen Veilige gehechtheid van de ouders en hun kinderen : belangrijke voorwaarde voor succesvol ouder worden Onveilige gehechtheid versterkt de problematiek ; de behoefte aan nabijheid wordt verkeerd begrepen .

(Mahieu 2004)

Gehechtheidsstijl van de volwassen kinderen speelt ook een rol in het proces van rolomkering .

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de psychologie van het ouder worden (thesis An Segers) Ouderen gehechtheid en relatie met hun siblings Bij ouder worden worden de gehechtheidsbanden van de primaire familiegroep belangrijk .

Siblings groeien naar elkaar toe . (Cicirelli 1989) Ouderen , gehechtheid en relatie met God .

God als gehechtheidsfiggur : veilige haven en basis; De sterkte van gehechtheid : gerelateerd aan -grote religiositeit -angst voor de dood -lagere sociaal economische status.

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Hechtingsdynamiek en oudere echtparen (Marika Engel ) Ontwikkelingsdynamiek in deze leeftijdsperiode Aanvaarden dat het gegaan is zoals het is gegaan Zichzelf leren verdragen met alle gebreken en verliezen “het later als ik groot ben “ wordt “ nu of nooit” Verlies staat centraal Relationeel verlies Fysiek verlies Verlies aan autonomie Zoeken naar betekenisvol leven Betekenis geven aan het leven zoals het geweest is

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Hechtingsdynamiek en oudere echtparen (Marika Engel ) Door beperkingen en verlieservaringen Wordt een subjectieve , reëel bedreigende context gecreëerd In zo’n context worden hechtingsbehoeften en hechtingsgedrag geactiveerd .

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Hechtingsdynamiek en oudere echtparen Synthese van scripttheorie , gehechtheidstheorie binnen een systeemtherapeutisch denkmodel (Byng –Hall) Een veilige gehechtheid maakt dat het zorgen voor zieke ouder minder zwaar wordt aangevoeld Onveilige gehechtheid maakt dat de behoefte aan nabijheid , troost niet of verkeerd wordt begrepen Onveilige gehechtheid maakt dat hechtingssignalen onhandig worden gegeven (vragen om zorg) -wederzijdse kritiek -manipulerend gedrag -Controlerend gedrag Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Hechtingsdynamiek en oudere echtparen

Genogram Behandeling : zoeken naar meer passend zorgpatroon

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Het genogram is een gestructureerd interview om een kaart te tekenen van een familie.

Het verkent informatie over familieleden en hun onderlinge relaties over minstens drie generaties.

Door symptomen , knelpunten en gebeurtenissen te plaatsen binnen de context van de ontwikkeling van een familie , haar cultuur , haar bronnen en grenzen , werkt een genogram ook therapeutisch.

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Aantekeningen bijhouden Preventie Behandelplan bespreken en zoeken naar hulpbronnen Manier om relatie aan te gaan met familie en contact op te bouwen.

Symptomen met contexten verbinden.

Een efficiĂŤnte manier om klinische observaties te noteren.

Een manier om op systhematische wijze de familiegeschiedenis te leren kennen.

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Biedt concrete perspectieven voor clienten.

Verheldert de stress en risicofactoren.

Tijdsbesparend en herhalingen vermijdend bij meerdere sessies.

Een manier om complexe situaties te verhelderen.

Visualiseert een familiesituatie in een oogopslag.

Verduidelijkt consequenties van individueel gedrag.

Helpt bij het analyseren van familieprocessen. ‌ Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

mentalisatiebenadering centraal staat dat interne mentale toestanden opaak zijn Alles wat we kunnen is inferenties maken Maar deze zijn vaak fout Enige houding is “ leergierige interesse Houding die interesse communiceert en de verwachting inhoudt dat je eigen gevoelens en gedachten kunnen beĂŻnvloed , verrast , veranderd en verhelderd worden door iemand anders.

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Mentalisation Based therapy Eenvoudige interventies Affect focus ( EFT ) Focus op interne mentale toestanden (en niet gedrag) Focus op het hier-en-nu Gebruik van de interne mentale ruimte van de therapeut als voorbeeld ( als ik = normaliseren) Identificeer wanneer verlies van mentalisatie zich voordoet

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

doelen Met patiënt denken over de complexiteit van gedachten en gevoelens over zichzelf en anderen , hoe die gerelateerd zijn aan zijn reacties en misbegrijpen van zichzelf en anderen Het is niet aan de therapeut om “ te vertellen “ Hoe de patiënt voelt Wat hij denkt Hoe hij zich zou moeten gedragen Wat de redenen , bewust of onbewust , zijn voor zijn problemen Een nieuwsgierige , niet weten , houding ;; mentale toestanden zijn altijd opaak

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014

Dank voor uw aandacht

Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014