ความเป็นมาของโครงการ การแสดงชุด “เดอะ ผีเสื้อสมุทร” เป็นตีความใหม่จาก
บทเพลง THE Musical Prophet concerto
โดย อาจารย์ดำาริห์ บรรณวิทยกิจ ศิลปินศิลปาธร สาขา
ดนตรี ประจำาปี 2566 และ อาจารย์ศิวนัส บุญศรีพร ชัย อาจารย์ประจำาคณะดุริยางคศาสตร์ มหาวิทยาลัย
ศิลปากร โครงการนี้ถือเป็นการต่อยอดจากโครงการ ดนตรีสร้างสรรค์วรรณกรรมไทย“เมื่อคุณตาคุณยายยัง เด็ก อิน คอนเสิร์ต”ที่ได้รับการสนับสนุนจากสำานักงานศิลป วัฒนธรรมร่วมสมัยเมื่อปี 2564
โดย “เดอะ ผีเสื้อสมุทร” เป็นการนำานิทานคำากลอน
เรื่องพระอภัยมณี ตอนผีเสื้อสมุทร ของสุนทรภู่มาตีความ ใหม่ และสร้างสรรค์การแสดง ผสมผสานดนตรีร่วมสมัย เช่น ดนตรีคลาสสิกและแจ๊สแร็ป เป็นต้น นอกจากนี้ยังได้ ผสานผสานศิลปะการออกแบบ โดยคณะมัณฑนศิลป์ได้นำา ผ้ายีนส์ ซึ่งได้รับความอนุเคราะห์จากแม็คยีนส์มาตัดเย็บและ ดีไซน์เป็นเสื้อผ้า อุปกรณ์ประกอบฉาก รวมถึงฉากละคร ซึ่งเป็นการทำ า งานร่วมกันระหว่างคณะดุริยางคศาสตร์ มัณฑนศิลป์ และอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร เรื่องย่อ “เดอะ ผีเสื้อสมุทร” นางผีเสื้อสมุทรออกมาจากถ้ำา บังเอิญได้ยินเสียง ปี่ของพระอภัยมณี ด้วยอานุภาพของเสียงปี่ทาให้นาง รัญจวนใจจนตามที่มาของเสียงปี่จนได้พบพระอภัยมณีซึ่งมี รูปโฉมงดงาม นางผีเสื้อสมุทรจึงลักพาตัวพระอภัยมณีไปไว้ ในถ้ำา แล้วแปลงกายเป็นหญิงงานอยู่ร่วมกับพระอภัยมณี วันหนึ่งเมื่อนางผีเสื้อสมุทรออกไปจากถ้ำา พระ อภัยมณีได้แอบหนีไป นางกลับมาไม่เจอสามีก็เศร้าโศกจน กลายเป็นความโกรธ จึงออกติดตามไปอาละวาดถึงเกาะแก้ว พิสดาร และด้วยอานุภาพแห่งเวทมนตร์ของพระษีนางผี เสื้อสมุทรไมอาจจะเข้าใกล้เกาะได้ แม้นางจะเฝ้าอ้อนวอนให้ พระอภัยกลับมาอยู่ด้วยก็ไม่เป็นผล และพระอภัยมณียังเป่า ปี่เพื่อสังหารนางในที่สุด
บทประพันธ์บทเพลงร่วมสมัย ‘The Musical Prophet’ ต้นฉบับ เวอร์ชันแรก ผู้ประพันธ์ตั้งใจทำาเป็นดนตรีประกอบ การอ่านวรรณกรรมจากเรื่องพระอภัยมณี ของ กวีเอก สุนทรภู่ เวอร์ชันที่ 2 ได้พัฒนาเป็น concert version ใน
รูปแบบของ Oboe Concerto และได้ออกแสดงที่ หอประชุม มหาวิทยาลัยศิลปากร ซึ่งได้จัดการแสดงในลักษณะคอน
เสิรต์ไปแล้ว เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2566 ณ หอประชุม
ใหญ่มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตวังท่าพระ
ในเวอร์ชันที่ 3 ผู้สร้างสรรค์ได้วางโครงสร้างของเพลง The Musical Prophet สำาหรับวงดนตรี Electronioc Orchestra
ผนวกกับดนตรีแจ๊ส ดนตรีแร๊ป นำาเสนอแบบดนตรีความ ร่วมสมัย ใช้เทคนิคการประพันธ์ด้วยบันไดเสียงแบบ modal ตามแนวของ Bela Bartok, Bruce Gaston และ Olivier Messien ในเวอร์ชันที่ 3 นี้ เน้นองค์ประกอบทางการละคร การเเสดงเเสียงเสียง และการออกแบบเครื่องแต่งกายร่วม สมัย ผสมผสานหลักปฎิบัติดั้งเดิมบวกหลักปฎิบัติร่วมสมัย
เทคนิคการร่ายใช้เทคนิคแบบไทยเดิม ต่อด้วยเเร็ป และร้อง แจ๊ส ในลักษณะ reciattive improvisation และเครื่องกระทบ และกลุ่มกีตาร์ไฟฟ้า มีบทบาทที่เน้นอารมณ์ ขอบตัวละคร
เป็น inner feeling ของผู้พากษ์ เช่น เสียงตกใจใช้เสียงกลอง ทัด เสียงการครุ่นคิดใช้เสียงกรับพวง เสียงความลังเลสงสัย ใช้เสียงฉิ่ง เป็นต้น ทั้งนี้นักดนตรีเครื่องกระทบจะต้องเล่นด้น เสียงไปตามบทพากษ์และมีอิสระในการผสมเครื่องกระทบชิ้น ต่างๆ ให้สอดคล้องตามบริบทและสำานวนดนตรีไทย ดังนั้น ผู้พากษ์และนักดนตรีไทย จะต้องเป็นผู้มีประสบการณ์ด้าน การเล่นดนตรีประกอบการำา หรือประกอบการแสดงโขนมาก พอควรเลยทีเดียว
ในส่วนของการแสดงดนตรีตามโครงการวิจัยสร้างสรรค์ โครงการย่อยที่ 1 นี้ ผู้สร้างสรรค์ดัดแปลงโน้ตเพลงเป็น score สำาหรับวงเครื่องเป่าและเครื่องกระทบสากล ดังมี
ดำ�ริห์ บรรณวิทยกิจ
รายการเครื่องดนตรีดังนี้
Solo Oboe,, 1 Piccolo, 2 Flutes, 1 English Horn, 3 Clarinets, 1 Bass Clarinet, 2 Bassoons, 1 Soprano Saxophone, 1 Alto Saxophone, 1 Tenor Saxophone, 1 Baritone Saxophone, 4 Horns, 3 Trumpets, 3 Trombone, 1 Euphonium, 1 Timpani, 3 Percussions
เสียงเดี่ยวโอโบฝรั่งเป็นสัญลักษณ์ของพระอภัยมณี ตลอด ทั้งเพลงเสียงโอโบจะเล่นทำานองหลักเกือบตลอดเวลา ทำานอง ของโอโบใช้บันไดเสียงแบบ Thai pentatonic, whole tone scale, Locrain mode แต่ใช้วิธีเติม altered notes ตามความ เหมาะสม เพื่อให้เกิดสำานวนดนตรีใหม่ที่ผู้สร้างสรรค์ประดิษฐ์ ขึ้นใหม่ ผสมผสานกับการใช้คอร์ดที่สร้างจากคู่ perfect 4th และเทคนิคการประสานเสียงคู่ major 2nd รวมไปถึง extended chord harmonisation โดยมีต้นแบบจาก Luciano Berio และ เทคนิคการแต่งแบบ Neo Classic ของท่าน Igor Stravinsky
โครงสร้างของบทเพลงดำาเนินไปในลักษณะ Symphonic Suite ที่ตัดท่อนเด่นๆของเค้าโครงเรื่องพระอภัยมณี (ตอนผีเสื้อ สมุทร) มาร้อยเรียงใหม่ แบ่งออกเป็น
1. นางผีเสื้ออาละวาดทำาท้องทะเลปั่นป่วน [A]
2. นางผีเสื้อทะเล้นใส่พระอภัยแต่พระอภัยรังเกียจระหว่าง เดินทางลงบาดาล [B]
3. ม่านประตูเมืองบาดาลเปิด [C]
4. พระอภัยปัดป้องพยายามหลีกหนีออกจากอ้อมกอด ของนางผีเสื้อ [D]
5. เรือวิรัญญาออกลาดตระเวนบนชายฝั่ง สำารวจความ ปั่นป่วนของท้องทะเล [E]
6. ความเงียบเหงาวังเวงในถ้ำาใต้บาดาล [F]
7. ทางผีเสื้อเข้าหาพระพระอภัยเพื่อเกี้ยวพาราสีแต่พระ อภัยปัดป้อง [G]
8. นางผีเสื้อเสื้อปลุกปล้ำาพระอภัยมณี [H]
9. บทส่งท้ายเพลง Epiloque
จุดประสงค์ในการสร้างสรรค์งานชิ้นนี้ The Musical Prophet Concerto (Concert Version) บรรเลงโดยวง Wind Band ครั้ง นี้ นอกจากจะได้ใช้ดนตรีในการถ่ายทอดอารมณ์และเรื่อง ราวที่สนุกสนานของวรรณกรรมอ่านเล่น เรื่องพระอภัยมณี ตอนผีเสื้อสมุทร และตอบโจกย์บูรณาการ ดนตรีข้ามสาย พันธุ์ ดนตรีบูรณาการไทย-เทศแล้ว ผู้ประพันธ์งานสร้าง สรรค์ชิ้นนยังได้ทดลองแนวคิดในการทำา orchestration แนว
ใหม่ กล่าวคือ ใช้ saxophone section เล่นแนวแทนแนว string orchestra ใน virtual ensemble อีกด้วย ซึ่งในทศ นะของผู้สร้างสรรค์ ปรากฏผลว่าดีมากและเป็นที่พอใจ นัก เป็นการฉีกสีสันของ Modern Wind Band ที่นิยมในการ ประพันธ์ในยุคปัจจุบัน การใช้ saxophone section มา ทดแทน string section ของ traditional orchestra อาจ จะเป็นการทดลองต่อยอดในลำาดับต่อไปที่น่าสนใจในวงการ ดนตรีร่วมสมัยในประเทศไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำาหรับ วงการวงดุริยางค์เครื่องเป่า
ในส่วนของเวอร์ชัน 3 เป็นการต่อยอดจาก score เพลงใน เวอร์ชันที่ 1 มารับการพัฒนา ต่อยอดการบูรณาการ ระบบ เสียง ระบบแสง ออกแบบศิลป์ และนำาเสนอในรูปแบบแสดง ละครร่วมสมัย จะเกิดในโครงการที่ 2 ซึ่งกำาลังจะจัดแสดง ณ
โรงละครทรงพล คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตสนามจันทร์ ในวันที่ 14 มีนาคม 2567 เวลา 18.00 น. นำาแสดงโดย คุณวรรณศักดิ์ ศิริหล้า (ศิลปินศิลปาธร สาขาการแสดง) กำากับการแสดงโดย ผศ.ดร.ภัธทรา โต๊ะบุริ นทร์ ออกแบบเสื้อผ้าและฉาก โดย ผศ.ดร.วีรวัฒน์ สิริเว สมาศ และ อ.ภูษิต รัตนภานพ โดยต่อยอดจากบทเพลงที่ อ.ดำาริห์ บรรณวิทยกิจ และ อ.ศิวนัส บุญศรีพรชัย เป็นผู้
ร่วมกันประพันธ์
ภาษาที่เน้นความงามทางวรรณศิลป์คือคำ า สำ า คัญที่เป็น
แรงบันดาลใจของผู้วิจัยสร้างสรรค์ ผู้วิจัยเห็นช่องว่าง และปัญหาว่าในด้านการจรรโลงวัฒนธรรมไทยที่แสดงถึง ความงามทางด้านวรรณศิลป์นั้นมีความสำาคัญอย่างยิ่งใน สมัยปัจจุบัน สังคมที่ผ่านช่วงโลกาภิวัตน์ เยาวชนรุ่นใหม่ มิได้มีโอกาสลิ้มรสความงามในเชิงวรรณศิลป์จากวัฒนธร รมป๊อปมากนัก ส่วนดนตรีคลาสสิกหรือดนตรีวิจิตรก็มิได้ รับความนิยมในหมู่คนรุ่นใหม่ ทั้ง ๆ ที่ดนตรีคลาสสิก เป็น
ดนตรีที่มีความละเมียดละไมและและทรงคุณค่า จาก ประสบการณ์ในโครงการเดิม ผู้วิจัยพบว่า ความละเอียด
อ่อนของเสียงดนตรีคลาสิกที่ผสมผสานกับเสียงพากย์
จากบทวรรณกรรมเอกของชาติ เช่น วรรณกรรมจาก
เรื่อง “เมื่อคุณตาคุณยายยังเด็ก” ของ คุณทิพย์วาณี สนิทวงศ์ ณ อยุธยา เป็นตัวอย่างหนึ่งที่ผู้เสนอโครงการ
เคยสร้างสรรค์ โดยใช้เทคนิกการวาดเส้นเสียงดนตรี สร้าง
เสริมจินตนาการ ใช้สีสันและลีลาของดนตรีที่เหมาะสมอาจ ทำาให้เยาวชนคนรุ่นใหม่เกิดการเชื่อมโยง ชื่นชอบ ดนตรีและ วัฒนธรรม และวิถีชีวิตของคนไทยในอดีต ผ่านประเพณี ปฏิบัติในอดีต ย้อนยุค ย้อนความรู้สึก และความทรงจำาใน อดีต ในยุคสมัยรัชกาลที่ 6 และ 7 ทำาให้ผลงานบูรณาการ ผลงานวรรณศิลป์และคีตศิลป์เกิดความลงตัว ในลักษณะ Narrative Music ใช้แนวดนตรีแบบ Thai Contemporary
แต่งเติมลูกเล่นดนตรีสากลสำาเนียงไทย คงไว้ถึงเอกลักษณ์
ไทยสำาเนียงฝรั่ง
จากการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้อง โครงเรื่อง “พระอภัย มณี” ของ พระสุนทรโวหาร (สุนทรภู่) กวีเอกต้นกรุง รัตนโกสินทร์ ซึ่งบทวรรณกรรมเป็นร้อยกรอง เนื้อหา สะท้อนสภาพสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ที่เปลี่ยนแปลง
จากลัทธิการล่าอาณานิคมของชาวยุโรปในช่วงกลางสต วรรษที่ 19 ซึ่งตรงกับสมัยรัชกาลที่ 1-2 ของไทย และสมัย พระนางเจ้าวิกตอเรีย แห่งประเทศอังกฤษ ลัทธิอาณานิคม แผ่อิทธิพลสู่บริเวณคาบสมุทรอินเดีย อินโดจีน และอุษาค เนย์ซึ่งเป็นฉากทัศน์ในการสร้างเรื่องราวของวรรณกรรม “พระอภัยมณี” ในรูปแบบนิยายแฟนตาซี ที่ทันสมัยอย่าง ยิ่งในยุคนั้น
Design 2, Design too!
ปลายปีที่ผ่านมา งานแสดงคินีและตูรันโดท์ ความหวัง เลือด และความรัก ที่ฟลอเรนซ์ (Chini & Turandot, HOPE BLOOD LOVE 2023) ความสนุกยังไม่ทันจางหายไปจาก ความรู้สึกและความทรงจำา เสียงทักไลน์แชตจาก อ.โอ๋ ดัง มาว่า เรามีโปรเจคกันต่อในปี 2024 นะคะ กับเรื่อง “ผีเสื้อ สมุทร” การตีความใหม่กับงานดนตรี โดย อ.ตุ๊ง และ พี่กั๊ก สองศิลปินศิลปาธรรวมพลังกัน อย่างนี้ก็ได้เวลาวางแผน การทำางานกันแล้วสิ!
การวางแผนการเรียนการสอน ผ่านรายวิชา การ ออกแบบ 2 ที่ผมยังสอนคู่อยู่กับ อ.ยี่หร่า (อ.ภูษิต รัตน ภานพ) มาอย่างยาวนานนั้น เรามักจะวางแผนกิจกรรม การสอนให้กับนักศึกษาชั้นปีที่ 1 ภาควิชาออกแบบเครื่อง ประดับ คณะมัณฑนศิลป์ ได้ทำางานทดลองสามมิติ ควบคู่ ไปกับการทดลองวัสดุต่างๆ เพื่อให้ได้เรียนรู้การใช้วัสดุสื่อ ผสมต่างๆมาทำางาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเศษวัสดุเหลือใช้ หรือวัสดุ recycle ต่างๆที่นำากลับมาใช้ทำางานสร้างสรรค์ ต่อได้
ในปีนี้ เราได้วัสดุ เสื้อผ้า กางเกงยีนส์ จากบริษัท แมคยีนส์ ที่ให้ความอนุเคราะห์ผ่านภาควิชาออกแบบเครื่องแต่งกาย คณะมัณฑนศิลป์ นักศึกษาเลยได้ทดลองวัสดุประเภทผ้า
textile มาทำางานกัน
ผีเสื้อสมุทร ได้ถูกเริ่มต้นตีความผ่านงานประพันธ์ดนตรี
โดย อ.ดำาริห์ บรรณวิทยกิจ ประกอบกับการตีความผ่าน การแสดงโดย วรรณศักดิ์ ศิริหล้า และกำากับโดยครูโอ๋
ผศ.ดร.ภัทรา โต๊ะบุรินทร์ ทางผมกับ อ.ภูษิต เลยถอดย้อน แผนงาน มาสร้างกรอบของการทำางานผ่านการเรียนการ สอนให้กับนักศึกษา ระหว่างทางก็ได้หารือพูดคุย ประชุม
กับคณะทำางาน และเชิญ อ.โอ๋มาบรรยาย ให้กับนักศึกษา ตั้งแต่กลางๆเทอม การเรียนการสอนในรายวิชาดีไซน์ 2 เป็นไปตามแผนการสอนที่วางไว้ ซึ่งเน้นฝึกทักษะการสร้าง
ผู้ช่วยศ�สตร�จ�รย์ ดร. วีรวัฒน์ สิริเวสม�ศ
รูปทรงสามมิติ ทดลองใช้วัสดุต่างๆ ตั้งแต่ กระดาษ เศษวัสดุ
เหลือใช้ และผ้ายีนส์ที่จะเป็นวัตถุดิบในการประกอบสร้างฉากและ คอสตูมการแสดง
การตีความ “พระอภัยมณี” โดยใช้มุมมองการเล่าเรื่องผ่าน “ผีเสื้อสมุทร” โดยกำาหนดแนวดนตรีผสมผสานกันอย่างร่วม สมัย และได้นักแสดงผู้มีความสามารถมาวาดลวดลาย ผ้าจาก วัสดุที่ได้รับการอนุเคราะห์เพราะเกิดตำ า หนิระหว่างกระบวนการ ผลิต แต่ยังคงคุณสมบัติครบถ้วน ได้ถูกนำามาประดิษฐ์สร้าง ให้เกิดความหมายเชิงสร้างสรรค์ สื่อสาร สอดคล้องเรื่องราว ใหม่ สีฟ้าจากเนื้อผ้าเกิดโทนสีเอกรงค์สร้างบรรยากาศใหม่ให้ เวที วัตถุสามมิติที่สวมใส่นักแสดงสร้างคาแรคเตอร์ใหม่ให้เกิด ขึ้น มวล ปริมาตรของงานออกแบบผสานทำางานกับอากาศและ พื้นที่ว่าง คุณสมบัติของผ้าที่ยืดหยุ่น ผูกต่อกันสามารถสร้าง ให้วัตถุที่แบนราบ เกิดความเคลื่อนไหวและสร้างปริมาตรขึ้นมา ได้ ประกอบกับแสงสีเสียงต่างๆที่ช่วยสร้างความหมาย จาก ผลงานการออกแบบและประดิษฐ์ของนักศึกษามัณฑนศิลป์ ซึ่ง สร้างโครงสร้างขึ้นรูปให้เห็นภาพในจินตนาการก่อน นำาไปสู่ความ ร่วมมือในการสร้างสรรค์ร่วมกัน ทั้งพี่ๆนักศึกษาอักษรศาสตร์ ปี 2 ปี 3 รวมถึงพี่กั๊ก วรรณศักดิ์ ศิริหล้า เองนอกเหนือจาก ความสามารถทางการแสดงแล้ว พี่กั๊กยังชอบประดิษฐ์ดัดแปลง ผลิตภัณฑ์ประกอบฉากต่างๆให้เหมาะสมกับท่วงท่าลีลาเฉพาะตน การบูรณาการครั้งนี้ ในมุมของงานออกแบบ เริ่มต้นเกิดจาก การขึ้นรูปงานออกแบบให้เห็นโครงสร้างเป็นรูปเป็นร่าง ที่เป็นจุด เริ่มต้นชักชวนผู้คนรอบข้างเข้ามาร่วมพัฒนางานด้วยกันคนละ ไม้คนละมือ ในมุมมองความถนัดของตน และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ซึ่งกันและกันและพัฒนาไปด้วยกัน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้งาน สร้างสรรค์นี้เกิดขึ้นและเผยแพร่ออกไป ฟีดแบคต่างๆต่างเป็นผล สะท้อนให้เราสร้างสรรค์และพัฒนาต่อไป ตำาหนิของเนื้อผ้าที่ทุก คนไม่ได้ให้ค่า ถูกการรื้อถอดผูกเย็บกันใหม่ นำาไปสู่ความหมาย ที่ทุกคนร่วมมือร่วมใจกันสร้างสรรค์ขึ้นมา เหมือนดั่งดนตรี
เหมือนดั่งการเคลื่อนไหวร่างกายของนัก
แสดง ที่ลื่นไหล รวมกันได้อย่างกลมกลืน design object หรือวัตถุที่ถูกออกแบบ
ขึ้นมาเป็นชิ้นส่วนเล็กๆส่วนหนึ่งที่ช่วย
ดึงดูดให้ทุกคนทุกสิ่งมารวมตัวกันมาทำ า กิจกรรมร่วมกันได้และความสุขก็แบ่งปัน กันได้อย่างไม่มีที่สิ้นสุด
