Klik editie 9 - 2021

december 2021

Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg

CASUS

Meningsverschil over de zorg

INTERACTIEF SNOEZELEN

Thema: Verslaving

Veilige keuzes leren maken DIGITAAL PLANBORD GEEFT DUIDELIJKHEID TEAMPOWER IN EEN DOOSJE

ditnummer

3

18 Interactief snoezelen: Een totale beleving

Begeleider heeft bedrijf in Eendoostaken

22

Duidelijkheid door digitaal planbord

26

Rubrieken 4

Klik Actueel Muziek | Triple-C | Cliëntenvertrouwenspersonen | Kotmadam 7 Ontvangen reacties Echt gebeurd 11 Gedragsdeskundige Geen preken meer

15 Persoonlijk Het zwarte schaap 16 Casus Meningsverschil 24 Spel Kracht Teampower in een doosje 25 Dokter Verslikken

Thema: Verslaving

8

Veilige keuzes leren maken In de behandeling van mensen met een licht verstandelijke beperking en verslavingsproblemen ‘Seeking Safety’ staat het zoeken van veiligheid centraal. In een interview met een behandelaar en cliënten wordt duidelijk hoe zij daarbij vaardigheden aanleren als grenzen aangeven en hulp vragen.

Bij Clean Verslavingszorg is de vertrouwensband de basis in de begeleiding vertelt Mark Lettinga, die zelf ervaringsdeskundige is.

27 Seksuoloog Hormonen en pillen 29 Verschenen Leefklimaat | Emotionele ontwikkeling | Gehechtheid | Trauma 32 Volgende Klik | Colofon

Terugval Niets zo lastig als een stapje terug. We wilden allemaal zo graag van de beperkingen door het coronavirus af zijn, maar moeten toch accepteren dat dit nog ver weg is. En dat de kans op besmettingen weer stijgt, waar sommige wooncentra helaas alweer mee te maken hebben. Lastig voor iedereen, en zeker voor de gehandicaptenzorg die al met een krappe bezetting kampte. Juist nu is het belangrijk om aandacht te hebben voor de medewerkers die er nog wel staan. Zodat zij er kunnen zijn voor de cliënten, die ook weer vragen hebben en onrust door de maatregelen.

In coronatijd is de hulpvraag van met name jongeren enorm toegenomen, zo vertelt een zorgverlener in het thema over Verslaving. Problematisch middelengebruik is naast depressie een van de trieste ‘bijwerkingen’ van de coronacrisis. Hulpverleners vertellen in het thema hoe ze door een veilige basis en een vertrouwensband cliënten weer vooruit helpen. Dat komt eveneens terug in de webinarserie die Klik begin volgend jaar over verslaving start, zie www.klik. org/studiedagen. Daarbij is ook aandacht voor een terugval, want dat hoort er helaas bij. En dat geldt dus niet alleen voor het thema verslaving. Al zijn we inmiddels aardig cijfermoe, het is goed om realistisch te blijven en te weten: na de dip komt er altijd weer een stijgende lijn. | Tjitske Gijzen, redactie Klik

4

klikactueel

Onderzoek

Muziek en stress Muziekinterventies zijn een effectief middel tegen stress, ook bij mensen met een (licht) verstandelijke beperking. Dit blijkt uit onderzoek waarop Martina de Witte aan de Universiteit van Amsterdam is gepromoveerd.

Om het hoofd te bieden aan de negatieve impact van stress, wordt nu veel kalmerende medicatie gebruikt. Maar die kan allerlei nare bijwerkingen hebben. “Onderzoek naar innovatieve en niet-farmacologische interventies voor stressvermindering is daarom hard nodig,” stelt Martina de Witte. “Vooral voor mensen die kwetsbaarder zijn voor stress en voor wie psychologische interventies minder geschikt zijn, zoals mensen met een licht verstandelijke beperking. De ervarings- en actiegerichte benadering van muziekinterventies is voor deze mensen bovendien bijzonder goed geschikt.”

Muziek kan effecten zoals toegenomen hartslag, bloeddruk en ademhalingssnelheid, verminderen en heeft positieve effecten op gevoelens als je zorgen maken en nervositeit. | Lees meer over het onderzoek op www.uva.nl, zoek op ‘muziekinterventies Klik 9 2021 | www.klik.org

Familie betrekken bij Triple-C-methodiek ONDERZOEK NAAR BEGELEIDINGSMETHODE

De methode Triple-C, ontwikkeld door Hans van Wouwe en Dick van de Weerd, wordt al jarenlang veel gebruikt in de verstandelijk gehandicaptenzorg. In de huidige vorm draait Triple-C sterk om de relatie tussen de persoon met een verstandelijke beperking en probleemgedrag en de begeleider.

Promovenda en orthopedagoog Tess Tournier onderzocht of het betrekken van de familie toegevoegde waarde heeft.

De drie C’s van Triple-C staan voor cliënt, coach (begeleider of orthopedagoog) en competentie (de activiteit die cliënt en begeleider samen uitvoeren). In de huidige vorm van Triple-C draait het dus sterk om de relatie tussen de persoon met een verstandelijke beperking en probleemgedrag en de begeleider. De praktijk leert ook dat begeleiders komen en gaan. Familie is daarentegen een veel constantere factor.

Tess Tournier deed een uitgebreide literatuurstudie waaruit bleek dat de ondersteuning baat heeft bij een goede samenwerking tussen begeleiders en de familie van een client. Maar dan moet je wel weten wie cliënten met een verstandelijke beperking en probleemgedrag eigenlijk tot hun familienetwerk rekenen. En krijgen ze emotionele steun van deze familieleden? Voor dit onderzoek paste Tournier in samenwerking met dr. Sanne Gies-

bers de zogenaamde Family Network Method aan, zodat dit meetinstrument gebruikt kon worden bij de doelgroep. Dit leverde waardevolle inzichten op. Als een cliënt bijvoorbeeld alleen zijn ouders als familie ziet waarvan hij emotionele steun krijgt, staat hij of zij er alleen voor als de ouders overlijden. Wanneer begeleiders dit weten, kunnen ze hier rekening mee houden, of proberen het contact tussen cliënt en andere familie te verbeteren.

Daarnaast heeft Tournier ook het Triple-C logic model ontwikkeld, waarin de onderliggende aannames, randvoorwaarden, werkende mechanismen en de verwachte uitkomsten inzichtelijk worden gemaakt. Hiermee zijn de eerste stappen in wetenschappelijke onderbouwing van Triple-C gezet. | Lees meer over het onderzoek en een langer artikel op www.klik.org, zoek op ‘Tournier’.

‘De ondersteuning van cliënten met een verstandelijke beperking en probleemgedrag heeft baat bij een goede samenwerking tussen begeleiders en familie van een cliënt’

klikactueel

Ontwikkelingen in de verstandelijk gehandicaptenzorg, meer nieuws op www.klik.org

5

Diversiteit

Transcafé LVB

Cliëntenvertrouwenspersoon

wil vrije toegang Er zijn nog altijd zorgaanbieders die geen vrije toegang verlenen aan cliëntenvertrouwenspersonen (cvp) die op eigen initiatief cliënten willen bezoeken. Ook doen ze weinig om cliënten van het bestaan van de cvp op de hoogte te stellen. Tijdens een bijeenkomst eind oktober bij Nieuwspoort in Den Haag deelden cliënten, naasten en vertrouwenspersonen hun ervaringen.

Adviespunt Zorgbelang, LSR, Quasir en Zorgstem, aanbieders van cliëntenvertrouwenspersonen, vinden het vreemd dat er geen vrije toegang in de Wlz is geregeld, zoals bij de jeugdzorg en de GGZ wel het geval is.

Astrid Oudshoorn, beleidsmedewerker bij Zorgstem, legde uit dat veel cliënten met een beperking zelf de weg naar een cliëntenvertrouwenspersoon niet vinden, “terwijl zorgaanbieders verplicht zijn om cliënten op hun niveau hierover te informeren.”

Eric Verkaar, bestuurder van Zorgbelang Inclusief, benoemde dat mensen bij dwang vaak denken aan iemand vastbinden of isoleren, maar dat er meer vormen zijn die ook zorgmedewerkers soms niet als dwang zien.

“Zoals het afsluiten van de koelkast, of vaste tijden om naar bed te gaan.”

Bas, een jonge cliënt, vertelde over de strijd om zijn bedtijd te mogen bepalen. Hij las zelf over de Wzd en kwam in contact met cvp Marwilleke. Samen met haar sprak hij met de locatiemanager en divisiedirecteur van de zorgorganisatie en kwam uiteindelijk zelf met een oplossing. Zijn ouders hadden nog nooit van een cvp gehoord.

Peter, een cliënt met een verstandelijke

beperking, mocht zijn ouders minder vaak bezoeken. Hij kreeg door alle stress epileptische aanvallen, maar liet het er niet bij zitten en ging zelf googelen. “Zo kwam ik bij Marijke terecht, mijn cvp. Zij zocht het uit en ik bleek gewoon naar huis te mogen als ik dat wil. Dat kon ze gelukkig duidelijk maken.”

Marijke Mulder (cvp Wzd bij het LSR) was niet bekend met de locatie waar Peter verblijft. “De locatie staat wel in het Wzd-register, wat betekent dat zij cliënten moeten wijzen op het bestaan van een cliëntvertrouwenspersoon. Dat is niet gebeurd.”

Flyers over het werk van de cvp worden van prikborden verwijderd, stelden een aantal cvp’s tijdens de bijeenkomst. Ze merken dat hun aanwezigheid op zorglocaties met argusogen wordt bekeken. “Veel organisaties vinden het moeilijk als je kritische vragen stelt”, zei Carin Schaaff, cvp bij Zorgstem. Ook cliënten gaven aan dat zorgverleners soms boos worden als ze de cvp bellen. “Ze zijn bang dat we kwaad over ze spreken.”

De partijen concludeerden dat zorgorganisaties het Kwaliteitskader cvp Wzd moeten accepteren en dat dit moet worden gehandhaafd. | Zie klik.org, zoek op ‘cvp’.

Transvisie, een belangenorganisatie voor transgender en non-binaire personen, heeft een ontmoetingsgroep voor transgenders met een licht verstandelijke beperking opgericht: Transcafé LVB. Het Transcafé LVB had niet kunnen ontstaan zonder de transmannen Gio van den Heuvel en Jess Maeijer. Jess is er vrijwilliger en ervaringsdeskundige (want hij is transgender en heeft een licht verstandelijke beperking), en Gio is de coördinator van het café.

Een aantal keren per jaar worden bijeenkomsten georganiseerd, waarbij de eerste op 16 oktober plaatsvond via Zoom. De bedoeling is uiteindelijk om elkaar in het echt te ontmoeten, het liefst steeds bij een andere zorgorganisatie, zodat het voor iedereen bereikbaar is. | Meer info en aanmelding via transvisie.nl/onderling-contact/, klik op Transcafé LVB.

Klik 9 2021 | www.klik.org

6

klikactueel Hoe is het nu13 met? lvbwonen

wonen jongeren Kwetsbare met een hospita zelfstandig in de buurt

nen

wo 12 lvb Tekst Tjitske

die Begeleiders en steeds kom en gaan n en verschille en in toon, engn deze mense g rrin wa ver in

e Arie Kievit Gijzen Fotografi

zen, Thomashui achter de idee. Ze derneming zelfde soort verliep met een een ander en het met combineerd de zorg voor concept voor flatnieuwend utler’. In het de ‘Zorgb ten van ouderen: appartemen de gebouw zitten de begane grond. De op voor oudede jongeren zijn n pinge overige verdie zorgverlener per drie ij één ren waarb de ouderen n zorgt dat ijnen verdiepinge hun medic krijgen en alichte zorg enlijke huisk de gezam ze nemen. In en koken en ze koffie eenzaammers drink recept tegen rijft. samen, ‘een het omsch ine Christ n we hier heid’ zoals enlijke hebbe d niet “Dat gezam ieman zegt ze. “Kan ga je dat minder,” hoe vraag ik: het koken, dan Wij gaan je het leren? dan doen? Wil oplossen, de jongeren niet voor

OP KAMERS

ig wonen Zelfstanzdorghospita met een THOMAS

en en. Ze redd tandig won liefst zelfs die er niet willen het ing, omdat hun met een lvb te begeleid hebben ze Veel jongeren met alleen ambulan op Kamers tbij. m Thomas altijd dich het vaak niet we woonvor als hospita Bij de nieu zorgverlener een is continu is. r maa artement, eigen app

“Ik begin d van de flat. meter afstan 7 uur ’s ochtends en om ik de dag hier s af. Maar uur ’s avond sluit om 10 tot de jonge te wachten binzit hier niet mijn ding n. Ik doe ren iets vrage ga tussen pand, het nen en buiten mijn kinderen n en Mijn . door sporte lopen n binnen komen gewoo gamen wel eens op er docht kijen of zoon huiswerk doen hun d op een de X-box, zegt ze, wijzen r en dvd’s. ken een dvd,” spelcompute en kast met de vakanties ze dat met “VoorHoe doet r weg is? wat verde gehad met als ze eens er goed over ons beteaf heb ik het n. We sti, wat het voor s gezin swone mijn vakantiehui naar groep ik hebben een neigt het ontwikkelen nd en als kent. We om zich te van Holla vergro Hoek r te in muleren hen dichtbij die wat verde dzaamheid moeder ga Zij en hun zelfre naar mijn Cathalijn. gezin vert, dan werkt ten.” weg woon ine met haar t op 100 Zelf is Christ appartemen een huisd naar

f

N

e het social Moeite met lerend. hulpvraag. e, moeilijk links kijk raampartij verkeer, autism niet dat hun beper een Door de grote een (38) zit in Maar ze willen en willen tuin. John in paniek, md wordt je uit op de tv in een gee, niet snel king benoe hospin voor de No-nonsens omschrijft ” van de banke Hij is de oudste van elend. Zo eigen leven. van k. k niet betutt eerzithoe aanpa zellige erk en woonde Gerlich de ” bewoners ta Christine Rotterstabiel netw rs in West, de vijftien ngeren der Kamers in kame op lvb-jo Min “op as vorm met e ndig ig Thom werkte ik der zelfsta In deze nieuw n is zij een oud gehor lant bege“Hiervoor “Dat was dam-Noord. en als ambu ndig wone vertelt hij. men. Ik had instellingen en zelfsta chappelijke veel proble bad- in van zorg met een lichte de Wet maats om gebouw met en moest n jongeren leider. Met de opdracht slaapkamer lde (lvb) samen voor vijftie ing kwam alleen een . En ik betaa ke beperking een ondersteun er te laten toilet delen verstandelij r Cathalijn zelfredzam kamer en wwerker medewerke hulpvragers dan hier.” lt. met vaste erde als opbou er meer voor erlener die hij toeva uwd gezich zijn. Ik probe een project of je met dam staat nabij en vertro om in Tot een zorgv stukje Rotter jongeren Dordrecht het idee kwam in op ncept deze In een groen ette bleek e zorgco vrijwilligers lig ontmo John: “Ik Maar het nieuw hulp van De moderlaten leven. test te doen. de flat waar neteens een start ging. hebben. De ndiger kon Het te van ar zelfsta niet. king gedit voorja oveerde is dat nog lichte beper minvan het geren ont- een zo eenvoudig ren is vaak ne entree grote lichte deze jonge t je in een werk van r steun van bouw breng l. En zonde Als je dan der stabie n ze het niet. naasten redde r één keer in de week als hulpverlene te weinig. Is er ruzie dat is dat langskomt, an, dan is de buurm als je een geweest met geëscaleerd ak langsal helemaal later op afspra al het dat ze het paar dagen bij mij die test zeiden ontstond mensen van zo goed had vaste . komt. Toen n dat ik het ospita’, een begane grond de ‘zorgh mooi vonde buurt is.” imte op de idee voor altijd in de moetingsru keuken, daar met ngered.” erlener die in een witte aangelopen en, de zorgo en opren zorgv boom ine komt Met achter ertuss jonge en Noten Christ “De De Drie veel zitjes en valt in: s voorin zit tegenover koffie en thee hebben allemaal een stel. Recht rn eens een drum hoge steige die hier wone café met een en tv. een bruin een bar, biljart houten tafel,

n beperkingen leven niet dat hu Ze willen dt en willen een eig benoemd w

14-08-17

Klik 6 2017

spita , met zorgho wooniniop Kamers nieuwe k.org r van Thomas imte van| het www.kli beperking tingsru John, bewone Klik 6 2017 verstandelijke de ontmoe Christine in mensen met een lichte tiatief voor 14-08-17

15:35

Erik Ketelaar Fotografie

n indd 13 14:21

| www.klik.org

en.indd ART03 LVBwon

12

Op jezelf, maar met hulp nabij Vier jaar geleden schreef Klik over het ontstaan van Thomas op Kamers. Begin oktober maakte deze zorgformuler een herstart. Zorgondernemers Bart en Iris verwelkomden de eerste nieuwe bewoners in het wooncomplex, waar jongeren met een licht verstandelijke beperking op zichzelf kunnen wonen, maar hulp en ondersteuning altijd dichtbij zijn.

Wat is er gebeurd waardoor het initiatief opnieuw van start is gegaan? Sander Speleman van moederorganisatie De Drie Notenboomen vertelt: “De eerste zorgondernemer is naast Thomas op Kamers een ander woonconcept gestart, waar zij uiteindelijk mee verder wilde.” Deze ondernemer ging verder op een andere locatie, met een groot deel van de jongeren, waarna Thomas op Kamers opnieuw moest beginnen. Speleman: “De Drie Notenboomen gelooft nog steeds in de kracht van Thomas op Kamers en is blij dat we met de komst van twee nieuwe zorgondernemers verder kunnen op de plek waar Thomas op Kamers vier jaar geleden begon.”

Deze zorgondernemers, Bart Lubbers en Iris Kortekaas, runnen een Thomashuis in Reeuwijk. Speleman: “Zij zullen tijdelijk beide locaties combineren, en daarna – als de basis voor Thomas Op Kamers stevig is gelegd – hun Thomashuis overdragen aan anderen. Bart en Iris zijn geboren Rotterdammers en zijn dus teruggekeerd naar hun geliefde stad, met hun gezin en hond. Ze zullen met hun team een oogje in het zeil houden bij Thomas op Kamers. De insteek van dit concept is immers dat de jongeren met een verstandelijke beperking er zelfstandig wonen, en ondersteuning krijgen als ze dat nodig hebben.”

Thomas op Kamers in Rotterdam-Ommoord is gevestigd in een voormalig verzorgingshuis, waar eveneens de Zorgbutler Klik 9 2021 | www.klik.org

(ook van De Drie Notenboomen) zit voor ouderen met een lichte tot matige zorgvraag. De jonge bewoners hebben elk hun eigen appartement in het complex, waar ook een gemeenschappelijke woonkamer is. “We proberen de jonge en de oudere bewoners met elkaar in verbinding te brengen,” verduidelijkt Speleman, die aangeeft dat Thomas op Kamers een franchiseformule wordt. “Wij merken dat er enorme behoefte is aan zo’n soort woonvorm,” zegt Speleman. “Daarom opent in Oudenbosch een nieuwe vestiging. In deze plaats is een groot voormalige klooster, waar onder meer al een Thomashuis en een Herbergier zitten. Daar komt dus het woonconcept voor jongeren met een licht verstandelijke beperking bij.”

Zie www.thomasopkamers.nl

Kotmadam De voormalig zorgondernemer van Thomas op Kamers is Christine Gerlich. Zij besloot samen met haar man Laurens volledig te gaan voor haar eigen woonconcept KotMadam (het Vlaamse woord voor hospita).

Waarom eigenlijk? “Ik merkte dat best veel bewoners van Thomas op Kamers het liefst hun eigen leven leiden en niet geassocieerd willen worden met een beperking. Dat vinden ze stigmatiserend, al dat gelabel. Zij wilden hun leven gewoon zelf inrichten met eigen bezigheden, dat waren individu-

ele hulpvragers. Deze groep paste helemaal in het KotMadam-plaatje. Ik heb uiteindelijk besloten om daar mee door te gaan,” zegt Gerlich.

De bewoners huren een woning bij KotMadam. “Zie het als toeval dat al onze klanten bij elkaar wonen en wij dagelijks in hun nabijheid zijn. Een bewoner legde het onlangs treffend uit: ‘Christine heeft alle mensen die zij kan en wil helpen om zich heen verzameld. We hebben geen team van medewerkers die hun ‘diensten’ draaien. Je hoeft dus niet te wachten tot jouw buddy of persoonlijk begeleider er weer is. Als je naar KotMadam belt, krijg je Christine aan de lijn. Die weet precies wat wij hebben afgesproken.

Daar zit geen ruis tussen.’ KotMadam is erg populair bij jongeren die al behoorlijk wat begeleiders of hulpverleners hebben gezien in hun leven. Zij zijn op zoek naar rust.”

Gehrlich zou wel willen uitbreiden, maar ziet dit ook als een dilemma. “Dit concept sluit aan op waar de doelgroep goed op gaat. Dan zou je groot, groter, grootst willen worden. Een ander deel in mij wil dicht bij de klant zijn. Daar gebeurt het.. Maar och, ik ken panden… als die me worden aangeboden voor nog een KotMadam, dan zeg ik meteen ja! En ik ben zeker bereid om met gelijkgestemde zielen te sparren over het opzetten van een soortgelijk woonproject.” | RE Zie www.kotmadam.nl

ontvangenreacties

7

Reageren kan via redactie@klik.org, @klikredactie op twitter of in de Klik groep op LinkedIn of Facebook.

Kompas bij ethische dilemma’s De nieuwe beroepscode voor professionals in sociaal werk gaat vanaf 1 januari 2022 gelden. Omdat dit een erg brede ethische code is, is speciaal voor de gehandicaptenzorg een vertaalslag gemaakt in de vorm van een Waardenkompas. Deze gesprekstool helpt je reflecteren op dilemma’s in je werk.

Professionals uit de gehandicaptenzorg hebben behoefte aan een laagdrempelige vorm van reflectie op de werkvloer, zo is uit onderzoek gebleken. Begeleiders lopen vaak aan tegen ethische dilemma’s in de zoektocht naar de invulling van een betekenisvol en waardig leven voor een cliënt. Bijvoorbeeld als de cliënt iets graag wil, maar zijn of haar naasten daarop tegen zijn. Hoe ga je daar dan mee om?

Daar komt best wat vakmanschap bij kijken, iets dat veel te weinig gekend en gewaardeerd wordt in het publieke en politieke debat. Een van de grootste uitdagingen voor de toekomst van de gehandicaptensector is dan ook het vergroten van de zichtbaarheid van het werk van deze zorgprofessionals.

Daarom is op verzoek van het ministerie van VWS en de BPSW (beroepsvereniging van professionals in sociaal werk) het Waardenkompas ontwikkeld. Dit is gedaan door onderzoekers van de HAN, lectoraat Ethiek van Verbinding met Mensen met een Verstandelijke Beperking.

Zij werden daarbij geholpen door begeleiders, ethici, geestelijk verzorgers, artsen en managers uit de gehandicaptenzorg.

Het Waardenkompas heeft drie doelen: X 1. Een gesprek voeren over de waarden van waaruit je werkt en leeft.

X 2. Je staat stil bij de kern en waarden van je vak en spiegelt deze aan de praktijk.

X 3. Je past de reflectie toe om een professionaliseringsslag te maken. Welke normen passen bij de waarden?

Het Waardenkompas is te downloaden via de website kennispleingehandicaptensector.nl/vakmanschap/ waardenkompas-bc. |

"

!

!

Nagels | Boekverloting Artsvg Monique Doeswijk was blij met alle reacties op haar column over een cliënt bij wie het nagels knippen moeilijk ging in Klik 6. Ze kan helaas nog geen vervolg of oplossing melden. “De cliënt kon weer voor controle bij de tandarts komen, wat onder narcose gaat. Dan worden onder andere zijn nagels goed geknipt.

Verder loopt er een onderzoek naar hoe hij prikkels verwerkt.

Zo op het eerste oog is het iemand die van stevig contact/ aanrakingen houdt. Wellicht kunnen we het combineren van

een prettige en minder prettige prikkel nog eens bekijken.”

De volgende lezers wonnen met hun reactie een boek over Triple-C, Autisme en probleemgedrag of Programma Perspectief, die in Klik 6 werden verloot: Lotte Abbink Renske van den Branden Corine Guiljam Petra Horsten Hilde Neesen Janneke Poelgeest Danielle in ‘t Veld Berdien Weenink

Echt gebeurd - Niet vies Na de wandeling kom ik Arie op de gang tegen. “Ik ga op het toilet even een plasje doen, is dat goed?” vraagt hij. Even later komt hij terug op de groep en zegt: “Ik heb even een plasje gedaan, jaaaaa, heel goed hoor.”

Ik vraag hem of hij ook zijn handen heeft gewassen. Meteen kijkt hij naar me alsof hij een pak slaag krijgt: “Oh, heb ik het niet goed gedaan?”

Ik zeg hem dat ik alleen wil weten of hij zijn handen gewassen heeft, verder niets. “Ja ik heb

mijn handen gewassen,” antwoordt hij, zichtbaar opgelucht: “en ook mijn onderbroek was een beetje vies, geeft niks hoor, welnee, ik heb het er met mijn nagel uitgekrabd.” | Anekdote uit de uitgave van activiteitenbegeleidster Carolien Hondius ‘Mensen-mét’, waarin ze haar liefde voor het werk en de mensen deelt in verhalen uit haar dertigjarige loopbaan als activiteitenbegeleidster. Zie www.caroliendoet7dingen.nl, prijs € 18 inclusief verzenden.

Heb je iets bijzonders meegemaakt in je werk?

Maak kans op een cadeaubon en stuur je verhaal in 140 woorden naar redactie@klik.org

Klik 9 2021 | www.klik.org

8

Tekst & fotografie Mariët Ebbinge

Therapie voor mensen met traumaklachten en verslavingsproblematiek, aangepast voor mensen met een LVB

Thema: Verslaving

Leren in een veilige omgeving Seeking Safety is een van oorsprong Amerikaanse therapie voor mensen met traumaklachten en verslavingsproblematiek. Voor mensen met een licht verstandelijke beperking is de therapie sinds kort aangepast.

B

ij Seeking Safety staat het zoeken van veiligheid centraal. Clienten leren vaardigheden aan die hen daarbij helpen, zoals grenzen aangeven of hulp vragen. De therapie is geschikt gemaakt voor mensen met een LVB: de taal is eenvoudiger en concreter gemaakt, de informatiedichtheid is minder en er zijn actieve werkvormen toegepast.

Kenley (27 jaar) heeft Seeking Safety na ongeveer een jaar succesvol afgerond. Sarena (gefingeerde naam, 37 jaar) is er een half jaar mee bezig en zit er nog middenin. Beiden zijn opgenomen bij Trajectum, OBC Ber-

leen tijdens therapie, ook op de afdeling waar ze wonen en in de daginvulling. Sarena maakt bijvoorbeeld decoraties van hout en doet productiewerk voor bedrijven. Kenley werkt in de winkel op het terrein. Hij volgt een leerwerktraject tot winkelmedewerker.

Kenley en Sarena zijn verslaafd geweest aan drugs en kampen met traumaklachten. Zij hebben dezelfde ervaring: Seeking Safety leert hen in een veilige omgeving beter om te gaan met hun problemen. Problemen die kunnen voortkomen uit een verslaving, trauma of allebei. “Want,”

Do het maken van veilige keuzes slaan cliënten de weg in van herstel kelland, een specialistische behandelkliniek voor volwassenen met een LVB, psychische klachten en verslavingsproblematiek. Op deze plek staat alles in het teken van herstel en terugkeer in de maatschappij. Niet al-

Klik 9 2021 | www.klik.org

legt GZ-psycholoog en onderzoeker dr. Neomi van Duijvenbode uit, “anders dan de meeste therapieën is Seeking Safety ontwikkeld voor mensen met verslaving en traumaklachten. Dat is van meerwaarde, omdat

beide elkaar in stand houden en versterken. Na het meemaken van een traumatische ervaring kunnen mensen hun heil zoeken in alcohol, drugs of gamen. Om er even niet meer aan te hoeven denken of om hun traumaklachten te onderdrukken. Maar de problemen zijn daarmee niet weg, de klachten blijven bestaan. Bovendien kan een verslaving weer leiden tot nieuwe traumatische ervaringen: iemand komt sneller in gevaarlijke situaties terecht. Het is een vicieuze cirkel. Daarom is het belangrijk om beide stoornissen tegelijkertijd en in samenhang met elkaar te behandelen.” Resultaten uit wetenschappelijk onderzoek bij mensen zonder verstandelijke beperking laten zien dat de behandeling leidt tot een afname van traumaklachten en verslavingsproblematiek. “Door het maken van veilige keu-

X

9

Neomi en Kenley

zes slaan cliënten de weg in van herstel. Ze leren vaardigheden die hen daarbij helpen. Ook maken ze elke week een afspraak met zichzelf die hen helpt ervoor te zorgen dat het goed met ze blijft gaan.”

Aanpassingen Seeking Safety was tot voor kort alleen gericht op mensen zonder een verstandelijke beperking. Uit praktijkervaring leken mensen met een LVB er minder goed van te kunnen profiteren. Dr. Neomi van Duijvenbode: “De oorspronkelijke module vroeg om aanpassing voor mensen met een LVB. Het is bijvoorbeeld erg talig, met een nadruk op ‘praten over’ in plaats van ‘doen, ervaren en oefenen’. Dat sloot niet altijd aan op hun beperking in taalbegrip en een leerstijl die vooral gericht is op doen.”

Trajectum, Tactus Verslavingszorg en Pluryn hebben daarom sa-

men met hulp van een subsidie van Kwaliteit Forensische Zorg de behandeling aangepast aan mensen met een LVB. “In de handleiding voor trainers en het werkboek voor cliënten is rekening gehouden met de kenmerken van de doelgroep. Zo wordt er een bondgenoot betrokken. Deze helpt om de vaardigheden die cliënten leren in de therapieruimte te vertalen naar het dagelijks leven. Ook doen we dingen, bijvoorbeeld een rollenspel of ervaringsoefeningen, in plaats van alleen te praten met elkaar.”

De aanpassing van Seeking Safety voor mensen met een LVB bestaat uit 12 behandelonderwerpen. Bij Trajectum wordt dit zowel in een groep als individueel toegepast. De therapie heeft een circulaire opbouw. De volgorde waarin de behandelonderwerpen worden besproken, maakt niet uit. Hoe lang er bij een bepaald onderwerp wordt stilgestaan, hangt af

van de specifieke wensen van cliënten. “Behandelaren hebben veel vrijheid om de behandeling zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij de wensen, behoeften en kenmerken van de cliënt.”

Veilig Het doel van Seeking Safety is dat cliënten leren veilige keuzes te maken. Keuzes die hen helpen om op een goede manier om te gaan met moeilijke situaties, nare emoties of negatieve gedachten. Gronden is hier een voorbeeld van. Sarena: “Door gronden kom je in het ‘hier en nu’. Je richt je aandacht op de omgeving. Je creëert een veilige plek voor jezelf.”

Neomi legt uit dat er drie manieren van gronden zijn: gronden met je gedachten, lichaam of lievelingsdingen.

Iedereen heeft een eigen manier van gronden. Kenley heeft de voorkeur voor gronden met zijn lichaam. Hij spant en ontspant spieren en let op f

Klik 9 2021 | www.klik.org

10 Thema: Verslaving

f X

zijn ademhaling. Sarena kiest voor gronden met lievelingsdingen. Zij verzamelt haar lievelingsdingen in een doos, zoals een knuffelbeer en een flesje parfum. Ook heeft ze een complimentenpot, gevuld met briefjes en uitspraken om positief te denken. Sarena: “Als ik in de put zit, pak ik een papiertje uit de pot en word ik weer helemaal blij!”

Door vlieguren te maken in een veilige omgeving, leren cliënten de vaardigheden uiteindelijk ook in de praktijk toe te passen. Elke week maken zij een afspraak met zichzelf: wat ga ik deze week doen zodat het goed met me blijft gaan? Waar ga ik aan werken? Hoe ga ik oefenen? In een individuele bijeenkomst met de bondgenoot wordt hierop teruggekeken. Sarena heeft deze week de afspraak gemaakt om samen met begeleiding te oefenen met ‘nee’ zeggen.

“Begeleiding heeft met me geoefend door in een rollenspel te doen alsof ze me drugs aanboden. Ik heb toen gezegd dat ik dat niet hoefde.”

methode van Seeking

De (aangepaste) les

Safety

Een bondgenoot vertaalt de vaardigheden die cliënten leren naar het dagelijks leven Maatschappij Door Seeking Safety leren Sarena en Kenley stapje voor stapje om veilige keuzes te maken. Sarena leert steeds beter om ‘nee’ te zeggen. “Door deze behandeling ben ik daar beter in geworden.” Kenley heeft geleerd om een bewuste reactie te geven. Hij heeft door de behandeling beseft dat hij een trauma heeft. “Ik geef daardoor soms onbewust een reactie, terwijl ik dat eigenlijk helemaal niet wil.

Dan zeg ik al ‘ja’ of ‘nee’ zonder dat ik daar goed over heb nagedacht. Nu

sta ik meer stil bij wat ik ga doen of zeggen.”

Kenley en Sarena hebben een duidelijk beeld van hoe de toekomst eruit zal zien. Beiden willen uiteindelijk zelfstandig wonen met 24-uursbegeleiding. Kenley wil fulltime vader voor zijn dochter zijn en clean blijven. Sarena wil ook nooit meer drugs gebruiken. Ze zijn op de goede weg. In het gesprek met de journaliste van Klik komen ze zelfverzekerd over. Ze kunnen helder uitleggen wat ze van Seeking Safety hebben geleerd. Maar hoe zal het zijn als ze in de maatschappij terugkeren?

Kenley is duidelijk met deze vraag bezig: “Wat ik heb geleerd was altijd in de setting van de behandeling.

Maar ik moet het ook kunnen in de maatschappij. Ik heb daarom wel eens aan een therapeut voorgesteld om met me mee te gaan naar het centrum van de stad. Geef mij geld mee, zei ik hem, en kijk wat ik doe als mensen mij drugs aanbieden. Ik denk dat dat een belangrijk moment zal zijn, omdat er geen veilige omgeving en geen hulp van anderen is die ervoor zorgen dat ik de juiste keuze maak.” |

Aan de slag Voor meer informatie over deze behandeling, de handleiding en het werkboek, kijk op: kfz.nl/projecten/call-201770. Neomi kan je ook meer over deze behandeling vertellen, nvanduijvenbode@ trajectum.info.

Klik 9 2021 | www.klik.org

In deze column vertellen deskundigen over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking

gedragsdeskundige

Illustratie Josje van Koppen

D

e huid van Teun (62) laat sporen na van jarenlang middelenmisbruik. Hij heeft weinig tanden in zijn mond en zijn vingers kleuren geel van de gebruikte tabak.

Na jaren van verschillende plaatsingen in de GGZ, het Leger des Heils en een leven op straat is hij terechtgekomen in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Een bijzondere wending, want Teun is verslaafd. Niet alleen aan tabak en alcohol, maar hij heeft ook zwaardere middelen gebruikt, zoals cocaïne.

De verslaving begon al op jonge leeftijd. Zijn vader was alcoholist en zijn moeder kon haar kinderen geen veilige basis geven. Wat op zijn achtste begon met een slok bier uit het flesje van zijn vader, ging al snel van kwaad tot erger. Spijbelen, verkeerde vrienden en zo begon zijn leven op straat.

Door het gebruik raakte hij verschillende malen psychotisch, waardoor hij in crisissituaties werd opgenomen in de GGZ-verslavingszorg. Er is Teun een aanbod gedaan voor diagnostiek en behandelingen.

Maar Teun is, zoals we het nu noemen, een zorgmijder. Voor ze het wisten liep hij weer verdwaald rond op straat. Geen huis, geen opleiding, geen werk, geen vrienden en de nodige gevolgen van zijn delictgedrag. Zijn toevlucht lag bij het Leger des Heils, waar hij

Geen preken meer Een aantal jaar geleden leerde ik Teun kennen. Een man van 62 jaar met een licht verstandelijke beperking. Hij oogt ouder dan zijn kalenderleeftijd doet vermoeden, door een zwaar verleden.

onderdak en te eten kreeg.

Tot het moment waarop hij langdurig werd opgenomen.

Het viel zijn sociotherapeuten op dat Teun een beperkt begripsvermogen en geringe vaardigheden had. Na een overplaatsing op een LVBgroep bloeide Teun zichtbaar

op. De intensieve begeleiding bij dagelijkse activiteiten, huishoudelijke zorg en werken in een dagbestedingsproject deden hem goed. Hij bleef alleen wel heel onrustig en kwam moeilijk in slaap. Therapeutische behandelingen sloegen niet aan en medicatie hielp

11

nauwelijks. De behandeling in de GGZ was gericht op terugkeer in de maatschappij en zelfstandigheid. Dit bleek een onmogelijk perspectief voor Teun en zo kwam hij in onze zorg terecht.

Hij heeft nu een eigen studio, er is een inloophuis in de flat zelf en hij krijgt intensieve ondersteuning van een team vaste begeleiders. Er is een gestructureerd dagprogramma, zodat Teun precies weet wat hij die dag gaat doen. Het programma is gevuld met huishouden, financiën regelen, boodschappen doen, koken, vrije tijd en drie keer per week naar de dagbesteding. Hij doet alles met zijn begeleiders samen. Zijn middelengebruik is beperkt tot het roken van shag en, als hij het geld heeft, cannabis. Teun oogt tevreden.

“Het is beter dan op straat,” zegt hij vaak.

Soms is er een terugval. Hij loopt dan weg, duikt een kroeg in of zoekt oude vrienden op. Stomdronken en stoned komt hij dan terug. Zijn begeleiders reageren niet boos, ze blijven hem onvoorwaardelijk ondersteunen en zijn oprecht blij dat hij weer terug is. Preken kent Teun wel, hij hoort ze heel zijn leven al. De woorden “Fijn dat je weer thuis bent, we hebben je gemist” maken het grote verschil.

Nooit eerder hoorde hij deze woorden, zelfs niet als kind. | Margreet Pereboom

Klik 9 2021 | www.klik.org

12

Tekst Tjitske Gijzen Fotografie Eigen foto

Thema: Verslaving

‘Jij snapt mij’

X

“De vertrouwensband is de basis in de begeleiding van mensen met een licht verstandelijke beperking en verslavingsproblemen.” Aan het woord is Mark Lettinga, die samen met Kor van der Meer ambulante hulp bij verslavingsproblemen biedt met hun organisatie Clean Verslavingszorg. En waarbij zij door hun ervaringsdeskundigheid juist het vertrouwen van cliënten snel weten te winnen.

J

arenlang loog Mark Lettinga zelf iedereen in zijn omgeving voor om maar te kunnen gebruiken.

Nu helpt hij samen met Kor van der Meer, die voor hem in zijn herstel een buddy was en ook ervaringsdeskundige is, mensen met dezelfde problematiek via hun organisatie Clean Verslavingszorg.

Kun je wat meer vertellen over jullie persoonlijke verhaal en ervaring met verslaving?

“Kor is inmiddels 9 en ik nu 6 jaar clean. Kor had een gok- en alcoholverslaving, ik gebruikte cannabis, alcohol en coke. Verslaving is een ziek-

Ik heb hierdoor veel schades en schulden gemaakt. In die jaren boorde ik zo’n 150.000 euro aan coke door mijn neus. Ogenschijnlijk ging het goed in het commerciële werk dat ik deed. Maar ik hield een baan nooit lang vol door mijn gebruik. En ook in mijn familie en bij mijn toenmalige partner heb ik veel kapotgemaakt.

Ik lag echt in de goot. Het was een heftige tijd voor mij en mijn naasten.

Afkicken lukte niet goed, omdat ik het voor anderen deed; dan werkt het niet. Kor en ik hebben bij ons herstel allebei veel baat gehad bij de aanpak volgens het Minnesota-model. Daarbij krijg je steun van anderen die ook verslaafd zijn.

De eerste stap is toegeven dat je een probleem hebt te die erfelijk kan zijn, maar ook kan ontstaan door bepaalde gebeurtenissen of onder druk van de omgeving.

Bij mij begon het redelijk onschuldig met een joint op mijn veertiende, maar ik sloeg vervolgens door in ieder middel dat ik gebruikte.

Klik 9 2021 | www.klik.org

Stap één is toegeven dat je een probleem hebt. Voor een solide herstel is het belangrijk dat je weer onderdeel leert worden van de maatschappij.

Daarbij krijg je hulp in ‘meetings’ van anderen in hetzelfde proces en van een ‘sponsor’, een buddy die wat ver-

der in het proces is. Daarnaast krijg je een werkboek met per stap bijna honderd vragen, wat je helpt om bijvoorbeeld lastige situaties aan te gaan.

Zoals weer alleen naar de kroeg durven en de supermarkt, zonder dat je doorslaat in gebruik.

Terugval ligt altijd op de loer, daarvoor moet je weten wat jou helpt om triggers in je gebruik aan te kunnen gaan. Zo’n verleiding waarbij je zin krijgt om weer te gebruiken, duurt nooit langer dan 5 tot 10 minuten. Je kunt dan bijvoorbeeld een wandeling maken of je sponsor bellen. Kor was voor mij dit maatje toen ik uit de kliniek kwam, en daaruit is echt een vriendschap ontstaan.”

Hoe kwamen jullie ertoe om samen verslavingszorg te bieden in Noord-Nederland?

“Bij Kor leefde het idee om iets te doen binnen de verslavingszorg. Ik deed eerst nog commercieel werk, maar merkte dat ik een aversie kreeg tegen die harde wereld. Dat was de oude Mark, en ik ben nu een nieuwe Mark.

We volgden cursussen op

13

Ervaringsdeskundigen bieden zelf verslavingszorg

Mark: ‘Onze ervaringskennis helpt in het contact met cliënten’

hbo-niveau om verslavingscounselor te worden. Met onze ervaring kunnen wij verslaafden die willen stoppen met gebruiken helpen daarin een goede keuze te maken.

In januari 2019 startten we met intakes en doorverwijzen naar bestaande klinieken. Sinds september hebben we onze eigen diensten en omdat we zoveel aanvragen kregen, zijn we in korte tijd gegroeid naar twee vestigingen, in Leeuwarden en Meppel. Ons ‘Cleanteam’ bestaat inmiddels uit elf personen. Ik ben verantwoordelijk voor de zakelijke kant en Kor voor de zorg. Daarnaast hebben we ambu-

Clean

lant begeleiders in dienst en werken we samen met een gedragswetenschapper en andere specialisten.”

Met welke mensen en verslavingsproblemen krijgen jullie te maken?

“Dat we zo snel gegroeid zijn, is eigenlijk wel zorgwekkend. In coronatijd is de hulpvraag landelijk enorm toegenomen. We krijgen veel aanvragen van mensen met verslavingsproblematiek op het gebied van alcohol, blowen, cocaïne en onder jongeren ook online gokken, gamen en soms seksverslaving.”

En hoe zijn jullie ook met de hulp aan mensen met een licht verstandelijke beperking in aanraking gekomen?

“Vanuit de gemeentes waar wij Wmo-gecontracteerd zijn, kwam

Clean Verslavingszorg is begin 2019 opgezet door Kor van der Meer en Mark Lettinga. Beiden hebben zelf jarenlang verslavende middelen gebruikt: Kor is inmiddels 9 en Mark 6 jaar clean. Ze bieden nu zelf aan jong en oud en ook aan mensen met een licht verstandelijke beperking ambulante verslavingszorg in Noord-Nederland. De ‘Clean’ in de naam van hun onderneming staat voor: coachen, luisteren, eerlijk, aanpakken en nuchter. Dat komt terug in het Minnesota-model waar ze onderdelen uit gebruiken. Deze groepstherapie komt uit de Verenigde Staten en werd daar als eerste toegepast bij de Anonieme Alcoholisten. Mensen vertellen elkaar waar ze mee worstelen, luisteren zonder oordeel en nieuwkomers krijgen steun van mensen die al verder in het proces zijn. De 12 stappen uit het Minnesota-model: X Stap 1 – Erken je verslaving en de gevolgen X Stap 2 – Geef toe dat je hulp nodig hebt X Stap 3 – Aanvaard de hulp X Stap 4 – Maak de balans op van je leven X Stap 5 – Ga aan de slag. Allereerst door je uit te spreken naar een vertrouwenspersoon X Stap 6 – Onderzoek je zwakheden en tekortkomingen X Stap 7 – Uit je bereidheid om te werken aan je gedrag X Stap 8 – Ga na wie je schade hebt berokkend X Stap 9 – Maak het goed met deze mensen X Stap 10 – Hou door zelfonderzoek voortdurend een vinger aan de pols X Stap 11 – Creëer stilte in je leven door gebed of meditatie X Stap 12 – Geef je ervaringen door aan lotgenoten Mensen met een licht verstandelijke beperking met verslavingsproblemen vragen een andere benadering, zonder groepstherapie en waarbij de ambulante begeleider de buddy is.

Zie www.cleanverslavingszorg.nl. meerdere keren de vraag of we ook hulp voor mensen met een licht verstandelijke beperking bieden. Er bleek nog geen enkele instelling in Noord-Nederland te zijn die X

f

Klik 9 2021 | www.klik.org

14 Thema: Verslaving

f X

hierin is gespecialiseerd. Ook deze mensen verdienen een kans en kunnen we met een iets andere aanpak helpen.

Bij de aanvragen van mensen met een licht verstandelijke beperking gaat het meestal om overmatig gebruik van tabak, alcohol en drugs.

Veel van deze mensen zijn zich onvoldoende bewust van de gevolgen van hun middelengebruik, zij zijn kwetsbaarder en kunnen vaak niet goed meekomen in de reguliere verslavingszorg en in groepssessies. Vaak zien zij hun middelengebruik niet als een probleem en onderschatten ze de risico’s van een verslaving. Daarnaast zijn ze ook makkelijker te beïnvloeden.

Ook moet je realistisch zijn bij de begeleiding van deze mensen, volledig clean worden en blijven is een grotere uitdaging door bijvoorbeeld

Volledig clean w den en blijven is vo mensen met een LVB vaak niet haalbaar de wens, motivatie, draagkracht en omgeving van de cliënt. Als het ons lukt om af te bouwen van bijvoorbeeld vijf jointjes naar twee is dat al winst en een succeservaring voor de cliënt.”

Medicijnverslaving “Een cliënt met een licht verstandelijke beperking had een medicijnverslaving,” vertelt Mark.

“Ze kreeg geen medicijnen van de huisarts meer, maar bestelde deze vervolgens online, op naam van haar moeder. Dan zie je dat ook bij deze doelgroep het manipulerende gedrag er al in zit.” Inmiddels is deze vrouw clean en doet ze haar verhaal op de website van Clean Verslavingszorg: “Ik slikte 22 pillen diclofenac, diazepam en benzodiazepine per dag. Ik zag niet hoever ik al heen was. Bij de eerste intake liet Kor mij meteen inzien dat ik wel echt ziek was. Toen kwam bij mij het besef dat het zo niet verder kon. Ik besloot het traject in te gaan met Clean Verslavingszorg. Daarnaast was mijn ongelooflijk lieve zus er dag en nacht voor mij. Het was alsof er een warme deken om mij heen werd geslagen, mijn verslaving werd herkend. Met de ervaring die deze mannen hebben, begrijpen zij hoe ik me soms kan voelen. Voor mij is duidelijkheid heel belangrijk en Kor geeft mij dat keer op keer. Waar sta ik en waar wil ik heen. Ik ben er nog niet, soms is het verlangen naar de medicatie groot. Maar dan weet ik de schakel weer te maken: niet doen, ervaren en er doorheen.”

Klik 9 2021 | www.klik.org

Wat is belangrijk in de verslavingszorg aan mensen met een licht verstandelijke beperking?

“Dat is een-op-een maatwerk bieden, met veel herhalen en duidelijke afspraken. Je werkt met kleine doelen en zo in stapjes naar een groter doel.

De vertrouwensband is de basis. Bij deze mensen kan er wel een paar weken overheen gaan voordat ze je vertrouwen. De begeleidingsrelatie draait om gelijkwaardigheid en respect, je laat de cliënt in zijn waarde.

We hebben begeleiders rondlopen die ervaring hebben met mensen met een licht verstandelijke beperking, want het is vooral belangrijk dat je weet hoe je hen moet benaderen.

Daarnaast heeft een aantal begeleiders niet zelf, maar wel van dichtbij een verslaving meegemaakt: als familielid of partner van. Deze mensen herkennen die problematiek misschien nog wel beter dan ik.

Onze ervaringskennis helpt in het contact met cliënten. Als ik een intake doe en zie dat iemand een heel mooi verhaal vertelt waarbij hij zijn gebruik verbloemt, dan prik ik daar zo doorheen. Dan lach ik even en zeg: hoor jezelf nu eens praten. En dan vertel ik waar ik vandaan kom en zeg: mij houd je niet voor de gek, vertel nu eens hoe het echt gaat? Dan krijg je gelijk vertrouwen en heeft iemand het gevoel: die snapt mij.” |

In deze column beschrijft een vakgenoot bijzondere ervaringen in het werken met mensen met een verstandelijke beperking

persoonlijk

Illustratie Joep Bertrams

I

k ben het zwarte schaap, zei Mohamed als we het over zijn familie hadden. Ik maakte kennis met zijn moeder. Die pakte me beet en begon te huilen. “Ze zegt dat je mij moet helpen,” vertaalde Mo. Brede glimlach.

Dat was lastig, Mo helpen.

Hij zegde steevast begeleidingsafspraken af of liet mij voor niks komen. Dan kreeg ik van zijn vrouw Hayet een kop thee en vochten de kinderen om mijn aandacht. Tien, zes en twee jaar waren ze; telkens vier jaar leeftijdsverschil.

Hayet was al tien jaar vrijgesteld van de sollicitatieplicht.

Ze was ook al tien jaar bezig met haar inburgeringscursus.

De familie Safir had deze herderin in de arm genomen om hun zwarte schaap te redden.

Prachtige vrouw met droevige ogen. Haar bonus was het beloofde land met drie kinderen en een verslaafde echtgenoot.

Als Mohamed vond dat hij begeleiding nodig had, belde hij me op. Of ik wilde helpen zijn tv terug te halen. Had hij per ongeluk aan iemand gegeven en nu wilde Hayet ‘m terug. Zijn broer Rachid kwam ook en die zou het allemaal regelen. De persoon bij wie de tv in bewaring was gegeven begreep wel dat die tv terug moest en was blij dat Rachid het bedrag voldeed.

“Ik snap jou niet, Mo,” sprak de dealer vroom. “Mooie

Het zwarte schaap “Met Astrid van de Rotterdams politie. Kent u Mohamed Safir?” Ach, Mohamed. En of ik die ken! Een man met een licht verstandelijke beperking en een verslavingsprobleem die ik eerder begeleidde, maar niet op het juiste spoor kreeg. vrouw, mooie kinderen, wat moet je met die rotzooi? Niet meer terugkomen hier!”

Daarbij keek hij mij collegiaal aan, alsof wij samen het beste deden voor Mo. Rachid, een brave taxichauffeur, reed

ons met de tv weer naar huis en zweeg.

Of ik moest Mo ophalen bij zijn zus. Hij had weer al het geld verbrast en Hayet was er klaar mee. “Mo moet terug naar zijn vrouw,“ zei de zus. ”Jij

15

bent zijn begeleider, jij moet dat regelen.”

Hayet wilde Mo wel terug, maar dan moest Ahmed, een andere broer, zijn geld gaan beheren.

“Goed idee,” zei ik. Ahmed was supermarktmanager, de trots van de familie, al had hij helaas geen vrouw en kinderen. Hij wilde dat wel doen, het geld van Mo beheren, maar ik moest erbij helpen, want Ahmed zat vaak in Spanje. Daar had hij een geheime vriend, had Mo mij gniffelend verteld.

Toen werd Mohamed betrapt op stelen. De advocaat vroeg of ik mee wilde gaan naar de rechtszitting om te vertellen hoe belangrijk het was dat Mo zijn rol in het gezin kon blijven vervullen.

“Zou een taakstraf helpen?” vroeg de rechter aan mij.

Een paar weken later stond Mo op een voetbalveld zwerfvuil uit het kunstgras weg te harken. Ik sprak hem daar voor het laatst.

“De begeleiding is mislukt,” zei Mo. “Ik gebruik weer.

Hayet is weg. De kinderen ook. Ik neem een andere begeleider.”

Ik vertelde Astrid van de Rotterdamse politie daarom dat Mohamed Safir nu wordt begeleid door een collega van een andere zorgaanbieder.

“Maar hij wil u spreken.”

“Geef maar even dan…” murmelde ik. | Ernst Timmer

Klik 9 2021 | www.klik.org

16

klikcasus

Ook een ethische kwestie waarmee je worstelt in je werk? Stuur je vraag (mag ook anoniem) naar Klik, redactie@klik.org

Beste ethicus, Op een kleinschalige woongroep voor adolescenten met een licht verstandelijke beperking woont een jongen met een vorm van autisme. Hij is verbaal heel sterk en kan hierdoor zijn problematiek goed verbloemen. Er is een begeleidster die niet met hem overweg kan. In mijn optiek snapt zij niet hoe hem te benaderen. Dat leidt soms tot een conflict en hierdoor ontstaat onrust in het huis. De cliënt is hierdoor ontzettend van streek en voelt zich dan ook niet begrepen.

Van de laatste conflictsituatie heeft de cliënt nog veel verdriet. Hij heeft meerdere malen aangegeven dat hij nog een gesprek wil met de begeleidster, maar daar weigert zij aan mee te werken. Het is nu zo dat hij haar ontloopt als zij dienst heeft.

Ik heb dit bij onze coördinator aangegeven en gevraagd of zij de desbetreffende collega wil stimuleren om het gesprek aan te gaan. Tot nu toe is dat nog niet gebeurd.

Ik wil heel graag mijn cliënt helpen, maar ik weet alleen niet hoe ik mijn collega ervan kan overtuigen een gesprek aan te gaan en hoe ik haar kan laten weten dat zij hem beter op een andere manier kan benaderen. Moet ik dit ondanks het verdriet van de cliënt laten rusten of moet ik verdere stappen ondernemen of de cliënt hiertoe adviseren? In beide gevallen doe ik iemand tekort. Hoe moet ik het juiste doen?

Een begeleider

Klik 9 2021 | www.klik.org

Meningsverschil over de zorg Beste begeleider, De situatie die je beschrijft doet me denken aan scènes uit een huwelijk waarin de relatie tussen de ouders onder spanning is komen te staan door onenigheid over de aanpak van hun opstandige zoon.

Laatst is de zaak geëscaleerd: vader heeft de zoon buitengezet en gezegd dat hij het helemaal met hem gehad heeft.

Moeder dringt bij vader aan op een gesprek, want ze voelt goed aan hoe hun zoon erin staat.

Vader houdt de boot af en verwijt moeder dat die het altijd maar weer opneemt voor de zoon. De gevoelstemperatuur in huis is inmiddels tot onder het vriespunt gedaald. Als moeder voorstelt om een vriend te vragen te bemiddelen, zakt de temperatuur nog verder en volhardt vader nog meer in zijn afwijzende gedrag.

Het verschil met de situatie die jij beschrijft is dat je daarin een

professionele houding verwacht, waarbij in alle openheid gezocht wordt naar mogelijkheden om verder te komen. Die openheid lijkt er niet te zijn. Ik vroeg me bij het lezen van de casus af waardoor dat zo gekomen is. Wat is er in het proces voorafgaand gebeurd dat ertoe heeft geleid dat je collega niet meer over haar schaduw heen kan springen? Zit die spanning vooral in de relatie tussen je collega en jou? Of zit die meer in de begeleidingsrelatie met de cliënt? Dat maakt wel uit, denk ik.

Los daarvan, het lijkt me belangrijk dat je de zaak niet laat rusten. Het kan niet zo zijn dat een begeleider de deur dichthoudt voor een cliënt, of er moet een heldere, ondersteunende bedoeling achter zitten. Dat lijkt hier niet het geval. Weigeren om stappen te zetten die de verstoor-

klikcasus

17

Illustratie Auke Herrema

de vertrouwensrelatie tussen een begeleider en een cliënt kunnen herstellen - en precies dat gebeurt hier - kun je beschouwen als een weigering om zorg te geven. Dat verhoudt zich slecht met de zorgplicht van een professioneel hulpverlener.

Tenzij er dwingende redenen zijn voor de begeleider om geen zorg meer aan deze cliënt te geven. Bijvoorbeeld vanwege bedreigingen in de sfeer van discriminatie of intimidatie. Die indruk heb ik niet, hoewel ik tegelijk besef dat elke weigering om iets te doen, ook het verzet van jouw collega, vaak specifieke redenen kent. Net zoals dat geldt voor ouders die even helemaal genoeg hebben van de opvoeding van hun puberende kind. En niet van hun partner willen horen dat ze tekortschieten.

Maar zoals gezegd: van profes-

sionele hulpverleners mag je verwachten dat ze over hun verzet heen stappen. Doen ze dat niet, dan vergroten ze feitelijk de zorgafhankelijkheid van de cliënt.

Maken ze de cliënt kleiner en ontnemen ze hem ruimte om te groeien. Precies zoals in deze casus het geval lijkt. Dat er iets dient te gebeuren is dus wel duidelijk. Maar hoe? En moet jij dit (opnieuw) aankaarten?

Veel is afhankelijk van de onderlinge verhoudingen in het team: accepteren jullie elkaar als collega’s die voor een complexe opgave staan en elkaar daarom in alle openheid feedback geven en kritisch bevragen? Is er oog voor de verschillende persoonlijke kwaliteiten die jullie ongetwijfeld hebben? Of zijn de onderlinge verhoudingen zo verstoord, dat er geen positief leerklimaat meer is?

Is dat laatste het geval, dan ver-

andert jouw probleem vanzelf ook in een managementvraagstuk. Jouw rol wordt dan - precies zoals je beschrijft - een signalerende. Dat is nooit een gemakkelijke rol. Niet een die je altijd zo maar in dank zal worden afgenomen. Het goede doen vraagt in die zin soms ook zoiets moeilijks als de moed om signalen verder te brengen, en deze aan te kaarten bij een leidinggevende. Niet meer, niet minder. | Hans van Dartel, ethicus

‘Van professionele hulpverleners mag je verwachten dat ze over hun verzet heen stappen’ Klik 9 2021 | www.klik.org

18

embactiviteiten

Een interactief snoezelsysteem vergroot de belevingswereld

Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Tiffany Peters, AnyTiff

Een totale beleving Met een interactief snoezelsysteem helpt Rylana van der Kruijs cliënten om hun zintuigen te gebruiken en hun motoriek en communicatiemogelijkheden te verbeteren. Ze sluit aan bij de voorkeuren van haar cliënten, volwassenen en kinderen met een ernstig meervoudige beperking.

I

In haar voormalige garage heeft Rylana een interactieve snoezelruimte ingericht. In deze belevingsruimte ontvangt ze haar cliënten. Op een woensdagmiddag in oktober heeft de ruimte het thema water gekregen.

Aan het plafond hangt een visnet met daarin verschillende schelp- en zeedieren. De bubbelbuis is blauw gekleurd.

Rylana krijgt vanmiddag drie kinderen op bezoek. Vanaf 13.30 uur druppelen ze een voor een binnen.

De eerste is Mila, een frêle meisje (7) met lange, blonde haren in een staartje en een bril op. Ze loopt de ruimte in, waarbij ze de aanwezige

Met interactief sno eze helpt Rylana cliënte len n gericht te ontwikkele zich hun communicatie n in en motoriek

eerste keer voor Lou. Daarom blijft zijn moeder erbij.

Weer wat later volgt Morris (11),

Hij heeft de link gelegd mensen en de voorwerpen aanwijst en op haar manier benoemt. Mila kan niet praten, maar kan zich wel een beetje met gebaren en klanken uitdrukken.

Even later volgt Lou (4), een jongetje met mooie krullen in een rolstoel.

Met grote ogen bekijkt hij de kleurrijke ruimte om zich heen. Het is de Klik 9 2021 | www.klik.org

een jongen met donker haar en heldere ogen. Hij komt samen met een begeleider. Morris kan zich met behulp van de spraakcomputer en picto’s verstaanbaar maken.

Een logisch geheel Rylana heeft na haar opleiding social work verschillende vervolgopleidin-

gen gedaan. Achtereenvolgens leerde ze gebarentaal en verschillende methodes, waaronder sensorische informatieverwerking (SI), Shantala-massage en Beleven in Muziek (BiM). Met de diploma’s van deze opleidingen op zak wilde Rylana kinderen en volwassenen met een ernstig meervoudige beperking stimuleren om hun zintuigen te gebruiken en hun motoriek en communicatie te verbeteren. Ze miste alleen een middel dat alles wat ze had geleerd kon samenbrengen.

Het SHX-systeem dat Rylana na een lange zoektocht ontdekte, bood uit-

embactiviteiten

19

komst. Ze legt uit wat het systeem inhoudt. “Door het SHX-systeem kunnen alle zintuigen aan bod komen. Dat kan los van elkaar, maar je kunt ook verschillende vormen van zintuigelijke prikkeling combineren tot een logisch geheel. Zo kun je iemand bijvoorbeeld de zee laten ervaren door de bubbelbuis blauw te maken, door hem de geur van de zee te laten ruiken en door hem met behulp van het trilkussen of de zitzak het ritme van de branding te laten voelen.

Met behulp van de iPad kan ik dat allemaal in gang zetten.”

Rylana legt uit wat ze meestal in snoezelruimtes ziet gebeuren. “Bij veel zorgorganisaties gaat de hele groep tegelijkertijd snoezelen. Lampen, geluiden, de bubbelbuis: alles wordt aangezet.” Ze vergelijkt zo’n snoezelruimte met een achtbaan, waar alle mensen tegelijkertijd instappen. “Net als in veel snoezelruimtes krijgt iedereen heel veel zintuigelijke prikkelingen op hetzelfde moment aangeboden. Daar kan niet iedereen goed tegen. De een heeft last van hoogtevrees. De ander is bang voor het geluid dat de achtbaan maakt.”

Rylana’s aanpak is anders. Met haar vorm van snoezelen kan ze clienten gericht helpen zich te ontwikkelen, met name in de communicatie, maar ook in de motoriek. Dat doet ze door tegelijkertijd meerdere zintuigen te prikkelen van haar cliënten, waarbij ze rekening houdt met hun voorkeuren. Hierdoor maakt een client makkelijker koppelingen tussen wat hij aangeboden krijgt.

Ze legt uit: “Het begrip ‘regen’ zegt een cliënt in eerste instantie niets. Op het moment dat hij de regen hoort, ziet en er nat door wordt, kan hij het door de totale ervaring beter begrijpen. Als je dan het beeld paraplu f Klik 9 2021 | www.klik.org

20

embactiviteiten

Kubus Een van de interactieve middelen die bij het SHX-systeem horen, is een grote kubus. De kubus kan onder meer gebruikt worden om de cliënt te leren dat er op een actie een reactie volgt. Op alle zijden van de kubus zit een andere kleur. Door met de kubus te rollen of te gooien, een oefening in de motoriek, verschijnt er telkens een andere kleur boven.

Deze kleur bepaalt welk beeld er op de muur verschijnt, welke muziek er klinkt of welk voorwerp tevoorschijn wordt gehaald.

f daaraan koppelt, weet de cliënt misschien op een gegeven moment dat de picto van de paraplu betekent dat het regent.”

Programma Rylana laat aan de hand van een programma zien welke mogelijkheden het systeem heeft. Picto’s op een paal geven de volgorde van de activiteiten in het programma aan.

Ze begint met Lou een eigen naamKlik 9 2021 | www.klik.org

gebaar te geven dat kenmerkend voor hem is. Hij krijgt een gebaar dat zijn krulletjes weergeeft. Mila wordt met een brilgebaar benoemd. Morris met de platte hand twee keer slaand op het hart: Mor-ris. Dan zingt Rylana een welkomstlied, terwijl ze met handpop Fibi de kinderen om de beurt knuffelt. Rylana zingt: “Wat fijn dat je er bent.”

Na dit welkomstliedje wordt duidelijker wat het snoezelsysteem allemaal kan. Rylana pakt een lichte organzadoek. We horen een liedje over de wind. Op de muur verschijnt een projectie van wuivend riet. Rylana strijkt op het ritme van het liedje de doek over Lou’s lichaam. Het jongetje reageert met kreetjes en een lachje op z’n gezicht. Hij vindt het heerlijk.

Ook Mila reageert positief op de doek. Zij heeft duidelijk al meer ervaring en wijst ook naar het scherm met het wuivende riet. Als Rylana aan het eind van het liedje de doek op de vloer laat vallen zegt ze: “Oh, oh.”

Ook bij de volgende onderdelen komen verschillende zintuigen tegelij-

kertijd aan bod. Soms gaat het een stapje verder: de kinderen krijgen de mogelijkheid om zelf een keuze te maken. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij het verhaal van de piratenkikker, waarbij op de muur een filmpje is te zien van een kikker die in zijn ruimteschip naar de sterren vliegt. Wilde muziek onderstreept de beweging die het ruimteschip maakt. Terwijl Rylana het verhaal vertelt, kunnen de kinderen met een grote, rode knop het volgende beeld oproepen of een bladzijde in een boek omslaan.

Het programma dat Rylana heeft samengesteld, is bedoeld voor alle kinderen die op de woensdagmiddag komen. Gedurende de middag probeert ze daarnaast ook zo veel mogelijk aan te sluiten bij hun individuele voorkeuren. Door gesprekken met ouders of begeleiders en door een kind te observeren komt ze erachter wat hij of zij leuk vindt en nodig heeft. “Ik kijk naar waar de blik van een kind heen gaat. Of ik kijk naar reacties op wat een kind aangeboden krijgt. Als ik zie dat een voet omhoog

embactiviteiten

gaat als de bellenblazer aangaat, is het voor mij duidelijk dat ik daar iets mee kan doen.”

Betekenissen leren Ze geeft een voorbeeld. “Morris houdt erg van auto’s. Ik gebruik daarom een auto om hem bewust te maken van zijn eigen lichaam. Ik laat hem op de zitzak zitten die met trillingen het brommen van de motor van een auto weergeeft. Zo voelt hij

behulp van het systeem om met klanken en gebaren te vertellen wat ze wil. Ze gebruikt niet altijd de juiste gebaren of klanken voor wat ze wil zeggen.”

Maar ook zonder gebaren of klanken kun je haar de betekenis van iets bijbrengen. Rylana laat een kastje zien met zes knoppen.

“Achter die knoppen kun je van alles zetten: bijvoorbeeld liedjes over zes verschillende dieren. Mila kan

21

Door tegelijkertij re zintuigen te prd meerderekening houden ikkelen, voorkeur van de d met de cli maakt deze mak ënt, kelijker koppelingen

Haar wereld is een stuk groter gew den de auto. En ik breng hem het begrip ‘auto’ bij door na elkaar een picto en een filmpje van een auto te laten zien die ik op de muur projecteer. Morris is nu zover dat hij naar de muur loopt en zijn handen legt op de plek waar het filmpje met de auto wordt geprojecteerd. Hij heeft de link gelegd.”

Bij Mila oefent Rylana met het koppelen van een begrip aan een klank of aan een gebaar. “Ik leer haar met

daarop drukken. Als ze de knop met het plaatje met de eekhoorn indrukt, terwijl ze naar de eekhoorn op zoek is, geeft ze aan dat ze het begrijpt.

Tegelijkertijd oefent Mila hierbij ook haar motoriek. Ze moet haar lichaam inzetten om met de juiste druk haar favoriete dier of liedje te vinden.”

Morris en Mila hebben al veel geleerd bij Rylana. Morris’ begeleider vertelt dat Morris hetgeen hij heeft

Interactief snoezelen in het kort Het SHX-systeem is ontwikkeld door een Spaans bedrijf, BJ Live! In Nederland is rdgKompagne de leverancier. Dit bedrijf denkt met je mee over de mogelijkheden die het systeem voor jouw cliënten kan hebben. Het SHX-systeem: X is gericht op de zintuigelijke beleving, communicatie en zelfstandigheid.

X is voor mensen met een verstandelijke beperking, dementie, autisme.

X geeft, indien wenselijk, de regie aan de gebruiker. Met robuuste bedieningen kan iedere cliënt, ook die met beperkte mogelijkheden, zelf invloed uitoefenen op licht, geluid, muziek, objecten, beelden en vibratie.

X verbetert interactie en sociale vaardigheden, bevordert de cognitieve ontwikkeling, stimuleert de taalontwikkeling en communicatieve vaardigheden, activeert het geheugen, vergroot de concentratie en aandacht.

X biedt rust, ontspanning en emotionele balans.

Meer informatie over het systeem vind je op: www.rdgkompagne.nl/spel-en-therapie/interactief-snoezelen/

geleerd bij Rylana meeneemt naar huis. Ook daar weet hij heel goed wat een auto, een boot of een vliegtuig is. En ook Mila is enorm gegroeid. Rylana: “Door mee te doen in de belevingsruimte heeft Mila nieuwe woorden, gebaren en picto’s geleerd om zichzelf duidelijk te maken. Ze kan keuzes maken. Thuis kan ze nu trots vertellen wat ze heeft gedaan. Haar wereld is een stuk groter geworden.” | Klik 9 2021 | www.klik.org

22

loopbaanactiviteiten Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Peter Bors (foto Michel), PSW

Begeleider vertelt over zijn werk en onderneming in taken voor mensen met autisme

Begeleider en ondernemer ineen Michel Geraedts is trots op het succes van het door hem ontwikkelde bedrijf ‘Eendoostaken’, gestructureerde dozen met allerlei materialen die een ontwikkelingsgebied stimuleren. Daarnaast vindt hij het een uitdaging om mensen met complex gedrag verder te helpen.

A

Michel (41) is sociotherapeutisch medewerker bij forensisch-psychiatrisch centrum De Rooyse Wissel in Oostrum, Limburg. Hij zit zoals hij zelf zegt in de ‘champions league’ van de zorg. Op de nieuwe resocialisatieafdeling waar hij werkt, verblijven twaalf mensen die ‘zeer dynamisch gedrag’ vertonen. Het zijn onder meer veelplegers met meestal een licht verstandelijke beperking en psychiatrische problematiek, zoals ADHD, autisme, trauma’s, schizofrenie. Ze hebben gekozen voor een behandeltraject boven de gevangenis.

“Op onze afdeling proberen we ze voor te bereiden op een bestaan buiten de muren van het gebouw.”

Michel wordt geprikkeld door mensen die moeilijk verstaanbaar gedrag vertonen. Of ze nou een autismestoornis en een laag IQ hebben, de cliënten met wie hij vroeger werkte, of dat het veelplegers zijn die agressief gedrag kunnen

Klik 9 2021 | www.klik.org

vertonen. Hij vindt het elke keer weer een uitdaging om contact met deze mensen te maken en ze verder te helpen.

Grapjes Gelukkig bezit de man met de zachte ‘g’ over bepaalde eigenschappen die van pas komen bij de groep mensen die hij nu mag begeleiden. Michel kan tegen een stootje en staat stevig in zijn schoenen. En, heel belangrijk, hij vertoont transparant gedrag. “Ik doe wat ik zeg en zeg wat ik doe.

Daar ontlenen de patiënten hun veiligheid aan. Als ik me anders voordoe dan ik ben, prikken ze er doorheen.”

Daarbij heeft Michel veel gevoel voor humor. “Ik kan de sfeer met een grap luchtiger maken. Zowel in de groep als in een een-op-eengesprek.”

Michel maakt zelfs grappen op ongepaste momenten, bijvoorbeeld als de spanning op de groep hoog is opgelopen. “De patiënten kunnen dat van me hebben, omdat ze me kennen en zich veilig bij mij voelen.”

Ondernemen Achter de stoere begeleider die Michel is, zit ook een succesvolle onder-

De eendo o de dagbe staken worden op st klaargem eding van PSW aakt voor gebruik

nemer. Tien jaar geleden werkte Michel op een dagbestedingsgroep van zorgorganisatie PSW voor jongvolwassenen met een matig tot ernstige verstandelijke beperking en een

Ideeën Er zijn verschillende eendoostaken met verschillende spelletjes. Daarnaast kunnen eendoostaken voor cliënten op maat worden gemaakt.

Michel wil ook nieuwe spelletjes blijven ontwikkelen voor de dozen en is op zoek naar mensen die daar ideeën over hebben. Hiervoor kun je contact opnemen met hem via: info@eendoostaken.nl.

loopbaanactiviteiten

stoornis in het autistisch spectrum.

Daar leerde hij met de TEACCH-methode te werken, waarbij je op een gestructureerde wijze mensen met een stoornis in het autistisch spectrum door de dag heen loodst en hen iets probeert te leren. Een methode waarbij ook veel aandacht is voor de overgangen tussen de verschillende onderdelen van een dag.

Een hulpmiddel bij de TEACCH- methode zijn de zogenaamde eendoostaken, dozen met vakjes met daarin allerlei materialen. “In elke doos zit een spel met een begin en een einde, dat een bepaald ontwikkelingsgebied stimuleert. Door gestructureerd, van links naar rechts, de vakjes af te lopen, wordt het spel gespeeld. Alle materialen die erbij gebruikt worden, blijven in de doos. Ze komen er dus niet naast terecht. Dat voorkomt dat het voor cliënten te chaotisch wordt. Een voorbeeld van zo’n spelletje is het leren sorteren op kleur of vorm.”

Michel merkte dat die dozen van meerwaarde waren, maar constateerde ook dat er nadelen aan kleefden. “De dozen die we bij PSW gebruikten, hadden we zelf in elkaar gezet. We gebruikten daarvoor schoenendozen die allemaal verschillend waren. Ze gingen makkelijk kapot, waren niet afwasbaar en daardoor niet erg hygienisch.”

Hij vond dat het beter kon en bedacht een aangepast concept. Hij ging op zoek naar kunststof dozen.

Bij een leverancier kon Michel uiteindelijk kunststof dozen afnemen met

de juiste kleur en hardheid. Ze zijn allemaal uniform (inhoud van 6 liter) en moeilijk kapot te krijgen. Zelf maakte hij gaten en sleuven in de dozen waarin kleine bakjes konden worden geklikt. Zo begon zijn bedrijf.

23

Michel met zijn onde activiteit voor mense rneming in ‘eendoostaken’, een gestruc tureerde n met autisme

Risico Die eerste aanschaf van dozen was niet zonder (financieel) risico. “Ik investeerde in 5000 dozen, maar wist niet of er wel vraag naar was.” Maar het werd van meet af aan een succes.

Het aantal boxen dat hij verwerkte, werd zo groot dat Michel van de zolder uitweek naar de garage. En ook daar kon hij na verloop van tijd de boxen niet meer kwijt.

“Er is veel vraag naar, zelfs vanuit het buitenland. Dat ging vanzelf. Ik heb er niets voor hoeven doen.”

Sinds een paar maanden is de productie van de boxen vanuit Michels garage overgebracht naar waar het ooit begon: de dagbesteding van PSW. Ditmaal wordt er niet mee gespeeld, maar maken de cliënten de boxen zelf klaar voor gebruik. “Ze boren samen met mijn vader, die vrijwilliger is, gaatjes in de deksels. In die gaatjes worden de vakjes vastgeklikt. Met lijm bevestigen ze klittenband in de dozen. En in de vakjes leggen ze de materialen,

zoals stokjes en muntjes. Al die verschillende taken zijn voor de cliënten gestructureerd.

Aan de hand van foto’s op een planbord weten ze wat ze moeten doen.”

De eendoostaken worden vervolgens door een postorderbedrijf naar de besteller gestuurd. Ook bij dit bedrijf werken mensen met een verstandelijke beperking.

Toen Michel met de eendoostaken begon, had hij niet de illusie dat hij er rijk van zou worden. Integendeel: hij was bang dat het zou mislukken. Nu het een succes is geworden, is hij er trots op. “Het is fijn om te weten dat er kinderen werken met mijn producten.” Dat wil hij ook aan anderen meegeven: “Doe, in plaats van droom! Maak je ideeën waar.”

Voldoening Hoewel zijn bedrijf succesvol is, kan Michel nog niet van de eendoostaken leven. Maar zelfs als dat het geval is, zal hij in de zorg blijven werken. “Ik vind het belangrijk om mensen met een complexe zorgvraag te blijven begeleiden. Bovendien zijn we nog maar net begonnen met de resocialisatie-afdeling en bezig onze aanpak te finetunen. Hoe kunnen we nog beter contact maken met cliënten en ze voorbereiden op een terugkeer in de maatschappij? Het is een vraag die me blijft boeien. En als het dan lukt, geeft dat me heel veel voldoening.

Dat is waarvoor ik dit werk doe en voorlopig wil blijven doen.” | Klik 9 2021 | www.klik.org

24

teamsamenwerking Tekst Anne-Marie Klaassen Illustraties Breindok

Team leert elkaar beter kennen door oplossingsgericht spel

Teampower in een doosje Heeft het team een frisse wind nodig of is het té gezellig onderling? Dan hebben Elise van der Giessen, Merel van Zoelen en Rolinde Tieland de oplossing in een doosje: Kracht. Zestig kaarten in zes categorieën met prikkelende vragen om de samenwerking (nog meer) te verbeteren.

D

De vragen in het teamspel ‘Kracht’ gaan over visie, ‘waar sta je voor’, ‘hoe houd je het vol’ en ‘waar droom je van’ en zorgen voor opbouwende gesprekken. Het spel is gebaseerd op oplossingsgericht werken. Een tip die de makers meegeven, is dat iemand tijdens het stellen van de vragen meeschrijft en samenvat. Zo kun je aan het einde van de bijeenkomst met elkaar als team bespreken wat de opbrengst is, wat jullie mee willen nemen en wat jullie anders willen doen.

Zo gezegd, zo gedaan! Bij onze teamdag neem ik het doosje kaarten mee. De grote kaarten hebben een mooie kleurstelling en eenvoudige il-

Klik 9 2021 | www.klik.org

lustraties. Ze zijn onderverdeeld in overzichtelijke categorieën: kern, rust, anders, contact, hoop en trots. Ik trap af met de eerste vraag uit de categorie ‘trots’: Wat was je laatste werksucces?

Na even nadenken, verschijnt er een glimlach op het gezicht van mijn collega en ze vertelt: “Ik ben eerlijk gezegd best blij dat ik eindelijk Charlie mag helpen met het schoonmaken van zijn appartement. Niet dat ik zo’n schoonmaakster ben, maar hij liet me gewoon nooit binnen. En van de week vroeg hij gewoon of ik hem wilde helpen. Hij begint me dus te vertrouwen, dat vind ik wel heel tof!”

De collega naast mij stelt de volgende vraag aan mij, uit dezelfde categorie: Hoe vier jij successen op het werk?

Ik verslik me bij het horen van de vraag, want mijn allergie ligt gelijk op tafel. Bij de VIC-unit wordt dit bijvoorbeeld enorm uitvergroot en worden de slingers opgehangen bij elk minuscuul succesje. Ik vind dat toch wel erg overdreven. Maar ja, dat kan ik natuurlijk niet hardop zeggen, dus ik formuleer

mijn reactie zorgvuldig: “Ik vier geen successen, want ik weet niet of ik het gezond vind om elk succes met applaus te moeten overladen. Ik geef liever een complimentje en laat in een paar woorden merken dat ik trots op iemand ben.

Successen vieren, levert dat goede zorg op? Ik betwijfel dat.”

Gelukkig zijn mijn collega’s niet verbaasd over mijn reactie en herkennen ze dit wel bij mij.

Een collega pakt de volgende vragenkaart: Hoe zorg je dat je gemotiveerd blijft? Een greep uit de antwoorden: “Door allerlei taken op te pakken en te weten wat er speelt. Betrokken te zijn bij de bewoners en te weten dat we het met elkaar doen. En waardering van collega’s, leidinggevende en gedragswetenschapper helpt ook eigenlijk wel. Ik heb de bevestiging dat we het goed doen nodig.”

dokter

25

Arts verstandelijk gehandicapten (Avg) Monique Doeswijk-van der Wolf bespreekt de medische kant van de zorg.

Hoe kom je los van je werk? “Ik woon verder weg. Zodra ik het dorp uitrijd, laat ik het werk achter. Meestal.

Soms ook niet trouwens.

En er moet niet te veel gebeuren op de groepsapp als ik vrij ben. Ik vind het wel lastig als er iemand ziek is en de dienst moet worden opgelost. Ik kan moeilijk ‘nee’ zeggen,” vertelt een collega.

Ik reageer daarop: “Daarom doe ik dus niet mee met de groepsapp. Als ik thuis ben, wil ik niet steeds bezig zijn met werk. Als er een dienst opgelost moet worden, dan mag je me thuis bellen. Als ik er niet ben, dan ben ik ook niet bereikbaar.” De collega die de vraag beantwoordde, reageert nog door te zeggen dat ze het begrijpt, maar ook lastig vindt. Dan komt het dus op de anderen aan. En zo groot is het team niet. We komen er met elkaar niet helemaal uit en parkeren het.

We gaan verder met de volgende vraag: Als ik één ding aan het team mag veranderen, dan is het… Daarover is iedereen het eens: “We hebben de laatste tijd zoveel wisselingen gehad. We willen even niet meer veranderen.

Niemand mag het eerste jaar weg.”

Op naar de volgende vraag: Wat vind jij belangrijk in jouw werk? “Ik vind mijn werk leuk door de bewoners. Daar doe ik het voor.

En leuke collega’s waar ik fijn mee kan samenwerken is prettig. Maar de bewoners staan bovenaan.”

Daarmee sluiten we dit onderdeel van de teamdag af en gaan we verder met de volgende activiteit. Maar we willen nog wel een keer verder praten aan de hand van de kaarten.

Het is goed om de vragen vaker te bespreken om verder te komen en wat dieper te kunnen gaan. Het eerste gesprek bleef in ons team wat oppervlakkig, maar het werkte goed om vanuit de verschillende vragen het gesprek te voeren. Het is een mooie stapel met kleurrijke kaarten en allerlei gespreksvragen in een compact doosje om andere gesprekken te voeren dan we dagelijks doen. | Spel Kracht. Door Elise van der Giessen, Merel van Zoelen, Rolinde Tieland. Uitgave Breindok, prijs € 19,95 exclusief verzendkosten.

Verslikken De laatste tijd komen er in mijn mailbox veel meldingen binnen over het verslikken van Bert. Bert is een man van 70 jaar en woont nu een aantal jaar in onze instelling. Toen hij bij ons kwam wonen, zag ik op de medicatielijst dat hij haloperidol gebruikte.

Haloperidol is een antipsychoticum. De reden van gebruik van dit heftige middel was niet duidelijk. In het oude dossier staat dat er in de jaren 70 sprake was van ‘ongewenst gedrag’. Dit gedrag werd verder niet besproken, evenmin als de effecten van het medicijn. Zoals helaas wel vaker gebeurt, bleef men dit medicijn gewoon aan Bert geven. Hij kreeg daar alle bijwerkingen op korte en lange termijn gratis en voor niets bij. Gelukkig konden we het medicijn zonder problemen afbouwen. Zijn gedrag bleef gewoon stabiel.

Maar wat heeft dit verhaal nu te maken met het verslikken? Ik zal het uitleggen. Door het forse verslikken van Bert kijkt de logopediste mee met de eetmomenten. Daarbij zag ze iets opvallends, waarover ze al gauw met mij wilde overleggen. Bert bewoog zijn hoofd en mond namelijk erg veel. Hij leek er geen controle over te hebben. Ook familieleden was dit opgevallen. Hij deed het altijd al wel een beetje, maar nu was het heftiger dan voorheen. Op basis van deze aanwijzingen wist ik al bijna zeker wat er aan de hand was. Zeer waarschijnlijk was er sprake van onwillekeurige bewegingen, veroorzaakt door jarenlang haloperidolgebruik. Dit kan erger worden als je ermee stopt.

Ik zag Bert op mijn spreekuur en in de wachtkamer was mij al duidelijk dat er inderdaad sprake was van ‘orofaciale dyskinesie’. Dat betekent dat het hoofd, de mond en/of de tong onwillekeurige bewegingen maken.

Niet vreemd dus dat hij zich vaak verslikte.

Het probleem van de aandoening is alleen dat deze zich moeilijk laat behandelen. Antipsychotica grijpen in op bepaalde stoffen (onder andere dopamine) en de verwerking van deze stoffen in het brein. Hierdoor kan je bijvoorbeeld een psychose behandelen. Maar dezelfde stoffen kunnen ook zorgen voor de onwillekeurige bewegingen. Dan heb je dus een bijwerking. Als dat gebeurt, stop je de antipsychotica of geef je een ander soort. Vaak helpt dit.

Bij Bert verergerden de onwillekeurige bewegingen na het stoppen met de medicatie. Dit komt doordat zijn brein afhankelijk is geworden van de antipsychotica. Juist zonder dit middel zijn de stoffen en de verwerking ervan ontregeld en geven ze dus de extra bewegingen. Ik gaf Bert daarom juist een beetje antipsychotica terug. In een zo laag mogelijke dosering, met zo weinig mogelijk kans op bijwerkingen. En wat blijkt; er is rust, letterlijk. Zijn hoofd en mond maken de bewegingen niet meer, en zo gaat ook het eten veel beter. Wat een zegen voor hem. En een les voor ons: blijf kritisch op wat er op de medicatielijst staat. Maar ook: blijf kritisch waarom je iets start. ‘Ongewenst gedrag’ is dus echt geen goede omschrijving. Want voor je het weet, kom je van de regen in de drup.

Klik 9 2021 | www.klik.org

26

regietechnologie Tekst Vilans Fotografie Bas van Spankeren

Een interactief planbord geeft bewoners meer regie

Duidelijkheid door digitaal planbord Je aan- en afmelden voor activiteiten en zien en horen wat er op het menu staat. De bewoners van de Polenstraat in Almere van Triade Vitree doen dat met het digitale planbord Mijn Eigen Plan. Het resultaat? Meer eigen regie voor bewoners en tijd voor begeleiders voor echte contactmomenten.

P

Projectleider Erwin Pfeiffer liep al een tijd rond met het idee voor een digitaal planbord. “Als ik langs de magneetborden op de locaties liep, zag ik informatie over activiteiten die al lang geweest waren. ‘Wat een rommeltje,’ dacht ik. De cliënten keken dan ook nauwelijks op het bord. Ze kregen hun informatie vooral van de begeleiders.”

“Als ik aan een activiteit wilde meedoen, moest ik eerst een begeleider zoeken,” vertelt bewoner Daniel. “Dan vulden we samen een papiertje in. Nu kan ik zelf op het bord kijken en mezelf aanmelden voor het eten en andere activiteiten. Ik ben er heel blij mee.

Iedereen heeft er wat aan.” Erwin: “Bewoners vinden het ook prettig dat ze zelf het weekmenu kunnen zien. Ze kunnen kijken wat ze lekker vinden en op hun gemak kiezen. Dat is fijner dan wanneer een begeleider staat te wachten en meekijkt.”

De keuze voor het type digitaal planbord lag voor de hand. Erwin: “Wij kozen voor Mijn Eigen Plan. Dit systeem kun je zelf inrichten en makkelijk aanpassen aan je eigen wensen.”

Het succes van de aanpak bij Triade Vitree is dat ze direct de wensen van cliënten hebben meegenomen. Erwin: “We hebben bij de Polenstraat een

Klik 9 2021 | www.klik.org

projectgroep opgezet. Hierin zaten ikzelf, twee cliënten, twee begeleiders en iemand van Kwaliteit en Beleid.”

Naast Daniel, sloot bewoonster Christa aan bij de projectgroep. “Ik deed graag mee. Ik was al bekend met Mijn Eigen Plan. Ik had een agenda nodig voor mijn werk en heb toen een abonnement op de app genomen. Ik heb gezegd dat ik het belangrijk vind dat de informatie op het bord duidelijk is. Maar ook dat het plaatje klopt met de tekst. Daarnaast moeten mensen die geen tekst kunnen lezen de tekst kunnen horen. Nu kunnen ze een plaatje aanklikken en dan wordt het uitgesproken.”

Zelf dingen kunnen doen wanneer jij dat wil en daarin niet meer afhankelijk zijn van begeleiders. Dat beviel de bewoners meteen. Voor begeleiders was het soms nog wel wennen. Erwin: “De bewoners hielpen elkaar en leerden snel hun eigen dingen te regelen. Medewerkers hebben echt een stapje terug moeten doen. Maar

doordat het bord er hangt, komen clienten minder met vragen bij hen.

Hierdoor hebben ze meer tijd voor echte contactmomenten.”

Het planbord is daarnaast een ontmoetingsplek geworden voor de bewoners. Erwin: “Als we een uitje hebben gehad, zetten we de volgende dag foto’s op het bord. Cliënten staan daar dan na te praten. En toen een cliënt van de locatie overleed, hebben we een in-memoriampagina gemaakt met foto’s van de cliënt en de uitvaart.

Bewoners zochten elkaar op bij het scherm en troostten elkaar.”

Bij het plaatsen van het weekmenu hoorden begeleiders cliënten ook zeggen: ‘Ga jij donderdag eten? Dan meld ik me ook aan.’

Na een paar maanden is bij de Polen-

Bewoners van de Po lenstraat op het digitale planb kunnen ord weekmenu bekijken zelf het en kiezen

seksuoloog

27

Welmoed Visser en Daphne Kemner bespreken seksuele onderwerpen uit de verstandelijk gehandicaptenzorg

H monen en pillen straat Mijn Eigen Plan geëvalueerd. Alle bewoners waren positief. Triade Vitree wil de digitale planborden nu op meer locaties aanbieden, samen met de geleerde lessen die in een speciaal boekje verzameld zijn. |

Twinkels Het digitaal planbord is een vernieuwend voorbeeld van persoonsgerichte zorg. Zeker ook omdat het zo goed aansluit op de behoeftes van cliënten. Deze voorbeelden heten Twinkels. Zorgorganisaties kijken hierbij naar behoeftes van cliënten en welke bestaande technologie daarop een antwoord kan bieden. Verschillende zorgorganisaties kozen Mijn Eigen Plan als technologische oplossing. Dit omdat deze technologie kan helpen bij een goede dagstructuur voor mensen met een verstandelijke beperking of niet-aangeboren hersenletsel. Bijvoorbeeld om onnodige prikkels en stress te verminderen en het gevoel van eigen regie te vergroten.

Zorgorganisaties werken zowel met de digitale, interactieve planborden als met de koppeling naar de individuele app.

X Benieuwd naar andere Twinkels in persoonsgerichte zorg? Je vindt ze op: www. twinkelmagazinegehandicaptensector. nl. Hierin vind je ook de geleerde lessen van Triade Vitree.

X Meer weten over vernieuwende technologie? Op www.klik.org delen we de komende tijd meer voorbeelden. Houd de nieuwsbrief in de gaten.

“Fijn dat je er bent,” zegt meneer Jansen van 65 jaar aarzelend. “Ik vind het wel een beetje spannend, hoor.” Ik zeg hem dat het voor mij ook altijd wel spannend is bij nieuwe cliënten. Je moet elkaar immers nog leren kennen. Normaal praat je dan over je hobby’s bijvoorbeeld.

Als ik kom, dan hebben we het over seks. Dat is wel even wat anders.

We nemen eerst een kopje koffie en meneer vertelt wat hij zoal doet in het dagelijks leven. Daarna vraag ik wat zijn wens is. Hij wil graag een keer gebruikmaken van de erotische dienstverlening. Wat een invoelbare wens en mooi dat hij het durft te zeggen, want in het gesprek is hij verder onzeker om zijn wensen kenbaar te maken. Hij is bang om het verkeerde te zeggen.

Hij vertelt dat hij in het verleden weleens aan de borsten van een onbekende op straat heeft gezeten en dat men toen heel boos is geworden. Direct erachteraan zegt hij: “Terecht, hoor. Ik mag dat ook niet doen. De politie kwam er ook bij en toen heb ik die pillen gekregen.”

Ik vraag hem naar de pillen. Het gaat om cyproteron, ofwel Androcur: hormoonpillen die van invloed zijn op de hoogte van het testosteron. Deze wordt daardoor verminderd. De zin in seks neemt af en dit heeft weer tot gevolg dat seksuele fantasieën, seksuele drang en seksueel gedrag afnemen. Er zijn bijwerkingen en die horen goed en regelmatig gecontroleerd te worden.

Meneer Jansen vertelt dat het vaak niet lukt om een erectie te krijgen en te komen tot een orgasme, niet als hij zelf masturbeert, maar ook niet met een ander. Hij ging namelijk in de jaren na het incident naar prostituees vanwege zijn behoefte aan seksualiteit, maar keer op keer werd dat een negatieve ervaring voor hem. “Het moest ook binnen een half uur, hè. En dan lukte het ook nog niet. Die mevrouw zal wel denken dat ik niet een echte man ben, omdat ik niet kon penetreren. Ik ben er maar mee gestopt.”

Op de vraag wat welke aanrakingen en seksuele handelingen nog meer kunnen leiden tot zin en seksuele opwinding, kan hij geen antwoord geven. Hij kent alleen penetratie, de piemel in de vagina.

De combinatie van de medicatie (die overigens niet met regelmaat gecontroleerd en bijgesteld werd), zijn negatieve ervaringen, zijn onzekerheid in het contact met vrouwen, gebrekkige kennis en vaststaande overtuigingen die ook leidden tot zijn onzekerheden, gaf inzicht in zijn problematiek.

Meneer gaat snel een consult inplannen met een AVG om de medicatie te herevalueren en af te bouwen. Dan gaat hij kennis en vaardigheden opdoen op het gebied van seksualiteit, en daarna kan hij genieten en nieuwe dingen leren bij een dame, wat zijn grootste wens is. Stap voor stap.

Opgelucht laat ik hem achter. Hij checkt voordat ik de deur uitga voorzichtig nog of ik ook misschien iets wil doen qua seksualiteit met hem. Ik zeg hem dat ik alleen gesprekken heb met cliënten, maar dat we kijken wie dat wel kan doen op termijn. Het serieus nemen van zijn vraag, perspectief bieden en duidelijke kaders scheppen, geven meneer Jansen houvast. | Welmoed Visser, orthopedagoog-seksuoloog NVVS SH Klik 9 2021 | www.klik.org

28

verschenen

Prettig klimaat voor allen In het boek ‘Leefklimaat in de praktijk’ zijn dagelijkse ervaringen in de residentiële behandelzorg gebundeld in een praktische handleiding om tot een prettig leef- en werkklimaat te komen voor zowel cliënten als begeleiders.

Bij behandelcentrum Kind en Jeugd van Ipse de Bruggen willen ze een positief leefklimaat bieden aan jongeren, om ze zo voldoende mogelijkheden tot groei te bieden en begeleiding die aansluit op hun hulpvraag. Om een veilige en prettige sfeer, zonder onevenredige repressie (straf) te realiseren is ook een goed werkklimaat voor medewerkers essentieel.

Het boek Leefklimaat in de praktijk van Katrien Raemdonck, Jacqueline van der Linden en Peer van der Helm kan daarbij helpen. Raemdonck is orthopedagoog bij Ipse de Bruggen. Forensisch orthopedagoog Van der Linden werkt bij de organisatie onder meer als behandelcoördinator en Van der Helm is psycholoog en lector residentiële jeugdzorg aan de Hogeschool Leiden.

Een positief leefklimaat bestaat volgens de auteurs uit vijf componenten: X 1. Ondersteuning: de begeleiding heeft oog voor de hulpvraag van de jongeren (sensitiviteit) en kan hierop inspelen (responsiviteit).

X 2. Groei: voldoende kansen tot ontwikkeling en groei.

X 3. Positieve sfeer in de groep, waarbij positieve onderlinge interacties tussen jongeren worden gestimuleerd.

X 4. Prettige fysieke omgeving met een gezellige inrichting, schone omgeving en ruimte om terug te trekken.

X 5. Beperkte repressie, waarbij het gaat om het handelen van medewerkers waardoor de jongeren schade oplopen.

Is het handelen van de begeleiding gericht op het beheersen of controleren van het gedrag van de jongeren óf op het aanleren van nieuwe vaardigheden?

Beheersing ontstaat namelijk bij een gebrek of teveel aan structuur en je gebruikt je macht als begeleider door onnodige regels, straffen en afspraken die Klik 9 2021 | www.klik.org

niet Katrien Raemdonck Jacqueline van der Linden Peer van der Helm

Bij residentiële behandelgroepen voor jongeren met een licht verstandelijke beperking

Gompel& Svacina

passend zijn bij het gedrag in te zetten.

Begeleiders zijn de sleutel in het creëren van een positief leefklimaat. Een begeleider staat voor de moeilijke taak om een evenwicht te vinden tussen flexibiliteit en controle in het contact met de jongeren. Wees sensitief, responsief, geef de jongere ruimte en structuur en leg de nadruk op het gewenst gedrag.

De vraag: ‘Op welke wijze kunnen we de basisbehoeften van kinderen die het in onze samenleving niet getroffen hebben vervullen in het leefklimaat?’ staat centraal in het boek. Vanuit verschillende theoretische kaders wordt het praktisch uitgelegd en zie je vanzelf mogelijkheden om het toe te passen in de praktijk.

De basis hiervan is bij organisatie Schakenbosch ontwikkeld, waarbij Ipse de Bruggen ondersteunde. De auteurs zijn er in geslaagd om (bekende) informatie compact te verwoorden en bij elkaar te brengen in hun boek. | AMK Leefklimaat in de praktijk. Bij residentiele behandelgroepen voor jongeren met een licht verstandelijke beperking.

Door: Katrien Raemdonck, Jacqueline van der Linden, Peer van der Helm. Uitgeverij Gompel&Svacina. Prijs: € 23,00.

Herstel na trauma Het herkennen van traumagerelateerde problemen is bij kinderen met een verstandelijke beperking niet eenvoudig.

Herstel is mogelijk, maar het vergt tijd en inspanning. Een hulpmiddel hierbij is het boek Getraumatiseerde kinderen met een verstandelijke beperking: Helpen bij Herstel. Een training voor opvoeders en begeleiders. Door Aafke Scharloo, Carina van Kregten, Giuditta Soro. Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum. Prijs: Handleiding voor trainers: € 42,00 (als e-book € 29,99. Werkboek voor deelnemers: € 34,99.

Handreiking Wonen en Dagbesteding Vilans heeft een handreiking ‘ Wonen en Dagbesteding. Een betere samenwerking tijdens corona’ uitgebracht.

Samen met negen podcasts geeft de handreiking een beeld van hoe de coronacrisis heeft ingegrepen in het leven van cliënten en medewerkers, en wat voor lessen daaruit zijn getrokken. Het heeft onder meer geleid tot maatwerk voor cliënten. De handreiking is te vinden via: vilans.nl/vilans/media/documents/publicaties/ vilans-dagbesteding-en-wonen.pdf

1

Nieuwe uitgaven en hulpmiddelen voor de verstandelijk gehandicaptenzorg

Elkaar begrijpen Twaalf jaar na het verschijnen van het eerste boek over emotionele ontwikkeling is er nu de herziene editie. Auteur Jolanda Vonk is werkzaam als senior gedragsdeskundige bij Lore/ORO in Helmond. Daarnaast is ze consulent bij het CCE. Vonk is voor de herziene versie een paar jaar bezig geweest met lezen van literatuur, herlezen van teksten en opzoeken van informatie en het ordenen van eigen ervaringen binnen het werk.

De auteur beschrijft verschillende theorieën en wetenschappelijke inzichten ten aanzien van emoties en denken en hun samenhang, met onder andere een bijdrage van Anton Došen. Heel concreet krijg je aan de hand van casussen denk- en handelingskaders om bewust en empathisch om te gaan met mensen met een ontwikkelingsstoornis of emotionele kwetsbaarheid.

Zo is er de casus van Tina bij wie de emotionele ontwikkeling samenhangt met ‘de relatie met de ander’, en ze moeite ervaart met haar emoties en gevoel. Tina heeft weinig eigenheid en identiteit kunnen ontwikkelen, doordat ze haar eerste levensjaren afhankelijk was van haar moeder die zelf beperkt was en niet de nodige nabijheid en beschikbaarheid kon bieden. Daardoor is er, naast een verstandelijke beperking, vertraging in haar persoonlijkheidsontwikkeling ontstaan.

Bij Tina is sprake van een disharmonisch profiel tussen 0-7 jaar. Ze praat beter dan wat ze emotioneel aankan. Dat is een waarschuwing voor begeleiders: goede taal leidt vaak tot overschatting, aldus Vonk.

Tina’s leven lijkt uit fragmenten te bestaan: alle gebeurtenissen zijn losstaande dingen die zijzelf niet tot één geheel kan vormen. Wanneer er sprake is van problemen, is het zelden dat een persoon een harmonisch profiel vertoont (dat wil zeggen dat alles terug te brengen is tot één fase van emotionele ontwikkeling).

Als Tina ongesteld is, verstopt ze haar maandverband. Weliswaar probeert de begeleider haar uit te leggen hoe ze een maandverband moet gebruiken, maar als het eenmaal zover is, kan ze die kennis niet toepassen. Tina ziet alleen maar bloed, vindt dat eng en stopt het vieze verband weg. In dit geval bied je ontwikkelingsgerichte ondersteuning en zijn er aandachtspunten die je in stand houdt. Bijvoorbeeld: als Tina ongesteld is, loop je op vaste tijden mee naar het toilet, zodat Tina haar maandverband daar op de juiste wijze kan verschonen.

Als je als professional antwoord wilt op de vraag hoe je bewust en empathisch omgaat met de emoties en het gedrag van iemand met een ontwikkelingsstoornis of emotionele kwetsbaarheid, dan is het zinvol om het boek te lezen. Want door meer en beter bewustzijn van iemands draagkracht en basisbehoeften, kun je sneller afstemmen in de (professionele) relatie. | AMK Emotionele ontwikkeling. Over basisbehoefte en draagkracht, kwetsbaarheid en plezier. Een denk- en handelingskader voor de praktijk. Door: Jolanda Vonk. Uitgeverij Acco. Prijs: € 39,95.

verschenen

29

CCE Podium Op CCE Podium delen deskundigen hun expertise en inzichten over een specifiek thema rond probleemgedrag. Onlangs heeft Centrum voor Consultatie en Expertise een video over onvoorwaardelijke ondersteuning bij probleemgedrag toegevoegd. Ook is er een nieuwe video die ingaat op de invloed van de organisatiecontext op het gedrag van cliënten. Kijk de video’s op cce.nl/cce-podium.

De digimens Een digitaal maatje voor cliënten, is dat iets wat de gehandicaptenzorg in de toekomst staat te wachten? In de uitzending van VPRO Tegenlicht werd dit vraagstuk kritisch bekeken. Zo keek men mee bij Philadelphia hoe Sophi, een chatbot met een menselijk gezicht, wordt ingezet. Kijk de aflevering terug via vpro.nl/programmas, zoek op ‘Tegenlicht digimens’.

Gebarentaal In het nieuwe jeugdprogramma Hands Up van KRO-NCRV op NPO Zapp (zaterdag 18.35 uur) strijden zes duo’s (bestaand uit een doof of slechthorend kind en een BN’er) om de Hands Up Trofee. Welk duo kan zich het best uitdrukken in gebarentaal? Tolk Nederlandse Gebarentaal Irma Sluis is een van de presentatoren. Terugkijken via npostart.nl, zoek op Hands Up. Klik 9 2021 | www.klik.org

30

verschenen

Gehechtheid als sleutel tot ontwikkeling

Illustratie Linda Rusconi

Gehechtheid wordt in de behandelmethode Integratieve Therapie voor Gehechtheid en Gedrag (ITGG) gezien als basis voor ontwikkeling van mensen bij wie vaak wordt gedacht dat zij geen baat hebben bij een gestructureerde behandelmethode. De sleutel tot unieke mogelijkheden zit in het doorbreken van het isolement waar de personen in vast zitten.

In de uitgave ‘Gehechtheidstherapie’ van Bartiméus wordt de inhoud van de therapie duidelijk aan de hand van verschillende voorbeelden. De therapie die de auteurs beschrijven begint met het opbouwen van een gehechtheidsrelatie tussen cliënt en behandelaar. Die relatie vormt een buffer tegen stress, waardoor het moeilijk verstaanbare gedrag grotendeels vanzelf uitdooft.

ITGG is een individuele psychotherapeutische behandeling van ongeveer een jaar, die drie fasen kent: X Fase 1: Door intensief contact een gehechtheidsrelatie opbouwen X Fase 2: Gedragstherapie X Fase 3: Generalisatie en afronding Hoe ITGG werkt, laat de casus van Peter in het boek zien. Peter is een volwassen man met een ernstige verstandelijke beperking (microcefalie), epilepsie en problemen in de prikkelverwerking. Veel gedragsproblemen komen voor rond eeten drinksituaties. Het valt op dat hij veel moet slikken, hoest, kokhalst, kwijlt en spuugt. Het belemmert de omgeving om Peter te knuffelen. Medisch en agogisch onderzoek leverden niets op.

Klik 9 2021 | www.klik.org

De therapeut begon met contact maken door het gedrag van Peter te spiegelen en zijn tempo te volgen, iets dat Peter na een paar sessies in de gaten had.

Fysiek contact kon alleen als Peter het initiatief nam. In de volgende sessies ontstond meer contact met zingen, op schoot zitten en activiteiten. Toen dat goed ging, werd de afstand vergroot. Iets verder van elkaar af zitten, zelf spelen tot even de kamer verlaten.

In de gedragstherapiefase leerde Peter aangeven wat hij wilde. In de derde fase liet hij het aangeleerde gedragsalternatief zien: ‘aai’ in plaats van spugen. Daarna kreeg hij een sociale beloning door een compliment en echte aandacht.

ITGG is wel een therapie waar een lange adem voor nodig is en waarin resultaten soms beperkt direct zichtbaar zijn.

Het boek is vooral gericht op therapeuten, maar helpt ook begeleiders door de herkenbare casuïstiek om te begrijpen wat de oorzaak is van het probleemgedrag en hoe je de ervaren stress voor clienten kan verminderen. | AMK Gehechtheidstherapie. Praktijkvoorbeelden van de Integratieve Therapie voor Gehechtheid en Gedrag bij mensen met een visuele-en-verstandelijke of verstandelijke beperking. Onder redactie van: Paula Sterkenburg en Veerle Andries. Uitgave Bartiméus.

Boek winnen? Klik mag 2 gratis exemplaren verloten. Mail om kans te maken je motivatie voor 21 december naar redactie@klik.org.

Lied voor de GHZ Een eerder opgenomen ‘Concert voor de Zorg’ met daarin ook een prachtig lied voor zorgverleners in de verstandelijk gehandicaptenzorg is terug te kijken en luisteren op www.klik.org (zoek op ‘Pasch’) . Het concert was een initiatief van Amsterdams Kleinkunst Festival en KRONCRV. Klik-columnist Margreet Pereboom kreeg daarin een ode toegezongen door huisarts en artiest Ernst van der Pasch.

Fotograaf Anne van Zantwijk

Kijktip 100 dagen In de VPRO-serie ‘100 dagen in je hoofd’ gaan Tim den Besten en Nicolaas Veul als bijzondere stagiairs meelopen bij GGzE, een grote GGZ-instelling in Eindhoven. Nicolaas zit bij chronisch psychisch zieke cliënten en Tim werkt op een afdeling waar mensen met een licht verstandelijke beperking hun psychische problemen te boven proberen te komen. Terugkijken? Ga naar vpro. nl/programmas, zoek op ‘100 dagen’.

Platform Sophi Philadelphia lanceert een platform voor ouders van kinderen met een beperking: Sophi, een digitaal magazine vol inspiratie. Verhalen van andere ouders, herkenbare ervaringen en je kan zelfs meedoen aan gratis webinars. Sophi.online is er voor alle ouders, dus ook als je kind geen client is bij Philadelphia.

31

volgendeklik

Klik 1 van 2022 heeft als thema Arbeidsomstandigheden: omgaan met flexkrachten en het behoud van vast personeel

Verder in Klik Pesten Oorzaken en aanpak van pestgedrag in teams // Vakantie

Reportage over het ‘Wigwam-virus’ // Balans Meetinstrument vermindert valrisico // en de columns van de Gedragsdeskundige, Dokter, Seksuoloog, en Persoonlijk.

colofon Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg 50e jaargang, nummer 9 grote foto omslag Tiffany Peters, AnyTiff, bij het artikel op pagina 18-21 www.klik.org Redactie Tjitske Gijzen Postbus 24028, 3502 MA Utrecht Telefoon 06-24207476 E-mail gijzen@prelum.nl De redactie werkt onafhankelijk op basis van een redactiestatuut. Overname van artikelen, delen daaruit of illustraties uitsluitend met toestemming.

Aan dit nummer werkten mee Mariët Ebbinge, Ruth Eppink, Fenne van den Hoogenband, Anne-Marie KLaassen Uitgave Prelum Basis-lay out Twin media bv Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Druk Veldhuis Media, Raalte ISSN 0166-5782 Abonnementen Voor vragen over abonnementen, bezorging of adreswijzigingen kunt u: Bellen met: 030-63 55 060 Mailen naar: klantenservice@klik.org Schrijven naar: Prelum, Klik Postbus 24028, 3502 MA Utrecht Klik Compleet € 179 Klik Print Only € 166 Klik Online Only € 149,00 Klik Privé € 99,90 Klik Privé Online € 90,50 Klik Privé Print € 94 Student Online € 45,25 Voor prijzen buiten Nederland en groepsabonnementen zie klik.org/abonneren of mail met klantenservice@klik.org, ook voor een gratis proefexemplaar. *Prijzen zijn incl. 9% BTW. Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindigen kan

klikwijzer

Advertenties Demani Sales in Didam Debbie van den Dool Telefoon 0316-227155 E-mail info@demani.nl Kennispockets Kennispockets zijn themaboekjes, die je antwoord geven op de meest gestelde vragen over thema’s die leven in de zorg, zoals autisme, seksualiteit en communicatie. De pockets zijn zowel digitaal als in een geprinte versie verkrijgbaar. Prijs € 20, inclusief BTW en verzendkosten.

Kijk op www.klik.org/kennispockets Thema’s Het tijdschrift Klik is ook nog los na te bestellen. Prijs € 13,95 per stuk, inclusief verzendkosten en exclusief 9% BTW.

Aanbieders van producten of diensten in de verstandelijk gehandicaptenzorg

advertentie

Cursus advies

schriftelijk of per mail tot drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode.

Zie www.klik.org/voorwaarden

Vakantie

Mieke Janssens Trainingsbureau Concrete Coaching Graaf Hendrik III plein 68, 4819 CL Breda T 06-21215815 E miekejanssens@concretecoaching.eu I www.concretecoaching.eu Vandaag leren, morgen toepassen! Mieke Janssens is auteur en geeft praktijkgerichte workshops en teamtrainingen in de Verstandelijk Gehandicaptenzorg, gebaseerd op actuele begeleidingscasuïstiek.

Stichting Arie van Wijngaarden Postbus 72, 2160 AB Lisse T 0252 414 702 E info@stichtingarievanwijngaarden.org I www.stichtingarievanwijngaarden.org Stichting Arie van Wijngaarden stelt jaarlijks voor kleinschalige doelen een bedrag beschikbaar, dat naar het oordeel van het bestuur bijdraagt aan de integratie en acceptatie van mensen met een verstandelijke handicap in de samenleving. Alleen schriftelijke aanvragen worden behandeld.

Adverteren in de Klikwijzer?

Uw organisatie of bedrijf staat een jaar lang in elke editie van Klik voor slechts € 525,exclusief btw.

Neem contact op met Eelke Verschuur T 030 2844844 E info@eelkeverschuur.nl I www.eelkeverschuur.nl TFG, Tom Gravestein T 0651786223 E gravestein@hetnet.nl I www.contactcirkels.nl

Behandeling, coaching met video, Scholing en methodisch werken

De leukste webwinkel voor aangepast speelgoed, communicatieknoppen en -mappen, sensomotorisch materiaal, planborden en timers, ADL hulpmiddelen, computer- en iPad-aanpassingen, kauwsieraden, Joyk poppen en meer.

Debbie van den Dool: E debbie@demani.nl T 0316 227155

Klik 9 2021 | www.klik.org

Woensdag 2 februari

) $ ' $!&'% " # $ # $( $ # ) $ + % & $ +!# "#! $$ ! ! & % ! # "#! &( , % # % % & + & % !

! & ! % % /$ #! ! % # "#! '!!#+ %% # # ! !

' $ % # " - $" ) $ ' $!&'% " # $+

Vrijdag 11 maart

'% &( # $ $ &) $/%' + )" #%$"# #$ ! $$ # , +& + $% # $$ '! ! #( #" $"# - ! + % % #! "$ #& % - % % ! $ # % (! '!!# &# $% % - ! ( # % & !" & $% # $ % " #% $ # $$ # & $ $% ( # (!

' $ % # " - $" '% &( #+

Start: 17 maart

*$ ) %$ ' ( $ $ &) $/%' + $ !" % & '! ! $ + % ! % & '! ! $ (!# $% + & % ! # $ % & '! %! #&$% ! ' # %(!!# % + ! '# ( +!# , %

' $ % # " - $" ,/ $ &) $/%'

Start: 18 maart

(. )' $ $ &) $/%' $ + ' % # % ' (!# % &( $ !' # ' #$ "$* %# $ + % $ % ' #$% " # ' # #!!% + !" % & ' "# % $ ' %% '!!# % $ # ' ! % "$* %# $ "#! % &( , %

' $ % # " - $" %&" $ &(. )' +

030-6933887 | info@medilex.nl | www.medilex.nl