Pranacharya Arogyam Patrika September 2024

Page 1


l

lgl a iknd

ch-,-,e-,l(vk;o nkpk;)

vdvkidkilnv k;kgkxk]vkid hÁfrfÿ ;kolq>ko

xegok,,o a ril r kjkgrfeyhgyfdulhyu,o el gkt krhg' kjhjd hikp u'kf‰ fxjt krhgftld

dd igkt krkg; gfjrche kjhd h?nf"VllclT;kn k trgblekSlee a Hkktue a xgd hjkVhnky ekSl e h

QydkÁ;kxy kHknk;d jgrkgblΩ re Hkktuel k a B

dy Hkd kjhgkrkgo "kkΩrdd kj.kihud ikuhe a cgr umckydjBMkdjdfi,o "kkΩ reRopkl c f/kr

d.lge uRopkl c f/krd qNy [ki=dkjeÁd kf'kr

dy kHkÁkIrd jogd kbHkhmiÊo;kche kjhegll dy kijo kghucjrA

opjvkid ikl gkrkgev kifo fHkUuek/;ekll w fp r

djld rgftllfdmldky kHkif=dkd kÁkIrgkld ;gvdvkidkd Slky xkgev o';

lfprd j a fd l hHkhfpfdRld h;i jke 'kgrvkigelfuldkpliddjldrgblhÁd kj

o S | 'k'kkdv xzoky

Lughdhv k'kkevkidkv kHkkjhA

ithœrd k;ky ; %

izk.kkp k; Z v kj k s X;e ~

u bfNiVh]pkeMxV]v xoky /ke 'kkykd ikl

gkFkjl204101ek-9412276076]9719996848

o S |Lo n s 'kd q ekjv xzoky

ch-,-,e-,l-v k; q o Znkp k; Z

izc U/kd k;ky ; %

ik.kkp k; Hkouv k; q ofnd l a LFkku

o|ux jh]fot;x<202170

Q ku%9412277250]971616101

Web. www.pranacharya.com

,dvke che kjh%,fDt e k

Dr. Laxmidutta Shukla (BAMS, MD) 48o "kkdkv u Hko

vk;one a ,fDt ekdkfopfpdkd gkt krkgSA;Ropkd h

,fDt ekdkvk;osZfndbykt ;kmip kj

,d xSjlÿkedv kSjb a ∂y ke Vh(Á Hkkfo rfgLlijl w t u

1-vH;x

gkuk)che kjhgftldd kj.k[ktyhvkSjyky iujgrkgSA

bl Áfÿ ;ketM+hcfV; k a d x .kkl;Drv kS"k/kh;ryl

bl e a ltuoky fgLldv kl ikldht xgHkhyky gkt kr h

Á Hkkfo rfgLld hekfy 'kdht krhgSAbll,fDt ekd k

gSA, Dft ekd kjkxi jkuk;krhogkld rkgSAgkykfd ]

byktl HkogSA

,y ki SFkhevcrd ,fDt ekdd kj.kd kirkug h a py ik; k

gSA

;jDrÁokgd kcgr j]' kjhjd ki k"k.k]ikuhdhd ehl

cpkovkSjml fgLle a ,VhckMh( ' kjhjdkl j{kknuoky

v k; q oZne,fDt ekdd kj.kkd higpkud hx b Z gvkSjbl e a

ÁkVhu;kSfxd)d Áokgv kSjmRiknud kc <+kudkdked jr k

fo fHkUumip kj k a tSlfdv H; a x(ryekfy 'kdhfo f/k) ]

gSA

oeu(mYVhd jokudhfo f/k)]fojpu(ey fu"d klud h

,fDt ekevH;xdfy,efjP;kfnryvkSjljl k a dryd k

fo f/k)]jDre k{k.k(jDrikr)vkSjyi(Á Hkkfo rfgLl i j

v kS"kf/k;kdkyiy xkuk)dkÁ;kxfd ;kt krkgSA

v k; q oZne a ,fDt ekdfy,uhe]gfjÊk(gYnh) ?krd e kj h

Á;kxfd ;kt krkgSA

2-oeu

(,y ko jk)vkSjcd phtSlhtM+hcfV; k a d kbL?rekyfd ; k

t krkgSA,fDt ekdfy,vk;ofndfpfdRld } kj k

v kjkX;o f/kuho Vh]e gkfrDr ? k ` r]x /kdjlk; u]voyxt kfn

yivkSjjld ijeyivkfnv kS"kf/k; k a d Á;kxdhlykgn h

t krhgSA

vk;ond nf"Vd k s .kl ,fDt e k

vk;ondvulkjd b Z d kj.kkdhotgl ,fDt ekd hche kj h

gkrhgSAfd l hHkhmed O;fDrd k,fDt ekdhl eL;kg k

ld rhgSA

bl Áfÿ ;ke a fo fHkUutM+hc w fV;k;ktM+hcfV;kdfeJ . k

d } kjkmYVhd jo kb Z t krhgSA;,dfM VkfDlQkbxÁfd ;kg

t k' kjhjlvked kc kg jfudky rhg,ov ekgh, D ?ft e k

gkudhlclcM+hotggSAoeudee a nkrjgd h

tM+hc w fV;kdkÁ;kxfd ;kt krkgSAblemYVhdfy , ÁfjrdjuokyhtM+hcfV;kvkSjmYVhdfy,Áfjrd ju

okyhtM+hc w fV;kd Á Hkkod kc <+kuokyhtM+hc w fV; k 'kkfey gA

fuUefy f[krd kj.kkl n k"kv kSj/kkr q dv lryudhotgl

, Dft ekdhl eL;kgkld rhgv ufpr[kk|in kFkkd k

feJ .ktSlfdeNyhd l kFkn /ky uk]v R; f/kd ek=ke

HkkjhHkktud juk]ÁkœfrdbPNkvkfo ' k"kr:mYVhd k

,fDt ek]l kjk;fllvkSjlQ nnkxtSlRop kjkxkdbykt eoeud eÁ HkkohgSAbldvy kok;#efVd jkx( ' kjhj dhl gk;dvkSjl ;kthljp ukd kÁ Hkkfordjuoky h ltu)]lkekU;td ke]xfB;k]xye[ kjk'k],fM ekv kSj fexhd kHkhfu;f=rdjuemi;kxhgSA

jkd uk][kkud r j a rcknO;k;ked juk]ekSleerqjrcny ko

tSlfdBMlxe;kxel B a M kgkuk]eNyh][kÍhphtv kSj

rktkdVg,v uktdkv R; f/kd l oud juk][kkud rjr

1-fo j s p u

bl Áfÿ ;keey fu"d klud } kjk' kjhjlvked kc kg j

cknl a Hkkx]' kjhje[kkudkl ghluip uk]y lhd kr a =d k

jkx]t:jriM+uiji a pdeuy u k]

mfprv kgkjvkSjtho u 'kSyhd } kjk' kjhjlvke(fo "kkDr

fudkykt krkgv kSj' kjhjev l r qfyrg,n k"kdkl rfy r

fd ;kt krkgSA

fojpudfy,,y ko jk]l UukvkSj:cctM+hcfV;kd k

in kFkk)dklkQdjld rhgvkSjbll ,fDt ekdbykte

ennfey rhgSA,fDt ekdkfu;f=rdjudfy ,fu / kkZfjr

Á;kxfd ;kt krkgSAbUg a vd y ;kfd lhvU;tM+hc Vhd

l kFk?feykd jHkhbLrekydjld rgA

d hx bfo fHkUufpfd Rlkv k} kjk' kjhjlvked kHkhc kg j

blfpfd Rlke ' kjhjlv R; f/kd fi ŸkvkSjdQd kc kg j

fudkykt krkgSA

fudkykt krkgSA

pfd]blfpfd Rlkdd kj.kikpuvfXudetkjgkt krhg

3?krd e kjh(,y ko jk)

blfy,okrn k"kokyO;fDrdkbldhlykgug h a nht krhgSA

3-jDrek{k. k

bl Áfÿ ;ke ' kjhjlfo "kkDrjDrdkfudkykt krkgSAfi Ÿ k

,y ko jkifjlp j.k]ikp u]raf=d k]mRltZuvkSjeknkÁt uu

Á .kky hijdk;d jrhgSAbl e a œ fe uk'kd]≈ t kZnk;d]dQ

fuLlkjd(cyxefudkyuoky h)]oSdfYid ]ok; uk' kh]

fodkjtSlfdRopkfod kj]fy ojv kSjIy hgkjkxerjr

jpd(ey fu"dkflrdjudhfÿ ;kdkfu;af=rd juk)

v kjkeikudfy,blfpfd Rlkdkt kukt krkgSAbld

vy kok;fljnnv kSjgkbijV'kud kHkhbyktd jrhgSA

4-y i

vkSjd M+oV kWfudd x .kik,tkrgA,y ko jki kS/kdd b

fgLlkdkÁ;kxfo fHkUud k; k Z dfy ,fd ;kt krkgSA

Rop kij,fDt ek]ltuv kSjx a HkhjvYljdbykted e kj h

?khvkSjtM+hcfV;k;ktM+hcfV; k a dfeJ .k} kjkxk<+ky i

rS; kjfd ;kt krkgSA

d i Ÿkdktly xkld rgARop kijvYljdd kj.kg qb

tyudkdedjudfy,eD[kud l kFk,y ko jkdky x k

vud jkxkdmipkjdfy,tM+hcfV; k a lyirS; kjfd ; k

t krkgyfd u jkxdd kj.kvkSjv l a rfyrg,n k"kdv k/kkj

ijghbutM+hcfV; k a dkp ; ufd ;kt krkgSA

ld rgA

4-cd p h

cd q p hifjlp j.k]'ol u]ekl i 'kh;vkSjy lhd kÁ .kky hi j

pÿ en(pdoM +)]fry ]jkb Z (ljlk)vkSjfoMxd k

dk;d jrhgSAblel q x /kd]œ fe uk'kd]tho k.kjk/ kh]

[kehj; q ‰djd]d 'rkv kSjfiIiyhdhtMd knghlc u

Q a xl jk/kh]jpdv kSjm Ÿktd x q .kik,tkrgSaAl kjk;fll ]

ikuheMkydjyic uk;kt krkgSA,fDt ekdbyktebl

yid kÁ Hkkfo rfgLl ijy xk;kt krkgSA

,fDt ekdhvk;osfnd t M + hc w Vh; k

1-uhe

,fDt ekvkSjlQ nnkxdtSlRop kjkxkdkfu;f=rdjue

cd phÁe[ktM+hcfV;kel,d gSA

;c[ kkj]vn: uhvYl j]ui q ld rk]t q dkev kSjg kFki Sj k

,otkM+kenn]lklyuefnDd r]nLrvkSjiVe a nnd

;ifjlp j.k]ikpur a =]'oluvkSje=Á .kky hijdk;d jr h

gSAbl e a ld q pd(≈rdkdkld fprd juk)]ok;jl jk/ kh]

bykte Hkhv ljd kjhgSA

v krfjdvkSjc kg jhnkukrjgl iLV;keyged:ie

RopkdkBMd nu ]jkx k.kjk/kd]œ fe uk'kdv kSjm Ÿkftrd ju

cd phdkÁ;kxfd ;ktkld rkgSA

d x .kik,tkrgA; ' kjhje[kudklkQvkSjv l rfyrg,

n k"kd kBhdd jjkxdkbyktd jrhgSA

,fDt ekdfy,vk;ofndv k S "kf/k; k

uhed i kS/kd fo fHkUufgLl k a tSlfdQ yk]tMdhNky ]

1-v kjkX;o f/kuhoV h

i fŸk;k]Nky]Q y]jlvkSjchtdrydkfpfdRldh;Á;kx

fd ;kt krkgSA;d bRop kjkxkdbykteennd jrhg

v kjkX;o f/kuho Vhey kSgHkLe(ykSgdkvkDlhtuvkSjok; emPp rkiekuijxedjd rS;kjgb)]f=Q yk(vkeyd h]

ftuel,d ,fDt e kHkhgSAbldvy kokuhexfB;k][kkl h]

fo Hkhrdhv kSjg jhrdhdkfeJ .k)]rke HkLe(rkcd k

Mk;fc Vht]tkM+kvkSjekl if'k; k a elt u]eyfj;k]t h

vkDlhtuvkSjok;emPp rkiekuijxedjd rS;kjgqb) ]

fepy kuk]'y "ekf>YyhvkSj#efVdvYljd kHkhbykt

d jrhgSA

2-gfjÊ k

'kº ikjn( 'kº i kjk)]f'kykft rfp=dey ]uhedkjlv kSj

vU;tM+hc w fV;kxkyhd:ieekStngA

; ' kjhjd l i .kLokLF;el /kkjd jrhgvkSj[ kjkcg,n k" k

dkl rfyr,o a Bhddjudfy ,blt kukt krkgSA

gfjÊkikp u]'ol u]e=v kSjifjl a p j.kÁ .kky hijd k; Z d jr h

vk;onefo fHkUufy o jjkxkd l kFkl kFkl HkhÁdkjd

gSAbletho k.kjk/kh]œ fe uk'kd ]m Ÿkrd]l x a /kdv kSj

Rop kjkxkdbyktebldkbLrekyfd ;kt krkgSAblot g

ok; uk'kd x .kik,tkrgSaAgfjÊkjDr'kk/kd([kulkQ

lv kjkX;o f/ kZuho Vh,fDt ekdbykte a mi;kxhfpfd Rl k

dju)d:ie a dk;d jrhgvkSjjDrd Lo LFk≈rdkd k

c uku,o a jDrÁokgd kcgrjd jrhgSAihfy ;k]Mk;fc Vht ]

gSA; Hk[kvkSjikpud kc <+krhg,ovfu;ferey fu"d kludhfÿ ;kl jkgrÁnkud jrhgSA

[kklh]c[ kkj]vip],fM ekv kSjRop kjkx k a dbyktdfy ,

HkhgfjÊkmi;kxhgSA

2-e gkfrDr ?kr

dVdh]v kjXo /k(vey rkl )]gYnh]fiIiyh];f"Ve / k

O; DfrdhÁœfrvkSjdbd kj.kkdv k/kkji jfpfd Rl k

iº frfu / kkZfjrdht krhgSAmfprv kS"kf/kv kSjjkxd funku

(ey Bh)]bÊk;udkQ y]xMph]fd jkrfrDr(fp jk; rk) ]

grvk;ofndfpfdR?ld l i jke ' k Z d jA

p nu]uhe]olkd k]'krko jhvkSjv U;fo fHkUutM+hc w fV;kl

e gkfrDr ?krrS; kjfd ;kx;kgSA

vk;ondvulkj,fDt e kgkuijD;kdjvkjD;ku

bl ejDr 'kk/kd]l a ÿ e .kjk/khvkSjcy o n /kd x .kik,tkrg

d jA

t k' kjhjlvked kc kg jfudkyuvkSj[ kjkcg,n k"kd k

l rfyrdjueenndjrgA

1-D;kd j

viuv kgkjex a gvkSjtktSlv uktkd k'kkfeyd jA

;,fDt ek]M e VkbfVl]d"Bv kSj'khrfi ŸktSlRop kjkxkd k

exd hnkyvkSjelj(yky nky)vkfnnky [kk; A

fu;f=rdjuemi;kxhgSAv ke rkSjijblxen w /kd l kF k

fy ;kt krkgSA

3-x /kdjlk; u

QyvkSjlfCt ;ktSlfdvkeydh]d RFkk]djyk]v u kj ]

Qky lkvkSjyglud kl oud jA

rh[kkvkSjgYd kHkktud jA

gYd kO;k;kedjvkSjlkQlQkbdk/;kuj[ kA jktLuku

xM +] ?kh]f=dV(rhud "kk;fiIiy h]'kfFkl [kkv njd]v kSj

d jA

e kjhpdkyhfep Z]dkfeJ .k)]vkeydh]byk;ph]nkyp hu h

d hi fŸk; k a vkSjNky]cd p h]'kº x a /kd]y kSg]'kgnvkSjv U;

dblkefx;kl x /kdjlk;udkrS; kjfd ;kx;kgSA

2-D;kud j s

rktkdVv uktdku[kk; A

bleekSt njDr'kk/kd x .kvudRop kjkxktSlfdd q "B

jkx]x a HkhjvYljvkSjQ kM +k a dmipkje a Á HkkohgSaA;x Hkhj

Rop kjkx k a ijHkhÁ HkkohgSA

4-v oky x q tkfny i

viuv kgkjemM+n(dkypu)d k'kkfeyud jA

eyh]fy lkM+kvkSjedk;tSlhQylfCt ; k a dkv iu

fu;ferv kgkjeuy A

nghv kSjfry[kkulcpAn /kdl kFkeNyhtSl[kk|

in kFkkdk]d l kFkuy

blyiecd phd cht]pky ekx jkd cht]rjoMd h

i fŸk;k]gYnhikmMjv kSjgjrky ekStwngSA

fnud le;lkulcp A

v iuhÁkœfrdbPNkvktSlfdey fu"d kluv kSji 'kkcd k

; ?kkod kBhdd jrhgv kSj?kkookyht xgijekbÿkfc;y

lÿ e .klcp krhgSAbldkmi;kxmipkjd hfLFkfrdv k/kkj

i jfo fHkUuvU;pht k a d l kFkfd ;kt krkgSA

u jkd A

v R; f/kd O;k;kedjulcp A

,fDt eke sa vk;osfnd nokfd ruhy kHknk;d g

,fDt ekdbyktdfy,voyxtkfnyidkiy k'kdQ y k

d l kFkbLrekyfd ;kt krkgSA

5-jld i w jey i

vk;ofndfpfd Rlkd Á Hkkodhtkpdjudfy,[ k qty h]

tyuvkSjck;iSjeikloky /kkol ihfM+r,fDt ekd e jht ijv/;; ufd ;kx; kFkkAblO; Dfrdkfojp u fpfd Rlkd l kFkv kjkX;o f/ kZuho VhvkSjip frDrxxy ?kr

bleykylhlk]d i j]e /keke(N Ÿkkc ukudfy , e /kefD[k;k} kjkc uk;kx;kihyjxd keke)]ukfj;yry

vkSjlQ nk(fy Fkkt)ekStngSA

[kkudkfn; k¤; kFkkAblfpfd Rlkl,d ghe ghue a ml

O;fDrd k,fDt ekd l Hkhy { .kkl jkgrfey x bZAo ghml

O; Dfri j],d lkyrdutjj[khxbv kSjik; k¤;kfdml

bl xk<yidky xkui j?kkovkSjvYljd kBhd gkueenn

,d lkyrd ,fDt ekd hche kjhnkc kjkughgqbA

fey rhgSAbldvy kok[ktyhv kSj,fDt ekdd kj.kyky

g b Z Ropkd kBhddjue HkhbldkbLrekyfd ;kt krkgSA

,dvU;18o " khZ;yM+d ijv/;; ufd ;kx;ktkfd

,fjF kzkM ek(RopkdcM fgLl ijx a Hkhjykyiud hfLFkfr)

Á Hkkfo rfgLld k/kkuvkSjlkQdjud cknbly xk;kt kr k

gSAblfrydryd l kFkfeykd jHkhy xkld rgA

l xfl r FkAv/;;ue a ik;kx;kfdbl fLFkfrd kBhdd ju

ev kjkX;o f/kuho Vhd l kFkvU;vk;ofndfpfd Rlkv k

tSlfdip frDr ?kr]d S'kkjxXxy [kfn jkfj"V ]Tojgjd "kk;

f'k'k]Hko rhefgykvk]oºO; Dfr]ekgo kjhd n kSjkuv kSj

vkSjfo f'k"VfgLlijtkR;kfnryÁ Hkkod kjhgSA

,fM ek]CyhfM a xY;d fe;k;kfl jkflld e jhtkdkjDr

v kjkX;o f/ kZuho VhvkSjTojgjd "kk;lgYdjpd(ey

e k{k.kfpfd Rlkughy uhpkfg, A

R;kx)dfy;Áfjrfd ;k;kftll ' kjhjlv kefudkyue

ennfey hA

v R; f/kd fi ŸkokyO; Dfrd kgfjÊkughnuhpkfg, A

x Hkko LFkkd n kSjkud e kjhughnuhpkfg, A

Ropkdv R; f/kd>M+udd kjxkekbÿkfc;ylÿ e .kd k

cd phd l kFk;f'Ve /kughnht kuhpkfg,Aikuhdhd e h

[kr jkFkkyfdutkR;kfnrylbllÿ e .klcpue a enn

l xzfl rO;fDrd kHkhblfpfd Rlklcp ukpkfg,Avd y

feyhAgkykfd ]O;fDrd kjkxl FkkM +hjkgrfeyhyfd u

cd phy uij' kjhjefi Ÿkd kLrjc<ld rkg

[ k qtyhtSldNy {k.kv HkhHkhcug; FkAdbÁdkjd

Rop k'kkFktSlfd ,fDt ekvkSjl kjk;flldkbyktud ju

,fDt ekdhvk;osfnd VhVe s Vl s t M + s vU;l> ko

ij,fjF kzkM ekgkld rkgSAblfy ],fjFkkM ekd k,fDt ekd k

x Hkhj:id gktkld rkgSA

,fDt ekRopkdh,dlkekU;l eL;kgvkSjbldkd kb Z

x Hkhjn q "Á Hkkoughgkrkgyfd ubldhotglfd lhO; Dfr

d euv kSjjkt e jkdthouijud kjkRedv ljiMld r k

vudfpfdRldh;v /; ukdhfjikV Z e a gYnhd k[kkuv kSj

gSAÁ Hkkfo rfgLlkij[ k qty hgkudd kj.kuhnHkh[ kjkc

y xkunkukghrjglfo fHkUuRop kjkx k a tSlfd ,fDt e k]

gkrhgSAo ghd e;kv i; kZIruhnyudhotglthoud h

l kjk;fll][ktyh]],Du]jfM ;kM e VkbfVl]fofVfy x k

x .ko ŸkkHkh[ kjkc gkrhgSA

(lQ nnkx)vkSjvkjyykbd uIyul(ege a nn Hkjpd Ÿ k

iM +uk)eÁ Hkkod kjhc rk;k;kgSA

,fDt ekdhvk;ofndv k"kf/kdud l ku

vk;oneÁkp hufpfd RlkvkdkmYy [kfd ;kx;kgt k

,fDt ekvkSj[ktyh,oRop kijykyiul jkgrfnykue a

mi jkDrfpfd Rlkvkdi;kxligyfo fHkUulko /kkfu; k

cjruhpkfg,A

enndjld rhgA;Ákœfrdmip kjRopkdkBMdnrg Sa ftllcgrjuhnv kikrhgSA

vk;ofndmipkjdvrxrvkuokyhl HkhÁkœfrd

x H kZo rhefgykvk]oºkvkSjdetkjO;fDrijoe ufpfd Rl k

dkÁ;kxlko /kkuhioddjAbldvy kokgkbijV'kuv kSj

∫n;l c f/krl eL;kvkl xfl rO;fDrijHkhoeudkÁ;kx

djulcp ukpkfg, A

tM+hc w fV;kvkSjv kS"kf/k; k a dkÁ;kxfpfdRlddhly kg ijghd jukpkfg, AO;fDrdhÁœfrv kSjfpfdRld h; fLFkfrdv k/kkjijghvk;ofndfpfdRld mfprbykt

detkjikp u]ey }kjevYljv kSjnLrdhl eL;kl

,ov kS"kf/kyudhlykgnrg Sa ftlle jhtdkt YnhBhd gkueennfey rhgSA

xfl r

t kr h

Rop kjkx &fpfdRl k

Ropkekuo' kjhjdkv ko j.kgS]Ropkft ru h

ud kjkRed lkpd kHkhRop kij'kh?kÁ HkkoiM +r k

ped n kj]c nkxeqyk;er Fkkyphyh],d l kj

gblhfy ,rkRop k' kjhjd kni Z.kov k; ukg

gkxh' kjhjmrukghvkd "kdol qUn jfn[kxkv r %

me z d kÁ Hkko %

;g' kjhjd hi"Vrk]eudhÁlUurkr Fkkv kRekd

oº ko LFkkeRop kijtk>fj;koly o Vfn[ kkb

l Ur k"kd kni .kgSARopklfpd ukvkSjrSy h;

nrhgd kj.kRopkd uhpjguokyhekl if'k; k

in kFkfu"dkflrgkrkgftldd kj.kghRop k

d hek= k?kVrht krhgftllRopkdhpedv kSj

dkey]eqyk;e]fLu XËkovkd "kd r Fkkl qUn j

curhgSARopkl n h Z xe h Z]o " kk Z oÁn w f"kr

okrko j.kl ' kjhjdhl j{kkd jrhgr Fkkokrko j. k

ypd fu jUr j?kVrht krhg: [kkiuc<+rkt krkg

v r%bllcpudfy,ÁfrfnuLukulio

v H; axrSyd hekfy 'kd juhpkfg,r Fkklfn; k a e

e a Q Syg,tho k.kv k a d kc kgjghjkdy rhgSA

Ë k w il ouv o';d jukpkfg, A

' kjhjd n f"krrŸo; w fjd ,flM]; w fj;k]{kkjv kfn

e k S led kÁ Hkko %

d kfu"d kf"krd jrhgyfd uRopkdkLoPNo

Rop kijekSled ifjo rZuvkSjokrko j.ke a v ku

fu jkxgkukvfuok; Z gt cRopkdkLoPNughj[ kk

oky mrkjp <+kodkl hËkkÁ HkkoiM +rkgokrko j. k

t krkgr kjkefNÊcngktkrg Sa ' kjhjdilhud

erkiekud,dk,d fxjtkuoc<t ku]ok;

l kFkn w f"krrRoc kgjughfud y ikrrkvud

e.My e a ekSt njlk; u]n f"krikuhvkfndkRop k

Ropkdfod kjmRiUugkuyxrg Sa t c ' kjhje a

d kb Z che kjhvkt krhgrkRop kijHkhmldkv l j

fn[krkgSA

Rop kijÁ Hkko %

Mk-fx j /kkjhykyfeJ

dhl a jp uk]pedypd ijc qjkÁ HkkoiM +rkgSA

'khrΩ reRopkdkl [kkiuc<t krkgokrko j. k

erkiekud fxjulRopkd hc kg jhijreiku h

dhd ehgkuy xrhgSAbl[k'dhdd kj.kRop k

tulkekU;e a l kËkkj.kr,dv ke Ëkkj.kkÁpfy r

d hLuk;rfU=dkv ki jf[kpkoiM +rkgr Fkkbld

gfdRop kjkxv kl kuhl Bhd ughgkr],d c kj

d kj.k[ k qtyhd h' kq#v krgkt krhgSA jkretSl

gktkuijckjckjgkrjgrgSaAbled q NlR; r k

ghO;f‰ xe Z diM[kky rkg[kty hgkuy xrhg

Hkhgd kj.kRop kjkx'kkjhfjd gkudl kF k

vkSjO;f‰ ËkhjËkhjlkjcnud k[ktykuy xrkg

ekufld Hkhgn[kue;gl hËkkRop kijghfn[ kkb Z

v r%l [kk".ktydkÁ;kxornuq:i[kkuiku

nrkgr Fkkekufld gkudkdkbLi"Vd kj. k

d jukpkfg,Acjlkrd igyfuekyd k[kkukH kh

?nf"VxkpjughgkrkijRopkd keuijÁ Hkko

blÁdkjdfopkjd km ŸkeÁfrdkjgSAxh"eΩ r

'kh?kifjy f{krgkrkgÁlUurkvkSjrukoe q ‰ jgu

l;dhÁ[kjrkRopkdhuehd kjkddj: [kkiu

okyy kx k a dhRopkd kfUrghu]uhjllhut j

Êorkiekuc <+krhgftll Ë k wil>qy l ukluc u Z ]

v krhgSA,ly kx k a d efLr"d ijLi"V:il

ydhjiMt krhgld kjkRed r Fkkfu jk'kko

fj a xokenkn[kkt[kty h?kekSfj;k;dk;d c <

t krhgv r%Êooikuhdkv fËkd l ouB.M iku h

lRopkdhn[ kHkkyov kgkjfo gkjd ju k

pkfg, A

lÿked jkx k. k q d kHkh' kjhjdhRopkij'kh? k z

' k"kjgmcyrle;1fd ykxMfeykdj23

mQkuvkun a B.MkgkuijNkudjj[kfjd ke

djudfy ,fÁt o Z'kudfy,10xzkelkfM;e

Á HkkoiM +rkgftll[ k qtyhvkfnlÿked jkx

oStke jfey k;ktkld rkgSA44pEep ikuhd

,d n w ljO;f‰ddiMvkfnd Á;kxlc<t kr

l kFkikekfjovU;v kS"kfËkdv u q ikud:ie a

gSaA> q Xxh> kikfM +;ke a xUnxhe a jguoky]ug h

Áp rkdjAy {kku H k w r;kxgSAx .km Ÿkej‰ 'kkËkd

ugkuoky]Ld w yhcPpk]d M+kdjdVmBkuoky ]

gl HkhÁdkjdp e Z jkx k a e a rRdkyQ yÁnm Ÿke

lkQl q Fkjujguokyet n j k a e a ;gl a ÿ e .kcgr

,.Vhok;kfVd gSA

rthlQ Sy rkgv r%lQ kb Z dkË;kuj[kukcgr

3-ipfr‰ ?krxXxy %'kkL=h;;kxgv kË k q fud

t: jhgSAv kgkjd hrkl o kZifjH k w fedkgv kgkje a

;xdnlkË; jkxl kjkbfll(e.Myd q oj)e a

6jle Ë kqj]vEy]y o .k]d Vq]fr‰]d "kk;

m Ÿkey kHknk;dgd q "B]ukM+ho z.k]v c n]fo ÊkfË k]

ftudklke a tL;t: jhgv fËkdd V]fr‰y o . k

x a Ëkeky k]i qjku ?kko]pd rk]v ijl]QkMQ a lho

in kF kk ± dkl o ufepelky nkjv fËkdry gq,

tfVy i qjkup e Z fod kjke m ŸkeQ yÁngSA

r Fkk[kÍin kFkkd l oul HkhRop kjkxc<t kr

gSaA

'kk/kdd i 'ky %'kº x UËkd]v kjkX;o Ëkuh2020

xzkejle kf.kD;]v erlRo1010xke]f=Q y k

igukovkSjlkSUn; Z Ál kËkuijHkhË;kunu k

p . k Z 40xzkelcd k?kkVd j*0*lkbtdd SI'ky

v ko';dgukbykudl a FkfVd r Fkkil huku

Hkjy a 11d SI' k w yl cg'kkeikuhlyv kej‰

lk[kuoky,o a c g q rVkbVdiM+kd iguul

'kkËkd,oo z.kjkpd e gklvkfnl Hkhp e Z jkxi j

[ktyh,ytgkt krhgfL=; k a d b Z Ádkjd

lkL;ku HkrA

lkSUn;Ál kËkuÁ;kxd jrhgftue a ,ldfedYl

4-f'o=oV h%(Loku H k wr)ckoph200xke ]

fey gkrgtkRopkdfy,lkRE;ugkui j

,ytmRiUudjnrgSaA

Rop kjkx k a ijLoku Hkr14p rn 'k;kx jRu %

v uUrey]dVdh]fp jk; rk100100xzke]f;l

150xke]fped]j‰ pUnu]et hB]jRut kr]uhe

Nky]Lo . kZl jhjhey ] H k a x jkt]e a gnh]'kºgM rky

1-ikekfjo Vh%eft "Bkfnp . k Z 40xzke]f=Q y k

jlkSr5050xzke]y kSgukx]d lhl HkLedxty h

p . k Z 40xke]fxyk;40xzke]fp jk; rk20xzke ]

{ kq: e u %f'kyk1010xzke Hkko ukxke w =d hHkko u k

' kqº x UËkd20xzked keft "BkfnDo kFk,oxM q p h

ndjp .kd ekuxkyhc uky22xkyhl q cg'kke

Do kFkdh11Hkko uknofQjfp iqjd "kk;

xke=loikuhl n a ;g'ord q"B(lQ nnkx)e

xe Z xeegh100xzkexXxqyfeykdjmld h1

ge kjkvul ËkkRedv u H k w r;kxgSA5-f'o=y i %

Hkko ukndjVcyVoxkfy ; k a Lo . kZd ekuc uky a

ckd q php . k Z 100xzkev 'kºgM rky25xzke

11xkyhl cg'kkeikuhlofipedd "kk;l

?kkVd j'kh'khe a j[ k a blxke w =e a ihldjlQ n

y a ;gge kjkl HkhÁdkjdp e Z jkx k a nkn[kkt

nkxijy xko a A21o a fnuly kHkgkrutjv ku

[kty h,fDt ekgi hZt],yt h Z e a y {kku q H k w r;kx

gSA

y xxkA ËkS;iod Á;kxd jrjg a ANgekgrdy x

ld rkgy kHkgkrkgv u q H k wrgSA

2-fip q edd "kk;%d k a p ukjNky]ccyNky ]uhe

Nky]d.Vd kjh]bUÊy .ke w y]ethBl Hkhl e Hkkx

e kF k s dhfcafn; k%vktd y cktkje a efgykvkd

fy,c g q rÁdkjdhvkd " kZd fcafn;kfcd rhg

ft UgfL=; k a e kFkijy xkrhg Sa bufcafn;kd k

fpidkudfy,tkdfedyy xk;kt krkgmll

cgrlhfL=; k a dklQ nnkxgktkrg Sa bld

vy kokty gq,LFkkuijHkhlQ nnkxgkt krkg

ftl e a blyidky xkul21fnuey kHkgkt kr k

gSA

6-jle kf.kD; A

7-O; kfËkgj.kjlk;uA

8-x UËkdjlk;uA

9-v kjkX;o Ëku h

10-d S'kkjx qXxy A

11-'khrfi ŸkHkt ujl

12-p kifpU;kfnp . k

13-[kfn jkfj"VA

14-e gkeft "Bkfj"Vvkfnv Áfrev kS"kfËk; k a

v k; q oZne g Sa tkRop kjkx k a e a lQ y gSaA

iF;kiF;

v kgkjfo gkjiji jkË;kunÁœ frfo#ºv kg kj

n w Ëkd l kFkeNyhon Ëke a ued oky in kF k Z Á;kx

djul,yt hgkrhgSA'ord q "Bd hmRi fŸkgkr h

gSAv fËkdvEyd V q fr‰y o .k; q ‰pViV

elky nkjHkktuud j a AÁkœfrdlkSUn;Ál kËku k

gYnh]gy ko 'k]l UrjdfNyd]pUnuv kfn

Ákœfrd miknkuklouin kF kk ± dkÁ;kxd j

c g jk"Vh;d Eifu;kviudfed ycpudfy ,

gekj;kxkd hfuUnkon q "ÁpkjdjviuÁ;kx

cp r Fkijvkt mUgkugekjuhegYnh,y ko jkd

iVVyud hgkMep hg qb Z gSAekSledv u q lkjg j h

lfCt ; k a ,oQ y Hkji w jek=ke a l oud j a AdPp

Ve kVjedkyhfep Z feykdj[kkulRop k

dkfUre;curhgekufld rukole q ‰jgA67

?k.Vl [ki w oZd x g jhfuÊky a AdPp hujgunl kr

le;f=Q ykp . k Z 1pEepdl kFk2xky h

v kjkX;o Ëkuhyulvk;ondmin 'kkd kiky u

d jrgq,v kjkX;e;thou;kiud j a A

pgjd h[kcljrhv a njlv krhg A

Mk; Vhf'k; uÁkphc a ly

fd ruhHkhegxhÿ he]Q f'k;y ;kVhVe a Vd kukd j

9?kh[kk,]ftl e a foVkfeu,]Mh]v k S jbgkrkg -

yp gjijrcrdXykkughv k;xktcrdv ki

10-gYnhv kjXy k s b a xfLd uiku s dfy,MkbV#Vhu

v a njlgYnhukgkA

vktd hHkkxnkSM Hkjhft a nxhvkSjcnyrg,

d kVkbeyhQky k s d ju s dht: jr gSA

11-lcgd kuk'rkfLdidjulcp A

[kkuikuefLdudk/;kuj[kiku kFkkM+kef'd y

12-M s yhl q cg,d fuf'prle;ijgYnhuk'r k

gkx;kgSAblhotglvktd;okfLdult q M +h

[kk,Al ghle;ijHkktud j a

i k W cyEllt>jggSAp gjijnkx ] /kCcv kSjfi a iy

dhl eL;kvcv ke gkxbgSA

v xjv ki HkhfLdult q M+hikcyEll ij'kkug S]

13-LuDleckgjdktdQ w M[kkudctk;gYn h

Lu SDlvkjLe nht 'kkfeyd jsaA

14-p gj s dhpedd k s c < + kudfy ,gYnhMkbVd

gYnhvkSjxkYbxfLd uikukpkgrgS]rkvkid k

v iuhMkbVijFkkM+k/;kunudht:jrgSAv iu h

l kFkl kFk;kxkluoO;k;ked jukHkht: jhgSA

15-n s jjkrrd tkxul Hkhp gj s dhpedQhd h

MkbVedNpht k a d k'kkfeydjdvkiv kl kuhl

gYnhv kSjx kb a xfLd uikld rgSA

ped rhRopkdfy,MkbVfVIlRopkv kSj

v kgkjdk,d n w ljijx g jkÁ Hkko gkrkgSAvkid h

Ropkdhlgrd kc uk,j[kudfy,l ghv kgkjd k

l oucgrt: jhgSA; g k ° d q Ne gRo i .kfc a n q fn,x,

gtkvkidhRopkdkLo LFkvkSjped nkjc uk,

j[kueenndjld rgA

1-gjhi Ÿ k s nkjlfCt ;kpgjdkped nkjc uk,xhA

2-p huh]ued]v k S jt ~ ;knkfÁt ofVookyhpht k a A

l ijg s td jA

3-T;knklT;knkih,ikuhA

4-vd q fjrv ukt [kk,A

5-fLdud kuhcvkj,y k s o jktwlXykbxc uk,xkA

6-v k s exk3Q Vh,flMlokyQ wMtlvy lhd

cht]v [ kjkV]v k S jfp ;klhM~l [kk,A

7-MkbVejxfc j a xQyvkjlfCt ; k a 'kkfeyd jA

8-VekVj[kk,]ftleykbd kihu gkrkg S t k s ,d

,VhvkDlhMVd s :iedked jrkgSA

iMld rhgSAblfy ,]v xjXy kb a xfLd uikukgr k

dkv kSjHkhcgrjc ukueenndjldrgAv iu h

deld e 8 ? k a Vd huhnt:jy AXy kb a xfLdudfy ,

uhpc rk,x,[kk|in kF kk Z l n jhc ukukt: jhgSA

1-pViVkvkSjelky nkjHkkt u

2-v f/kdrSyh;;ktdQ M

3-gkb Z lkfM;ev kSj'kxjoky [kk|in kF k

4-' kjhjdv krfjd rkiekud kc <+kuoky [kk|in kF k

;fnv kiLo LFkvkSjped n kjRopkpkgrg]rkl g h

[kk|in kF k Z [kkukokLroee gRo i w .kgSAHkkjrh;v kg kj

Ákœfrd l a njrkdkvkSjT;knkc <+koknudfy,ge

T;knklT;knkÁœfrd phtkd kl oud jukpkfg, A

ped n kjRop kikue a MkbVdk,dv ge jky gkrkgSA

;fnvki,dv PNhMkbVy rg Sa]rkvkidkl a n jfn[ku

dfy ,C; w VhÁkM DV ~ l ijboLVug h a d jukiM xkA

l ghv kgkjdkl oudjuludoyvkidhRopke

l q /kkjgkrkgS]cfYdvkid hi jhlgrijHkhld kjkRed

Á HkkoiM +rkgSA

ecgrlkjvyxvyx[kk|in kFkg Sa tkvkidhRop k

ckfj'kd eklee

a che kjhc < +kld rkgrykgv kHkkt u A

v k; q o sZ nkpk;M k W v fH k" k s d (QkmMjvk;onQ M j'kuvkQ + bfM; k] Veda 24X7]lkfRod gY Fk)

o " kk Z r q e ' kjhjd hÁkœfrdvfXudetkj(e a n

fd ;kt krkgS]ftllmue a gkb Z DokfVVhe a d Sy kj h

@Ëkheh)gkt krhgD;kfdbll igy xzh"e(xe hZ)

vkSjQ SVgkrkgSAcjlkrd ekSlee a fu;fer: i

Ωrdd kj.k' kjhjdhvfXudetkjgkt krhgt k

o " kk Z Ω re Hkhblhv o LFkkejgrhgS]l kFkgho " kk Z

lry kg q v kHkktu[kkulotuc<ld rkgv kSj

e kVkiktSlhl eL;k, a iSnkgkld rhgA

d le;e a g qb Z ckfj'kdd kj.kekSlee a vEy h; r k

bldv rfj‰ty u]vip]vkSj,flfM VhtSl h

c<t krhgS]ftll ÁR;d rjgdkv kgkjvkSjty

l eL;k, a gkld rhg]l kFkghry kg q v kHkkt u

(ikuh) HkhvEyh;Á Hkkod kgkt krkgS]bld

d kj.k' kjhjdhvfXui w jhrjgldetkjjgrhgSA

' kjhjd ki k"kd rŸoÁnkuughd jrkgS]bue

ikSf"Vd rkud c jkcjgkrhgSAryg,Q M

detkjvfXud hfLFkfre a t c HkhdkO;f‰

d kWfEc u 'ku' kjhjdkfd l hHkhrjgd i k"kd rRo

ry hHkuh]fep Z elky okykv kgkj[kkrkgtSl %

tSl%ÁkVhu]fo Vkfe u]fe ujYlvkfnÁnkuug h

i w M+h]id kSM]d pkSM +h]HkV w jvkfnrkmudkipkue a

djrA,lQ +w Mdv fËkdl oul ' kjhje a gkb

ij'kkuhv krhgS]bldl kFkl kFkblrjgd v kg

dky LVky gkV Z ltM+hl eL;k, a Cy M 'kxjc<+u drgSA

co

y [kd %M k W uohup kgku

o fj"Bvk;o nfo ' k"kK 'kY;fpfdRld

J hËkUoUrfjDyhfud ]xkft ;kckn(m-Á -)

www.ayurvedapilescure.com, Contact: +91-9818069989

vk;o Znfpfd RlkltMll ekIrgkxhcokl hj

iM +rkgSA

coklhjxnk(ey }kj)e a gkuokyh,d lkekU;

E;dldkfud y ukd Hkhd HkheLlkd LFkkui j

che kjhgS]ftleey R;kxd le;j‰ lkor F kk

'ySf"edÊod klzko Hkhgkld rkgSA

eLlQ w yudhl eL;kgkrhgS-blikbYl; k

cokl hjfdruÁdkjd hgkrhg %

ge kjkbM ~ l Hkhd grgSaAv k; q one a blv 'kd gr

lkekU;rkSjijcoklhjnkÁdkjd hgkrhg,d o g

gSaA;gche kjhfL=; k a dhv i {kki# " kk a ed NT;kn k

gkrhgSA

coklhjÁe[kd kj. k%

·coklhjdkÁe q [kd kj.kiVd h[ kjkchoikp u

rU=dkdetkjgkukgSAbldv frfj‰d kj. k

fuEug %

·yEcle;rddCtjgu k

·ey R;kxd le;tkjy xku k

·Vk;yVe a dkQ hnjrd cSBu k

·g fjfMfV(o U'kkuxrd kj.k)

·vfrlkj(nLr)

coklhjÁe[ky {k. kPiles; Symptoms:

ftl e a eLlv a njgkrg Sa ftlv a n: uhcoklhjd g k

t krkg( b a Vjuyge kjk;Ml )bl ej‰ lkoÁe q [ k

y {k.kgkrkgSA

ftl e a eLlc kgjghfn[kknrgftllkekU; Hkk" kk

ecknhcoklhjd gkt krkg,Dl VuZyge kjk;Ml

ble a nnoeLld kegl w l gkukÁe[ky {k.kgkr k

gSA

coklhjtSl gh,dnl jhche kjhgkrhgftl e

xnkep hjkyxt krkgS]ftlfQ 'kj;kxqnp hj

d gkt krkgfQ 'kji qjkukgkuijmld≈ ijH kh

eLlkcut krkgS]ftllfVuyVSx;klfVuy

ikbYldgrg Sa ;gHkhcknhcoklhjdv rxZr

v krkgD;kfdbl e a [ k w ulkekU;rkSjijug h

ey R;kxdle;j‰ L=kolkekU; r %

fxjrkA

rktkj‰ c a n k a ; kËkkjd:ie a fud y rkgS]tknn Z

coklhjlcpkod mik;

jfgrgkrkgSAi jUrtcc kg jheLl gkrg Sa ; k

HkktulEc UËkhv knr k a ecny koj'knkjlfCt ; k a ]

coklhjdl kFkfQ 'kj(x q phj) HkhgkrkgS]r k

j‰ lzkod l kFknn Hkhgkld rkgSA

lyknoQ ykd kfuR;l oud j]rtfep Z ]

elky k a dkÁ;kxukd j a Aikuh??y hVjÁfrfnu

ey R;kxd le;eLlkd kc kg jfud y ukjkx h

tcVk;yVecSBdjtkjy xkrkgS]rkeLlc kg j

fi;Ap k;]d k W QhdkdeÁ;kxdjAblliV

BhdjgxkodCt ughgkxhA

vktkrgotctkjgVkrkgrkeLlv Unjpy

· ey R;kxd le;T;knktkjuky xk; A

tkrgSaAd Hkhd Hkhtccoklhji jkuhgkt krhgr k

eLl k a dkv Unjdjudfy;mxyhd kl g kjknu k

· ;fndCt gkr kjkren w Ëkd l kFke q uÙ ko??

pEepblcxkyd hHklhy a A

v k; q o ZnfQ t hf'k;u;k{kkjl =fo ' k"kKl

feydjlykgv o';y a A

D;kt: jhgM k W DVj} kjkp sdv i %

xzM (FIRST DEGREE HEMORRHOIDS)H kh

dgrgAQ LV Z xzMd ikbYlc kgjughv krg Sa o

muldoyey R;kxd le;j‰ lkogkrkgS]t k

lkekU;rkSjijikbYlfQ 'kjdy {k.kfn[kui j

fd lkekU;rkSji jfc uknn Z d gkrkgogeyR;kx

jkxhd feLV'kkil[knghnokyd j[kky rg Sa o

dle;cwnc w a ndjd [ k w uVid rkg; k

blche kjhdkfd lhd kc rkue 'keol a d kp

d Hkhd Hkh[ k w uT;knkek=ke a HkhËkkj;kfipd kj h

egl w ldjrgSaAdbc kjftlche kjhdkge

d hrjgvkld rkgSA

lkekU;ikbYlle>jgg-ogd kb Z x Hkhjche kj h

coklhjdhf}rh;v o LFkkftlld a MxzM; k

tSl xqnkdkd Sal jHkhgkld rhgSAv r%;fnxnkl

ld a MfM x h(SECOND DEGREE HEMOR

j‰ lzkogkjgkg;kfQjvkid knn Z gS]rkge kj h

lykg;ggfdv kifo ' k"kKfpfdRldl

RHOIDS)Hkhd grgSaAbleeyR;kxd le; #d#ddjj‰ lkorkgkrkgS]yfdul kFkg h

feydjpdviv o';d jok, a ]d gh,lkukg k

coklhjd eLltkjy xkuijc kgjvktkrg Sa

fd ;glkekU;ikbYl ukgkdjd kb Z x a Hkhjche kj h

(PROLAPSE OF PILES MASSES) yfd u

dky {k.kgkv xjv kibld kbXukjd jrg Sa rk; g

vkid LokLF;d kgkfui g q pkld rkgSA

d S l s fd ;kt krkgjkxhdkp sdvi\

xqnkjkxLFkkfud i jh{k. kLocal ano-rectal

examination

tkjgVkuijxqnk}kje a v njHkhpytkrgA

coklhjd hr ` rh;v o LFkkftl FkMxzM; kFkM Z

fM xhikbYl (THIRD DEGREEHEMORR

HOIDS) Hkhdgrgml e a eyR;kxd le;

lcligyMkDVjvkidkfy FkkVkeh;ky ∂V

y SVjyikft 'ku(LITHOTOMY OR LEFT

LATERAL POSITION) efy Vkrg]mld ckn

xqnk}kjomldv kl ikld ,fj;kd kV k W p Z ; k

QkdlykbVdhl gk; rklË;kuln[krg Sa fd

o g k a ijdkbc kg jheLl k(external tag, or pile mass)Ropkd kbUQ D'ku (SKIN INFECTION)

t+[e(WOUND OR ULCERATION) ;kd kb Z

Q +kM k(ABSCESS) ;kl w t u(SWELLING) r k

ughgS]bld cknogvkidktkjy xkudfy ,

dgld rg Sa]ftl e a v xjvkidkv a n: uhikbYl (INTERNAL PILES) gS]vkSjeLlcM g Sa rko g

c kgjvktkrg Sa]ftllmudhv o LFkk;kxMd k irkpy rkgSA

ikbYldhfMxh;kx z s M %

coklhjd hÁ Fkev o LFkkftlQ LVfM xh;kQ LV

tkjy xkuijc kgjvktkrg Sa ogtkjgVkui j

ghv kËkfud i fj"œr: igftleeLldkyt j

v njughtkrg Sa mudkv a njdjudfy , jkx h

dkmxyhdkl g kjknukiM +rkgSA

fd j. kk a l u"Vd jfn;kt krkgS-{kkjd e Z]{kkjl w =

fpfd Rlk;kyt jfpfd Rlk(vfXude)vkfn; g

;fnd kb Z jkxhrrh;v o LFkke Hkhl e q fprbykt

ughd jrkgr Fkkv kg kjfo gkjdkl efpriky u

l Hkhfpfd Rlkmiÿev u q Hkohv k; q oZn'kY; fpfd Rlk} kjkghd jokuhpkfg,AHkkedÁp kj

ughd jrkgrkrrh;v o LFkklp r q Fkv o LF kk

djuoky quacks N nEc jfpfdRld k a l n wjjgu k

(4thxMge kjkbM ~ l)e a coklhji g a pt krhg

pkfg,r Hkhvkid kLFkkbifj.kkeÁkIrg k a x A

ftl e a eklkdj(eLl)lnSoc kgjjgrg Sa]r F kk

;fn jkxhdkcoklhjd l kFkfQ 'kj; kHkx a nj; k

v xqyhlv njËkDdknuijHkhv njughtkrg ]

i q u%c kgjvktkrgAblv o LFkke a v kS"kfË k

Q kM +kHkhgrkmlnndhv u H k wfrgkld rhgSA,l

emlm".kkndv oxkgudkQhennxkjgkr k

fpfd Rlkl a Hkoughgr Fkkjkxhd k'kY;fpfd Rl k

dhlykgnht krhgSA

coklhjv k; q osZfndfpfd Rl k%

gSble,dVc;krlykydjml e a xuxukiku h

Hkjdjml e a l,dpEepfQVd jhihld jfey k

nrg Sa]r Fkkxqnk{k=dkmleM q ckrg,cSBtkrg Sa

coklhjd h' kq#v krhv o LFkketcdoyj‰ lko

bllnne a dkQhv kjkefey rkgbldfVlku; k

gkrkgrkDokyhQkbMvk;o nfQ t hf'k;ud h

flVtc kFkdgrgA'kY;fpfd Rlkd cknH kh

lykglv k; q oZfndv kS"kfËk;kd Á;kx} kjkdkQ h

MkDVjbldhlykgÁk;%l Hkhjkfx; k a dknrg Sa

v kjkefeyld rkgr Fkkche kjhdkvkxc<+ul

bllt[et YnhHkjue a l gk; rkfey rhgSv kSj

jkdktkld rkgSAv k; q oZnej‰ lzkod kjkdud

jkxhd k'kY;d e Z d i'pkrgkuokyd"Vl jkgr

fy,c g q rlv kS"kfËk;kmiy CËkg Sa ftl e a n w okd

;kx]yTtky]y kËk]e

gl kFkghl kFkdCtd

fu 'kkFk]v kjXo Ëk]f=Q

fpfdRlddhlykgl

LFkkfudÁ;kxgrv u

ryvkfnmiy CËkg Sa ]

dkQ hennfey rhgSA

tcche kjhT;knkc<t

leLl k a dkfudky fn

LFkk;h:ilN q Vd kj

lt jhdhv U;fo fËk; k

d kjxjgSA

vk;one a v U;fo fËk;

vfXud e Z ;gHkhgjÁd

ijekuVBhdd ju

vktdyyt jfpfd Rl

fey rhgSA

fLkfredp n w kegYnhd kihldjQ gq,

LFkkuijekfy 'kdjulRopkeyk;e gkt krhg S]

r Fkk,lkdjul g kFki SjkdkQ Vukc a ngkt krkg

vkSjtkQ Vgq,goBhd gktkrgA

kkL= h

grv ki

oued

gtk,x k

ln;o Ëkd dp.c u k

rFuhe ibld h

lÁ;kxl uei j h A dxy r y xrhgSA

tcd H kh

cd p . k

liuhd

dl eL; k

lcl m Ÿke gSA;fn rbld O;f‰ xdjul

] ] ] q yv nH kh

n wjgkrgA jkxke a gYnhdkÁ;kxdjrle;ckt kj

dhfil hgbgYnhdkÁ;kxud j a AgYnhd hxkB

ydjLo; a ?kjijmldkp .kc ukdjÁ;kxd ju k

6i Fkjhxy ku k%v PNhgYnhr Fkki jkuxMd k

v fËkdy kHkd kjhgSAukVv kS"kfËkl oudjul

NkNefeykdjd q Nfnufujrjl oud jrjgul

igyviuoS|dhlykgyd jfu jkxc u a A

i Fkjhxyd j' kjhjlc kgjgkt krhgSA

v k/ k q fud ifjo s 'ke sa e / k q e s gj k s xl s d ku

e /ke g jkxd ki a pd e Z fpfdRlklfu okj. k

'kf'kH k w "k.k'ky H k

Hkkjrh;fpfd Rl kHko u ] ,3@14,e-v kb-t h-jkfg .kh(l DVj8) fnYyh110085]ekck%09911390318

i a pd efpfd Rlke a v XU; k'k;d k s l 'kDrc uku

ihfM + r g k s tk,d q Nd gku g h a tkld rkAe / k q e g

dfy , 'kjhjd k' k qfºd e Z fd ;kt krkgSAt c

j k s xl810o " k Z dhv k q ;dkfd 'kkjHkhihfM r

gkld rkg S vkj4050o "kd kik<i# "k]

v XU; k'k;l 'kDr gkt krkgrkv XU; k'k;jl

i;kIrek=kecuuy xrkg S vkje / k q e gj k s xd k

L=hi# "kl eku:il s e / k q e gj k s xl ihfM r g k s r s

izd k s iu"V g k s rkgA

g a Ad Nn 'kd igy s e /kegj k s xd k/kuk< ~ ;

ifjo kj k sa d kjkxd gkt kr kFkkA

vH;xekfy 'ki a pd efpfd Rlke s

e / k q egjkxhdhfo fHkUuvk;oZfnd r S y k a l

/kuk<;ifjo kj k s e a v f/kd i kSf"Vd o

fe Bkb; k s dkl oud ju s o 'kkjhfjdJeu g h a

v H; a xfd ;kt krkgSAv H; a xd s fy,cy kr s y ]

{khjcykryofrydkry bLr s ekyfd ; k

djud s d kj.kL=hi q # "ke / k q e s gjkxd kf'kd kj

t krkgAl Irkgen k s rhufnuHkhvH;xd ju

cur F ksAi kSf"Vd Hkktulmudkv XU; k'k;

l j k s xhd k s cgry kHkg k s rkgA

(iSafÿ ;kt)fod rgkrkFkkAv XU; k'k;jl

(b a lfy u)dhd ehdd kj.kt c 'kjhje a 'kd Z j k

d kikpuu g h a gkrkg S rk'kd jke w =d s l kFk'kjhj

l s fud y u s y xrhgSA'kd jkdkfud y ukg h

e /ke s gjkx g k s rkgSA

e / k q e s gjkxdpy r s j k s xhnwljvud

j k s xfod kjkl s cgrihfMrgkrkgA'kkjhfjd

fucy rk]v funkdhfodfr; kHkhv H; a xl s u"V

gkrhg a i s VijvH;xdjul s v XU; k'k; H kh

'klDr g k s rkgSA

e / k q egj k s xl s ihfM + rL=hi# "kk sa d k s

vkt houv k"kf/k; k sa dkl s oud jukiM rkgSA

fojpue / k q e gjkxl s ihfM + rL=hi q # " k

d k s fo j s pudel s mnjd h'kfºdht krhgA

e /ke s gjkxe 'kd jki jfu; a = .kc ukjgrkgSA

j k s xhd s LokLF;dkn[kfojpud hek= k

yfduv kgkjfo gkje a cnijgt hgkuije /ke g

fuf'prd juhpkfg;sAe ghu s e a ,d nkc kj

j k s xmx gkt krkgAipd e Z fpfd Rlke s fd l h

fo j s pud e Z d jkul s v XU; k'k;jldfu;fer

v k S "kf/kdkmi; k s xu ghfd ;kt krkgSAvH;x

lzko gku s e s l gk; rkfey rhgAmnjd nwl j

(ekfy ' k)fo j s p u]uL;]f'kj ks/kkjkocfLrd e Z

l a LFkkuHkhfojpudel s lfÿ ; gkr gSAikp u

d s ek/;el s 'kkjhfjd 'kfºdjd e / k q e s gjkx

d k s u"Vfd ;kt krkgA

fÿ ;kizcy g k s rhgr k s Hkktud hikp ufÿ ; k

mfpr: ie a g k s rhgSA

uL;%i a pd efpfd Rlke a uL;

L=hi q # "kmPpjDrpkil HkhihfM +rjgrgA

d kc g q re gRo g k s rkgAbld e Z e s fpfdRld

f'kj ks/kkjklvrlkohx zfUFk; k a d s lfÿ ; gku s ec g q r

fo f'k"V:il s flº Lu s gnO;d k s ukdd } kj k

l gk; rkfey rhgSA

j k s xhd s 'kjhje a ifo"Vd jkr s g a Ae / k q e s gj k s xe a

uL;fÿ ;k} kjknkrhuc a nv k"kf/kfu;fer

y s uhpkfg; sA

' kqº rkgkt krhgA'kkjhfjdLokLF;d k s

n s [krgq,cfLrd e Z fd,t kr s g a Ae /kegjkxe

{khjcy kr S y]v'ox /kk? k `rl s cfLrd e Z d jk;kt k

uL;fpfd Rlkl s v r%lzkohx zfFk; k s d s

ld rkgSA

lfÿ ; g k s u s l s v XU; k'k;jl(b a lfy u)d h

mRi fŸkv f/kd gkrhgAuL;l s v XU; k'k;x afF k

m Ÿ ksft r gkdjlko mRiUud jrhgA

v kgkjfo gkje /kegj k sxev kgkjfo gkj

ij/;kunud hcgrv ko';d rkg k s rhgSAe /ke g

jkxe s d kc k sZ gkbM s V ]?kh]ry]eD[kuoehB s Q y

f'kj ks/kkjkf'kj ks/kkjkev k S "kf/k; k s l s

lfCt ;kdkl s oucnd jukv ko';d g k s rkgSAbu

fufe Z rDo kFk(d k<)ry ]n w /k]rÿvkfnd k s

pht k s d kijg s t u ghdjul j k sxv f/kd mx g k s rkg

/kkjkd: ie s j k s xhdflji jfx jkr s gSAflji j

v kjnwl j s j k s xfod kjHkhmRiUu gkr gSaA

fuf'prle;rd /kkjkfx jkuee /ke s gjkxe a

j k s xhd kekufld rukou"V gkrkgAe /ke s gjkx

e a j k s xhekufld rukolv f/kd f?kjjgr gSA

e /ke s gjkxhd k s l q cg'kkefd lhikd Z e

v o';t kukpkfg,Alcgd hrktho 'khry ok;

jkxhd s rukod ku"Vdjdmxrkd k s ded jrhgA

ekufldrukodd kj.kjkxhd k

' kqº ok;(vkDlht u)ljDr 'kº gkrkgv kj'kjhj

v funzkdhfod ` fr gkrhgAe / k q e gj k s xl s ihfM r

d h'kfDroLQ fr Z fey rhgSA

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.