l
lgl a iknd
ch-,-,e-,l(vk;o nkpk;)
vdvkidkilnv k;kgkxk]vkid hÁfrfÿ ;kolq>ko
xegok,,o a ril r kjkgrfeyhgyfdulhyu,o el gkt krhg' kjhjd hikp u'kf‰ fxjt krhgftld
dd igkt krkg; gfjrche kjhd h?nf"VllclT;kn k trgblekSlee a Hkktue a xgd hjkVhnky ekSl e h
QydkÁ;kxy kHknk;d jgrkgblΩ re Hkktuel k a B
dy Hkd kjhgkrkgo "kkΩrdd kj.kihud ikuhe a cgr umckydjBMkdjdfi,o "kkΩ reRopkl c f/kr
d.lge uRopkl c f/krd qNy [ki=dkjeÁd kf'kr
dy kHkÁkIrd jogd kbHkhmiÊo;kche kjhegll dy kijo kghucjrA
opjvkid ikl gkrkgev kifo fHkUuek/;ekll w fp r
djld rgftllfdmldky kHkif=dkd kÁkIrgkld ;gvdvkidkd Slky xkgev o';
lfprd j a fd l hHkhfpfdRld h;i jke 'kgrvkigelfuldkpliddjldrgblhÁd kj
o S | 'k'kkdv xzoky
Lughdhv k'kkevkidkv kHkkjhA
ithœrd k;ky ; %
izk.kkp k; Z v kj k s X;e ~
u bfNiVh]pkeMxV]v xoky /ke 'kkykd ikl
gkFkjl204101ek-9412276076]9719996848
o S |Lo n s 'kd q ekjv xzoky
ch-,-,e-,l-v k; q o Znkp k; Z
izc U/kd k;ky ; %
ik.kkp k; Hkouv k; q ofnd l a LFkku
o|ux jh]fot;x<202170
Q ku%9412277250]971616101
Web. www.pranacharya.com
,dvke che kjh%,fDt e k
Dr. Laxmidutta Shukla (BAMS, MD) 48o "kkdkv u Hko
vk;one a ,fDt ekdkfopfpdkd gkt krkgSA;Ropkd h
,fDt ekdkvk;osZfndbykt ;kmip kj
,d xSjlÿkedv kSjb a ∂y ke Vh(Á Hkkfo rfgLlijl w t u
1-vH;x
gkuk)che kjhgftldd kj.k[ktyhvkSjyky iujgrkgSA
bl Áfÿ ;ketM+hcfV; k a d x .kkl;Drv kS"k/kh;ryl
bl e a ltuoky fgLldv kl ikldht xgHkhyky gkt kr h
Á Hkkfo rfgLld hekfy 'kdht krhgSAbll,fDt ekd k
gSA, Dft ekd kjkxi jkuk;krhogkld rkgSAgkykfd ]
byktl HkogSA
,y ki SFkhevcrd ,fDt ekdd kj.kd kirkug h a py ik; k
gSA
;jDrÁokgd kcgr j]' kjhjd ki k"k.k]ikuhdhd ehl
cpkovkSjml fgLle a ,VhckMh( ' kjhjdkl j{kknuoky
v k; q oZne,fDt ekdd kj.kkd higpkud hx b Z gvkSjbl e a
ÁkVhu;kSfxd)d Áokgv kSjmRiknud kc <+kudkdked jr k
fo fHkUumip kj k a tSlfdv H; a x(ryekfy 'kdhfo f/k) ]
gSA
oeu(mYVhd jokudhfo f/k)]fojpu(ey fu"d klud h
,fDt ekevH;xdfy,efjP;kfnryvkSjljl k a dryd k
fo f/k)]jDre k{k.k(jDrikr)vkSjyi(Á Hkkfo rfgLl i j
v kS"kf/k;kdkyiy xkuk)dkÁ;kxfd ;kt krkgSA
v k; q oZne a ,fDt ekdfy,uhe]gfjÊk(gYnh) ?krd e kj h
Á;kxfd ;kt krkgSA
2-oeu
(,y ko jk)vkSjcd phtSlhtM+hcfV; k a d kbL?rekyfd ; k
t krkgSA,fDt ekdfy,vk;ofndfpfdRld } kj k
v kjkX;o f/kuho Vh]e gkfrDr ? k ` r]x /kdjlk; u]voyxt kfn
yivkSjjld ijeyivkfnv kS"kf/k; k a d Á;kxdhlykgn h
t krhgSA
vk;ond nf"Vd k s .kl ,fDt e k
vk;ondvulkjd b Z d kj.kkdhotgl ,fDt ekd hche kj h
gkrhgSAfd l hHkhmed O;fDrd k,fDt ekdhl eL;kg k
ld rhgSA
bl Áfÿ ;ke a fo fHkUutM+hc w fV;k;ktM+hcfV;kdfeJ . k
d } kjkmYVhd jo kb Z t krhgSA;,dfM VkfDlQkbxÁfd ;kg
t k' kjhjlvked kc kg jfudky rhg,ov ekgh, D ?ft e k
gkudhlclcM+hotggSAoeudee a nkrjgd h
tM+hc w fV;kdkÁ;kxfd ;kt krkgSAblemYVhdfy , ÁfjrdjuokyhtM+hcfV;kvkSjmYVhdfy,Áfjrd ju
okyhtM+hc w fV;kd Á Hkkod kc <+kuokyhtM+hc w fV; k 'kkfey gA
fuUefy f[krd kj.kkl n k"kv kSj/kkr q dv lryudhotgl
, Dft ekdhl eL;kgkld rhgv ufpr[kk|in kFkkd k
feJ .ktSlfdeNyhd l kFkn /ky uk]v R; f/kd ek=ke
HkkjhHkktud juk]ÁkœfrdbPNkvkfo ' k"kr:mYVhd k
,fDt ek]l kjk;fllvkSjlQ nnkxtSlRop kjkxkdbykt eoeud eÁ HkkohgSAbldvy kok;#efVd jkx( ' kjhj dhl gk;dvkSjl ;kthljp ukd kÁ Hkkfordjuoky h ltu)]lkekU;td ke]xfB;k]xye[ kjk'k],fM ekv kSj fexhd kHkhfu;f=rdjuemi;kxhgSA
jkd uk][kkud r j a rcknO;k;ked juk]ekSleerqjrcny ko
tSlfdBMlxe;kxel B a M kgkuk]eNyh][kÍhphtv kSj
rktkdVg,v uktdkv R; f/kd l oud juk][kkud rjr
1-fo j s p u
bl Áfÿ ;keey fu"d klud } kjk' kjhjlvked kc kg j
cknl a Hkkx]' kjhje[kkudkl ghluip uk]y lhd kr a =d k
jkx]t:jriM+uiji a pdeuy u k]
mfprv kgkjvkSjtho u 'kSyhd } kjk' kjhjlvke(fo "kkDr
fudkykt krkgv kSj' kjhjev l r qfyrg,n k"kdkl rfy r
fd ;kt krkgSA
fojpudfy,,y ko jk]l UukvkSj:cctM+hcfV;kd k
in kFkk)dklkQdjld rhgvkSjbll ,fDt ekdbykte
ennfey rhgSA,fDt ekdkfu;f=rdjudfy ,fu / kkZfjr
Á;kxfd ;kt krkgSAbUg a vd y ;kfd lhvU;tM+hc Vhd
l kFk?feykd jHkhbLrekydjld rgA
d hx bfo fHkUufpfd Rlkv k} kjk' kjhjlvked kHkhc kg j
blfpfd Rlke ' kjhjlv R; f/kd fi ŸkvkSjdQd kc kg j
fudkykt krkgSA
fudkykt krkgSA
pfd]blfpfd Rlkdd kj.kikpuvfXudetkjgkt krhg
3?krd e kjh(,y ko jk)
blfy,okrn k"kokyO;fDrdkbldhlykgug h a nht krhgSA
3-jDrek{k. k
bl Áfÿ ;ke ' kjhjlfo "kkDrjDrdkfudkykt krkgSAfi Ÿ k
,y ko jkifjlp j.k]ikp u]raf=d k]mRltZuvkSjeknkÁt uu
Á .kky hijdk;d jrhgSAbl e a œ fe uk'kd]≈ t kZnk;d]dQ
fuLlkjd(cyxefudkyuoky h)]oSdfYid ]ok; uk' kh]
fodkjtSlfdRopkfod kj]fy ojv kSjIy hgkjkxerjr
jpd(ey fu"dkflrdjudhfÿ ;kdkfu;af=rd juk)
v kjkeikudfy,blfpfd Rlkdkt kukt krkgSAbld
vy kok;fljnnv kSjgkbijV'kud kHkhbyktd jrhgSA
4-y i
vkSjd M+oV kWfudd x .kik,tkrgA,y ko jki kS/kdd b
fgLlkdkÁ;kxfo fHkUud k; k Z dfy ,fd ;kt krkgSA
Rop kij,fDt ek]ltuv kSjx a HkhjvYljdbykted e kj h
?khvkSjtM+hcfV;k;ktM+hcfV; k a dfeJ .k} kjkxk<+ky i
rS; kjfd ;kt krkgSA
d i Ÿkdktly xkld rgARop kijvYljdd kj.kg qb
tyudkdedjudfy,eD[kud l kFk,y ko jkdky x k
vud jkxkdmipkjdfy,tM+hcfV; k a lyirS; kjfd ; k
t krkgyfd u jkxdd kj.kvkSjv l a rfyrg,n k"kdv k/kkj
ijghbutM+hcfV; k a dkp ; ufd ;kt krkgSA
ld rgA
4-cd p h
cd q p hifjlp j.k]'ol u]ekl i 'kh;vkSjy lhd kÁ .kky hi j
pÿ en(pdoM +)]fry ]jkb Z (ljlk)vkSjfoMxd k
dk;d jrhgSAblel q x /kd]œ fe uk'kd]tho k.kjk/ kh]
[kehj; q ‰djd]d 'rkv kSjfiIiyhdhtMd knghlc u
Q a xl jk/kh]jpdv kSjm Ÿktd x q .kik,tkrgSaAl kjk;fll ]
ikuheMkydjyic uk;kt krkgSA,fDt ekdbyktebl
yid kÁ Hkkfo rfgLl ijy xk;kt krkgSA
,fDt ekdhvk;osfnd t M + hc w Vh; k
1-uhe
,fDt ekvkSjlQ nnkxdtSlRop kjkxkdkfu;f=rdjue
cd phÁe[ktM+hcfV;kel,d gSA
;c[ kkj]vn: uhvYl j]ui q ld rk]t q dkev kSjg kFki Sj k
,otkM+kenn]lklyuefnDd r]nLrvkSjiVe a nnd
;ifjlp j.k]ikpur a =]'oluvkSje=Á .kky hijdk;d jr h
gSAbl e a ld q pd(≈rdkdkld fprd juk)]ok;jl jk/ kh]
bykte Hkhv ljd kjhgSA
v krfjdvkSjc kg jhnkukrjgl iLV;keyged:ie
RopkdkBMd nu ]jkx k.kjk/kd]œ fe uk'kdv kSjm Ÿkftrd ju
cd phdkÁ;kxfd ;ktkld rkgSA
d x .kik,tkrgA; ' kjhje[kudklkQvkSjv l rfyrg,
n k"kd kBhdd jjkxdkbyktd jrhgSA
,fDt ekdfy,vk;ofndv k S "kf/k; k
uhed i kS/kd fo fHkUufgLl k a tSlfdQ yk]tMdhNky ]
1-v kjkX;o f/kuhoV h
i fŸk;k]Nky]Q y]jlvkSjchtdrydkfpfdRldh;Á;kx
fd ;kt krkgSA;d bRop kjkxkdbykteennd jrhg
v kjkX;o f/kuho Vhey kSgHkLe(ykSgdkvkDlhtuvkSjok; emPp rkiekuijxedjd rS;kjgb)]f=Q yk(vkeyd h]
ftuel,d ,fDt e kHkhgSAbldvy kokuhexfB;k][kkl h]
fo Hkhrdhv kSjg jhrdhdkfeJ .k)]rke HkLe(rkcd k
Mk;fc Vht]tkM+kvkSjekl if'k; k a elt u]eyfj;k]t h
vkDlhtuvkSjok;emPp rkiekuijxedjd rS;kjgqb) ]
fepy kuk]'y "ekf>YyhvkSj#efVdvYljd kHkhbykt
d jrhgSA
2-gfjÊ k
'kº ikjn( 'kº i kjk)]f'kykft rfp=dey ]uhedkjlv kSj
vU;tM+hc w fV;kxkyhd:ieekStngA
; ' kjhjd l i .kLokLF;el /kkjd jrhgvkSj[ kjkcg,n k" k
dkl rfyr,o a Bhddjudfy ,blt kukt krkgSA
gfjÊkikp u]'ol u]e=v kSjifjl a p j.kÁ .kky hijd k; Z d jr h
vk;onefo fHkUufy o jjkxkd l kFkl kFkl HkhÁdkjd
gSAbletho k.kjk/kh]œ fe uk'kd ]m Ÿkrd]l x a /kdv kSj
Rop kjkxkdbyktebldkbLrekyfd ;kt krkgSAblot g
ok; uk'kd x .kik,tkrgSaAgfjÊkjDr'kk/kd([kulkQ
lv kjkX;o f/ kZuho Vh,fDt ekdbykte a mi;kxhfpfd Rl k
dju)d:ie a dk;d jrhgvkSjjDrd Lo LFk≈rdkd k
c uku,o a jDrÁokgd kcgrjd jrhgSAihfy ;k]Mk;fc Vht ]
gSA; Hk[kvkSjikpud kc <+krhg,ovfu;ferey fu"d kludhfÿ ;kl jkgrÁnkud jrhgSA
[kklh]c[ kkj]vip],fM ekv kSjRop kjkx k a dbyktdfy ,
HkhgfjÊkmi;kxhgSA
2-e gkfrDr ?kr
dVdh]v kjXo /k(vey rkl )]gYnh]fiIiyh];f"Ve / k
O; DfrdhÁœfrvkSjdbd kj.kkdv k/kkji jfpfd Rl k
iº frfu / kkZfjrdht krhgSAmfprv kS"kf/kv kSjjkxd funku
(ey Bh)]bÊk;udkQ y]xMph]fd jkrfrDr(fp jk; rk) ]
grvk;ofndfpfdR?ld l i jke ' k Z d jA
p nu]uhe]olkd k]'krko jhvkSjv U;fo fHkUutM+hc w fV;kl
e gkfrDr ?krrS; kjfd ;kx;kgSA
vk;ondvulkj,fDt e kgkuijD;kdjvkjD;ku
bl ejDr 'kk/kd]l a ÿ e .kjk/khvkSjcy o n /kd x .kik,tkrg
d jA
t k' kjhjlvked kc kg jfudkyuvkSj[ kjkcg,n k"kd k
l rfyrdjueenndjrgA
1-D;kd j
viuv kgkjex a gvkSjtktSlv uktkd k'kkfeyd jA
;,fDt ek]M e VkbfVl]d"Bv kSj'khrfi ŸktSlRop kjkxkd k
exd hnkyvkSjelj(yky nky)vkfnnky [kk; A
fu;f=rdjuemi;kxhgSAv ke rkSjijblxen w /kd l kF k
fy ;kt krkgSA
3-x /kdjlk; u
QyvkSjlfCt ;ktSlfdvkeydh]d RFkk]djyk]v u kj ]
Qky lkvkSjyglud kl oud jA
rh[kkvkSjgYd kHkktud jA
gYd kO;k;kedjvkSjlkQlQkbdk/;kuj[ kA jktLuku
xM +] ?kh]f=dV(rhud "kk;fiIiy h]'kfFkl [kkv njd]v kSj
d jA
e kjhpdkyhfep Z]dkfeJ .k)]vkeydh]byk;ph]nkyp hu h
d hi fŸk; k a vkSjNky]cd p h]'kº x a /kd]y kSg]'kgnvkSjv U;
dblkefx;kl x /kdjlk;udkrS; kjfd ;kx;kgSA
2-D;kud j s
rktkdVv uktdku[kk; A
bleekSt njDr'kk/kd x .kvudRop kjkxktSlfdd q "B
jkx]x a HkhjvYljvkSjQ kM +k a dmipkje a Á HkkohgSaA;x Hkhj
Rop kjkx k a ijHkhÁ HkkohgSA
4-v oky x q tkfny i
viuv kgkjemM+n(dkypu)d k'kkfeyud jA
eyh]fy lkM+kvkSjedk;tSlhQylfCt ; k a dkv iu
fu;ferv kgkjeuy A
nghv kSjfry[kkulcpAn /kdl kFkeNyhtSl[kk|
in kFkkdk]d l kFkuy
blyiecd phd cht]pky ekx jkd cht]rjoMd h
i fŸk;k]gYnhikmMjv kSjgjrky ekStwngSA
fnud le;lkulcp A
v iuhÁkœfrdbPNkvktSlfdey fu"d kluv kSji 'kkcd k
; ?kkod kBhdd jrhgv kSj?kkookyht xgijekbÿkfc;y
lÿ e .klcp krhgSAbldkmi;kxmipkjd hfLFkfrdv k/kkj
i jfo fHkUuvU;pht k a d l kFkfd ;kt krkgSA
u jkd A
v R; f/kd O;k;kedjulcp A
,fDt eke sa vk;osfnd nokfd ruhy kHknk;d g
,fDt ekdbyktdfy,voyxtkfnyidkiy k'kdQ y k
d l kFkbLrekyfd ;kt krkgSA
5-jld i w jey i
vk;ofndfpfd Rlkd Á Hkkodhtkpdjudfy,[ k qty h]
tyuvkSjck;iSjeikloky /kkol ihfM+r,fDt ekd e jht ijv/;; ufd ;kx; kFkkAblO; Dfrdkfojp u fpfd Rlkd l kFkv kjkX;o f/ kZuho VhvkSjip frDrxxy ?kr
bleykylhlk]d i j]e /keke(N Ÿkkc ukudfy , e /kefD[k;k} kjkc uk;kx;kihyjxd keke)]ukfj;yry
vkSjlQ nk(fy Fkkt)ekStngSA
[kkudkfn; k¤; kFkkAblfpfd Rlkl,d ghe ghue a ml
O;fDrd k,fDt ekd l Hkhy { .kkl jkgrfey x bZAo ghml
O; Dfri j],d lkyrdutjj[khxbv kSjik; k¤;kfdml
bl xk<yidky xkui j?kkovkSjvYljd kBhd gkueenn
,d lkyrd ,fDt ekd hche kjhnkc kjkughgqbA
fey rhgSAbldvy kok[ktyhv kSj,fDt ekdd kj.kyky
g b Z Ropkd kBhddjue HkhbldkbLrekyfd ;kt krkgSA
,dvU;18o " khZ;yM+d ijv/;; ufd ;kx;ktkfd
,fjF kzkM ek(RopkdcM fgLl ijx a Hkhjykyiud hfLFkfr)
Á Hkkfo rfgLld k/kkuvkSjlkQdjud cknbly xk;kt kr k
gSAblfrydryd l kFkfeykd jHkhy xkld rgA
l xfl r FkAv/;;ue a ik;kx;kfdbl fLFkfrd kBhdd ju
ev kjkX;o f/kuho Vhd l kFkvU;vk;ofndfpfd Rlkv k
tSlfdip frDr ?kr]d S'kkjxXxy [kfn jkfj"V ]Tojgjd "kk;
f'k'k]Hko rhefgykvk]oºO; Dfr]ekgo kjhd n kSjkuv kSj
vkSjfo f'k"VfgLlijtkR;kfnryÁ Hkkod kjhgSA
,fM ek]CyhfM a xY;d fe;k;kfl jkflld e jhtkdkjDr
v kjkX;o f/ kZuho VhvkSjTojgjd "kk;lgYdjpd(ey
e k{k.kfpfd Rlkughy uhpkfg, A
R;kx)dfy;Áfjrfd ;k;kftll ' kjhjlv kefudkyue
ennfey hA
v R; f/kd fi ŸkokyO; Dfrd kgfjÊkughnuhpkfg, A
x Hkko LFkkd n kSjkud e kjhughnuhpkfg, A
Ropkdv R; f/kd>M+udd kjxkekbÿkfc;ylÿ e .kd k
cd phd l kFk;f'Ve /kughnht kuhpkfg,Aikuhdhd e h
[kr jkFkkyfdutkR;kfnrylbllÿ e .klcpue a enn
l xzfl rO;fDrd kHkhblfpfd Rlklcp ukpkfg,Avd y
feyhAgkykfd ]O;fDrd kjkxl FkkM +hjkgrfeyhyfd u
cd phy uij' kjhjefi Ÿkd kLrjc<ld rkg
[ k qtyhtSldNy {k.kv HkhHkhcug; FkAdbÁdkjd
Rop k'kkFktSlfd ,fDt ekvkSjl kjk;flldkbyktud ju
,fDt ekdhvk;osfnd VhVe s Vl s t M + s vU;l> ko
ij,fjF kzkM ekgkld rkgSAblfy ],fjFkkM ekd k,fDt ekd k
x Hkhj:id gktkld rkgSA
,fDt ekRopkdh,dlkekU;l eL;kgvkSjbldkd kb Z
x Hkhjn q "Á Hkkoughgkrkgyfd ubldhotglfd lhO; Dfr
d euv kSjjkt e jkdthouijud kjkRedv ljiMld r k
vudfpfdRldh;v /; ukdhfjikV Z e a gYnhd k[kkuv kSj
gSAÁ Hkkfo rfgLlkij[ k qty hgkudd kj.kuhnHkh[ kjkc
y xkunkukghrjglfo fHkUuRop kjkx k a tSlfd ,fDt e k]
gkrhgSAo ghd e;kv i; kZIruhnyudhotglthoud h
l kjk;fll][ktyh]],Du]jfM ;kM e VkbfVl]fofVfy x k
x .ko ŸkkHkh[ kjkc gkrhgSA
(lQ nnkx)vkSjvkjyykbd uIyul(ege a nn Hkjpd Ÿ k
iM +uk)eÁ Hkkod kjhc rk;k;kgSA
,fDt ekdhvk;ofndv k"kf/kdud l ku
vk;oneÁkp hufpfd RlkvkdkmYy [kfd ;kx;kgt k
,fDt ekvkSj[ktyh,oRop kijykyiul jkgrfnykue a
mi jkDrfpfd Rlkvkdi;kxligyfo fHkUulko /kkfu; k
cjruhpkfg,A
enndjld rhgA;Ákœfrdmip kjRopkdkBMdnrg Sa ftllcgrjuhnv kikrhgSA
vk;ofndmipkjdvrxrvkuokyhl HkhÁkœfrd
x H kZo rhefgykvk]oºkvkSjdetkjO;fDrijoe ufpfd Rl k
dkÁ;kxlko /kkuhioddjAbldvy kokgkbijV'kuv kSj
∫n;l c f/krl eL;kvkl xfl rO;fDrijHkhoeudkÁ;kx
djulcp ukpkfg, A
tM+hc w fV;kvkSjv kS"kf/k; k a dkÁ;kxfpfdRlddhly kg ijghd jukpkfg, AO;fDrdhÁœfrv kSjfpfdRld h; fLFkfrdv k/kkjijghvk;ofndfpfdRld mfprbykt
detkjikp u]ey }kjevYljv kSjnLrdhl eL;kl
,ov kS"kf/kyudhlykgnrg Sa ftlle jhtdkt YnhBhd gkueennfey rhgSA
xfl r
t kr h
Rop kjkx &fpfdRl k
Ropkekuo' kjhjdkv ko j.kgS]Ropkft ru h
ud kjkRed lkpd kHkhRop kij'kh?kÁ HkkoiM +r k
ped n kj]c nkxeqyk;er Fkkyphyh],d l kj
gblhfy ,rkRop k' kjhjd kni Z.kov k; ukg
gkxh' kjhjmrukghvkd "kdol qUn jfn[kxkv r %
me z d kÁ Hkko %
;g' kjhjd hi"Vrk]eudhÁlUurkr Fkkv kRekd
oº ko LFkkeRop kijtk>fj;koly o Vfn[ kkb
l Ur k"kd kni .kgSARopklfpd ukvkSjrSy h;
nrhgd kj.kRopkd uhpjguokyhekl if'k; k
in kFkfu"dkflrgkrkgftldd kj.kghRop k
d hek= k?kVrht krhgftllRopkdhpedv kSj
dkey]eqyk;e]fLu XËkovkd "kd r Fkkl qUn j
curhgSARopkl n h Z xe h Z]o " kk Z oÁn w f"kr
okrko j.kl ' kjhjdhl j{kkd jrhgr Fkkokrko j. k
ypd fu jUr j?kVrht krhg: [kkiuc<+rkt krkg
v r%bllcpudfy,ÁfrfnuLukulio
v H; axrSyd hekfy 'kd juhpkfg,r Fkklfn; k a e
e a Q Syg,tho k.kv k a d kc kgjghjkdy rhgSA
Ë k w il ouv o';d jukpkfg, A
' kjhjd n f"krrŸo; w fjd ,flM]; w fj;k]{kkjv kfn
e k S led kÁ Hkko %
d kfu"d kf"krd jrhgyfd uRopkdkLoPNo
Rop kijekSled ifjo rZuvkSjokrko j.ke a v ku
fu jkxgkukvfuok; Z gt cRopkdkLoPNughj[ kk
oky mrkjp <+kodkl hËkkÁ HkkoiM +rkgokrko j. k
t krkgr kjkefNÊcngktkrg Sa ' kjhjdilhud
erkiekud,dk,d fxjtkuoc<t ku]ok;
l kFkn w f"krrRoc kgjughfud y ikrrkvud
e.My e a ekSt njlk; u]n f"krikuhvkfndkRop k
Ropkdfod kjmRiUugkuyxrg Sa t c ' kjhje a
d kb Z che kjhvkt krhgrkRop kijHkhmldkv l j
fn[krkgSA
Rop kijÁ Hkko %
Mk-fx j /kkjhykyfeJ
dhl a jp uk]pedypd ijc qjkÁ HkkoiM +rkgSA
'khrΩ reRopkdkl [kkiuc<t krkgokrko j. k
erkiekud fxjulRopkd hc kg jhijreiku h
dhd ehgkuy xrhgSAbl[k'dhdd kj.kRop k
tulkekU;e a l kËkkj.kr,dv ke Ëkkj.kkÁpfy r
d hLuk;rfU=dkv ki jf[kpkoiM +rkgr Fkkbld
gfdRop kjkxv kl kuhl Bhd ughgkr],d c kj
d kj.k[ k qtyhd h' kq#v krgkt krhgSA jkretSl
gktkuijckjckjgkrjgrgSaAbled q NlR; r k
ghO;f‰ xe Z diM[kky rkg[kty hgkuy xrhg
Hkhgd kj.kRop kjkx'kkjhfjd gkudl kF k
vkSjO;f‰ ËkhjËkhjlkjcnud k[ktykuy xrkg
ekufld Hkhgn[kue;gl hËkkRop kijghfn[ kkb Z
v r%l [kk".ktydkÁ;kxornuq:i[kkuiku
nrkgr Fkkekufld gkudkdkbLi"Vd kj. k
d jukpkfg,Acjlkrd igyfuekyd k[kkukH kh
?nf"VxkpjughgkrkijRopkd keuijÁ Hkko
blÁdkjdfopkjd km ŸkeÁfrdkjgSAxh"eΩ r
'kh?kifjy f{krgkrkgÁlUurkvkSjrukoe q ‰ jgu
l;dhÁ[kjrkRopkdhuehd kjkddj: [kkiu
okyy kx k a dhRopkd kfUrghu]uhjllhut j
Êorkiekuc <+krhgftll Ë k wil>qy l ukluc u Z ]
v krhgSA,ly kx k a d efLr"d ijLi"V:il
ydhjiMt krhgld kjkRed r Fkkfu jk'kko
fj a xokenkn[kkt[kty h?kekSfj;k;dk;d c <
t krhgv r%Êooikuhdkv fËkd l ouB.M iku h
lRopkdhn[ kHkkyov kgkjfo gkjd ju k
pkfg, A
lÿked jkx k. k q d kHkh' kjhjdhRopkij'kh? k z
' k"kjgmcyrle;1fd ykxMfeykdj23
mQkuvkun a B.MkgkuijNkudjj[kfjd ke
djudfy ,fÁt o Z'kudfy,10xzkelkfM;e
Á HkkoiM +rkgftll[ k qtyhvkfnlÿked jkx
oStke jfey k;ktkld rkgSA44pEep ikuhd
,d n w ljO;f‰ddiMvkfnd Á;kxlc<t kr
l kFkikekfjovU;v kS"kfËkdv u q ikud:ie a
gSaA> q Xxh> kikfM +;ke a xUnxhe a jguoky]ug h
Áp rkdjAy {kku H k w r;kxgSAx .km Ÿkej‰ 'kkËkd
ugkuoky]Ld w yhcPpk]d M+kdjdVmBkuoky ]
gl HkhÁdkjdp e Z jkx k a e a rRdkyQ yÁnm Ÿke
lkQl q Fkjujguokyet n j k a e a ;gl a ÿ e .kcgr
,.Vhok;kfVd gSA
rthlQ Sy rkgv r%lQ kb Z dkË;kuj[kukcgr
3-ipfr‰ ?krxXxy %'kkL=h;;kxgv kË k q fud
t: jhgSAv kgkjd hrkl o kZifjH k w fedkgv kgkje a
;xdnlkË; jkxl kjkbfll(e.Myd q oj)e a
6jle Ë kqj]vEy]y o .k]d Vq]fr‰]d "kk;
m Ÿkey kHknk;dgd q "B]ukM+ho z.k]v c n]fo ÊkfË k]
ftudklke a tL;t: jhgv fËkdd V]fr‰y o . k
x a Ëkeky k]i qjku ?kko]pd rk]v ijl]QkMQ a lho
in kF kk ± dkl o ufepelky nkjv fËkdry gq,
tfVy i qjkup e Z fod kjke m ŸkeQ yÁngSA
r Fkk[kÍin kFkkd l oul HkhRop kjkxc<t kr
gSaA
'kk/kdd i 'ky %'kº x UËkd]v kjkX;o Ëkuh2020
xzkejle kf.kD;]v erlRo1010xke]f=Q y k
igukovkSjlkSUn; Z Ál kËkuijHkhË;kunu k
p . k Z 40xzkelcd k?kkVd j*0*lkbtdd SI'ky
v ko';dgukbykudl a FkfVd r Fkkil huku
Hkjy a 11d SI' k w yl cg'kkeikuhlyv kej‰
lk[kuoky,o a c g q rVkbVdiM+kd iguul
'kkËkd,oo z.kjkpd e gklvkfnl Hkhp e Z jkxi j
[ktyh,ytgkt krhgfL=; k a d b Z Ádkjd
lkL;ku HkrA
lkSUn;Ál kËkuÁ;kxd jrhgftue a ,ldfedYl
4-f'o=oV h%(Loku H k wr)ckoph200xke ]
fey gkrgtkRopkdfy,lkRE;ugkui j
,ytmRiUudjnrgSaA
Rop kjkx k a ijLoku Hkr14p rn 'k;kx jRu %
v uUrey]dVdh]fp jk; rk100100xzke]f;l
150xke]fped]j‰ pUnu]et hB]jRut kr]uhe
Nky]Lo . kZl jhjhey ] H k a x jkt]e a gnh]'kºgM rky
1-ikekfjo Vh%eft "Bkfnp . k Z 40xzke]f=Q y k
jlkSr5050xzke]y kSgukx]d lhl HkLedxty h
p . k Z 40xke]fxyk;40xzke]fp jk; rk20xzke ]
{ kq: e u %f'kyk1010xzke Hkko ukxke w =d hHkko u k
' kqº x UËkd20xzked keft "BkfnDo kFk,oxM q p h
ndjp .kd ekuxkyhc uky22xkyhl q cg'kke
Do kFkdh11Hkko uknofQjfp iqjd "kk;
xke=loikuhl n a ;g'ord q"B(lQ nnkx)e
xe Z xeegh100xzkexXxqyfeykdjmld h1
ge kjkvul ËkkRedv u H k w r;kxgSA5-f'o=y i %
Hkko ukndjVcyVoxkfy ; k a Lo . kZd ekuc uky a
ckd q php . k Z 100xzkev 'kºgM rky25xzke
11xkyhl cg'kkeikuhlofipedd "kk;l
?kkVd j'kh'khe a j[ k a blxke w =e a ihldjlQ n
y a ;gge kjkl HkhÁdkjdp e Z jkx k a nkn[kkt
nkxijy xko a A21o a fnuly kHkgkrutjv ku
[kty h,fDt ekgi hZt],yt h Z e a y {kku q H k w r;kx
gSA
y xxkA ËkS;iod Á;kxd jrjg a ANgekgrdy x
ld rkgy kHkgkrkgv u q H k wrgSA
2-fip q edd "kk;%d k a p ukjNky]ccyNky ]uhe
Nky]d.Vd kjh]bUÊy .ke w y]ethBl Hkhl e Hkkx
e kF k s dhfcafn; k%vktd y cktkje a efgykvkd
fy,c g q rÁdkjdhvkd " kZd fcafn;kfcd rhg
ft UgfL=; k a e kFkijy xkrhg Sa bufcafn;kd k
fpidkudfy,tkdfedyy xk;kt krkgmll
cgrlhfL=; k a dklQ nnkxgktkrg Sa bld
vy kokty gq,LFkkuijHkhlQ nnkxgkt krkg
ftl e a blyidky xkul21fnuey kHkgkt kr k
gSA
6-jle kf.kD; A
7-O; kfËkgj.kjlk;uA
8-x UËkdjlk;uA
9-v kjkX;o Ëku h
10-d S'kkjx qXxy A
11-'khrfi ŸkHkt ujl
12-p kifpU;kfnp . k
13-[kfn jkfj"VA
14-e gkeft "Bkfj"Vvkfnv Áfrev kS"kfËk; k a
v k; q oZne g Sa tkRop kjkx k a e a lQ y gSaA
iF;kiF;
v kgkjfo gkjiji jkË;kunÁœ frfo#ºv kg kj
n w Ëkd l kFkeNyhon Ëke a ued oky in kF k Z Á;kx
djul,yt hgkrhgSA'ord q "Bd hmRi fŸkgkr h
gSAv fËkdvEyd V q fr‰y o .k; q ‰pViV
elky nkjHkktuud j a AÁkœfrdlkSUn;Ál kËku k
gYnh]gy ko 'k]l UrjdfNyd]pUnuv kfn
Ákœfrd miknkuklouin kF kk ± dkÁ;kxd j
c g jk"Vh;d Eifu;kviudfed ycpudfy ,
gekj;kxkd hfuUnkon q "ÁpkjdjviuÁ;kx
cp r Fkijvkt mUgkugekjuhegYnh,y ko jkd
iVVyud hgkMep hg qb Z gSAekSledv u q lkjg j h
lfCt ; k a ,oQ y Hkji w jek=ke a l oud j a AdPp
Ve kVjedkyhfep Z feykdj[kkulRop k
dkfUre;curhgekufld rukole q ‰jgA67
?k.Vl [ki w oZd x g jhfuÊky a AdPp hujgunl kr
le;f=Q ykp . k Z 1pEepdl kFk2xky h
v kjkX;o Ëkuhyulvk;ondmin 'kkd kiky u
d jrgq,v kjkX;e;thou;kiud j a A
pgjd h[kcljrhv a njlv krhg A
Mk; Vhf'k; uÁkphc a ly
fd ruhHkhegxhÿ he]Q f'k;y ;kVhVe a Vd kukd j
9?kh[kk,]ftl e a foVkfeu,]Mh]v k S jbgkrkg -
yp gjijrcrdXykkughv k;xktcrdv ki
10-gYnhv kjXy k s b a xfLd uiku s dfy,MkbV#Vhu
v a njlgYnhukgkA
vktd hHkkxnkSM Hkjhft a nxhvkSjcnyrg,
d kVkbeyhQky k s d ju s dht: jr gSA
11-lcgd kuk'rkfLdidjulcp A
[kkuikuefLdudk/;kuj[kiku kFkkM+kef'd y
12-M s yhl q cg,d fuf'prle;ijgYnhuk'r k
gkx;kgSAblhotglvktd;okfLdult q M +h
[kk,Al ghle;ijHkktud j a
i k W cyEllt>jggSAp gjijnkx ] /kCcv kSjfi a iy
dhl eL;kvcv ke gkxbgSA
v xjv ki HkhfLdult q M+hikcyEll ij'kkug S]
13-LuDleckgjdktdQ w M[kkudctk;gYn h
Lu SDlvkjLe nht 'kkfeyd jsaA
14-p gj s dhpedd k s c < + kudfy ,gYnhMkbVd
gYnhvkSjxkYbxfLd uikukpkgrgS]rkvkid k
v iuhMkbVijFkkM+k/;kunudht:jrgSAv iu h
l kFkl kFk;kxkluoO;k;ked jukHkht: jhgSA
15-n s jjkrrd tkxul Hkhp gj s dhpedQhd h
MkbVedNpht k a d k'kkfeydjdvkiv kl kuhl
gYnhv kSjx kb a xfLd uikld rgSA
ped rhRopkdfy,MkbVfVIlRopkv kSj
v kgkjdk,d n w ljijx g jkÁ Hkko gkrkgSAvkid h
Ropkdhlgrd kc uk,j[kudfy,l ghv kgkjd k
l oucgrt: jhgSA; g k ° d q Ne gRo i .kfc a n q fn,x,
gtkvkidhRopkdkLo LFkvkSjped nkjc uk,
j[kueenndjld rgA
1-gjhi Ÿ k s nkjlfCt ;kpgjdkped nkjc uk,xhA
2-p huh]ued]v k S jt ~ ;knkfÁt ofVookyhpht k a A
l ijg s td jA
3-T;knklT;knkih,ikuhA
4-vd q fjrv ukt [kk,A
5-fLdud kuhcvkj,y k s o jktwlXykbxc uk,xkA
6-v k s exk3Q Vh,flMlokyQ wMtlvy lhd
cht]v [ kjkV]v k S jfp ;klhM~l [kk,A
7-MkbVejxfc j a xQyvkjlfCt ; k a 'kkfeyd jA
8-VekVj[kk,]ftleykbd kihu gkrkg S t k s ,d
,VhvkDlhMVd s :iedked jrkgSA
iMld rhgSAblfy ,]v xjXy kb a xfLd uikukgr k
dkv kSjHkhcgrjc ukueenndjldrgAv iu h
deld e 8 ? k a Vd huhnt:jy AXy kb a xfLdudfy ,
uhpc rk,x,[kk|in kF kk Z l n jhc ukukt: jhgSA
1-pViVkvkSjelky nkjHkkt u
2-v f/kdrSyh;;ktdQ M
3-gkb Z lkfM;ev kSj'kxjoky [kk|in kF k
4-' kjhjdv krfjd rkiekud kc <+kuoky [kk|in kF k
;fnv kiLo LFkvkSjped n kjRopkpkgrg]rkl g h
[kk|in kF k Z [kkukokLroee gRo i w .kgSAHkkjrh;v kg kj
Ákœfrd l a njrkdkvkSjT;knkc <+koknudfy,ge
T;knklT;knkÁœfrd phtkd kl oud jukpkfg, A
ped n kjRop kikue a MkbVdk,dv ge jky gkrkgSA
;fnvki,dv PNhMkbVy rg Sa]rkvkidkl a n jfn[ku
dfy ,C; w VhÁkM DV ~ l ijboLVug h a d jukiM xkA
l ghv kgkjdkl oudjuludoyvkidhRopke
l q /kkjgkrkgS]cfYdvkid hi jhlgrijHkhld kjkRed
Á HkkoiM +rkgSA
ecgrlkjvyxvyx[kk|in kFkg Sa tkvkidhRop k
ckfj'kd eklee
a che kjhc < +kld rkgrykgv kHkkt u A
v k; q o sZ nkpk;M k W v fH k" k s d (QkmMjvk;onQ M j'kuvkQ + bfM; k] Veda 24X7]lkfRod gY Fk)
Ω
o " kk Z r q e ' kjhjd hÁkœfrdvfXudetkj(e a n
fd ;kt krkgS]ftllmue a gkb Z DokfVVhe a d Sy kj h
@Ëkheh)gkt krhgD;kfdbll igy xzh"e(xe hZ)
vkSjQ SVgkrkgSAcjlkrd ekSlee a fu;fer: i
Ωrdd kj.k' kjhjdhvfXudetkjgkt krhgt k
o " kk Z Ω re Hkhblhv o LFkkejgrhgS]l kFkgho " kk Z
lry kg q v kHkktu[kkulotuc<ld rkgv kSj
e kVkiktSlhl eL;k, a iSnkgkld rhgA
d le;e a g qb Z ckfj'kdd kj.kekSlee a vEy h; r k
bldv rfj‰ty u]vip]vkSj,flfM VhtSl h
c<t krhgS]ftll ÁR;d rjgdkv kgkjvkSjty
l eL;k, a gkld rhg]l kFkghry kg q v kHkkt u
(ikuh) HkhvEyh;Á Hkkod kgkt krkgS]bld
d kj.k' kjhjdhvfXui w jhrjgldetkjjgrhgSA
' kjhjd ki k"kd rŸoÁnkuughd jrkgS]bue
ikSf"Vd rkud c jkcjgkrhgSAryg,Q M
detkjvfXud hfLFkfre a t c HkhdkO;f‰
d kWfEc u 'ku' kjhjdkfd l hHkhrjgd i k"kd rRo
ry hHkuh]fep Z elky okykv kgkj[kkrkgtSl %
tSl%ÁkVhu]fo Vkfe u]fe ujYlvkfnÁnkuug h
i w M+h]id kSM]d pkSM +h]HkV w jvkfnrkmudkipkue a
djrA,lQ +w Mdv fËkdl oul ' kjhje a gkb
ij'kkuhv krhgS]bldl kFkl kFkblrjgd v kg
dky LVky gkV Z ltM+hl eL;k, a Cy M 'kxjc<+u drgSA
co
y [kd %M k W uohup kgku
o fj"Bvk;o nfo ' k"kK 'kY;fpfdRld
J hËkUoUrfjDyhfud ]xkft ;kckn(m-Á -)
www.ayurvedapilescure.com, Contact: +91-9818069989
vk;o Znfpfd RlkltMll ekIrgkxhcokl hj
iM +rkgSA
coklhjxnk(ey }kj)e a gkuokyh,d lkekU;
E;dldkfud y ukd Hkhd HkheLlkd LFkkui j
che kjhgS]ftleey R;kxd le;j‰ lkor F kk
'ySf"edÊod klzko Hkhgkld rkgSA
eLlQ w yudhl eL;kgkrhgS-blikbYl; k
cokl hjfdruÁdkjd hgkrhg %
ge kjkbM ~ l Hkhd grgSaAv k; q one a blv 'kd gr
lkekU;rkSjijcoklhjnkÁdkjd hgkrhg,d o g
gSaA;gche kjhfL=; k a dhv i {kki# " kk a ed NT;kn k
gkrhgSA
coklhjÁe[kd kj. k%
·coklhjdkÁe q [kd kj.kiVd h[ kjkchoikp u
rU=dkdetkjgkukgSAbldv frfj‰d kj. k
fuEug %
·yEcle;rddCtjgu k
·ey R;kxd le;tkjy xku k
·Vk;yVe a dkQ hnjrd cSBu k
·g fjfMfV(o U'kkuxrd kj.k)
·vfrlkj(nLr)
coklhjÁe[ky {k. kPiles; Symptoms:
ftl e a eLlv a njgkrg Sa ftlv a n: uhcoklhjd g k
t krkg( b a Vjuyge kjk;Ml )bl ej‰ lkoÁe q [ k
y {k.kgkrkgSA
ftl e a eLlc kgjghfn[kknrgftllkekU; Hkk" kk
ecknhcoklhjd gkt krkg,Dl VuZyge kjk;Ml
ble a nnoeLld kegl w l gkukÁe[ky {k.kgkr k
gSA
coklhjtSl gh,dnl jhche kjhgkrhgftl e
xnkep hjkyxt krkgS]ftlfQ 'kj;kxqnp hj
d gkt krkgfQ 'kji qjkukgkuijmld≈ ijH kh
eLlkcut krkgS]ftllfVuyVSx;klfVuy
ikbYldgrg Sa ;gHkhcknhcoklhjdv rxZr
v krkgD;kfdbl e a [ k w ulkekU;rkSjijug h
ey R;kxdle;j‰ L=kolkekU; r %
fxjrkA
rktkj‰ c a n k a ; kËkkjd:ie a fud y rkgS]tknn Z
coklhjlcpkod mik;
jfgrgkrkgSAi jUrtcc kg jheLl gkrg Sa ; k
HkktulEc UËkhv knr k a ecny koj'knkjlfCt ; k a ]
coklhjdl kFkfQ 'kj(x q phj) HkhgkrkgS]r k
j‰ lzkod l kFknn Hkhgkld rkgSA
lyknoQ ykd kfuR;l oud j]rtfep Z ]
elky k a dkÁ;kxukd j a Aikuh??y hVjÁfrfnu
ey R;kxd le;eLlkd kc kg jfud y ukjkx h
tcVk;yVecSBdjtkjy xkrkgS]rkeLlc kg j
fi;Ap k;]d k W QhdkdeÁ;kxdjAblliV
BhdjgxkodCt ughgkxhA
vktkrgotctkjgVkrkgrkeLlv Unjpy
· ey R;kxd le;T;knktkjuky xk; A
tkrgSaAd Hkhd Hkhtccoklhji jkuhgkt krhgr k
eLl k a dkv Unjdjudfy;mxyhd kl g kjknu k
· ;fndCt gkr kjkren w Ëkd l kFke q uÙ ko??
pEepblcxkyd hHklhy a A
v k; q o ZnfQ t hf'k;u;k{kkjl =fo ' k"kKl
feydjlykgv o';y a A
D;kt: jhgM k W DVj} kjkp sdv i %
xzM (FIRST DEGREE HEMORRHOIDS)H kh
dgrgAQ LV Z xzMd ikbYlc kgjughv krg Sa o
muldoyey R;kxd le;j‰ lkogkrkgS]t k
lkekU;rkSjijikbYlfQ 'kjdy {k.kfn[kui j
fd lkekU;rkSji jfc uknn Z d gkrkgogeyR;kx
jkxhd feLV'kkil[knghnokyd j[kky rg Sa o
dle;cwnc w a ndjd [ k w uVid rkg; k
blche kjhdkfd lhd kc rkue 'keol a d kp
d Hkhd Hkh[ k w uT;knkek=ke a HkhËkkj;kfipd kj h
egl w ldjrgSaAdbc kjftlche kjhdkge
d hrjgvkld rkgSA
lkekU;ikbYlle>jgg-ogd kb Z x Hkhjche kj h
coklhjdhf}rh;v o LFkkftlld a MxzM; k
tSl xqnkdkd Sal jHkhgkld rhgSAv r%;fnxnkl
ld a MfM x h(SECOND DEGREE HEMOR
j‰ lzkogkjgkg;kfQjvkid knn Z gS]rkge kj h
lykg;ggfdv kifo ' k"kKfpfdRldl
RHOIDS)Hkhd grgSaAbleeyR;kxd le; #d#ddjj‰ lkorkgkrkgS]yfdul kFkg h
feydjpdviv o';d jok, a ]d gh,lkukg k
coklhjd eLltkjy xkuijc kgjvktkrg Sa
fd ;glkekU;ikbYl ukgkdjd kb Z x a Hkhjche kj h
(PROLAPSE OF PILES MASSES) yfd u
dky {k.kgkv xjv kibld kbXukjd jrg Sa rk; g
vkid LokLF;d kgkfui g q pkld rkgSA
d S l s fd ;kt krkgjkxhdkp sdvi\
xqnkjkxLFkkfud i jh{k. kLocal ano-rectal
examination
tkjgVkuijxqnk}kje a v njHkhpytkrgA
coklhjd hr ` rh;v o LFkkftl FkMxzM; kFkM Z
fM xhikbYl (THIRD DEGREEHEMORR
HOIDS) Hkhdgrgml e a eyR;kxd le;
lcligyMkDVjvkidkfy FkkVkeh;ky ∂V
y SVjyikft 'ku(LITHOTOMY OR LEFT
LATERAL POSITION) efy Vkrg]mld ckn
xqnk}kjomldv kl ikld ,fj;kd kV k W p Z ; k
QkdlykbVdhl gk; rklË;kuln[krg Sa fd
o g k a ijdkbc kg jheLl k(external tag, or pile mass)Ropkd kbUQ D'ku (SKIN INFECTION)
t+[e(WOUND OR ULCERATION) ;kd kb Z
Q +kM k(ABSCESS) ;kl w t u(SWELLING) r k
ughgS]bld cknogvkidktkjy xkudfy ,
dgld rg Sa]ftl e a v xjvkidkv a n: uhikbYl (INTERNAL PILES) gS]vkSjeLlcM g Sa rko g
c kgjvktkrg Sa]ftllmudhv o LFkk;kxMd k irkpy rkgSA
ikbYldhfMxh;kx z s M %
coklhjd hÁ Fkev o LFkkftlQ LVfM xh;kQ LV
tkjy xkuijc kgjvktkrg Sa ogtkjgVkui j
ghv kËkfud i fj"œr: igftleeLldkyt j
v njughtkrg Sa mudkv a njdjudfy , jkx h
dkmxyhdkl g kjknukiM +rkgSA
fd j. kk a l u"Vd jfn;kt krkgS-{kkjd e Z]{kkjl w =
fpfd Rlk;kyt jfpfd Rlk(vfXude)vkfn; g
;fnd kb Z jkxhrrh;v o LFkke Hkhl e q fprbykt
ughd jrkgr Fkkv kg kjfo gkjdkl efpriky u
l Hkhfpfd Rlkmiÿev u q Hkohv k; q oZn'kY; fpfd Rlk} kjkghd jokuhpkfg,AHkkedÁp kj
ughd jrkgrkrrh;v o LFkklp r q Fkv o LF kk
djuoky quacks N nEc jfpfdRld k a l n wjjgu k
(4thxMge kjkbM ~ l)e a coklhji g a pt krhg
pkfg,r Hkhvkid kLFkkbifj.kkeÁkIrg k a x A
ftl e a eklkdj(eLl)lnSoc kgjjgrg Sa]r F kk
;fn jkxhdkcoklhjd l kFkfQ 'kj; kHkx a nj; k
v xqyhlv njËkDdknuijHkhv njughtkrg ]
i q u%c kgjvktkrgAblv o LFkke a v kS"kfË k
Q kM +kHkhgrkmlnndhv u H k wfrgkld rhgSA,l
emlm".kkndv oxkgudkQhennxkjgkr k
fpfd Rlkl a Hkoughgr Fkkjkxhd k'kY;fpfd Rl k
dhlykgnht krhgSA
coklhjv k; q osZfndfpfd Rl k%
gSble,dVc;krlykydjml e a xuxukiku h
Hkjdjml e a l,dpEepfQVd jhihld jfey k
nrg Sa]r Fkkxqnk{k=dkmleM q ckrg,cSBtkrg Sa
coklhjd h' kq#v krhv o LFkketcdoyj‰ lko
bllnne a dkQhv kjkefey rkgbldfVlku; k
gkrkgrkDokyhQkbMvk;o nfQ t hf'k;ud h
flVtc kFkdgrgA'kY;fpfd Rlkd cknH kh
lykglv k; q oZfndv kS"kfËk;kd Á;kx} kjkdkQ h
MkDVjbldhlykgÁk;%l Hkhjkfx; k a dknrg Sa
v kjkefeyld rkgr Fkkche kjhdkvkxc<+ul
bllt[et YnhHkjue a l gk; rkfey rhgSv kSj
jkdktkld rkgSAv k; q oZnej‰ lzkod kjkdud
jkxhd k'kY;d e Z d i'pkrgkuokyd"Vl jkgr
fy,c g q rlv kS"kfËk;kmiy CËkg Sa ftl e a n w okd
;kx]yTtky]y kËk]e
gl kFkghl kFkdCtd
fu 'kkFk]v kjXo Ëk]f=Q
fpfdRlddhlykgl
LFkkfudÁ;kxgrv u
ryvkfnmiy CËkg Sa ]
dkQ hennfey rhgSA
tcche kjhT;knkc<t
leLl k a dkfudky fn
LFkk;h:ilN q Vd kj
lt jhdhv U;fo fËk; k
d kjxjgSA
vk;one a v U;fo fËk;
vfXud e Z ;gHkhgjÁd
ijekuVBhdd ju
vktdyyt jfpfd Rl
fey rhgSA
fLkfredp n w kegYnhd kihldjQ gq,
LFkkuijekfy 'kdjulRopkeyk;e gkt krhg S]
r Fkk,lkdjul g kFki SjkdkQ Vukc a ngkt krkg
vkSjtkQ Vgq,goBhd gktkrgA
kkL= h
grv ki
oued
gtk,x k
ln;o Ëkd dp.c u k
rFuhe ibld h
lÁ;kxl uei j h A dxy r y xrhgSA
tcd H kh
cd p . k
liuhd
dl eL; k
lcl m Ÿke gSA;fn rbld O;f‰ xdjul
] ] ] q yv nH kh
n wjgkrgA jkxke a gYnhdkÁ;kxdjrle;ckt kj
dhfil hgbgYnhdkÁ;kxud j a AgYnhd hxkB
ydjLo; a ?kjijmldkp .kc ukdjÁ;kxd ju k
6i Fkjhxy ku k%v PNhgYnhr Fkki jkuxMd k
v fËkdy kHkd kjhgSAukVv kS"kfËkl oudjul
NkNefeykdjd q Nfnufujrjl oud jrjgul
igyviuoS|dhlykgyd jfu jkxc u a A
i Fkjhxyd j' kjhjlc kgjgkt krhgSA
v k/ k q fud ifjo s 'ke sa e / k q e s gj k s xl s d ku
e /ke g jkxd ki a pd e Z fpfdRlklfu okj. k
'kf'kH k w "k.k'ky H k
Hkkjrh;fpfd Rl kHko u ] ,3@14,e-v kb-t h-jkfg .kh(l DVj8) fnYyh110085]ekck%09911390318
i a pd efpfd Rlke a v XU; k'k;d k s l 'kDrc uku
ihfM + r g k s tk,d q Nd gku g h a tkld rkAe / k q e g
dfy , 'kjhjd k' k qfºd e Z fd ;kt krkgSAt c
j k s xl810o " k Z dhv k q ;dkfd 'kkjHkhihfM r
gkld rkg S vkj4050o "kd kik<i# "k]
v XU; k'k;l 'kDr gkt krkgrkv XU; k'k;jl
i;kIrek=kecuuy xrkg S vkje / k q e gj k s xd k
L=hi# "kl eku:il s e / k q e gj k s xl ihfM r g k s r s
izd k s iu"V g k s rkgA
g a Ad Nn 'kd igy s e /kegj k s xd k/kuk< ~ ;
ifjo kj k sa d kjkxd gkt kr kFkkA
vH;xekfy 'ki a pd efpfd Rlke s
e / k q egjkxhdhfo fHkUuvk;oZfnd r S y k a l
/kuk<;ifjo kj k s e a v f/kd i kSf"Vd o
fe Bkb; k s dkl oud ju s o 'kkjhfjdJeu g h a
v H; a xfd ;kt krkgSAv H; a xd s fy,cy kr s y ]
{khjcykryofrydkry bLr s ekyfd ; k
djud s d kj.kL=hi q # "ke / k q e s gjkxd kf'kd kj
t krkgAl Irkgen k s rhufnuHkhvH;xd ju
cur F ksAi kSf"Vd Hkktulmudkv XU; k'k;
l j k s xhd k s cgry kHkg k s rkgA
(iSafÿ ;kt)fod rgkrkFkkAv XU; k'k;jl
(b a lfy u)dhd ehdd kj.kt c 'kjhje a 'kd Z j k
d kikpuu g h a gkrkg S rk'kd jke w =d s l kFk'kjhj
l s fud y u s y xrhgSA'kd jkdkfud y ukg h
e /ke s gjkx g k s rkgSA
e / k q e s gjkxdpy r s j k s xhnwljvud
j k s xfod kjkl s cgrihfMrgkrkgA'kkjhfjd
fucy rk]v funkdhfodfr; kHkhv H; a xl s u"V
gkrhg a i s VijvH;xdjul s v XU; k'k; H kh
'klDr g k s rkgSA
e / k q egj k s xl s ihfM + rL=hi# "kk sa d k s
vkt houv k"kf/k; k sa dkl s oud jukiM rkgSA
fojpue / k q e gjkxl s ihfM + rL=hi q # " k
d k s fo j s pudel s mnjd h'kfºdht krhgA
e /ke s gjkxe 'kd jki jfu; a = .kc ukjgrkgSA
j k s xhd s LokLF;dkn[kfojpud hek= k
yfduv kgkjfo gkje a cnijgt hgkuije /ke g
fuf'prd juhpkfg;sAe ghu s e a ,d nkc kj
j k s xmx gkt krkgAipd e Z fpfd Rlke s fd l h
fo j s pud e Z d jkul s v XU; k'k;jldfu;fer
v k S "kf/kdkmi; k s xu ghfd ;kt krkgSAvH;x
lzko gku s e s l gk; rkfey rhgAmnjd nwl j
(ekfy ' k)fo j s p u]uL;]f'kj ks/kkjkocfLrd e Z
l a LFkkuHkhfojpudel s lfÿ ; gkr gSAikp u
d s ek/;el s 'kkjhfjd 'kfºdjd e / k q e s gjkx
d k s u"Vfd ;kt krkgA
fÿ ;kizcy g k s rhgr k s Hkktud hikp ufÿ ; k
mfpr: ie a g k s rhgSA
uL;%i a pd efpfd Rlke a uL;
L=hi q # "kmPpjDrpkil HkhihfM +rjgrgA
d kc g q re gRo g k s rkgAbld e Z e s fpfdRld
f'kj ks/kkjklvrlkohx zfUFk; k a d s lfÿ ; gku s ec g q r
fo f'k"V:il s flº Lu s gnO;d k s ukdd } kj k
l gk; rkfey rhgSA
j k s xhd s 'kjhje a ifo"Vd jkr s g a Ae / k q e s gj k s xe a
uL;fÿ ;k} kjknkrhuc a nv k"kf/kfu;fer
y s uhpkfg; sA
' kqº rkgkt krhgA'kkjhfjdLokLF;d k s
n s [krgq,cfLrd e Z fd,t kr s g a Ae /kegjkxe
{khjcy kr S y]v'ox /kk? k `rl s cfLrd e Z d jk;kt k
uL;fpfd Rlkl s v r%lzkohx zfFk; k s d s
ld rkgSA
lfÿ ; g k s u s l s v XU; k'k;jl(b a lfy u)d h
mRi fŸkv f/kd gkrhgAuL;l s v XU; k'k;x afF k
m Ÿ ksft r gkdjlko mRiUud jrhgA
v kgkjfo gkje /kegj k sxev kgkjfo gkj
ij/;kunud hcgrv ko';d rkg k s rhgSAe /ke g
jkxe s d kc k sZ gkbM s V ]?kh]ry]eD[kuoehB s Q y
f'kj ks/kkjkf'kj ks/kkjkev k S "kf/k; k s l s
lfCt ;kdkl s oucnd jukv ko';d g k s rkgSAbu
fufe Z rDo kFk(d k<)ry ]n w /k]rÿvkfnd k s
pht k s d kijg s t u ghdjul j k sxv f/kd mx g k s rkg
/kkjkd: ie s j k s xhdflji jfx jkr s gSAflji j
v kjnwl j s j k s xfod kjHkhmRiUu gkr gSaA
fuf'prle;rd /kkjkfx jkuee /ke s gjkxe a
j k s xhd kekufld rukou"V gkrkgAe /ke s gjkx
e a j k s xhekufld rukolv f/kd f?kjjgr gSA
e /ke s gjkxhd k s l q cg'kkefd lhikd Z e
v o';t kukpkfg,Alcgd hrktho 'khry ok;
jkxhd s rukod ku"Vdjdmxrkd k s ded jrhgA
ekufldrukodd kj.kjkxhd k
' kqº ok;(vkDlht u)ljDr 'kº gkrkgv kj'kjhj
v funzkdhfod ` fr gkrhgAe / k q e gj k s xl s ihfM r
d h'kfDroLQ fr Z fey rhgSA