POLO Architects

Afgiftekantoor Gent X - P309201

NATIONAAL VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN EN DE VOLLEDIGE PROJECTMARKT - NR 83 - DECEMBER 2015 JANUARI FEBRUARI 2016 - E 7

Abscis Architecten - Schuurkensstraat © Dennis De Smet Photographs

RENOSCRIPTO

6

Mauro Poponcini en Patrick Lootens © Katrijn Van Giel

“Samen met onze opdrachtgevers gaan we steeds op zoek gaat naar de ruimtelijke onderleggers voor een duurzame, sociale en warme samenleving.”

7

RENOSCRIPTO

POLO Architects Op donderdag 28 mei dit jaar ruilde ‘Poponcini & Lootens ir.

Architecten’ zijn naam officieel in voor ‘POLO Architects’.

Met beeldbepalende projecten als de Artesis Plantijn Hogeschool bij Park Spoor Noord, Cadiz op het Antwerpse Eilandje of de kantoortoren aan het station van Gent-SintPieters kijkt het architectenbureau terug op een indrukwekkend oeuvre geslaagde architecturale ontwerpen. Steeds uitgebalanceerd, helder en hedendaags. Ook op het vlak van renovatie en restauratie. De ideale gelegenheid dus voor een gesprek met architecten Jascha Rondou en David Bulckaen.

Multidisciplinair ontwerpteam POLO Architects is een gerenommeerd bureau met vestigingen in Antwerpen en Brussel. 25 jaar geleden werd het opgericht door architecten Mauro Poponcini en Patrick Lootens. Vanuit het niets timmerden zij gestaag aan de weg. Zo groeide POLO Architects uit tot een multidisciplinair ontwerpteam van ongeveer 60 medewerkers die vanuit Antwerpen en sinds kort ook vanuit Brussel kwalitatieve en geïntegreerde projecten realiseren in uiteenlopende sectoren: huisvesting, onderwijs, kantoren, utiliteitsbouw, gemeenschapsfuncties, stedenbouwkundige studies en renovatie en restauratie.

“Het samengaan van Architectuur en Stedenbouw loopt als een rode draad doorheen ons werk. Samen met onze opdrachtgevers gaan we steeds op zoek gaat naar de ruimtelijke onderleggers voor een duurzame, sociale en warme samenleving. Dit door in te zetten op onderzoek, creativiteit, techniciteit, luister- en procesbereidheid”, vertelt Jascha Rondou.

Architect-Strateeg Dit gaat bij POLO Architects veel verder dan het louter ontwerpen. “Architectuur is nog moeilijk te grijpen in een allesomvattende formule”, gaat Jascha verder. “Onze discipline is sterk ingebed in een steeds complexer wordend systeem van culturele en ethische waarden, technische en economische randvoorwaarden en maatschappelijke processen.”

“In dit systeem definiëren we onze plaats als die van ‘architect-strateeg’. Dankzij onze brede kennis van en ervaring in het ontwikkelingsproces met een kwaliteitsvolle architectuur als object, stellen we ons op als creatieve mediator tussen de talrijke actoren en het complexe kluwen van randvoorwaarden.”

“Het instrument hiertoe is het architectuurontwerp”, pikt David Bulckaen in. “Een goed ontwerp ontstaat uit het

© Sarah Blee

RENOSCRIPTO

8

zoeken naar een inherente logica tussen programma, constructie en vorm. Vanuit deze logica gaan we een dialoog aan met de omgeving.”

van elk project. Hierin vervult POLO Architects een onderzoekende rol door op gestage wijze steeds een stap verder te zetten.”

POLO Architects tracht doorheen het ontwerpend onderzoek de vraag - de opdracht - scherper te stellen.

De grenzen worden afgetast en er wordt in dialoog met de opdrachtgever en de overheden naar de juiste toon gezocht. Het ontwerp zoekt een evenwicht binnen het spanningsveld tussen identiteit en flexibiliteit.

Jascha benadrukt dat duurzaamheid verder gaat dan het technische aspect. “Sociale en culturele duurzaamheid leunen aan bij de zachte waarden die architectuur kenmerken. Architectuur overschrijdt het banale in haar beleving en staat ten dienste van de bewoner.

Daarenboven is het een culturele drager bij uitstek, veelal in zijn bescheidenheid maar soms ook in zijn noodzakelijke manifeste en sublieme aanwezigheid.”

Duurzaamheid “Duurzaamheid mag daarbij geen hol begrip blijven. Dit voorkomen we door no-nonsense, pragmatiek en realisme aan de dag te leggen in het uitzetten van de krijtlijnen

“Deze mix van kunst, cultuur, creativiteit, techniek en procesbereidheid,

ingebed in een genuanceerde en open maatschappijvisie en met vertrouwen in de maakbaarheid van een betere wereld, is de biotoop waarin POLO Architects haar projecten wenst gestalte te geven.”

Meerwaarde voor de buurt “Via onze ontwerpen bouwen we mee aan een stukje stad. Steeds waken we erover dat gerealiseerde projecten zich stedenbouwkundig perfect integreren in het grotere geheel. Vaak in Vlaanderen en Brussel, sporadisch wagen we ons ook aan internationale ontwerpen.”

“We geven daarbij steeds iets terug aan het publieke domein, aan de buurt. Een goed voorbeeld is project Clarenhof in Mechelen. Het binnen-

9

© Stijn Bollaert

plein van een privaat gebouwenblok stelden we er open voor wandelaars.

Vanuit vier straten vinden die er een doorsteek naar het semipubliek binnengebied.”

Durven wegnemen “Wat renovaties betreft, starten we steeds met een grondige studie over wat waardevol is en wat niet.

Volgens ons moet je ook zaken durven wegnemen. En zo wat overblijft kan versterken.”

“In het LUCA School of Arts in Schaarbeek, een campus voor hoge onderwijs, Brusselse Sint-Lukas, bijvoorbeeld, waren er sommige volumes kwalitatief en herbruikbaar, anderen waren onderkomen. Bij deze laatsten kozen we voor nieuw-

© Stijn Bollaert

bouw die meteen een link legt met de behouden gedeeltes. De nieuwe toegepaste gevelsteen is nagenoeg dezelfde waardoor de gebouwen met elkaar harmoniëren. Oud en nieuw werden hier met elkaar verbonden via een spektakelbrug in een hedendaagse architectuur.”

Hieronder volgen nog enkele recente renovatieprojecten van POLO Architects.

Brouwerij De Koninck De Koninck bieren met vooral het beruchte Bolleke zijn wereldberoemd in Antwerpen. Ze worden al sinds 1833 gebrouwen aan de Mechelsesteenweg. Op dit moment is het zelfs de enige actieve brouwerij in de binnenstad. Sinds 2010 maakt De Koninck deel uit van

de groep brouwerijen rond Duvel Moortgat. Kennis, expertise en passie voor het brouwen werden daarbij samengevoegd. Meteen werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om de verouderde brouwinstallaties opnieuw op punt te stellen en de befaamde stadsbrouwerij een hedendaagse bestemming te geven.

POLO Architects ontwikkelde een masterplan in samenwerking met Not Before Ten (interieur) en EAS Entertainment (scenografie).

“De bijna 1 ha grote brouwerijsite werd beheerst door een aaneenschakeling van oude woningen, brouwerijgebouwen en magazijnen daterend uit uiteenlopende periodes.

Na de overname, werd beslist om het brouwproces te concentreren

RENOSCRIPTO

RENOSCRIPTO

10

daaropvolgende decennia alsmaar meer, vaak in diverse vormen. In 2006 bleek het grootste deel van deze woningen meer dan toe te zijn aan verandering en vernieuwing.

Na het winnen van een architectuurwedstrijd, werd Polo Architects aangesteld voor de renovatie van vier van de zes woontorens aan de Manchesterlaan.

“Eerder realiseerden we al nieuwe sociale huisvesting langs de Manchesterlaan. Het oude complex vormde als het ware een fysieke scheidingslijn tussen de tuinwijk in het noorden van de Luchtbal en de modernistische woontorens in het zuidelijke deel”, horen we van Jascha Rondou. “Met ons ontwerp wilden we die barrière doorbreken en beide woontypologieën met elkaar verbinden.”

“Op het naburige terrein omvatte onze opdracht het renoveren van vier torenblokken die aan het begin van de jaren 1960 gebouwd in opdracht van de huisvestingsmaatschappij ‘Onze Woning’. Oorspronkelijk telde elke toren 18 verdiepingen, elke etage bevatte - met uitzondering van de 18e verdieping - vier appartementen. Na de renovatie zal iedere toren plaats bieden aan in totaal 71 appartementen met een gemeenschappelijke inkom en (fiets)bergingen.”

Intussen werd de eerste toren opgeleverd, de drie andere volgen binnenkort. © Stijn Bollaert

en onder te brengen in een nieuwe brouwzaal. Deze verschuiving biedt ruimte voor een nieuw tijdperk op de site waarbij De Koninck zich openstelt als attractiepool voor toeristen en omwonenden”, aldus David Bulckaen.

“Dit voorjaar opende de brouwerij een innoverende, creatieve en dynamische hub. In verschillende themaruimtes komen bezoekers er alles te weten over bierstad Antwerpen, de Belgische bieren en het complete brouwproces. Tal van interactieve en audiovisuele effecten zorgen voor een 360° totaalbeleving.”

“Daarnaast werd ook plaats gemaakt voor een ‘arts & crafts center’ waar enkele ambachtelijke bedrijven zoals een chocolatier, fietsenmaker, kaasmaker,... bezoekers laten proeven van een unieke beleving.”

“Om de site te openen, creëerden we een semipublieke binnenstraat die de verbinding maakt tussen de Boomgaardstraat en de Mechelsesteenweg. Deze kreeg een sterke valorisatie onder de vorm van een kwalitatieve ontpitting. Met een nieuw poortgebouw ter bekroning aan de Mechelsesteenweg.”

Torenblokken Luchtbal Nadat in de Antwerpse wijk ‘Luchtbal’ in 1918 de eerste sociale woningen werden opgetrokken, volgden er in de

“De torenblokken van Luchtbal hebben een grote herkenbaarheid en vormen voor zowel auto- als treinverkeer een visuele ‘poort tot de stad’. We behielden in ons ontwerp het bestaande gevelbeeld van gesloten bakstenen gebouwen geritmeerd door betonnen terrassen, terwijl we de bouwfysische eigenschappen en het comfort radicaal verbeterden. Hiervoor werd de gevel gestript en grondig geïsoleerd. De gevelsteen werd daarbij vervangen door een nieuw, naar uitzicht nagenoeg identiek model. Ook de betonnen sokkel werd opnieuw bekleed.

En het schrijnwerk werd met respect voor het originele gevelbeeld vervangen.”

“De terrassen werden op specifieke wijze aangepakt. De kleine balkons werden bij het interieur van de woning gevoegd. De lange, beeldbepalende terrassen op oost en west werden deels omgevormd tot wintertuinen die naar keuze bij de woning kunnen worden getrokken (en zo akoestisch en thermisch bufferen) of volledig geopend.

Langs de voorzijde werd een evacuatiezone van 60 cm voorzien die toegang biedt tot de - voortaan ingekokerde - brandladders die tevens de scheiding vormen tussen twee aanpalende wintertuinen.”

“Belangrijkste aanpassingen betrof het aanpassen van de hoogbouwtorens naar de huidige normen op het vlak van brandveiligheid. Open trappenhuizen werden op de verdiepingen door een sas van de hallen gescheiden. De trap naar de kelder werd losgekoppeld van de trap naar de bovenbouw. Deze werd op het gelijkvloers ingeko-

11

RENOSCRIPTO

kerd. Liften werden vergroot zodat ze rolstoeltoegankelijk werden en stoppen voortaan op alle verdiepingen. De inkomhal werd volledig gerenoveerd. De inkomsas, deurbellen en brievenbussen werden opnieuw georganiseerd.

En de ruimtes naast de inkomhal werden omgevormd tot fietsenstallingen.”

“Op de typeverdiepingen 2 tot en met 17 werden de appartementen ruimtelijk en functioneel aangepast aan de huidige VMSW-normen. Zo werd in appartementen met twee of drie slaapkamers de tweede slaapkamer verkleind ten voordele van de woonkamer. De voormalige studio’s op de tussenverdieping werden verbouwd tot slaapverdiep en geïntegreerd bij de bovenliggende appartementen. Door middel van private binnentrappen werden zo een viertal ruimere duplexappartementen gecreëerd.”

“Hoe renoveer je een naoorlogse toren zodat die perfect voldoet aan de hedendaagse normen en eisen? En hoe behielden we daarbij de kwaliteiten van het project en zijn dialoog met de stad? Het was een uitdagende projectvraag, waar we ons graag in vastbeten. Daarbij toetsten we het project aan de Antwerpse Hoogbouwnota.

Zelf vinden we ons antwoord meer dan geslaagd, en ook de bouwheer is erg tevreden met het resultaat. Hopelijk kunnen we in de nabije toekomst soortgelijke projecten ook elders realiseren”, legt Jascha Rondou uit.

Masterplan Culturele Centra Antwerpen “In Antwerpen heeft bijna elk district zijn eigen cultuurcentrum. Er is echter weinig eenheid, zowel wat betreft werking, infrastructuur als herkenbaarheid. In 2005 besloot de stad om de centra voortaan onder één vlag te laten varen. Er werd een Open Oproep van de Vlaamse Bouwmeester uitgeschreven voor het opmaken van een ‘masterplan voor de vormgeving van de infrastructuur van de Antwerpse Cultuurcentra (CCA)’. Het winnende ontwerpvoorstel van POLO Architects stelde daarbij hogere ambities dan de opdracht voorschreef.

“Volgens ons kan het probleem van fragmentatie niet verholpen worden met ‘vormgeving’ of de creatie van een ‘huisstijl’. We kozen voor een meer doortastende en ruimtelijke aanpak”, aldus Jascha Rondou.

“In ons masterplan brachten we de belangrijkste noden in kaart en detecteerden we blinde vlekken. We onderscheidden daarbij drie archetypes van cultuurcentra: de 19e-eeuwse kasteeltjes, de veelal modernistische culturele instituten uit de tweede helft van de 20e eeuw en de meer informele ad hocinfrastructuur zoals oude schoolgebouwen met allerlei in- en uitbreidingen. Elk van de archetypes vroeg om een andere oplossing.”

“Intussen werden vier cultuurcentra onder handen genomen. Een voormalige bibliotheek uit 1956 in de wijk Kiel werd verbouwd tot Cultureel Centrum Nova. Het waardevolle modernistische erfgoed – een ontwerp van architecten Isidoor Van de Wiele en Jan Goos – werd in ere

© Stijn Bollaert

hersteld. Binnen werd een kinderopvang ingericht, de leeszaal werd een theaterzaal en in de inkomhal kwam een nieuwe onthaalbalie.”

“Het cultuurhuis van Zandvliet was dan weer een archetypische ad hocconstructie. Het cultuurcentrum was gevestigd in een klein schoolgebouw in een huizenrij. We overtuigden het stadsbestuur om een aanpalend pand aan te kopen en af te breken. Zo kwam ruimte vrij voor een toegangsplein. Ons ontwerp plaatste een nieuwe polyvalente zaal in een compact en gesloten volume achter het schoolgebouw. Door dit volume op te tillen, ontstond ruimte voor een transparante foyer. Deze vormt samen met het plein het bruisende hart van het cultuurhuis. Een nieuwe luifel in de opengemaakte gevelrij geeft nu het centrum een duidelijke en uitnodigende identiteit.

De luifel kijkt uit op het voorplein en schermt het af van een al te direct contact met de straat.De cultuurcentra van Hoboken en Ekeren ten slotte, zijn twee voorbeelden van het archetype van het kasteeltje. Het masterplan schreef voor om de kasteeltjes te laten bestaan, en hieraan een tweede volume met de nodige infrastructuur toe te voegen.”

“Ekeren was een blinde vlek op de kaart. Het Ekerse cultuurcentrum was tijdelijk gevestigd in een gehuurd winkelpand. Een vrijstaand neoclassicistisch herenhuis op een parkdomein bood een oplossing. De renovatie van

RENOSCRIPTO

12

“De mix van kunst, cultuur, creativiteit, techniek en procesbereidheid, ingebed in een genuanceerde en open maatschappijvisie en met vertrouwen in de maakbaarheid van een betere wereld, is de biotoop waarin POLO Architects haar projecten wenst gestalte te geven.”

Welstandscommissie De welstandscommissie adviseert het college van burgemeester en schepenen over de ruimtelijke kwaliteit van architectuurprojecten bij de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning. De commissie bestaat uit onafhankelijke deskundigen, aangesteld door het college van burgemeester en schepenen. De voorzitter was vroeger de stadsbouwmeester. Maar sinds die weggevallen is neemt bOb Van Reeth de taak ter harte.

Op de tweewekelijkse vergaderingen lichten ontwerpers en opdrachtgever hun bouwplannen toe. Nadien geeft de welstandscommissie een onderbouwd advies over het (voor)ontwerp. Dit advies bezorgt ze aan de dienst stedenbouwkundige vergunningen, die het vervolgens bundelt met de adviezen van andere diensten.

Het hele pakket belandt dan bij het college van burgemeester en schepenen, dat een definitieve beslissing over het bouwdossier neemt.

het kasteeltje is bescheiden. Het gebouw kreeg een lift, een cafetaria en een zaal met negentig zitplaatsen. In Hoboken waren de ingrepen ingrijpender...”

Cultuurcentrum Gravenhof Hoboken CC Gravenhof in Hoboken werd door POLO Architects omgevormd tot een bruisende cultuurtempel die mikt op een actieve betrokkenheid van de buurtbewoners. Het cultuurcentrum is gelegen in een historisch kasteel met parkdomein.

Oorspronkelijk was het Gravenhof opgetrokken als lusthof in de Antwerpse stadsrand. Aan het einde van de 19e eeuw liet de toenmalige directeur van de Ontzilveringsfabriek (het latere Umicore) het oorspronkelijke gebouw slopen. Het kasteeltje maakte plaats voor een prachtige directeurswoning. Later deed het onder meer dienst als meisjesnormaalschool en politiekantoor.

Eind vorige eeuw deed een Molotovcocktail het politiekantoor uitbranden, waardoor het pand een hele tijd leegstond. Vandaag is het historisch waardevolle pand opnieuw in ere hersteld en uitgebreid in functie van de nieuwe bestemming als cultuurhuis.

“Als ankerpunt werd een nieuwe en goed uitgeruste polyvalente zaal toegevoegd aan de achterzijde van het kasteel”, licht David Bulckaen het ontwerp toe. “De zaal voor theater, muziek en dans, vertrekt vanuit het principe van de ‘vlakke vloer’ en biedt plaats aan 150 personen zittend of ongeveer 300 personen staand. De tribune is inschuifbaar en de zaal opent zich volledig naar de foyer door middel van een mobiele akoestische plooiwand. Zo ontstaat een aaneengesloten ruimte die de zaal met de foyer tot in het café verbindt. Langs de bar bevinden zich de ‘tuinkamer’, een mooie ontmoetingsruimte met zicht op het park en de ‘kookklas’, een volledig uitgeruste keuken geschikt voor workshops.”

“Administratie en onthaal werden gehuisvest in comfortabele kantoorruimten gespreid over het kasteel. De kan-

© Sarah Blee

13

© Stijn Bollaert

Hoogbouwnota Lange tijd was hoogbouw in Antwerpen onbespreekbaar. De Kathedraal, de Boerentoren en de Politietoren beheersten er de skyline. Maar de laatste jaren is hoogbouw er bezig aan een revival bezig.

Hoogbouw kan immers een aantal stedenbouwkundige en stedelijke vraagstukken helpen oplossen. Zoals spaarzaam ruimtegebruik en de (grootschalige) toepassing van duurzame technieken. Hoogbouw kan architecten ook uitdagen tot de ontwikkeling van creatieve en innoverende ontwerpen.

Daarnaast is er ook een toegenomen marktvraag.

Hoogbouw kan een interessante figuur zijn om veel return te creëren op een kleine oppervlakte. Het is ook een beeldbepalende bouwvorm die uitstraling kan verlenen aan de bedrijven of bewoners die het gebouw

toren bieden plaats aan een 16-tal ambtenaren van de lokale cultuur-, jeugd- en sportdienst. Op de verdieping werd een voormalig salon heringericht als knutselatelier. Een ruim terras biedt mogelijkheid voor openluchtworkshops met uitzicht op de oude bomen van het park. Op de hoogste verdiepingen werden de zolderruimtes heringericht als polyvalente werk-, ontmoetings- en vergaderplekken. Dit ten dienste van lokale verenigingen.”

Buurtcommunicatie “Aanvankelijk had de buurt bedenkingen bij het project. Het ontwerp

gebruiken. Het biedt unieke uitzichten over de stad vanuit de kantoren of woningen die erin gehuisvest zijn. Het vormt een baken in de skyline en kan het gezicht worden van een bedrijf, een buurt of een wijk.

Met woontorens op het Eilandje, kantoortorens aan de Noorderplaats en op Spoor Noord was er nood aan een inplantingsstrategie op grotere schaal die toekomstige hoogbouwprojecten moet inpassen in de stad.

Op initiatief van stadsbouwmeester Kristiaan Borret werd in samenwerking met het Hoger Instituut voor Architectuurwetenschappen Henry van de Velde gewerkt aan de ‘hoogbouwnota’. Een beleidsinstrument om hoogbouwinitiatieven bespreekbaar te maken, te sturen en te begeleiden. Tegelijk heeft het een sensibiliserende en wervende doelstelling en wil een draagvlak creëren voor geschikte hoogbouw in Antwerpen.

was, volgens hen te groot, een bedreiging voor het historische pand én ze zouden een waardevol buurtpark verliezen”, gaat Bulckaen verder.

“Op basis van hun argumenten verkleinden we de schaal van het ontwerp en informeerden we de omwonenden over hoe we het gebouw passend wilden integreerden.

Het protest nam hierdoor geleidelijk aan af. Logisch, want het cultuurcentrum richt zich in de eerste plaats immers op de Hobokenaar zelf. Als knipoog naar de bezorgdheden over het park integreerden we architecturaal een boomkruin op de

gevels van ons gebouw. Rekening houden met de wensen en bezorgdheden van buurtbewoners is voor ons een vanzelfsprekendheid. Het past perfect in onze rol als ‘architect-strateeg’. Maar ook overheden en andere opdrachtgevers communiceren steeds beter over hun plannen en integreren inspraak in het ontwerpproces. Een trend die zich pas de laatste jaren ontwikkelde is zo op korte termijn uitgegroeid tot een verworven recht. En goed ook, want vaak zijn kritische opmerkingen van buitenstaanders een verrijking die het uiteindelijke resultaat positief beïnvloeden.”

RENOSCRIPTO