TẠP CHÍ INSECT ECOLOGY | No.18 | Phát hiện, nhận dạng, đặc điểm sinh học và kiểm soát Mối đất

Lịch sử Loài muỗi (Phần 3)

MUỖI VÀ NHỮNG CĂN BỆNH

BỘ PHÙ DU

(Ephemeroptera)

MỐI ĐẤT

PHÁT HIỆN, NHẬN DẠNG ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT

No.18 Lưu hành nội bộ

Quý độc giả thân mến!

Duong

Đỗ Thị Dương PHÓ TỔNG BIÊN TẬP

Côn trùng – lớp động vật có số lượng cá thể phong phú ước tính lên đến 10 triệu loài và đông đúc nhất ở khắp mọi nơi. Theo quy tắc chung, hệ thống phân loại côn trùng cũng được phân thành các cấp cơ bản theo thứ tự từ lớn đến nhỏ dần. Ở số Tạp chí Insect Ecology này, Ban biên tập xin mời Quý độc giả tiếp tục tìm hiểu sâu hơn về Bộ côn trùng phù du.

Bên cạnh đó, mỗi loại côn trùng lại có một lịch sử phát triển, mức độ ảnh hưởng riêng đến môi trường và cuộc sống con người, để hiểu sâu về loài muỗi, xin mời Quý vị cùng tìm hiểu về lược sử của loài vật này đối với sự phát triển của thế giới.

Cuối cùng, chúng tôi sẽ mang đến bài viết thú vị về một loài côn trùng nhỏ bé nhưng có sức ảnh hưởng lớn đến các công trình xây dựng - đó là mối đất. Từ cách phát hiện, nhận dạng các tổ mối đến đặc điểm sinh học, sinh sản của chúng. Và để phòng ngừa và kiểm soát mối đất, Ban Biên tập giới thiệu tới Quý vị các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát với loài côn trùng này.

Chúng tôi hi vọng nhận được sự đón nhận từ Quý độc giả.

Trân trọng!

CHỊU TRÁCH NHIỆM NỘI DUNG

HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP Đỗ Thị Dương Bùi Tuấn Anh Nguyễn Thị Yến Nguyễn Kim Thi Hà Thị Hạnh Vân Nguyễn Tiến Dũng Phạm Hoàng Tú Ngô Thùy Dung Nguyễn Văn Thọ

TỔNG BIÊN TẬP Nguyễn Tất Hồng Dương

PHÓ TỔNG BIÊN TẬP Đỗ Thị Dương

BIÊN TẬP & THIẾT KẾ Phòng Phát triển Cộng đồng

LIFE BALANCE

www.lifebalance.vn www.facebook.com/lifebalance.vn

BÌNH MINH XANH

pestmanagement.vn www.facebook.com/pestmanagement.vn

06 - A brief history of insects Lịch sử loài muỗi (Phần 3) Muỗi và các căn bệnh muỗi gây ra

14 - Insect ecologyBộ côn trùng chủ yếu Bộ phù du

24

36

-Seasonal pestPhát hiện, nhận dang và đặc điểm sinh học của Mối đất

- Pest Control Cách phòng ngừa và kiểm soát Mối đất

LỊCH SỬ MUỖI (Phần III)

Muỗi & những căn bệnh

6

Muỗi cũng đã trải qua cuộc hành trình chọn lọc tự nhiên giống như con người. Đây là lý do tại sao muỗi vẫn khiến cho chúng ta bị bệnh và rất khó loại bỏ chúng trên trái đất. Chúng ta có thể thấy rằng các vi sinh vật này đã trải qua một quá trình lựa chọn tự nhiên giống như con người. Đây là lý do mà muỗi vẫn gây ra các bệnh và khó diệt.

7

Chắc hẳn chúng ta thắc mắc tại sao vi trùng lại khiến chúng ta ốm yếu và khó tiêu diệt đến vậy. Thật khó hiểu khi chúng lại tự giết chết cơ thể vật chủ của mình. Bệnh tật có thể giết chết chúng ta, nhưng các triệu chứng của bệnh lại là cách vi trùng buộc chúng ta phải giúp chúng lây lan và sinh sản. Điều này thật sự đáng kinh ngạc khi bạn dừng lại để suy nghĩ về nó.

Nhìn chung, vi trùng đảm bảo sự lây lan và sinh sản của chúng trước khi giết chết vật chủ. Một số, như vi khuẩn “ngộ độc thực phẩm” salmonella và các loại giun, chờ được ăn; đó là một động vật ăn một động vật khác. Có rất nhiều loài truyền bệnh dịch tả / tiêu chảy qua đường nước, bao gồm giardia, tả, thương hàn, kiết lỵ và viêm gan.

8

Một số khác, bao gồm cảm lạnh thông thường, cúm 24 giờ và cúm thực sự, được truyền qua ho và hắt hơi. Một số, như bệnh đậu mùa, được truyền trực tiếp hoặc gián tiếp qua các tổn thương, vết loét hở, vật dụng bị ô nhiễm hoặc ho. Từ góc độ tiến hóa, những vi trùng có thể âm thầm đảm bảo sự sinh sản của chúng trong khi chúng ta vô tình góp phần bảo vệ sự tồn tại của chính mình! Chúng bao gồm toàn bộ vi khuẩn gây ra các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Nhiều mầm bệnh độc hại được truyền từ mẹ sang con trong tử cung.

Những mầm bệnh khác gây ra bệnh sốt phát ban, dịch hạch, bệnh Chagas, bệnh trypanosomiasis (bệnh ngủ ở châu Phi) và danh mục các bệnh được đề cập trong cuốn sách này, được truyền đi miễn phí bởi một vật trung gian (sinh vật truyền bệnh) như bọ chét, ve, ruồi, bọ ve và muỗi.

9

Để tối đa hóa cơ hội sống sót, nhiều vi trùng sử dụng kết hợp nhiều phương thức hơn một phương thức. Bộ sưu tập các triệu chứng hoặc phương thức truyền bệnh đa dạng do vi sinh vật tổng hợp là sự lựa chọn tiến hóa chuyên gia để sinh sản hiệu quả và đảm bảo sự tồn tại loài của chúng.

Những vi trùng này đấu tranh để sinh tồn cũng giống như chúng ta và luôn đi trước chúng ta một bước tiến hóa khi chúng tiếp tục biến hình và thay đổi hình dạng để vượt qua những phương pháp tiêu diệt tốt nhất của con người. Mặt khác theo nghiên cứu, 10

Khủng long là dòng dõi lâu đời kéo dài từ 230 đến 65 triệu năm trước đã thống trị trái đất trong khoảng thời gian đáng kinh ngạc là 165 triệu năm. Nhưng chúng không đơn độc trên hành tinh này. Côn trùng và bệnh tật của chúng đã tồn tại trước, trong và sau thời đại khủng long. Lần đầu tiên xuất hiện khoảng 350 triệu năm trước, côn trùng nhanh chóng thu hút một đội quân bệnh tật độc hại tạo ra một liên minh sát thủ chưa từng có.

11

Muỗi và ruồi cát thời kỷ Jura sớm được trang bị những vũ khí sinh học này để hủy diệt hàng loạt.

Khi vi khuẩn, virus và ký sinh trùng tiếp tục phát triển một cách tinh vi và chuyên nghiệp, chúng đã mở rộng không gian sống và danh mục bất động sản của mình để bao gồm một vườn thú Noah của những ngôi nhà an toàn cho động vật.

Trong lựa chọn Darwin cổ điển, nhiều vật chủ hơn sẽ tăng khả năng sống sót và sinh sản. Không hề nao núng trước những con khủng long khổng lồ này, những đàn muỗi hung hãn đã tìm kiếm chúng như con mồi. “Các bệnh nhiễm trùng do côn trùng mang lại cùng với các ký sinh trùng đã tồn tại lâu đời đã trở nên quá sức chịu đựng đối với hệ thống miễn dịch của khủng long”, các nhà cổ sinh vật học đã đưa ra giả thuyết: “Với vũ khí chết người của chúng, côn trùng đốt là loài săn mồi hàng đầu trong chuỗi thức ăn và bây giờ có thể định hình số phận của khủng long giống như chúng định hình thế giới của chúng ta ngày nay.”

Hàng triệu năm trước, cũng giống như ngày nay, những con muỗi không biết chán đã tìm ra cách để đảm bảo bữa ăn máu của chúng - bữa ăn hạnh phúc này vẫn không thay đổi.

12

Những con khủng long da mỏng, tương đương với những con tắc kè và quái vật Gila thời hiện đại (cả hai đều mang nhiều bệnh do muỗi truyền), là con mồi chín mọng cho những con muỗi nhỏ bé, dễ nhìn thấy. Ngay cả những con thú bọc thép nặng nề cũng có thể dễ bị tổn thương, vì da bao quanh bởi các vảy keratin dày (giống như móng tay con người) của khủng long bọc thép là mục tiêu dễ dàng, cũng như da của khủng long có lông tơ. Tóm lại, tất cả chúng đều là trò chơi công bằng, giống như chim, động vật có vú, bò sát và lưỡng cư ngày nay.

13

BỘ PHÙ DU (EPHEMEROPTERA)

Bộ Phù du (Tên khoa học: Ephemeroptera), gọi theo cách dân dã là con thiêu thân, con vật vờ - một bộ sinh học thuộc một nhóm Palaeoptera, cùng với bộ Chuồn chuồn. Bộ này có hơn 3000 loài trên toàn thế giới, được chia làm 400 chi, 42 họ.

14

Phù du là nhóm côn trùng tương đối nguyên thủy, thể hiện một số đặc điểm cổ xưa có lẽ đã hiện diện ở những côn trùng bay đầu tiên. Ấu trùng của phù du sống trong nước ngọt và chỉ sống ở môi trường nước sạch, không bị ô nhiễm. Bộ Phù du sống trong nước, có thể sống từ 1 đến 3 năm, sau khi lột xác lên bờ chúng chỉ có thể sống trong vài giờ ngắn ngủi. Phù du là loại côn trùng tương đối cổ xưa, đã xuất hiện từ hơn 300 triệu năm trước. Có khoảng 2000 giống phù du, phân bố rất rộng. Thân nó bé nhỏ yếu ớt, đầu nhỏ, mắt to, cánh màng rất yếu rất dễ bị rụng, chân rất nhỏ, không dùng để bò, chỉ để đậu bám.

15

B

ộ Phù du là loài côn trùng sống dưới nước thường trải qua giai đoạn nhộng (sống trong nước) và hai giai đoạn bay ( subimago và imago ). Đây là loài côn trùng duy nhất có hai giai đoạn bay và có thể được nhận biết nhờ ba sợi xơ hậu môn (đuôi) ở đầu bụng và một móng vuốt trên mỗi chân. Điều này giúp phân biệt chúng với các loài đom đóm có quan hệ họ hàng gần với nhau, vốn có hai móng vuốt ở cổ chân. Các giai đoạn bay có đặc điểm là cánh trước tương đối lớn, thường được giữ thẳng đứng và cánh sau bị giảm hoặc không tồn tại.

16

Giai đoạn đầu tiên trong cuộc đời của phù du là nhộng (ấu trùng), chúng có hình dáng khác so với con trưởng thành và ấu trùng sống dưới nước. Khi nhộng nở ra từ trứng, chúng có chiều dài dưới 1 mm. Ban đầu hình dạng cơ thể của chúng thay đổi tùy theo môi trường sống.

Ví dụ, những loài đào hang (như Ephemera) có thân hình trụ hơn, những loài trượt dưới đá (chẳng hạn như Heptagenia) thì phẳng hơn.

Những loài thuộc chi Caenis bò trên đá rêu và thảm thực vật nên chúng có thân hình ngắn với đôi chân ngồi xổm. Nhộng phù du có thể phát triển dài từ 4 mm đến 3 cm. Chúng thường được ngụy trang dựa trên nền của chúng. Số lần lột xác mà một con nhộng trải qua trên đường trưởng thành không phụ thuộc vào dinh dưỡng của nó mà phụ thuộc vào sự gia tăng kích thước đi kèm với mỗi lần lột xác.

17

Khi nhộng lớn hơn, có sự hiện diện của cặp mang ở mỗi phân đoạn của bụng. Mang kéo dài từ hai bên cơ thể và có hình bầu dục. Những mang này hoạt động để kiểm soát dòng nước chảy qua cơ thể, đồng thời kiểm soát lượng oxy và muối chảy qua cơ thể. Nhộng ở vùng nước tĩnh thường có mang lớn hơn và những con ở vùng nước chảy mạnh. Mang không chỉ có chức năng hấp thụ nước, muối và oxy mà còn đưa nước đi theo hướng vuông góc với cơ thể. Điều này được sử dụng để đánh lừa những con vật săn mồi. Nếu nước chỉ chảy ra phía sau cơ thể của nhộng, những con vật săn mồi sẽ biết rằng nhộng đang ngồi ở đầu dòng.

18

Một số dấu hiệu giới tính có thể được nhìn thấy ở một số giai đoạn cuối của nhộng, ngay cả trước khi nó trưởng thành. Ở giai đoạn này, nhộng đực bắt đầu có các cơ quan bám chặt ở phần dưới của bụng, chúng giữ chặt con cái trong quá trình giao phối. Ở một số loài, con đực có đôi mắt phân chia có hai màu. Phần trên dùng để quan sát chuyển động, phần dưới chuyên dùng để xem chi tiết. Con cái có mắt và ống dẫn trứng nhỏ hơn ở bụng dưới. Khi đến thời điểm giai đoạn nhộng cuối cùng lột xác thành subimago (giai đoạn bay đầu tiên), ruột sẽ trống rỗng và phần ruột giữa chứa đầy không khí. Thông thường, nhiều nhộng sau đó sẽ đồng thời thả neo dưới nước và nổi lên trên.

19

Một khi chúng bay vào không khí, lớp biểu bì xẻ đôi ở ngực và đôi cánh lộ ra. Đây là thời điểm dễ bị tổn thương nhất trong cuộc đời chúng khi chúng nổi trên mặt nước trước khi đủ sức để bay. Subimago có lông ngắn trên cánh và trên cơ thể; cánh xỉn màu và có sắc tố. Sau khi có đủ sức, nó bay từ mặt nước đến một nơi trú ẩn nào đó như cây, cỏ hoặc mặt dưới cầu và lột xác lần nữa trong vòng 24 đến 48 giờ. Sự thay lông bổ sung này giúp chân và đuôi của côn trùng phát triển hơn. Đuôi dài hơn giúp nó bay ổn định hơn và đôi chân dài hơn giúp con đực dễ dàng nắm bắt con cái hơn khi giao phối.

Imago (giai đoạn trưởng thành cuối cùng) chúng có đôi cánh sáng bóng và không có lông . Chân và đuôi dài hơn cho phép bay nhanh hơn. Độ gấp nếp của cánh bảo vệ chúng bằng cách làm cho chúng linh hoạt hơn và do đó ít bị tổn thương hơn trước tác động của gió. Imago giao phối và chết trong vòng vài giờ đến một ngày.

20

Ấu trùng thường vũ hóa sau lúc mặt trời lặn thành bướm non, lúc này đã giống với phù du trưởng thành, nhưng còn một lớp màng mờ bao bọc toàn thân màu đen, cánh xẫm, không linh hoạt, không giao phối được. Sau khi bướm non lột xác, mới có đuôi cánh màng trong suốt, tươi sáng, thành phù du trưởng thành.

Giai đoạn trưởng thành nó không ăn uống gì, chỉ lo việc giao phối, đẻ trứng. Đẻ xong là chết, hàng loạt phù du chết bên hồ đến mức trơn chuội. Từ lúc trứng nở thành ấu trùng thường phải lột xác 20-24 lần có khi đến 40 lần. Ấu trùng phù du là thức ăn ngon của cá.

Con đực chết ngay sau khi giao phối, con cái sống vài ngày để đẻ trứng. Cái tên Ephemeroptera bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là “chỉ một ngày của cuộc sống.” Sự xuất hiện kéo dài từ đầu mùa xuân đến mùa thu, nhưng nó phổ biến nhất vào tháng Năm, đó là lý do tại sao loài phù du trong tiếng Anh.

21

22

Một số loài thuộc bộ phù du sinh trưởng trong môi trường tự nhiên ở vùng sông Hồng ở các huyện như Khoái Châu, Văn Giang. Được người dân địa phương gọi là con vật vờ, vờ vờ hay con vờ. Khi trưởng thành con vờ to bằng con châu chấu nhưng trắng muốt, cánh mỏng tang, bay vật vờ ở mặt nước. Ấu trùng của con vờ sống trong nước, sau khi trưởng thành, con vờ chỉ sống được vài tiếng nên chúng được coi là quán quân chết yểu. Cả tháng vật vờ lên lột xác vài ngày, đẻ trứng rồi chết.

Trứng nhanh chóng nở thành ấu trùng rồi rơi lại trở về đáy sông tiếp tục lặp lại chu kỳ sinh trưởng chờ ngày được ngoi lên mặt nước lột xác. Trước kia hai bên sông Hồng còn rậm rạp, hoang sơ, tới mùa con vật vờ xuất hiện rất nhiều, có những đám cỏ mấp mé bờ sông con vật vờ đậu kín. Mùa xuất hiện con vật vờ cũng là thời điểm các loài chim trời, chim nước tha hồ kiếm ăn. Các loài cá săn mồi ở sông Hồng cũng xuất hiện nhiều hơn.

23

MỐI ĐẤT Mối đất có tên tiếng anh là Subterranean Termites, trái ngược với hai loài mối phổ biến khác là mối gỗ khô và mối gỗ ẩm về vị trí làm tổ. Mối đất làm tổ trong đất để lấy hơi ấm. Tổ của chúng được xây dựng chắc chắn thành nhiều khoang khác nhau.

24

25

Trung bình, có thể có tới 13 đến 14 đàn mối dưới lòng đất trên mỗi ha, do đó một ngôi nhà bình thường có thể dễ dàng có ba đến bốn đàn mối nằm dưới hoặc xung quanh nhà. Có thể có tới 1.000.000 con mối ngầm trên mỗi thuộc đàn; sự phá hoại của các đàn mối đang dần trở thành một mối đe dọa rất thực tế.

Mối đất gây ra nhiều thiệt hại cho nhà cửa hơn cả bão và hỏa hoạn cộng lại.

26

Mối đất làm tổ trong đất để hút chất ẩm, nhưng chúng cũng làm tổ trong gỗ ẩm.

Mối đất rất dễ dàng tấn công bất kỳ loại gỗ nào tiếp xúc với mặt đất và với gỗ không tiếp xúc với đất, mối có thể xây dựng các đường hầm hoặc ống bùn để tiếp cận gỗ cách mặt đất vài feet. Chúng cũng có thể xâm nhập vào một cấu trúc thông qua các khe co giãn trong các tấm bê tông hoặc nơi các tiện ích đi vào nhà.

Việc mối cánh thường xuất hiện từ mặt đất ngoài cửa gần nhà không có nghĩa là ngôi nhà bị nhiễm khuẩn, nhưng đó là dấu hiệu cần kiểm tra thêm. Mối trong gỗ của các ngôi nhà hoặc các tòa nhà khác thường đến từ các đàn mối đã hình thành trong đất.

27

PHÁT HIỆN VÀ NHẬN DẠNG Mối đất ẩn trong gỗ và dưới lòng đất nên rất khó để phát hiện ra. Cách tốt nhất để xác định xem mối đất có xâm nhập hay không là tìm kiếm mối cánh, cánh mối rụng, đường ống bùn hoặc gỗ hư hại. Mối cánh thường xuất hiện nhiều vào mùa xuân khi thời tiết ẩm.

28

Chúng bị thu hút bởi ánh sáng nên chúng có thể được tìm thấy ở khu vực cửa ra vào, cửa sổ, đèn chiếu sáng, lỗ thông hơi. Mối cánh nổi lên từ mặt đất khu vực xung quanh nhà không có nghĩa ngôi nhà bạn bị mối tấn công vì mối cánh chỉ xâm nhập khi ngôi nhà đó đáp ứng đủ điều kiện về độ ẩm, nguồn thức ăn phù hợp, tuy nhiên đây cũng có thể là lý do khiến bạn nên kiểm tra lại ngôi nhà mình. Mối xâm nhập vào cấu trúc gỗ, đồ đạc gỗ của các ngôi nhà hoặc công trình khác thường do tổ mối hình thành sẵn trong lòng đất.

Đường ống bùn do mối đất xây từ đất, nước bọt và phân, mục đích bảo vệ mối không bị mất nước và tránh khỏi động vật ăn thịt.

Ngôi nhà, công trình xây dựng cần được kiểm tra định kỳ mỗi năm một lần để tìm dấu hiệu về đường ống bùn. Một số vị trí bạn cần lưu ý kiểm tra như: phía bên ngoài và bên trong móng, vết nứt trên sàn bê tông, đường ống kỹ thuật xuyên sàn, dầm sàn, ván chân tường, vết nứt, khe hở trên tường. Dựa vào kích thước của ống bùn có thể xác định mức độ nghiêm trọng do mối đất gây ra. Độ dày thông thường của ống bùn bằng kích thước một cây bút chì, tuy nhiên kích thước này

29

ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC Mối đất là loài côn trùng nhỏ, giống kiến, tuy nhiên, chúng khác với kiến ở chỗ chúng ăn cellulose trong gỗ. Hoạt động của chúng hầu như không thể nhìn thấy dưới bề mặt bằng mắt thường bởi chúng có thể đào hầm xuyên qua các thành phần kết cấu bằng đất, gỗ trong các tòa nhà và phá hủy chúng hoàn toàn. Gỗ tiếp xúc với đất, chẳng hạn như đồ trang trí bên ngoài hoặc tấm ốp trong nhà là một điểm xâm nhập hoàn hảo cho đàn mối.

Mối là loài côn trùng xã hội sống ở các thuộc địa nơi lao động được phân chia giữa một hệ thống đẳng cấp. Họ có sinh sản và dàn binh lính. Trong nhiều xã hội mối cũng có một đẳng cấp mối thợ riêng biệt, nhưng nhiệm vụ điển hình của mối thợ (xây tổ, thu thập thức ăn và cho mối sinh sản và mối lính ăn) cũng do các con mối phụ trách.

30

Ba hệ thống đẳng cấp (Mối thợ, mối lính và mối sinh sản) có các chức năng khác nhau.

Mối thợ

Sinh sản bổ sung

Nhộng Trứng Mối chúa Mối lính Mối sinh sản (sau khi mất cánh)

Mối vua

Mối nhộng sinh sản bổ sung

Mối sinh sản có cánh (đực hoặc cái)

31

Nhộng Những con mối chưa trưởng thành sẽ phát triển thành mối thợ, mối lính hoặc mối sinh sản. Khi nhộng trở nên lớn hơn, chúng cũng bắt đầu phá hoại.

32

Mối lính

Mối lính có nhiệm vụ bảo vệ đàn với hàm dưới mở rộng để chiến đấu với kẻ địch. Chúng có ngoại hình trông giống như mối thợ, nhưng đầu to hơn và có màu sẫm hơn. Số lượng của loài mối này chỉ chiếm 1 đến 3 phần trăm quần thể mối đang kiếm ăn.

Mối thợ

Đây là những loài mối gây ra hầu hết các thiệt hại bằng cách ăn gỗ và xây dựng đường hầm, nhưng chúng cũng duy trì đàn, xây và sửa tổ, tìm thức ăn và chăm sóc các non.

Mối thợ là loài có số lượng đông nhất trong ba đẳng cấp.

33

Mối sinh sản Mối sinh sản có thể là mối chúa, mối vua hoặc mối sinh sản bổ sung. Chúng cũng có thể là loài sơ cấp hoặc thứ cấp. Mối sinh sản sơ cấp bay ra từ các đàn khác nhưng những con mối thứ cấp lại xuất hiện trong các đàn trưởng thành và đóng vai trò thay thế nếu có điều gì đó xảy ra với những con mối sinh sản chính. Mối sinh sản có cánh, màu đen than đến vàng nâu nhạt, thân dẹt và dài khoảng 1/4 đến 3/8 inch,

34

với cánh nhạt hoặc xám khói đến nâu. Đàn mối trưởng thành sẽ rời khỏi đàn khi nhiệt độ ấm áp và mưa để bắt đầu giao phối và thành lập đàn mới và sau đó trở thành mối vua và mối chúa ở các đàn mới. Sau khi bắt đầu thành lập đàn của mình, mối vua và mối chúa vẫn ở dưới lòng đất hoặc trong gỗ, chúng có thể sống tới 10 năm và sinh ra hàng nghìn con mối.

Mối là loài sinh sản sơ cấp và thường xuất hiện từ các đàn vào các mùa nhất định trong năm. Sau khi bay, con đực (mối vua) và con cái (mối chúa) sẽ bắt cặp với nhau, rụng cánh và xây dựng một ô nhỏ trong đất ẩm, chúng sẽ giao phối, đẻ trứng và nuôi lứa mối thợ đầu tiên. Ở những đàn nơi không có sinh sản sơ cấp thì sinh sản thứ cấp (không có màu sắc hoặc cánh chức năng) thường xuất hiện với số lượng lớn.

35

PHÒNG NGỪA Và KIỂM SOÁT

Yêu cầu của phương pháp này là: tránh tích tụ độ ẩm gần móng và chuyển hướng nước đi bằng các ống xả, máng xối và hoạt động bình thường; làm dốc hoặc phân loại mặt đất gần móng để nước bề mặt thoát ra khỏi tòa nhà bởi mối và kiến bị thu hút bởi độ ẩm.

Giảm độ ẩm trong tầng lửng với hệ thống thông gió thích hợp trong móng với tỷ lệ hai feet vuông trên 25 feet tuyến tính của tường móng. Một lỗ thông hơi cần cách mỗi góc bên ngoài của tòa nhà trong vòng 5 feet sẽ giúp giữ cho mặt đất khô ráo và tránh tạo điều kiện thuận lợi cho mối mọt.

Ngăn không cho cây bụi, dây leo và các thảm thực vật khác mọc đè lên và che lấp các lỗ thông hơi. Điều quan trọng là phải có thông gió chéo tối đa bằng các tấm polyetylen trên 75 đến 85 phần trăm bề mặt đất trong các khoảng trống để giảm độ ẩm dư thừa.

36

Không nên để đồ gỗ xây dựng tiếp xúc với đất hoặc đất đắp mà thay vào đó là đặt đồ gỗ cách mặt đất tối thiểu 6 inch và dầm trong khoảng trống cách mặt đất ít nhất 18 inch để có nhiều không gian thực hiện các lần kiểm tra sau này.

37

VỆ SINH Trước và trong khi xây dựng, không bao giờ chôn phế liệu gỗ hoặc gỗ thải trong bãi chôn lấp, đặc biệt là gần tòa nhà. Đảm bảo dỡ bỏ ván khuôn cũ, cọc mốc, v.v. còn sót lại sau khi tòa nhà được xây dựng. Loại bỏ gốc cây cổ thụ và rễ cây xung quanh và bên dưới tòa nhà. Không bao giờ xếp hoặc cất củi gỗ hoặc các sản phẩm gỗ khác trên nền móng hoặc trong tầng lửng. Ngăn không cho lưới mắt cáo, dây leo,… chạm vào nhà. (Ngăn chặn bất kỳ con đường tiềm ẩn nào của mối xâm nhập vào cấu trúc có thể vượt qua bất kỳ hàng rào đất diệt mối nào đã có sẵn.)

38

XỬ LÝ ĐẤT Áp dụng các biện pháp xử lý mối vào đất và tiếp giáp với tòa nhà tạo thành một hàng rào hóa học liên tục.

39

XỬ LÝ NỀN MÓNG Xử lý nền móng là việc phun thuốc diệt mối cho nền móng để thiết lập một hàng rào hóa học chống lại mối với mục tiêu là phun thuốc diệt mối vào tất cả các vết nứt ở chân móng cũng như qua các vết nứt ở tường móng có thể dẫn ra mặt đất bên ngoài. Xử lý bên trong tường bê tông rỗng là một ví dụ về xử lý nền móng. Nền móng thường có ba loại: Sàn, Tầng hầm và Không gian bỏ hoang.

40

Tất cả ba loại xây dựng sẽ yêu cầu xử lý đặc biệt để tạo thành hàng rào hóa học này. Xử lý bên ngoài cấu trúc có thể bao gồm đào rãnh và xử lý hoặc thanh cọc để xử lý đất ở bên ngoài móng, thanh cọc bên dưới các tấm, hoặc khoan thẳng đứng và xử lý các tấm bên ngoài, mái hiên hoặc mái hiên.

Các biện pháp xử lý bên trong có thể bao gồm đào rãnh và xử lý đất dọc theo các bức tường móng trong tầng lửng, khoan thẳng đứng và xử lý các tấm nền, quây xung quanh bẫy bồn tắm và các lối mở tiện ích khác, hoặc xử lý gỗ trực tiếp.

Xây dựng tấm bê tông: Có thể đào rãnh xung quanh bên ngoài tấm sau khi đổ bê tông, nhưng chỉ riêng việc này thường sẽ không kiểm soát được thỏa đáng vì đàn mối có thể xâm nhập vào cấu trúc từ lớp đất bên dưới tấm bê tông.

41

PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ BẰNG HÓA CHẤT

Ngay cả khi đã có phương án tiếp cận để xử lý mối thì cũng rất khó để làm ướt đất đồng đều mặt đất và đạt độ bao phủ triệt để.

Một "hàng rào hóa học" điển hình có thể bao gồm hàng trăm gallon dung dịch được bơm vào đất dọc theo móng, bên dưới các tấm bê tông và bên trong các bức tường móng nhưng mối hoàn toàn có thể chui qua những khoảng trống nhỏ chưa được xử lý trong đất mỏng như đầu bút chì, vì vậy, các phương pháp xử lý bằng hóa chất đôi khi không khắc phục được các vấn đề về mối.

42

Phương pháp truyền thống trong nhiều năm để kiểm soát mối ngầm là phun thuốc trừ sâu dạng lỏng hay còn gọi là thuốc diệt mối vào đất. Nguyên lý của phương pháp xử lý hóa học này là tạo ra một hàng rào hóa học xung quanh và bên dưới cấu trúc đất để chặn tất cả các đường xâm nhập của mối và khi có bất kỳ con mối nào cố gắng xâm nhập qua sẽ đều bị chết.

Tuy nhiên, để tạo được một hàng rào hóa học hiệu quả sẽ gặp rất nhiều trở ngại bởi có rất nhiều điểm xâm nhập của mối ẩn sau các bức tường, lớp phủ sàn và các vật cản khác.

43

Hầu hết các loại thuốc diệt mối không giữ được tính chất ổn định trong đất như các loại thuốc diệt mối được sản xuất trước năm 1989. Thuốc trừ sâu Hydrocacbon clo hóa (thuốc diệt mối) như chlordane, aldrin, lindane, v.v. ; những tính chất hóa học của chúng tuy đáp ứng được yêu cầu của thuốc trừ sâu nhưng lại không an toàn với môi trường. Chlordane do lạm dụng nên không được nhiều người ưa chuộng và đã bị loại khỏi thị trường Hoa Kỳ.

Có một số loại thuốc trừ sâu khác nhau hiện đang các nhà điều hành kiểm soát dịch hại đang sử dụng. Tất cả các sản phẩm này đều an toàn và hiệu quả khi sử dụng theo hướng dẫn trên nhãn mà vẫn duy trì hiệu quả trong đất khoảng 5 đến 10 năm. Tuy nhiên, mỗi sản phẩm đều có những ưu điểm và nhược điểm cần phải cân nhắc.

44

Phương pháp điều trị mối hiệu quả đòi hỏi một lượng lớn thuốc diệt mối, ví dụ, một ngôi nhà một tầng rộng 1200 foot vuông (40' x 30') có thể cần 112 gallon thuốc diệt mối pha loãng chỉ để xử lý đất dọc theo các bức tường móng (trong và ngoài) và tổng số gallon cần thiết có thể vượt quá 150 gallon tùy thuộc vào việc xây dựng ngôi nhà.

Bản chất vật lý và hóa học của đất xung quanh nhà gia chủ có thể ảnh hưởng đến hiệu quả ổn định của hóa chất theo thời gian, bên cạnh đó, hàm lượng sét trong đất, độ pH, hàm lượng chất hữu cơ, đặc biệt là hàm lượng cacbon hữu cơ sẽ ảnh hưởng rất lớn đến tốc độ phân hủy của thuốc diệt mối trong đất.

Bạn có thể tham khảo ý kiến của nhà côn trùng học tại địa phương để có được những đánh giá về đất trong nhà. Việc xét nghiệm mẫu đất có thể không tốn kém, thậm chí một số nơi sẽ miễn phí nhưng lại giúp bạn đưa ra lựa chọn sáng suốt hơn. Bả mối tuy có giá thành cao nhưng có thể là một giải pháp thay thế tốt hơn.

Xử lý sơ bộ: Xử lý mối trước khi xây dựng các công trình Nhà cửa và các tòa nhà khác có thể được xử lý trước để tránh khỏi sự tấn công của mối tại thời điểm xây dựng. Tất cả mảng gỗ lộ ra có thể được xử lý dễ dàng bằng Timbor giúp kéo dài tuổi thọ của gỗ.

45

TƯỜNG MÓNG & TRỤ CẦU Sau khi đổ móng và thi công tường/trụ móng, ta sẽ tiến hành phun thuốc diệt mối như Navigator S dọc theo một rãnh trong đất rộng khoảng 0.1524 mét và sâu 0.3048 mét gần với móng. Đất ở cả hai bên tường móng lộ thiên và đất xung quanh phải thấm xuống móng theo tỷ lệ ghi trên nhãn.

Phun ở tỷ lệ pha loãng, cụ thể: Phun dung dịch bằng bình tưới hoặc xô sẽ dễ dàng hơn so với sử dụng bình xịt với tỷ lệ 15.142 lít trên 3.048 mét tuyến tính. Đổ dung dịch đã hoàn thành vào rãnh có chiều dài 3.048 mét, sau khi rãnh chứa đầy 15.142 lít hỗn hợp đã hoàn thành, ta hãy phủ lại rãnh bằng chất bẩn đã loại bỏ. Tiếp tục lặp lại cho 3.048 mét tuyến tính tiếp theo mà không cần đào rãnh sâu hơn đỉnh móng. Nới lỏng đất ở đáy rãnh bằng thuổng hoặc thanh sắt để cho thuốc ngấm sâu hơn.

46

Đối với các bức tường bên ngoài tầng hầm (nơi có móng sâu), hầu hết các nhà điều hành kiểm soát sinh vật gây hại đều sử dụng hóa chất bằng cách bơm dọc theo móng. Nhà điều hành bơm nó qua một thanh rỗng gắn ở cuối vòi thay cho vòi phun đất (kỹ thuật quay vòng) để hình thành một hàng rào hóa học liên tục từ chân đến bề mặt. Nên áp dụng kỹ thuật này cho cả bên trong và bên ngoài móng cũng như xung quanh các trụ, chân ống khói, đường ống, ống dẫn và các cấu trúc khác tiếp xúc với đất.

47

PHÂN LOẠI TẤM TRONG XÂY DỰNG Tấm nổi: Với tấm nổi tường móng nằm trên một móng đổ bê tông, sau khi hoàn thành nền móng sẽ tiếp tục đổ tấm.

Tấm nguyên khối: Với tấm nguyên khối, móng và tấm đều là một khối bê tông.

Tấm treo: Các tấm treo nằm trên tường móng, và được đỡ ở trên các cạnh

48

Để giai đoạn tiền xử lý diễn ra hiệu quả thì cần bố trí phần lớn hàng rào hóa học nằm dưới các tấm bê tông bởi rõ ràng việc xử lý mối bằng hàng rào hóa học sẽ dễ dàng hơn trước khi đổ một tấm sàn. Sau khi đổ xong, sẽ cần khoan tấm và bơm một loại hóa chất vào bên dưới tấm để bịt kín các điểm xâm nhập của mối. Toàn bộ quy trình nên được tiến hành bởi chuyên gia thay vì tự làm.

Phun thuốc diệt mối đã pha loãng như Navigator SC với tỷ lệ 15.142 lít trên 3.048 mét.vuông để bao phủ diện tích.

Dọc theo cả hai mặt của tường móng và tường móng bên trong và hệ thống ống nước, phun thuốc pha loãng này với tỷ lệ 15.142 lít trên 3.048 mét. tuyến tính.

49

XỬ LÝ SAU XÂY DỰNG: Việc đầu tiên là cần kiểm tra kỹ lưỡng, sau đó, nếu cần thiết có thể gọi dịch vụ kiểm soát sinh vật gây hại chuyên nghiệp để hỗ trợ vì họ có kinh nghiệm trong việc xác định vị trí cụ thể trong cấu trúc có khả năng xuẩt hiện mối.

Khi xây dựng tầng hầm, các chuyên gia bạn nên xử lý bằng cách bơm thuốc diệt mối vào đất thông qua các lỗ khoan ở tầng hầm theo định kỳ. Việc xử lý tầng lửng cũng bao gồm việc đào rãnh hoặc xới đất dọc theo tường móng và xung quanh trụ và đường ống, sau đó bơm thuốc diệt mối vào đất.

50

Đào các rãnh hẹp dọc theo cả mặt trong và mặt ngoài của tường móng và xung quanh các trụ và chân ống khói, tiếp theo đó là phun thuốc diệt mối như Taurus SC với tỷ lệ 15.142 lít trên 3.048 mét.

Ngoài ra, hãy đảm bảo đào rãnh và xử lý xung quanh các ống cống, ống dẫn và tất cả các bộ phận kết cấu khác tiếp xúc với đất.

Rãnh phải sâu bằng mặt trên của móng.

Trộn thuốc diệt mối với đất khi thay.

Các quy định của Nhà nước khác nhau giữa các tổ chức về hoạt động xử lý và khoan cần thiết.

51

XỬ LÝ GỖ THAY THẾ CHO XỬ LÝ ĐẤT

52

Cần phải nhấn mạnh rằng việc xử lý gỗ tại chỗ không phải là biện pháp xử lý mối hoàn toàn vì nó sẽ không ngăn được mối tấn công gỗ ở các khu vực khác.

Một lựa chọn khách là điều trị sử dụng hóa chất disodium octaborate tetrahydrate (DOT). Những hóa chất phổ biến là Boracare và Timbor. Cả hai sản phẩm đều dựa trên borat và chỉ nên áp dụng cho gỗ chưa qua xử lý. Các khu vực quan trọng để xử lý có thể nằm trong khoảng trống và các bộ phận của khung trong một ngôi nhà đang được xây dựng.

Dữ liệu do các nhà sản xuất sản phẩm cung cấp cho thấy mối không mở rộng ống của chúng trên gỗ đã qua xử lý và cũng không gây ra bất kỳ hư hại nào về cấu trúc.

53

CÁC BIỆN PHÁP KHÁC Tương tự như mối gỗ ẩm và gỗ khô, ta dựa vào các đặc tính của mối đất để đưa ra biện pháp diệt trừ và tiêu diệt phù hợp.

Phòng chống mối đất bằng cách loại bỏ độ ẩm và tăng nguồn sáng Mối đất không thể sống thiếu nước và chúng chỉ làm tổ ở những khu vực ẩm ướt. Phòng chống mối bằng cách tránh sự tích tụ nước gần sàn nhà hoặc xung quanh căn nhà. Cố gắng sữa chữa các nguồn nước rò rỉ hoặc trám xi măng những khu vực thường lầy lội sau cơn mưa. Cố gắng giữ căn nhà và xung quanh khô thoáng nhất có thể.

Cung cấp ánh sáng vào trong gian phòng, lắp đặt hệ thống thu hút ánh sáng tự nhiên, giúp ngôi nhà bạn khô thoáng. Bên cạnh đó mối bị mù lòa, chúng sẽ chết ngay khi gặp ánh sáng.

54

Sử dụng thiên địch để tiêu diệt mối Giống như tên gọi, mối đất chỉ làm tổ trong đất. Vì thế ta có thể sử dụng giun để tiêu diệt chúng, một con giun đất có khả năng tiêu diệt 30 - 60 con mối chỉ sau một đêm. Sau khi mua giun về, bạn hãy đào 1 hố rộng khoảng 1 gang tay ngay trước miệng tổ mối, sau đó tưới nước để làm ướt đất giúp tạo môi trường thuận lợi cho giun. Phương pháp này tuy tốn kém nhưng mang lại hiệu quả lâu dài, hơn nữa còn làm đất tươi xốp giàu dinh dưỡng.

55

lifebalance.vn pestmanagement.vn 56