CÁC BỘ, HỌ CÔN TRÙNG Chủ yếu BỘ CÁNH ĐỀU (CÁNH GIỐNG) (HOMOPTERA)

(Gồm các nhóm ve, rầy, rệp)

Bộ này gồm khoảng trên 16.000 loài, phân bố rất rộng nhất là những vùng nhiệt đới và cả ôn đới. Có loài côn trùng phần nhiều ở trong bộ này có kích thước bé nhỏ. Miệng kiểu chích hút. Môi dưới thành vòi có 3 đốt. Đốt thứ nhất của vòi (gốc vòi) rất ngắn. Mảnh lưng trước ngực rất nhỏ ( trừ ve sầu sừng mảnh lưng trước nguwcjj phát triển). Ngực giữa lớn nhất. Có 2 đôi cánh bằng chất màng hoặc chất da trong mờ. Cánh sau nhỏ hơn cánh trước. Có loài cánh sau biến thành dạng trùy thăng bằng < chỉ còn 1 đôi cách trước (sệp sáp đực). Hai đôi cánh không hoạt động xếp lưng tựa hình mái nhà. Cũng có một số loài không có cánh như rệp sáp, rệp muội. Ba đôi chân tương tự nhau. Bàn chân có từ 1-3 đốt hoặc không chia đốt. Có 2 chân trước biến thành kiểu đào bới, chân sau kiểu chân nhảy. Bụng có 11 đốt song thường có 1-3 đốt phía trước thoái hóa hoặc nhập lại với nhau do đó chỉ trông thấy được từ 8-9 đốt. Không có lông đuôi. Có ống đẻ trứng rõ rệt.

Phần nhiều côn trùng trong bộ này thuộc nhóm biến thái không hoàn toàn ( trừ một số loài rệp sáp, biến thái quá độ). Phương thức sinh sản tương đối phức tạp, gồm nhiều kiểu. Có loài sinh sản hữu tính đẻ trứng hoặc sinh sản đơn tính đẻ trứng hoặc đẻ con. Sức sinh sản rất mạnh.

Phần nhiều các loại côn trùng bộ cánh đều sống trên cạn, chích hút nhựa của các bộ phận cây như hoa, lá, chồi, búp, thân non…có nhiều loại như rệp muội, rệp sáp, bọ rầy là môi giới truyền bệnh virus cho cây trồng, đồng thời bài tiết sương mật tạo ra môi trường cho một số loài nấm muội đen phát triển.

Căn cứ vào vị trị của vòi trên cơ thể, Bộ Cánh đều được chia làm 2 bộ phụ với các tổng họ như sau:

Bộ phụ vòi ở ngực STERNORRHYNCHA (gồm các tổng hợp họ Rệp):

- Tổng họ Rệp chổng cánh PSYLLOIDEA

- Tổng họ Rệp phấn ALEUROIDEA

- Tổng họ Rệp muội APHIDOIDEA

- Tổng họ Rệp sáp COCCOIDEA

Bộ phụ vòi ở đầu AUCHENORRHYNCHA (gồm các tổng họ Rầy, Ve):

- Tổng họ Rầy CICADELLOIDEA

- Tổng họ ve sầu CICADOIDEA

- Tổng họ ve bọt CERCOPOIDEA

- Tổng họ Ve bướm FULGOROIDEA

1

H R P Ch Ng C Nh

(CHERMIDAE = PSYLIDAE)

Kích thước cơ thể nhỏ. Hoạt động nhanh nhẹn và nhảy giỏi. Đầu có 3 mắt đơn. Râu đầu thường chia 10 đốt. Cuối râu có lông cứng chẻ nhánh đôi. Cánh trước cứng hơn cánh sau chút ít. Các mạnh cánh R, M, Cu của cánh trước đều ghép với nhau thành 1 mạch chung ở chân cánh; không có mạnh ngang. Bàn chân chia 2 đốt. Từ hậu môn có thể tiết ra nhiều dịch mật, có lúc trên cơ thể phụ chất sáp. Hình thái pha trưởng thành tuy giống nhóm rầy song ấy trùng của chúng thì lại khá giống nhóm rệp.

Một số loài thường gặp là: Rệp chổng cánh hại cam quýt (Diaphorina cit Kuw), rệp gỗ hại dâu (Anomoneura mori Schwars)

2

H R P Ph N

(ALEYRODIDAE = ALEURODIDAE)

Kích thước cơ thể nhỏ bé, dài 1-3 mm, sải cánh rộng 3mm; không thể nhảy. Cơ thể và cánh thường được phủ lớp bột sáp trắng như phấn. Râu đầu chia 7 đốt, đốt râu thứ 2 phình to. Vòi chia 3 đốt. Bàn chân 2 đốt. Cuối đốt chày có gai ngắn. Mạch cánh đơn giản, chỉ có 1-3 mạch dọc, cánh sau bé hơn cánh trước. Rệp phấn non mới nở có đủ chân, râu và di chuyển được, sau lần lột xác thứ nhất thì sống cố định. Khi hết gai đoạn sâu non rệp phấn qua giai đoạn nhộng giả.

Một số giống loài thường gặp là: Bọ phấn hại cà chua (Bemisia tabaci), rệp đen viền tắng hại cam quýt (Aleurocanthus spiniferus Quaintance); Aleurodes, Dialeurodes.

Phương thức sinh sản: đơn tính và hữu tính.

Hình thái của rệp loại hình sinh sản đơn tính không có cánh: Đầu có vòi dài 4 đốt, có râu đầu 4-6 đốt. Đốt râu thứ nhất và thứ 2 ngắn và nhỏ, đốt thứ 2 dài nhất và trên đó có 1 ít vòng lỗ cảm giác. Chỗ nối tiếp đốt râu thứ 5-6 cũng có một vòng lỗ cảm giác. Mảnh lưng ngực trước thường rõ rang hơn ngực giữa và sau. Nói chung bụng chia 8-9 đốt nhưng thường không rõ. Trên hai mép sau mảnh lưng đốt bụng thứ 6 có 1 đôi ống bụng.