Plaastoe! Julie/July 2017 Edition 17

Wes-Kaap

Jongboer

Kirkwoodkotiljons van die Jaar

How intelligent is your

horse?

Port wyne ’n ryk tradisie

Landbou opleiding Plant ’n saadjie vir die toekoms

Garden

If life hands you lemons …

Op reis

Van mango’s en ’n karbegrafnis

4x4

The Glitter Knitter

Jy sal aan jou bakkie gereken word

Wes-Kaap

LekkerBekkig

Jongboer

Game for game

van die Jaar

UITGAWE 17 | JULIE 2017 | R45.00 (BTW ingesluit) | Namibia N$R45.00

How intelligent is your

horse?

Garden

If life hands you lemons …

Op reis

Van mango’s en ’n karbegrafnis

4x4

Jy sal aan jou bakkie gereken word

LekkerBekkig Wilder as die wildtuin

70 0 11 33 00 7

ALLES PLAAS

772415021789 021789 99 772415

.

\

.

•' \

'

,I

.. '

.I

.'

,.·

.,. ....

.

\

.

..

..

•'

'· '

.

•'

'

\

.

' Ij

PANNAR se besproeiingsbasters handhaaf 'n uitnemende

rekord van prestasie in die LNR proewe. Ons ondersteun

jou met praktiese advies om die beste opbrengs te behaal.

Gebruik dit tot jou voordeel.

.. t

'.,.·;•

I

www.pannar.com

1111 rl

I

infoserve@pannar.co.za

[@] ImTM

..

·PANNAR® .'

Kontak: Jannie 'de Bruyn · 082 457 !

t '

4

I

KALENDER: WIE, WAT, WAAR EN HOEKOM NIE Bly op hoogte van gebeure in die landbou en in jou area.

6 KIEKIES Oogappel 8

LANDBOU: KIRKWOOD-KOTILJONS Van die Langkloof en sy mense tot Addo Olifantpark en die Kirkwood Wildsfees.

Hein Eksteen maak kennis met die area en sy mense en ontdek een van die suksesvolste opleidingsprojekte in die land wat deur die SSRC bestuur word.

18

LANDBOU: PORTWYNE, ’N RYK TRADISIE Portwyne maak gereeld hul stem dik met verskeie toekennnings.

Dis heerlike winter en wanneer dan nou ’n beter tyd om so bietjie meer oor hierdie soet verhaal te lees.

24

PROFIEL: WES-KAAPSE JONGBOER VAN DIE JAAR Johann Nel weet seker nie wat hom getref het nadat hy as die Jongboer van die Jaar aangewys is nie, al wat ’n publikasie is, is agter sy bloed aan.

Ons probeer so bietjie om ’n ander blik te kry op hoe hy boer en waar sy hart lê.

30

OPLEIDING: PLANT ’N SAADJIE VIR DIE TOEKOMS Boer ons vooruit wat landbou-opleiding in Suid-Afrika betref?

Ons gesels met landbouleiers en opvoedkundiges hieroor.

34

GLITTER KNITTER We discover the magic of mohair with Steven Berg, glitter knitter from the USA.

38

AGRICULTURE: PASSIVE CAPTURE MADE SIMPLE Discover a new way of capturing game that reduces risk and injuries.

42

ANIMAL BEHAVIOUR: HOW INTELLIGENT IS YOUR HORSE? We always think we are the most intelligent of the species, but how close do horses come to us?

46

GARDEN: IF LIFE HANDS YOU LEMONS …

If life hands you lemons plant a lemon tree, or make lemonade, or …

49

4X4 JY SAL AAN JOU BAKKIE GEKEN WORD In ons nuwe maandelikse 4x4 kolom praat ons toerusting sommer van die begin af. Dit alles begin by die bakkie wat jy kies. Koop jy nuut, tweedehands, volgens ’n handelsnaam of sommer net? Ons waag dit in die politiek van bakkie­ handelsmerke en hoor wat presies jy nou eintlik nodig het aan die begin van hierdie lang, en klink my, veeleisende rit.

52

OP REIS: VAN MANGO’S EN ’N KARBEGRAFNIS Hein Eksteen vat ons weereens by die hand op ’n trippie wat draai daar naby die kus en eindig met ’n karbegrafnis in die Tankwa saam met Wally en die manne.

59

LEKKERBEKKIG: GAME FOR GAME

INHOUD

KOOPGIDS Dienste, produkte, eiendom en leefstyl 2 Plaastoe! July 2017

Buiteblad foto © Hans Hillewaert / CC BY-SA 4.0

R

REDAKSIE

N

ampo is ’n vae herinnering en die mielie­ boere in die Vrystaat en Transvaal is besig om ’n rekord oes van die land af haal, die mielie prys lyk goed. Ten midde van dit als raak boere in die Wes-Kaap meer en meer onrustig oor lae reënvalsyfers. Hierdie maand kuier ons in die Oos-Kaap en meer spesifiek Kirkwood en omgewing. Die Langkloof roep en sitrusboere, wat ook vir die uitvoermark groei, maak nie net opspraak met uitsonderlike produkte nie, maar ook met die opheffingsprojekte wat hulle van stapel stuur.

Met die wildsfees en veiling in Kirkwood kom die wildsbedryf ook onder die loep en ons kyk na ’n nuwe vangtegniek wat diere nie seer maak nie en wildvang aansienlik vergemaklik.

So van winter en wild gepraat, ’n glasie port gaan altyd goed af hierdie tyd van die jaar. Ons kyk na die kultivar en bedryf en kuier by van die vooraanstaande portplase in die eerste van ’n reeks artikels deur Maryke Roberts.

Die Oos-Kaap is ook een van die grootste sybokhaarareas in die land en ’n besoek van die “Glitter Knitter” in Prins Albert het ons aandag getrek. Ons het gaan kuier en gesels.

Hein Eksteen se kop staan Tankwa toe in ons gereelde reiskolom en hy woon ’n karbegrafnis by nadat hy ’n draai op ’n mangoplaas gemaak het.

Die nuwe 4x4 kolom kry baie aftrek en hierdie maand kyk ons verder na hoe en wat om voor te kyk wanneer jy ’n nuwe bakkie wil aanskaf.

In die tuinkolom praat ons alles sitrus.

Hoe intelligent is jou perd? Ons gereelde dieregedrag kolom vertel meer.

Dis tyd dat ons kos praat, hierdie maand vir die eerste keer in Ingels. Lekkerbekkig deel sappige wildsresepte en laastens kan jy jou verlustig in produkte en dienste wat ons maandeliks aanbied in ons nuttige koopgids.

Wederom

Redakteur Marlene Bramley: 083 600 5110 marlene@plaastoe.co.za Skrywers Hein Eksteen Maryke Roberts Jorisna Bonthuys Linda Henderson dr. Joan Kleynhans-Jordaan Nikki van Coller Lekkerbekkig Ontwerp Tania Bester Advertensieverkope Larah Meyer: 072 329 8886, Paul von Molendorf: 072 329 8419 Letche-Ann Dewing : 079 519 7925 Kantoor Mei-Li Coetzee: 072 396 5846 Teken in op Plaastoe! tekenin@plaastoe.co.za Plaastoe! Digitaal www.plaastoe.co.za/skryf-in Klets saam www.facebook.com/Plaastoe www.facebook.com/LekkerBekkig Webtuiste www.plaastoe.co.za Foto-kompetisie foto@plaastoe.co.za Stuur die e-pos aan distribusie@plaastoe.co.za Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met die bogenoemde inligting.

Uitgewers Wordsworth Publishing Pty Ltd, 44 Millerstraat, Gordonsbaai 7140 www.wordsworthpublishing.co.za, Tel: 083 600 5110 Kopiereg Wordsworth Publishing 2017 Alle artikels, foto’s en inligting hierin bevat, behoort aan Wordsworth Publishing en mag nie sonder toestemming herdruk of gebruik word nie. Die opinies wat uitgespreek word in hierdie publikasie is die van die skrywer en is in geen verband die offisiele opinie van Wordsworth Publishing nie.

M arlene Bramley teken in ...

Indien jy wil inteken om seker te maak Plaastoe! word elke maand by jou huis afgelewer, of indien jy vorige uitgawes van die tydskrif wil bekom, skryf ’n e-pos aan Tekenin@plaastoe.co.za met die besonderhede.

Kostes van vorige uitgawes is R35 plus posgeld, per eksemplaar.

kry jou Plaastoe! nou by die volgende afsetpunte: Spar, Woolworths, petrolstasies, koöperasies landswyd, apteke en kleiner handelaars. Indien jy wil hê ons moet Plaastoe! in jou area versprei skryf vir ons ’n e-pos waarin jy die volgende inligting verskaf: jou naam, area waarin jy verspreiding wil hê, bv. Wes-Kaap, naam van dorp, naam van winkel bv. Spar, Cinnamon Square, Gordonsbaai, Wes-Kaap, en hoeveel kopieë jy dink in die area sal verkoop.

Stuur die e-pos aan distribusie@plaastoe.co.za Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met die bogenoemde inligting.

skryf aan ons ...

E-pos — redaksie@plaastoe.co.za Pos — Plaastoe!, 44 Miller Straat, Gordonsbaai, 7140

https://www.facebook.com/plaastoe/ Kry Plaastoe! op jou slimfoon

Plaastoe! July 2017 3

K

KALENDER

AVI AFRICA 2017 | 20 to 22 June 2017 Emperors Palace, Gauteng The AVI Africa conference brings together all major players from the poultry industry and is aimed at enhancing business and maximising the profits of the commercial poultry agricultural enterprises. The event includes presentations, demonstrations, AGMs, workshops and exhibitors in the exhibition area where the latest products, technology and services will be demonstrated.

Visit www.sapoultry.co.za for more information.

CHRISTMAS IN WINTER IN TULBAGH 24 and 25 June 2017 | Tulbagh Tulbagh celebrates the midwinter solstice with a Christmas event that sees the whole village bright with lights and Christmas trees. The kids can look forward to Father Christmas riding through the town handing out treats, as well as great kids’ entertainment. There’s a fantastic Christmas market, plenty of food on offer, glühwein, craft beer and of course, plenty of wine farms to explore. Entertainment is offered at various venues, including the Saronsberg Theatre.

Visit www.tulbaghtourism.co.za for more information.

SNOEK AND PATATFEES | 30 June to 1 July 2017 Goedverwacht, near Piketberg Started in 2001, this annual festival serves to celebrate the snoek season, and to provide a good time all round! The annual West Coast food fest is back this year with more food, more fish and more fun. Whether you’re a fish lover or not, this festival is definitely for your inner foodie. You can expect nothing less than an absolute feast of yummy treats, live music from some lekker local bands, a disco on both nights, and bags of entertainment for the little ones. Tickets are available at Computicket or the Goedverwacht Tourism Office.

DULLSTROOM WINTER FESTIVAL 30 June to 2 July 2017 | Dullstroom Another wonderful Christmas-in-July-type event is the Dullstroom Winter Festival.

With a focus on music, the festival will offer music all weekend long – from intimate unplugged sets to the Concert at the Dam, featuring Ultra Natives, Kinky Robot and Prime Circle. Of course, there will be plenty of shops and eateries to explore, along with wine, chocolate, craft beer, whiskeys, milkshakes and much more to indulge in. The Streetrod Club will be showcasing their 1950s-inspired hand-built vehicles outside the Dullstroom Inn on Saturday morning, and Elvis Blue will be performing an exclusive one-night show at The Waffle Company on the Friday night. There will also be a variety of free shows at select venues throughout the weekend.

Visit www.dullstroomwinterfestival.com for more information.

SPAR KIRKWOOD WILDSFEES | 30 Junie tot 2 Julie 2017 Kirkwood, Oos-Kaap Feesgangers wat die jaarlikse SPAR Kirkwood Wildsfees bywoon, word uitgenooi om hulle ‘Wees Wild’ te omhels as die tema vir die 2017 Wildsfees. Kunstenaars sluit in Jack Parow, PJ Powers en Brendan Peyper. Ander gunstelinge en hoogtepunte sluit in ’n spesiale kindersone met ’n “feëtjie vir alle seisoene”-ervaring, skaapkop eet, kraft bier proe, leeu-loop saam met Robbie, 350 stalletjies om te besoek en nog baie ander pret!

Kaartjies is beskikbaar by die Kirkwood feeskantoor (042 230 0064) of besoek www.wildsfees.co.za vir meer inligting.

4 Plaastoe! July 2017

GORDON’S BAY WINTER WONDERLAND FESTIVAL 30 June to 9 July 2017 | Gordon’s Bay The annual Winter Wonderland Festival is back in Gordon’s Bay this year, and will be held at Carnival Park, in Hendon Park. Enjoy two weekends of food from around the world, a beer tent, fun park, markets, festivities, spectacular lights and loads of entertainment for young and old. Bring the entire family and enjoy an unforgettable festival that makes winter magical.

AGRIBUSINESS AFRICA CONFERENCE | 4 and 5 July 2017 Emperors Palace, Gauteng At this year’s conference, expert panels will take a critical look at the challenges that have discouraged investment in Africa’s farming sector and discuss the way forward for agri-investment on the continent. The main theme is ‘Crossing Borders, Building Bridges’, and some of the key topics to be discussed include the role of business in helping agriculture in Africa prepare for a volatile future; the bureaucratic challenges of doing business in Africa; developing appropriate financing mechanisms and valuechains for Africa’s farmers; correcting Africa’s agricultural trade balance.

For more information, contact Marianna du Plessis at africa@caxton.co.za

SA BOERPERD NASIONALE KAMPIOENSKAPPE 17 tot 22 Julie 2017 | AFRI-DOME, Parys, Vrystaat Die SA Boerperd Nasionale Kampioenskappe vind vanjaar in Julie plaas.

Inligting vir hierdie opwindende gebeurtenis is beskikbaar by www.saboerperd.com

VRYSTAAT KUNSTEFEES | 18 tot 22 Julie 2017 Kovsie-kampus, Bloemfontein Die Vrystaat Kunstefees is terug met ’n wonderlike program propvol kos, kultuur en kuns, in alle vorme. Die kunstefees bied weer drie feeste in een aan – die hooffees, literatuurfees en die vrynge. Die Vrystaat Kunstefees dra ook by tot die uitruil van idees oor kuns, kultuur en die samelewing deur verbintenisse met ander nasionale en internasionale kreatiewe gemeenskappe. Geen kunsteliefhebber kan dit misloop nie!

Besoek www.vrystaatkunstefees.co.za vir meer inligting.

AGRIWORKS EXPO POTCHEFSTROOM | 28 and 29 July 2017 | Trimpark Grounds, Potchefstroom A wonderful opportunity to showcase agricultural products and network with farmers and buyers in the region. For the public, there is plenty to see and do, with exhibitors including Arwald Tankor Trailers, NTT Nissan, Turfmaster, Sunfire Solutions, Talisa Water, The Sun Pays, TH Machine Tools, Valtrac, SAS Irrigation, Kosh Marine and many, many more.

For more information, visit www.agriworks.co.za

Wie, wat, waar … en hoekom nie?

Find out more at www.winterwonderland.co.za

Plaastoe! July 2017 5

1

K

KIEKIES

6 Plaastoe! July 2017

2

4

3

5

6

Oogappel

7

8

1 WENNER: Oupa se voetspore, Natasha Ronquest

2 Jansenville distrik, Pieter Louis Troskie

3 4 5 6 7 8

in die Karoo Marius-Plaaslewe Lamtyd Suid Kaap, Lizelle Reynolds Elize Opperman Linthie Thom Lynette Joyce Meeeeeh, Leandri van Rooyen

Ons het gevra dat julle vir ons jul gunsteling foto’s op Facebook en via e-pos stuur.

Die reaksie was oorweldigend, baie dankie.

Die wenner is Natasha Ronquest; baie geluk. Ons sal in verbinding tree om jou prys te laat aflewer. Jy is die gelukkige wenner van ’n geskenkpak wat De Krans-wynlandgoed op Calitzdorp se portwyne bevat: 2 x 375 ml Cape Pink & 2 x 750 ml, Premium Cape Ruby & 2 x 750 ml, Cape Vintage.

Stuur jou foto’s aan foto@plaastoe.co.za om in aanmerking te kom vir die volgende kompetisie. Maak seker jou foto is so groot moontlik om ons te help om hom mooi te kan druk. So stel jou foon of kamera op die hoogste dpi (dots per inch). Lekker kliek.

Bepalings en voorwaardes geld. Alle foto’s wat ingeskryf word vir die kompetisie mag deur Plaastoe! vir enige doel aangewend word.

Plaastoe! July 2017 7

L

LANDBOU

1 8 Plaastoe! July 2017

Kirkwoodkotiljons DEUR HEIN EKSTEEN

Gesetel in die hartjie van die Sondagsriviervallei, is die dorp die Oos-Kaap se sitrushoofstad.

Volgens kenners kan hierdie titel nasionaal wees.

2 Plaastoe! July 2017 9

“Jy besef natuurlik vandag is die tiende,” sê-vra Giselle onverwags.

Nogal gelaai. Verbeel ek my, of hoor ek ʼn slang baie naby sis?

D

ulcie, ons betroubare Hilux, se snoet mik in Kirkwood se rigting.

Plakkerskampe en rommel en hopeloosheid begroet ons langs die pad. Mense dolende met pakkasies op die koppe. Kinders speel tussen die alomteenwoordige plastieksakke en leë blikke. Hopeloos verdwaalde honde snuffel op soek na iets wat die mensdom gemis het, of nie bereid is om te eet nie. Giselle se blik bly op die haglikheid.

Op die tiende van dese vier ek en my beminde ons vyfde kysherdenking. En op dieselfde dag verlede jaar het ek plegtig belowe ons sal hierdie jaar Lüderitz-oesters op ʼn idilliese plek teen die woestynkus eet. Oesters, haar gunsteling-vastestof.

Vergesel van Franse sjampanje, haar gunsteling-vloeistof.

“En nou sit ons hier ...”

My oorle ouma Malie het my omtrent vele ongenaakbare werklikhede ingelig, maar die belangrikste was: Mors met ʼn vrou se verwagtings en jy’s so na aan jou Heilandsontmoeting as wat jy kan kom. Dus het ek ʼn plan in my paljasbuidel gehad.

Die meisie by die winkel op Swellendam waar ek die vorige dag skelmpies oesters gekoop het, het hulle onbehendig met die stompkant van ʼn vleismes oopgemoker.

Hier en daar klou stukkies skulp aan die vleis vas, maar wat. Die mooiste pêrels word mos deur irritasies gefatsoeneer. Hopelik liefdespêrels ook. Die Franse sjampanje is nie heeltemal Frans nie. Maar Frans genoeg vir ʼn vryskutstorieboer se begroting.

Die ontvangsdame by die Casa Mia Health Spa & Guest House buite Kirkwood knipoog wulps. En gee my die kamersleutel.

Ons stap binne. Blomme op die tafels.

Koue vonkelwyn in ʼn piouterbak. Tot ʼn borrelbad. Ja, die alomwetende Marlene het vir ons die wittebrood-suite bespreek. Ek skink die vonkelwyn en sit die agt oesters voor my beminde neer. Die verrassing op haar gesig. Die teerheid in haar oë.

“Ag, jy hoef dit nie te gedoen het nie!”

Natuurlik ‘hoef’ ek. Ek mag ʼn boks wees, maar ek is nie ʼn leë doos nie. Vir ʼn oomblik – net ʼn oomblik – is die verslonsde takhaar Giselle se gunsteling-man.

Kirkwood is dan ook 80 kilometer van die kus af en beswaarlik ʼn 100 meter bo seespieël. Dus subtropies en hoogs geskik vir sitrusboerdery.

Om middernag dwing die Franse valswyn my amper om haar om die hand te vra.

Maar ek is kopsku. Ek het voorheen probeer.

By daardie geleentheid het sy my lank en indringend aangekyk en geantwoord, “Sal jy met iemand soos jy trou?”

En ek het ten hemele gejubel. Die skielike wete dat Giselle die vrou van my drome is, het soos verkwikkende water deur die hellevuur van my binneste gestroom.

Omdat ek nooit so laag sal daal as om met ʼn vrou te trou wat nie bereid is om met my te trou nie. Selfs ék het minimum vereistes.

Op die oog af is Kirkwood ʼn vaal en verwaarloosde dorpie. Soos baie in die Oos-Kaap. Slaggate. Oorvol snellende taxi’s wat hulle nie ontsien nie. Krioelende hordes beur doelgerig na nêrens. ʼn Bergie vra of ek vir Jesus ken. Vir ʼn oomblik voel dit asof ek in ʼn Johannes Kerkorrel-liedjie vasgevang is.

Kirkwood moet egter nie op sy baadjie getakseer word nie. Gesetel in die hartjie van die Sondagsriviervallei, is die dorp die Oos-Kaap se sitrushoofstad. Volgens kenners kan hierdie titel nasionaal wees.

Die Sondagsrivier het sy oorsprong in die Kompasberge (die hoogste berge in die Kaapprovinsie) naby Nieu-Bethesda en vloei vir 250 kilometer as die vinnig­ lopendste rivier deur die Zuurberge, verby Kirkwood tot waar dit die oseaan naby Port Elizabeth ontmoet.

Kirkwood is dan ook 80 kilometer van die kus af en beswaarlik ʼn 100 meter bo seespieël. Dus subtropies en hoogs geskik vir sitrusboerdery.

Prentjiemooi met netjiese boorde, valleie en berge. En ondenkbaar die wete dat in hierdie omgewing oor die eeue baie bloed gestort is. Teen die tyd toe die 18de eeu sy rug op die verlede gedraai het, was die Sondagsriviervallei die oostelike grens van die Kaapkolonie. En een van die min gebiede waar bykans al Suid-Afrika se etniese groepe in opstand teen mekaar was.

Hier het Boesman en Xhosa die lemme teen mekaar opgeneem. Boesman, Khoekhoe en Xhosa saam teen Boer en Brit.

Boer en Brit teen mekaar.

Gʼn wonder die Groot Trek het in hierdie breër omgewing begin nie.

Hannes Joubert is ʼn sitrusboer en OosKapenaar tot in sy laaste nawel en hy kry sy vertelling op spoed, “Jy moet dit só verstaan.

Die ou boere wat hier aangekom het, was reeds oproerig, omdat hulle van die Britse juk ontsnap het. Nou kom hulle hier aan en die wêreld is nie gemaak vir veeboerdery nie. En die oumense was mos maar veeboere. Toe kom haal die Engelse hulle hier ook in en daar trek die span weer

3 10 Plaastoe! July 2017

4

5

6

1 Groengoud aan die boom 2 Habata se suurlemoene wat mindere sterflinge nie sommer gaan eet nie. 3 Spekbome maak plek vir uit­ voer­sitrus. 4 Hannes Joubert maak seker ʼn hoë bestuursvlak word gehandhaaf. 5 Een van SRCC se kranige klaslopers 6 Hannes Joubert op pad na die grasvelde in die noorde.

Met ander woorde: hulle was trekgereed.

Hulle het net ʼn rede gekort om te trek.”

Maar die Oos-Kapenaars se halstarrigheid was nie net ʼn boereding nie.

“Toe bring ou Lord Charles Somerset die Britse Setlaars hierheen. Nou kyk, Somerset het mos die kolonie soos ʼn keiser regeer. Maar hy het nie kop met die inkommers gehou nie. Die spulletjie was Europees en het van persvryheid geken.

… die streek se produksie van gemiddeld 22 miljoen 15 kg-uitvoerkartonne per jaar …

Kort voor lank begin hulle die Grahamstown Journal en werk Lord Charles se gal. Toe maak hy die koerant toe. ʼn Week later begin die manne ʼn nuwe koerant onder ʼn ander naam.”

Hannes se string plase heet almal Habata.

Met nommers toegedien om tussen hulle te onderskei.

“Die eienaar voor my was ʼn Dorfling.

Hy het tydens die Tweede Wêreldoorlog in Noord-Afrika geveg en het op ʼn kol in die woestyn verdwaal. Ná dae se dorstige swaarkry, kom hy uiteindelik by ʼn oase aan met die naam Habata. En met sy terugkeer, koop hy die lappie grond en doop dit dieselfde.”

Habata was so óók Hannes se kleinbegin­ redding.

“Ek het tot 1996 deeltyds geboer en voltyds ʼn loopbaan in die sitrusbedryf gevolg.

20 jaar gelede het ek voltyds kom boer en aansienlik uitgebrei.”

Met die streek se produksie van gemid­ deld 22 miljoen 15 kg-uitvoerkartonne per jaar en standhoudende water komende uit die Garieprivier- en Visrivierstelsels, kan sitrusboere omtrent nie verkeerd trap nie. Boonop is die Sondagsriviervallei Suid-Afrika se grootste suurlemoenproduserende gebied met sitrusuitvoere na Europa, die Midde- en Verre-Ooste. Selfs Rusland is lief vir ons soet en suur.

Natuurlik grom uitdagings immer net buite die agterdeur.

“Hoë insetkoste, swak pryse, die wissel­ koers en arbeid is altyd maar ʼn groot pro­ ble­matiese komponent wat goed bestuur moet word. Dan is daar natuurrampe. Die afgelope jaar het ons baie vrugval op die nawels ervaar; veral veroorsaak deur wisselvallige temperature gedurende die lentemaande.”

Hannes kortwiek die risiko’s deur strategies te dink, sy kultivars oordeelkundig te kies en deur die handhawing van ʼn baie hoë bestuursvlak met duidelike doelwitte. Puik besproeiingskedules en onkruidbeheer­ stelsels is kardinaal.

Habata is ʼn goeie voorbeeld van klein begin en groei na ʼn ekonomie-van-skaalboerdery.

“Jy moet eers vertikaal uitbrei en jou grond en bates so ekonomies moontlik benut. Totdat jy nie dit reggekry het nie, maak dit nie sin om horisontaal uit te brei nie. Ja, die ekonomie van skaal werk goed, maar dit verhoog natuurlik ook jou risiko.

Jou bestuursinsette moet dan natuurlik soveel beter wees.”

Volgens Hannes bly daar egter plek vir die kleiner boer in die Sondagsriviervallei, omdat die Sundays River Citrus Company (SRCC) sy plaas namens hom sal boer terwyl hy sy potjie elders krap.

Met lopende koste om bloot die boorde aan die gang te hou en te oes van tot R100K per jaar saamgegooi met insetkoste om nuwe boorde te vestig iewers tussen R150K en R200K, en dit sluit verpakkingskoste uit, is dit dalk nodig om vir eers aan jou dagjop te klou.

Om Habata teen risiko’s te verskans en ʼn bestendiger kontantvloei te skep, produseer Hannes jaarliks 12000 ton pitlose waatlemoene en 6000 ton spanspek.

“Laasgenoemde, tesame met botterskorsies, oes ons gedurende die somermaande. Dus is ons die hele jaar besig. En kan ons, ons arbeidsmag van 200 permanente en 1000 seisoenwerkers konstant hou die hele jaar.”

Ten spyte van onverantwoordelike politieke uitsprake wat tot langtermynonsekerheid lei, bly die vallei se sitrusboere positief.

Plaastoe! July 2017 11

7

8

7 Frikkie Olivier en Ken Nieuwenhuizen maak bemagtiging moontlik. 8 Vandag se nuwe suksesvolle boere 9 Nuutbemagtigde suurlemoenbome

“Hier is baie bemagtigingsinisiatiewe.

Ons is van die leierareas in die land.”

Die touleiers van hierdie bemagtigs­ inisia­tiewe is die SRCC se Ken Nieuwenhuizen en Frikkie Olivier. Beide beskik oor indrukwekkende jopname.

Frikkie is Operations Manager: Primary Production, terwyl Ken as Director: Transformation & Development die septer swaai. Ons loer in op een van die bemagtigingsplase.

Ken verduidelik: “Hierdie bemagtingsplan het in 2007 begin en ons het ʼn stelsel gevolg waar die regering die grond gekoop het.

Daar is vier plase gekoop wat nou ʼn eenheid

9 12 Plaastoe! July 2017

is en ons noem dit Sundays River Trust. Die 27 begunstigdes was almal oorspronklik werkers op daai plase. Ons het ook ʼn bedryfsmaatskappy gestig wat deur die trust besit word. Hulle is volwaardige lede van SRCC en dus word die oes en verpakking onder andere vir hulle gedoen.”

“Hier is baie bemagtigings­ inisiatiewe. Ons is van die leierareas in die land.”

Die grootste uitdaging was om die 27 begunstigdes almal geletterd te kry.

“Uit die oorspronklike 27 was maar agt geïdentifiseer met bestuurspotensiaal. Die

groot uitdaging was dus om die ander op ʼn vlak te kry waar hulle in ʼn klaskamer kan sit en leer. Dis een ding om te sê ons gee opleiding, maar as die man nie kan lees en skryf nie, beteken die klaskamer niks nie.”

Die manne kan nou al lees en skryf, maar hulle moes tot ʼn heelwat hoër vlak vorder om in ʼn klaskamer doeltreffend te wees.

“Hulle is volwaardige lede van SRCC en dus word die oes en verpakking onder andere vir hulle gedoen.”

“In die verdere kursusse wat ons aanbied, speel rekenaars ʼn groot rol. Maar dit vat lank. Ons neem die ouens vir so twee uur

10

11

9 Bella is Kirkwood Korrektiewe Dienste se voorbok. 10 Kirkwood Korrektiewe Dienste is met reg trots op hul produkte. per dag van die plaas af klaskamer toe waar hulle opleiding in hul eie taal deur middel van die rekenaar kry.”

Dit klink alles goed en wel. Maar ook hier is daar ʼn kuttel in die suiping. Die regering besit steeds die grond.

“Die mense moet eintlik die wetlike eienaars van die grond word. Ons baklei nog en hopelik gaan ons hom eendag wen. Maar die besigheid is hulle sʼn.”

Die grootste gevolg van rommel­ status is die styging van koste.

Ek hou my lyf duiwelsadvokaat en wonder hardop of dié benadering nie straks beter is nie. Wat van die herhaaldelike gevalle van batestroping? Onthou daardie hoenderplaas wat sy oorspronklike 64 000 hoenders verloor het as slaggoed en aan mishandeling.

Om nie van die melkplaas met sy R2 miljoen se hek te praat nie?

Ken: “Die idee was nooit dat die staat die grond moet besit nie. Dit is nie transformasie nie. Dit is nasionalisering. As ʼn man sy grond wil verkoop, moet hy dit mos kan doen.”

Frikkie spring ook in: “Ons betaal die staat ʼn billike huur vir die grond. Maar indien die regering bang is die grond word uiteindelik deur die nuwe eienaars verkoop, kan hulle ʼn reg op eerste weieringklousule inbou.

Daar is meganismes om te keer dat die grond weer in wit hande beland. Want dit is waarvoor die regering bang is.”

Ken: “Wat ons probeer doen, is om die bemagtigdes te oortuig dat hulle hier ʼn ontsettende waardevolle bate het – tussen R800K en R900K per hektaar vir

ʼn gevestigde plaas - wat vir hulle en hul kinders en kleinkinders jaar na jaar ʼn goeie inkomste sal gee.”

Die verkoop van die grond is dus die korttermyn- en dom opsie. Hierdie begunstigdes is egter nie onder kransaasvoëls uitgebroei nie en in plaas daarvan om hul grond van die hand te sit, koop hulle eerder ʼn vyfde plaas.

Ken: “Van die begin af het die boerdery baie goed gevaar en die bemagtigdes het nie dividende geneem nie, want hulle wou hul eie grond koop. En toe kom daar ʼn geleentheid in 2012 en hulle koop ʼn stuk grond teen 11-miljoen rand. Hulle het 7 miljoen gehad en die balans geleen. Die skuld is binne twee jaar terugbetaal. Ons het die vestiging van die nuwe boorde in drie fases verdeel en het aan die begin van hierdie jaar die laaste fase geplant.”

SRCC het besef bemagtiging en transformasie is ons verantwoordelikheid.

Soos Hannes en die ander suksesvolle sitrusboere in die vallei, moet bemagtig­ ings­boere hulself ook teen die ewigteen­ woordige risiko’s verskans. En SuidAfrika se rommelstatus is bloot een van die maaifoedies.

Ken: “Die grootste gevolg van rommel­ status is die styging van koste. Ja, ons inkomste styg met die dalende wisselkoers, maar invoerkoste styg ook. Draai die ekonomie en die rand versterk, gaan die invoerkoste nie verminder nie, omdat verskaffers nooit die pryse weer laat daal nie. Dus bly jou koste dieselfde, maar jou inkomste val.”

Frikkie: “Ons het verskeie variëteite en nie almal sal op dieselfde tyd deur iets negatief beïnvloed word nie. En ons vervang jaarliks drie persent van ons boorde en probeer by daardie siklus bly. Verder mik bemagtigingsboere definitief na ekonomie van skaal. Die nuwe plaas wat die manne bygekoop het, het ons onder suurlemoene geplant, omdat hulle suurlemoenmandjie redelik klein was.”

Die belangrikste ding omtrent Ken en Frikkie wat byval, is hul ideologiese entoesiasme. Amper asof dit vir hulle ʼn geloofskwessie is.

Ken: “SRCC het besef bemagtiging en transformasie is ons verantwoordelikheid.

Ons sit met ʼn baie suksesvolle bedryf in die vallei en is omring deur armoede. Daarom wil ons hê almal om ons moet in ons sukses kan deel. En in die langtermynoorlewing van ons bedryf is dit die regte ding om te doen. Ons gaan werk skep en die plaaslike ekonomie stimuleer. As ons dit nie doen nie, gaan die regering dit beslis nie doen nie.”

Dit is miskien so. Daar is egter ʼn staats­ in­stelling wat wel poog om werk te skep en die plaaslike ekonomie op indirekte wyse te stimuleer. En hierdie instelling is niks anders as Kirkwood Korrektiewe Dienste nie.

Alhoewel die gevangenis my nie persoonlik op die perseel wil hê nie (vryskutskry­ wers was nog altyd as van twyfelagtige inbors beskou), is Johan Gerber bereid om met Plaastoe! oor die kuberruim te gesels.

Terloops, ek moet eers bieg. Flagrante vooroordeel was nog altyd ʼn toppresteerder in my Swakste Karaktereienskappe Plaastoe! July 2017 13

12

12 Op pad buiteland toe Kategorie. Ter selfregverdiging: Nou hoor jy van ʼn tronk waar die inwoners boer en wat sien jy in die geestesoog? ʼn Klompie tronkvoëls wat op grawe leun en kyk hoe miserabele aartappels en uiwe en vrot tamatieskywe aan die lewe klou? Reg? Verkeerd!

Kyk na Kirkwood Korrektiewe Dienste se produkopname vir die 2016/17 finansiële jaar: Melk – 586 000 liter, lêhoenders – 120 000 dosyn eiers, vleisbeeste en boerbokke – 47 000 kilogram en groente – 2 087 000 kilogram.

En dit ten tye van die afgelope droogte. Ja, die natuur verrinneweer tronkboere netso.

Skryf Johan: “Die boerdery-aktiwiteite in Korrektiewe Dienste ondervind baie van dieselfde uitdagings as die gewone bestaans- en kommersiële boere. Droogte, ongediertes en veediefstal is seker die grootste bedreigings. Die knaende droogte wat tans in die Oos-Kaap ondervind word, het hier ook ʼn groot impak gehad en die produksiesyfers is baie laer as wat in vorige jare ondervind is. Byvoorbeeld, groente en eiers was onderskeidelik 89 000 kg en 14 000 dosyn minder.”

… gevangenes word besig gehou wat dan ook bydra tot die vermindering van bende-aktiwiteite.

Volgens Johan dra die landbou-aktiwiteite by tot die rehabilitasieproses deurdat gevangenes gebruik word as arbeid en in die proses sekere vaardighede aanleer en ondervinding opdoen.

14 Plaastoe! July 2017

Johan: “Die spreekwoord sê, ‘Ledigheid is die duiwel se oorkussing,’ en gevangenes word besig gehou wat dan ook bydra tot die vermindering van bende-aktiwiteite.

Die gevangenes wat arbeid verrig, kry ook ʼn minimale bedrag elke maand en dit bring ook die begrip tuis dat jy moet werk om geld te verdien. Voorts word daar ook van tyd tot tyd kursusse aangebied vir die gevangenes in landbouverwante rigtings. Ons is van mening dat daar ʼn redelike mate van sukses behaal word met die rehabilitasie van gevangenes wat in die Landbouafdeling werk.”

“Die Sondagsriviervallei is die plek in die wêreld wat heel moontlik die beste suurlemoenproduksie gee.

Natuurlik skiet sommige misdadigers dieper en permanenter tronkwortels as die groenteplante, maar Johan het die teenvoeter.

“Die toegewydheid van die landbouper­ soneel op Kirkwood dra by tot ons sukses.

Van hulle het ʼn gesindheid van eienaarskap.

Hierdie gesindheid veroorsaak dat hulle bereid is om ʼn ekstra myl te stap en meer te verrig as wat eintlik van hulle verwag word. Die resultaat hiervan is dat Kirkwood onder die top plase in die departement het.

Van ons Bonsmara-bulle is al oorgeplaas na plase in Gauteng om die gehalte van daardie kuddes te verhoog.”

Dit is egter nié net met die bemag­ tigings­inisiatiewe waar dinge oop en toe loop nie.

“Die Sondagsriviervallei is die plek in die wêreld wat heel moontlik die beste suurlemoenproduksie gee. Ons tonnemaat

per hektaar en gehalte is die hoogste ter wêreld. En dit maak vir baie groot investerings oor die afgelope klompie jare in grond en suurlemoene. En daarmee saam kry jy die wêreld se belangstelling omdat verbruik geweldig toegeneem het as gevolg van sitrus se gesondheidsvoordele,” so sê Hannes de Waal, SRCC se besturende direkteur.

Sitrus is vandag ʼn verskriklike groot globale bedryf, omdat verbruike deur die dak geskiet het Soos in die geval van die meeste bestu­ rende direkteurs is Hannes ʼn indrukwekkende man gesetel in ʼn imposante raadsaal.

Hy lyk ook sommer gesond.

Een van die belangrikste lande waar sitrusverbruik toeneem, is jammerlik ook die land waar die onwettige gebruik van ons rooilys perlemoen, ivoor en renosterhoring dieselfde doen. China. Maar dié land bly belangrik vir ons ekonomie.

“Vir ons sal China nooit te groot word nie, daar is net te veel mense. Die probleem daar is egter die baie fitosanitêre hekkies waaroor jy moet spring om jou vrugte daar te kry.”

Fitosanitêre beperkings kom daarop neer dat wanneer jy enige landbouprodukte uitvoer, die invoerder wil weet watter lewende of dooie organismes op die vel, of binne-in die produk teenwoordig is wat daardie land se produksie weer negatief gaan beïnvloed.

“Sitrus is vandag ʼn verskriklike groot globale bedryf, omdat verbruike deur die dak geskiet het namate bevolkings toegeneem het. Dieselfde met appels en

pere. Europa en Amerika is ook baie groot verbruikers van vrugte. Kom jy in ʼn land soos Saoedi-Arabië en mense koop elke dag vir die hele gesin nawels en hulle moet die vrugte eet.”

Die vrug wat aan die buitekant van die boom sit, kry wel die meeste wind, maar hy kry ook die meeste son en is dus die lekkerste om te eet.

Maar dit is nie bloot ʼn geval van vul koelhouers, verskeep en tel jou geld nie.

“Elke land het sy eie uitdagings. Soos die Chinese. Hulle soek perfekte vrugte. Die probleem is die natuur doen dit nie vir jou nie. Vrugte waai in die wind, skuur teen takke en word beskadig. Die Chinese soek nie die beste nie, maar wat die beste lyk.

Hier het ons byvoorbeeld van die vrugte met die hoogste suiker-suur-verhouding in die wêreld. Die vrug wat aan die buitekant van die boom sit, kry wel die meeste wind, maar hy kry ook die meeste son en is dus die lekkerste om te eet. En dit is moeilik om buitelanders hiervan te oortuig.”

Ek onthou van die beste slae wat ek as kind gekry het, was vir die herverspreiding van Ouma Malie en die bure se appelkose,

perskes en koejawels. Gekneus, of te not.

Dus behoort ons hier ter plaatse ʼn goeie mark te hê?

“In die eerste plek is Suid-Afrikaners nie groot vrugte-eters nie. Skaaptjops bly koning, omdat die gemiddelde landsburger nie só gesondheidsbewus is nie. Ons veramerikaniseer tog te maklik en verkies gereeld gemorskos. Sommige mense is selfs te lui om ʼn lemoen af te skil. Tweedens is Suid-Afrika te uitvoergeoriënteerd.”

Dit maak sin. Uitvoer is tog waar die groot geld roep. Gaan ons dus ooit die geleentheid kry om self van die beste vrugte ter wêreld te proe?

Rommelstatus is egter nie die sitrusbedryf se grootste uitdaging nie. Likiditeit is wel.

Hannes: “Kyk, die wêreld is nou by China betrokke, maar daardie mark gaan afplat.

Dan kom Indië, maar hy is gekompliseerd.

Daarna is dit Afrika se beurt. Vir die wêreld om te groei, moet hy die onderontwikkelde ekonomieë stimuleer. As jy vir my 20 jaar gelede gesê het ons gaan vandag die volumes teen die huidige pryse in China verkoop, sou ek vir jou gesê het jy is

heeltemal van jou kop af. So verkoop ons byvoorbeeld meer as ʼn miljoen kartonne in Irak per jaar. Wie sou dit ooit kon dink?”

Afrika se beurt is goed en wel, maar dit gebeur dalk eers oor dekades. Hoe baat die gemiddelde Suid-Afrikaner tans by die hoogste tonnemaat per hektaar en gehalte ter wêreld? Dit is nou bo en behalwe om baie ryk sitrusboere te ken. Of liewer van te lees.

Om grond te kry, is een ding.

Om ekonomies met grond te werk, is ʼn ander storie.

“Buitelandse beleggers. Broodnodige kapitaal, kennis en nuwe markte kom die land binne en stimuleer die plaaslike ekonomie. ʼn Voorbeeld hiervan: ons het onlangs tesame met ʼn vennoot ʼn vrugtesapfabriek begin en sodoende die internasionale sapmark betree. Dit was iets waarmee ons vroeër baie gesukkel het.”

Oukei. Ons gaan vir eers nie die beste eie vrugte eet nie. Ons pluk egter die vrug daarvan.

Dit kan werk.

Maar onthou: Wat jy saai, sal jy maai.

Daardie huidige rommelstatusvrotvrug wat

Gedore kirk Plaastoe! July 2017 15

13

14

15

13 Addo Nasionale Park se klein skepsel met die groot gees 14 En heelwat groter 15 En die grootste tans ongenooid en mildelik in elke SuidAfrikaner se skoot val.

“Die uitdaging wat rommelstatus vir ons inhou, is die effek wat dit op arm mense gaan hê. Jy moet eerstens jou produsente uitsorteer, maar belangriker is om jou omgewing stabiel te hou en sosiale opheffing van stapel te stuur. Wanneer jy rommelstatus slaan, kry jy dadelik ʼn dwarsklap. Jou omgewing word onstabiel weens armoede.

Jou opheffingsprogramme ly daaronder.

Daar word vir jou al hoe meer hekkies opgesit. Soos die koste van kapitaal. Alhoewel banke sê daar gaan nie ʼn vermeerdering in rentekoerse wees nie, gaan daar beslis

16 Plaastoe! July 2017

minder geld wees om te leen en minder mense wat gaan belê.”

Rommelstatus is egter nie die sitrusbe­ dryf se grootste uitdaging nie. Likiditeit is wel. Omdat geldbeskikbaarheid wêreldwyd vandag hoër as ooit tevore is.

“Dus kan handelaars en invoerders en verbruikers koop. Die probleem is wanneer daardie geld opdroog.”

Die volgende stel risiko’s is die be­ skerm­ings­maatreëls wat deur sekere lande op ander afgedwing word. En die populisme wat toenemend as politieke magsinstrument misbruik word.

“Populisme en proteksionisme loop

hand aan hand. Voor Trump het ons verwag om toegang tot die VSA te kry, maar daai toegang is nou van die tafel af vir 4 tot 8 jaar.”

Beide populisme en proteksionisme is natuurlik nie vreemdelinge in ons wenende land nie. Gee die Europeërs ons ʼn dwarsklap met ʼn volstruis-filet, snotklap ons hulle terug met ʼn hoenderboud. Maar dit is ons regering se populistiese uitsprake met betrekking tot radikale transformasie waar die kalf oor die put se rand wankel.

“Sou ons nou deur ʼn periode van radikale transformasie gaan, gaan die geskiedenis homself herhaal. Om grond te kry, is een

16

17

18

16, 17, 18 Daar is ook koedoes, buffels en sitrus. ding. Om ekonomies met grond te werk, is ʼn ander storie. As jy nie ekonomies met hom kan werk nie, kos hy jou geld en maak hy jou baie vinnig finansieel dood. Dus sien ek nie ʼn plek vir radikale transformasie nie. Die regering put nou tydelik wins uit populistiese uitsprake eerder as wat dit iets in werklikheid beteken. Jy moet eers die grondwet in die land verander. En of die ANC die vermoë, of die wil het om dit te doen, weet ons nie. Maar dat hulle die wêreld vir ons uitdagend gaan maak, is beslis so.”

Die Oos-Kaap se twee grootste sosiale uitdagings tans is werkloosheid en die gepaardgaande armoede. Sitrusboerdery is naas die motorbedryf die grootste werkverskaffer.

“Indien jy radikale transformasie toepas en dit faal, sit jy met enorme werkloosheid.

En ek is nie seker of die regering aptyt vir daardie kaliber probleme het nie. Oor vyf generasies gaan seker 40 persent van landbou in swart hande wees. Oor 10 dalk 80 persent. En dit gaan nie ʼn issue wees nie.

Hy wat wil boer, gaan boer. Die nuwe geslag se koppe werk anders. Hulle wil ʼn toekoms en sekuriteit hê. Baie kom uit goeie skole en is hoogs intelligent. Dit waaroor ons geslag ons koppe breek, gaan hulle nie hul koppe oor breek nie.”

Wat ek wel my kop oor breek, is hoe om my geliefde uit die Casa Mia se helende hande te kry. Teen hierdie tyd is haar toonen vingernaels van voorbladgehalte. Haar alle spiere soepel. Rugstring reguit. Ek kry selfs glimlaggies sonder die belofte aan oesters en sjampanje. Maar sy is nog nie gereed om te vertrek nie. Ek kry haar egter daar weg met ʼn groter belofte. Wat van ʼn oornag by een van die Oos-Kaap se grootste en luuksste jagplase?

Maar op pad gooi ons ʼn draai by die Kirkwood Wildsfees se kantore om met Johan Swart te gesels. Die idee aan die wildsfees het met ʼn draai na hom gekom en hy verduidelik die res.

“In 2000 het ek op die Toerismeforum gedien. En elke keer moes ek berig oor agritoerisme. En elke keer het ek niks gehad om te sê nie. Eendag is ʼn groepie van ons op ʼn rivierboot en ek sê vir die voorsitter, “Marietjie, wat moet ek doen om iets te kan sê oor agri-toerisme?” En sy sê, “Hoekom hou julle nie ʼn fees nie? Alle dorpe het deesdae feeste.” Met dié hardloop daar ʼn duiker deur die duine. Een van die manne roep, “Kyk daai duiker!” ʼn Ander een laat weet, “Ek’t nie geweet hier’s wild in die duine nie.” Toe ek die woord ‘wild’ hoor, sê ek ‘wildsfees’.

Dit is natuurlik een ding om die woord ‘wildsfees’ te sê, maar ʼn storie van ʼn anderste water om een aan te bied.

“Ek het met baie mense hieroor gepraat.

Die meeste het my afgeraai. Ons het selfs ʼn studie laat doen om te kyk wat die lewensvatbaarheid van ʼn fees in Kirkwood is. Onomwonde het hulle gesê daar’s geen moontlikheid vir só ʼn fees nie.”

Kirkwood het net een petrolstasie en daar’s net dit en daar’s nie dat nie. En beslis nie genoeg mense om na die fees te trek nie.

Wat wel in Kirkwood se guns getel het, was die feit dat die dorpie Addo se hoofsetel is.

En almal weet waar Addo is.

“En so het die Addo Park ons onmiddellik ondersteun met ’n veiling en R40K as borgskap aangebied. Ons leen toe nog R2000 en daar laat loop ons.”

‘Loop’ is miskien nie die regte woord nie.

‘Kruip’ is dalk nader aan die waarheid.

“Dit was soos hulle sê, ‘Rob Peter to pay Paul’. Die kunstenaars en dié en daai moes betaal word. Maar ons het nie die geld nie. Nou speel een van die musikante klaar en ek hoor ons moet die man R1000 betaal. Dan hardloop ek na die hek toe om te hoor of daar genoeg ingangsgeld is. Die hekpersoneel tel die geld uit en ek betaal hom. En daar speel die volgende een.”

Tydens daardie eerste fees het 4500 hekbetalers gehelp om die kunstenaars te betaal. Die volgende jaar verdubbel die getal. Die volgende jaar weer.

Iets soos 750 mense word rondom die fees in diens geneem.

“En so het dit verdubbel en verdubbel en verdubbel tot waar ons nou by die 45 000 mense trek. Mense wat van heinde en verre kom. Uit Pretoria en Kaapstad, Oos-Londen en natuurlik Port Elizabeth. Die ekonomie speel natuurlik ’n rol met die getalle, maar sover loop dinge mooi.”

Die wildveiling bly een van die fees se grootste bronne van inkomste met ʼn gemiddelde omset van ongeveer 10 miljoen rand per jaar.

“Verlede jaar was ʼn uitskieter met ʼn omset van 26 miljoen rand, waarvan ons vyf persent kommissie kry. Boonop is ons gelukkig om elke jaar van Addo se buffels te kry. Gesogte buffels, omdat hulle siektevry is. Tans het ons 60 vir vanjaar se veiling.

Onder hulle is twee besondere menere met horings wat 42 tot 43 duim meet. En dit is groot vir ’n Addo-bul. Addo gaan vanjaar ook ’n klompie bergsebras aanbied.”

Maar dit is nie net die feesgangers en wildkopers wat op Kirkwood kotiljons nie.

“Iets soos 750 mense word rondom die fees in diens geneem. Omtrent al die omliggende en billike gastehuise is vol.

En die ander plaaslike besighede soos die restaurante, winkels en slaghuise doen goeie besigheid.”

Ek klim terug in die bakkie. Giselle se oë blink.

“Ek is nou só reg vir daai koedoefilet, ek kan my lag nie hou nie!”

Maar Arthur Rudman se spogplaas Blaauwkrans met sy duisende koedoe en talle dassies wat vroegoggend in die bome ontdooi en die filet en die grootste versameling trofeë wat ek nog gesien het, sal moet wag tot volgende maand.

Plaastoe! July 2017 17

L

LANDBOU

Portwyne,

’n ryk tradisie

DEUR MARYKE ROBERTS

18 Plaastoe! July 2017

Portwyn is ’n integrale deel van die Suid-Afrikaanse wynbedryf en in wynkompetisies is daar altyd ’n hele paar topplekke wat portwyn beklee. Maryke Roberts het gaan kyk hoe diep dié wyn in die Portugese styl se wortels in Suid-Afrika lê.

DEUR MARYKE ROBERTS

1 Plaastoe! July 2017 19

In die onlangse 10 Year Wine Awards van Winemag.co.za, skryf die beoordelaars dat twee baie respek­tabele portstyl geforti­fiseerde wyne van Boplaas en Bredell, spesiale vermelding verdien. “Hierdie soort wyne het dalk nie ’n groot verbruiker-aanhang nie, maar is bewys daarvan dat Suid-Afrika dit uitstekend maak en hulle is natuurlik, gebou om te hou.”

I

n die pas aangekondigde National Wine Challenge Top 100-wyne, het Boplaas Familiewingerde buite Calitzdorp se wyne ’n driekuns behaal, maar dis die Boplaas Cape Vintage Reserve Port 2015 wat uitstaan met sy dubbele platinum-toekenning en aanwysing as die Grand Cru National Champion Best in Class. Hierdie klassieke Cape Vintage Reserve is gemaak van touriga nacional, tinta barocca en souzão.

De Krans se Cape Vintage Reserve 2014 tel ook onder die Suid-Afrikaanse wynbedryf se 100 beste wyne.

Alhoewel hierdie styl so goed presteer, sal dit in 2020 twee dekades wees

sedert die Europese Unie (EU) die SuidAfrikaanse portbedryf ingelig het dat hulle moet afstand doen van die benaming “port”. Dis vanjaar agt jaar sedert die landbouhandelsooreenkoms tussen Suid-Afrika en die EU onderteken is en sedert 1 Januarie 2012 word alle portwyne wat in Suid-Afrika gemaak word, onder die Kaapse voorvoegsel, gevolg deur die toepaslike styl, gebottel.

Sedertdien word die term “port” deur die EU beskerm en verwys dit net na wyne van die Douro-vallei in Portugal.

Port is ’n gefortifiseerde wyn - saam met jerepigo, sjerrie en muskadel - wat gemaak word deur ’n deel druifspiritus of brandewyn, by die wyn se produksieproses te voeg. Die spiritus word bygevoeg voor die fermentasieproses voltooi is, wat die wyn die natuurlike soetheid van die druif laat behou en dit ryk, volrond en sag op die tong maak.

Die portwingerde in die Douro-vallei in Portugal was in 1756 die eerste wetlik afgebakende wingerde in die wêreld.

Volgens Taylor’s se webwerf, die bekende Port-huis in Portugal wat in 1692 gestig is,

is die eerste skeepsvragte met wyn onder die naam “port”, in 1678 aangeteken. Hoewel die wyne in die binneland in die Bo-Dourovallei produseer word, kry port sy naam van die kusdorpie, Oporto, vanwaar dit tradisioneel verskeep is.

Tot laat in die 20ste eeu is die wyn op die Douro-rivier vervoer in spesiale bote met die naam barcos rabelos, en dan in die porthuise in die ou stadskern geberg, waar dit verouder, versny en gebottel is. Daarna is dit dan verskeep.

Tradisionele kultivars wat in port gebruik word, sluit onder meer tinta roriz, touriga nacional, touriga franca, tinta barocca, tinto cão en tinta amarela in.

Ná die naamsverandering, produseer die plaaslike wynbedryf Cape White, Cape Pink, Cape Ruby, Cape Tawny, Cape Late Bottled Vintage (LBV) en Cape Vintage en Cape Vintage Reserve.

Port word op sommige SuidAfrikaanse wynplase al sedert die 1800’s gemaak en Boplaas word as die land se kampioen-portmaker beskou. Die

TEKEN IN op ons maandelikse Plaastoe! nuusbrief en staan ’n kans om een van drie De Kranswynlandgoed op Calitzdorp se portwyne te wen.

ELKE HOUER BEVAT: 2 x 375 ml Cape Pink & 2 x 750 ml Premium Cape Ruby & 2 x 750 ml Cape Vintage.

Om in te skryf, stuur die volgende inligting per e-pos na port@ plaastoe.co.za met: Naam, Van, Telefoonnommer, E-posadres, Fisiese adres (Dorp, Provinsie, Straat 1, Straat 2, Poskode)

Kompetisie sluit 31 Julie 2017 en wenners sal per telefoon ingelig word.

plaas het meer SA Kampioen Port- en Veritas Dubbelgoud- en 5-ster Plattertoekennings oor die afgelope 15 jaar as enige ander kelder opgelewer. Hulle spog met 18 5-ster Platter-toekennings, 24 Veritas Dubbelgoud-medaljes en hulle was tien maal die SA Jongwynskou se SA Kampioen Port.

Carel Nel, eienaar van Boplaas, sê port word van 1982 onder die Boplaashandelsmerk gemaak. “My pa, Danie, het tinta barocca in 1971 geplant, nadat hy gedink het dit is shiraz (hy was een van die min mense in Calitzdorp wat toe rooiwyne geniet het, ander persone was brandewyndrinkers). De Krans het ook in 1973 tinta geplant. Boplaas en De Krans het toe saam wyn gemaak onder Hoë Krans Wynmakery.”

Carel sê hulle het aanvanklik tinta barocca gebruik, nadat die eerste touriga nacional eers in 1993 in Calitzdorp geplant is.

Nou gebruik hulle ook souzão, tinta roriz, touriga francesca en verdelho (vir wit portwyn). “Sowat 90% van ons druiwe kom van ons plaas en ons koop ook van Stellenbosch en Swartland aan.”

Carel was in 2000 die voorsitter van The Cape Port Producers’ Association (CAPPA) toe die kennisgewing van die EU opdaag. Hy vertel die lede het verskeie vergaderings en dinkskrums gehou en toe besluit op die benaminge Cape Ruby, Cape Tawny en so meer. “Die Ruby- en Tawny-style was reeds aan die verbruiker bekend en die woord “Cape” is eie aan Suid-Afrikaanse wyne,” vertel hy. Boplaas verkoop heelwat portwyn plaaslik en voer ook uit na sewe lande.

Boets Nel, eienaar van De Krans Landgoed op Calitzdorp, is nog een van die portbedryf se kampioene. Die plaas het 11 agtereenvolgende 5-ster Plattertoekennings en twee SA Kampioen

2

3

Port-trofees in 2012 en 2014 by die SA Jongwynskou behaal.

Die naamsverandering het De Krans ook nie regtig geraak nie, omdat verbruikers lank voor die woord “port” verdwyn het reeds vertroud was met die style en die woord ‘Cape’.

Hy vertel: “Ons het die naamregulasies reeds sedert die laat-negentigs sien kom.

Ons is reeds sedert 1970 verbied om die ‘p-woord’ vir uitvoere na Europa te gebruik.

Daarom het ons al sedert die vroeë 1990’s die woord “Cape” voor die styl begin gebruik - om seker te maak ons portwyne word nie verwar met die port uit die Douro nie.

Port word op sommige SuidAfrikaanse wynplase al sedert die 1800’s gemaak en Boplaas word as die land se kampioenportmaker beskou.

“Die ooreengekome datum van 1 Januarie 2012 - alle port wat voor dit gebottel en gesertifiseer is, kon as port verkoop word tot voorrade uitgeput is - het ons laat besluit om sommer baie 2010 The Last Cape Vintage Reserve Port magnums net voor Kersfees 2011 te bottel. Dis tydens die laaste Wyn- en Spiritusraad se proe voor Kersfees (vandaar die naam) goedgekeur, só ons sal hulle nog ’n hele paar jaar hiermee irriteer,” vertel hy met ’n vonkel in sy oog.

Boets vertel: “Ons kon darem ook met die EU onderhandel dat ons die styl-benamings soos Cape Ruby, Cape Vintage ook in Europa mag gebruik (wat nuwe markte vir ons geopen het), nadat ons aan die EU se spesiale komitee met fakture en etikette bewys gelewer het dat ons hierdie benamings reeds sedert die vroeë 1990’s gebruik het.”

Plase soos Allesverloren op Riebeek-Wes het ook nie die hernoeming van portwyn as struikelblok ervaar nie. Danie Malan, eienaar en vorige wynmaker, sê: “Die bemarking

van dieselfde produk onder ’n nuwe naam, was nie vir Allesverloren ’n uitdaging nie.

Ons is in die bevoorregte posisie dat die Allesverloren-handelsmerk bekend genoeg is om dié verandering te hanteer.”

Ander wynmakers voel egter die naamsverandering het port se groei gestuit en iets wat ’n integrale deel van die Suid-Afrikaanse wynbedryf is, se toekoms belemmer.

Mike Neebe, eienaar van Axe Hill buite Calitzdorp en huidige voorsitter van CAPPA, sê die grootste struikelblok om nou portwyne internasionaal te bemark, is die afwesigheid van die finansiële hulp wat die EU beloof het. “Ons het die voorskrifte letterlik gevolg, maar daar is nog geen teken van daardie geld nie. Intussen worstel ons met ’n vierletterwoord, soos Michael Fridjhon, ons dilemma beskryf.”

Die stories van hoe portkultivars op ons plase beland het, het sy eie bekoring.

Margaux Nel, Boplaas se wynmaker, vertel haar oupa, Danie, het jare gelede in die Swartland gereis en die lekkerste shiraz gedrink. “Hy het besluit om shiraz aan te plant en het die kwekery laat weet dat hy stokkies benodig. Ná ’n paar jaar maak hy toe lekker shiraz-wyn. Met dié is my pa, Carel, Stellenbosch Universiteit toe om sy wynkundestudies te begin en een vakansie toe hy terugkom ná sy kultivaridentifikasieklasse, sê hy dat Calitzdorp shiraz niks soos Stellenbosch shiraz lyk nie.

“Ná die vakansie neem hy van die blare en trosse na sy professor. Die shiraz van Calitzdorp is toe nie shiraz nie, maar tinta barocca. My oupa-hulle het aanhou wyn maak van die tinta barocca, maar toe ook begin port maak.”

Boets lag en beaam dié storie van die shiraz wat toe eintlik tinta barocca is. Hy vertel dat hul eerste portdruiwe (tinta barocca) in 1973 deur sy pa, Chris, geplant

4

1 Nels, Boplaas (vorige bladsy) 2 Boets Nel, De Krans 3 Wilhelm de Vries, Allesverloren 4 Mike Neebe, Axehill voorsitter Cappa (foto: karl shoemaker) Plaastoe! July 2017 21

is. “Die druiwe was ook bedoel om shiraz te wees, maar toe die wingerde in 1976/77 begin dra, kom hulle agter dis tinta barocca.

Dis hoe die portbedryf in Calitzdorp begin het,” vertel hy.

Hul eerste port is in 1977 gebottel en verkoop. Sommer dadelik het die tinta barocca as port en wyn floreer.

Mike Neebe gebruik touriga nacional (die raamwerk), tinta barocca (sap) en souzão (kleur) en sê hy het die plesier én pyn van 11 oeste, waaronder ’n draai in die Douro, op sy kerfstok. Sy portwyne word plaaslik en internasionaal verkoop. Hy sê produsente het jaarlikse toekenningsgeleenthede. “Elke keer as een van my kollegas of gerespek­ teerde beoordelaars my wyne goed genoeg ag vir toekennings, versterk dit net my dryfkrag om voort te gaan.”

… wat min mense weet, is dat sommige produsente die druiwe met skoon, kaal voete trap - met nie veel klere aan nie!

Rijk Melck van Muratie-landgoed buite Stellenbosch sê port is al in 1927 op die plaas deur GP Canitz gemaak. Destyds is shiraz, ruby cabernet, tinta barocca, tinta roritz, souzão en tinta francesca gebruik, maar vandag gebruik die wynmaakspan tinta barocca, tint roritz, tinta francesca, souzão en touriga nacional.

Hy sê sedert Suid-Afrika nie meer die term “port” mag gebruik nie, het hy besluit om Cape Vintage en Cape Ruby te gebruik.

Hy vertel dat hulle die naamsverandering gelukkig oor die proelokaal-tafel met besoekers kan bespreek. “Die wynbedryf as ’n geheel - Wines of South Africa (WOSA) ingesluit - het werklik nie baie energie daaraan spandeer nie. Ek vind die twee name wat ek gekies het, maklik om aan die besoeker te verduidelik.”

5

6

Hoewel die historiese proelokaal op die plaas, waar spinnerakke op horingou bottels al op duisende toeriste se kameras vasgevang is, oortrek is met toekennings, sê Rijk dat hulle nie hul portwyn doelgerig maak om trofees in te palm nie. “Ons fokus hard op snoeitegnieke, ook om die wingerde korrek op te lei en gedurende die groeiseisoen te versorg.”

Muratie se port is plaaslik baie gewild, maar gaan ook in klein hoeveelhede na Europa.

“Port is ’n belangrike deel van die SA wynbedryf, omdat dit al so ’n lang geskiedenis in Suid-Afrika het en ek dink die klimaat dra daartoe by dat ons uitstekende port hier produseer” Rijk sê dis nou agt jaar sedert die ooreenkoms met die EU onderteken is, maar Portugal is nou nóg strenger oor hul handelsmerk.

Landskroon-wyne buite die Paarl is al vir dekades bekend vir hul Cape Vintage Port. Paul de Villiers, keldermeester, het in 2000 die Diners Club Wine Maker of the Year Award ontvang vir sy 1997-port. Hy is tans die vyfde generasie op Landskroon en ook die vyfde Paul de Villiers om daar wyn te maak. Hy vertel dat daar al vir bykans 70 jaar port op die plaas gemaak word.

“In die vyftigerjare het my oupa (Paul 3) in samewerking met die KWV, portkultivars begin aanplant. Ons het toe in die daaropvolgende jare baie port vir KWV gemaak. Die kultivars wat aanvanklik aangeplant is, was: tinta barocca, malvasia rey, tinta francesca, souzão en tinta roriz.

Vandag gebruik ons tinta barocca, tinta amarella, touriga nacional en souzão.”

Alle druiwe kom van die plaas af en die wingerdblokke se ouderdom wissel so tussen 10 en 20 jaar.

Die landgoed het een portwyn in hul portefeulje, die Landskroon Cape Vintage, ’n versnit van die vier kultivars, tinta barocca, tinta amarella, touriga nacional en souzão.

Hy vertel dat hul port meestal binnelands verkoop word, maar daar gaan ’n paar palette na België, die VSA, China, Duitsland Tanzanië, Bulgarye en Kroasië.

Paul sê portwyne “is ’n noodsaaklike deel van die SA wynbedryf, omdat dit al so ’n lang geskiedenis in Suid-Afrika het en ek dink die klimaat dra daartoe by dat ons uitstekende port hier produseer”.

Paul sê vir Landskroon was die grootste uitdaging met die hernoeming van portwyn, die feit dat produseerders “heeltemal in die steek gelaat is deur die EU wat belowe het dat daar fondse van hulle kant sou kom om die bemarking van ’n nuwe Suid-Afrikaanse naam te help vestig. Daarvan het niks gekom nie en dit bly moeilik om ’n nuwe naam in die mark te vestig”.

Hy glo die feit dat Suid-Afrika moes wegdoen met die portbenaming, het tog ’n invloed op die voortbestaan en groei van port in Suid-Afrika gehad.

Die plaas se kaggelrak staan toe onder die trofees en medaljes wat hulle oor die jare ingepalm het. Paul vertel dat hul 1997-port in 2000 uitstekend gevaar het en in dieselfde jaar het dié port vier trofeë ingepalm. “Hiervan was die Diners Club seker die grootste.”

Anneke du Plessis, KWV se wynmaker wat na die gefortifiseerde wyn-portefeulje omsien, vertel dat KWV in 1918 gestig is en hulle vandag nog gebottelde produkte het, wat terugdateer tot 1929. “Wat hierdie produkte besonders maak, is dat dit so ideaal verouder het, dat ons dit vandag nog vir kompetisies kan inskryf.”

Vandag is daar twee portsoorte in hul porte­feulje: Cape Tawny en Cape Ruby.

7

8 9

5 Muratie 6 Paul de Villiers, Landskroon 7 Anneke du Plessis, KWV 8 Danie en Dys Grundling, Grundheim 9 Dawie Botha, L’Ormarins 22 Plaastoe! July 2017

10

10 Landskroon Maturation Cellar “KWV het baie hanepoot- en muskadel­ produkte van daardie era. Ander portkulti­ vars wat toe én nou nog gewild is, is tinta barocca, souzão, touriga nacional en tempranillo. Ons vlagskip is die Cape Tawny port - geen ander produk van KWV, het al só baie toekennings ontvang nie.”

KWV het oor die jare al ’n gros trofees ingepalm. Anneke sonder die Veritas Produsent van die Jaar 2011-2015 waarvan port altyd deel is, as ’n persoonlike hoogtepunt uit en vertel dat die hoogste prys wat ’n KWV-port al behaal het, ’n Veritas Dubbel Goud was.

Sy vertel dat KWV se grootste uitdaging rondom die hernoeming van portwyn die afgelope agt jaar, die opvoeding van verbruikers was.

Dawie Botha, wynmaker by Anthonij Rupert-wyne, vertel dat oorlede Anthonij Rupert die eerste port in 1983 gemaak en hoofsaaklik souzão-druiwe gebruik het. Die plaas maak steeds net een portwyn, die Late Bottled Vintage (LBV) en gebruik touriga nacional- en souzão-druiwe. Die LBV word slegs plaaslik in uitgesoekte wynwinkels en ook in hul proelokale verkoop.

“Ons het ons eie druiwe van L’Ormarins van 1983 tot 2005 gebruik, maar die wingerde is toe as gevolg van rolblad uitgetrek.

Van 2013 tot 2015 het ons portstyl wyn ingekoop, maar ons is tans besig om weer nuwe portkultivars op L’Ormarins te vestig.”

Dawie sê die grootste uitdaging met die hernoeming van portwyn en die bemarking van dieselfde produk onder ’n nuwe naam, was dat die mark gewoond was aan “port” en die term LBV (Late Bottled Vintage), nie so algemeen bekend is nie. “Goeie

bemarking en ’n bewusmaking was vir ons die deurslaggewende faktor,” vertel hy.

Die Hollanders het vroeg in die 1800’s begin om port op Allesverloren te maak, vertel Wilhelm de Vries, wynmaker van Allesverloren. Die druiwe kom van Allesverloren en ook van Middelpos, wat aan die eienaar, Danie Malan se broer, Chris, behoort. Allesverloren maak een portwyn, die Fine Old Vintage en dit verkoop fluks in die plaaslike mark en word ook grotendeels na Duitsland uitgevoer.

Aanvanklik het die landgoed die kultivar, pontak, gebruik vir port, maar vandag gebruik die span tinta barocca, touriga nacional, souzão, tinta francesca, tinta amerella en touriga francesca. Danie sê van al die toekennings wat hulle oor die jare ingepalm het, is die drie wat hulle die meeste koester, die Generaal Smuts-trofee wat hulle twee maal verower het, die SA Kampioen ’n allemintige 17 keer en die Diners Club Winemaker of the Year.

Ook op Grundheim buite Oudtshoorn, loop port en die plaas se geskiedenis al meer as 100 jaar saam. Grundheim het drie portwyne: Cape Ruby (jonk en vrugtig), Cape Vintage 2012 (fluweelagtig met geure van ryp kersies en donker sjokolade) en Cape LBV 2009 (donker en ryk).

Dys Grundling, die huidige wynmaker op die plaas, vertel: “Hier word al sedert die vroeë 1900’s port gemaak.”

My oupa, OJ Grundling, het vroeërjare aan die Union Wines op Oudtshoorn gelewer en my pa, Danie, het die Grundheimhandelsmerk in 1994 gestig, wat uit ’n reeks van twee soetwyne en ’n port bestaan het.”

Aanvanklik is cinsaut gebruik, vandag word ’n kombinasie van Portugese kultivars, tinta barocca en touriga nacional, vir Grundheim se portwyne gebruik en die Cape LBV is tans die vlagskip. Dit word vir 4 tot 5 jaar in klein vaatjies verouder.

Al die druiwe vir hul portwyne kom van die plaas Sandkoppies, waar Grundheim geleë is. Dys sê die EU-regulasies het nie ’n groot invloed op die plaas gehad nie, want hulle is baie klein in die portmark en die meeste van hul gebottelde portvoorraad word op die plaas verkoop.

“Ons is baie trots op ons Michelangelotoekenning waar ons al ’n dubbelgoud en die SANW-trofee vir die beste Ruby en SANWtrofee vir die beste rooi port ontvang het.”

Louis van der Riet, wynmaker by De Krans, vertel hulle het aanvanklik net tinta barocca gebruik, tot touriga nacional aangeplant is. Dit het nou die hoofkomponent in die Vintage en Vintage Reserve geword.

Later het tinta amarella, tinta roriz en souzão ook bygekom. Hul vlagskip is die De Krans Vintage Reserve, volgens Louis, wat sê “dit is die beste wat ons kan maak en dit word ook net gemaak in oesjare wanneer ons voel die wyn goed genoeg is om te bottel. Die wyn is ’n seleksie van al die beste rye in die beste blokke touriga nacional, tinta roriz en tinta barocca. Ons gebruik slegs druiwe van die plaas af vir ons port.”

Hy sê dat hy geweldig trots is op hul insluiting in die nuutste Top 100-wyne. ● Die CAPPA Uitdaging 2017 word tans deur ’n uitgelese beoordelaarspaneel beoordeel en die wenners word later bekend gemaak. Plaastoe! berig aanstaande maand meer oor die wenners en gesels ook met sjefs oor hoe hulle portwyn en kos pas.

Plaastoe! July 2017 23

P

PROFIEL

1

JOHANN NEL

HOËKRAAL LANDGOED Jongboer-wenner hou kundiges se advies na aan sy hart, skryf Maryke Roberts.

J

ohann Nel (30) van Hoëkraal Landgoed is onlangs as die Agri Wes-Kaap Santam Landbou Jongboer van die Jaar aangewys. Die plaas by Suurbraak buite Swellendam lê teen die Langeberge, digby die Tradouwspas.

Johann het vier ander finaliste, naamlik Cornel Landman van Karoo-lusern buite Oudtshoorn, Danie Viljoen van Lushof buite Prince Alfred’s Hamlet, Gert Joubert van Meulrivier in die Bo-Kammanassie en Sias Reynolds van Kamferskraal buite BeaufortWes, uitgestof.

Die spanning onder die finaliste van die Agri Wes-Kaap Santam Landbou Jongboer van die Jaar was sigbaar by die spog prys­

Agri Wes-Kaap Santam Landbou

JONGBOER VAN DIE JAAR 24 Plaastoe! July 2017

uit­deling in Durbanville. Johann lag nou as hy terugdink aan die beoordeling op die plaas weke tevore. “Ek was op my senuwees en sou graag meer tyd saam met hulle wou spandeer om meer van ons bedrywighede aan hulle te wys en behoorlik te verduidelik.

Ek dink die beoordelaars het ’n moeilike taak gehad om al die finaliste te beoordeel.

Ek hoop wel die totale boerdery was vir hulle goed, omdat ons streef om ’n netjiesgeordende boerdery te bedryf.

“Net om in aanmerking te kon kom om genomineer te word, was vir my ’n groot kompliment en eer. Dit het my laat besef dat dit ’n geleentheid om te groei bied en ek myself aan ander boere en leiers in landboupraktyke kan meet.”

Volgens die beoordelaars, Johanné Rossouw (Agri Wes-Kaap), Ninon MacKinnon (arbeidspesialis), Louis Wessels (voorsitter: RPO Wes-Kaap), Louis Jonker (streekbestuurder: Santam Landbou) en Adri Esterhuyse (Landbou-ekonoom: ABSA), was die vyf kandidate vanjaar weer besonder sterk.

Johann se doeltreffende bestuur by elke boerderyvertakking op sy plaas en die groei

2

3

4

1 Johann met boerbok 2 Agri Wes-Kaap Santam Landbou Jongboer van die jaar beoordelaars: Johanné Rossouw (Agri Wes-Kaap), Ninon

MacKinnon (arbeidspesialis), Louis Wessels (voorsitter: RPO Wes-Kaap), Louis Jonker (streeksbestuurder: Santam Landbou), Adri Esterhuyse (Landbou-ekonoom: ABSA). 3 Johann met beoordelaar Louis Wessels 4 Johann met beoordelaar 5 Plaas 6 Christoff (3), Johann, Madelé en Cara (1) 7 Plaas Johann boer die afgelope agt jaar op Hoëkraal Landgoed met jerseykoeie, Dohne merino’s, kuilvoermielies, hawer, saadkoring, gars en ontbythawer. Hy het besluit om met boerbokke ook te boer, om die onbenutte weiding in die klowe doeltreffend te benut.

en uitbreiding wat die plaas die afgelope paar jaar gekenmerk het, was van die aspekte wat die beoordelaars beïndruk het, sê Kosie Loubser, voorsitter van Agri WesKaap se Jongboerkomitee.

Johann se pa, Christoff, het die plaas in Augustus 2008 gekoop. Na sy afsterwe in Maart 2009 het ’n bestuurder die toue bymekaar gehou, tot Johann in Desember 2011 die bestuur van die plaas oorgeneem het.

Hy is die oudste van vier kinders en die enigste seun. Hy het drie susters Elzeri, Lize-Mari en Cara-Lee, maar vertel dat hy al van sy kinderdae gedroom het van boer, toe hy naweke saam met sy oupa op die plaas deurgebring het.

“Met die behulp van tegno­logie, kan beter bestuurspraktyke toegepas word en sodoende meer effektief en doel­treffend geboer word.”

Johann se doeltreffende bestuur by elke boerderyvertakking op sy plaas en die groei en uitbreiding wat die plaas die afgelope paar jaar gekenmerk het, was van die aspekte wat die beoordelaars beïndruk het, …

“Ek is in Ermelo gebore, maar ons het egter die grootste deel van my grootwordjare in Middelburg, Mpumalanga gewoon. Ek het my hoërskoolloopbaan by HTS Middelburg voltooi.”

Johann het aanvanklik BCom (Landbou Ekonomie) begin studeer, maar die geleent­heid om te kom boer, het hom voorgedoen en hy moes ’n moeilike keuse maak. Dit is egter nou duidelik dat ’n man maar jou hart kan volg; die resultate kom vanself.

5

6

Tans melk hulle ongeveer 1100 jersey­ koeie en het 2000 Dohne merino-ooie, 450 boerbokke en graangewasse. Hy vertel: “In die toekoms sal ek graag die melkery wil uitbrei, want die ander vertakkings is op volle kapasiteit. Met die behulp van tegno­ logie, kan beter bestuurspraktyke toegepas word en sodoende meer effektief en doel­ treffend geboer word.”

Johann vertel dat hulle van 1 Julie hul melk aan Fair Cape lewer. Die vleis (hetsy skaap, bokke en beeste) word deur verskeie veeagente bemark. Hulle lewer graan aan Bester Voere en vleis aan GWK. Johann sê: “Ek glo vandag se jongboere is innoverend, passievol, doelgerig en probeer hulle deurentyd verbeter en vernuwe op die ongelooflike fondament en voorbeeld van boerderypraktyke, wat die vorige generasies en leermeesters gelê het. Die jongboer speel ’n baie groot en waardevolle rol in ons land se voedselketting om genoegsame, goeie kwaliteit voedsel te lewer en in die voortdurende aanvraag na

voedsel te voorsien. Dit moet gebeur in ’n omgewing wat konstant verander en met beperkte hulpbronne.”

Johann sê hy sien kans vir enige dag in die boerdery omdat hy die beste bestuurspan het. “My arbeidsmag is my belangrikste bate en sommige werkers is al hul hele lewe op die plaas. Met die beste bestuurspan sien ek kans vir enige dag in die boerdery.”

Hoëkraal Landgoed het ’n totale span van 40 mense wat Johann insluit. Hy vertel dat hy oorhoofs verantwoordelik is vir die plaas, maar na die beste van sy vermoë by alles betrokke is. Sy vrou doen al die administratiewe werk. Johann en sy vrou, Madelé, is vyf jaar getroud en het twee kinders Christoff (3) en Cara (1).

Tans melk hulle ongeveer 1100 jersey­koeie en het 2000 Dohne merino-ooie, 450 boerbokke …

Drie bestuurders is sy regterhande: Herman du Preez – hoofmelkerybestuurder, wat verantwoordelik is vir die daaglikse melkroetine en die kudde se gesondheid.

Johan Zwiegelaar – assistent-melkerybestuurder, wat al die buitewerk behartig, wat onder meer die grootmaak van verse en weidingsbestuur insluit.

“Ons meet elke week die weiding om die droë materiaal te bepaal en te verseker dat die koeie genoegsame weiding kry om te vreet,” vertel Johann.

Derdens is daar Benje Victor, die mega­ nisasie- en kleinveebestuurder, wat verant­

7

Plaastoe! July 2017 25

8

8 Johann Nel en sy vrou Madelé by Agri Wes-Kaap se president Cornie Swart. woordelik is vir die skape en boerbokke asook al die meganiese werk op die plaas: van plant tot die oes van die graan.

Hy verduidelik dat die verskillende vertakkings onderling afhanklik is van mekaar, aangesien die werkafbakening in baie opsigte by mekaar aansluit en oorvleuel. “So word ons genoodsaak om mekaar te help, baie te kommunikeer en elkeen van die bestuurders is op een of ander wyse by die meeste van die aktiwiteite betrokke. Laaste maar verseker nie die minste is die 26 Plaastoe! July 2017

plaaswerkers. Daar is 35 personeel wat die werkswinkelbestuurder, melkery- en kalfpersoneel, trekkerdrywers en algemene werkers insluit.

“Die bestuur woon almal op die plaas en die meeste van die plaaswerkers ook. Sewe van die plaaswerkers woon op die nabye dorpie, Suurbraak.

Die werking van die plaas is verdeel in die beste boerderypraktyke. Johann verduidelik: “Met die melkery is ons op weiding onder besproeiing, op die beter grond vestig ons ’n grasklawer-mengsel. Ons breek die

siklus elke vierde jaar met tef, waarna daar weer grasklawer gevestig word. Die ander weiding is kikoejoe wat met eenjarige raaigrasse ingeplant word. Verder plant ons ook mielies onder die spilpunte en hawer op die droogland, vir ruvoer vir die melkery.

Ons doelwit is om soveel moontlik ruvoer self te produseer om koste te sny.

“Met die graan en die skape gebruik ons ’n rotasiestelsel waar hawer (vir wei en kuilvoer), met koring en gars afgewissel word. Ons laat doelbewus soveel moontlik materiaal agter ná ’n oes, sodat

Soos menige ander boer, glo hy die grootste uitdagings wat ’n boer in 2017 in die gesig staar, is die droogte en stygende insetkoste.

Vir hom op ’n persoonlike vlak, was die grootste oorwinning op sy plaas, om die plaas se dravermoë te verhoog, deur beter bestuurspraktyke toe te pas. “Die melkkudde se uitbreiding van 840 na amper 1100, 627 skape na 2000 ooie en ’n 450 boerbokvertakking wat ons op die been gebring het. Ons boer egter nog steeds op dieselfde grond waarmee ons begin het.

“Ek dink jong boere moet vandag deursettingsvermoë hê en hardwerkend wees om suksesvol te wees. Met elke dag

se opstaan, begin ’n boer die dag met nuwe passie. Jy het ook waagmoed nodig: soms lyk twee besluite ewe goed of sleg; dan moet jy kan waag.

“Ek glo ook aan geloof en vertroue: ons Almagtige God gee sin en definisie aan elke dag se bestaan.”

Sy raad aan ander jong boere wat soms wil tou opgooi, is dat niks in die lewe maklik is nie. “As jy daarvan hou om te boer, moet jy fokus op die dinge wat jy kan beheer. Omring jouself met kundige mense. Elke landbouvertakking en -sytak, het ’n spesialis, wat graag hul kennis, insig en ervaring met jou wil deel. Nader hulle, gebruik hul kennis. Dit is alles ’n stappie nader aan jou groei en sukses.”

Hoewel hy baie suksesse behaal het, glo hy dat die uitdaging vir elke boer om produktiwiteit en winsgewendheid te verbeter, verskil. “Elke plaas is uniek.

Bepaal die drakrag van die plaas en bestuur dit daarvolgens. Tegnologie en bestuurspraktyke speel ook ’n groot rol om die drakrag te bepaal. Beproef alles en kyk wat vir jou die beste werk,” sê hy.

Johann sê: “Boerdery is vir my die mees gesonde, dienende en nederige werk om

Versekering wat koning kraai op die plaaswerf.

As die leier in korttermynversekering vir byna 100 jaar verstaan Santam die boerderybedryf.

Daarom verseker ons alles van jou vee en oeste tot jou persoonlike en boerderybates onder een sambreel. Santam. Regte, egte versekering.

Vir meer inligting, bel jou makelaar of besoek www.santam.co.za/products/agriculture.

Plaastoe! July 2017 27 Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416).

KINGJAMES 39297A

weidings- en voedingkundiges, landbouekonome en ons rekenmeester in.”

As hy sy mentors moet uitsonder, sal dit sy pa, en sy skoonpa, Johann Koegelenberg, wees. Hy vertel dat hy dankbaar is teenoor sy pa vir die geleentheid om daar te kan boer en die passie en drome wat hulle saam vir boerdery gehad het. “My skoonpa wat in alle tye my ondersteun en daar is om raad te gee of net te luister na my planne en drome.”

’n goeie deklaag vir organisiemateriaal kan vorm en vogbewaring kan verseker.

Ons maak gebruik van ’n Notill-planter om graangewasse te plant en voor elke koringaanplanting, doen ons die nodige regstelling met kalk of gips. Verder poog ons om elke vierde jaar die grond diep los te maak.

“Ons plant ook in die somer 100 ha dekge­ wasse waarop die skape wei en dit word dood­gespuit voordat dit saad maak, voor ons koring op die grond plant,” vertel hy.

Johann sê hy luister graag na verskillende mense se raad en pas dit dan toe op die boerdery. “Hierdie mense wissel van my boerdery-vriende tot kundiges op hul gebied, waaronder Willie Cronjé, ’n onafhanklike weidingkundige en suiwelkonsultant, Sjoerd ten Cate, voedingkundige van Feedtek, dr. Albert van Zyl, die veearts op Heidelberg en Frans Hugo van CMW Wol.” As hy moeilike besluite moet neem, lê sy vertroue ook in kundiges. “Ek gebruik ’n span kundige mense op hul verskeie gebiede om die nodige navorsing in te samel, voordaar op ’n aksieplan besluit word. Hierdie mense sluit my bestuurspan,

9

10

9, 10, 11 Melkery 12 Carl Opperman, Agri Wes-Kaap te verrig. Buiten die genoegdoening en bevrediging wat ek uit boerdery haal, is dit wonderlik om te kan weet ek verskaf werk aan broodwinners en help dat hulle ’n goeie huis en kos op die tafel aan hulle familielede kan voorsien.”

Die plaas wag. Sy rusteloosheid om tussen die diere te werk, is sigbaar. Ek vra met die groetslag wat die toekoms inhou en of hy gaan uitbrei? “Ons is tans besig met uitbreiding aan die melkerygedeelte – ’n nuwe kalf-grootmaak-eenheid.

Ons kyk deurentyd in watter opsigte ons bestuurspraktyke kan verbeter, om sodoende verliese uit te skakel. Op hierdie stadium is die plaas vir ons doeleindes groot genoeg - hier is plase in die omgewing wat groter is as ons. Ek sal graag in die toekoms wil uitbrei, as die geleentheid hom voordoen.”

11

Sy sê voorts die provinsiale wenner kry ’n trofee en die nasionale wenner van die Agri SA Toyota SA Jongboer van die Jaar, wen ’n Toyota-bakkie.

“Elke jaar wys die kompetisie vir ons die jong boere kom plaas toe met nuwe ywer, hulle gryp tegnologie aan, maak ’n verskil en sien ’n toekoms,” vertel Carl Opperman, uitvoerende hoof van Agri Wes-Kaap, my later. Hy sê dit is inspirerend om te sien hoe positief en vol planne die Wes-Kaap se jong landbouers is.

“Ek het hoop vir Suid-Afrika se toekoms met ons landbou wat in sulke kundige hande is.” ● Johann sal in Oktober aan die nasionale Agri SA Toyota SA Jongboer van die Jaar kompetisie deelneem, waar hy teen die wenners van die ander provinsies te staan sal kom.

Jeanne Boshoff, kommunikasiebe­ stuurder van Agri Wes-Kaap verduidelik

“Elke jaar wys die kompetisie vir ons die jong boere kom plaas toe met nuwe ywer, hulle gryp tegnologie aan, …” dat boere 40 jaar en jonger kan inskryf vir die kompetisie. “Die beoordelaars beoordeel elke boer op sy plaas, wat ’n tydrowende proses is, want hulle word onder meer beoordeel op rekordhouding en finansiële kontrole, produksiebestuur, hulpbronbewaringspraktyke, bemarkingsbeleid, risikobestuur, onderhoud van implemente en toerusting, arbeidsbeleid en -praktyke, betrokkenheid by georganiseerde landbou.”

Sy voeg by dat kompetisies soos hierdie noodsaaklik is om vir jongboere die erkenning te gee wat hulle verdien.

12

O

OPLEIDING

Plant ’n saadjie vir die toekoms DEUR JORISNA BONTHUYS

Boer ons vooruit wat landbouopleiding in Suid-Afrika betref?

Ons gesels met landbouleiers en opvoedkundiges hieroor.

D

ie dae dat ’n student gaan boer sodra hy of sy die skool verlaat, is lank reeds verby – die bedryf het verander en daarmee saam die manier hoe opleiding verskaf (moet) word.

Die sektor benodig ’n uiteenlopende variasie van kennis en vaardighede wat fokus op praktiese én tegniese aspekte.

Só sê dr. Fanie Terblanche, ’n senior dosent van die Universiteit van Pretoria

30 Plaastoe! July 2017

se Department Landbou-ekonomie, Voorligting en Landelike Ontwikkeling.

Om deesdae ’n plaas ekonomies te bedryf vra baie van produsente, veral nuwe toetreders. Volgens hom moet hulle tegnologies geletterd wees, marktoestande begryp en personeelbestuur kan toepas.

“Heelwat jong mense beland in boerdery sonder bestuursopleiding, maar met praktiese kennis en omgekeerd.”

Die landbousektor het ook gekompliseerd geraak. Landbouproduksie sal die volgende 40 jaar waarskynlik moet verdubbel om in die toenemende aanvraag na kosprodukte te

voorsien. Daar is ook ander uitdagings soos klimaatsverandering, personeelkwessies en hulpbronbeperkings. Produsente moet ook toenemend aanpasbaar wees in ’n wêreld waarin landboutegnologie en markte snel verander.

Lei ons die regte tipe jong mense op vir landbou inaggenome al die uitdagings in die sektor? En: is ons opleidingsaanbod en die instellings hiervoor toepaslik?

Op skoolvlak reeds kan ’n kind wat belangstel in landbou en verwante bedrywe aan toepaslike beroepsgeleenthede (soos plantnavorsing en voedselwetenskap) blootgestel word in een van die land se 45 erkende landbouskole.

By hierdie (staat-)skole, wat landbougerigte vakke aanbied, kan leerders reeds basiese vaardighede verwerf en ’n landbougerigte ingesteldheid kweek wat dikwels tot hul voordeel in nagraadse studie sal strek.

Kenners is dit eens: Suid-Afrika spog steeds met ’n paar uitstekende landbouskole wat topgehalte-onderrig bied. ’n Volwaardige landbouskool moet bo en behalwe die gewone kurrikulum drie landbouvakke aanbied, naamlik landbouwetenskap, landboubestuurspraktyke en landboutegnologie. ’n Toenemende getal (gewone) openbare skole het ook begin met die instelling van landbouvakke as keusevakke aan leerders.

Studie in landbou kan ook voortgesit word aan die stuk of 11 landboukolleges waar hoofsaaklik diplomakursusse aangebied word, asook aan tersiêre instellings, waar studente verskeie voor- en nagraadse kursusse in landbou en verwante bedrywe kan volg.

Uiteenlopende programme word aangebied, onder meer in gewasproduksie, diereproduksie, plantbeskerming, genetika en biotegnologie, grond- en waterkunde, landbou-ekonomie, voedselwetenskap en bewaringsekologie. Kortkursusse is beskikbaar vir diegene wat hul bestaande vaardighede wil opskerp of nuwes wil verwerf.

Nie al die landboukolleges funksioneer byvoorbeeld ewe goed nie en talle ondervind ernstige begrotingsdruk en bestuursuitdagings.

Terblanche was onlangs betrokke by ’n onafhanklike studie oor die stand van landbou-opleiding (vanaf skool- tot universiteitsvlak) wat in opdrag van die gerekende Akademie vir Wetenskap in Suid-Afrika onderneem is. Die navorsing toon daar is “heelwat haakplekke” wat uitgestryk moet word om te verseker die land het genoeg en opgeleide produsente en landboukundiges op lang termyn, sê hy. Hoewel die resultate van hierdie oorsig nog gepubliseer moet word, is dit geen geheim dat daar kommer oor die stand van onderrig by van dié instellings is nie. Nie al die landboukolleges funksioneer byvoorbeeld ewe goed nie en talle ondervind ernstige begrotingsdruk en bestuursuitdagings, sê hy.

Dié instellings ressorteer tans onder die Departement van Landbou en talle ontleders sê dit moet eerder ingelyf word by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding. Ander sê die sisteem sal in die geheel hersien moet word.

083 345 2107

“By sommige van ons landboukolleges gaan dit eenvoudig beroerd. Hul akademiese resultate is kommerwekkend en instandhouding laat plek-plek veel te wense oor,” wys Christo van der Rheede, adjunk uitvoerende direkteur van AgriSA, uit. “Die gehalte van onderrig is van wisselende aard. Ek het onlangs van hierdie instellings besoek en was geskok om die verval by sommige te bespeur. Talle sukkel om kop bo water te hou, onder meer weens ’n gebrek aan befondsing en bestuursuitdagings.”

Talle sukkel om kop bo water te hou, onder meer weens ’n gebrek aan befondsing en bestuursuitdagings.

Die landboukolleges kry ’n jaarlikse subsidie van R500 miljoen van die staat, maar lewer nie die prestasie wat hulle behoort te doen nie. “Dit beteken dat hierdie instellings nie voldoende in die toenemende vaardigheidsbehoeftes van die sektor kan voorsien nie,” sê Van der Rheede. “Sommige het ’n skeefgetrekte student-tot-dosentverhouding met een dosent vir een student, wat allermins kostedoeltreffend is.”

“Daar is gelukkig nog enkele van hierdie instellings, soos Elsenburg en Grootfontein, wat poog om ’n standaard van onderrig te handhaaf en dit regkry. Weens die swak beheer by talle, en omdat hierdie instellings nie rade het wat ’n bestuursoorsigrol help vervul nie, het ons landboukolleges egter agter geraak by die res van die wêreld,” sê hy.

Die regering is besig om opleiding aan landboukolleges te herdink en het ’n uitgebreide proses hieroor onderweg om seker te maak dié kolleges lewer genoeg en van die regte soort landboupraktisyns wat landelike ontwikkelingsplanne sal steun. Die proses sloer egter al jare.

Dit beteken dat hierdie instellings nie voldoende in die toenemende vaardigheidsbehoeftes van die sektor kan voorsien nie “Landboukolleges is van sleutelbelang om genoeg en opgeleide landboupraktisyns vir die land te lewer,” reken hy. Die stand van onderrig by hierdie instellings is dus ’n saak van nasionale belang. “Ons het dringend nodig om anders na landbou-opleiding te kyk,” sê Van der Rheede.

Die AgriSeta (die landbousektor se opvoedings- en opleidingsowerheid) moet ook hierin ’n rol speel. Die AgriSeta het ’n (nasionale) opleidingsverantwoordelikheid, maar val egter ook vas in sy eie stel 32 Plaastoe! July 2017

probleme. Die Openbare Beskermer het byvoorbeeld onlangs ’n verslag saamgestel oor beweringe van wanadministrasie, korrupsie en nepotisme by die AgriSeta.

Hieroor sê Van der Rheede, “Agriseta ontvang ’n jaarlikse vaardigheidsheffing van R400 miljoen. Die groot vraag is of hierdie geld doeltreffend aangewend word om ’n nuwe werkerskorps op te lei.”

Die hele stelsel het ’n regruk nodig. Dit is ’n saak wat ernstig aandag sal moet geniet ten einde voedselsekerheid te help verseker.

Die sektor sal volgens hom waarskynlik self moet ingryp met opleiding in die toekoms. Dit kan behels dat van hierdie kolleges privatiseer word en op ’n kommersiële basis bedryf word óf om self nuwe instellings sonder die bagasie van ouds te vestig. “Die hele stelsel het ’n regruk nodig,” sê hy. “Dit is ’n saak wat ernstig aandag sal moet geniet ten einde voedselsekerheid te help verseker.”

Ook professor Danie Brink, waarnemende dekaan van die Universiteit van Stellenbosch se Fakulteit AgriWetenskappe, glo dit is van kernbelang dat studente toegang moet hê tot opleidingsinstansies wat gehalteopleiding bied.

Hy glo dit is ook belangrik dat die onderrig-aanbod wat landbou betref reeds op skoolvlak van goeie gehalte moet wees.

“Ons kan nie swak opleiding in landbou bekostig nie. Die dae is egter verby dat die regering en universiteite alleen hierdie uitdaging moet takel.”

Hy glo dit is ook belangrik dat die onderrig-aanbod wat landbou betref reeds op skoolvlak van goeie gehalte moet wees.

Dit help studente om die nodige onderbou te hê wat hul studies meer suksesvol maak en help om die druk op dosente te verlig.

Universiteite as instellings het volgens hom grootliks ’n navorsingsfokus en word deurgaans aan internasionale standaarde gemeet. Hy verduidelik, “Ons lei nie soseer landboupraktisyns op nie, maar professionele landbouwetenskaplikes wat ook met sukses tot die praktiese boerdery kan toetree”.

Landbou-onderrig is van die duurste aan ’n tersiêre instelling (naas medies en ingenieurswese) omdat gespesialiseerde fasiliteite en heelwat praktiese oriëntering benodig word. Dit noop universiteite wat self institusionele uitdagings en

besnoeiings ondervind om toenemend vennootskappe met die privaatsektor te sluit met betrekking tot opleiding en navorsing.

Die bedryfvertrakkings binne landbou behoort aktief deel te neem aan die samestelling en evaluering van leerplanne.

Vennootskappe kan volgens hom ’n groot rol speel om die aanbod en gehalte van landbouopleiding op eie bodem te verbeter.

Rolspelers in die bedryf word toenemend betrek om te verseker die nodige kundig­ heid word gelewer. Dit is enersyds om te verseker dat daar genoeg opgeleide mense in die sektor is, maar andersyds ook om te verseker dat opleiding toepaslik bly. Hier­ oor sê Brink: “Die bedryfvertrakkings binne landbou behoort aktief deel te neem aan die samestelling en evaluering van leerplanne.”

Baie word reeds gedoen vir die opleiding van plaaswerkers en nuwe toetreders, asook vir leierskapsontwikkeling.

Verskeie opleidingsinisiatiewe in die bedryf self is reeds in plek wat ook voordele vir die res van Suider-Afrika inhou en help om kundigheid te vestig. “Baie word reeds gedoen vir die opleiding van plaaswerkers en nuwe toetreders, asook vir leierskapsontwikkeling,” sê hy. In dié verband sonder Van der Rheede onder meer die werk van die Sitrusakademie, asook die programme van GraanSA en die plaaslike wol- en varkbedryf uit.

Verskeie bedrywe in die sektor belê ook taamlik in beurse vir studente.

Hortgro, die sambreelorganisasie wat die sagtevrugtebedryf verteenwoordig, het byvoorbeeld die afgelope 14 jaar sowat R35 miljoen aan beurse bestee, blyk uit ’n onlangse verklaring hieroor. Dié bedrag word onder studente verdeel wat aan die Universiteit Stellenbosch, die Kaapse Skiereiland Universiteit van Tegnologie, Elsenburg en die universiteite van Limpopo, Pretoria en die Vrystaat studeer. Mnr. Anton Rabe, uitvoerende direkteur van Hortgro, sê in dié verklaring dat opgeleide werknemers noodsaaklik is om die sagtevrugtebedryf verder te laat groei. Hortgro se beursskema is ’n gesamentlike onderneming tussen die kern- en steenvrugtebedrywe, Agriseta en die Sagtevrugte-ontwikkelingstrust.

Terselfdertyd is nuwe onderrigmetodes en private onderwysinisiatiewe ook op die horison.

Die stygende koste van en beperkte toegang tot tersiêre instellings, asook vernuwings op die terrein van aanlynopleiding, kan op ’n toepaslike wyse aangevul word deur vernuwings in aanlynopleiding. Dit is rééds besig om geleenthede te skep vir die opkoms van private landboukolleges.

Dit kan toegang tot bekostigbare onderrig op die vasteland verbreed. Só sê mnr. Howard Blight, voorsitter en stigter

… nuwe onderrigmetodes en private onderwysinisiatiewe is ook op die horison. van Agricolleges International, ’n nuwe rekenaarwolkgebaseerde instelling wat aanlynopleiding in die landbou wil verskaf.

Volgens Blight word ’n eenjaarlandboudiploma onder meer beoog sodra die nodige akkreditasie van die staat verkry is. Dié maatskappy is reeds besig met dié proses en studente sal na verwagting reeds in 2018 by dié instelling kan inskryf.

Alle kursusmateriaal sal deur die US se Fakulteit AgriWetenskappe goedgekeur word. Ander universiteite se landboufakulteite sal ook geraadpleeg word om hul aanbod te verfyn.

LIG - WAARHEID - LEWE

Blight sê daar is veral ’n “groot behoefte” aan toeganklike en bekostigbare landbouverwante kortkursusse wat

Die sektor kort nuwe energie en vernuwende idees wat aan jongmense die geleentheid bied om aktief deel te neem aan die ontwikkeling van die bedryf. toepaslike vaardighede bied of produsente se kennis kan aanvul of opskerp. Die kursusse sal aanvanklik in Suid-Afrika aangebied word, maar ander lande suid van die Sahara is ook in Agricolleges International se visier.

Studente sal die kursusinhoud deur middel van ’n e-leerplatform ontvang.

Hulle sal nie net kennis verwerf deur ’n proses waar hulle uit kursusmateriaal leer nie, maar ook by mekaar (sogenaamde ‘blended learning’). Praktiese aspekte van die leerplanne sal in ‘sentrums van uitnemendheid’ aandag kry, onder meer by landbou-opleidingskolleges, verduidelik hy.

Die koste van Agricolleges International se diplomas sal R29 000 en meer per jaar beloop (aansienlik minder as by ’n residensiële universiteit).

N U K L E U S O ND ER W YS

•Van graad R tot graad 12

•Wettige rapporte kwartaalliks

•Nasionale Senior Sertifikaat •Deurlopende evaluering en terugvoering

ANKER JOU KIND SE KENNIS EN WAARDES IN GOEIE GROND.

Vanderbijlpark: Tel: 016 931 1727 H/V H.F. Verwoerd & Becqueral Straat Vanderbijlpark, 1911 ontvangs@nukleus.co.za

WWW.NUKLEUS.CO.ZA

George: Tel: 044 873 0346 Posbus 10113 George 6530 info@nukleus.co.za

Kenners met wie Plaastoe! gesels het, beklemtoon die belangrikheid van onderrig en vooruitgang met behulp van tegnologie asook die ontwikkeling van mense om die landbousektor te help groei. Daar is ook kwessies oor bekostigbaarheid, kompeterende loopbaangeleenthede, die loopbaanprofiel van landbou en knelpunte wat betref die akademiese onderbou en bedryfsvaardighede van studente wat aandag moet geniet.

Daar is egter ook nog harde werk wat voorlê om jongmense te oortuig dat ’n loopbaan in landbou vir hulle voordelig sal wees.

Die sektor is besig om te ontwikkel en daar lê nog talle geleenthede in die volgende 20 tot 30 jaar voor, sê Van der Rheede.

Buiten opleiding benodig afgestudeerde studente ook mentorskap.

Brink som op: “Die sektor kort nuwe energie en vernuwende idees wat aan jongmense die geleentheid bied om aktief deel te neem aan die ontwikkeling van die bedryf. Juis hierin kan gehalte-onderrig ’n rol speel.”

L

LANDBOU

Knitting has taken the world by storm, it seems. There are social knitting groups, knitting blogs, knitting societies ‌ the list is inexhaustible! They knit in coffee shops, while sitting curled up under blankets, alone or with dozens of friends.

1 Steven Be, shows his mohair and cassette tape cardigan to the goats. They don’t seem too impressed!

34 Plaastoe! July 2017

2 Texture is the thing!

3

4

5

1 3 From fibre to yarn

The Glitter Knitter returns to South Africa

2

By LINDA HENDERSON

4 “If you think the colours match add another 10” 5 From fibre to yarn Plaastoe! July 2017 35

It seems that the clicking needles are a remedy for all sorts of ailments including loneliness, boredom, fashion expression, frustrated creativity and many more. It’s almost as if it’s a gathering of the knitting clans, armed with sharp needles, lots of wisdom and great mirth they knit a shawl or two and forget what it was that worried them in the first place!

M

ohair South Africa invited Steven Be (Berg), inter­nation­ ally renowned knitter and yarn artist from the USA, to visit the country to inspire knitters to discover the magic of mohair.

Branded with his cheerful smile and colourful persona, the MSA bus with Steven and the marketing duo on board, set out on a tour to several destinations in South Africa to inspire knitters to get ‘clicking’ with mohair.

Linda Henderson caught up with them in Prince Albert.

To capture the legendary Steven Be in words is challenging! Unique, celebrated, inspiring and terribly creative all come to mind when you think about this fibre artisan. Raised in Wisconsin by an emigre German mother who fled from war-torn Germany, where she learnt to knit with any discarded yarn to overcome the deprivations of war, Steven was exposed to knitting at an early age when she opened a yarn shop to make a living.

“It was this colourful world of yarns that inspired my creativity. I loved the sheens

6

and textures and it stirred my interest in fashion, fibre and fabric. I learnt how to crochet, knit, macramé and twist yarn into any creation. My first attempts at a very young age were outfits for Barbie dolls!

“My most satisfying sweater was done with discarded cassette tape that I picked up in the street.

I combined it with mohair yarn and today it’s still my favourite piece.”

You can imagine how popular I became with the girls! I followed McCall’s needlework patterns and learnt to make any design that took my fancy,” says the enigmatic Steven in passing.

“The sixties and seventies were exuberant years for self-expression and I thrived in that atmosphere,” continues Steven whose love for exotic creations include neon and disco styles, bizarre haircuts and interesting clothes combinations.

It was inevitable that he would follow a fashion career and his qualifications at Minneapolis College of Art and Design and New York’s FIT and Parsons led him into the world of fashion and creative selfexpression. Following graduation, Berg found inspiration in the beautiful style capitals of the world, for many years as a

I refuse to live unnoticed and to die forgotten …

VP of design at Perry Ellis. His creative work experiences brought him back to his favourite medium, the one that always inspired him the most, the imaginative world of fibre arts.

7

6 Getting to know each other better 7 & 8 Talking and showing mohair in new format 36 Plaastoe! July 2017

He eventually returned home and opened his own knitting shop, Yarn Garage, with his mother Monika, in Minneapolis, Minnesota in the USA. But here’s the thing. Steven doesn’t do anything by convention. He loves to challenge the creative edge of everything and advises knitters to follow their hearts and to experiment with different yarns and needle sizes and fibre combinations to extend their own creative selves.

“My most satisfying sweater was done with discarded cassette tape that I picked up in the street. I combined it with mohair yarn and today it’s still my favourite piece.

I continued over the years with found objects such as telephone wire, bungee cord, chain-link and many others. Nothing is unusable or worthy of discard if it has knitting potential!”

“Leave no continuous strand unknitted!” he might as well have added. “And combine any number of yarns on any size needle!”

Steven works with the most exquisite fibres and his love of brilliant handpainted, over-dyed or bleached yarns that include bamboo, silk, wool, mohair in any combination is what turns him into a truly inspiring yarn artist.

He particularly loves mohair and uses it in almost every creation so it was an exhilarating experience for him to get more closely acquainted with the source of this fibre in Prince Albert. The Van Hasselts’ goats often meet celebrities so they were most obliging. For an urban man Steven acted very nonchalantly and embraced the goats and the opportunity to get to know

8

FARMING

ondersteun plaaslik.

Strategiese • Vennootskappe Angela navorsingsprojek • Samil • Farming Angora Stoet 324 SEB • Mentorskap Advies • vir Angora-bokboerdery Kapater-projekte •

Ons kontakbesonderhede is: Telefoon: +27 (0)41 486 2433 • Faks: +(0)41 486 2655 • E-pos: info@samil.co.za • Webwerf: www.samil.co.za

Deel van SAMIL NATURAL FIBRES (Edms) Bpk

9

10

9 Sharing some knitting wisdom

10 From fibre to yarn 11 Look what I’ve done! 12 I refuse to live unnoticed and to die forgotten

them better with equal exuberance. For a moment, I felt a cosmic union between designer and yarn supplier and I remain convinced that neither party will forget the other!

The event in Prince Albert was hosted at The Showroom Theatre, the perfect stage where he could share his own operatic love

“Expectations are unrealized resentments, so give yourself the freedom to knit without expectation.” of yarn with a rapt audience of enthusiastic knitters who hung on his every word. To find a beautifully outfitted theatre with strong art deco styling in the middle of the Karoo must have been an awesome surprise, even for the Glitter Knitter from the USA! The knitting workshop started off with a video presentation of the creative world Steven Be finds himself in and demonstrated his passion for colour and design. This man would not be found

12

11

dead in beige or boring and prefers the colour­ful kaleidoscope of the exotic and he encourages other knitters to challenge their own mediocrity and to find joy in new colour combinations.

Steven is a true professional and despite feeling off-colour on the day he entertained the audience with true showmanship. There was great appreciation for his off-the-cuff and spontaneous knitting lessons that were interwoven with quips on philosophy and life in general.

“If you think the colours match add another ten.”

“Expectations are unrealized resent­ ments, so give yourself the freedom to knit without expectation. More is more and less is a bore. When you are working with a big pile of colours ask yourself, “Does this colour go with the other colours?” If the answer is yes, then add ten more colours.

“There are no mistakes, only variations so set yourself free, “ he quips while

demonstrating a garment with a few new openings that are there … by design?

The audience didn’t care and lapped up the possibility that new holes mean new ways with old patterns.

The trend in knitting seems to be multiuse garbs that can be re-invented and redeployed into new pieces at every wearing.

The Ponchini, in Stevens’s words is, “a versatile twist on the poncho with only one point and many ways to wear.” It allows much freedom with texture and colour combinations and is knitted in easy to follow straight block strips.

Another favourite is the circular vest that is woven on circular needles or the Howl, which has double –wrapable cowl features that can be worn as either a cowl or a wrap.

He makes knitting sound so exciting and rewarding and so painless! A far cry from the tortured moments at junior school when the handwork teacher tried to instil a love for knitting and where many months later a fractured and deconstructed first knitting attempt, which was often finished by mother, was handed in for marks!

Inspire he did. No one was ready to leave when the time came and nobody that shared an entertaining and inspirational afternoon in his company will forget the legendary, almost mythical fibre legend.

His parting words, “I refuse to live unnoticed and to die forgotten … so should you!” floated into the hearts of all his followers.

For more on his products, needles, and yarns follow him at: www.stevenbe.com 38 Plaastoe! July 2017

L

LANDBOU

Passive capture made simple

By LINDA HENDERSON

It was the cost of capturing game that set Steytlerville game farmer, Haydn Krige, on a mission to find a cost-effective solution to the problem. In the process, he unwittingly created a sensational passive game capture system that is a first in South Africa and is making enormous waves in the industry.

“Under normal circumstances a game farmer would need a qualified vet, expensive drugs and a helicopter to perform the task. That is not a cheap exercise and it becomes a problem for smaller game farmers who may only need to capture a few smaller buck whose commercial value would not warrant the cost of hiring a vet and a helicopter.”

“Once prices were so lucrative that cost could still be absorbed by the seller, but now things are getting more difficult for smaller operators,” says Haydn.

“I also had the daily operational needs of the smaller game farmer in mind when I designed this net. Farmers may, for instance, need to select rams to move to other camps or identify ewes for a breeding programme Plaastoe! July 2017 39

40 Plaastoe! July 2017

and cannot afford or wait for the expensive alternative. Very often the need to perform a task is immediate, but a vet is not always available at short notice,” comments Haydn.

The advantage of this passive method is that there is a greatly reduced risk of horn damage and leg breakages.

After much thought, he realised that a net that could be suspended and dropped on unsuspecting animals was the answer.

He had observed how nets were being used from a helicopter to perform the same task and realised that the answer lay there.

“It’s handy to have friends who can turn your dreams into reality!” Haydn comments.

Greg and Russel Knott from Port Elizabeth assisted with the technical and electrical skills required to make the dream come true and the rest, as they say, is history.

How does this work?

The system is really very easy to operate since the net comes packaged with all the functional parts including a manual and can be assembled on site.

The four metal posts are positioned in the suitable capture area and the net is spanned over the space with the help of a guide rope and attaching mechanisms. The 7x7 m² net covers an area of 50 m² and is ideally sized to capture small groups of small game such as springbok and impala or single or pairs of larger antelope.

The net is released by remote control with an effective range of 500 m and drops over the selected animal(s) once they are within target.

This passive capture method works very well with game that are used to being fed.

It would not be practical for capturing free ranging herds.

Passive capture like this requires a slightly different category of sedative drugs which can be administered by game farmers with the guidance and advice of vets.

“I encourage users of this net to consult their vets before they venture out with it.

The wrong dosage of drugs can, in turn, bring unwanted loss,” Haydn cautions.

“We’ve mainly been using the net for the capture of springbok and impala, but I’ve sold some to rangers who have had success with other species as well.”

The advantage of this passive method is that there is a greatly reduced risk of horn damage and leg breakages.

“It’s interesting how animals respond to the net. I was concerned that they would not want to venture in under it or that they would become suspicious after having been caught once or twice. The amazing thing is that they seem to show no resistance or fear. In my experience, they continue their normal behaviour and continue feeding in their normal way,” comments Haydn.

The amazing thing is that they seem to show no resistance or fear.

“In essence, this net puts farmers back in control of their operations. They can plan and execute the management in their own time and can select their own choice of specimen when it suits them best. This system is cost effective and requires a once-off payment of equipment that can be used over and over again.”

How amazing are our farmers! Give them a problem and sure as nuts they will figure out a solution that will save themselves and others a lot of money.

Plaastoe! July 2017 41

A

ANIMAL BEHAVIOUR

How intelligent is your horse?

BY JOAN KLEYNHANS-JORDAAN

According to EB Hanggi, at the Equine Research Foundation in Aptos, California, horses are smarter than we think! They can manage ordinary daily cognitive tasks and mental challenges quite well.

Habituation

n nature, food and water sources are of inconsistent quality and variable distribution. Their predators change location and habits. At the same time, they need to deal with interactions in the herd and learn and remember the identities and roles of other individuals in the herd.

Life for a domesticated horse is even more bewildering. In addition to dealing with natural situations, they often live in unsuitable environments, need to suppress instinctual behaviours and learn tasks that

Horses learn through habituation throughout their lives. In a new environment, they are very reactive and pay attention to any stimulus perceived by any of their senses. However, when certain stimuli are insignificant and are repeated regularly, the response diminishes.

Habituation is a simple form of learning, but none the less important because it allows non-vital information to be filtered out subconsciously, enabling the horse to focus on what is significant.

I

42 Plaastoe! July 2017

are not natural behaviour. They also need to coexist with humans, who from a horse’s viewpoint must be very strange indeed.

Research into the nature of cognition and perception in horses is gradually providing some fascinating insights.

When a horse is particularly sensitive or fearful, either by his nature or through learned experience, he can be desensitized.

Rough handling of the ears, or some banging against the teeth may make a horse extremely sensitive to being bridled, for example. This leads to head shyness. Such a horse needs to be retrained by approaching his head in increments and retreating when necessary until the horse willingly accepts normal, gentle bridling. Horses can become habituated and desensitized to almost all overwhelming stressors if this is done correctly. A good trainer exposes horses in a positive manner to all sorts of sights, sounds and contacts.

This can be done by leaving the horses unrestrained in a safe corral and having humans behaving strangely around them, such as playing with bouncing beach balls,

multicoloured balloons, umbrellas, plastic tarps, pylons or rattles. This makes the horse much more capable of handling novel events calmly. If desensitization is not done correctly, it has the potential to make a horse more fearful and sensitive, for instance by removing an alarming stimulus too soon.

Pavlovian conditioning Pavlovian conditioning does not only work for dogs. A horse also learns effortlessly when initially unimportant stimuli or events are regularly coupled with stimuli that initiate some sort of response. This form of conditioning is used by a trainer when he links a word with a behaviour.

The word ‘trot’ would mean nothing to an untrained horse, but if this is regularly paired with the flick of a whip (associated with invoking a flight response or pain) immediately before the horse changes gait on an upward transition, the horse soon learns to respond to the verbal cue, without the use of a whip.

The use of the word ‘good’ when correct behaviour is carried out, followed by a food treat, informs the horse that a food reinforcer is forthcoming.

To many a veterinarian’s dismay, horses often learn that the sight of a syringe is associated with pain. The unconditioned horse will then attempt to escape if he has not been trained to accept such handling.

Stabled horses will learn to associate certain sounds with feeding, for example doors opening, hay being poured into a bucket, or will respond to visual cues, such as the arrival of the caretaker. They might then display unwelcome anticipatory behaviours, such as vocalizing, pawing or kicking stall doors. When reinforced, these may become conditioned behaviours. For instance, when a horse, upon hearing grain being poured, starts kicking his door, a person may feed the horse hurriedly in an attempt to get him to settle down.

This positively reinforces the undesirable behaviour and if this scenario repeats itself, the horse has effectively trained the human to feed him quickly.

he desires, or negative when something is removed. Both types strengthen the relationship between stimulus and sought-after response, so that when the same stimulus is given again, there is an increased chance that the horse will repeat the action.

In the early stages of learning the meaning of a new stimulus, the horse may respond randomly and hit upon the desired response by accident. Reinforcement of the response at the correct moment will cause the animal to repeat the behaviour. Horses excel at this type of learning, especially when positive reinforcement is given.

Negative reinforcement Unfortunately, negative reinforcement is most often used in training. Horses are typically trained to perform actions to avoid something aversive. Under saddle they move forward when leg pressure is applied by the rider; on the ground, they yield their hindquarters when pressure is applied to the flank; they back up when pressure is applied to the bridge of their nose; and they enter a trailer to avoid whips, or pressure from ropes. A good trainer refines this by reinforcing the correct and ignoring the incorrect. In this way only the slightest pressure will eventually produce the desired response, making the partnership between horse and human appear effortless.

Research has been done on the use of positive reinforcement principles to facilitate trailer loading of horses. It is not uncommon for a horse to be reluctant

to be loaded onto a trailer. This can be very time consuming and hazardous for horse and handler. A horse may resist by rearing, pulling back, pawing, kicking or even falling over. If the owner gives up and fails to load the horse, such behaviour is reinforced. Traditional loading methods are based on negative reinforcement, often also accompanied by some punishment for an uncooperative horse. Researchers, Ferguson and Rosales-Rui found that, with positive reinforcement and target training, horses learned to load willingly and improper behaviours ceased. These effects also generalized to other novel situations.

Horses that have learned to load through positive reinforcement do so eagerly, sometimes requiring only a verbal or visual signal, even when unrestrained. Positive reinforcement can also be targeted at lifting feet for hoof care, groundwork, grooming and veterinary handling.

Discrimination learning Discrimination learning in horses has been researched since the 1930s. In discrimi­ nation tasks, horses must learn that one stimulus, and not another, will result in positive reinforcement. That particular stimulus then begins to control behaviour, so that the horse acts in a specific manner in the presence of one stimulus, but not the other. In one study a specific horse learnt 20 pairs of discriminations. This horse also ‘learnt to learn’ by using a general pattern to more easily solved subsequent tests. After 6 months, he had also retained 77.5% of

Operant conditioning Operant conditioning, in contrast to classical or Pavlovian conditioning, occurs when an animal manipulates its environment to obtain reinforcement. This can be positive when he receives something Plaastoe! July 2017 43

the discriminations. The ‘learning to learn’ phenomenon has been noted in many other studies and is a worthwhile tool in training.

Often horses are restricted to performing only within a particular discipline.

Racehorses don’t jump; and dressage horses rarely set foot on a trail. These limitations prevent horses from learning about a variety of stimuli and such animals are less able to deal with novel situations. The more positive stimulation horses experience, the more readily they learn in new situations.

They are also better adjusted in a variety of conditions and environments.

After 6 months, he had also retained 77.5% of the discriminations.

Spatial cues seem to be more readily discriminated by horses than any other stimuli. This is supported by observations made by vigilant horse owners of how well horses find their way in areas they have visited infrequently. Horses also react noticeably when objects in their environment are moved. This demonstrates an awareness of spatial surroundings.

It has been experimentally demonstrated that a horse’s visual acuity is 20/30 on the Snellen scale.

(Human 20/20, dogs 20/50).

The ease with which horses discriminate visual stimuli makes it easier for researchers to study cognition; and also to measure perceptual abilities and therefore equine vision. It has been experimentally demonstrated that a horse’s visual acuity is 20/30 on the Snellen scale. (Human 20/20, dogs 20/50).

Experiments regarding colour vision in horses showed that they could discriminate red and blue from grey. Others showed that they could also discriminate between green and yellow. Recent research by Hanggi and Waggoner showed that horses responded to colour in the same manner as some red/ green colour-blind humans.

A myth that surfaces repeatedly is that horses cannot recognize what they have seen with one eye with the other eye. Anatomical dissections have proven that the horse’s two cerebral hemispheres do indeed have a functional pathway to convey information, and a behavioural study proved that they do have interocular transfer. This study used multiple two choice discrimination tests with one eye blindfolded. Once the discrimination was learned, the blindfold was placed over the 44 Plaastoe! July 2017

other eye. Horses immediately responded to the same stimulus, clearly demonstrating interocular transfer.

Horses often startle at an object they have seen before when approaching it from a different angle. This can be explained by the fact that the shape of the object appears differently when seen from another perspective. Experiments with different objects demonstrated that recognition of rotated objects was good under some but not all conditions.

Generalization With generalization, a behaviour previously conditioned to one stimulus, transfers to other similar stimuli. Riding school horses regularly utilize this form of learning when making sense of a large assortment of inexact hand, leg and seat cues from riders of varying skill levels. Dressage horses, in contrast, learn to discriminate highly precise cues from their riders. As a result they go through mechanical motions that rarely enhance cognitive skills. A horse’s generalization abilities can be enhanced by incorporating variety into their programmes. As social animals, horses are most comfortable in the company of their own kind. Social interactions can facilitate the learning of new behaviour by observing other horses.

The cognitive abilities of horses need to be understood to ensure good husbandry and treatment.

It is as harmful to confine a thinking animal to a dark, dusty stable with little or no social interaction as it is to provide inadequate feed or use abusive training methods. It is certainly in the best interest of both horses and handlers to understand the scope of equine thinking better, and to enrich horses’ environment. In the not too distant past little consideration was given to why horses behaved the way they did. This limited the provision of adequate care and welfare. More recently, research into equine cognition and perception has made noteworthy advances. This has led to a greater interest in training methodology and management.

Even so, we are still a long way from fully understanding what it is to be a horse.

More studies are needed to fully understand these

remarkable animals and provide them with the best environment and training to suit their and our needs.

early start watermelon Planting seedlings vs seed ADVERTORIAL

Early start technology now available in watermelon – contact sales@hishtil.com for details Fusarium Source: Hishtil nurseries

Times of extreme drought are disastrous for the agricultural community. It is, however, also a time when farmers start looking at alternatives that were not top of their mind before, especially when things were going well. During the recent drought, there was renewed attention in water wise farming, soil preservation and a better way to look after crops, from seed to market.

Farmers who plant with seedlings rather than seed, experience numerous benefits, according to Hishtil, a leading supplier of seedlings to farmers.

The benefits of planting seedlings instead of seeds include the following: Restricted loss: forefront The loss of expensive Being on the of seed is minimised with effective use of technological advances in plugs since the germination period of 2 to 3 weeks inHishtil the field does agriculture, SA not hasoccur.

Germination loss in harsh climatic been conducting extensive conditions such as extreme heat is overcome.

Choosing a professional trails over the country nursery and quality seedlings will maxiwithmise grafted watermelon the seeds’ potential. seedlings. Feedback from Reduced threats: Risk is limited because growers shows consistently of shorter exposure in the field to birds, such as rodents. thatdiseases theyand arepests experiencing better disease tolerance as Water savings: Less time in the field also to significant saving wellcontributes as increased yields andof water and other resources such as fruitlabour, quality. fertilizer and pesticides. This

Due to increased cropping on soils, instances of Fusarium are on the rise is enhanced when using quality of new When planting ensure increasingly to carefully insaving watermelon production.

Clearing fields is becoming seedlings thanks to their fast and squeeze out air pockets around the costly and alternative options should be explored.

Extensive trials with successful establishment. roots. Check planting teams to ensure no J-rooting grafted watermelon plants have shown a high level ofoccurs tolerance to Fusarium Improved plants and yield: The Hishtil on old watermelon fields. This reduces the amount of time needed for SA trade mark is characterised by the Supervise new and inexperienced homogeneousness seedlings. workersmore closely to prevent planting rotation back onto of thethe old fields and is a much economic option for This results in uniform plants, improved damage farmers.

Where traditional rotation of watermelon is between 7 to 10 years, final field stand, earliness in yield and more efficient harvesting.

Avoid to placing the 3trays the soil rotation of grafted watermelon can be reduced between and on 4 years.

Maximised production: Predictable Reduced plant population delivery times of seedlings from the

when planting

Ensure that the correct planting depth

nurseryplanting help to improve planning and a greatly is maintained.

The soil should notcan be When grafted watermelon, reduced plant population crop cycling. placed over the stem but should be used without affecting the yield. Traditional populations insteadnon-grafted only cover theplant plug medium Better root 5500 system: sown vary from toDirectly 6000 seedlings per ha. Grafted watermelon can be planted plants develop a deep tap root. This The seedlings arrive with a standard atdoes 3300 perwith ha.seedlings Growersasare increased yields, and better longevity notplants happen thereporting application of fertilizer insecticide. system allowing Please contact us should you need ofroot fields and develops thereforebetter, extended harvesting times. the implementation of more efficient information regarding this. watering techniques. The HSA 'straight Reports of increased qualityand and shelf life of fruit is also common root' system guides fruit the roots ensures optimal development. amongst commercial growers of

grafted watermelon.

GENERAL GUIDELINES PLANTING This has FOR opened new markets HISHTIL SEEDLINGS for growers not previously available, export.

Ensure theincluding plugs are well watered before planting

Important to note is that cultural practices like Never plant into dry medium irrigation and fertilization should be adjusted It is very important to prepare suitable according to the needs planting holes before handof grafted plants.

WHY Hishtil

outbosdorp Road, Mooketsi 0825 on Street, Riebeeck West, 7306

H I S H T I L -SOUTH AFRICA

email: sales@hishtilsa.com | P O Box 41, Mooketsi, 0825, Limpopo, South Africa

www.hishtilsa.com MOOKETSI: Farmboschhoek 415, Houtbosdorp Road, Mooketsi 0825 RIEBEECK WEST: Plot 2028, Station Street, Riebeeck West, 7306 Tel: +27 15 395 4034/43 | Fax: +27 15 395 4010 | Cell: +27 78 801 2746

Hishtill SouthAfrica’s Africa’s primary Hishtil South primary production bothgrafted graftedand and production isisboth un-grafted vegetable seedlings un-grafted vegetable seedlings that and are delivered countrywide.

Hishtil South Hishtil SouthAfrica Africawas was established in in 2007ininMooketsi Mooketsiinin Limpopo Limpopo, as part of 2007 as part of the International Hishtil the International Hishtil Group.

Group. Nursery established in 2014 Riebeeck       

Best possible start Greater uniformity Consistent quality Updated technology Technical back up Professional service Country wide delivery

BY NIKKI VAN COLLER

G

GARDEN

As a gardener, there are few things more satisfying than harvesting your own food and creating delicious meals with the freshest possible produce. Lemons are particularly rewarding because the trees bear fruit almost all year round in most parts of the country.

They are small to medium in size, vibrant and attractive, and fairly easy to grow. Lemons are also extremely versatile and can be used in a number of drinks, in many sweet and savoury dishes, and for medicinal and household purposes.

The pith of a lemon is said to contain a growth stimulant and rooting hormone. Soak lemon peels in a bucket of water for a few days and then use the liquid to water your young plants.

A lemon is a lemon There are many varieties of lemon trees, although in South Africa, the most well-known varieties are Eureka, Meyer and Cape (also known as the ‘rough-skinned lemon’).

The smooth-skinned Eureka is the most popular variety nowa­ days. An evergreen, medium-sized tree with glossy green leaves and beautiful scented flowers that bears striking yellow fruit through­out the year. Taste-wise, the Eureka is quite tart and acidic, making it perfect for recipes that

46 Plaastoe! July 2017

require that really tangy lemon flavour. As an added bonus, it has very few seeds, and the tree is almost thorn-free.

The Meyer variety is slightly sweeter, with less of the ‘tang’ and is believed to be a hybrid between a regular lemon and a mandarin or orange. It has a rounder appearance and a smoother, more fragrant, deep yellow skin. Because of their naturally compact growth habit, Meyer lemon trees are very popular as ornamental trees.

The Cape or rough-skinned lemon has – as the name suggests – a rough skin, is not as smooth and shiny as other varieties. The fruit also has more seeds and the tree bears thorns. This lemon is slightly sweet, but tarter than the Meyer, and the peel is excellent for recipes that call for lemon zest (rind), but because it peels off more like a nartjie, it’s not that easy to slice. This variety does well in colder areas.

Sprinkling lemon juice on sliced apples, avocados and bananas will help keep them from turning brown.

Best conditions for growth Lemon trees grow best in warm, temperate and subtropical areas, but can also be grown in cold inland areas if planted in a protected spot. In extremely cold areas, they can be planted in large pots and placed on a sunny patio, preferably under cover during cold weather.

Some types withstand cold winds and frost better than others do, but all young trees should be protected against frost. In coastal regions, gardeners should ensure they are protected from the saltladen sea breezes.

Lemons love sun, so if planted into the ground they should be planted in full sun, a few meters away from any other large trees and shrubs. If your garden is very cold, try to plant your lemon trees near a north-facing, wall, where the most sunlight is received.

The high acidity of lemons makes them really good cleaning aids – perfect for the braai grid. Heat the grid up on the open flame, and then rub the halved lemon over the grid.

To plant Make a big hole, at least 1 m x 1 m, separating the high quality top soil and the soil from the bottom layer. Using your spade or shovel, add and thoroughly mix in large amounts of good, organic compost, along with a handful or two of bone meal to each pile. If the soil is clay, add coarse river sand to improve the drainage. Next, fill your hole with the good soil, and plant your tree. It is important that you plant it to the same height as it was in the nursery bag you received it in – this prevents root rot. The other pile of soil can be used to top up the hole and to form an embankment around the tree. This will help to direct the water to the roots. Pat the soil down and water well, followed by a good mulching around the tree with quality bark or other mulch.

Lemon trees are fairly greedy plants and like to be fed four times a year with nitrogen-rich and potassium-rich fertiliser. (Nitrogen encourages better foliage and the potassium improves the quality of the flowers and fruit.) Make sure you water the plant well before and after feeding.

Fish or onion odour on your hands can be removed by rubbing them with fresh lemons.

Watering If your lemon trees are planted in the ground, be sure to water them at least once or twice a week during dry hot spells. You could ‘plant’ a watering pipe when you plant your tree. The water you pour into the pipe will go directly to the roots, saving water that would otherwise be wasted. Potted trees will need to be watered more frequently.

TIP Rub lemon leaves on your windowsills to repel flies and mosquitoes.

Pests and disease As rewarding as the harvesting is, nothing is more disheartening than losing your precious lemons to some sort of pestilence. Keep an eye on your trees and act on the first sign of problems.

Citrus psylla are tiny winged insects that cause little bumps and curls on the leaves. This can be remedied by removing infected leaves and spraying the underside with one of many, readily available eco-friendly products. Don’t put your infected leaves on the compost heap; rather destroy them.

48 Plaastoe! July 2017

h ee

Ingredients For the base 110g tennis biscuits 50g butter For the filling 400g cream cheese 75g castor sugar Zest of one lemon Juice of three lemons

ake

Feeding

on c

sec

Although lemons will tolerate poor soil, they prefer loamy, fertile soil with good drainage.

Lemon trees will rot and develop fungus in muddy soil with bad drainage.

E as y a n d q u i c k l e m

Method To make the base: crush the tennis biscuits; melt the butter in a saucepan; take off the heat and stir in the biscuit crumbs. Press the biscuit and butter mixture into a loose-bottomed cake tin, and chill in the fridge. Beat the cream cheese, castor sugar, lemon zest and lemon juice together until smooth and creamy. Spread over the base and put back into the fridge for a few hours.

You can top your cheesecake with anything that works – raspberries, lemon zest, lemon syrup or edible flowers.

Aphids are the white woolly insects that leave a black substance on the undersides of leaves. Spray with Efekto Oleum. They can also be sprayed off with water or even rubbed off with your fingers.

If you have an ant problem, water the ground and spray with Antspray or Antkill around the base of the tree.

Orange dog caterpillars are a real problem, particularly on smaller trees as they can strip a young tree of its foliage in no time.

These can be controlled by picking them off, but be warned, you should wear gloves because they let off a rather unpleasant odour when disturbed.

The best protection against pests that commonly attack lemon trees is companion planting. Nasturtiums, lavender and marigolds work really well when planted around your lemon trees. Lavender and marigolds deter the pests with their strong scents, while nasturtiums actually attract aphids, thereby keeping them away from your lemon trees. Always try to avoid using insecticides and rather use cultural and organic control measures wherever you can.

Every garden should have lemon trees The lemon tree has a number of wonderful attributes – it is evergreen, eye-catching and perfect for large or small gardens, ground-planting or pots. It has a number of uses and is one of the most versatile fruits for cooking and baking. So once the coldest weather has subsided, get to your nursery, find your lemon trees and plant them end-autumn or early spring. Happy gardening!

M

“Ek sien nou die dag die vreemdste ding,” vertel ’n vriend ’n handjievol jare gelede. “Ry ek nog so teen die Michellspas af en daar kom ’n Toyota Hilux aan wat ’n Land Rover met ’n stokstywe tou teen die pas uitstoot!”

MOTOR

Jy sal aan jou bakkie gereken word DEUR HEIN EKSTEEN

Met ’n stokstywe tou? En teen ’n bergpas uitgestoot? Ditsem. Omdat Toyotas nié gesleep word nie. En indien die witsous van ondenkbaarheid begin klonte maak, en ’n Toyota moontlik ’n bietjie hulp nodig kry, sal daardie Toyota alleenlik deur ’n ánder Toyota gesleep word. Nimmerste nooit deur ’n Land Rover nie.

Ook nie deur ’n Ford, of ’n Mitsubishi, of ’n Nissan, Izuzu, Tata of Mercedes nie. Nie eens deur ’n Unimog nie. Dit is gelykstaande aan heiligskennis.

Of só glo die Toyota-manne.

N

atuurlik voel gelowiges in elke ander heilsleer presies dieselfde. Jy word immers aan jou viertrekbakkie gereken. Dit is jou identiteit hierdie. Die vere wat die voël vervolmaak.

Maar wat doen die groentjie? Daardie pasbekeerde wat sy toetrede tot Suid-

Afrika se gewildste tydverdryf, veldry en kamp, maak. Swik hy voor groepsdruk en koop ’n sekere handelsnaam bloot omdat sy pelle dit ry?

Johannes Slabber, koringboer van Moorreesburg, het te wete, “Ek ry net Fords.

My oupa het hulle gery. So ook my pa.

Hulle is betroubaar, kragtig, kan houe vat en is bekostigbaar. Maar,” voeg hy by, “My Conqueror Commander-karavaan sleep ek met die Fortuner.”

Aha! Hier het ons te make met ’n Dopper in ’n Gaatjieponderstoga geklee.

“Nee!” verdedig Johannes vinnig. “Ek het net te veel kinders. Die spannetjie pas nie in ’n dubbelkajuit nie.” ’n Praktiese en weldeurdagte oorweging.

En moontlik die beste benadering wanneer jy besluit watter soort bakkie se snoet jy in die rigting van die ou Kalahari en verder gaan druk.

Die bepalende faktore is legio. Indien jy oor die rykdom van die Zuptas beskik,

kan jy met Volkswagen se nuwe Amarok 3.0 TDI V6 (R748 600) van die toonvloer wegjaag. Toyota Land Cruiser 79 4.5D-4D LX V8 (R734 800) is jou tweede duurste keuse. Nader aan die onderkant is Fiat se herstileerde Mitsubishi Triton teen skuins onder ’n halfmiljoen rand.

Maar nou sit jy met ’n pasgebore voertuig wat, soos jy, naak die wêreld ingekom het en geensins bosgereed is nie.

Geld is egter mos nie ’n kwessie nie en jy laat daardie bosbrekerbuffers, die twee spaarwielswaaiarms, aluminiumkappie, laaistelsels, tweede-batterystelsel vir jou R15 000 ys-/vrieskas om die bier mee koud te hou, lag-lag toevoeg. Jy oorweeg sommer Mercedes se nuwe X-Klas as jou derde tjor.

Ons is egter nie almal só nie. Minder sterflikes moet begroot en mooi dink. En straks noodgedwonge die tweedehandmark betree. Troebel water. Amper soos wanneer jy op Verlatenvlak deur ’n rivier moet ry.

Jy weet jy behoort eers voel-voel deur Plaastoe! July 2017 49

2 1

die water te loop op soek na diep gate en versuipte boomstompe, maar op die oorkantse oewer lê krokodille vir jou lippelek en loer.

Dewald Coetzer se kop-GPS lei hom miskien op ’n dwaalspoor wanneer hy glo hy is Winelands 4x4 Outdoor Centre se baas (vroulief Christine slaan die kitaar), maar wanneer dit by voertuigkeuse kom, sing hy nie vals nie.

“Bepaal eerstens hoe jou begroting lyk,” is Dewald se openingsredenasie.

Dalk het jy ’n ietsie geërf? Straks kan jy ’n klompie van daardie Naspersaandele wat jy jare gelede teen R18 per eenheid gekoop het nou teen R2800 swaai? Jy skrop R200 000 bymekaar. En jy kan die spandabelrigheid regverdig. Elke tweede naweek gaan jy jou sellulêr-behepte kroos wegruk van hul selfone en IPads en vir hulle die wêreld wys. Jy gaan dinge vir Mamma vyfster inrig. Tot die mikrogolfoond en haardroër (indien die tweede battery en invertor dit kan vat). Om nie te praat van Boetie wat oor die onderdeur begin loer met sy oog op die verkeerde bal nie. Niks soos pa-en-seunnaweke om die mannetjie se koors te tem en hom eerder met sy wiskundehandboek te laat lepellê nie.

Dewald: “Nou moet jy besluit of jy ’n bakkiekamper, of ’n stasiewakamper is.”

Volgens Dewald is ’n bakkiekamper een wat sy bakkie inrig met dakrakke vir jerriekanne, gasbottels en ’n daktent.

50 Plaastoe! July 2017

Laaistelsels en jou biernodige yskas agterin.

Die probleem met hierdie benadering is eenvoudig. Wanneer jy die familie laatmiddag met ’n wildkykrit langs die Nossob-rivier wil trakteer, moet jy omtrent die hele kamp afslaan. Kom julle kort voor donker terug in Twee Rivieren aan moet alles weer opgeslaan word. Na die derde dag wil Mamma, Sus en Daan huis toe gaan.

Gatvol gekamp.

Die stasiewakamper sleep ’n boswa, slaan kamp op en die voertuig is los en altyd beskikbaar. Jy kan selfs jou yskas binne-in die voertuig hê vir daardie goue koue wanneer vuilbaard se vrouens teen sononder ’n koedoekoei looi. En jy het meer as ses sitplekke beskikbaar vir wanneer Boetie sy koors saamnooi.

“Nou moet jy besluit of jy ’n bakkiekamper, of ’n stasiewakamper is.”

Indien jou begroting nie ’n verdere R50 000 tot R200 000 vir die boswa insluit nie, is jy ’n bakkiekamper.

Dewald: “Nou moet jy ’n voertuig soek wat tot redelike ’n mate ingerig is.”

Vergeet eers van die bosbuffers, spaarwielswaaiarms en ’n wenas. Net jou ego gaan dié uitspattighede moontlik nodig kry.

Terloops, Dewald reken die beste wenas is die een op jou pel se bakkie.

Soek ’n bakkie met ten minste ’n kappie toegerus. Verkieslik een uit aluminium

gefatsoeneer met luike agter en aan beide kante. Indien die bakkie waarop jy jou hart verloor het met ’n tweede-batterystelsel vir die yskas pronk, lyk jou saak reeds beter. Twee goeie dakrakke vir die daktent, jerriekanne en gasbottels kan jou met ongeveer R16 000 knou. ’n Tweedehandse bakkie kom noodwendig met tweedehandse bande. Vervang hulle met behoorlike drielaag-sywandbande en die rumoer in jou beursie klink na tot R3500 per band. Dan moet jy boonop ’n tweede spaarwiel met dieselfde erns oorweeg as daardie bottel brannas wat jy in die agterste ammo-boks wegsteek. Die een vir die wis en die onwis.

Die ander ding. Jou geld moet onmiddellik beskikbaar wees. Kry jy jou goed toegeruste bakkie na maande se gesoek en jy moet eers om ’n banklening gaan smeek, is die koeël deur haan wat op die kerk se toring staan. Goeie tweedehandse bakkies se duur op toonvloere is korter as die onlangse huilende bedanking, uittrede, heraanstelling en moontlike afdanking van ons energievoorsiener se indoena.

Raait, alles is in plek. Jy weet waarvoor om te soek en die pondjie luier in jou gatsak.

Nou staar die ander groot oorweging jou kil in die oë. Petrol- of dieselaangedrewe?

Die gemiddelde ouer dieselaangedrewe bakkie is heelwat meer ekonomies. Hy proeproe om en by 9 tot 10 kilometer per liter.

Sy petroleweknie is ’n suiplap en gee jou ’n

1 Die yskas kom eerste. 2 Dewald slaan sy oë op na die berge oor die bosbulletjies se vele behoeftes.

3 Soek eerder ʼn tweedehandse voertuig met ekstras. broekskeurende 4.5 tot 7 kilometer per liter. ’n Uitgemaakte saak? Nie sommer nie.

Die algemene indruk is dat jou petrolbakkie elke 10 000 kilometer versien word. En die versiening is goedkoper.

Daarenteen word die diesel, indien hy meer as 100 000 kilometer op die klok het, elke 5000 km versien. En hou vir hou is dit duurder.

Maar dit is ook nie heeltemal waar nie.

Izaac de Villiers, Bettiesbaai se geliefde en betroubare werktuigkundige, laat weet, “Met die nuwe smeermiddels en olie-filters wat deesdae beskikbaar is, kan jy selfs die ouer diesels elke 10 000 versien.

“Die groot probleem met diesels is hulle breek duurder en is nie altyd suksesvol oordoenbaar nie.”

Izaac vertel egter van vele 3-liter diesels wat hy gereeld versien.

“Van hulle het hier tussen 300 000 en 500 000 km op die klok. My swaer s’n trek al oor die 700 000.”

Diesel se ander voordeel is beskikbaar­ heid. Ry jy, Mamma en die kroos met die TD Tanzanië toe, gaan jy omtrent orals brandstof kry. Met petrol is dit nié die geval nie. En omdat jou TD ligter op brandstof is, hoef jy nie so ernstig te beplan oor waar jou volgende brandstofpunt is nie.

Aan die anderkant: tesame met diesel se groter beskikbaarheid, kom ook die groter teenwoordigheid van rampokkers.

Reeds vuil diesel word gereeld verder afgewater. Ons het by geleentheid in Lusaka diesel in glas melkbottels gekoop. En die waterafskeidingstoestelle (water traps) moes hul kant bring. Indien jou voertuig lae-swaeldiesel gebruik, moet jy vooraf beplan, of bereid wees om diesel-filters langs die pad te vervang.

Iemand skryf of die sosiale media: Met petrol ry asof jy die brandstof gesteel het.

Met diesel asof jy dit gekoop het. Wat die persoon bedoel is: Met ’n petrolaangedrewe voertuig kan jy jaag soos jy wil (jy het mos

nie vir die brandstof betaal nie) en die enjin kan dit vat. In die geval van die dieselenjin ry eerder gematig, want dit is ’n werkesel, nie ’n resieskar nie. En indien jy hom hard ry, gaan jy swaar betaal aan instandhouding.

Met petrol ry asof jy die brandstof gesteel het. Met diesel asof jy dit gekoop het.

Uiteindelik is die keuse joune.

Petrolenjins loop voor met hul relatiewe eenvoud en gelyker kraglewering.

Daarenteen gebruik dieselenjins minder brandstof en verskaf meer wringkrag vir wanneer jy uiteindelik daardie luukse boswa aanhaak.

Desnieteenstaande die vele uitdagings, sodra jy egter daardie eerste koue Kili uit jou yskas teen die hange van die Ngorongoro-krater haal en die son sak in die weste, bly jou eie bakkie die beste. Selfs Mamma tuur na haar wildtemmer met melkerige oë.

3

Plaastoe! July 2017 51

R

OP REIS

52 Plaastoe! July 2017

Van mango’s en ’n karbegrafnis Deur HEIN EKSTEEN

Lowergroen plekke vertel natuurlik óók baie stories. Dwerge, feetjies en elwe leef immers in plekke met bome en berge en waterstrome.

Maar die kleurvolste stories blom in dorre, vaal woestynlandskappe.

Soos die Tankwa-Karoo wat hulle vir jou kado gee. Straks omdat daardie mense hul wêreld moet inkleur.

1 Plaastoe! July 2017 53

2

So sit Wally Lange, my beminde Giselle en die uwe ’n wyle gelede by die Tankwa Padstal in Wally se nuut­geboude plaspoel. ’n Ronde bak­steen­dammetjie met sitplekke reg rondom. Net die regte diepte.

Die dam se rand is breed genoeg vir glase vol van dit wat eens water was en jy kyk salig oor die dorre vlaktes tot by Pramberg. Terloops, Wally het die dam só geplaas dat hy van agter die kroeg­toonbank die meisies in hul skamele baai­broekies onder die oog kan hou. Nié hieroor, of daaroor nie.

Bloot vir wanneer een van hulle wil verdrink en hy sy Bay Watch-ding moet doen.

N

og ’n feit: die poel word volgehou met boorgatwater. Só sout, dit laat die seewater by Tietiesbaai na bottelwater proe.

Kom vrind Francois van die Bokveld aangery. Nou, Francois was toe tydelik op die waterkar. Nié omdat hy nie sy drank kon vat nie (hy is immers ’n man wat gereeld kerk toe gaan). Eerder beseringstyd. Maar sy Verlosser leef en Francois se olikheid is tydelik. Die punt is: Francois was desnoods onder die invloed van nugtere denke. En dus ’n man wat die waarheid sou praat.

Hy leun met sy elmboë op die dam se rand en voel-voel aan die water. “Ou Wally,” sê Francois in sy gruisstem. “Hierdie water is só sout, gooi jy ’n gevriesde snoek in dié dam van jou, swem hy binne ’n minuut.”

Spring is weer ’n platjie van ’n anderste water. Alhoewel hy nie die tyd van sy storie op die waterkar was nie, is hy ’n man van

4 54 Plaastoe! July 2017

3

voortreflike inbors en kan sy woord as ongelieg aanvaar word.

“Gaan ek en ’n mater om veld en skaap te loop kyk hier onder in die Ceres-Karoo.”

Regdenkendes kan geredelik aanvaar met padkos in die koelboks. Wanneer die veld darem net té droog lyk, moet die kele ten minste nat gehou word.

“Ry ons so en daar kom ’n donkiekar van

In die oujare het behoeftiges noodgedwonge klere van ou meelsakke genaai. vooraf aan. Die vreemdste ding is, daar’s nie ’n leiselsman op die karretjie nie. Die donkies hou egter koers en lyk asof hulle presies weet waar hul voer en rus wag. So in die verbygaan sien ons twee manne agterop die kar lê. Lippe teen die klippe van die rooiproppie en vas aan die slaap.”

Maar Spring en sy maat stu voort, kyk veld en maak nat soos die behoefte hom voordoen.

“Later kom ons weer terug en daar staan die donkies met karretjie en al voor ’n toe plaashek. Ons hou stil. Ja, die manne op die karretjie dut nog. Stilletjies maak ons vir plaashek oop, span die donkies uit en lei hulle deur. Ons maak weer die hek toe en druk die disselboom deur die hek. Nou span ons weer die donkies aan die anderkant van die hek in. En ons wag. Later kom die manne by. Sit regop. Vryf slaap uit die oë en die songebakte babalaas uit hul koppe. Hulle sit skielik orent en bekyk die spulletjie. Hoe, wonder hulle luid, sou die donkies deur die hek gekom het? Hoe?”

Selwers sien ek onlangs ’n plek genaamd Rykman op ’n padkaart. Kort duskant Die Mond waar Tant Linda Hough eendag vir my gesê het, “Met jou kan dit nié goed gaan nie”. Oor my meelsakbroek. In die oujare het behoeftiges noodgedwonge klere van ou meelsakke genaai. Maar met ’n mengsel van water, lampolie en boerseep ’n doepa gefatsoeneer waarmee die drukwerk uitgewas is. Net die armstes onder die armes en toetental reddeloses het klere gemaak met die woorde en koringhalms nog op die hempgoed te sien.

Nietemin. Ek kom die Sondag by Rykman aan. ’n Rampsalige gehuggie. ’n Entjie weg, ’n klompie kruiperige doringbome oor ’n antieke motorwrak met die enjinkap oop wat lyk soos ’n dier wat uit die lydensbeker drink en ten hemele skal. ’n Tante wat oud genoeg lyk om Metusalem se geboorte te kan onthou, druk die huisie se kermende deur oop en kom aangedraf. Rosyntjiegesig. Gebitloos.

Sy trek op pad haar voorskoot reg. Druk ontsnapte korreltjies onder haar kappie in en kom staan langs die bakkie.

Sê sy onbeskaamd, “Meneer het nie dalk ’n siegret vir my nie, asseblief?”

Ek gee haar vier. Sy asem die rook diep in. Hou hom daar. Blaas uit en staar die rook met misnoeë agterna. Asof sy ’n geliefde aan die dood afstaan.

“Sê ek laas Woensdag vir my ou man, hy moet die baaisiekel vat en loop rookgoed koop.”

5

Daardie jare was die naaste winkel aan Rykman die een in Op-die-berg. Om en by 120 kilometer en twee bergpasse weg.

“Maar hy ry nie. En elke dag praat ek harder. Maar hoor is min. En Meneer, toe hy gistermiddag nog nie gery het nie, toe hou ek laasnag terug. Va’more toe ry hy. Kyk, daar loop sy spore.”

As ek op ouderdom tagtig bereid is om my fiets op te neem om 120 kilometer agter ’n pakkie twak aan te ry, bloot omdat ek die vreugdes van die vlees ontsê word, loop my besigheid klopdisselboom.

So kom ek laatmiddag op Wally en Henriette se plaas De Vloeren aan.

Henriette sê met die afpakslag, “Kyk daar!”

Dotjie, die fox terrier, kom met haar ronde lyfie aangedraf. Kort op haar hakke volg ’n swart-en-wit skaaplam. “Dis Frikkie,” stel Henriette my aan die hanslam bekend. “Hy’t vir Dotjie aangeneem as sy ma. En slaap nou saam met Mamma op ons bed. Maar die outjie is nog nie lekker gehouse train nie ...”

Stories. Die waarheid gelieg, óf die lieg waargepraat. Maak nie saak nie. Stories gee kleur. En viooltjies in die voorhuis is ongetwyfeld blou en rooi.

Met dié wete in my hart, druk ek Dulcie (ons Hilux 6-silinder, 4-liter petrol) se ruim voorstewe vroegoggend teen Skitterykloof uit, die Koue-Bokkeveld in. Op pad na Jamaka, ’n organiese vrugteplaas wat spog

6

met mango’s. Ja, mango’s in die Sederberge skuins anderkant Algeria.

Die son kom reg agter ons op en met die stof uit daardie rigting belig, lyk dit asof ek en Dulcie deur ’n stralekrans omgeef is. ’n Goeie teken vir die opspoor van die oorvertelbare.

Halfpad teen Katbakkies se onmoontlike steilte af, word die Rietrivier sigbaar. Dit is hier waar die digter Boerneef vertel van hoe hy as kind gedurende die vroeë wintermaande die skaap vanuit die ysige Bokveld moes afjaag na die laerliggende en warmer Karoo. By die Rietrivier aangekom, moes gekyk word of die voorbok deur die rivier sou loop. Loop die bok deur, volg die skaap. Verseg die bok ...

Vreemd. Gedurende die oujare was die voorbok ’n bate. Vandag is hy ’n las, ’n belhammel (wat natuurlik met die klok om sy nek óók ’n tropleier is).

Só was daar vanmelewe die gesegde om “Iemand ’n pas na die Koue Bokkeveld te gee”. Dit het beteken daardie persoon is ter dood veroordeel. Tot vandag toe praat ons van oorledenes as bokveld toe. Seker vanweë daardie geweste se ongenaakbaarheid.

En ongenaakbaar is die stuk grondpad waar jy links hou by Matjiesrivier, in plaas van reguit aan oor Eselbank na Wuppertal. Dulcie skud en skommel en kreun oor die sinkplaatpad. Toe die ou

haar lyf op een kol bykans dwars in die gepuinde pad gooi, skakel ek oor na viertrek.

Verby die Stadsaalgrotte kotiljons my tande. Ek wil eers van plan verander en eerder by Kromrivier se Nieuw Brewbierbrouery die handdoek ingooi, maar vir die vryskutskrywer is pligsversuim ’n onbekostigbare luuksheid. Netsó by Cederberg Wines se proelokaal op die plaas Sanddrift waar die wingerdstompe knoetsig hul herfsblare teen die oggendson afwys. Op pad terug sal ek daar inval, belowe ek my.

Skaars verby die Algeria Kampeerterrein, of die pad na Jamaka swaai links weg.

“En vir iemand soos ek wat nie ’n boerdery-agtergrond het nie, was dit bitter moeilik om van tradisionele boerdery oor te skakel na organies.”

Jannie Nieuwoudt hap-hap aan 60.

Vee egter die grys bossiehare (sien ’n perdeblom in die geestesoog) uit die prentjie en met sy tenktop en modieus geskeurde langkortbroek is hy ’n tiener.

Die huppel in die stap. Ongebonde. Praat met Jannie en jy kom vinnig agter hy het elkeen van daardie grys hare verdien. En hy dra hulle soos Honoris Crux, toegeken vir uiterste dapperheid.

En uiters dapper was hy. Nié op die grens nie. Eerder op sy vrugteplaas ongeveer 20 jaar gelede.

1 Leon Mostert, die man agter die stuurwiel tydens die lyk se avondrit (eerste bladsy van artikel) 2 Wally se dam waar gevriesde snoeke wederswem. 3 Henriette en Frikkie saam met die aangenome moeder Dotjie 4 Jannie Nieuwoudt, die dapper organiese boer 5 Die wapad roep na Mount Ceder se olyfboorde en verby. 6 Die stralekrans haal ons in 7 Jannie se weerkaatsende grassnyer 8 Wingerde in die Sederberge 7

8

Plaastoe! July 2017 55

“Niemand in hierdie omgewing het daardie tyd organies geboer nie. En vir iemand soos ek wat nie ’n boerderyagtergrond het nie, was dit bitter moeilik om van tradisionele boerdery oor te skakel na organies.”

“Jy besef baie vinnig hoe meer jy bemes hoe meer besoedel jy die rivier. … wanneer jy bespuit, maak jy die goeie organismes tesame met die skadelike dood.”

Jannie se nering was aanvanklik geologie. En soos met die meeste lewensveranderende besluite wat mans neem, kom dit met die skoner geslag wat die hart binnesluip.

“Ek het my vrou in Namibië ontmoet waar ons beide as geoloë gewerk het. Dit was eers nadat ons kom boer en die kinders aankom het, dat ons besluit het die storie moet verander. Dis een ding om kos te eet wat met gifstowwe bespuit is. Dis ’n ander om die goed vir jou kroos in te jaag.”

Jamaka lê in ’n mesgesnyde kloof al langs die Rondegatrivier.

“Jy besef baie vinnig hoe meer jy bemes hoe meer besoedel jy die rivier. En hierdie is hoeka ’n wildernisgebied. Die ander ding: wanneer jy bespuit, maak jy die goeie organismes tesame met die skadelike dood.”

Hierdie verligte denke kom natuurlik met ’n premie. Tradisioneel-geboerde bome is gewoond om met bemestingstowwe gevoer te word. Neem die voeding weg en die bome is te verhonger om die volgende jaar ’n

9

goeie drag aan te sit. Die vrugte is gevolglik minder en kleiner.

“En ons het nie geweet van organiese metodes om peste mee te bestry nie. Dit is nou veral vrugtevlieë. Die ander groot probleem was dat vir die eerste drie tot vier jaar kan jy nie die vrugte as organies verkoop nie. En daardie jare was daar in elk geval nie eintlik ’n organiese mark nie.”

Jannie is egter nie ’n kêrel wat sy tyd verbeusel met die oënskynlik onoorkombare nie. Met sy vragmotor vol sakkies lemoene gelaai, het hy omliggende plakkerskampe en minderbevoorregte gebiede betrek en daar gesmous.

Uiteindelik het hy die bemestingspro­ bleem opgelos deur sy skape, hoenders en ganse se mis te komposteer. Die vrugtevlieg se vlerke word deur ’n toelaatbare produk uit Australië geknip.

Jamaka se probleme het egter nie soos rein gewetens uit baie van ons regerende partylede se koppe verdwyn nie.

“Ons produksie is baie minder. Maar vandat ons goeie markte gevind en bekend geraak het, is dit nie eintlik meer ’n probleem nie. Die goeie pryse vir organiese produkte maak baie op vir die oesverlies.

Jannie se organiese inkomste ewenaar nou dié van sy vorige tradisionele praktyke.

“Ons uitgawes verbonde aan verpakking, arbeid en vervoer is baie minder. Ek sou sê ons vaar tans baie beter as voorheen.”

Jamaka boer vooruit. Dus maak dit sin dat buurboere die lig sal sien en ook saam met die natuur boer.

10

“Hier is ’n paar wat op klein skaal probeer.

Maar die tradisioneel kommersiële boere het net nie die aptyt vir daardie baie duur en riskante oorskakeling nie.”

Jannie gaan wys die plaas met sy reusekampeergeriewe in ’n bosboomwoud langs die rivier.

Die ding het ’n paar jaar gelede teen die Oubergpas aan die brand geslaan en die manne moes die vlamme met ’n drieliterboks wyn doodgooi. “’n Ou omie het eendag vir my die beste raad ter wêreld gegee. Die ou kêrel was glo in die spesiale klas op skool, maar het geweet van boer. Sy raad was dat boere elke maand ’n kontantinkomste moet hê. Jy moet elke maand kan oes. Met die kampgeriewe en huisies oes ons baie maande van die jaar.”

Ek is hier vir mango’s en hulle hang persblou soos paartieballonne aan die bome.

“Ons het natuurlik probleme met bobbejane wat die vrugte eet, maar ons het dit ook opgelos. Ek het pale met sonpanele en waterdigte radio’s bo-op.

Sodra die son opkom, begin die radio’s speel. Die bobbejane hou glad nie van mensstemme nie.”

Jannie wil egter nie uitpraat oor watter radiostasie Kees se ongewildste is nie.

Dulcie en die drywer skud-skud weer die langpad terug. Verby die wynproelokaal.

Later verby die bierbrouery. Te kapoet.

Ook maar goed. Die volgende dag ontmoet ek, soos my oorle Ouma Malie outyd gesê het, ampertjies my Heiland.

11

9 André Stander en die wederopgestane Nuts 10 Op Commando 11 Hierdie engel vergesel die oorle­dene se siel na Karhemel.

12 Pieter Andersen lei die diens. 13 Die oorledene se aankoms 14 Die laaste keer wat die Peugeot ’n gat van homself maak.

15 Opgetofde begrafnisgangers 16 By die kluit-klap op die enjinkap 17 Gewyde eerbetuigers 18 Ek sal hier, gat omhoog, vir julle bly wag. 19 Hierdie mouter vertel alles. (op die volgende bladsy) 56 Plaastoe! July 2017

12

13

14

15

16

17

18

Plaastoe! July 2017 57

Nuts & Bolts Rally is op pad na die Tankwa Padstal om Suid-Afrika se eerste karbegrafnis te hou. Die groep bestaan uit ’n klomp manne wat van ouer motors, verlate stofpaaie, koue bier en brannas hou. En vir hul naaste omgee.

Die karre moet ouer as 1986 wees.

Bloot omdat tjorre uit daardie jare vir lede sentimentele waarde inhou. Ford

“Nuts & Bolts is ’n broederskap van ouens wat, bo en behalwe, van ouer karre en sportsmaak hou, geld insamel vir kankerlyers.”

F100s en F250s, Anglia’s, Cortina’s, ’n Chev Commando. En hierdie was die karre wat die manne in die 1960’s en ‘70s opgesoep het met kroumrims en breë tekkies wat knap binne melkbotteluitgerolde wielboë pas, tuisgemaakte turbo’s, rooi fykfur op die dêshborde, resiesstrepe, scoops en spoilers.

En jou cherrie op die skaapvel sietkawwer op pad na ’n uitsigpunt waar die stad se liggies binnekort in haar ogies gaan skitter.

Die eight-track loop oor van Jim Reeves.

En die zef-hondjie in die agtervenster wat sy ogies betaamlik toemaak. Hopelik.

19 58 Plaastoe! July 2017

Pieter Andersen is die Koning Arthur van hierdie Ridders van die Ronde Roetes (hul renne bestaan gewoonlik uit sirkelroetes).

“Nuts & Bolts is ’n broederskap van ouens wat, bo en behalwe, van ouer karre en sportsmaak hou, geld insamel vir kankerlyers,” vertel hy nadat hy ’n paar windgat esse met sy Corolla by die bymekaarkomplek iewers tussen Karoospoort en die Tankwa Padstal op die R355 tussen Ceres en Calvinia gegooi het.

Braaivleisvure brand. Manne en vroue in begrafnisklere getooi drink lang sakramente vir geestesvoorbereiding. Hulle deel ook mildelik uit. ’n Brandsiek wegloophond kom aangedraf, geroep deur die belofte aan ’n stukkie wors en water. Hy kry sy aalmoes.

Ons vertrek na die padstal toe waar Wally reeds die graf met sy geelmasjien gegrou het. Iemand wonder hardop of die wegloophond nie as Nuts & Bolts se gelukbringer saamgeneem moet word nie.

André Stander laai die brak plotseling in.

En doop hom Nuts.

Pieter: “Ons begrawe vandag ’n 1979 Peugeot GR. Die ding het ’n paar jaar gelede teen die Oubergpas aan die brand geslaan en

die manne moes die vlamme met ’n drie­liter­ boks wyn doodgooi. Maar hy’s weer heel­ge­ maak, want daar’s niks wat rally- en stock car-mekênnieks nie langs die pad kan reg­ maak nie. Later, teen die Ganagapas val die bliksem se exhaust-system af. Toe besluit ons: Voordat iemand weer probeer om die kar reg te maak, begrawe ons hom eerder.”

Die begrafnisgangers staan hoofde omlaag om die oop graf. Die lyk word kop eerste ter aarde bestel met die stertkant wat na die volgende lewe reik.

Johan Moelich lewer namens die dooie ’n elegie, “Nou ja, boys en girls van Nuts & Bolts, dis tyd om te groet. Gaan in vrede en doen net goed. Kom kuier so af en toe vir ’n koue bier en ’n lekker lag. Ek sal hier, gat omhoog, vir julle wag.”

Ons sit later die middag langs Wally se plaspoel. Die een waarin snoeke uit die dode opstaan. Die oorlede Peugeot met sy agterstewe afgeteken teen die berge sal nie weer opstaan nie. Maar Nuts, waar hy rondgevreet in André se arms lê, is van ’n lewende dood gered.

En dit is ’n viooltjiestorie uit ’n plek met woestynblomme wat die waarheid fleur.

F FOOD

Game for game

BY LEKKERBEKKIG

This time of the year seems to be filled with game – the French Open, Wimbledon, the Kirkwood Game Festival and auction and everybody lucky enough to be able to get away to game reserves or Namibia this winter. Who are we to go against the tide? Yes, and a change is as good as a holiday, so we are also doing this column in English for the first time!

PRODUCTION TEAM Fiamma Swainston – CHEF Giselle Anne Patterson– STYLIST PHOTOGRAPHY - Bernie Becker SUPPLIERS – Wild Peacock

Plaastoe! July 2017 59

As we sit down to eat all the magnificent food that Fiamma cooked this month we started talking about game, venison and what we associate with it. For me it was my father going away to ‘hunt’ every winter.

He would return with plenty of stories, and a buck or two for the pot. He was such a good provider, my dad.

I sometimes wondered how much time was spent hunting, because every story he told on his return always involved the opportunity to do ‘manly’ things since women, for some reason, were emphatically not invited.

G

iselle gingerly pulls the guinea fowl apart and asks about the recipe. “It is not a very fat bird,” she comments before taking the first bite. I see her face turning from apprehension to joy, “mmm, nogal lekker,” she says with a surprised look on her face. “When I was a child we used to call it roadkill. In those days people still ate roadkill,” she defends quickly as we all look up in surprised unison. Giselle was a ballerina, and style oozes out of her every breath. Roadkill?

She immediately realises the possible implication of her words and follows with a defensive, “No, no I did not mean it like that. I just mean …” Yes, in the old days people did pick up the poor dead birds and rabbits from the road and ate them, but trust me, nothing resembling road kill is in these dishes Fiamma cooked with her magical ‘doepa’. Giselle did not comment on the rabbit, all she did was ask for more.

We did not hang the meat to dry, as some recipes suggest. Simply follow each dish’s instructions for preparation and enjoy.

INGREDIENTS 1 whole blesbok (or other venison) fillet 1 cup sour cream 1 tablespoon lemon juice 1 teaspoon grated lemon rind 1 teaspoon of olive oil 2 tablespoons freshly chopped fresh herbs (basil, marjoram, thyme and parsley) salt white pepper METHOD ◆ Mix all the ingredients to make a marinade. Place the fillet in a dish and pour the marinade over it. Leave the meat to marinate overnight or, if you are cooking the meat for dinner, the whole day. ◆ Make a fire and allow it to burn down so that the coals are glowing but there are no flames. Place the meat on a grid over the hot coals and let it cook for about 30 minutes, basting frequently with the marinade. ◆ When the fillet is cooked to your liking, carve the meat across the grain and allow everyone to season their own meat with salt and freshly ground black pepper.

Blesbok fillet

60 Plaastoe! July 2017

Orange and bacon

guinea fowl

INGREDIENTS 1 kg of guinea-fowl, already cleaned and divided into large pieces 1 diced onion and 10 pear onions, cut in half extra virgin olive oil 100 g smoked bacon, diced salt freshly ground black pepper 1 sprig of rosemary a few leaves of sage juice of 1 orange slices of ½ orange 1 cup white wine 1 cup chicken stock

For all your game, venison and good ingredient needs

METHOD ◆ Rinse the pieces of guinea fowl under running water, and then put them in a bowl with cold water. ◆ Put a few tablespoons of extra virgin olive oil, the finely sliced onion and the diced bacon in a cast iron or heavy bottomed pot.

Cook over low heat for about 10 minutes, until the onion is soft and transparent. ◆ Add the pieces of guinea fowl, the rosemary, the sage, the salt and the freshly ground black pepper. Stir with a wooden spoon and cook for about 45 minutes with the lid on, over medium heat.

Turn the pieces of guinea fowl frequently to ensure that every piece is browned well on all sides. Add the pearl onions, white wine and chicken stock. ◆ When the guinea fowl is almost cooked, squeeze an orange and pour the juice over the meat, add half an orange cut into thin slices, stir and place in the pre-heated oven at 150 °C for an hour. ◆ Garnish with freshly chopped parsley and wait for the compliments. Serve with polenta.

Plaastoe! July 2017 61

Rabbit ragú with fettuccine INGREDIENTS 35 g pancetta 2 stalks of celery 1 small leek 1 carrot 1 onion 2 cloves of garlic ½ a bunch of fresh parsley 30 g pork fat or lard 2 tablespoons of butter 1 x 700 g wild rabbit, deboned and diced (about 450 g meat) 100 g button mushrooms 1 fresh bay leaf ½ a small bunch of fresh sage 2 sprigs of fresh rosemary 100 ml white wine 1 fresh red chilli 500 ml organic vegetable or chicken stock lemon zest (1 tsp) 500 g tagliolini or fettuccine 4 tablespoons mascarpone cheese 1 lemon 20 g butter 40 g Parmesan cheese 50 g toasted breadcrumbs olive oil 1 clove of garlic

62 Plaastoe! July 2017

METHOD ◆ Preheat the oven to 120ºC/gas ½. ◆ Dice the pancetta, then trim and finely chop the celery, leek, parsley and carrot. ◆ Peel and finely chop the onion and garlic. ◆ Chop and melt the fat in a casserole pan over a low heat. Add the rabbit and pancetta and cook over a medium heat for 5 to 8 minutes, or until golden brown. ◆ Add the vegetables, garlic, parsley and bay leaf. ◆ Cook gently for 5 minutes, or until soft. ◆ Pick and chop the sage and rosemary leaves, then add to the pan with the wine and simmer for 5 minutes, or until the wine is reduced by half. ◆ Finely chop and stir in the chilli, pour in the stock, and season.

Cook, covered, in the oven for 3 to 4 hours. ◆ When ready to eat, cook the pasta according to the packet instructions. ◆ Meanwhile, gently bring the ragú to the boil on the hob, then remove from the heat and keep warm. ◆ Heat 2 tablespoons of oil in a pan. Peel and smash the garlic, then add to the pan and fry until golden brown. Add the breadcrumbs and season, fry over high heat, tossing regularly, until golden and crunchy. ◆ Drain and add the pasta to the ragú along with the mascarpone, lemon juice and butter, and seasoning. Stir well to coat every pasta strand and allow it to rest for 1 minute for the pasta to absorb the sauce. ◆ Divide between plates and serve with grated Parmesan, toasted breadcrumbs and lemon zest.

INGREDIENTS 1 kg minced ostrich meat with a small quantity of minced pork fat some oil to cover the base of the pot 2 large cinnamon sticks 1 teaspoon fennel seeds 1 bay leaf 6 green cardamom seeds 4 cloves a sprig of curry leaves 1 teaspoon crushed green chillies 1 large onion, finely diced ½ teaspoon turmeric 2 tablespoons crushed ginger and garlic mix 1 tablespoon vinegar (your choice - I normally use white vinegar) 2 teaspoons sugar 3 level teaspoons medium chilli powder 2 teaspoons dhania-jeera powder 1 teaspoon garam masala 3 small to medium potatoes, quartered chopped fresh coriander 3 quail eggs, fried but with runny yolk salt to taste

METHOD ◆ Heat oil in pot. ◆ Add cinnamon, cardamom, cloves, bay leaf and fennel and stir well. ◆ Add curry leaves, chillies, onion, turmeric, ginger and garlic. ◆ Braise for 3 to 4 minutes. ◆ Add garam masala and spices to the pot; followed by vinegar and sugar. Mix well ◆ Add the meat and salt. ◆ Mix until the meat is coated with masala. ◆ Cover saucepan and cook/braise on moderate heat for a few minutes. ◆ Stir from time to time until meat is braised well. Add potatoes. ◆ Add water whenever needed - do not let it burn out. ◆ When potatoes are cooked, stir and add coriander. ◆ Assemble the bunny chow. Hollow out half a bread. Ladle the curry mixture into the hollow you created and garnish with quail eggs and greens. Make sure there is enough juice in the bunny.

Nobody likes a dry bunny!

Ostrich bunny chow with quail eggs

Plaastoe! July 2017 63

INGREDIENTS

Cake: 1 cup plain or all-purpose flour ½ cup white granulated sugar ¼ cup cocoa powder 2 teaspoons baking powder ¼ teaspoon salt 1 cup milk ½ cup butter, melted 1 teaspoon pure vanilla extract

Fudge sauce: ½ cup white granulated sugar ½ cup packed light brown sugar 3 tablespoons cocoa powder 1-1/4 cups boiling water

METHOD ◆ Preheat the oven to 175 °C | 350 °F. Lightly grease a 9-inch square baking pan or a Pyrex dish. Pre-boil water in a kettle while preparing cake.

For the cake: ◆ Combine ½ cup granulated sugar with the flour, cocoa powder, baking powder and salt. Add in the milk, butter and vanilla; whisk until smooth and lump free. ◆ Pour the batter into the prepared baking pan or dish and spread evenly.

For the sauce: ◆ Combine the remaining ½ cup white sugar, brown sugar and remaining 3 tablespoons cocoa powder. Evenly sprinkle mixture over the batter. Slowly pour the boiling water over the top (DO NOT STIR OR MIX INTO THE BATTER. ALLOW THE WATER TO SIT ON TOP). ◆ Bake 35 minutes or until the centre is almost set. Remove from oven. Allow to cool for 15 minutes. ◆ Serve in dessert dishes with ice cream or whipped cream, and spoon fudge sauce from the bottom.

Hot fudge chocolate pudding cake

64 Plaastoe! July 2017

SLIM. STYLVOL. STERK

Besoek www.boerboelwear.co.za vir meer inligting.

Beskikbaar By:

MALMESBURY Ĥ R5 600 000

PAARL Ĥ R1 650 000 ĤPLOT&PLAN

STELLENBOSCH | R13 500 000

TOUWSRIVIER Ĥ R2 015 000

EQUESTRIAN LIFESTYLE FARM

NOW SELLING PRE LAUNCH

LOCATION, TRANQUILLITY & VIEWS

TOUWSRIVIER

Bed 2, Bath 1, Garage 2 Web 393213 Farmed as an equestrian lifestyle, utilizing most of the land for feed and rental income.

[O] 021 886 7905 ANDRE MALAN 082 339 5651

Bed 3, Bath 2, Garage 2 Web 421019 Reserve a plot NOW. 7 already gone. Options are - Plot, "Plot and Plan", or turnkey.

[O] 021 863 1616 CHRIS 072 340 2294 Ĥ CLIVE 083 555 6035

Beds 3 Baths 3 Garage 3 Web 418275 Perfect combination of country life with city conveniences surrounded by vineyards.

[O] 021 886 7905 ANDRE MALAN 082 339 5651

Slpk 4 Bad 1 M/Huis 1 Web 369450 Plaas ± 34HA groot met 2 boorgate, ESKOM krag en 4 slaapkamer huis.

[K] 023 344 3291 GIDEON BRUWER 072 367 4502

TULBAGH Ĥ R1 050 000

WELLINGTON Ĥ R3 750 000

WOLSELEY | R2 300 000

WORCESTER | R32 302 000

WOODEN LOG CABIN

SMALLHOLDING WITH WATER

MOUNTAIN RETREAT

UNIQUE OPPORTUNITY

Beds 2 Baths 1 Carport 1 Web 409195 Log cabin with 614sqm separate plot situated in Game Park. Lovely views, Very secure.

[O] 023 230 1414 NELIA RETIEF 082 899 2248

Beds 4 Baths 1.5 Parking 3 Web 416635 4 Bed home, 1 bed cottage, electric fence, borehole, municipal water, 6 paddocks. 1.9ha [O] 021 864 2948/9 PHIL CRAIG 076 182 6148

Beds 2 Baths 1 Web 366823 609HA Lifestyle farm in the mountains. Water for household use. Off grid.

[O] 023 230 1414 NELIA RETIEF 082 899 2248

Beds 6 Baths 2 Garage 2 Web 359993 Lifestyle Farm - Olive farm with a function venue (restaurant & small church) [O] 023 344 3291 GIDEON BRUWER 072 367 4502

C O N TA I N S M S M , GLUCOSAMINE & C H O N D RO I T I N

VET

RECOMMENDED

SUPREME INGREDIENTS & RICE O N LY C A R B O H Y D R AT E

SUPER PREMIUM DOG FOOD

FOR SMALL, MEDIUM & LARGE BREEDS

D E V E L O P E D B Y TO P ANIMAL NUTRITIONIST

SUID KAAP BOERBOELE MONICA - 073 180 2904

www.suidkaapboerboele.co.za

Customer Care Line: 084 507 7007

www.wumadogfood.co.za

GOEIE HOOP ONDERDELE

BRACKEN FELL 33 jaar lank tot diens van landbou in die Wes-Kaap Koelkamers, Mobiele akkomodasie, Kantore, Madu/ere geboue en vele meer.

• Waar plattelanders en stedelinge ewe tuis voel • Gerieflik binne bereik vanaf die N1 of R300 • Gratis en voldoende parkering vir u gerief

Cool Maintenance is Suider Afrika se toonaangewende vervaardiger van geisoleerde strukture vir gebruik in projekte soos koe/kamers, verwerkingsaan!egte, voorafvervaardigde modu!ere geboue, gemeenskap projekte, houers, k!inieke, hoender hokke en kiosks.

Laat ons jou potensiaal vorm...

. . . En jou

•e:

verwagtinge oortref.

...... coo1mamtenance.com I!], .. ·

Tel: +27(0)21 945 1070/1 info@coolmaintenance.com

COOL

MAINTENANCE

FROM Rf49 995

VATnd.

VATlrld

•C,ullt�rol•lmmobllfter • CQJ'MP3 + use & SD C;lllfd

• Audto control on 1,tfffflg lllfleel

Warranty - 3yr / 100 000km Seivice Plan - 5yr / 90 000km

MAHINDRA UPINGTON Toekomsstraat 29, Upington Tel: 054 332 5691

Fred van Dyk 082 795 4414 sales@mahindra-upington.co.za Terms & Conditions Apply

• Goeie Hoop Onderdele is 'n familie-onderneming met hoflike en goed-opgeleide personeel, deurentyd beskikbaar.

• Goeie diens en klante­ tevredenheid is ons nommer 1 prioriteit.

• Goeie Hoop Onderdele gaan uit hul pad om ons klante tevrede te stel • Ons sien uit na u besoek !

4Jt4 FIIOII R277 995 4X2 ""'" R22J 995 • Alrbags • [.t,BSI • Fire ret.�nt upholsll!I)' • Towing C.o,clty 1�09

• Ons het allerhande skaars items in voorraad plus 'n groot verskeidenheid voertuigonderdele, werkswinkeltoerusting, motorkomponente, olies en gereedskap. Versending kan gereel word.

Taursstraat 10, Brackenfe/1 • Tel (021) 9814501 • www.gho.co.za ,-.........------. info@gho.co.za

a

•

THE PERFECT STRIKE

WITH STRIKE-ARC

N E W R A N G E AVAILA BLE W W W. S T R I K E A R C . C O. Z A

DC INVERTER WELDING MACHINE & HELMET COMBO M O D E R N , C O M PA C T & E F F I C I E N T W E L D I N G A N D C U T T I N G S O L U T I O N S .

Engineered for Welding Excellence.

M M A D C I N V E RT E R W E L D E R • MODEL ZX7-140A • SHOULDER STRAP • CA B L E & C L A M P S E T • WI RE BR USH/ C H I P P I N G H A M M E R T O O L • F UL LY AUT OM AT I C DA R K E N I N G H E L M E T •

T h e S t r i k e - A r c r a nge is av ailab le f rom p arti c i pati ng agri c ul tural r e tai l stor e s.

Strike-Arc is exclusively distributed by

PRO

PREMIUM NUTRITIONAL VALUE PREMIUM PERFORMANCE REARING AUTOMATIC AND BUCKET FEEDING FOR ANIMAL USE ONLY

MILK REPLACER Enriched in fat, Newean-Pro is specifically formulated to allow heifers to grow faster and reach weaning in the best condition possible. More economical than cow’s milk, it is specifically adapted to fit the nutritional needs of calves.

AVAILABLE IN

2.5 & 5 KG 25 KG

BUCKETS AND

BAGS

Wisium (Pty) Ltd P.O. Box 964 – Witkoppen 2068 – SOUTH AFRICA Tel: +27 (11) 467 5915 – Fax: +27 (11) 467 5919 www.wisium.co.za - Customer Care: 0800 267 739

THE RIGHT FRUIT THE RIGHT WEIGHT WITHIN 1 GRAM THE RIGHT DIAMETER WITHIN 1MM THE RIGHT COLOUR & QUALITY 2 LANES

APPLES

HOW IS IT DONE? APPLES 4 LANES

GRADING & HANDLING TO INTERNATIONAL STANDARDS MANUFACTURED IN SOUTH AFRICA FOUNDING ASSOCIATES JOHNNY VAN ZYL & DAVE HIND, TODAY - A TEAM OF 40 MANUFACTURING & SERVICE. EXTENSIVE FRUIT GRADERS & PACKLINES BUILT & INSTALLED OVER THE LAST FEW DECADES. WE HAVE OUR OWN QUALIFIED SURVEYOR, PACKLINE DESIGN DEPARTMENT, MANUFACTURING FACTORIES & 24/7/365 SIZER & PACKLINE SERVICE ASSISTANCE. FACTORIES - 1400 SQUARE METRES CAPACITY BASED IN GRABOUW & VILLIERSDORP, CAPE. FRUIT SIZERS & ALLIED CC ORIGINALLY FOUNDED 1994.

6 LANES

8 LANES

PEARS

AVOCADOES

STONEFRUIT 10 LANES

MANUFACTURES RANGE OF GRADERS WHICH GRADE OVER 2 MILLION BINS OF FRUIT ANNUALLY IN SA .

FRUIT SIZERS & ALLIED CC OWNS VERSASORT & ULTRASORT COMPONENTRY & MOULDS WITH AME BEING THE MANUFACTURER & SERVICE AGENTS OF FSA VERSASORT SIZERS IN SA. ELECTRONICS & VISION ARE GLOBAL LEADING

12 LANES

PEACHES

CITRUS

OF HOLLAND DUAL 6 LANES

2,000 SYSTEMS IN USE DAILY

TOMATOES INSTALLED & SERVICED NATIONWIDE IN SA BY AME - FSA.

CONTACTS : RORY - 082 294 2260 JOHNNY - 082 925 9177 - DAVE - 083 464 4332 16 LANE X 38 DROP 500 BIN PER SHIFT QUALITY GRADER IN VILLIERSDORP, CAPE

sales@fruitsizers.co.za

www.fruitsizers.co.za

Humate word vandag beskou as die enkele mees produktiewe inset tot volhoubare landbou praktyke reg oor die wereld. Humate bestaan uit Humien sure en Fulvien sure wat afkomstig is van pre-historiese plant material. Hierdie natuurlikke organiese plant sure is n kragtige bio-stimulant vir plant sowel as vir grond lewe.

FULVIEN SUUR

HUMIEN SUUR

• • • • •

• Stabiliseer van alle kunsmisse, veral stikstof, kalsium en fosfate.

• Ongelooflikke goeie buffer vir hoe soute en verminder sodoende stress op die plante.

• Auxien soortgelyk groei stimulant. en bervordering van sel verdeling.

• Maak vasgelegde minerale beskibaar.

• Bevorder voordelige swam ontwikkeling.

Baie effektiewe keleerder.

Maak vasgelegde fosfate los en opneembaar vir plant.

Bervorder voordelige bakterie ontwikkeling.

Bespoedig die afbreek van gemikalie.

Stimuleer plant metabolisme, verhoog ensiem aktiewieteite, en dien as n katalisator vir plant respirasie.

• Kan ook as n byvoeging gebruik word om verhoogde opnames van minerale en vitamienes in rantsoene vir vee, en sodoende hulle umiensisteem te verhoog sowel as produksie.

• Verhoog effektiewieteit van blaarvoedings en mikroe-elemente.

• Verbeter grand struktuur, en water filtrasie.

Langplaas Organics BK

Verskaffer: Freddie Bredenhann

I

0

e

Sel: +27 79 877 8879

I

GROENTE

WINSGEWIND

� VRUGTE

@

e

GRAAN

E-pos: admin@langplaas.co.za

SHORTLANDS

Sel: +27 78 120 6611

REGISTRASIE NOMMERS 85157; 85157; 851516; K9970 I ACT 36 OF 1947 I LID VAN FERTASA

VEE

Agrl-Soll ls an accredited and llcensed soil fumigation company and ready to fumigate on request.

The only soil fumigation company registered as a SAPCA member.

083 261 8478 • office@agrisoil.co.za • www.agrisoil.co.za

Agrl-Soll ls an accredited and licensed soll fumigation company and ready to fumigate on request.

The only soil fumigation company registered as a SAPCA member.

083 2618478 • office@agrisoil.co.za • www.agrisoil.co.za

�Bri-Soi( Soil Fumigation Specialists Established 1981

�Bri-Soi( Soil Fumigation Specialists Established 1981

PROTECTION

DURABILITY C O M F O R T E V E RY D AY www.neptunboot.co.za

FIND THE RIGHT BOOT FOR YOU

A metal free, light weight industrial safety hunting boot, designed with a water resistant, breathable upper and dual density PU direct injected sole. It offers full safety protection to the toe, optional midsole and has an average weight of 1.25 kg. It is hard wearing, has excellent grip and is slip resistant

S E T T I N G A N E W S TA N D A R D I N F O O T W E A R marketing@neptunboot.co.za / +2731 737 4500

SA Wild-EXPO

25 en 26 Augustus 2017 Klondike Lodge, Vryburg, Noordwes

AKTIWITEITE:

• Kwaliteituitstallings & demonstrasies • Wildsetes & verversings • Damesprogram (25/8 @ 10:00) • Wildsveiling (26/8 @ 12:00) • Praatjies en Sprekers

Hekke open elke dag om 9:00 en sluit om 18:00 Toegang: R50 per persoon Navrae:

Besprekings & Uitstallings: Sunelle – 076 871 3761 Veiling: Malcolm – 082 333 0911 Kaartjies beskikbaar by Suidwes Kontreiwinkel Vryburg of by Toegangshekke

Alles wat jy moet en wil weet oar landbou.

···············IJiiiii,,

LANDWYE VOETSPOOR MAANDAG

Grondvrugbaarheid en alles wat groei

........

-·

N�,k�

l

limpopo

� labo� Polokwane (Pletw'lburg)TAnMn

MO BI

DONDERDAG

g

Wild, pluimvee, perde en weer

Hd-

Besigheid- en ander landboubesprekings

Northern Cape

Slegs 'n grafiese voorstelling.