Plaastoe! September - Edition 18

Thabazimbi se teenstrydighede Wilde mak diere op jag

River of sweetness The Oranje River, Upington and its sweet table grape industry

Dohnes op weimielies

UITGAWE 18 | SEPTEMBER 2017 | R45.00 (BTW ingesluit) | Namibië N$R45.00

Ooie en lammers presteer – ons kyk hoe

Sagte baard in Baardskeerdersbos Oor plaasmarkte en skaapkoppe met pa en seun

Afstandswaarneming Boer van jou stoep af

Wildfire, the new normal?

Knysna, the aftermath

LekkerBekkig Potjie en pie

Veearts

Molopo-mot en probleme vir beeste

4x4

Jou bakkie se binneen bowerke

Op Reis

Van mango’s en ’n karbegrafnis in die Tankwa

08014

ALLES PLAAS 9 772415 021789

SASOL KAN 28 DIE VOORKEUR STIKSTOF-BRON

Nou beskikbaar by jou naaste Agri-winkel.

Sasol Chemicals, a division of Sasol South Africa (Pty) Ltd.

www.sasol.com

16190/A IDEA ENGINEE ÂŽ S

groei slim

Syngenta Suid Afrika, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel (011) 541 4000 www.syngenta.co.za Š Syngenta Ag, 2000. Kopiereg van die dokument is voorbehou. Alle ongemagtigde vermeerdering word verbied.

@SyngentaSA

4

WIE, WAT, WAAR EN HOEKOM NIE Jou kalender van gebeure in en rondom die landbou

6 BROKKIES Nuus wat ons aandag getrek het die afgelope maand

INHOUD

8

THABAZIMBI SE TEENSTRYDIGHEDE Van wilde mak diere, ekotoerisme en jag, bobbejane jaag en grootmaak, bekruiptegnieke en vele meer

16

RIVER OF SWEETNESS The magical Orange River gives lift to the stark surroundings she runs through. She feeds the table grape industry and much more.

20

DOHNES OP WEIMIELIES Danie Bruwer, ’n Dohne merinoboer in die Paul Roux-distrik, vertel hoe weimielies gebruik kan word om maksimum prestasie by ooie en lammers te handhaaf.

22

SAGTE BAARD IN BAARDSKEERDERSBOS Pa en seun deel ’n skaapkop, plaasmark en uiteindelik ’n plaas.

28

AFSTANDSWAARNEMING SE PLEK IN SUID-AFRIKA SE LANDBOU Vêr van jou goed, naby jou skade? Nie hedendaags nie. Ons kyk na afstandbeheer en hoe om jou boerdery van agter jou rekenaar te beheer. Of dalk van die stoep af …

32

WILDFIRE, THE NEW NORMAL? Knysna, the aftermath. We look at the effects of the destructive fire that raged on the East Coast of the Western Cape and talk to people behind the scenes who have to anticipate what the aftereffects of the fire will be.

40

SPRING INTO ACTION Get your garden ready for summer. Preparation of soil, vegetable planting as well as companion planting for best results.

44 VEEARTS Molopo-mot en die probleme wat dit vir beeste voorspel.

46 DIEREGEDRAG Hanslammers kan in droogtetye vermeerder.

Hoe laat jy hulle nie net oorleef nie, maar floreer.

48 4X4 Jou bakkie se binne- en bowerke 52

OP REIS Van mango’s en ’n karbegrafnis. Kom grawe saam.

60 LEKKERBEKKIG Potjie en pie met ’n klein slaai.

65 KOOPGIDS Dienste, produkte, eiendom en leefstyl 2 Plaastoe! September 2017

D

Redakteur ie winter is amper op sy kop en alle Marlene Bramley: 083 600 5110 aanduidings is dat ’n baie warm marlene@plaastoe.co.za somer vir ons voorlê. In die WesSkrywers Hein Eksteen Kaap en Karoo klop die droogte Linda Henderson steeds aan boere se deure en mense wat in Chrisna Heuer Evelyn John Holtzhausen en naby die vernietigende brande by Knysna Dr. Joan Kleynhans-Jordaan Nikki van Coller en Plettenbergbaai tel steeds die stukke op.

LekkerBekkig Ons gaan kyk hoe dit gaan met gronderosie en Ontwerp allerhande onverwagte nadraaie van die brande.

Tania Bester REDAKSIE Thabazimbi en sy teenstrydighede roep, en Taalversorger Ilze de Beer ons gesels meer oor diere se rehabilitasie, jag Advertensieverkope in ekotoerisme en vele ander bedrywe in die Larah Meyer: 072 329 8886, area. Pa en seun dra die verantwoordelikheid Chrisna Heuer: 082 049 1565 Letche-Ann Dewing: 079 519 7925 van generasies wanneer hulle op familiegrond Kantoor boer. Ons gesels met ’n dinamiese duo in Mei-Li Coetzee: 072 396 5846 Baardskeerdersbos wat dié vaandel hoog dra.

Teken in op Plaastoe!

Alhoewel die droogte in die Noorde druk, tekenin@plaastoe.co.za loop die Oranjerivier haar loop en die tafeldruifbedryf sien goed Plaastoe! Digitaal www.plaastoe.co.za/skryf-in daarna uit. Ons kyk na vanjaar se oes en hoe die droogte die Klets saam bedryf beïnvloed. www.facebook.com/Plaastoe Vroeërjare is boere daarvan beskuldig dat hulle net op die stoep www.facebook.com/LekkerBekkig sit en tee drink, terwyl ander mense in die lande swoeg. Met die Webtuiste aanvang van tegnologie het hierdie gesegde amper waarheid geword www.plaastoe.co.za Foto-kompetisie omdat jy nou vanuit die ‘gemak’ van jou rekenaarstoel jou boerdery foto@plaastoe.co.za kan bedryf. Dit het nie net ’n luuksheid geword om jou boerdery uit Stuur die e-pos aan die lug uit te kan bestuur nie, maar ook ’n noodsaaklikheid. Ons kyk distribusie@plaastoe.co.za Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit ’n bietjie hierna. soek nie, met die bogenoemde inligting.

Dis lente en tyd om van jou bank af te klim en bietjie jou hande vuil Uitgewers Uitgewers Plaastoe (Edms) Bpk te maak in die tuin. Wanneer moet jy wat plant, en saam met wat? www.plaastoe.co.za, Tel: 083 600 5110 Ons vertel.

Kopiereg In die kolom oor dieregedrag maak ons ’n paar hanslammers Plaastoe (Edms) Bpk 2017 Alle artikels, foto’s en inligting hierin bevat, behoort aan groot, veral terwyl daar nog plek-plek bittere koue is. Die MolopoPlaastoe (Edms) Bpk en mag nie sonder toestemming herdruk mot word ook van nader bestudeer en ons kyk watter probleme dit of gebruik word nie. Die opinies wat uitgespreek word in hierdie publikasie is die van die skrywer en is in geen verband die vir beeste kan veroorsaak in die gereelde veeartskolom. amptelike opinie van Plaastoe (Edms) Bpk nie.

Jou bakkie se binne- en bo-werke word beproef, veral indien jy ’n reis sou wou aandurf in die Tankwa, waar bakkies harde bande kou.

Ons stop hoeka in die reiskolom by ’n karbegrafnis in die Tankwa.

R.I.V. O ja, en ons praat ook oor mango’s.

LekkerBekkig is besig om haar skryf aan ons ... potjie te roer en Kry jou Plaastoe! nou te stook vir ’n by die volgende afsetpunte: teken in ... vale. Lees haar Indien jy wil inteken om storie en sommer Spar, Woolworths, petrolstasies, koöperasies landswyd, apteke en kleiner seker te maak Plaastoe! ook meer oor E-pos — redaksie@plaastoe.co.za handelaars. Indien jy wil hê ons moet word elke maand by jou potjie en pie.

Pos — Plaastoe!

Plaastoe! in jou area versprei skryf vir ons ’n huis afgelewer, of indien e-pos waarin jy die volgende inligting Daarsy. Nog jy vorige uitgawes van verskaf: jou naam, area waarin jy die tydskrif wil bekom, ’n maand, nog verspreiding wil hê, bv. Wes-Kaap, naam van skryf ’n e-pos aan dorp, naam van winkel bv. Spar, Cinnamon ’n seisoen en Tekenin@plaastoe.co.za Square, Gordonsbaai, Wes-Kaap, en hoeveel amper nog ’n jaar. met die besonderhede. eksemplare jy dink in die area sal verkoop.

Kostes van vorige Vorentoe! https://www.facebook.com/plaastoe/ Stuur die e-pos aan

e M arllen Bram ey

uitgawes is R35 plus posgeld, per eksemplaar.

distribusie@plaastoe.co.za Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met die bogenoemde inligting.

Plaastoe! September 2017 3

CALENDAR

Wie, wat, waar … en hoekom nie?

AGRI MEGA WEEK Mega Park, Bredasdorp 13 to 16 September 2017

Agri Mega Week is one of the major agri expos in South Africa, and a leading event and platform for stimulating business growth and finding innovative solutions to agricultural challenges. Visitors to the expo can look forward to a variety of exhibitions, demonstrations, workshops and presentations related to the world of agriculture.

Of course, there will also be plenty of fresh produce, food and drinks, shopping opportunities, competitions and fun for young and old! Find out more at www.mega-events.co.za/ or book at Computicket.

DARLING WILDFLOWER SHOW 2017 Darling Golf Club 14 to 17 September 2017 The Darling Wildflower show is celebrating its 100th year in 2017, and promises to be a spectacular show, with “The Weather and Wildflowers” as its theme. It will include a large landscaped hall of indigenous flowers with beautiful botanical art on display and indigenous plants for sale at bargain prices. Visitors can also take the mini Wine Route, enjoy a free ride on a tractor-drawn wagon to see the pristine wetland at Oude Post, indulge themselves at the Craft & Gourmet Food Market, see the Veteran Tractor/ Car Display and be thrilled at the Entertainment Tent, with live music from the famous Swartland band, Klassik and other local acts. Other highlights include more than 100 food and craft stalls, a kids’ play park area and a shuttle driving through Darling, and stopping at places of interest. Secure parking is provided. Find out more at www.darlingwildflowers.co.za.

MONTAGU MAKITI 2017 Montagu 22 tot 24 September 2017 Die Montagu Makiti-fees is ’n jaarlikse familie- en erfenisfees wat op die pragtige dorp Montagu in die Breederiviervallei plaasvind. Daar is hope om te sien, doen, hoor en eet, en besoekers kan ook aan aktiwiteite rondom die dorp deelneem. Hulle kan die Olijvenhof Olive Estate besoek, inkopies doen by die Bath Street-mark, ’n trekkerrit by Protea-plaas en lekker plaaslike musiek by Kloof Padstal geniet. Meer inligting is te kry by www.montagumakiti.co.za.

GAUTENG GETAWAY SHOW 2017 Ticketpro Dome, Gauteng 23 to 25 September 2017 With over 400 exhibits, including outdoor gear, 4x4 products and accessories, motor homes and caravans, trailers and adventure operators, the Gauteng Getaway Show promises to be an inspiring expo for all lovers of adventure and the great outdoors. There will be something for everyone – from slacklining and abseiling at the new adventure area to local cuisine, fine wines and craft beers at the Travel and Taste Theatre. There will also be plenty of food stalls and a beer tent, not to mention entertainment and activities to keep the whole family enthralled. Find out more at www.getaway.co.za.

4 Plaastoe! September 2017

KAROO-LUS 2017 Botaniese Sportgronde, Graaff-Reinet 29 tot 30 September 2017 Die Karoo-Lus fees vier weer vanjaar die unieke tradisies, leefstyl, kos, musiek en kunste van die Karoo-mense. Meer as 5000 mense word by die geleentheid verwag en daar gaan meer as 80 stalletjies wees wat kos, drank en plaaslike kuns aanbied. Top Suid-Afrikaanse musikante sal oor die naweek optree, onder andere Robbie Wessels, Richard Stirton, Corlea, Refentse, ADAM en nog vele meer. ’n Verskeidenheid opwindende aktiwiteite wag op die besoekers - talentkompetisies, kookkompetisies, Koisan-dansoptredes, kindervermaak en sommer baie om te sien, proe en koop! Kaartjies vir hierdie geleentheid is slegs by die hek beskikbaar. Besoek www.karoolus.co.za vir meer inligting.

HERMANUS SE WALVISFEES 2017 Hermanus 29 September tot 1 Oktober 2017 Die Walvisfees in Hermanus vier sy 26ste jaar! Kom vier saam en geniet goeie kos, gehaltekunstenaars, groot sportgeleenthede, kindervermaak, straatparades, ’n ECOmarienetent, die Two Oceans Wine Music-verhoog met meer as 30 kunstenaars wat optree. Besoek www.hermanuswhalefestival.co.za vir meer inligting.

AGRI-EXPO LIVESTOCK Sandringham, Stellenbosch 12 to 14 October 2017 This expo is a world-class showcase of the South African livestock and dairy industries, and undoubtedly one of the most highly attended livestock events in the country. Visitors to this exciting 2-day event can look forward to breed and interbreed championships, a regional youth show, a young auctioneer competition, beef cattle and milk goat information days, an auction of miniature horses and donkeys, and the crowning of the Dairy Queen and Red Meat King/Queen. A variety of traders and exhibitors will showcase different aspects of farm life, including farm food like Karoo lamb sosaties, wine, roosterkoek, steak, and farm-made yogurt and ice cream. There will also be live music, line dancing, boeresport, a big braai competition, a variety of demonstrations and plenty of kiddies’ activities. Find out more at www.livestock.org.za.

ROBERTSON WINE ON THE RIVER 2017 Goudmyn Riverside Farm, Robertson 20 to 22 October 2017 The annual Wine on the River festival takes place on the banks of the Breede River. Wine lovers can look forward to more than 300 wines from over 40 wineries, including Arabella, Weltevrede, Springfield, Asthon Kelder, Graham Beck Wines, Arendsig, Bon Courage, Goedverwacht, Bonnievale, De Wetshof and many more. Wine will be sold on site at cellar prices, and those looking to shop for country fair can browse for cheese, olives, chocolate and much more. Enjoy live music, arts and crafts, river cruises, picnics and plenty to keep the kids happy! More info at www.wineonriver.com.

WINE & OLIVE OIL PRODUCTION EXPO CTICC (Cape Town International Convention Centre) 24 - 26 October 2017 This 3-day event showcases a wide variety of products used in wine and olive production, including barrels, tanks and other containers, vines and olive trees, water purification systems, irrigation, pipes and pumps, cooling systems, refrigeration and air-conditioning, machinery used for separation, filtration and fermentation of wine and much more. Anyone in the wine and/or olive industries are welcome to see the latest technologies, source world-class products and services, watch live demonstrations, engage with leading experts and find innovative ways to streamline operations.

For more information, visit www.wineandolive.co.za.

Plaastoe! September 2017 5

The Kraalbos story Dried Kraalbos; Kraalbos soap © Jklaasen

On 4 September 2017 at 4.14 pm, Beautiful News (www.beautifulnews. co.za) released the short-film featuring Robert Richards from the Northern Cape who is turning kraalbos into soap. Roberts realised that instead of removing the invasive plant from farmlands, it could be harvested and repurposed to make soap to treat skin ailments.

The Northern Cape is a semi-arid region where cattle, goat and sheep farmers realised that despite the heat and water shortages characteristic of desert-like conditions, the area is also rife with kraalbos. This plant is, however, poisonous to unsuspecting animals when eaten, BROKKIES which lead to farmers wanting to eradicate it.

Richards watched as the farmers uprooted the problem plant and created a near-disaster situation for themselves. Being a local resident, he realised that the mass extraction of kraalbos roots would leave the soil vulnerable to erosion that would devastate the traditional grazing routes. In discussions with indigenous families from Okiep near Springbok, Richards discovered the traditional practice of using kraalbos for its healing properties, treating skin ailments such as eczema. Further research revealed scientific proof to support the statement.

Determined to provide a lasting, environmentally sustainable solution to the farmers’ troubles, he developed a recipe for turning the shrub into an organic soap. Instead of removing the kraalbos from their land, concerned farmers can harvest and sell the leaves to Richards and use it for trade and consumption alike.

As a result, the animals and soil of the Namaqualand region are safe, and the people living in the area have a new form of income. He concludes, “I’ve turned a pest into a solution for the people in my community”.

Visit http://www.beautifulnews.co.za/ or https://www.facebook.com/beautifulnewssa/ to see the video.

Cleanliness is key to combating Bird Flu

6 Plaastoe! September 2017

H1N1 influenza virus

The local poultry industry is facing serious damage from bird flu, also called avian flu. The latest crisis started with an outbreak in Zimbabwe. This was followed by traces of the H5N8 strain being discovered at two farms in Mpumalanga. Many thousands of birds have had to be culled.

Southern Africa is not alone in trying to combat bird flu (either in H5N1 or H5N8 forms). Russia, Europe, India and parts of Asia have all been affected at various times in the past few years.

For any poultry farmer, preventing bird flu from occurring in the first place is an obvious priority and all global best practice places an emphasis on cleaning as a key part of biosecurity.

According to the Australian government’s guidelines, the object should be to “hinder the introduction of disease agents and contaminants into poultry sheds and enclosures and reduce the attraction of rodents and birds to production areas”. The cleanliness mandate includes coops, production areas, runoffs, ramps or driveways, equipment and footwear.

The UK government advise that housing should be thoroughly cleaned and disinfected at the end of every production cycle. The problem for farmers is that cleaning can be enormously time consuming and expensive and can take the focus away from other key farming functions.

But the good news is that there’s a new generation of cleaning technology designed to tackle precisely these kinds of problems effectively and efficiently.

Gavin Herold, general manager of Africa and the Middle East for Nilfisk, one of the world’s leading suppliers of cleaning equipment, says there are now bespoke solutions for every industry need in indoor and outdoor spaces.

As an example, the MH series of hot water pressure washers can clean up to 140°C for disinfection. They are effective with water or can be used with a disinfectant.

Herold says the equipment is designed to operate with optimal mobility in every farm space, with options for uneven surfaces and tight areas, and useful features such as eye-level fuel monitoring, turntable hooks and quick service access: “They have improved efficiency and durability and lead to a significant increase in cleaning productivity.”

Important staff benefits include better ergonomics, less exposure to dirt or chemical particles, and safer handling.

Herold emphasises that these machines are built for farming purposes and states that “they’re powerful, robust, manoeuvrable and environmentally friendly”.

Plaaslike tegnologie kan voedselveiligheid verhoog deur naspoorbaarheid Baie verbruikers wil in al groter mate weet presies wat in die kos is wat hulle eet en hoe eties dit geproduseer is. Jan en San Alleman plaas al hoe meer druk op voedselvervaardigers en kleinhandelaars om in ’n groter mate deursigtig te wees oor die oorsprong van produkte.

Dit verg betroubare tegnologie om die antwoorde te gee.

Thomas Robbertse, die uitvoerende hoof van die ekspert-naspoorbaarheidsgroep IQ Logistica, sê daar is ’n al groter swaai in die magsbalans van die aanbodkant na die verbruiker toe. Dit gebeur omdat die eindverbruiker soveel meer kennis oor voedselprodukte bekom het.

“Al hoe meer verbruikers het ’n dringendheid ontwikkel oor voedselveiligheid en hoe gesond ’n sekere soort kossoort vir hulle en hul afhanklikes is. Hulle wil presies weet wat hulle gaan eet – waar dit vandaan kom, wat die produk se kenmerke en bestanddele is, waar dit verbou is, of dit op ’n aanvaarbare manier en op omgewingsvriendelike wyse gedoen is,” sê Robbertse.

Die internet en sosiale media het meegebring dat baie meer verbruikers inligting oor voedselprodukte letterlik met die druk van ’n knoppie(s) tot hul beskikking het.

Platforms soos Facebook en Twitter het baie mense ’n stem gegee om deur middel van massakommunikasie ’n boodskap soos ’n veldbrand te laat versprei oor iets soos byvoorbeeld vrot of bederfde kos.

“Die gety het gedraai en daar is nie meer ’n kans vir omdraai nie. Verbruikers se behoeftes vir betroubare inligting sal net verskerp, maar terselfdertyd word die regulering van die nakoming van standaarde in die voedselbedryf ook al hoe strenger. Rolspelers in die waardeketting van die voedselbedryf word met min keuses gelaat, behalwe dat daar behoorlike naspoorbaarheid moet wees van die eindproduk wat op die verbruiker se tafel beland.”

Robbertse glo dat behoorlike naspoorbaarheid ’n wen-situasie vir die verbruiker asook die produsent is.

Naspoorbaarheid skep groter sekerheid dwarsdeur elke stap in die waardeketting as gevolg van die verhoogde sigbaarheid van kwaliteit in die produksieproses, terwyl dit natuurlik tot verhoogde vertroue by die verbruiker lei. Verhoogde vertroue oor ’n produk lei weer tot ’n toename in voorkeur vir so ’n voedselproduk.

Doug McMillon, die president en voorsitter van die globale kleinhandelreus Massmart, wat die meerder­ heidsbelang in die plaaslike groepe Game en Makro hou, het juis vroeër vanjaar voorspel dat verbruikers in ’n al groter mate op deursigtigheid oor prysvasstelling en ook die volle waardeketting sal aandring – wat ook die oorsprong van die produk insluit. Volgens McMillon sal verbruikers al hoe minder tyd hê om alles oor wat in ’n produk voorkom, na te vors, maar hulle sal al hoe meer wil weet waar dit vandaan kom.

“Verbruikers sal kies om eerder by handelaars te koop wat deursigtig is en wat die naspoorbaarheid bekend maak, want dan sal die koper beter voel oor wat hy aangekoop het. Dit beteken kleinhandelaars sal nou moet saamwerk met produsente sodat verseker kan word voedsel is verantwoordelik en volhoubaar geproduseer of aangekoop. Kleinhandelaars wat dit doen en die naspoorbaarheid aan kopers bekend maak, sal in ’n al hoe groter mate deur hul kliënte vertrou word,” het McMillon gesê.

Hennie Ras, hoofspesialis van naspoorbaarheid en bedryfsigbaarheid van IQ Logistica, sê die tegnologiese deursigtigheidstelsel wat IQ Thentic ontwikkel het, is so gevorderd dat die hele waardeketting van ’n produk van sy oorsprong tot waar hy op die rak beland, nagespoor word. Dit verseker dat volle naspoorbaarheid en die volhoubaarheid bewys kan word, aldus Ras. “IQ Thentic kan ook ’n waardeketting wat met verskillende produkte werk – soos rou produkte in hul oorspronklike gedaante tot die finale verwerkte en verpakte produk op die rak – afsonderlik naspoor, maar deur dieselfde stelsel in dieselfde databasis te gebruik.

Wat die tegnologie van IQ Thentic werklik merkwaardig maak, is dat dit alle inligting oor die verwerking van ’n rou produk tot ’n rakproduk in die verskillende verwerkingstadia van die waardeketting kan meet. Dit beteken dat die finale verwerkte produk op ’n winkelrak se naspoorbaarheid kan strek tot by die spesifieke plaas waar die rou produk verbou is.

“In die geval van kwaliteitsprobleme kan die stelsel ook spesifieke gebeurtenisse tydens die verwerkingsproses in die waardeketting uitwys oor presies waar en wanneer ’n probleem ontstaan het en of produkte herroep en van die rakke afgehaal moet word,” volgens Ras. Die naspoorbaarheid van ’n produk word gedoen deur ’n unieke merker. In die geval van IQ Thentic word ’n blitskode (QR-kode) gebruik wat elke afsonderlike produk van elke produksielyn kan identifiseer – maar dit verseker ook dat ’n ouditspoor by en tussen elke onafhanklike groep wat deel van die waardeketting is, tot stand kom. Sodra die stelsel in plek is deur die hele waardeketting, sal alle inligting onmiddellik beskikbaar wees. Die QR-kode op die finale produk is ook die manier hoe die verbruiker sal vasstel wat die oorsprong is.

“Ons is in staat om die naspoorbaarheid ten volle te doen ongeag van die hoeveelheid produsente of produkte in die waardeketting, want die naspoorbaarheidstelsel is wolkgebaseer (‘cloud-based’) – daarom bedek dit die waardeketting soos ’n sambreel en skakel dus in by elke rolspeler se eie stelsel, sê Ras. Plaastoe! September 2017 7

DORPSFOKUS

Thabazimbi se

teenstrydighede DEUR HEIN EKSTEEN

1

2 8 Plaastoe! September 2017

3

4

5

6

7

8

“Mense is wreed, oneerlik, rojaal dislojaal en, in sekere lande, eet hulle honde,” sê Emma in haar dik Britse aksent waar ons in die koelte by die Animal Sanctuary buite Thabazimbi teetjies vat.

1 Dis mos hoe bosveld moet lyk. 2 Net goeie vriende 3 Matlamamba se krokodilhigiëne 4, 5, 6 Mirabile is luuks en lekker. 7 Thabazimbi se alomteenwoordige wildheinings, berge en vlaktes 8 George en Precious het nie gelyke as dit by pamperlang kom nie. 9 Kostyd

9 Plaastoe! September 2017 9

Jy kan Emma seker haar oordeel nie verkwalik nie. Skepsels afkomstig van dié ‘sekere lande’ het omtrent Namibië se hele skilpadbevolking verorber. Pleeg volks­moord onder Botswana se donkies.

Stroop Afrika-rooshout in die Zambezi-streek. Perlemoen in die Kaap. Renosters en olifante oor Suider-Afrika. Leeus …

En dan tokkel ons nog nie eens op Afrika se leierkorpskitare en baie van ons naaste se snare nie.

E

k hou daarenteen van mense.

Soms raak dit maar taai, maar … Desnieteenstaande.

Emma sien my misnoeë. ”Kom, ek gaan wys jou iets opbeurend.”

Ons stap tussen ruim voël- en aap­hokke deur. Eenkant staan ’n voer­tuig met ’n staalhok agterop.

Om diere mee te vervoer?

“Nee, mense.” Ek kyk geskok na die fraai en lewens­lustige Emma.

“Jy klim in die hok. Dan gooi ons stukkies hoendervleis op die dak en een van ons leeus klim bo-op en jy kan hom van onder af dophou, terwyl hy eet.”

Seker met sy een oog op my, sy kulinêre toekoms?

Emma maak ’n reuse-aaphok se hek oop. Sy stap binne. Ek wag buite.

Kwansuis om nie die aap te steur nie.

“Kom in,” nooi Emma. “Ruby hou van mans.” Ruby, die aanvallige slingeraap. Gitswart met lang arms en leun kinderlik met haar kop teen Emma se bors.

“Ruby is drie jaar oud en ons het uiteindelik vir haar ’n bruidegom gekry!”

Die gelukkige kêrel heet Mervin en hy is op pad om Ruby se bestaan te vervolmaak. Die aapnooi gee my ’n vuil kyk toe ek die hok instap.

Maar ek is verkeerd. Ruby vloog uit Emma se arms en land op my skouer. En dis ’n gevryery van die voorste water. Amper asof Ruby vir oulaas die ver­bode vrug wil proe

Kies só jou nuwe voermenger Byna geen boerdery se voerbehoeftes is dieselfde nie. Bepaal jou unieke behoeftes voordat jy ’n voermenger aanskaf. ●● Soort dier wat gevoer word ●● Die hoeveelheid diere in ’n groep of kamp bepaal die volume wat gemeng word, dus is die grootte van die menger belangrik ●● Tipe voer wat gemeng word, bv word heel bale gebruik, is daar baie krag voer in die mengsel? ens. ●● Aantal mengsels per dag ●● Omstandighede by laai area ●● Afstand van laai area na uitlaaikrippe ●● Beskikbare laaitoerusting moet geskik wees vir die soort menger veral met grootmaathantering van voer ●● Weegtoestelle – moet akkuraat voer afweeg

alvorens sy die kuis bestaan van ’n in-eg-getrede begin voer.

Ek is egter weer eens in die war.

Ruby is nie bronstig nie. Sy probeer eerder om die bril op my kop af te pluk en die gehoorapparate uit my ore te grou.

Emma vertel dat bykans al die diere op die wyksplaas van mense kom wat hulle as troeteldiere probeer aanhou het.

“Wilde diere bly wild. Nou word hulle groot en byt. Dit kan nie geduld word nie en hulle moet gaan. Daarom is enige dier welkom by ons. Hier kom hoeka binnekort ’n lammer­ vanger aan met net een vlerk. Die voël kan nie meer op sy eie oorleef nie, maar hier kan mense die manji­ fieke gevleuelde bewonder.”

Soms – miskien net soms – ontvang Emma besoekers wat nie na haar diere kyk en ’n kopprentjie vorm van hoe Ruby of die afvlerk­ arend oor die kole sal lyk nie.

Die jagplaas Matlamamba lê tussen die Matlabas- en Mamba-rivier

●● Sny- en mengaksie gebeur werklik eers indien menger twee derdes vol is, dus nie geskik vir halwe mengsels ●● Moontlike produk wat kan agter bly in die menger ●● 20% van masjien se volume word nie gebruik nie en is geneig om “oor te kook’’ tydens die mengproses ●● Nie ’n konstante en eweredige uitlaai-aksie nie ●● Laer homogene mengsel – ongeveer 80%

Horisontaal, Vulkaniese Mengaksie

Vertikale, Vulkaniese Mengaksie Dit is waar voer na bo gestoot word, en dan weer oor mekaar val deur middel van gravitasie.

VOORDELE ●● Goedkoper aankoopprys ●● Lae kragverbruik en min onderhoudskoste ●● Hoë mengvermoë (tot 32 m³) en is spesifiek ontwerp vir die vinnige opbreuk en kerf van rondebale ●● Lewer ’n sagte mengsel NADELE ●● Hoogte van menger kan laai moeilik maak ●● Alle bestanddele moet van bo gelaai word

VOORDELE ●● Lae masjien, kan maklik gelaai word ●● Massahantering van bo gelaai asook kleiner hoeveelhede van agter ●● Lae kragbehoefte ●● Betreklike lae onderhoud ●● Geskik vir die opbreuk en kerf van rondebale ●● Uitlaaideure aan albei kante ●● Meer effektiewe sny-askie as vertikale masjiene ●● Meer eweredige uitlaai as vertikale mengers NADELE ●● Daar kan moontlike produk agter bly ●● 15-20% van masjien se volume word nie gebruik nie en is geneig om “oor te kook” tydens die mengproses ●● Laer homogene mengsel – ongeveer 85% Onthou, dat die gebruik van die regte voermenger produksie en kwaliteit sal verhoog, voer kostes kan verminder asook gesonder diere verseker. Voor u besluit om n voermenger te koop, praat met u voedings deskundige omtrent spesifieke behoeftes.

Vir meer inligting op spesifieke Storti voermengers kontak u naaste Northmec tak of handelaar, of besoek ons webwerf: www.northmecimp.co.za

en vandaar die naam, verdui­delik Arrie Potgieter, die man in beheer van die plaas namens Hannes en Jaco du Preez.

Arrie is oop van aangesig en lyk meer na ’n wildbewaarder as ’n professionele jagter.

“My grootste funksie hier is dié as wildboer en -bewaarder, eerder as jagter. Maar natuurlik moet ons jag. Jy kan nie hierdie plaas in stand hou met net ekotoerisme nie.”

Matlamamba is ingerig vir jag en die plaas se wild word geboer en nie aangekoop nie.

“Ramme word wel aangekoop en ons jagbuffels kom van die Lichtenburg-plaas af. Hier is te veel roofdiere en die buffelkoeie is almal by Hannes en Jaco.”

Daar is steeds ’n verbod op lui­perd­jag en Arrie laat weet hulle het onlangs sewe van die katte in tien dae gesien.

“Maar ons voer nie oorlog teen die probleemdiere nie en stel daarom glad nie strikke of skiet nie.”

Arrie vertel dat beide sy oupa en pa jagters was.

Boon­op het Arrie se seun, Jurgen, sy eerste bok op ouderdom ses platgetrek. Dis ’n ding in die bloed wat deur die hart en die brein loop.

Die meeste van Arrie-hulle se kliënte is biltongjagters wat in die winter kom skiet.

“Ons kry natuurlik ook jagters uit die buiteland.

Meestal uit die VSA en Europa. Die Amerikaners is meer spontaan en wil altyd die grootste en beste skiet. Die Europeërs is meer bedeesd en tevrede solank hulle ’n goeie trofee in die visier het. Maar saans, ná ’n bevredigende dag in die veld en met ’n dop in die hand om die vuur, is almal dieselfde.”

Van die dop in die hand gepraat. Gesoute jagters is van mening jy moet ’n rustige hand hê wanneer jy op ’n bok aanlê. En daarvoor is net een raad: ’n knertsie, of twee.

“Nie hier by ons nie. Ja, die manne kan saans om die vuur kuier, maar daar is ’n monitor by wat hulle aan­spreek. Drink tydens die jag is verbode en in elk geval onwettig. Indien daar ’n skietongeluk is en jy het alkohol in jou bloed is die harde pad jou voorland.”

Nou goed. Jy het die vorige aand die monitor gehoorsaam en jou hand is van nature stil en rustig.

En hier gaan jy die veld in.

“Hier word nie van voertuie af geskiet nie. Ouer kliënte miskien, maar die jongeres moet voetslaan.”

Terloops, alhoewel jag óók so Afrikaans soos Jan Hendrik Hoffmeyer en Hertzoggies is, sluip daar tog Ingelse woorde in wat deur die soetste taal

Meng voer soos jy dit wil hê

Elke boer se voerbehoeftes verskil. Daarom bied Storti vertikale sowel as albei tipes horisontale voermengers, plus die versekering van topgehalte verrigting.

Meganisasiebestuur het ‘n groot invloed op winsmarges en is daarom ‘n sleutelfaktor in kommersiële boerderybeplanning.

By Northmec het ons hoogs opgeleide spesialiste wat jou kan bystaan met sinvolle meganisasiebestuur - van kleiner toerusting tot alles wat benodig word vir presisieboerdery.

Vir meer inligting, kliek op www.northmecimp.co.za

Die staal in jou strategie.

Tel: 011 9222 300 Faks: 011 9222 358 www.northmecimp.co.za

Tindrum 17/136

10

11

12

13

14

15

16 12 Plaastoe! September 2017

soos hans­lammers aangeneem word. Woorde en afkortings soos PH (Professional Hunter). Jy gaan skiet wild saam met ’n PH en nié ’n PJ nie. Jy stap en bekruip ook nie.

Jy walk and stalk. Jy klee jouself ook nie in ’n kamoe­fleeruitrusting nie. Jy dra cammo. En indien Arrie buitelandse jagters ontvang, moet hy ’n geregistreerde outfitter wees en nié ’n … whatever ’n outfitter ook al in Afrikaans is nie.

“Kliënte kan versoeke rig om sekere bokke te jag, maar die uiteindelike oorweging lê by my.

Indien daar te min van een boksoort is, laat ek hulle nie skiet nie. Alles deel van my plaasbestuur.”

Die benadering van “Skiet die bok in die hol, Doll. Pa wil die vel heel hê,” werk ook nie so lekker nie.

“Ons beveel bladskote aan, maar as ’n ou ’n kopskoot wil skiet, en hy kwes die dier, moet hy maar betaal.

Daardie bietjie biltongvleis wat jy prysgee as gevolg van ’n bladskoot is in elk geval goedkoper as om die hele bok deur ’n swak kopskoot te verloor.”

En elke dier het sy maniere in die jagveld.

“Koedoes bly altyd ’n uitdaging.

Veral om trofeebulle te skiet. Hulle is meesterlike kamoefleerdiere en as hy jou sien, werk hy met ’n plan.

Hy kyk skielik weg en jy dink hy sien jou nie, maar sodra jy beweeg, hol hy. Daarom, as hy wegkyk, moet jy eers stilstaan.”

“Daarenteen hardloop die blesbok weer weg indien jy hom bekruip.

Stap eerder reguit na hom toe.”

“Die rooibok sien en hoor weer baie goed en daarvoor soek jy goeie cammo en stilte. ’n Vlakvark sien en hoor nie te waffers nie, maar sy reuksintuig is puik. Jou wind moet reg wees, anders is hy vort. En die bastergemsbok lewe weer volgens patrone. Hy loop suip byvoorbeeld gereeld op dieselfde plek. Dus kan

jy voorspel waar hy moontlik gaan wees. Maar hy gaan lê weer in die langgras en jy kan reg langs hom verbyloop en hy spring nie op nie.”

“Onthou: ou bulle is oud, omdat hulle slim is. Hulle het al geleer.”

Thabazimbi se wildboere en -bewaarders is vol wysheid en André Uys is mildelik geseën. Vee­ arts, wildvanger en -boer, natuur­ bewaarder, denker en filantroop.

“Nou wat doen ’n veearts wat met die wildbedryf gemoeid is?” val ek sommer met die veiligheidshek en alarmstelsel die huis in.

André kyk die uwe indringend aan.

Peil my. Straks is dit verbeelding, maar ek kry die indruk hy wil my eers vir die gesprek oplei. Dus begin ons by die begin.

“Wild pas baie goed hier in die Bosveld. Ons het swak drakrag vir bees en skaap en daarom kan jy baie meer wild as vee aanhou. Wild verrig heelwat minder skade aan jou veld en beskik oor sterker weerstand teen uiterste klimaatverskynsels.

Soos droogte.”

“Daarbenewens is die kommersiële en intensiewe wildboerdery ná 15 tot 20 jaar vanaf sy ontstaan nog in sy kinderskoene.

En word soos ’n stoetery bedryf.

Rekords vir elke dier word gehou en jy soek spesifieke genetika vir jou kudde.”

Oukei, ek verstaan en probeer aan ’n vraag dink wat my beskeie intellek nie sal verklap nie.

“Wat … hmm … het intensiewe wildboerdery aan die gang geskop?”

“Wetgewing. Om en by 1981 is die veediefstalwet ingebring wat vir individue eienaarskap van wild gegee het. In alle Afrika-lande, behalwe Suid-Afrika en Namibië, behoort alle

10, 11 Hoekie vir Eensames 12 Ruby wagtend op haar bruidegom 13 Emma berei die bruid voor. 14 Loop hulle eerder op die bok af. 15 Met jou in die hok en hom bo-op. Eish. 16 Arrie “Bosveld’ Potgieter

wild aan die staat. Dus is die enigste manier om waarde tot ’n dier te voeg, om dit dood te maak. En jag is op die oomblik bloot een faset van die wildbedryf. In Suid-Afrika is lewende bokke nou baie meer werd as dooie bokke. Ander fasette bestaan uit die teel en verkoop van lewende diere. Vleis word toenemend belang­ riker, aangesien die mark in SA en buurlande massief is. Ons jaag vir jare die Europese wildvleismark na, maar hier is dit enorm. Wild gaan ’n baie belangrike proteïenbron word.”

Ek wonder stilletjies of ek nie vir André moet vra wat ek volgende moet vra nie.

Hy lees my. “En dis ’n lekker be­ dryf. My oggend­verkeer bestaan uit die swart­witpense wat voer­bakke toe loop.”

André vertel dat die wild­veearts meer besorgd is oor kudde­gesond­ heid as oor die individuele diere.

“Die farmakologie is ook uiteraard ingewikkelder, aangesien ons met ’n groot aantal spesies werk en elke dier sy eie lys siektes het. En V:\!BMG\#Jobs\Adverts\2017\072017\BMG-AGR17072017 - Plaastoe.cdr verdowing Monday, 17 July 2017 2:25:43 PM verskil van dier tot dier.”

Color profile: Disabled

Die woord ‘verdowing’ val op my dowe ore soos ’n leidraad. En ek vra die regte vraag.

‘Daar is verskeie redes. Eerstens bewaringsredes waar surplusdiere gevang en na ander gebiede geskuif word. Baie keer word diere na nuwe parke wat gestig word, of kleiner parke, verskuif. ’n Ander een is kommersiële boere wat diere laat vang om verkoop te word.”

Ek wil nog kom met die logiese opvolgvraag, maar my gespreksgenoot is gereed.

“Daar is drie maniere om wild te vang. Massavangs is waar diere deur helikopters in ’n vangkraal gejaag word en vandaar direk in trokke gelaai word. Passiewe vangs is waar jy die bokke in krale met kos of water lok. En chemiese vangs waar veeartse die bokke van die grond af of vanuit helikopters pyl.”

Ek kom op stryk en vis oor dieregedrag wanneer dit kom by die vangwerk.

“Elke spesie het sy eie knelpunte.

Maar die swartrenoster is in ’n klas van sy eie. Met die meeste diere,

as jy hulle uit ’n chopper pyl, kan jy hulle goed stuur na ’n plek waar jy hulle wil herwin. Die beste met ’n swartrenoster is om jou oë toe te maak tot die einde en te hoop vir die beste, want hulle neuk hul eie rigting in en val van kranse af en donder onderstebo in rivierbeddings en dan moet jy hulle van daar af gaan haal.”

André lag asof die gehaal van ’n beduiwelde onderstebo renoster alledaags is.

“Die witrenoster stap byvoorbeeld rustig na die krat toe.

Die swarte het net 4x4 en volspoed, en hy wil alles aanhoudend breek.”

Bokke soos bastergemsbokke is weer baie parmantig. Hulle word een-een in kompartemente gelaai.

“Jy kan nie eens ’n koei saam met haar kalf laai nie, want hulle maak mekaar dood in die trok. Elke dier het sy eie geite en jy moet daarvan bewus wees. Dis wat wildboerdery en die gepaardgaande veeartsenykunde so interessant maak.”

Composite Default screen

PART OF EVERY PROCESS

Dedicated to Brilliant Service

QUALITY AGRICULTURAL COMPONENTS When maintaining your machinery, choosing BMG's OEM quality products over inferior quality parts will ensure that costs are cut in the long run and productivity is improved. With a wide range and stockholding of Agricultural products alongside technical expertise, BMG is the answer to your Agricultural needs.

For more information contact your nearest BMG branch.

BEARINGS • SEALS • POWER TRANSMISSION • DRIVES & MOTORS • MATERIALS HANDLING FASTENERS & TOOLS • HYDRAULICS • PNEUMATICS • FILTRATION • LUBRICATION • VALVES • TECHNICAL RESOURCES • FIELD SERVICES

André se vele talente word nie beperk tot binne ons landsgrense nie. Hy was onlangs betrokke by twee projekte wat African Parks geloods het. African Parks is ’n organisasie wat nasionale parke in Afrika in vennootskap met plaaslike regerings bestuur.

“Ons het verlede jaar 260 olifante in Malawi van ’n oorvol park geskuif na een waar getalle van 1500 tot 50 gedaal het. In Julie is nog 250 geskuif.”

Die ou gesegde van ’n man wat kan as hy die gereedskap het, is ook hier van toepassing.

“Dit gaan alles oor toerusting. Ons neem gewoonlik ses trokke saam.

Twee om die olifante mee te vervoer.

En vier met hyskrane om die diere in die veld te herwin. Daarbenewens gebruik ons twee helikopters en pyl hele families. Laasgenoemde is van kardinale belang. Olifante is baie slim diere en het ’n ingewikkelde sosiale struktuur. Om dit te versteur, is absoluut oneties.”

Die ander interessante ding omtrent olifante: sodra hulle wakker word, stap Ollie outomaties agteruit.

“Dus trek ons die trok teen die krat en die krat teen die olifant. As die ou wakker word, stap hy dadelik agteruit en binne-in die krat.

Lekker rustig.”

Die veearts en wildvanger het hul ding gedoen en nou kom die denker en filantroop aan die beurt.

“Enige nasionale park kos baie geld om jaarliks te bestuur. En nie alle parke kan daai tipe geld gene­­ reer deur toerisme en die ver­koop van wild nie. Dus het die parke ander inkom­ste­bronne nodig. Ons boer kommersieel met wild op privaatgrond en ’n noemenswaardige gedeelte van ons wins word aange14 Plaastoe! September 2017

wend om die park se oorhoofse koste te dek.”

Hier is my kans om te kom met die uitklopvraag: Wat is daarin vir julle?

André kyk my aan asof ek my huisgeleerdheid op sy Persiese tapyt verloor het.

“Hierdie projek is gegrond op filantropie. Dit is uiters belangrik om ons nasionale parke te bewaar, selfs al sien ons die eindresultate eers oor 50 jaar.”

Toegegee … maar …

“Kyk, jy het talle bome nodig om jou jaarliks van suurstof te voorsien.”

Oukei …

“Hierdie tipe filantropie behoort in elke Afrika-land toegepas te word. In ander Afrika-lande waar armoede, VIGS en onderwys kritiek is, is natuurbewaring ’n redelike lae regeringsprioriteit. En hierdie is ’n privaat-/owerheidsinisiatief. Dus dra ons daartoe by om die wêreld ’n beter plek te maak. En ek dink ons gaan al hoe meer van hierdie vennootskappe in die toekoms sien.”

Marataba Safari Lodge vorm deel van die Marakele Nasionale Park en dit is hier waar Waterberg Holdings, André en Kie se inisiatief, hul wonderwerk verrig.

“Die park is in twee verdeel: daar is staats- en privaatgedeeltes, en ons is verantwoordelik vir die bestuur van laasgenoemde. Ons vergader elke maand om kwessies van medebelang te bespreek en help mekaar. Hierdie is die enigste manier waarop parke en natuurbewaring in Afrika gaan oorleef.”

Ek bedank André vir sy reuse-bydrae tot my kwynende suurstofbron en onderneem om met my terugkoms in die Kaap bome aan te plant.

Alvorens ek egter daar uitkom, bevind ek my saam met waagduiwel, Khan de Jager. ’n Wildvangvlieënier en volgens André ’n toonaangewende lid van die gemeenskap loodse wat hy as ‘effens laf’ beskryf.

“Twaalf!” lag Khan waar ons in sy gerieflike huis in Thabazimbi sit.

Dit is sy antwoord op die vraag: Tussen een tot tien, hoe gevaarlik is wildvangvlieg?

“En die onderbetaalste jop in die heelal. Maar ek doen dit, omdat dit lekker is. Elke dag is ’n uitdaging.

Elke bok reageer anders. Elke plaas is anders. Daar is nie ’n dag wat dieselfde as ’n ander een is nie.”

Bo en behalwe ’n doodswens, wat verg dit om ’n wildvangloods te word?

“Jy het 200 vliegure, ’n kommer­siële lisensie en ’n game rating nodig.”

Die Game Cull Rating is ’n kwalifikasie wat loodse verwerf deur vir vyf uur saam met ’n instrukteur te vlieg. Laag en stadig en saam met die wind. Hoe jy noodgevalle naby die grond hanteer. As jy enjin­ staking net bokant bome kry, wat jy moet doen. En nie doen nie.

“Maar dit maak jou nie ’n wildvlieënier nie. Miskien ná ’n duisend uur. Uiteindelik gaan dit oor die dier. Baie ouens kan ’n chopper vlieg, maar hy weet nie hoe die bok gaan reageer nie.

Hy moet die dier kan lees en sy gedrag antisipeer. En jy moet wakker wees. Waar is die son? Waar kom die wind vandaan? Watter bome en drade gaan jou byt? En ons almal wil aan die einde van die dag veilig by die huis kom en ’n dop drink en saam met jou vrou en kinders wees.”

Loodse in die effens lawwe bedryf praat van die Ws: weight, weather, wind and wires. Bedoelende die helikopter is oorgewig, jy vlieg wind af, die weer speel nie saam nie en die alomteenwoordige kragdrade.

“Deesdae het alle plase kragdrade en jy moet weet waar hulle is. En jy keer dat die son jou nie verblind nie, sodat jy daardie drade in die oog kan hou. En daai rooibok is nie gepla met jou Ws nie. Hy hardloop waar hy wil en jy moet agterna. Bo-oor, of on-

derdeur die drade. En daarvoor trek jy die chopper aan soos klere. Jy weet waar’s die stert en die lemme en hoe naby aan die grond jy is. Jy scan net die instrumente. En vlieg op gevoel.”

Om agter voortstomende swart­ renosters aan te vlieg oor berge en deur dale en oor bome en onderdeur kragdrade en herwaarts en derwaarts is nie vir meeste sterflinge beskore nie. Tog word dit met sukses gedoen.

“Jy moet die diere se gedrag ken. Rooibokke is moeiliker as die meeste ander bokke om te massavang. Die hele trop beweeg soos ’n eensellige dier en dis altyd ’n ooi wat voor vat. En ons almal weet jy kan enige vroulike dier nie so lekker lees nie. Hulle maak nie soos jy wil hê hulle moet maak nie. Chemiese vangs is geensins makliker nie.

Rooibok se kind wil nie aangejaag word nie. Hy skrik vir alles en as jy hom gepyl het, hol hy eers en swaai vir alles, selfs sy eie skaduwee, uit. Jy moet maar agterna.”

Blykbaar as jy ’n ratel met die helikopter koggel, hardloop hy vir so ’n 100 meter weg. Maar dan draai die outjie om en probeer die tuig met kaal tande en hande uit die hemelruim pluk.

“Dit gaan alles oor spanwerk. Jy en die veearts moet mekaar goed ken en verstaan. En ons praat die hele tyd met mekaar. Het ek die drade gesien wat hy gesien het? En slaan ons met die chopper neer, is ons vrouens vanaand vir ons witwoedend. Want dan moet hulle bloed en modder en bollie en hare uit ons klere was.”

Ek druk die Hilux se neus suid om my suurstofboom in die Kaap te gaan plant, maar maak ’n laaste staning by Mirabile Lodge waar Du Toit Botes en Riza Swart my inwag.

Albei is net te perfek gefatsoeneer.

Du Toit met die spiere en Riza wat lyk asof sy suurstof uitasem.

Met my bejaardheid en minderwaardigheidskomplekse reeds in die rooi stel hulle my aan George en Precious voor. My pamperlangers.

Die sakkende son weerkaats goud in die wynglas wat George op ’n skinkbord aandra. Wil ek die aand biefstuk, of hoender eet, vra hy met ouwêreldse beleefdheid.

My tafel is buite onder bome en langs die swembad gedek. Vlakvarke hurk en vreet en suip langs die watergat effens verder.

Precious kom maak seker ek het alles wat ek nodig het. Skuif die eetgerei reg wat ek met die sitslag deurmekaar gemaak het. Die biefstuk en bykosse is voortreflik. Die uitsig asembenemend. Die atmosfeer gemaklik. En ek drink wyn tot laat in die nag en besin oor wat Emma ten opsigte van mense te sê gehad het.

George versterk later my koffie met bymiddels. Precious kom hoor of ek oukei is.

Ja, mense is wreed en oneerlik en al daai, maar hulle is ook gulhartig en gemoedelik en soms – net soms – rojaal lojaal …

Hik!

5 jr, Span : 26” Boss: 8.5” Met bul kalf

Wes Zambies- Madala bloedlyn Loop by Nalikena 51”

Sable Ranch Since 1983

Top Suiwer Geteelde Wild Te Koop Wes Zambies, Malawi & Matetsi Swartwitpense Oos Afrika Buffels

Vader van Kalfies-KADEPO 44”+

Kontak: Sumarie du Plooy 082 564 6832 Kantoor: (012) 277 1462 E-pos: awc@sableranch.co.za www.sableranch.co.za

Wes Zambies- Madala bloedlyn Loop by Nalikena 51”

Hou van ons op Facebook

6 jr; Span : 24.5” Boss: 7.5” Met vers kalf

AGRICULTURE

<< Various irrigation projects along the river.

NASA 16 Plaastoe! September 2017

River of sweetness

BY LINDA HENDERSON

The Orange (Gariep) River area can rightfully claim the title Canaan of Africa, where the sweet grapes of biblical promise are to be found. Aerial footage of the area portrays the green strips of vineyards in perfect order sapping water and chemicals from the earth and sunlight from the sky and converting it into sweet chemistry. Next to it, in sharp contrast, lies an extensive barren desert with a very low rainfall where other human agricultural activities are restricted to low impact herd grazing, due to a lack of precipitation. In many ways, it is a surreal experience but understanding the role that water plays as a catalyst for life in its various formats becomes very clear.

Plaastoe! September 2017 17

Meandering through this barren countryside, the Gariep River lies like a lazy overindulged anaconda in the sand. Ironically, this arid area has all the right climatic and soil requirements to produce some of the best quality table grapes for the worldâ&#x20AC;&#x2122;s most fastidious gastronomes.

C

onsidering the produc­ tion needs for success, the moods of nature play a major role in the outcome of the table grape harvest. They typically require a hot, dry climate - warm days, cool nights and low humidity.

These conditions generally produce grapes of a higher quality. The season, at a particular site, must be long enough to allow both the fruit and the vegetative parts of the vine to mature. It must provide enough heat energy to ripen the fruit and vegetation. There must be adequate sunlight hours to ensure that a sufficient supply of carbohydrates is produced by photosynthesis to mature the fruit and vine and to maintain future productive

potential for healthier vines and sweetness of the fruit. There must be very little rain during the ripening period, which will prevent various grape diseases.

Winter must be long enough to ensure a period of dormancy for the vines, and there should be no late frost because that would threaten the young buds. They are sensitive to freezing temperatures, which normally occur in winter and can damage and destroy flower clusters.

The volume of water required is determined by soil depth and soil bulk density. Soil texture influences soil bulk density, water drainage and water-holding capacity.

It is as if the gods conspired and by some mystical intervention created this storybook production area near Upington. Here the right cultivation conditions, including a river running through it, was left for humans to discover. To protect their secret the gods hid the miracle in the desert assuming that humans would be too timid to cross the sands in search thereof.

Did they get it wrong!

The humans did venture there and they did discover the secret.

But, were it not for the Gariep River this landscape would not be able to support and sustain a local viticulture industry that can annually harvest 20, 5 million cartons of table grapes, have 850 producers who supply grapes to five wine cellars and six major raisin producers. The humble grape underpins an entire local economy that sustains sever-

al communities.

However, the Garden of Eden does sometimes have its proverbial snake in the vines. While all may seem to be so perfect and nothing can surely go wrong, late frosts, oversupply or sudden hailstorms can change prospects overnight.

Recently, the grape-growing region along the banks of the Orange River between Blouputs to the west and Groblershoop to the east was hit by a bout of frost in September of the likes the region had not experienced before. Table grape and raisin farmers suffered huge losses due to the extensive frost caused by nighttime temperatures plummeting to below 8 °C. SATI (South African Table Grape Industry) is, however, upbeat about prospects for 2017 and says that all the production regions in the country have surpassed expectations and have shipped record volumes.

The bulk of the harvest is in and a healthy crop was picked despite the severe drought and hot weather. In fact, the hot rainless period during the crucial harvesting period had a favourable impact on the quality of the grapes. While there were hot days the nights were cooler and this helped berry formation and assisted colour development in black and red varieties.

The Gariep or Orange region, one of five table grape production areas in the country, broke through the 20 million carton barrier and could well be the leading table

PO Box 1172, Upington, 8800 | Phone: +27 54 331 1666 Fax: +27 86 621 7044 | Cell: +27 83 682 0526 Zelco Motors (Pty) Ltd is an authorised Mercedes-Benz and Mitsubishi Motors dealer.

grape region at the moment. The other being the Limpopo province (5,5 million cartons), the Olifants River (4 million cartons), the Berg River (14,9 million) and Hex River (20,5 million). It is expected that the total number of cartons harvested for this season for the whole area will be about 65,4 million.

From a marketing perspective, the season will not be easy. While shipments to Europe are more or less on par with last season, there is a drop of close to a half million cartons so far this year to the United Kingdom.

This is not surprising if one keeps in mind that the British Pound has declined by between 25 to 30% against the South African rand since last season, while the rand strengthened significantly against the euro.

Shipments to the Middle East are also down so far this season compared to last season, but volumes have increased significantly to the Far East and South East Asia.

Shipments to Canada have also more than doubled this season, without industry sources being able to give

particular reasons. On the other hand, shipments to Russia so far this season are less than half of last year’s volumes.

The new Chinese protocol and improved market conditions present table grape producers with the opportunity to establish new vineyards to serve China, which could stimulate local job creation.

Playing a significant role in the export increases to China is the revised cold treatment protocol, which was agreed on in 2016. The new protocol reduces the risks of cold-related damage to grape berries and stems, which previously

accounted for an estimated R214 million loss due to quality, market share and price difference.

Production conditions may be ideal but market forces often have the last say. In a world were constant change seems to be the mantra, it is difficult to look too far into the future of any commodity, but one thing is certain: quality products will always find consumers.

When one meanders through the perfectly trellised vineyards hung with sumptuous bunches of seedless grapes in shades of translucent green and cherry-chocolate poised on the sturdy stems one feels the passion and commitment it takes to grow grapes . Right before you nature is performing her operatic dance as the blazing sun turns the elements into nectar for the gods. Even the names of the table grapes speak of grace and beauty: Early Sweet, Flame Seedless and Midnight Beauty.

My well-calculated reasoning leads me to believe that this industry has a sweet future.

DOHNES OP WEIMIELIES

LANDBOU

W

eimielies kan baie help om jou skaapboerdery te help floreer. Danie Bruwer, ’n Dohne merinoboer in die Paul Roux distrik, vertel hoe weimielies gebruik kan word om maksimum prestasie by ooie en lammers te handhaaf.

Die plaas Makwera tussen Bethlehem en Paul Roux dien as voorbeeld. Die gemiddelde reënval hier wissel tussen ongeveer 650 mm en 700 mm per jaar. Weiding bestaan uit ’n kombinasie van natuurlike rooigrasweiding (Themeda triandra), aangeplante weiding en ook weimielies. Aangeplante weidings bestaan uit Eragrostis, Smuts-vingergras (Digitaria eriantha) en armmanslusern (Sericea lespedeza). Die produksie­stelsel op hierdie boerdery-eenheid bestaan uit ’n kombinasie van speenkalfproduksie en slaglamproduksie.

Die skaapboerdery word op ’n semiintensiewe stelsel bedryf waar: ooie in ’n siklus van agt maande lam ooie in lamhokkies lam ooie gesinkroniseer word natuurlike dekking plaasvind besetting tussen 90% en 95% is lamvrektes 5% beloop ooie volledige lamhokrantsoen 30 dae voor hulle lam kry lammers kruipvoer vanaf twee weke ná geboorte kry ooie en lammers weimielies kry as die lammers 21 dae oud is ooie 30 ml per ooi Lacticon S kry op die dag wanneer hulle weimielies begin vreet toepaslike lek van weimielies teen 200 g per dag gegee word plus verbyvloeiproteïen

In die stelsel is voervloei belang­ rik om maksimum prestasie te handhaaf. Met die veranderde klimaatsomstandighede kom reën al hoe minder in die winter voor en is die produksie van groenvoer al hoe meer riskant. Weimielies word derhalwe ge­bruik om maksimum prestasie van die ooie en lammers te handhaaf.

Die stelsel hou die volgende voordele in: hoë drakrag – 30 ooie per hektaar vir 60 dae (4 ton mielies per hektaar) swaarder lammers – die onlangse speengewig van lammers op 100 dae was 36 kg

Die volgende BEREKENING/OOI WEIMIELIES berekening gee Totaal oor 60 dae ’n aanduiding R 286.20 van hoeveel lammers swaarder BEREKENING/OOI VELD moet weeg om Totaal oor 60 dae die gebruik R 212.40 van weimielies WEIMIELIES – VELD = R 73.80 te regverdig:

ooie se kondisie met speen is uitstekend – ooie word 7 dae ná speen weer gesinkroniseer lammers wat gespeen word, pas dadelik aan in voerkraal en handhaaf ’n voortgesette hoë groeitempo in die voerkraal vervangingsooitjies begin goed met hoër speenmassas Die produksiekoste per ton van hawer, weimielies en lek lyk soos volg: Hawer R 1947 Weimielies R 1555 Lek (teen inname van 200 g per dag) R 5100

SOMERWEIDING

Weimielies @ 2 kg/dag Landelek @ 200 g/dag Kruipvoer @ 200 g/dag Totaal per dag Veld @ R7500/20 jr @1 ton DM/jr Maxiwollek @ 500 g/dag Kruipvoer @ 250 g/dag R 286.20 - R 212.40 = Kg speenlam vir verskil @ R33/kg OF @ 140% lam per ooi kg

R 3.11 R 1.02 R 0.64 R 4.77 R 0.75 R 2.15 R 0.64 R 73.80 R 2.24 R 1.60

Uit bogenoemde berekening kan afgelei word dat 1.60 kg meer lam gespeen moet word deur weimielies te gebruik om gelyk te breek met oorwintering van ooie met lammers op natuurlike weiding. Die verskil in speengewig kan egter tot 6 kg per lam wees. Die risiko ten opsigte van die gebruik van natuurlike weiding teenoor weimielies moet natuurlik ook teenoor mekaar opgeweeg word.

Hierdie gegewens is op eie ondervinding gegrond en mag verskil van plaas tot plaas na gelang van die boerderyomstandighede.

20 Plaastoe! September 2017

uppe marketing A16204

Vrugbaar!

Met die veilige gebruik van die regte chemiese produkte in jou boorde en wingerde.

Suksesvolle onkruidbeheer vereis die regte produk.

Roundup® Turbo bied:

’n Produk soos Roundup Turbo. Met voortgesette

• Doeltreffende en betroubare onkruidbeheer in

®

innovasie en volgehoue betroubaarheid, bied

wingerde en boorde.

Monsanto jou die wêreld se voorste onkruiddoders vir

• Doeltreffende onkruidbeheer wat verhoogde

onverbeterlike onkruidbeheer in jou boorde en wingerde.

winsgewendheid verseker.

Roundup® Turbo – Die staatmaker in onkruidbeheer 011 790-8200 | www.monsanto.co.za

Kliënte is welkom om ons op ons kliëntediens-telefoonnommer of e-posadres te kontak: 011 790-8200 of customercare.sa@monsanto.com Roundup® Turbo Reg. Nr. L7166 (Wet Nr. 36 van 1947) bevat glifosaat en is ’n groep G-onkruiddoder.

Gebruik onkruiddoders met omsigtigheid. Lees altyd eers die etiket en produkinligting voor gebruik.

Monsanto en Roundup® Turbo is geregistreerde handelsname van Monsanto Technology LLC. Monsanto Suid-Afrika (Edms) Bpk, Posbus 69933, Bryanston, 2021.

Innoverend

G SOMERWEIDING SOMERWEIDING SOMERWEIDING SOMERWEIDING

Kwaliteit

Genetika

Die alles-in-een saadverskaffer

Voersorghum

• All Sweet: Ultra-laatblom sorghum x sudan baster • BMR: Sorghum (BMR) x sudan • Jumbo: Ultra-laatblom sorghum x sudan baster • K2 Sudan: Sudan x sudan • Nutritop Plus: Ultra-laatblom soet-sorghum (BMR) x sudan • PAC 8288: Sudan baster • Sentop: Sorghum x sudan • Sugargraze: Soet-sorghum x soet-sorghum baster • Sweet Green: Soet-sorghum x soet-sorghum baster • Babala: Pennisetum • Nutrifeed: Pennisetum baster

Posbus 159, Oudtshoorn, 6620, Suid-Afrika • Tel: 044 203 9800 • Tel: 018 293 1233 • Tel: 010 140 0839 • Tel: 012 252 6849 • www.saadbemarking.co.za Verdien gratis

PlaasToe 2017 - 5093.indd 1

AgriBonus

punte eksklusief verkrygbaar vanaf K2 Saad. KKSB is 'n vennoot van Agribonus. Tel: 012 843 5660.

2017/08/23 2:58:28 PM

OP REIS

Sagte baard in

Baardskeerdersbos DEUR HEIN EKSTEEN

“Het daai mannetjie saam met jou al sy ledegeld betaal,” vra ’n kort, breë man waar hy vaal afval in wit bakkies skep.

D

is nou Kallie. En hy bedryf die kroeg in wat eens die skool was en nou as boerevergaderplek en die maandelikse plaasmark dien. Buite en binne krioel dit van die kopers en verkopers. Tafels pronk met tuisgebakte brode en koeke en dit en dat en sommer forelprodukte ook.

“Nee,” reken Hadre Pratt, melk-, vee- en koringboer en ’n string ander klasse van boerdery en die een wat veronderstel is om na my om te sien.

“Kom,” sê hy. Ek druipstert agterna die kroeg binne. Daar staan 22 Plaastoe! September 2017

die kroegmeisie gereed om my ledegeld te ontvang.

“Drink jou bokhoring en jou skuld is vereffen.”

Dit is skuins ná nege in die oggend en ek sluk die drieskeuthoring witblits af en hou aan sluk om te kyk of die spulletjie nie sommer reguit deur sal val sonder om die kante van my nugter ingewande te raak nie. Helaas, so het elke jop sy beserings.

Op pad uit maak een van die man­ ne ons eers staan vir ’n visstorie.

“Vang ek nou die dag ’n knewel.

Maar die ding is te groot om te weeg. Neem my vrou foto’s van die vis, so stukkie vir stukkie van die stert af tot by die kop. Daar weeg die foto’s 11 kilogram!”

Marietjie’s Pub & Grill is gepak met die oggendinname. Ek en Hadre

neem stelling in en ontvang twee brekfisse wat die bietjie asem wat ek nog oor het summier wegslaan.

Elkeen kry ’n bord met twee eiers op. Dan ’n sentrale skinkbord gelaai met spek, slaptjips, wors en roosterbrood. Genoeg om Disgrace Mugabe se verhongerde landgenote mee te voed.

“Die dag toe ek saam met my pa op die plaas begin werk het, vertel ek hom ek’s op my senuwees om saam met hom te boer,” begin Hadre sy vertelling. “Pa laat weet toe hy’s net so op sy senuwees, want stadig maar seker gaan ek hom begin afdruk van die plaas af. Dan vat ek oor. En hy was nog altyd in beheer van die besigheid.”

Pa kom egter met ’n oplossing.

In plaas van elkeen met sy ego boer, span eerder saam en gee en neem.

1

Só sal die boerdery versterk word.

En dit was inderdaad so. Pa woon deesdae op die dorp as professionele rolbalspeler en sy betrokkenheid op die plase het baie verminder.

“Dit het my aanvanklik gepla, want ek het Pa se insette gemis. Maar ek hoor onlangs dat as jou seun saam met jou kom boer en hy is ná vier jaar nog nie beter as jy nie, moet jy hom wegjaag. Want hy kom met nuwe tegnologie en dinge wat hom moet laat verbysteek.”

Soos tegnologie vooruitgaan en ekonomie van skaal sy tol eis, het die sosiale interaksie tussen die Strandveld se boere gekwyn.

“Maar op Baardskeerdersbos kuier die mense nog lekker saam, omdat hier nog vele kleiner plase en dus meer mense is. Ek dink boere in die Strandveld breek sommer ’n ding moedswillig om nuwe kuiermense van die dorp af te kry.”

Die reuse-ontbyt maak die witblits mak en ons ry sit af na Hadre se melkplaas ’n katspoeg buite die dorp. Op pad praat ons oor bemagtiging.

“Bemagtiging is natuurlik ’n goeie ding en ek is baie betrokke daarby. Maar mentorskap werk nie vir my nie.”

Die mentor is gewoonlik nie voltyds op die bemagtigingsplaas nie. Hy val bloot gereeld in en sê wat gedoen moet word. Word dit nié gedoen nie, gaan die plaas agteruit en om hom dan weer omgedraai te kry, sit nie in elke man se stewels nie.

“Daarom glo ek in vennootskappe.

Ek en my bemagtigingsvennoot het elkeen ’n aandeel en die gepaardgaande verantwoordelikhede.

As ek nie my kant bring nie, lei hy daaronder en andersom. Dus trek ons saam.”

Cape Natural Tea Products het op van Hadre se sanderige grond ’n bemagtigingsplaas begin en reeds ongeveer 300 hektaar ontwikkel.

“Iemand het gisteraand by die vergadering genoem hierdie boere is nou al een van die vyf grootste teeverbouers in die land. En hulle groei steeds.”

Hadre het die melkplaas, Nuwe­ dam, in 2013 gekoop en vertel dat die grond teen daardie tyd reeds sewe jaar lank onbewerk was.

Plaasbestuurder Danie klim agter die Cruiser se stuurwiel in. ’n Man met ’n fors gestalte.

“Dit was net indringerplante waar jy kyk,” vertel hy. ’n Skuur wat lyk soos een waarin Boeing vliegtuie kan bou, was glo tussen die bosse versteek.

“Nou maak ons skoon en plant nuwe weiding aan totdat ons genoeg het vir die ongeveer 1000 koeie wat die melkery kan hanteer.”

Ons piekel verby ’n geelmasjien waarmee die ontbossing gedoen word.

“Daardie masjien is twee jaar oud en het reeds 2000 uur op die klok.”

Vir my lyk dit alles na ’n bykans onoorkombare uitdaging.

Danie raak stil.

Plaastoe! September 2017 23

2

3

4

5

6

Dan: “Alles is ’n uitdaging, maar as jy eers begin het, is jy halfpad klaar.”

Ons hou by ’n 32-hektaar besproeiingsdam stil, in stand gehou deur twee fonteine. In die middel is wat na blou fuike lyk. “ ’n Forelboerdery wat behoort aan die mense wat die produkte by die plaasmark verkoop. Hulle huur ons dam.”

Klein vissies, net wyfies, word jaarliks aan die begin van die winter, wanneer die watertemperatuur hoogstens 18 grade is, ingebring en hier grootgemaak. Die 35 000 vissies lewer jaarliks om en by 40 ton.

Die fuike was aanvanklik met ’n voetbrug met terra firma verbind, sodat die visse daagliks twee maal

8

9 24 Plaastoe! September 2017

gevoer kon word. Visdiewe het óók die brug gebruik en nou is dit met ’n vlot vervang.

Hierdie amper nietige vorm van teenspoed noop my om Danie te pols oor landbou se toekoms.

“Het jy gehoor van ’n negatiewe mens wat iets positief regkry?”

Dit is Danie.

Hadre stel voor ons gaan loer gou na hoe dinge by die plaasmark vorder. En alles loop klopdisselboom.

Ons hou mekaar se glase vol en katrol nóg stories in.

Vertel Danie: “Ek moes jare gelede ’n enjin met ’n slinger start. Ek swaai en draai en laat waai, totdat die ou naderhand kook, maar vat, vat hy nie ’n hel nie!” ’n Ander broeder reken hy’s banger vir ’n Kaapse kobra as vir die dood, maar hy vat eerder aan die slang as aan ’n graaf.

Dit is Baardskeerdersbos en sy mense.

10

7

1 En eet skaapkop op die koop toe.

2 Die plaasmark word maandeliks

gehou. Gaan betaal jou ledegeld.

3 Hadre Pratt 4 Dis nou Kallie.

5 Daai huisie is lekkerder as die een op Struisbaai.

6 Die foreldam 7 Danie, die yster 8 Nuwe weiding 9 Ten minste gee die witblits uitsig.

10 Wat’s in ’n naam?

11 Die Jersey-koei

11

A quarter century of irrigation innovation

Since its launch 25 years ago Netafim has developed high-end irrigation technology and is now at the forefront of providing solutions for a sustainable future. Here’s to the next 25 years! By Wanda Augustyn

When Naty Barak opened Netafim’s doors in 1992 he had one employee, Johan Visser. Levy Schneider was appointed as the company’s first managing director the following year. The firm’s core crops at the time were wine, tomatoes and melons.

Naty, who is now chief sustainability officer at Netafim Headquarters in Israel, describes the beginning years as both difficult and easy. “It was difficult because we introduced a new technology which was a real revolution: irrigating trees and other crops with a slow flow of drops of water next to the trees. It was challenging because we faced many technical challenges with the products and technology. We had to find answers to the challenges, develop manufacturing processes, and design and engineering methods, overcome water delivery issues and more. But in a sense it was also easy because we believed in the system and had support from the community. Looking back at the early years we never took huge risks. We always calculated our steps carefully.”

Netafim started as a kibbutz business in Israel, so they adhered to the values and principals of a kibbutz, Naty says. “We always invested only within our capabilities. During Netafim’s early years we employed only members from our kibbutz.” These employees shared horizontal responsibilities, so one worker would be responsible for sales in a certain region in Israel, manage an export territory and work one shift a week in the production line.

“Back in 1993, when I was appointed MD, our core business philosophy was to provide South African farmers with irrigation technology that would enable them to be commercially successful, while maintaining environmentally sustainable practices to preserve water and healthy soils,” says Levy Schneider, who took over after Naty left.

“The biggest challenge we faced back then was to earn the trust of irrigation dealers and farmers and to prove to them that we weren’t a fly-bynight company. We did this by showing them that we were genuinely interested in them. We wanted to see them being successful and that we would support them for many years to come.”

There were many highlights at the company during his tenure, Levy says, but it was the team he worked with that impressed him most. “Having people who, apart from building a fantastic company, developed themselves personally, seeing dealers and growers experiencing success, and pioneering changes in crop-growing practices were but some of the highlights during my time at Netafim,” he says.

In 1995 agronomist Chris Malan was appointed to introduce drip technology to dealers and growers and following a strategic study a local factory was completed in 1999.

The first local Netafim pipe was made in 1999. Until 2002 the main products the company focused on were RAM™, Arkal Filtration, A.R.I. valves, Tiran

and Streamline. In 1997 however subsurface drip irrigation (SDI) was introduced to sugarcane. This lead to a huge spike in the market as big volumes were sold. Over the years sugarcane and SDI helped introduce Netafim’s various products to the market and the company continued to grow.

in experience and knowledge,” Etienne says.

“The team we have in the field today is a good mix of young and old. The older guys have been with the company for more than 20 years and the strength of the company lies in this team. We’re just as proud of them as we are of our products.

From 1996 to 1998 South Africa experienced a wine boom. Back then the Ram™ drip line was known as the “golden” drip line for the wine industry and its crops, but from 2005 to 2006 the company experienced difficulties as a result of a recession in the agricultural industry. In April 2006 Etienne Erasmus was appointed as MD after Levy left Netafim SA to go to Netafim Australia. Soon after Etienne’s appointment Ram™ was phased out and UniRam was introduced to the market.

“Our biggest challenge is to get involved and apply what we learned over the years in the new emerging farming community in South Africa and the Southern African Development Community (SADC). But we also have to balance the time we spend on this with the rest of the business because in the end business is driven by profit, which is connected to how you spend your time and other resources.”

“Our core business philosophy was and still is helping our farmers to get more from the scarce resources they have,” Etienne says. “Water is scarce but we can reuse or desalinate it, while land is absolutely limited. The more we can produce per hectare using less water, the more we’re contributing to our global challenge of feeding more people through using less land and water. “Our purpose is to help the world grow more with less. To this end we’ll drive mass adoption of smart irrigation solutions to fight scarcity of food, water and land.”

During 2008 the international recession affected Netafim worldwide, but South Africa was doing well and the company continued to grow. But the recession prompted management to rethink and research crop development, which resulted in a strategic shift in focus.

With the nut boom from 2009 to 2010 more farmers became interested in using drip irrigation and micro sprinklers on trees. Lucern hectares also increased due to the success of crop trials and projects.

The Hartswater area became a huge success story in 2013 when producers started using micro sprinklers and drip irrigation on pecan nut trees.

During the early years, Netafim SA had only three employees, but after the factory became operational in 1999 the workforce grew to 16.

Netafim SA bought shares in Vegtech, which increased its market share due to the use of its products in greenhouses. This was followed by the procurement of Gyro Sprinklers in 2016 to manufacture and distribute Netafim’s own range of micro sprinklers.

Today Netafim employs 90 people and the company is still going from strength to strength.

“Over the past 25 years Netafim SA has grown in every aspect of the business, from manufacturing machines to developing enterprise resource planning systems, but our biggest growth has been

As for where Netafim is going in the next 25 years, Levy says, “I hope the company will be in a situation where drip irrigation will be the irrigation method of choice for all crops and Netafim the company of choice for every farming entity.”

Etienne agrees. “I would like Netafim SA to be the preferred supplier in our market segment in the whole of the SADC region. We’ll strive to achieve this through ethical behaviour and sound internal and external relationships and by training our people, not compromising on quality, focusing on the customer, exceeding expectations, being agile and keeping it simple.

“Good leadership is also of the utmost importance for the success of a business. A good leader must have the ability to optimise employee satisfaction.

As Brand Pretorius, former CEO of McCarthy, said, ‘Leaders need to be hard-headed when it comes to results, but have a gentle heart when it comes to people.’ This helps to create a healthy culture in which people will grow and develop to their full potential and serve the customers and the company because they want to.

“It also helps having the simple basics in place – basics such as integrity, good intent, performance drive, fairness, aligned values, training, knowhow, good planning and execution. And last but not least, to never compromise on quality and constantly encourage innovation.”

Agtergrond

LANDBOU

28 Plaastoe! September 2017

’n Voorbeeld hiervan sal wees wanneer ’n objek blou voorkom. Is dit blou omdat dit al die ander kleure absorbeer en blou reflekteer? Is groen plante derhalwe groen omdat hulle al die ander kleure absorbeer en groen reflekteer? Die drie primêre kleure waaruit al die ander kleure ontstaan, is rooi, groen en blou. In afstandswaarneming word daar eenvoudig hierna verwys as RGB. Net buite die sigbare ligspektrum is NIR (naby infrarooi) en IR (infrarooi), wat deur gespesialiseerde sensors waargeneem kan word, wat elk ook sy eie belangrike rol speel in die wetenskap van afstandswaarneming.

Oor dekades heen het die wetenskap bewys dat insekte eerste die plante aanval wat onder stres gebuk gaan en laaste die gesonde plante. Die rede hiervoor is omdat hulle infrarooi kan waarneem en met dit in gedagte stel dit die produsent of landbouer in staat om in sommige gevalle tot soveel as vier weke voor die blote oog dit kan doen, reeds stres op sekere plantmateriaal te kan waarneem. Sedert 1930 is verskillende kameras onderaan ligte vliegtuie gemonteer om waarnemings mee te doen. Vandaar het dit uitgebrei tot waar ons vandag met satelliete op ’n hoogte van ongeveer 350 km bo die aarde se oppervlakte foto’s kan neem met ’n resolusie so klein as 50 cm.

Afstands

waarneming se plek in Suid-Afrika se Landbou DEUR CHRISNA HEUER

Plaastoe! September 2017 29

Platforms vir afstands­ waarneming Platforms wat tans gebruik word vir landboudoeleindes is onder andere satelliete en gespesialiseerde lig­­sen­sors wat op onbemande lug­vaar­tuie (drones) gemonteer word, om sodoende die refleksie van ’n oppervlakte af te neem. Die spoed, hoogte en kwaliteit van die voertuie is uiters belangrik vir die verskillende toepassings van die eindproduk.

Resolusie Die resolusie verwys na die kwali­ teit van die foto’s wat geneem is.

Wanneer daar gepraat word van ’n satellietbeeld van 3 m-resolusie beteken dit dat daar gekyk word na beelde wat opgedeel is in blokke van 9 m2. Om enigiets uit die lug uit met hierdie spesifieke resolusie waar te neem, moet dit groter as 9 m2 wees om sigbaar te wees. Die “UAV” vlieg aansienlik stadiger en laer as die satelliete wat dan ’n beeld voorsien van tot so klein as 2.5 cm2.

Ligspektrum verduidelik Sigbare lig word uitgebeeld en ver­teen­woordig in die ligspektrum tussen die kleurbande van ongeveer 380 nm tot 750 nm. Dit wat die mens se oog kan waarneem is slegs die sigbare liggedeelte soos genoem, in die totale ligspektrum.

Violet (390-430 nm), indigo (440450 nm), blou (460-480 nm), groen (490-530 nm), geel (550-580 nm),

oranje (590-640 nm), en rooi (650750 nm) maak deel uit van die totale sigbare ligspektrum. Buitekant die sigbare ligspektrum is ultraviolet op 280-380 nm en infrarooi op 7501000 nm.

en aan ’n areagrootte te koppel, en tweedens om verandering oor tyd te kan waarneem. Hieruit kan baie ander afleidings en gevolg­trekkings gemaak word, waarvan ’n klompie al wetenskaplik bewys is.

NDVI verduidelik

Afstandswaarneming se regmatige plek

NDVI word gebruik om numeries ’n aanduiding te gee van die sigbare en nabye infrarooi ligbande en word uitgebeeld as die formule van (NIR) naby infrarooi minus (VIS) sigbare rooi gedeel deur die som van (NIR) naby infrarooi en (VIS) sigbare rooi.

Dus, wiskundig uitgedruk as: NDVI = (NIR-VIS) ÷ (NIR + VIS) Uit hierdie vergelyking word dan ’n dimensielose waarde verkry, wat nie ’n eenheid het nie wat aan­ge­ pas is om aan te dui of die area waarna gekyk word, wel groen plant­materiaal bevat of nie, met ander woorde om sodoende aan te dui of daar chlorofilaktiwiteite in die biomassa teenwoordig is.

Studies en navorsing het bewys dat verskillende toepassings van NDVI gebruik kan word om onder andere velddrakapasiteit, gewasopbrengste en weidingprestasie te bepaal. Talle ander toepassings is tans onder proefnemings en navorsing. Dit hou ook verband met, of is direk ge­ kop­pel aan, biomassa, fotosintese aktiwiteite, oppervlakwater en blaar­oppervlakindeks. ’n NDVI stel die mens in staat om twee dinge te kan doen, naamlik om te kan soneer, met ander woorde om ’n oppervlak in sones op te deel

In tye soos wat tans in die Suid-Afrikaanse ekonomie en landbou weens die min reën en hoë risiko ervaar word, is dit noodsaaklik om te bepaal wanneer ‘lekker om te hê’ vervang moet word met ’nodig om te hê’. In die huidige produksie­ praktyke, word grondklas en grondchemie voor planttyd gedoen, wat lei tot regstellings. Gedurende die verloop van die seisoen is die meeste produsente se produksies afhanklik van reënval en temperatuur en aan die einde van die seisoen stroop die produsent met stropermonitors wat dan voorsiening maak vir stroperkaarte. Die vraag is, wat word in die huidige seisoen en tydens die volgende sei­soen se beplan­ning van die inlig­ting uit hierdie pakkette << Valskleurbeelde demonstreer afstandsensortoepassings in presisieboedery.

Met erkenning aan NASA Earth Observatory[1]

MEET OM TE WEET Die landbou revolusie Of dit nou voedingstowwe, regstellings, besproeiing, toerusting of afstandwaar­neming is, AgPharmacy is jou vennoot in landbou-inligting en die bestuur daarvan.

Ondersteun die produksie siklus – water en klimaatbestuursisteem: • Grond Klassifikasie • Grond Nutrient ontledings • Aanbevelings / Regstellings • Variende applikasie kaarte – alle toerusting • Stroper kaarte • Afstandswaarneming

Jou strategiese landbou vennoot

*Ons doen ook langtermyn beplanning vir “Drip” model oplossings.

verkry? Afstands­waarneming stel die produsent in staat om al hierdie inligting in ag te neem tydens besluitneming vir die huidige en toekomstige seisoen, gebaseer op feite wat wetenskaplik getoets en bevestig is, en nie slegs aannames is nie.

terpretasie namens die produsent doen, beskikbaar te stel, om sodoende die NDVI-beeld te verstaan.

Kritieke vrae wat gevra word wanneer die NDVI-waardes geïnterpreteer en geanaliseer word, moet so naby en korrek moontlik beantwoord word, omdat dit die interpretasie van waardes grootliks beïnvloed.

Hoekom afstandswaarneming?

Afstandswaarneming is die enigste hulpmiddel wat enige produsent tans het om tydig ’n verskil in die seisoen te maak, sodat die uit­ werking in die huidige oes se op­brengs ’n verskil kan maak.

Omdat die inligting intyds is, en die reaksie­tydperk so kort is, is dit uiters belangrik wie die vennoot is.

Dit is ook belangrik om te verstaan wat presies gelees en uit die NDVI-waardes afgelei kan word, en daarom is dit goeie praktyk om ’n landboukundige verslag wat in-

Jy kan nie bestuur, wat jy nie kan sien nie. Dus, met behulp van af­ stands­waarneming en die inter­ pretasie daarvan, stel dit jou as produ­sent, insetverskaffer, risikoversekeraar, finansierder en vele ander betrokkenes, in staat om optimaal en tydig op te tree.

Navorsers en landboukundiges is van mening dat produsente en selfs groot landboubesighede nie kan bekostig om nie die tegnologie tot voordeel van hulself aan te wend nie. Beperkte reaksietyd maak die

uppe marketing A16539

Waar pas afstands­waar­ neming dan in en hoekom is dit ’n noodsaaklikheid?

toepassing en gebruik van NDVI op plaasvlak net soveel belangriker. Dit help om te verstaan wat in ’n NDVI gelees word, wat die waardes aandui en waar die risiko en inspeksiepunte is, wat om daarmee te doen en hoe dit dan uitgevoer moet word as deel van die optimale benutting van afstandswaarneming.

Vroeër jare was beskikbare pro­duk­te uit hierdie arena duur en groot­liks onbe­kombaar, maar met nuwe ont­wikkeling en rol­ spelers wat begin hande vat en samewerkingsooreenkomste sluit, kan enigiemand nou binne 2 tot 3 dae beelde aanvra om intyds te rea­ geer. Daar is ook nou die geleent­ heid om satelliete opdrag te gee om op ’n sekere datum in die seisoen ’n beeld te neem, en sou dit gebeur dat daar wolke is, sal daar altyd ’n dag of twee voor of ná die tyd ook ’n beeld beskikbaar wees.

Vir verdere inligting, kontak gerus vir Chrisna Heuer by chrisna@ agpharm.co.za of 082 049 1565.

AFGEROND EN REG VIR DIE VOLGENDE VEILING! Herbivore All in One is nie net bekostigbaar nie, maar ook geredelik beskikbaar in die mark.

Dankie EPOL! – Kobus en Koos du Toit. Modimolle, Limpopo

HERBIVORE ALL IN ONE Herbivore All in One is ’n gerieflike en veilige proteïenbronproduk om diere ekonomies af te rond vir veilings saam met ruvoer en/of weiding.

Vir meer inligting oor spesifieke voere en dienste, kontak: EPOL: +27(0)31 242-8600 | www.epol.co.za | RCL FOODS: www.rclfoods.com Herbivore All in One (V22476) (Wet 36 van 1947)

AGRICULTURE

32 Plaastoe! September 2017

Living on the Cape East Coast in the wake of the 100â&#x20AC;&#x2030;km gale force winds that delivered an inferno of wildfire and destruction to the Garden Route is like being caught between a rock and a hard place â&#x20AC;&#x201D; the Knysna wildfire aftermath.

Wildfire, the new normal TEXT BY EVELYN JOHN HOLTZHAUSEN PHOTOS BY SUID-KAAP FPA

Plaastoe! September 2017 33

1 Eerste dag vuur oppad vanaf

Elandskraal na Rheenedendal area — foto geneem vanaf N2 oppad na Buffelsbaai se afdraai.

1

This is the view of officials as they work tirelessly on several fronts after the devastation of the night of 6 and 7 June that transformed the Garden Route from Sedgefield in the south to Plettenberg Bay in the north, into a frenzied 60 km inferno of death, destruction and terror.

M

ore than 10 weeks have passed since the fires broke out. Ten weeks for people, both rich and poor, in the Knysna, Sedgefield, Belvidere and Brenton-on-Sea areas who lost their homes, possessions and businesses in one terrifying night of flames, to gather themselves and begin to rebuild their lives.

Behind the scenes, Paul Gerber, general manager of the Southern Cape Fire Protection Association (SCFPA) and his colleagues, have been hard at work. The immediate task now is, in anticipation of rain, to prevent flooding and soil erosion because the vegetation that binds the soil has been burned to ash.

According to reports, 90 people have been trained by the Department of Environmental Affairs (DEA) and the natural Resource Management Programme (NRMP) in stabilising slopes with erosion 34 Plaastoe! September 2017

control cylinders (aka soil sausages) to prevent erosion, particularly on the steep slopes of Belvidere and Knysna. Two mud­slides have already delayed traffic on the Garden Route (N2) near Knysna.

While helping to prevent ero­sion Paul and his colleagues have to work with land­owners to imple­ ment strategies that will end in a reduction of the “fuel load” of parti­ cularly fire prone alien vege­tation that is nectar to wildfire.

“We are fortunate to have received generous support from the public and are confident we will soon receive financial support from local and national government,” says Paul.

According to him there are inac­ ces­sible areas in the region where fires were smouldering in the under­growth, but firefighters are critically aware of them and they pose no present threat.

An application from FireWise — a globally successful initiative to teach communities about wildfire prevention and work with them on educational programmes about wildfire in the regions — has been submitted to government.

“We are also developing ‘buffer zones’ that will help to prevent a fire such as the one we experienced in June from ever happening again,” says Paul.

In the June overnight inferno, seven people were burned to death, close to 1200 homes were de­stroy­ed and 360 were damaged. The flames all but consumed 17,800 hectares of fynbos and natural forestry, inclu­ ding 10 000 hectares of plantation and coastal bush, and decimated an estimated 3 million strong population of honeybees.

The fire, a provincial disaster, in an area referred to in tourist bro­ chures as the “paradise” of South Africa resulted in the largest deployment of firefighting resources and firefighters in a single incident in South Africa. Almost 1 000 fire­ fighters, 78 fire vehicles and 20 aircraft — from water bombers to helicopters and fixed wing “spotter” aircraft — were deployed to fight the fires.

Although confident and opti­mis­ tic about the mammoth challenge that they face, Paul Gerber and his colleagues are aware that they have an almost impossible task ahead of them. In the months to come they will work with landowners and communities to prevent the same thing from happening to farms, towns and villages that fall under the domain of the Southern Cape Fire Protection Association. These are towns, villages and com­munities in an area of about 8 million square meters covering the whole of the Eden and Central Karoo District Municipality, including the Tsitsikamma, Langkloof and Baviaanskloof in the Eastern Cape.

Ironically, the wrath of flames that all but consumed Knysna and its neighbours, may yet be Paul’s best ally in promoting the concept and implementation of an Integrated Fire Management (IMF) strategy.

This strategy is aimed at help­ ing to reduce the propensity of

van jou Frieskoei tot jou vrieskas.

Santam Landbou en die Wet op Veld- en Bosbrande

Hoewel landbouversekering hoofsaaklik bekend is vir die dekking van gesaaides, lewende hawe en natuurrampe, is daadwerklike bestuur van veldbrande ’n uiters belangrike funksie van Santam se landbouversekeringsoplossings.

As die die leier in korttermynversekering vir byna 100 jaar verstaan Santam die boerderybedryf.

Daarom verseker ons alles jou vee en tot joubegrip boerderyen aanspreeklikheidsdekking persoonlike bates As bedryfsleier hetvan Santam ’n oeste deeglike van en die hantering van eise wanneer onder een sambreel. Santam. Regte, egte versekering. veldbrande ter sake is, asook van die nakoming van die Nasionale Wet op Veld- en Bosbrande 101 van 1998.

Gerhard Diedericks, hoof van Santam Landbou, het gesê landbouversekerings-maatskappye het ’n vername rol te speel om seker te maak dat kliënte die vereistes van die Wet nakom. “Ons moedig kliënte aan om by geregistreerde brandbeskermingsverenigings (BBV’s) aan te sluit, soos deur die Wet bepaal,” het Diedericks opgemerk.

Brandbeskermingsverenigings (BBV’s) Grondeienaars kan ’n BBV stig om veldbrande te voorspel, te verhoed, te bestuur en te blus. Met die uitsondering van Bel jou makelaar ofen gaan www.santam.co.za vir meer inligting. munisipaliteite dienaregering, is lidmaatskap van hierdie verenigings vrywillig.

Wat bied Santam?

Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416).

9:15 AM

KINGJAMES 41381A

Diedericks het verduidelik dat veldbrande in Suid-Afrika jaarliks uitgebreide skade aanrig aan eiendom, menselewens, lewende hawe, wild en weiveld. Daarom beloon Santam Landbou boere wat aan die Wet voldoen.

41381A_Versekering vir alles_160x245.indd 1 2017/08/11 “Danksy die verhoogde risikobestuurs- en wetgewende voordele wat BBV-lidmaatskap bied, sal ons kliënte wat lede van ’n BBV is, beloon met meer mededingende versekeringspremies in die vorm van verlaagde tariewe en bybetalings,” het hy verduidelik.

Versekering teen die aanspreeklikheid wat voortspruit uit die verspreiding van ’n brand kan as ’n uitbreiding onder dekking vir gemeenregtelike aanspreeklikheid uitgeneem word – óf as standaard óf uitgebreide verspreiding van brand.

Diedericks het dit benadruk dat Santam Landbou se dekking vir gemeenregtelike aanspreeklikheid gratis dekking van R250 000 insluit vir standaardverspreiding van ’n brand. Hierdie dekking kan teen ’n bykomende premie verhoog word.

Opsionele dekking vir brandbluskoste en -uitgawes om die verspreiding van ’n brand verder as die versekerde se eiendom te verhoed, is beskikbaar teen ’n opsie van R100 000, R250 000, R500 000 en R1 miljoen.

Ons moedig jou aan om voordeel te trek uit Santam se kundigheid deur vandag nog met jou makelaar te gesels of www.santam.co.za te besoek om meer uit te vind oor Santam Landbou se unieke versekeringsoplossings wat spesifiek vir die hedendaagse boer ontwerp is.

Versekering vir alles van jou Frieskoei tot jou vrieskas.

As die leier in korttermynversekering vir byna 100 jaar verstaan Santam die boerderybedryf.

Daarom verseker ons alles van jou vee en oeste tot jou boerdery- en persoonlike bates onder een sambreel. Santam. Regte, egte versekering.

Bel jou makelaar of gaan na www.santam.co.za vir meer inligting.

Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416).

2

unwanted wildfire from doing exactly what it did in Knysna in June. It is not as though Paul and his colleagues — from provincial and municipal fire chiefs to NGOs concerned with fire and wildfire management - have not already been doing their job; they have.

The trouble is that not many people have been listening. And the sadness that hangs over Paul, his SCFPA colleague, Dirk Smit and all the professional firefighters in the region like an ominous and oppressive cloud of smoke, is that if more landowners and homeowners had been listening, the destruction wrought by the Garden Route inferno could have been reduced.

Paul, his firefighting colleagues, pyrologists, scientists, agronomists, landowners, beekeepers and virtually every Tom, Dick and Harry who were there during those fateful days and nights know that the fires could not have been halted.

They also know that this was not an unprecedented event. They know that this is the new normal; that given the prediction of hotter, drier conditions as a result of global 36 Plaastoe! September 2017

warming, unwanted wildfire on the scale of the Garden Route fire will happen again, and again. Unless steps are taken to reduce the new fertile “opportunity” for fire to take hold, we can expect more of the same, more often.

Further north, the balls of fire were propelled in 100 km/hr winds across a 4.5 km wide firebreak.

On June 6, once the gale force wind took the flames in its teeth and sprinted, gusting at more than 110 km an hour 60 km from Sedgefield to the southern borders of Plettenberg Bay, there was simply no hope in hell of stopping it.

Boosted by “energy” drinks of drought-dried wood, thick crispy beds of dry leaves, a tangle of volatile invasive alien vegetation, and fynbos, which burns easily, the fire sprinted along the coast. All anyone could do was get out of its way as fast as possible and stare

back in despair as the fire consumed almost everything in its path.

A measure of the fury of flames that night was that the fire “jumped” the Knysna heads, vaulting in a cloud of “crowning” sparks from Featherbed on the west head to the east head, where nature took control, halting the flames in the fire retarding Afromontane Forest that clambers up from the sea to the east head.

Local historians called the fire unprecedented. Others said the Garden Route has never known a fire like this in living memory. They are right. But those who predict that it will never happen again are wrong.

According to climate scientists and environmentalists around the world who study fire behaviour and global weather patterns, the conditions that gave rise to the fires are the new normal. Runaway wildfire is no longer exceptional and no longer a rare once in a lifetime event.

While it is true that a certain set of circumstances conspired to create the firestorm, the separate elements such as hotter drier

3

weather, the dearth of rain and the presence of drought and strong winds are here to stay.

Experts agree that a number of factors made this Garden Route fire the “perfect fire storm”. These factors include a sustained drought, an exceptionally high “fuel load” (an accumulation of dry wood, ground leaves, dry scrub hot dry “berg” winds, which preceded the firestorm), the speed of the wind on the day and dry lightening and firebrand showers to ignite the tinder dry fuel load.

Then there are factors where humans play a role, such as a lack of fire preventing measures of agricultural land, the absence of “defensible spaces” around homes or basic fire prevention steps in the construction of homes. Implementing these “FireWise” practices can dramatically reduce the risk of loss caused by unwanted wildland fire.

Globally, it is the same.

Similar conditions prevailed in central Portugal on June 17 when what has been described as the worst wildfire the country has ever experienced resulted in the death of

64 people and destroyed thousands of hectares of plantation.

That fire started when “dry thunderstorms” in very hot, humid conditions sparked the wildfire that took 1600 firefighters and 350 soldiers days to bring under control.

In Chile in February, a raging fuel load “empowered” wildfire claimed 11 lives and destroyed close to 2 000 hectares of forest and wilderness.

The fires were ignited in exceptionally hot conditions and fanned by strong winds after a drought that lasted almost a decade.

In early August, thousands of acres of permafrost were burning in what appears to be Greenland’s biggest fire on record.

Greenland is almost entirely covered in an enormous ice sheet, but grassy, carbon-rich peatlands along the coast are heating up and drying out. According to scientists, the drying occurs as a result of climate change and human activity and this lowers the water table in peatlands and increases the frequency and extent of peat fires.

And the list goes on. California, Arizona, Australia, Indonesia — all

2 Die pad Noetzie toe was smeulend nadat die vuur hier deur gehardloop het.

3 Gaste Brenton Hotel en plaaslike inwoners word ontruiming. united by the horror of unpreceden­ ted wildfire.

This is precisely where Paul and his colleagues come in. Their task is to convince landowners that these circumstances are no longer exceptional, but that this is the new normal.

The most frustrating aspect of the Garden Route inferno is that fewer lives could have been lost, many homes could have been saved and the “monster” could have been curtailed in its tracks a lot earlier and, if not halted, at least contained.

The message of the Garden Route inferno is that landowners and homeowners must take precautions, and put measures in place that will starve unwanted wildfires of the fuel that feeds them.

“We cannot do anything about the weather,” says Paul. “But landowners and homeowners can do a lot to prevent another ‘perfect storm’ by implementing the lessons of Integrated Fire Management, and do Plaastoe! September 2017 37

all in their power to reduce the risk of wildfire spreading through and razing their property.”

Integrated Fire Management demands a series of actions, which include developing a keen sense of fire awareness, undertaking fire prevention strategies that include prescribed burning, house “hardening” and firescaping, resource sharing and coordination.

It also prescribes measures for detecting and supressing fire, reviewing fire damage rehabilitation, and supporting research at local, provincial and national level.

High on the list of priorities is the clearing of the highly inflammable fuel load of invasive alien vegetation that is manna from heaven for wildfire.

“This results in creating a sustainable and well-balanced environment, reducing wildfire damage and promoting the beneficial use of fire,” says Paul.

Residents of the Garden Route speak of pine trees “crowning” at the height of the fire rocketing balls of fire into the air, propelled by the wind to start new fires.

Yet, while Fire Protection Associa­ tions are legally constituted in terms of the National Veld and Fire Act 101 of 1998 and carry huge benefits for members such as support for invasive alien clearing, the preparation of firebreaks, the strategic routine of controlled burns and the implementation of integrated wildfire management protocols, not all landowners deem it necessary to become members.

And then there are defendable spaces, says Paul.

38 Plaastoe! September 2017

The easiest way to describe this is to imagine a fire “climbing” a ladder left propped up against a wall into the roof of a house. Had there been no ladder, there would have been no fire. By merely cleaning out your gutter before fire season you can avoid burning embers collecting and setting your home alight.

On a drive through Sedgefield, Brenton-on-Sea and Knysna it was easy to identify the homes that had “ladders” of trees leading into their property, along which the fire climbed into homes. And while the clearing of “defendable spaces” may not have prevented all the damage to private property in the Garden Route fire, it is a certainty that far fewer homes would have been lost had the vegetation around them been cleared.

In the end, however, if any benefit is to be derived at all from the Garden Route inferno, it must be that this is a “wake up” call to landowners, communities and not least local, provincial and national government.

Given the reality, in these times of global warming, that this is the new normal, no one can continue to do what they have always done (or not done, as the case may be) and expect a different result.

Funds must be allocated at state, provincial and municipal level to allow Paul and his colleagues in Fire Protection Associations across South Africa to do their work. Local landowners and homeowners need to take responsibility for their risk and take action to reduce fire hazards.

Paul continues by saying that “Spreading the word about Integrated Fire Management is the crucial role of any Fire Protection

Association (FPA). We do our best to reach as many landowners as possible, whether on smallholdings, massive farms, in nature reserves or Wildland-Urban Interface areas.

But a lack of funding severely limits our work”.

We need to control the environment to make it less welcoming to fire and far more safe for life,” he concludes.

“Now more than ever, we need the help of our members to encourage other landowners to join their local FPA and spread IFM and FireWise awareness so that we can all work towards preventing these devastating, unwanted wildfires from burning unchecked across South Africa,” says Paul.

“We also need to assist local communities to become more aware of the risks of fire. We need to support them to be proactive in reducing the threat posed by unwanted wildfire and train them to act as a first response to fire emergencies,” says Paul.

“Through greater awareness, fewer ignitions will result in fewer fires and faster suppression of those fires that will inevitably become a regular feature of life in this new normal of global warming. * Evelyn John Holtzhausen is a freelance writer with more than 15 years of experience of writing about wildland fire. Now retired, he is a former President of the Public Relations Global Network, deputy editor of the Cape Times and founder and former CEO of HWB Communications.

Importance of good Planting nursery seedlingspractice vs seed and traceability ADVERTORIAL

Source: Hishtil nurseries

Times of extreme drought are disastrous for the agricultural community. It is, however, also a time when farmers start looking at alternatives that were not top of their mind before, especially when things were going well. During the recent drought, there was renewed attention in water wise farming, soil preservation and a better way to look after crops, from seed to market.

Farmers who plant with seedlings rather than seed, experience numerous benefits, according to Hishtil, a leading supplier of seedlings to farmers.

The benefits of planting seedlings instead of seeds include the following: Restricted loss: The loss of expensive seed is minimised with effective use of plugs since the germination period of 2 to 3 weeks in the field does not occur.

Germination loss in harsh climatic conditions such as extreme heat is Following good practises overcome. Choosing a professional nursery and quality in the nursery in seedlings terms will maximise the seeds’ potential.

of raw materials and production methods Reduced threats: Risk is limited because of shorter exposure the field to birds, enables Hishtil toinproduce diseases and pests such as rodents. quality, uniform, healthy savings: Less time in the field also andWater strong seedlings contributes to significant saving of thatwater giveand a superior other resources such as labour, fertilizer performance in and thepesticides. field. This

saving is enhanced when using quality When planting ensure to carefully seedlings thanks to their fast and squeeze out air pockets around the Assuccessful farmers,establishment. there are multiple factors that are outside your control, therefore roots.

Checkof planting teams toit ensure becomes more and more important to be assured of the quality and traceability of no J-rooting occurs Improved plantsasand your seedlings, thisyield: is oneThe of Hishtil the few things that can be controlled by choosing the SA trade mark is characterised by the Supervise new and inexperienced correct nursery. homogeneousness of the seedlings. workers closely to prevent planting This results in Africa uniformisplants, improved damage nursery in South Africa that has Hishtil South the only vegetable seedling final fieldand stand, earliness Global in yield GAP and certification. This is not an easy achievement achieved maintained more efficient harvesting.

Avoid placing the trays on the soil as it takes constant dedication to the use ofwhen the highest plantingquality raw materials.

This certification also makes the audit process for farmers much easier as the Maximised production: Predictable delivery times from the the Ensure that the correcttoplanting certificate from of theseedlings nursery eliminates need for the farmer obtain depth medium, nursery help to improve planning and is maintained. The soil should not be spraying and production information from their nursery. crop cycling. placed over the stem but should instead only the that plug mediums medium are Thanks to Global Gap accreditation the farmer can becover assured Better root system: Directly sown stable, sterile, homogenous and of the highest quality. The quality of the medium is plants develop a deep tap root. This The seedlings arrive with a standard also consistent ensuring relatively predictable results in terms ofand seedling quality and does not happen with seedlings as the application of fertilizer insecticide. uniformity, not just within a batch, but from one delivery to the next, across root system develops better, allowing Please contact us should you needmultiple the implementation of more efficient information regarding production seasons. Uniformity gives farmers some measure ofthis. predictability when watering techniques. The HSA 'straight it root' comessystem to harvesting.

Uniform seedlings develop uniformly in the field. This guides the roots and translates into simultaneous maturing of crops allowing for once off and predictable ensures optimal development.

harvesting. This not only saves GENERAL GUIDELINES resources, but time and money FOR PLANTING in terms of labour as well.

HISHTIL SEEDLINGS Using only traceable seed from Ensure the sources plugs are well watered commercial as well planting asbefore following strict, approved, chemical control protocols Never plant into dry medium gives the farmer peace of mind regarding the end product they receive.

It is very important to prepare suitable

planting holes before hand Contact sales@hishtilsa.com for details

WHY Hishtil

outbosdorp Road, Mooketsi 0825 on Street, Riebeeck West, 7306

Hishtill SouthAfrica’s Africa’s primary Hishtil South Hishtil South Africa ’s primary primary production graftedand and production isisboth production bothgrafted un-grafted vegetable seedlings un-grafted vegetable un-grafted seedlings seedlings that that and are delivered countrywide.

H I S H T I L -SOUTH AFRICA

Hishtil South Hishtil South Africa was Hishtil SouthAfrica Africawas was established in in 2007 2007 Mooketsi Mooketsi inin Limpopo, Limpopo, 2007 ininin Mooketsi in Limpopo as part of as part part of of the theInternational InterHishtil national Hishtil Hishtil the International Group.

Group. Nursery established in 2014 Group.

Riebeeck

email: sales@hishtilsa.com | P O Box 41, Mooketsi, 0825, Limpopo, South Africa

www.hishtilsa.com MOOK ET SI : Farmboschhoek 415, Houtbosdorp Road, Mooketsi 0825 MOOKETSI: RIEBEECK RIE BEECK WEST: WE ST : Plot 2028, Station Street, Riebeeck West, 7306 Tel: +27 15 395 4034/43 | Fax: +27 15 395 4010 | Cell: +27 78 801 2746

      

Best Bestpossible possible start start G Greater reater uniformity uniformity Consistent Consistentquality quality Updated Updatedtechnology technology Technical Technicalback back upup PProfessional rofessional service service Country Countrywide widedelivery delivery

Spring into Action and get your garden ready for summer

There is plenty to do in the garden this month, as the GARDEN cold weather makes way for sunshine and the longer nights give way to longer, warmer days.

The garden most likely also needs a lot of TLC by now, so roll up your sleeves and get busy.

Preparing the garden It is time to clean up your beds, and add compost to invigorate the soil for your spring planting. You do not need to remove leaves and debris in your beds, as they will eventually decompose and add nutrients to your soil; you can simply turn the soil and work them in. But if you’re the kind of gardener that prefers neater beds, just make sure you put the leaves to good use by adding them to your compost heap.

You can now remove some of the old potting soil from your pots, loosen up the soil a bit and add new potting soil. Feed with an organic fertiliser and water it well.

Give fresh life to your patio with pots and colourful summer flowering plants.

When your late winter, spring and early summer flowering trees, shrubs and climbers have finished blooming, you can give them a good pruning. Just be sure all danger of frost is over.

Spring is also the best time to sow lawn seed or to lay instant lawn. Just 40 Plaastoe! September 2017

be very aware of water restrictions and plant accordingly. If you are not harvesting your own water for irrigation, you may want to consider replacing areas of lawn less thirsty, lower maintenance grasses, groundcover, a wooden deck, wood chips, pebbles or pavers interplanted with water-wise plants and groundcover.

If you have not done so yet, mulch your beds thoroughly to help conserve water during the upcoming hot months, as well as to protect the topsoil from washing away if you are in an area with heavy summer rainfall.

Flowering plants The weather can still be quite unpredictable, with late frost in cold regions, so exercise caution before sowing and planting out summer plants. Start sowing or planting out seedlings of summer flowers, such as cosmos, sunflower, nasturtium, alyssum, aster, New Guinea impatiens, begonia, amaranths, aquilegia, gaillardia, gazania and verbena. Group your seedlings according to their water needs to add to your water-wise efforts.

In the Western Cape, it’s important that you choose hardy flowering plants that will be able to survive on minimal water. These could include vygies, gazanias, wild garlic and wild irises.

Spring is a great time to divide overcrowded perennials like dietes, agapanthus, bulbinella, canna, and ornamental grasses.

Start feeding your garden in early spring and keep feeding every four to eight weeks throughout the hot summer months.

Vegetable planting in September Now for the veggie patch. What you plant now will depend on your

BY NIKKI VAN COLLER region and other factors. As a broad guide, here is what you can plant in September.

In winter rainfall regions, you can now plant climbing beans, asparagus, broccoli, peppers, beetroot, corn, potatoes, watermelon and other melons, radishes, celery, pumpkin, lettuce, parsnip, peas, cucumber, brinjal, cauliflower, squash and mustard greens.

In areas that receive summer rainfall, you can plant cape gooseberry, spinach, parsnips, carrots, bush beans, Swiss chard, fennel, runner beans, peas, potatoes, cabbage, brinjal, asparagus, cucumber, corn, Jerusalem artichokes and chillies.

Companion planting Growing different types of crops together provides a symbiotic ‘community’. This is called ‘polyculture’, as opposed to ‘monoculture’, which may save time and energy for large-scale farmers, but will only invite pests, disease and soil depletion in smaller vegetable gardens.

Now is a good time to rethink your vegetable garden and ensure that you are planting your veggies, herbs and companion plants in loose groupings. This can be described as ‘jungle style’. Not only will the taller plants protect the more vulnerable seedlings, it will also help to keep pests at bay and ensure healthier soil and produce, if you plant the right plants alongside each other.

Based on the above guideline of what to plant now, here are the plants that match well in your vegetable garden, as well as those you need to avoid planting together.

With so much to do, itâ&#x20AC;&#x2122;s time to get your sun hat and gloves on and make the most of the warmer weather and longer days, to ensure your garden is summer-ready!

VEGETABLE

GOOD COMPANION

BAD COMPANION

asparagus

tomato, basil

bush bean

beetroot, lettuce, carrot, celery, mealie, leek, potato, strawberry, radish, cauliflower, cucumber, marigold, petunia

garlic, onion, chive, fennel

climbing bean

mealies, carrot

sunflower, onion and cabbage family

beetroot

bush bean, chive onion, kohlrabi, lettuce

climbing bean

cabbage, cauliflower, kale, broccoli, Brussel sprout, kohlrabi

beetroot, celery, lettuce, onion, potato, marigold, tomato, bush bean, chamomile, dill, thyme, sage, oregano, rosemary

climbing bean, strawberry, garlic

carrot

parsley, dill, sage, bush bean, climbing bean, lettuce, leek, onion, pes, radish, tomato

celery

bush bean, cabbage family, leek, tomato

corn

bean, beetroot, cucumber, squash, potato

cucumber

bush bean, cabbage family, celery, mealie, lettuce, radish, sunflower, nasturtium

eggplant

bush bean, pea, potato, nasturtium

leek

beetroot, bush bean, carrot, celery, onion

lettuce

carrot, radish, onion, spinach, chervil, strawberry

onions

beetroot, cabbage family, carrot, lettuce, leek

parsley

basil, chive, asparagus, tomato

pea

carrot, radish, spinach, turnip

potato

pea, bean

sunflower, tomato, rosemary, cucumber, pumpkin, squash

potato

bush bean, cabbage family, corn, pea, marigold

radish

most vegetables

soya bean

most vegetables, corn

squash and pumpkin family

mealie, radish

potato

strawberry

bush bean, onion, pea, spinach, lettuce, marigold, borage

cabbage family (brassicas)

sunflower

cucumber, sweetcorn

climbing bean, potato

tomato

asparagus, basil, celery, onion, cabbage family apricot, potato, fennel, strawberry

turnip

pea

courgette

nasturtium

Plaastoe! September 2017 41

If you Because do not yet have a of its very strong vegetable garden, but want scent and its antiseptic to start benefiting from growing qualities, lavender makes a your own food, the first step is to find the fantastic spray for repelling insects, perfect spot in your garden. Most vegetables including ants, aphids, whitefly and rust. and fruits need plenty of sunshine, so ensure To make, simply fill 1/3 of a bucket with your spot is not overshadowed by big trees. roughly chopped lavender and fill with boiling In hot climates you may need to provide some water. Let it steep overnight, and then strain. summer shade, especially for leafy greens, Add 5 to 6 tablespoons of grated green chives and tender veg like peas.

Sunlight soap bar. Stir well and decant Make sure the spot isnâ&#x20AC;&#x2122;t too exposed to into spray bottles, then simply pray If you prevailing winds or turbulence. Hedges over your plants and pour down have a pool and or woven fences are ideal as they ant holes when needed. still havenâ&#x20AC;&#x2122;t fitted filter wind, rather than a pool cover, now is the deflecting it. time to do so. It will save you an enormous amount of water during the drier months, not Unfortunately, to mention keeping leaves as the weather and other debris out. warms up the weeds also start growing vigorously again, so be sure to weed them out before they set seed.

´n Lek vir elke seisoen HPC 64 PROTEÏEN-MINERAAL KONSENTRAAT VIR HERKOUERS • Gekonsentreerde bron van ru-proteïen, makro- en spoorminerale vir herkouers • Lae insluitingspeil (10%) • ´n Veelsydige produk, ideaal vir gebruik in: - produksielekke vir bees en skaap - aanpassings- en afrondingsrantsoene vir bees en skaap - uitgroei en afronding van stoetbulle en verse - grootmaak van suiwelverse • Beskikbaar met of sonder ionofore

LAMBING LICK PRODUKSIELEK VIR DIE LAMSEISOEN • Stimuleer uierontwikkeling • Verhoog melkproduksie en beperk die voorkoms van dik biesmelk • Verminder die aantal hanslammers en verhoog speenmassa • Word vanaf 6 weke voor lam aangevul teen 200g/dier/dag – 80% van fetusgroei vind in hierdie tyd plaas • Voer tot 8 weke na lam vir melkproduksie en aanvang van estrus tydens die volgende dekseisoen • Word gebruik as produksielek vir verse tydens die droë seisoen

MULTIMIX 40 KONSENTRAAT UREUMVRYE HOË-PROTEÏENKONSENTRAAT • Ureumvrye hoë-proteïenkonsentraat • Verryk met makro- en mikrominerale • Mengsel van natuurlike proteïenbronne • Verskaf deurvloeiproteïene • Veelsydige aanwending vir die meng van produksielekke vir skape, bokke en beeste

BEEF BOOSTER 18 UITGROEI VAN JONG TEELDIERE, VERSE EN OOIE OP GOEIE KWALITEIT WEIDINGS • Bereik dekmassa vinniger en goedkoper • Verhoog besetting van verse en ooilammers VELDAFRONDING EN GROEI VAN SPEENDIERE • Behaal voerkraal groei op somerveld en aangeplante weidings teen ‘n fraksie van die koste • Kalwers verwagte groei 1.3 – 1.5kg met 1.5 kg lek/dag, lammers 280 – 300g groei met 300g lek/dag

Meer as net voer

www.meadowfeeds.co.za

VEEARTS

Die Molopo-mot kan probleme vir beeste voorspel DEUR DR JOAN KLEYNHANS-JORDAAN

Toe ek in die vroeë negentiger­ jare as staatsveearts in die Kuruman-distrik werksaam was, moes ek dikwels rumen­ o­tomies uitvoer om rumen­ impaksies by jong beeste te verwyder. Die sy van die Molopo-mot, Gonometa postica,

se kokonne het die impaksies veroorsaak. G. postica-kokonne word in die Noord-Kaap, suidelike dele van Botswana en Namibië in swartdoring (Acacia mellifera) en kameeldoring (Acacia erioloba) aangetref. ’n Verwante mot, Gonometa rufobrunnea, word in die Mopani-streek van die Zoutpansbergbosveld aangetref.

D

ie aangetaste beeste was meestal jong diere nie lank nadat hulle gespeen is nie.

Hulle het ’n boepens, maar uiters vermaerde voorkoms gehad.

Dit was my indruk dat die voorkoms van die toestand toegeneem het tydens droogtetye.

Te oordeel aan die baie groot, digte matte sy wat uit hul rumens verwyder is, moes hulle baie groot getalle van die kokonne geëet het. Dit was my vermoede dat die proteïene wat die papies bevat het, vir hulle aanloklik was. Die kokonne was meesal redelik stewig aan die takke van die Kalahari-doringbome

44 Plaastoe! September 2017

vasgeheg en slegs klein getalle het op die grond beland. Party skrywers beweer dat die beeste die kokonne van die grond optel of met doringboompeule verwar. Papies word wel geparasiteer deur ander insekte en dit mag daartoe bydra dat kokonne uitdroog en uit die bome gewaai word. Die groot hoeveelhede sy in die pense van aangetaste diere het dit egter laat lyk asof hulle die kokonne doelbewus uitgesoek het.

Om die symatte uit die beeste se rumens te verwyder was uiters tydsaam. Groot snitte moes in die buikwand van die flank en in die rumen gemaak word om die matte te verwyder. Matte wat nat geweeg is deur andere, weeg tot soveel as 37 kg. Die sydrade van die kokonne gaan los in die rumen en vorm digte, sterk matte van sy wat in ’n mate vermeng is met plantvesels. Dit kon nie opgebreek word nie en moes stadig in hul geheel uit die rumen verwyder word. Natuurlik sou so ’n groot snit ook langer neem om toe te werk as ’n kleiner sny. Gelukkig het ek dit nooit in volwasse beeste aangetref nie, maar meesal in beeste jonger as ’n jaar. Ek onthou dat ek by sommige geleenthede tot sewe beeste op ’n dag in die warm Kalahari-son moes opereer. As mens skaduwee toe beweeg het, het die beeste kriewelrig begin raak omdat die tampanne hulle begin byt

het. Natuurlik wil mens self ook nie graag deur ’n tampan gebyt word nie. Sommige mense kan verlam raak van ’n tampan se byt!

Duidelik neem so ’n groot massa onverteerbare sy en ander veselagtige materiaal wat daarin vasgevang is, ’n baie groot spasie in die rumen op en maak dit vir so ’n dier onmoontlik om genoeg kos te eet en te verteer. Hulle sterf dus aan uithongering. Die proteïenvesels van die sy het ’n baie stabiele drie-dimensionele struktuur en verteringsensieme kan dit nie binnedring nie. Daar is ook geen medisyne wat die sy in die grootpens kan oplos nie.

Dit kom voor asof die toestand nie elke jaar voorkom nie, maar slegs sporadies, soos getuig uit ’n navraag aan “Vra vir Faffa” in 2012, waar die betrokke persoon, wat 150 km van Vryburg af in die Kalahari boer, navraag doen oor jong verse wat gaan lê en ná ’n paar dae vrek. Hul groot pense was gevul met veselagtige materiaal en die boere het spekuleer dat die beeste ’n onverteerbare rankplant geëet het.

Van die boere in die omgewing het meer as 10 verse so verloor. Dit klink asof ’n hele aantal boere tydens die uitbreking nie bekend was met die toestand nie.

Sekere skrywers reken dat daar meer kokonne in droogtetye aan die bome is. Dit is natuurlik ook moontlik dat die diere tydens droogtes ’n groter proteïenhonger het en/of meer geneë is om ongewone goed te eet.

Dr Ingolf Zumpt het in 1970 bevind dat ’n groot aantal beeste in die Kalahari as gevolg van die inname van die kokonne gesterf het.

Die ruspes van G.postica verskyn kort ná die eerste somerreëns op hoofsaaklik swartdoring- en kameeldoringbome. Ek het trouens naby Kenhardt kokonne in Suidwesdoringbome by ’n stilhouplek langs die pad aangetref. Dr Zumpt het bevind dat slegs beeste deur

die toestand aangetas word. Die meeste diere was tussen een en twee jaar oud, maar ouderdomme het gewissel van sewe maande tot vier jaar.

Wanneer beeste die kokonne eet, swel die vesels en stukkies derminhoud heg daaraan vas.

Namate die sydrade rek en meer voerstukkies daaraan vasheg, vorm dit ’n groot matagtige massa. Dit verstop die rumen en belemmer rumensametrekkings en herkou van voer. Diere vermaer geleidelik, verswak mettertyd, en vrek uiteindelik as die massa sydrade en vesel nie uit die rumen verwyder word nie.

Effektiewe medikasie ontbreek.

Trouens die mondelikse toediening van medikasie kan so ’n dier maklik laat verstik.

’n Rumenotomie is al manier om die dier se lewe te red.

Voorkoming is moeilik. Die meeste van die boerderye is ekstensief.

Waar speenkalwers gekraal word dikwels onder Kalahari-doringbome - moet alle kokonne wat op die grond beland het, opgetel word voor vee ingesit word. Beheer van die motte is onprakties en waarskynlik nie ekologies aan te beveel nie.

Die waarnemings deur sommige skrywers, dat daar meer kokonne in droë jare aan die bome is, mag daaraan te wyte wees dat die motte se natuurlike parasiete en siektes swakker vaar onder droogtetoestande.

Die ruspes het fyn, irriterende hare, vandaar die naam brandwurm.

As die ruspe ’n kokon spin, word die stekeltjies in die kokon inkorporeer.

Die sy is van hoogstaande gehalte en Shashe Silk (Edms.) Bpk. het in die vroeë negentigs kokonne by die plaaslike bevolking in die noorde van Botswana aangekoop. Van tyd tot tyd ondergaan G.postica ’n

bevolkingsontploffing en bome word in so ’n mate ontblaar dat slegs kaal bome met kokonne gesien word. Die wisselvallige voorkoms van kokonne, maak volhoubare oeste moeilik. Die industrie het teen ongeveer 2000 doodgeloop.

Die kokonne kan egter lank geberg word en kokonne wat in tye van oorvloed versamel word, kan geberg word vir latere gebruik. Slegs leë kokonne behoort versamel te word, maar bewoonde kokonne gee beter sy. Daar is druk om sulke kokonne te oes, en dit plaas druk op die bevolking van G.postica.

Voëls en sommige klein knaagdiertjies eet die ruspes in die natuur. Motte leef nie lank nie, maar paar en elke wyfie lê ongeveer 200 eiers. Dit broei binne twee weke uit en larwes neem ongeveer twee maande om hul lewensiklus te voltooi Hulle is kos vir verskeie spesies en produseer ook mis wat die grond rondom die boom waarin hul leef, bemes. Papies is die langdurigste fase van die lewensiklus en kan oorwinter.

Indien jy in die Noord-Kaap met beeste boer, wees op die uitkyk vir toenames in kokongetalle in die doringbome tydens sommige seisoene. Wanneer dit gebeur, hou jong vee sover moontlik weg van sulke areas en indien hul buitengewoon begin vermaer, laat hulle deur ’n veearts ondersoek en opereer.

Kellerman, TS, Coetzer, JAW, Naude, TW & Botha, C. 2005. Plant poisonings and Mycotoxicosis of livestock in Southern Africa. Oxford: Oxford University Press.

Zumpt, I. 1971. The Journal of the South African Veterinary Medical Association 42 (4): 315-318.

Plaastoe! September 2017 45

DIERE GEDRAG

Hanslammers DEUR DR JOAN KLEYNHANS-JORDAAN

Tydens droogtetyd kan dit ge­ beur dat die aantal lammers wat hans grootgemaak moet word, toeneem. Dit plaas ’n ekstra las en koste op die boer wat reeds ekstra werk en onkoste het om diere te voer.

W

at is die beste manier om te sorg dat sulke lammers nie net oorleef nie,

maar floreer?

Heelwat boere berig dat die aanhou van ’n aantal melkbokooie die proses baie makliker maak. Bokmelk se samestelling verskil nie te veel van skaapmelk s’n nie. As ’n bokooi deurlopend gemelk word, kan sy vir ’n aantal seisoene aanhou melk produseer sonder om self te lam. ’n Lam het egter bies, verkieslik van ’n skaapooi, as dit ’n skaaplam is, nodig binne die eerste drie tot vier uur na geboorte.

Biesmelk voorsien uiters belangrike teenliggame teen die siektes waaraan die ooi reeds blootgestel is of waarteen sy geënt is. Die biesmelk lewer passiewe immuniteit aan die lammers teen die heersende skaapsiektes wat hulle daarteen sal beskerm totdat hul gestel teen

46 Plaastoe! September 2017

drie maande begin om aktiewe immuniteit op te bou.

Biesmelk se lakserende uitwerking help die pasgebore lam om die mekonium in die dermkanaal uit te skei en sodoende die spysverte­ ringskanaal te aktiveer. Bies is ook ’n gekonsentreerde bron van voe­ dingstowwe wat pasgebore lammers meer weerstandbiedend maak teen koue en help verhoed dat hulle verkluim. Die bies bevat bottervet wat tydens vertering, absorpsie en metabolisme die lam se liggaamstemperatuur verhoog. Die vog wat bies bevat, voorkom ook dehidrasie en oorverhitting. Sonder voldoende biesinname, vrek lammers makliker van siektes, verkluiming, hitte-uitputting en ontwatering.

Dit is raadsaam om van die ooie wat vroeg lam, te melk nadat hul eie lammers gedrink het en die bies in ysblokkiehouers te vries.

Gaan baie skoon te werk. Sodra die bies gevries is, kan hoe­ veelhede van ongeveer 100 ml van die ysblok-

kies in plastieksakkies verseël word en in die vrieskas gehou word vir toekomstige gebruik. ’n Ooi wat kort ná of terwyl sy lam vrek, kan ook onmiddellik ná haar dood gemelk word.

Wanneer die bies benodig word, moet dit by kamertemperatuur ontdooi word en dan in ’n houer binnein ’n kastrol met warm water (nie kokend nie) geleidelik verhit word tot naastenby liggaamstempera­ tuur. Vermy dit om bies direk aan ’n hittebron bloot te stel, want die hitte kan teenliggaampies vernietig.

Ongeveer 50 ml bies per kg moet binne die eerste drie uur gegee word vir optimum effektiwiteit. Ná 24 uur kan die lam se dermkanaal nie meer die teenliggaampies absorbeer nie.

Normaalweg moet lammers reeds binne ’n uur ná geboorte aan hul moeders begin suig. Dit bevorder ook die band tussen lam en ooi.

Wanneer ’n lam, om watter rede ook al, nie binne die eerste uur of twee biesmelk kan inkry nie, moet biesmelk ingegee word. As die lam nie effektief uit ’n bottel kan drink nie, kan ’n maagbuis gebruik word.

Verswakte lammers verstik maklik en die korrekte passering van ’n maagbuis is dalk veiliger. As die lam te swak is om by die ooi te laat, of beseer is of deur die ooi verwerp is, moet hy of sy as ’n hanslam grootgemaak word.

Soms kan ’n jong ooitjie wat pas gelam het, gebruik word om so ’n lam aan te neem. Smeer vloeistof van haar plasenta oor die vreemde lam.

Sy mag dalk so ’n lam saam met haar eie lam grootmaak. Dit werk selde met ouer ooie. Ooie wie se lammers dood gebore is, kan ook soms as surrogaatma’s gebruik word.

As dit nodig is om lammers self groot te maak, moet hulle aanvanklik tot ses keer per dag gevoer word, met ’n geleidelike afname tot drie keer per dag. Hulle moet nooit meer as 250 ml per voeding kry nie.

Ooie laat lammers nie ad lib drink nie, maar beweeg gou weg. Dit is raadsaam dat lammers nie hul pensies oorvul nie. Hou die lam se gewig dop. As voeding optimaal is, sal die lam se gewig binne twee weke ná geboorte verdubbel en dan sal die lam daagliks 150 tot 300 g in gewig toeneem tot op vier maande.

Warmte en geselskap is ook belang­rik. Skape is tropdiere en is rustiger as hulle nie alleen aangehou word nie.

Sommige lammers sal nie spon­ taan ontlas en urineer nie. Dit help om watte met lou water klam te maak en ná elke voeding saggies oor die peri-anale gebied en skede te vee om mis en urinering te stimuleer.

Stimuleer lammers om aan die fopspeen te suig deur dit teen hulle verhemeltes te druk.

Moenie melk inforseer nie aangesien hulle dan maklik van die melk kan inasem en so longontsteking ontwikkel. Bottels, fopspene en ander toerusting wat vir voeding gebruik word, moet elke keer nadat dit gebruik is, steriliseer word. Mengsels moet daagliks aangemaak word en vir die dag in ’n yskas bewaar word.

Watter melk moet die hanslam kry?

Die volgende opsies kan oorweeg word: 1. Bokmelk kan toegedien word aangesien dit nie veel van skaapmelk verskil nie.

2. Beesmelk kan as basis gebruik word. Skaapmelk bevat 7 tot 9% vet in vergelyking met beesmelk wat 3.5% vet bevat, dus kan 10 ml room by ’n liter beesmelk gevoeg word. Die proteïeninhoud moet ook verhoog word en dit is moontlik deur twee tot vier eiergele by ’n liter beesmelk te voeg. Suiker en groente-olies moet nooit bygevoeg word nie.

Dit is onverteerbaar en kan diarree veroorsaak.

3. Kommersiële melkpoeiers vir lammers kan benut word waar melkbeeste en eiers nie op die plaas beskikbaar is nie, en die koste van bogenoemde mengsel te hoog is, veral waar etlike hanslammers gevoer moet word.

Daar is lamvoerders beskikbaar waar ’n klomp lammers gelyk kan drink. Melkvervangers moet teen 2 tot 4 grade gevoer word om spysverteringsprobleme soos opblaas van die melkpens te voorkom.

Lammers sal gou begin peusel. Goeie kwaliteit lusern moet uit die staanspoor beskikbaar wees.

Melkvervangers moet volgens die vervaardiger se instruksies met water aangemaak word.

4. Daar is ook ’n melksurrogaat beskikbaar wat breëspektrummelksuurbakteriekultuur bevat.

Dit gee beskerming teen sekere patogene organismes soos E. Coli en ander nie-spesifieke oorsake van diarree. Biomel is so ’n produk. Daar is ook ’n produk, Bioglobin (Biomel plus kolostrum) beskikbaar wat gebruik kan word in plaas van bies as laasgenoemde nie beskikbaar is nie.

Vanaf die ouderdom van twee weke kan kruipvoeding gegee word, wat help dat lammers vroeër gespeen kan word.

Die volgende voeding kan op die plaas gemeng word 35% Geel mieliemeel 17% Oliekoekmeel (grondbone, soja) 20% Hawermoutmeel 15% Afgeroomde melkpoeier 10% Molassepoeier 2.5% Wit vismeel 0.5% Sout ’n Voorbereide mengsel van vitamienes en ionofore om koksidiose te voorkom, moet ook bygevoeg word.

Gepelde kruipvoer word gewoonlik beter ingeneem as die los mengsel. Smaaklikheid is ook belangrik.

Goeie kwaliteit lusernhooi is die beste ruvoer om hiermee saam te gee.

Kommersiële kruipvoer is beskikbaar en kan ook met sukses toege­ dien word.

Die gemiddelde inname van kruipvoer neem toe van 30 tot 50 g op twee weke, 80 tot 100 g op een maand, en 350 tot 400 g op twee maande. Lammers kan gespeen word sodra hulle 250 g kruipvoeding per dag inneem, gewoonlik rondom ses tot agt weke. Lammers moet egter minstens 15 kg weeg en ses weke of ouer wees. As ligter lammers gespeen word, ervaar hulle ’n terugslag.

Onthou om die hanslammers by jou gereelde inenting- en ontwurmingsprogram in te sluit.

Sommige boere is van mening dat mens nie van hanslammers moet teel nie, omdat swak moederseien­ skappe oorgedra kan word. Na my mening moet mens die omstandighede waaronder die lam hans geword het in ag neem, voordat so ’n besluit geneem word.

Boklammers kan op soortgelyke wyse grootgemaak word. Dieselfde beginsels geld ook vir hanskalwers, hoewel beesmelk natuurlik vir hulle optimaal is!

Plaastoe! September 2017 47

MOTOR

DEUR HEIN EKSTEEN

1

Jou bakkie se binne- en bowerke “Too old to rock ’n roll: too young to die!” haal Bernie Becker aan uit Jethro Tull se 1976-rockalbum. “Dis amper hoe jy my verhou­ding met die inrig van viertrek­voertuie kan beskryf.”

S

ien, Bernie wil nog, want hy het reeds baie, maar die gedaktentklimmery, die in- en uitskuif van sliders en in- en uittel van ammo-bokse het vir hom te veel geword.

“Nou wil ek rustig iewers op ’n mooi plek stilhou, tussen die voorsitplekke deurklouter, my gin ingooi, die skuifdeur oopmaak en ’n heildronk op die sonsondergang instel.

As ek wil gaan lê, gooi ek myself bloot agter­oor. My stoof, yskas, opwasbak is alles om my binne-in die Syncho.”

Bernie trek nader aan tagtig as sestig en het beslis nie sy tyd op aarde verbeusel nie. Bo en behalwe Trans-Atlantiese seiljagvaarte, voetslane deur Suidoos-Asië en die Midde-Ooste het hy oor dekades ongeveer 350 000 km in SuiderAfrika met sy Land Rovers afgelê.

Maar toe hy te oud voel om weer 48 Plaastoe! September 2017

Van Zylspas af te sleep, maar te jonk om op te hou reis, rig hy die Synchro in.

Bernie het sy letsels en T-hemde gewin en verdien sy jenewer in die skaduwee, maar die groener blare moet nog skoolgeld betaal.

“Die belangrikste ding wat jy nie wil hê as jy ’n bakkie inrig nie, is ’n begroting.”

Ons begin sommer by Bernie se eerste gebod: “Toegang is die woord.

Jy wil nie die helfte van jou voertuig moet uitpak om by dit wat jy nodig het, uit te kom nie. Soos by jou bier in die middel van die dag in die middel van die Namibwoestyn.”

Goed en wel. Maar aangesien Mamma ’n onmisbare lid van die ekspedisie en die meeste van die in- en uitpak gaan doen (self jou bier gaan haal indien jy jou gedra), vra ons eerder een van haar susters.

Christine Coetzer slaan die kitaar

by Winelands 4x4 in Somerset-Wes en het ernstige boskredietwaardigheid.

Jammerlik gaan die meeste van ons hande-viervoet onder die juk van ’n begroting. Die kinders se skool- en universiteitsgelde, brandstofpryse. Skaaptjops, amper net so belangrik soos jou brannas, hap aan R180/kg. Dus is daar ’n begroting. En nie ’n mildelike een nie.

“In daardie geval moet die bakkie ’n kappie hê wat agter en aan die kante oopmaak, sodat jy maklik by alles op die bak kan bykom.”

Vervolgens dring Christine aan op ’n ruim ys/vrieskas. Ons praat hier van die moderne gesond­ heidsbewuste mens wat nie meer glo hoender is slaai nie. Natuurlik moet daar plek wees vir vleis, maar slaaigoed en versnaperings dwing ruimte af. En dan moet manlief Dewald se een bier per dag (as hy hom gedra) ook koudmaak­plek kry.

“Dan moet jy besluit of die yskas op ’n volvloer-slider staan, of op ’n yskas-slider en die res van die vloer onder laaie. Vir my is die volvloeropsie beter, siende jy alles makliker kan bereik.”

Wat word dan op die res van die groot slider gebruik om klere en

Los eblief ass ! uit

4

2

3

5

6

1 Verskeie slider-opsies. 2 Die mansmedisynekas 3 Met ’n ingeboude watertenk 4 Daktent 5 Bat wing-afdak opgevou 6 En oopgeslaan gereedskap en die kompressor en drie-boneslaai en sleeptoue en al daai te pak. Ammo-bokse?

Dewald val my net daar dwars in die rede met: “Ons het 20 jaar gelede begin laaie bou, omdat ons ammo-bokse met ’n rooiwarm passie verpes.”

“Ja, oukei-oukei,” paai Christine.

“Ons werk hier met ’n begroting en laaie is duur.”

Die grootste probleem met ammo-bokse is die ruimte wat jy verloor.

“Sit twee van die bokse langs mekaar en kyk na spasie tussen hulle waar jy niks kan pak nie. Die agterkant van enige bakkie is klein en jy mag nie mors nie. Ammobokse word swaar gepak en jy moet in- en uittel, want jy soek mos altyd die ding onder in die verste hoek.”

Daar is egter verdere pakplekmoontlikhede indien Jan Taks jou nie laaie toelaat nie. En hierdie heet in die bos-patois wheel arch-kaste (kaste wat langs die slider en oor die wielvellings gebou word. En ’n uitstekende plek vir jou nommers 10 tot 14 swartpotte maak. En die brandblussers en gasstowe en vuuraanste-

kers (en sommer jou ego, indien daai vaal stadsnommertjie met sy X-Trail deurry en jy met die Hilux vassit).

Alles verloop volgens plan en begroting en jy’t selfs jou dakrak op.

Pas op! Om 20-liter jerry-kanne van daar bo af, af te haal, het jy straks vir Hulk Hogan nodig om hand by te sit.

Nou slaan jy kamp op by Mabuase­hube waar die leeus snags om jou tent baljaar (en jag). Daktent, of grondtent?

“Daktente is veiliger, maar na my mening is dit ’n baie duur stuk toerusting. Jy kan net daarin slaap.

Jy sukkel self om net aan te trek.

Grondtente het beslis meer leefruimte en indien jy iewers heen wil ry, hoef jy nie die tent af te slaan nie en ander mense weet daar kamp iemand en neem dus nie jou plek nie.”

Indien jy die begroting effens kan druk, is die sogenaamde bat wingafdak ’n verdere oorweging.

“Hy slaan maklik oop en toe, en jy het sommer baie skaduwee in die middel van die dag.”

Jy kan selfs kante aanheg en die afdak in ruim vertrekke omskep.

Die vraag wat enige denkende man moet vra: Wat is vir Mamma

die belangrikste? Christene aarsel geensins nie. “ ’n Tafel. En hy moet stewig wees. En hoe maklik ek by hom kan uitkom. Ek soek nie een wat agter tonne ander goed weggepak is nie. Hy moet verkieslik onder die slider, of onder die dakrak wees.”

Dan is Christene ook nie gepla met duur gasstowe nie.

“Vir my is die beste daardie los koppe wat jy bo-op gasbottels vasdraai. Hulle is lig en jy kan die hele stoof ronddra as jy skaduwee soek, of iewers anders as by die voertuig wil kook. Hulle pak ook baie makliker weg.

“Die ander belangrike ding is om jou kosmaakgoed bymekaar te hê.

Sommige mense bou ’n veldkombuis aan die een kant van die kappie.

Ander hou weer alles in een krat vir maklike toegang.

“Maar die belangrikste bly ablusie vir wanneer jy boskamp.” Alhoewel Christine nie wil uitbrei nie, verstaan ek terdeë. Tydens my geliefde Giselle se eerste stap veldin met die grafie en rol witgoud (hoeka

by Mabuasehube) het sy met haar terugkeer geprewel: “Ek voel emosioneel te pletter …”

Plaastoe! September 2017 49

Nuwe Chinese Changan-reeks Ideaal vir die klein beginnerbesigheid

deur Dirk Gallowitz BRING IT ON

Die Changan-maatskappy is in 1862 in Shanghai gestig en met ’n geskiedenis van meer as 154 jaar, is dit een van die oudste Chinese ondernemings wat sake doen met die wêreld buite die grense van China.

Die maatskappy het in 1937 van Shanghai na Chongqing verskuif en is toe al gereken as een van die grootste besighede in China. Dit was egter eers in 1984 dat die Changang-maatskappy begin het om die motorindustrie te betree met die vervaardiging van die eerste besending klein motorvoertuie.

Dertig jaar later, in 2014, het die maatskappy reeds meer as 10 miljoen eenhede wêreldwyd verkoop.

Voor 2013 is die produk in Suid-Afrika verkoop onder die naam Chana, maar toe JMCSA die verspreiding van Chana in Suid-Afrika oorneem, is daar besluit om terug te gaan na die naam Changan.

Vanjaar beplan Changan om die Suid-Afrikaanse mark vir klein besighede behoorlik te takel met die bekendstelling van die Star 111-reeks, wat nou bestaan uit ’n enkelkajuit- en dubbelkajuitbakkie, elk beskikbaar in twee afwerkingsvlakke, asook ’n paneelwaentjie.

Amptelik bekend as die Star 111-reeks, bied die nuwe modelle verbeterde ontwerp asook groter en langer laaibakke. Al die modelle kom standaard toegerus met ’n AM/FM radio met twee luidsprekers, elektroniese horlosie, bekerhouer en ’n Aux-koppelpunt. ’n Volgrootte spaarwiel is ook standaard ingesluit by al die modelle in die reeks.

MODELS

MM CODE

Star III SC STD

STAR 3 1.3 P/U S/C

09511100

Star III SC LUX

STAR 3 1.3 LUX P/U S/C

09511105

Star III DC STD

STAR 3 1.3 P/U D/C

09511120

Star III DC LUX

STAR 3 1.3 LUX P/U D/C

09511125

Star III MINI VAN 5 Seats STD

STAR 3 1.3 5 SEAT F/C P/V

09511220

Star III MINI VAN 5 Seats LUX

STAR 3 1.3 5 SEAT LUX F/C P/V

09511225

Star III MINI VAN 2 Seats STD

STAR 3 1.3 2 SEAT F/C P/V

09511200

Star III MINI VAN 2 Seats LUX

STAR 3 1.3 2 SEAT LUX F/C P/V

09511205

Die enkelkajuit se laaibak is 2,750 meter lank en 1,520 meter breed wat die grootste laairuimte in sy klas is. Twee afwerkingsvlakke naamlik ‘Standard’ en ‘Lux’ is beskikbaar. Die totale lengte van die enkelkajuit is 4,560 meter en die breedte is 1,645 meter. Brandstofverbruik word aangegee as 7,8 l/100 km.

Die dubbelkajuit se totale lengte is 4,660 meter en is slegs 100 mm langer as die enkelkajuitmodel met die laaibak wat 2,060 meter lank en 1,520 meter breed is. Ook die dubbelkajuit is plaaslik in twee afwerkingsvlakke beskikbaar, naamlik die ‘Standard’ en die ‘Lux’, met die Luxweergawes in beide enkel- en dubbelkajuit wat lugversorging en elektriese vensters bied. Die dubbelkajuit in die ‘Lux’-gewaad kry egter ook ’n sentrale sluitstelsel ekstra.

Die amptelike brandstofverbruik vir die dubbelkajuit is 7,2 l/100 km.

Die derde model in die reeks is die ‘Minivan’ wat slegs in ‘Standard’-afwerking beskikbaar is. Die oulike klein paneelwaentjie wat slegs 3,980 meter lank is, bied toegang tot die laairuim met ’n kantskuifdeur asook ’n volgrootte agterdeur wat na bo oopklap. Die paneelwa se brandstofverbruik word aangegee as 6,5 l/100km.

Al drie modelle het ’n brandstoftenk met ’n kapasiteit van 40 liter en weeg 2,4 ton leeg met ’n maksimum laaivermoë van 1 ton. ’n Verdere verbetering in die nuwe reeks is die groter 14”-wiele met 175/70R14LT bande op die bakkiemodelle.

Die paneelwa kom egter met smaller 165/70R14 rubber. Die gevolg is ’n grondvryhoogte van 155 mm by al die modelle.

Die kajuit het geensins beknop gevoel vir my 1.85 meter lyf nie en die agterste sitplekke se knie-, kop- en skouerspasies was heel aanvaarbaar. Dit gaan maar sukkel om die plaaslike eerste span se pak in te kry, maar dan weer is daar genoeg spasie in die laaibak waar hul selfs plat kan lê.

Die uitleg is spartaans, maar op die keper beskou is dit tog werkesels en nie skouperde nie. Afwerking en die harde plastiekpanele is ook nie sleg op die oog nie. Die lugversorger, radio en elektriese vensters het goed gewerk. In geheel bied die Changan-dubbelkajuitbakkie ’n aantreklike pakket vir die prys.

Die nuwe Changan-reeks word aangedryf deur ’n kragtiger 1,243cc-petrolenjin wat 72kW en 119Nm wring­ krag se piekverrigting lewer en deur die voorwiele via ’n 5-gang handratkas trek.

Ek het die dubbelkajuit ‘Lux’-model in Gauteng se besige Vrydagmiddagverkeer bestuur. Van 40 kpu stop/ gaan-stadsry tot oopketel op die snelweg op pad lughawe toe! Teen 120 kpu topspoed sing die toere tussen 3000 en 4000 rpm en die pad- en windgeraas pla, maar die klein Chinees het heel padvas gevoel ten spyte van my bestuurstyl wat my passassier soms hemeltoe laat roep het. Die vliegtuig wag vir niemand nie, so toe moes die klein Changan dit maar ontgeld!

Die Changan-reeks bied vir die beginnertoetreder ’n meer bekostigbare alternatief tot ’n tawwe besigheids­ wêreld daar buite. Die vorige Chana-bakkies het baie kritici op hul neuse laat kyk en ek is van mening die nuwe verbeterde Changan-modelle kan straks net weer so maak.

Vir gemoedsrus kry kopers ’n waarborg van 3 jaar/100,000 km.

Nuwe 1 Ton Changan Ster III Reeks

Die bekostigbare laai-vrag oplossing vir jou besigheid.

From R 139 990

BRING IT ON

GAUTENG: BRAKPAN 011 740 7871 CENTURION 012 660 1097 EAST RAND 011 915 8444 KEMPTON PARK 011 394 7908 PRETORIA NORTH 012 546 4503 SILVERTON 012 804 7077 WEST RAND 011 668 0300 VEREENIGING 016 455 5131 NORTH WEST: BRITS 012 252 8525/6 RUSTENBURG 014 592 5400 KLERKSDORP 018 462 4226 TRICHARDT 017 638 0725/6 KZN: PIETERMARITZBURG 033 394 2595 RICHARDS BAY 035 789 2655 FREE STATE: BETHLEHEM 058 303 5661 BLOEMFONTEIN 051 447 7042 WELKOM 057 050 0050 LIMPOPO: MOKOPANE 015 491 2855 TZANEEN 015 306 0136 EASTERN CAPE: HUMANSDORP 042 291 0086 PORT ELIZABETH 041 484 1905 NORTHERN CAPE: UPINGTON 054 338 8833 WESTERN CAPE: PAARL 021 871 1317 PAROW 021 9304613 SWAZILAND: 00268 2518 7867

www.changansa.co.za

OP REIS

52 Plaastoe! September 2017

Van mango’s en ’n karbegrafnis DEUR HEIN EKSTEEN

Lowergroen plekke vertel natuurlik óók baie stories. Dwerge, feetjies en elwe leef immers in plekke met bome en berge en waterstrome.

Maar die kleurvolste stories blom in dorre, vaal woestynlandskappe.

Soos die Tankwa-Karoo wat hulle vir jou kado gee. Straks omdat daardie mense hul wêreld moet inkleur.

1 Plaastoe! September 2017 53

2

So sit Wally Lange, my beminde Giselle en die uwe ’n wyle gelede by die Tankwa Padstal in Wally se nuut­geboude plaspoel. ’n Ronde bak­steen­dammetjie met sitplekke reg rondom. Net die regte diepte. Die dam se rand is breed genoeg vir glase vol van dit wat eens water was en jy kyk salig oor die dorre vlaktes tot by Pramberg.

Terloops, Wally het die dam só geplaas dat hy van agter die kroeg­toonbank die meisies in hul skamele baai­broekies onder die oog kan hou. Nié hieroor, of daaroor nie. Bloot vir wanneer een van hulle wil verdrink en hy sy Bay Watch-ding moet doen.

N

og ’n feit: die poel word volgehou met boorgatwater. Só sout, dit laat die seewater by Tietiesbaai na bottelwater proe.

Kom vrind Francois van die Bokveld aangery. Nou, Francois was toe tydelik op die waterkar. Nié omdat hy nie sy drank kon vat nie (hy is immers ’n man wat gereeld kerk toe gaan). Eerder beseringstyd.

Maar sy Verlosser leef en Francois se olikheid is tydelik. Die punt is: Francois was desnoods onder die invloed van nugtere denke. En dus ’n man wat die waarheid sou praat.

Hy leun met sy elmboë op die dam se rand en voel-voel aan die water. “Ou Wally,” sê Francois in sy gruisstem. “Hierdie water is só sout, gooi jy ’n bevrore snoek

3

in dié dam van jou, swem hy binne ’n minuut.”

Spring is weer ’n platjie van ’n anderste water. Alhoewel hy nie die tyd van sy storie op die waterkar was nie, is hy ’n man van voortreflike inbors en kan sy woord as ongelieg aanvaar word.

“Gaan ek en ’n mater om veld en skaap te loop kyk hier onder in die Ceres-Karoo.”

Regdenkendes kan geredelik aanvaar met padkos in die koelboks.

Wanneer die veld darem net té droog lyk, moet die kele ten minste nat gehou word.

In die oujare het behoeftiges noodgedwonge klere van ou meelsakke genaai.

“Ry ons so en daar kom ’n donkiekar van vooraf aan. Die vreemdste ding is, daar’s nie ’n leiselsman op die karretjie nie. Die donkies hou egter koers en lyk asof hulle presies weet waar hul voer en rus wag. So in die verbygaan sien ons twee manne agterop die kar lê. Lippe teen die klippe van die rooiproppie en vas aan die slaap.”

Maar Spring en sy maat stu voort, kyk veld en maak nat soos die behoefte hom voordoen.

“Later kom ons weer terug en daar staan die donkies met karretjie en al voor ’n toe plaashek. Ons hou stil. Ja, die manne op die karretjie dut nog.

Stilletjies maak ons vir plaashek oop, span die donkies uit en lei hulle deur. Ons maak weer die hek toe en druk die disselboom deur die hek.

Nou span ons weer die donkies aan die anderkant van die hek in. En ons wag. Later kom die manne by. Sit regop. Vryf slaap uit die oë en die songebakte babalaas uit hul koppe.

Hulle sit skielik orent en bekyk die spulletjie. Hoe, wonder hulle luid, sou die donkies deur die hek gekom het? Hoe?” Selwers sien ek onlangs ’n plek genaamd Rykman op ’n padkaart.

Kort duskant Die Mond waar Tant Linda Hough eendag vir my gesê het, “Met jou kan dit nié goed gaan nie”. Oor my meelsakbroek. In die oujare het behoeftiges noodge­ dwonge klere van ou meelsakke genaai. Maar met ’n mengsel van water, lampolie en boerseep ’n doepa gefatsoeneer waarmee die drukwerk uitgewas is. Net die armstes onder die armes en toetental reddeloses het klere gemaak met die woorde en koringhalms nog op die hempgoed te sien.

Nietemin. Ek kom die Sondag by Rykman aan. ’n Rampsalige gehuggie. ’n Entjie weg, ’n klompie kruiperige doringbome oor ’n antieke motorwrak met die enjinkap oop wat lyk soos ’n dier wat uit die lydensbeker drink en ten hemele skal. ’n Tante wat oud genoeg lyk om Metusalem se geboorte te kan onthou, druk die huisie se kermende deur oop en kom aangedraf. Rosyntjiegesig. Gebitloos. Sy trek op pad 4

54 Plaastoe! September 2017

5

haar voorskoot reg. Druk ontsnapte korreltjies onder haar kappie in en kom staan langs die bakkie.

Sê sy onbeskaamd, “Meneer het nie dalk ’n siegret vir my nie, asseblief?”

Ek gee haar vier. Sy asem die rook diep in. Hou hom daar. Blaas uit en staar die rook met misnoeë agterna. Asof sy ’n geliefde aan die dood afstaan.

“Sê ek laas Woensdag vir my ou man, hy moet die baaisiekel vat en loop rookgoed koop.”

6

Daardie jare was die naaste winkel aan Rykman die een in Opdie-berg. Om en by 120 kilometer en twee bergpasse weg. “Maar hy ry nie. En elke dag praat ek harder.

Maar hoor is min. En Meneer, toe hy gistermiddag nog nie gery het nie, toe hou ek laasnag terug. Va’more toe ry hy. Kyk, daar loop sy spore.”

As ek op ouderdom tagtig bereid is om my fiets op te neem om 120 kilometer agter ’n pakkie twak aan te ry, bloot omdat ek die vreugdes van die vlees ontsê word, loop my

besigheid klopdisselboom. So kom ek laatmiddag op Wally en Henriette se plaas De Vloeren aan.

Henriette sê met die afpakslag, “Kyk daar!”

Dotjie, die fox terrier, kom met haar ronde lyfie aangedraf. Kort op haar hakke volg ’n swart-en-wit skaaplam. “Dis Frikkie,” stel Henriette my aan die hanslam bekend.

“Hy’t vir Dotjie aangeneem as sy ma.

En slaap nou saam met Mamma op ons bed. Maar die outjie is nog nie lekker ge-house train nie ...”

1 Leon Mostert, die man agter die stuurwiel tydens die lyk se avondrit (eerste bladsy van artikel) 2 Wally se dam waar bevrore snoeke wederswem. 3 Henriette en Frikkie saam met die aangenome moeder Dotjie 4 Die wapad roep na Mount Ceder se olyfboorde en verby. 5 Jannie Nieuwoudt, die dapper organiese boer 6 Die stralekrans haal ons in.

7 Jannie se weerkaatsende grassnyer 8 Wingerde in die Sederberge

8

7

Stories. Die waarheid gelieg, óf die lieg waargepraat. Maak nie saak nie. Stories gee kleur. En viooltjies in die voorhuis is ongetwyfeld blou en rooi.

Met dié wete in my hart, druk ek Dulcie (ons Hilux 6-silinder, 4-liter petrol) se ruim voorstewe vroegoggend teen Skitterykloof uit, die Koue-Bokkeveld in. Op pad na Jamaka, ’n organiese vrugteplaas wat spog met mango’s.

Ja, mango’s in die Sederberge skuins anderkant Algeria.

Die son kom reg agter ons op en met die stof uit daardie rigting belig, lyk dit asof ek en Dulcie deur ’n stralekrans omgeef is. ’n Goeie teken vir die opspoor van die oorvertelbare.

Halfpad teen Katbakkies se onmoontlike steilte af, word die Rietrivier sigbaar. Dit is hier waar die digter Boerneef vertel van hoe hy as kind gedurende die vroeë

wintermaande die skaap vanuit die ysige Bokveld moes afjaag na die laerliggende en warmer Karoo.

By die Rietrivier aangekom, moes gekyk word of die voorbok deur die rivier sou loop. Loop die bok deur, volg die skaap. Verseg die bok ...

Vreemd. Gedurende die oujare was die voorbok ’n bate. Vandag is hy ’n las, ’n belhammel (wat natuurlik met die klok om sy nek óók ’n tropleier is).

Só was daar vanmelewe die gesegde om “Iemand ’n pas na die Koue Bokkeveld te gee”. Dit het beteken daardie persoon is ter dood veroordeel. Tot vandag toe praat ons van oorledenes as bokveld toe.

Seker vanweë daardie geweste se ongenaakbaarheid.

En ongenaakbaar is die stuk grondpad waar jy links hou by Matjiesrivier, in plaas van reguit aan oor Eselbank na Wuppertal. Dulcie skud en skommel en kreun oor die

sinkplaatpad. Toe die ou haar lyf op een kol bykans dwars in die gepuinde pad gooi, skakel ek oor na viertrek.

Verby die Stadsaalgrotte kotiljons my tande. Ek wil eers van plan verander en eerder by Kromrivier se Nieuw Brew-bierbrouery die handdoek ingooi, maar vir die vryskutskrywer is pligsversuim ’n onbekostigbare luuksheid. Netsó

by Cederberg Wines se proelokaal op die plaas Sanddrift waar die wingerdstompe knoetsig hul herfsblare teen die oggendson afwys. Op pad terug sal ek daar inval, belowe ek my.

Skaars verby die Algeria Kampeerterrein, of die pad na Jamaka swaai links weg.

Jannie Nieuwoudt hap-hap aan 60.

Vee egter die grys bossiehare (sien ’n perdeblom in die geestesoog) uit die prentjie en met sy tenktop en modieus geskeurde langkortbroek is hy ’n tiener. Die huppel in die stap.

9 André Stander en die wederopgestane Nuts 10 Op Commando 11 Hierdie engel vergesel die oorle­dene se siel na Karhemel. 12 Pieter Andersen lei die diens. 13 Die oorledene se aankoms 14 Die laaste keer wat die Peugeot ’n gat van homself maak. 15 Opgetofde begrafnisgangers 16 By die kluit-klap op die enjinkap 17 Gewyde eerbetuigers 18 Ek sal hier, gat omhoog, vir julle bly wag. 19 Hierdie mouter vertel alles. (op die volgende bladsy)

9 56 Plaastoe! September 2017

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Plaastoe! September 2017 57

Ongebonde. Praat met Jannie en jy kom vinnig agter hy het elkeen van daardie grys hare verdien. En hy dra hulle soos Honoris Crux, toegeken vir uiterste dapperheid.

En uiters dapper was hy. Nié op die grens nie. Eerder op sy vrugteplaas ongeveer 20 jaar gelede.

“Niemand in hierdie omgewing het daardie tyd organies geboer nie. En vir iemand soos ek wat nie ’n boerdery-agtergrond het nie, was dit bitter moeilik om van tradisionele boerdery oor te skakel na organies.”

“Jy besef baie vinnig hoe meer jy bemes hoe meer besoedel jy die rivier. … wanneer jy bespuit, maak jy die goeie organismes tesame met die skadelike dood.”

Jannie se nering was aanvanklik geologie. En soos met die meeste lewensveranderende besluite wat mans neem, kom dit met die skoner geslag wat die hart binnesluip.

“Ek het my vrou in Namibië ontmoet waar ons beide as geoloë gewerk het. Dit was eers nadat ons kom boer en die kinders aankom het, dat ons besluit het die storie moet

19 58 Plaastoe! September 2017

verander. Dis een ding om kos te eet wat met gifstowwe bespuit is. Dis ’n ander om die goed vir jou kroos in te jaag.”

Jamaka lê in ’n mesgesnyde kloof al langs die Rondegatrivier.

“En vir iemand soos ek wat nie ’n boerdery-agtergrond het nie, was dit bitter moeilik om van tradisionele boerdery oor te skakel na organies.”

“Jy besef baie vinnig hoe meer jy bemes hoe meer besoedel jy die rivier.

En hierdie is hoeka ’n wildernisgebied. Die ander ding: wanneer jy bespuit, maak jy die goeie organismes tesame met die skadelike dood.”

Hierdie verligte denke kom natuur­lik met ’n premie.

Tradisioneel-geboerde bome is gewoond om met bemestingstowwe gevoer te word. Neem die voeding

weg en die bome is te verhonger om die volgende jaar ’n goeie drag aan te sit. Die vrugte is gevolglik minder en kleiner.

“En ons het nie geweet van organiese metodes om peste mee te bestry nie. Dit is nou veral vrugtevlieë. Die ander groot probleem was dat vir die eerste drie tot vier jaar kan jy nie die vrugte as organies verkoop nie. En daardie jare was daar in elk geval nie eintlik ’n organiese mark nie.”

Jannie is egter nie ’n kêrel wat sy tyd verbeusel met die oënskynlik onoorkombare nie. Met sy vragmotor vol sakkies lemoene gelaai, het hy omliggende plakkerskampe en minderbevoorregte gebiede betrek en daar gesmous.

Uiteindelik het hy die bemes­ tings­pro­bleem opgelos deur sy skape, hoenders en ganse se mis te komposteer. Die vrugtevlieg se vlerke word deur ’n toelaatbare produk uit Australië geknip.

Jamaka se probleme het egter nie soos rein gewetens uit baie van ons regerende partylede se koppe verdwyn nie.

“Ons produksie is baie minder.

Maar vandat ons goeie markte gevind en bekend geraak het, is dit nie eintlik meer ’n probleem nie. Die goeie pryse vir organiese produkte maak baie op vir die oesverlies.

Jannie se organiese inkomste ewenaar nou dié van sy vorige tradisionele praktyke.

“Ons uitgawes verbonde aan verpakking, arbeid en vervoer is baie minder. Ek sou sê ons vaar tans baie beter as voorheen.”

Jamaka boer vooruit. Dus maak dit sin dat buurboere die lig sal sien en ook saam met die natuur boer.

“Hier is ’n paar wat op klein skaal probeer. Maar die tradisioneel kommersiële boere het net nie die aptyt vir daardie baie duur en riskante oorskakeling nie.”

Jannie gaan wys die plaas met sy reuse-kampeergeriewe in ’n bosboomwoud langs die rivier. “’n Ou omie het eendag vir my die beste raad ter wêreld gegee. Die ou kêrel was glo in die spesiale klas op skool, maar het geweet van boer.

Sy raad was dat boere elke maand ’n kontantinkomste moet hê. Jy moet elke maand kan oes. Met die kampgeriewe en huisies oes ons baie maande van die jaar.”

Ek is hier vir mango’s en hulle hang persblou soos paartieballonne aan die bome.

“Ons het natuurlik probleme met bobbejane wat die vrugte eet, maar ons het dit ook opgelos. Ek het pale met sonpanele en waterdigte radio’s bo-op. Sodra die son opkom, begin die radio’s speel. Die bobbejane hou glad nie van mensstemme nie.”

Jannie wil egter nie uitpraat oor watter radiostasie Kees se ongewildste is nie.

Dulcie en die drywer skud-skud weer die langpad terug. Verby die wynproelokaal. Later verby die bierbrouery. Te kapoet.

Ook maar goed. Die volgende dag ontmoet ek, soos my oorle Ouma Malie outyd gesê het, ampertjies my Heiland.

Nuts & Bolts Rally is op pad na die Tankwa Padstal om Suid-Afrika se eerste karbegrafnis te hou. Die groep bestaan uit ’n klomp manne wat van ouer motors, verlate stofpaaie, koue bier en brannas hou.

En vir hul naaste omgee.

“Nuts & Bolts is ’n broederskap van ouens wat, bo en behalwe, van ouer karre en sportsmaak hou, geld insamel vir kankerlyers.”

Die karre moet ouer as 1986 wees.

Bloot omdat tjorre uit daardie jare vir lede sentimentele waarde inhou. Ford F100s en F250s, Anglia’s, Cortina’s, ’n Chev Commando. En hierdie was die karre wat die manne in die 1960’s en ‘70s opgesoep het met kroumrims en breë tekkies wat knap binne melkbotteluitgerolde wielboë pas, tuisgemaakte turbo’s, rooi fykfur op die dêshborde, resiesstrepe, scoops en spoilers.

En jou cherrie op die skaapvel sietkawwer op pad na ’n uitsigpunt waar die stad se liggies binnekort in haar ogies gaan skitter. Die eighttrack loop oor van Jim Reeves. En die zef-hondjie in die agtervenster wat sy ogies betaamlik toemaak.

Hopelik.

Pieter Andersen is die Koning Arthur van hierdie Ridders van die Ronde Roetes (hul renne bestaan gewoonlik uit sirkelroetes).

“Nuts & Bolts is ’n broederskap van ouens wat, bo en behalwe, van ouer karre en sportsmaak hou, geld insamel vir kankerlyers,” vertel hy nadat hy ’n paar windgat esse met sy Corolla by die bymekaarkomplek iewers tussen Karoospoort en die Tankwa Padstal op die R355 tussen Ceres en Calvinia gegooi het.

Braaivleisvure brand. Manne en vroue in begrafnisklere

getooi drink lang sakramente vir geestesvoorbereiding. Hulle deel ook mildelik uit. ’n Brandsiek wegloophond kom aangedraf, geroep deur die belofte aan ’n stukkie wors en water. Hy kry sy aalmoes.

Ons vertrek na die padstal toe waar Wally reeds die graf met sy geelmasjien gegrou het. Iemand wonder hardop of die wegloophond nie as Nuts & Bolts se gelukbringer saamgeneem moet word nie. André Stander laai die brak plotseling in.

En doop hom Nuts.

Pieter: “Ons begrawe vandag ’n 1979 Peugeot GR. Die ding het ’n paar jaar gelede teen die Oubergpas aan die brand geslaan en die manne moes die vlamme met ’n drie­liter­boks wyn doodgooi.

Maar hy’s weer heel­ge­maak, want daar’s niks wat rally- en stock car-mekênnieks nie langs die pad kan reg­maak nie. Later, teen die Ganagapas val die bliksem se exhaust-system af. Toe besluit ons: Voordat iemand weer probeer om die kar reg te maak, begrawe ons hom eerder.”

Die begrafnisgangers staan hoofde omlaag om die oop graf.

Die lyk word kop eerste ter aarde bestel met die stertkant wat na die volgende lewe reik.

Johan Moelich lewer namens die dooie ’n elegie, “Nou ja, boys en girls van Nuts & Bolts, dis tyd om te groet. Gaan in vrede en doen net goed. Kom kuier so af en toe vir ’n koue bier en ’n lekker lag. Ek sal hier, gat omhoog, vir julle wag.”

Ons sit later die middag langs Wally se plaspoel. Die een waarin snoeke uit die dode opstaan. Die oorlede Peugeot met sy agterstewe afgeteken teen die berge sal nie weer opstaan nie. Maar Nuts, waar hy rondgevreet in André se arms lê, is van ’n lewende dood gered.

En dit is ’n viooltjiestorie uit ’n plek met woestynblomme wat die waarheid fleur.

Plaastoe! September 2017 59

LEKKERBEKKIG

My oorle pa het altyd so daarvan gehou om ’n potjie te maak.

Seker omdat dit so ’n lang proses was en hy lekker rondom daai vuurtjie kon dans en stories vertel, en so enetjie vat.

Net hier en daar, jy sien. ’n Man moet darem die potjie en dinge nat hou dat hy nie droogkook nie. Maar ook nou nie so dat hy ’n lang sous maak wat oor die bord gaan loop soos ’n weghol Jack Russel wanneer jy hom opskep nie.

60 Plaastoe! September 2017

& Pie G

KKI

R DEU

BE KER

LEK

L

NC

U EUR

NIE

ER EB

D Oâ&#x20AC;&#x2122;S T O F

Plaastoe! September 2017 61

So besluit ons toe om op die snoekskuite in die Kaap te loop visvang. Die boot slaan see in stiptelik vieruur die oggend.

En ons moet regmaak om nog uit die Kaap te ry en in Kalkbaai aan te kom teen daai tyd.

In sy wysheid besluit Pappa toe om die vorige aand ’n potjie aanmekaar te slaan. Nou maar hoekom nie?

E

k het daardie dae nog in ’n mooi ou woonstel in Vredehoek gebly, met geen braaigeriewe nie.

Daar was wel ’n pragtige tuin voor die woonstelgebou, waar almal gewoonlik gebraai het. Daar kon mens die braaiery gade slaan en inval sou jy wou.

Dis waar Pa toe sy vuurtjie opslaan, die stoele lekker uitpak, sy koelboksie oopmaak en al sy verversings, die vleis, groente, sousies en geheime doepa netjies uitstal. Nou gaan ons braai!

In my wysheid het ek ’n vriendin saamgenooi vir die potjie en die visvang die volgende dag. Sy was nog nooit uit op see nie en slaap ook sommer oor vir die vroeg opstaan.

Daar sit ons drietjies nou lekker voor die vuurtjie en my pa begin met sy manewales. Toe ’n aantreklike jong dame daar verbystap, word sy ook sommer summier genooi en sluit by ons aan. Dit gaan te lekker.

Die vleis word eers mooi bruin gebraai, nog kole eenkant reggemaak om die potjie aan die prut te hou. Ons is op die witwyn.

So gaat ons aan en die wyn vloei.

Dis naderhand tienuur. Ek sien my vriendin se tong begin bietjie sleep, sy het blykbaar nog nie geëet die dag nie. “Pappa, ons moet nou die groente insit, die meisies is honger,” fluister ek vir hom. Hy gee so dansie en sê: “Dis tyd vir die groente, dames. Ons is nou op die hond se rug, vanaand gaan julle, jul vingers

62 Plaastoe! September 2017

afkou.”

Hy maak toe so. Nog net so driekwartier dan knaag ons. Ons besluit om sommer daar op die gras te eet, dis so mooi aand. Ek kry solank die eetgerei uit die woonstel uit. Almal sit met borde en messe en vurke ̶ merke, gereed, eet op hul stoele en wag. Ek sien die kole begin een vir een doodgaan. Pappa het vergeet om nog ekstra vuur te maak.

Ek wil nog ’n stomp vat en opsit toe hy dit uit my hande uit gryp en sê: “Nee! Vanaand kook ék vir julle.”

Hy slaan op sy bors met die stomp en wys groots met die stomp hoe lekker dit nou gaan wees. Met dié stamp hy die potjie om dat die hele lot doer trek, almal se oë honger en vasgenael op die lekker vleis, die amper perfekte groente en daai lang sousie wat in die gras verdwyn. Die geel pampoentjies sit so mooi op die grashalms, dit lyk asof ’n golfer hulle sommer net so kan ‘optee’ en in hul moer in slaat.

Ek sug. My vriendin begin ’n traan pik. Ek mik vir die kombuis om toebroodjies te loop maak. Pappa kruip op die grond om te sien of hy iets kan red, mompelend: ”Moenie worry nie man, daar’s niks fout met die vleis nie, ons spoel dit net onder die kraan af en skep op.”

Ek merk op dat ons ander gas stilletjies die pad gevat het. Dis hoe ons visvangtrippie begin het. Al wat ek daarvan sal sê, is dat my vriendin heeldag oorboord gehang en brul het – groen van die siek, met my pa in die agtergrond wat van tyd tot tyd so ’n stil laggie uit sy mou laat glip. Ons het darem ’n paar snoeke gevang, nie met aas nie …

PA SE POTJIE BESTANDDELE 1 kg kortribbeesvleis 500 g beespotjievleis met bene aan 2 uie, gesny 1 stokkie seldery, gesny 2 groot wortels, in ringe gesny vir die begin van die pot 1 pakke klein worteltjies wat jy later heel gaan byvoeg 1 pakkie patty pans – klein murgpampoentjies, skorsies, ens. na smaak 10 klein uitjies, geskil en heel gehou 10 klein aartappeltjies, geskil of nie, heel ’n paar takkies tiemie 5 lourierblare heel en gewas olyfolie ’n paar blaartjies vars salie, fyngekap ’n takkie of twee vars roosmaryn, fyngekap en van die takkie afgehaal droë witwyn of beesaftreksel klein kooltjies, in die helfte deurgesny (opsioneel) METODE

◆◆ Begin met ’n lekker groot pot wat jy warm maak oor ’n oop vuur, of op die stoof as jy binne kook. ◆◆ Maak seker jy het voortdurend genoeg kole om onder die pot in te sit (sien my storie). ◆◆ Maak ’n bietjie olyfolie warm en braai die uie tot deurskynend. ◆◆ Voeg die seldery en gesnyde wortels by en braai vir so vyf minute. ◆◆ Verwyder uit die olie en braai nou die vleis individueel tot mooi goudbruin. ◆◆ Jy kan die vleis in sarsies braai sodat elke stukkie ’n mooi bruin kleur kry, haal uit die pot en sit saam met die gebraaide uie eenkant.

◆◆ Wanneer jy al die vleis mooi bruin gebraai het, moet jy al die gebraaide uiemengsel en vleis terugsit in die pot. ◆◆ Voeg die opgekapte vars tiemie, roosmaryn en salie by en roer lekker deur, gooi ook die lourierblare by. ◆◆ Braai als saam vir so drie minute; net om die kruie bietjie wakker te maak. ◆◆ Nou kan jy óf witwyn óf beesaftreksel byvoeg, nie te veel nie. Voeg eers ’n koppie by en hou die res eenkant. Jy kan altyd later nog bysit maar dis moeilik om die vog weg te kook indien jy van die begin af te veel insit. Onthou, die groente wat jy later gaan byvoeg bevat hul eie water, en word deel van die gereg. So hou dit in gedagte. ◆◆ Nou kan jy maar terugsit en net daai vuurtjie aan die gang hou.

Roer die pot so elke halfuur om te sien wat in hom aangaan. Hou die vogvlakke konstant, al die bestanddele hoef nie onder water te wees nie. ◆◆ Wanneer jou vleis so halfgaar is, is dit tyd om die aartappels en klein uitjies by te voeg. Probeer hulle onder die vogvlakke kry sodat hulle nie droog aan die ander kant uitkom nie. ◆◆ Ná so halfuur tot ’n driekwartier moet jy die aartappels met ’n vurk toets. Hulle moet nog nie heeltemal sag wees nie, so halfgaar is genoeg. ◆◆ Dis nou tyd om die pot een laaste keer lekker om te roer. Nadat jy die klein patty pans ingesit het moet jy hom los. Dan is roer verby!

◆◆ Sit nou al die patty pans, skorsies, worteltjies, murgpampoentjies ensovoorts in die pot. Sit hulle eweredig sodat almal iets van elk sal kry.

Laastens kan jy die kooltjies, wat jy in die middel deurgesny het, soos ’n tipe hoed opsit. Nou gaan dit omtrent so halfuur na ’n driekwartier vat voordat jy kan eet. Sit solank die rys op want jy wil nie vir dit wag wanneer jy daai eerste skeppie vat nie.

Bedien met ’n lekker kropslaai en wilde rys. As jy van kapokaartappels hou, sal dit ook werk, selfs koes-koes en stampmielies. Maar tradisioneel is rys reg.

Plaastoe! September 2017 63

BEESSTERT Hierdie snit is altyd as deel van afval beskou en was spotgoedkoop.

Nie meer vandag nie, dit word hooggeag veral wanneer dit by prys kom. So laat jouself genoeg tyd toe om die pot baie stadig en lank te kook, totdat die vleis van die bene afval. Ek verkies om hierdie dis in die koolstoof te maak en oornag in die oondjie te laat staan. Dis die perfekte lae, lang temperatuur daarvoor. Jy kan jouself dan maar regmaak vir ’n smullekker middagete die volgende dag.

TRITTO

Die Italianers begin elke bredie of enigiets wat ’n ruk in ’n potjie gaan spandeer met hierdie mengsel.

Maak sommer die resep trippel en hou dit in die yskas, dit sal jou bredies transformeer. Ook enige ‘stock’ sal nooit weer dieselfde wees as jy die tritto gebruik nie.

64 Plaastoe! September 2017

BESTANDDELE 1 medium ui 1 wortel 1 toontjie knoffel halwe stokkie seldery 1 stokkie roosmaryn 6 vars salieblaartjies genoeg goeie olyfolie wat als sal bedek METODE

◆◆ Sit al die bestanddele in ’n voedselverwerker en kap dit fyn ◆◆ Maak seker als is goed gemeng. ◆◆ Sorg dat die olyfolie alles bedek en gebruik soos wat jy dit nodig kry.

Die stert BESTANDDELE 2 eetlepels olyfolie 225 g tritto 700 g beesstert 4 toontjies knoffel 300 ml droë witwyn – of rooiwyn as jy dit sou verkies 350 g geblikte tamaties 2 vars lourierblare

1 eetlepel vars gekapte pietersielie ’n paar stokkies vars tiemie sout en swart peper na smaak 2 eetlepels fyngekapte vars basiliekruid METODE

◆◆ Maak jou pot warm en braai die tritto vir so drie minute. ◆◆ Sit nog ’n paar kole op of verhoog die hitte en braai die stert stukstuk tot goudbruin. ◆◆ Verwyder die tritto en sterte uit die pot met ’n lepel wat gaatjies het. ◆◆ Gooi die meeste van die olie af. ◆◆ Sit nou die vleis en tritto terug in die pot, steeds op hoë hitte. ◆◆ Voeg die wyn, tamaties, lourierblare, gekapte pietersielie en die tiemiespriete by. ◆◆ Bedek en kook vir so uur en ’n kwart, of tot sag Ek los myne oornag in ’n baie lae oond. ◆◆ Verwyder die vleis uit die pot as dit gaar is. ◆◆ Kook nou die sous op ’n hoë hitte totdat dit begin verdik. ◆◆ Gooi oor die vleis wanneer jy dit bedien met kapokaartappels en die gekapte basiliekruid.

HOENDERPASTEI ’n Goue oue. Mens kan bykans enige bredie die volgende dag as ’n vulsel vir ’n pastei gebruik. Verwyder net al die bene en takkies wat in die bredie mag wees en sit ’n kors op.

So het jy binne ’n halfuur ’n hele nuwe maaltyd wat jy kan bedien met bietjie beet en ’n slaaitjie. Nou maar toe.

BESTANDDELE VIR DIE HOENDERVULSEL 1 hoender, min of meer so 1,5 kg 8 naeltjies 5 wonderpeperballetjies 8 peperkorrels 3 lourierblare 1 takkie roosmaryn halwe koppie sago 1 groot prei, gesny 2,5 koppies water botter knypie neutmuskaat 1 eiergeel bietjie suurlemoensap

METODE

◆◆ Kook die hele spulletjie saam (behalwe die sago, botter en prei) tot sag. ◆◆ Verwyder die hoender uit die pot en haal van die been af. Breek die vleis in klein stukkies en verwyder die velletjies. ◆◆ Hou die aftreksel, jy kan dit later vir ’n sousie gebruik of in ander disse. ◆◆ Laat die sago ongeveer ’n uur lank in ’n koppie aftreksel week. ◆◆ Braai die prei in botter en voeg die hoender asook die sago by. ◆◆ Kook totdat die sago gaar is. ◆◆ Voeg ’n knippie gemaalde naeltjies by, asook sout en peper na smaak. ◆◆ Roer gereeld om seker te maak dit brand nie aan nie, en hou die vogvlakke dop sodat die mengsel nie te droog raak nie, maar ook nie te nat is nie. ◆◆ Klits die eiergeel met ’n bietjie suurlemoensap. ◆◆ Roer stadig by die hoendermengsel in totdat dit verdik en romerig word. ◆◆ Verwyder van die hitte en voeg die knypie neutmuskaat by. ◆◆ Sit in ’n oondvaste bak en bedek met blaardeeg (puff pastry) wat jy by die winkel koop. Onthou jou deeg moet kamertemperatuur wees (nie warmer of kouer nie) anders raak dit moeilik om mee te werk. Verf bietjie geklitste eiergeel oor die deeg en bak in ’n oond volgens die instruksies op die pak.

Bedien met ’n lekker kropslaai.

Geniet die potjiepret en maak seker jy, en die potjie, is nog aan die einde daar om dit te geniet.

Plaastoe! September 2017 65

UD80D R510 000 + BTW Chassis + Cab teen

Andries Steyn

Verkoopsbestuurder 083 283 9916 andriess@jbnissan.co.za

UD Trucks Malmesbury

Bokomoweg 54, Malmesbury Tel: (022) 482 1124/5 malmesbury.udsa.co.za

Ons gaan die Ekstra Myl

Letche-Ann Dowing 079 519 7925 letche-ann@plaastoe.co.za

Chrisna Heuer 082 049 1565 chrisna@plaastoe.co.za

Larah Meyer 072 329 8886 larah@plaastoe.co.za

Produkte op die foto is slegs vir illustrasie-doeleindes en is onderhewig aan die beskikbaarheid van voorraad

AAD Truck & Bus Epping

Agricstraat, Epping , Kaapstad | 021 202 6577 sales@aadtrucks.co.za | www.aadtruckandbus.co.za Ons gaan die Ekstra Myl

PLAASBESTUURDER FP van Rooyen Boerdery Lichtenburg Noordwes Die volgende eienskappe is verpligtend: ❱❱ Bereid wees om lang ure te werk ❱❱ Volledige kennis oor die bestuur van plantgewasse ❱❱ Grondige kennis van bemesting en onkruiddoders ❱❱ Meganies aangelê wees ❱❱ Vermoë besit om presisie toerusting te installeer en in te stel ❱❱ Arbeid met motivering kan bestuur ❱❱ Vertroud en in staat wees om rekords in stand en op datum te hou

Ons bied: ❱❱ Uiters mededingende Salarispakket ❱❱ Gerieflike Woonhuis ❱❱ Gratis Eskom krag

Vir meer besonderhede: Skakel asseblief vir Lize Breedt Tel: 018 632 1940

CV moet gestuur word aan: lize@vanrooyenbdy.co.za

Die volgende kwalifikasies word aanbeveel: ❱❱ In besit wees van ’n Landbougraad of Diploma ❱❱ Tswana of Sotho magtig wees ❱❱ Op ’n plaas groot geword

SLUITINGSDATUM: 30 SEPTEMBER 2017

LIG - WAARHEID - LEWE

N U K L E U S ONDERWYS

George: Tel: 044 873 0346 Posbus 10113 George 6530 info@nukleus.co.za Vanderbijlpark: Tel: 016 931 1727 H/V H.F. Verwoerd & Becqueral Straat, Vanderbijlpark, 1911 ontvangs@nukleus.co.za

• Van graad R tot graad 12 • Nasionale Senior Sertifikaat

• Wettige rapporte kwartaalliks • Deurlopende evaluering en terugvoering ANKER JOU KIND SE KENNIS EN WAARDES IN GOEIE GROND.

WWW.NUKLEUS.CO.ZA

PRO

PREMIUM NUTRITIONAL VALUE PREMIUM PERFORMANCE REARING AUTOMATIC AND BUCKET FEEDING FOR ANIMAL USE ONLY

MILK REPLACER Enriched in fat, Newean-Pro is specifically formulated to allow heifers to grow faster and reach weaning in the best condition possible. More economical than cow’s milk, it is specifically adapted to fit the nutritional needs of calves.

AVAILABLE IN

2.5 & 5 KG 25 KG

BUCKETS AND

BAGS

Wisium (Pty) Ltd P.O. Box 964 – Witkoppen 2068 – SOUTH AFRICA Tel: +27 (11) 467 5915 – Fax: +27 (11) 467 5919 www.wisium.co.za - Customer Care: 0800 267 739

THE PERFECT STRIKE

WITH STRIKE-ARC

NEW RANGE AVAILABLE WWW.STRIKEARC.CO.ZA

DC INVERTER WELDING MACHINE & HELMET COMBO M O D E R N , C O M PA C T & E F F I C I E N T W E L D I N G A N D C U T T I N G S O L U T I O N S .

Engineered for Welding Excellence.

MMA DC INVERTER WELDER • MODEL ZX7-140A • SHOULDER STRAP • CABLE & CLAMP SET • WIRE BR USH/CHIPPING HAMMER TOOL • FULLY AUTOMATIC DARKENING HELMET •

The Strike-Arc range is available from participating agricultural r etail stor es.

Strike-Arc is exclusively distributed by

THE RIGHT FRUIT THE RIGHT WEIGHT WITHIN 1 GRAM THE RIGHT DIAMETER WITHIN 1MM THE RIGHT COLOUR & QUALITY 2 LANES

APPLES

HOW IS IT DONE? APPLES 4 LANES

GRADING & HANDLING TO INTERNATIONAL STANDARDS MANUFACTURED IN SOUTH AFRICA FOUNDING ASSOCIATES JOHNNY VAN ZYL & DAVE HIND, TODAY - A TEAM OF 40 MANUFACTURING & SERVICE. EXTENSIVE FRUIT GRADERS & PACKLINES BUILT & INSTALLED OVER THE LAST FEW DECADES. WE HAVE OUR OWN QUALIFIED SURVEYOR, PACKLINE DESIGN DEPARTMENT, MANUFACTURING FACTORIES & 24/7/365 SIZER & PACKLINE SERVICE ASSISTANCE. FACTORIES - 1400 SQUARE METRES CAPACITY BASED IN GRABOUW & VILLIERSDORP, CAPE. FRUIT SIZERS & ALLIED CC ORIGINALLY FOUNDED 1994.

6 LANES

8 LANES

PEARS

AVOCADOES

STONEFRUIT 10 LANES

MANUFACTURES RANGE OF GRADERS WHICH GRADE OVER 2 MILLION BINS OF FRUIT ANNUALLY IN SA .

FRUIT SIZERS & ALLIED CC OWNS VERSASORT & ULTRASORT COMPONENTRY & MOULDS WITH AME BEING THE MANUFACTURER & SERVICE AGENTS OF FSA VERSASORT SIZERS IN SA. ELECTRONICS & VISION ARE GLOBAL LEADING

12 LANES

PEACHES

CITRUS

OF HOLLAND DUAL 6 LANES

2,000 SYSTEMS IN USE DAILY

TOMATOES INSTALLED & SERVICED NATIONWIDE IN SA BY AME - FSA.

CONTACTS : RORY - 082 294 2260 JOHNNY - 082 925 9177 - DAVE - 083 464 4332 16 LANE X 38 DROP 500 BIN PER SHIFT QUALITY GRADER IN VILLIERSDORP, CAPE

sales@fruitsizers.co.za

www.fruitsizers.co.za

Die uitkoms van enige proses begin met die vesels wat jy uit die staanspoor uit gebruik.

Soos met sybokhaar kledingstukke, gebruik ons net die beste skrywers, fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en uitleg om ons stories mee te spin.

Teken in op Plaastoe!, breier van landboustories ekstraordinĂŞr.

Teken in 6 uitgawes R250 plus posgeld (R10/uitgawe) Totaal R310 12 uitgawes R480 plus posgeld (R10/uitgawe) Totaal R600 Gaan na http://www.plaastoe.co.za/teken-in en vul jou besonderhede daar in.