Plaastoe! Oktober/October Edition 19

Geloof, hoop, geduld …

UITGAWE 19 | OKTOBER 2017 | R45.00 (BTW ingesluit) | Namibië N$R45.00

& Wes-Kaap

Wool

the new active fibre

Grondvoorbereiding

Haal die belofte uit jou grond uit The good, the bad and the

beautiful of packaging Garden

Grondvoorbereiding

Haal die belofte uit jou grond uit

It’s the berries!

The good, the bad and the

Veearts

beautiful of packaging

Droogtevoeding en kuddeseleksie

4x4

Jou tone in die vlakwater

Op reis Reiskiekies en herinneringe

ALLES PLAAS

Wool

the new active fibre

LekkerBekkig Plankiebraai se bohaai

Garden

It’s the berries!

Veearts

Droogtevoeding en kuddeseleksie

4x4

Jou tone in die vlakwater

Op reis Reiskiekies en herinneringe

Die uitkoms van enige proses begin met die vesels wat jy uit die staanspoor uit gebruik.

Soos met sybokhaar kledingstukke, gebruik ons net die beste skrywers, foto’s en uitleg om ons stories mee te spin.

Teken in op Plaastoe!, breier van landboustories ekstraordinĂŞr.

Teken in 6 uitgawes R250 plus posgeld (R10/uitgawe) Totaal R310 12 uitgawes R480 plus posgeld (R10/uitgawe) Totaal R600 Gaan na http://www.plaastoe.co.za/teken-in en vul jou besonderhede daar in.

4 KIEKIES Hier is julle gunsteling-vakansie foto’s!

6 BROKKIES Interessante nuus uit die landbou-arena 8 KALENDER Wie, wat, waar en hoekom nie?

INHOUD

10

LANDBOU: GELOOF, HOOP, GEDULD, EN … DIE WES-KAAP Ons kuier in die Swartland en gesels oor koring, maak ’n draai in Piketberg met tafeldruiwe, ons gaan die Weskus op daar na Doringbaai se kant toe. Ons val in by Fryer’s Cove, die wynmakery wat in die kleinste wynstreek genaamd Bamboesbaai geleë is. Op die plaas Bottervlei in Urionskraal druk ons vingers in die grond en bekyk aartappels. Laastens draai ons by ’n teeplaas met wildetee en maktee.

20

WOOL, THE NEW ACTIVE FIBRE Despite the crippling drought, which still holds a tight grip on parts of the merino production area, the future of this fibre looks bright.

26

VOEDING TYDENS DROOGTE Gedurende periodieke en seisoenale droogtes is dit nodig om aanvullings aan jou diere te verskaf. Ons praat meer hieroor

30

GRONDBEWERKING EN KUNSMIS SPEEL KARDINALE ROL IN RISIKOBESTUUR Haal die belofte uit jou grond uit. Ten einde ’n suksesvolle produksieseisoen te kan bewerkstellig, is slim bemesting- en grondvoorbereidingspraktyke van groot belang.

Lees meer oor wat die slim manne daar in die ou Transvaal hieroor te sê het.

35

THE GOOD, THE BAD AND THE BEAUTIFUL OF PACKAGING MATERIALS For us as consumers in the modern world, the packaging of products is so much part of our daily life. But, do we give it enough thought?

40

4X4 JOU TONE IN DIE VLAKWATER As jy nou eers jou ryding “uitgesort” het en jy die eerste keer die langpad wil vat, moet jy miskien eers bietjie rondkyk voordat jy jou in ’n demoon van ’n reis in begewe. Hein Eksteen vertel meer.

44

GARDEN: IT’S THE BERRIES! Our easy guide to growing your favourite berries, whatever the size of your garden.

46

VEEARTS: DROOGTEVOEDING RAAD AAN DIE BOER Raad oor droogtevoeding en kuddeseleksie

48

OP REIS: KOPKIEKIES Hein stap af in die gange van heimwee en roep beelde op uit sy tas reiskiekies. Kom lees en onthou gerus saam.

52

LEKKERBEKKIG: PLANKIEBRAAI SE BOHAAI Kom kry raad oor hoe die vindingryke manier van saamkuier jou rande kan rek.

Die span trek Tankwa toe om vir oulaas totsiens te seg aan Tannie Helena, hoeka met ’n plankiebraai se bohaai daar op die vlaktes, waar net wind en sand jou onthou, en ’n shooter in die Onverklaar Bar jou sate naroep.

57 KOOPGIDS Koop alles en nog wat.

2 Plaastoe! Oktober 2017

D

is Oktober, die mooiste, mooiste maand Redakteur Marlene Bramley: 083 600 5110 volgens die digter. Dit voel asof die Wesmarlene@plaastoe.co.za Kaap nóu eers winter begin voel, veral as Skrywers mens na die reënvalsyfer kyk. Die binneland Hein Eksteen en KwaZulu-Natal verspoel en verder weet niemand Linda Henderson meer watter seisoen is waar en wat om te verwag van Dr Vlok Ferreira Burger die weerprofete nie. Ons sal binnekort met hulle praat Clivé Dr. Joan Kleynhans-Jordaan oor weerstoestande en wat moontlik die oorsaak kan Nikki van Coller LekkerBekkig wees vir die uiterste verskynsels en wisselvalligheid Ontwerp van weerpatrone.

Tania Bester Hierdie maand gooi ons ’n draai langs die REDAKSIE Taalversorger Weskus en besoek ’n wynplaas en sommer ook ’n Ilze de Beer tafeldruifboerdery, ’n teeplaas en vind meer uit oor Advertensieverkope sitrus wat in die somer gelewer word en praat met ’n Larah Meyer: 072 329 8886, koringboer daar in die Swartland.

Chrisna Heuer: 082 049 1565 Letche-Ann Dewing: 079 519 7925 Daar is deesdae min goeie nuus in die landbou, Kantoor maar as jy na die wolprys kyk dan is daar rede om te Mei-Li Coetzee: 072 396 5846 glimlag. Ons kom onder die vel van die vesel en kyk Teken in op Plaastoe! wat in die bedryf aangaan. tekenin@plaastoe.co.za Eers moes boere in die binneland ernstig kyk na aanvullingsvoer Plaastoe! Digitaal vir hul kuddes, nou is dit die Wes-Kaap se beurt. Dr Vlok Ferreira gee www.plaastoe.co.za/skryf-in ons insig in voedingsbestuur, en dr Joan Kleynhans-Jordaan kyk na die Klets saam veeartsenykundige kant van die saak. www.facebook.com/Plaastoe Van voeding gepraat, ons kyk na grondgesondheid en voeding tydens www.facebook.com/LekkerBekkig planttyd en hoe boere volhoubaar kan boer deur na hul grond om te sien.

Webtuiste www.plaastoe.co.za Iets wat mens definitief nie in die grond wil sit nie is plastiek. Nadat boere geswig het om kos te produseer moet dit op een of ander manier Foto-kompetisie foto@plaastoe.co.za verpak word vir die eindverbruiker. Ons kyk na goeie, slegte en fantastiese distribusie@plaastoe.co.za opsies vir verpakking.

Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit Soos met enige ding is daar niks meer entoesiasties as nuwe 4x4soek nie, met die bogenoemde inligting. eienaars nie. Hulle mik sommer onmiddellik na die middel van die woestyn Uitgewers waar daar honderd jaar laas iemand voet gesit het. Vir ’n rede. Die manne Uitgewers Plaastoe (Edms) Bpk www.plaastoe.co.za, Tel: 083 600 5110 wat weet en stil-stil glimlag, praat oor daardie begintoere wat die koring van die kaf skei en die mark vir tweedehandse bakkies voed. Sit maar eers Kopiereg Plaastoe (Edms) Bpk 2017 jou tone in die water boetie, en lees soveel van die artikel as wat jy kan Alle artikels, foto’s en inligting hierin bevat, behoort aan voordat jy die naweek in die boendoes invaar. Ons artikel oor reiskiekies Plaastoe (Edms) Bpk en mag nie sonder toestemming herdruk of gebruik word nie. Die opinies wat uitgespreek word in hierdie praat verder oor herinneringe van die langpad. publikasie is die van die skrywer en is in geen verband die Soos wat nuwe dinge kom, so gaan ou dinge en mense. Hierdie maand se amptelike opinie van Plaastoe (Edms) Bpk nie. resepte word opgedra aan ’n groot siel wat ons onlangs verlaat het. Haar as spook nou daar in die Tankwa op die AfrikaBurn site en ons woon haar, hoe sal mens dit nou stel, aslating by. Kom eet saam aan die plankiebraai wat in haar eer gemaak is.

Dis heeltemal moontlik om bessies van alle kleure en geure in jou eie tuin te plant en te produseer. Ons wys jou hoe. Nou ja toe, Kry jou Plaastoe! nou nog ’n uitgawe is op by die volgende afsetpunte: sy kop en ons begin vakansieplanne Indien jy wil inteken om Spar, Woolworths, petrolstasies, maak. Dit is ’n baie koöperasies landswyd, apteke en kleiner seker te maak Plaastoe! lang jaar.

E-pos — redaksie@plaastoe.co.za handelaars. Indien jy wil hê ons moet word elke maand by jou Pos — Plaastoe!

Wederom tot Plaastoe! in jou area versprei skryf vir ons ’n huis afgelewer, of indien e-pos waarin jy die volgende inligting vroeg Desember jy vorige uitgawes van verskaf: jou naam, area waarin jy die tydskrif wil bekom, wanneer ons laaste verspreiding wil hê, bv. Wes-Kaap, naam van skryf ’n e-pos aan boek van die jaar dorp, naam van winkel bv. Spar, Cinnamon Tekenin@plaastoe.co.za verskyn. Geniet Square, Gordonsbaai, Wes-Kaap, en hoeveel met die besonderhede. eksemplare jy dink in die area sal verkoop. die lente (of wat Kostes van vorige https://www.facebook.com/plaastoe/ Stuur die e-pos aan mens dit ook al uitgawes is R35 plus distribusie@plaastoe.co.za deesdae noem). posgeld, per eksemplaar.

Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie

skryf aan ons ...

teken in ...

e M arllen ey m B ra

beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met die bogenoemde inligting.

Plaastoe! Oktober 2017 3

KIEKIES

4 Plaastoe! Oktober 2017

! p a Sn

g n i l e t s n u g l u j s i r Hie ! s ’ o t o f e vakansi

Plaastoe! Oktober 2017 5

Passion and Power Die volkleur glansboek Master Game Ranchers of South Africa: Passion and Power is pas vrygestel.

Die boek is die tweede uit die pen van Tisha Steyn, vryskutjoernalis en skrywer wat die afgelope sewe jaar in Oudtshoorn woon. Piet van BROKKIES Zyl, van George, het die finansies en logistiek hanteer.

“Na die eerste boek , Meesterboere: Denkers en Doeners, het my seun, Jean-Pierre, wat self in die wildbedryf betrokke is, voorgestel dat die volgende boek oor die wildbedryf handel,” sê Steyn.

Geskikte kandidate in die wildbedryf, hetsy as wildteler, ’n baanbreker in die jagbedryf en ekotoerisme, is deur die bedryf self voorgestel. “Dit was uiteraard nie moontlik om al die suksesvolle wildboere in die land in die boek op te neem nie, maar dit laat ruimte vir ’n opvolgboek.”

Onderhoude is landwyd gevoer met belangrike rolspelers wat tot die ontwikkeling van die bedryf bygedra het. Die boere vertel hoe hul met wild begin boer het en hoe hulle uiteindelik onder die top wildboere in die land gereken kan word.

Verskillende afdelings word in die boek behandel, naamlik diegene wat ’n historiese rol in die bedryf gespeel het, soos dr Johan Kriek, wat bedreigde wildspesies uit buurlande ingevoer het, Dreyer van Zyl wat ’n groot rol gespeel het in die teling van die bastergemsbok, en Willie Roux, die eerste wildafslaer.

Suksesvolle wildtelers sluit Hennie Barnard, Piet Warren en Barend Vorster, Hannes du Preez, Rubin Els van Thaba Tholo, Jacques Malan, Tina de Jager en Piet du Toit in. Wildboere wat hul toespits op die volhoubare teling van kleurvariante sluit Ellalien Davey en Julian Theron in.

Dries Visser en Arthur Rudman het baanbrekerswerk in die jagbedryf gedoen, Angus Sholto-Douglas van Kwandwe en Arnold Neethling van Botlierskop het ekotoerisme, waar wild tot die waarde van die ervaring toevoeg, tot ’n nuwe hoogte gevoer.

Wiaan van der Linde is ’n voorbeeld van die benutting van die volle waardeketting. Louis van Rensburg, Andrew Conroy, en wyle Jan van der Walt, 6 Plaastoe! Oktober 2017

wat WILD&JAG meer as 20 jaar gelede begin het, het ’n waardevolle bydrae gemaak tot die ontwikkeling van strukture binne die wildbedryf.

Louis van der Watt, Norman Adami en Tebogo Mogashoa gee ’n toekomsblik op die bedryf. Lood Bester van die Wildswinkel-veilingsgroep, vat die huidige stand van die bedryf saam. Die voorwoord is geskryf deur adjunk-president Cyril Ramaphosa, self ’n wildboer van formaat.

Master Game Ranchers of South Africa: Passion and Power is uitgegee deur JLO Publishing vir Jan Louis Enterprises CC, die eienaar van die tydskrif WILD&JAG. GAME&HUNT. Hennie van der Walt, eienaar en uitgewer van die tydskrif, het die inleiding geskryf waarin hy verwys na belangrike historiese rolspelers in die bedryf.

Die koffietafelboek van 266 bladsye is teen R795 beskikbaar by WILD&JAG. ’n Beperkte oplaag boeke wat in koedoeleer gebind is, is beskikbaar teen R3250. Posgeld is in albei gevalle uitgesluit. Kontak Santie Liebenberg by 012 348 5550, stuur ’n e-pos na santie@wildlifehunt.co.za of besoek die webblad www.wildenjagtv vir meer inligting of om die boek te bestel.

Revolutionising agriculture through urban farming

by Howard Blight, Founder of AGRICOLLEGES international Across Africa, populations are growing rapidly. Many people are vulnerable to malnutrition and other foodrelated diseases, limited healthcare and high rates of unemployment.

The result is that more and more people are streaming towards cities hoping to find jobs and earning an income. According to the United Nations, in 2013, sub-Saharan Africa’s annual urban growth rate was 3.6% - almost double the world average.

Importantly, as this migration takes place, an increasing number of urban gardens and farms are taking root too.

This growth in urban agriculture is helping poor people cope with food scarcity and hunger. These urban populations are taking control of much of their own food production, growing crops or raising livestock in backyards or on undeveloped plots of land. This not only helps to alleviate hunger, but also offers many people a viable income as they find markets for their produce. In turn, this reduces the economic burden on productive communities and opens new doors of opportunity as urban informal markets gain traction. Across Africa

stories of resourcefulness in urban agriculture abound as people fight for their livelihood.

So much is being achieved through sheer necessity.

Imagine what could be achieved with additional support, knowledge and resources? Roadside traders could be transformed into the farmers of the future as community vegetable gardens created along roadsides and rivers are converted into city farms, vertical window food gardens, and horizontal pipe or water gardens. Teaching young people to implement urban agriculture through a variety of modern methods and practices would not only improve their yields and income potential, but also give them a sense of achievement and the self-confidence that they are struggling to achieve through meaningful employment elsewhere.

According to a 2017 report published by The Sustainable Development Goals Centre for Africa, the continent has 65% of the world’s arable land. However, food demand in Africa is expected to rise by over 60% by 2050 due to population growth. Simple shifts in thinking can result in better efficiencies and more environmentally friendly produce that is less prone to climatic changes, and which ultimately has a positive influence on production yields. And with urban farming, we don’t need vast tracts of remote land to make it possible.

To transform the urban farming industry into a thri­ ving and growing sub-sector, more skills and training are needed. Agriculture education organisations and e-learning platforms such as AGRICOLLEGES international will play a pivotal role in bringing the required urban farming knowledge, via mobile devices, to these urban communities. The whole of Diepsloot in Gauteng, for example, with a population of more than 850,000 people, now has permanent access to the internet. Adding access to short crop production and skills develop­ ment courses at the touch of a button, along with the ability to continue to earn while they learn, will open exciting new opportunities for growth in the sector.

Achieving sustainable food security for both urban and rural citizens remains an important priority for African governments. The reality, however, is that food security depends not only on a tricky balance between knowledge, availability and affordability, but also on coordinated partnerships between the various stakeholders in the agricultural sector.

According to a report by the Food and Agriculture Organisation (FAO) of the United Nations, market gardening in African cities has grown with little official recognition, regulation or support. And while the commercial production of fruit and vegetables provides livelihoods for thousands of urban Africans, and food for millions more, in some cases market gardeners are

using ever larger quantities of pesticide and polluted water to maximise returns.

It’s becoming increasingly important to explore newer and more innovative approaches to successful farming. Urban agriculture is one of the techniques considered to be at the cusp of advancements within the sector, and one that can contribute towards the provision of sustainable access to nutritious food.

Considering the way in which our earth is changing, re-thinking and re-designing urban agriculture and what it means in a built-up urban environment is of paramount importance. The number of people migrating to urban areas makes the urban environment a potential and important food-basket for sustainable food production and increased employment.

South Africa is no stranger to gross inequality and consistently has one of the highest Gini coefficients (measurement of inequality) in the world. Providing food security and sovereignty to marginalised urban ‘boundary’ communities is key to helping free South Africa from its greatest burden of food and health inequality.

If we could educate people to implement urban agriculture with health and sustainability in mind, it would be a great step towards creating a more sustainable future in all countries throughout the African continent.

Moerkweker van die Jaar Geleë in die pragtige Molopo, net noord van Tosca, is waar die familieboerdery van die Van den Berg’s aartappelmoere vir Wesgrow vermeerder. Dit is vir hulle ’n voorreg om met Wesgrow geassosieer te word en hulle vertroue en insette in die aanplantings is van onskatbare waarde. Daar word jaarliks ’n verskeidenheid van vroeë generasie kultivars geplant. Die aanplant van gesertifiseerde moere, met die inligting wat daarmee saamkom, stel hulle in staat om ingeligte bestuurspraktyke vroegtydig toe te pas ten einde goeie kwaliteit moere te sertifiseer.

JP was in 2014 en 2016 die wenner van die Moerkweker van die Jaar-toekenning en ’n finalis in 2015. JP kweek sedert 2011 aartappelmoere net vir Wesgrow.

Hy is onlangs by die Bayer Galadinee van die Moerkwekersforum aangewys as die Moerkweker van die Jaar 2017! Sy pa, Koos, het die Bayer trofee en Aartappelsertifiseringsdiens sertifikaat, namens die boerdery ontvang. JP is tans in die buiteland om sy prys as Moerkweker van 2016 te geniet.

Plaastoe! Oktober 2017 7

CALENDAR

Wie, wat, waar … en hoekom nie?

POSTMASBURG YSTERFEES 27 en 28 Oktober 2017 Hoërskool Postmasburg Sportterrein Hierdie is ’n bees van ’n gemeenskapsfees wat jaarliks in Postmasburg plaasvind. Geniet ’n verskeidenheid stalletjies, pretlope van 5 km en 10 km, ’n krieketwedstryd (ses-aan’n-kant), ’n 20 km MTB aandwedren, ’n gesellige biertent en optredes deur Refentse Morake, Brendon Peyper en vele meer. Gaan kuier gerus by http://www.ysterfees.co.za/ vir meer inligting.

KLIPSPRUIT RIVER FESTIVAL 27 and 28 October 2017 Klipspruit River Resort Join this one of a kind festival on the banks of the Vaalriver. There will be live music performances, food and drink stalls, kids entertainment and craft stalls. This event provides a wonderful outing for the whole family. Tickets are available at Computicket.

Find out more at www.klipspruitriverresort.co.za.

ELGIN OPEN GARDENS FESTIVAL 28 and 29 October & 4 and 5 November Various venues, Elgin region This year, there will be 18 open gardens in the Elgin and Bot River districts over two weekends. These range from large established country gardens (some over 50 years old), to young, recently planted gardens in villages and on smallholdings, all in a setting of great natural beauty. All this can be seen only an hour’s drive from Cape Town. Once again, there will be four routes to choose from.

There are plenty of activities to keep the kids busy, stunning art exhibitions, walking trails, birding, wine tasting, teas and refreshments. For more information, visit www.elginopengardens.co.za.

GWK OEWER-FEES 3 tot 5 November 2017 Soon le Roux Jeugkamp, Prieska ’n Lekker Bo-Karoo kuier op die oewer van die Oranjerivier, soos net die Prieskaners kan! Nicholas Louw, Pieter Koen en Nohlene Grobler gaan optree. Daar is ook perdesport, ’n veldfietswedren en heelwat meer om te geniet! Meer inligting is beskikbaar by www.facebook.com/Oewerfees.

8 Plaastoe! Oktober 2017

ENCOUNTER EAST GRIQUALAND 3 to 5 November Various towns, East Griqualand Now in its seventh year, this Country and Garden Festival promises a weekend of fun for the entire family, with a number of exciting activities and good old-fashioned, country hospitality. The event is designed to showcase the beauty of East Griqualand, with stunning gardens on show, including town gardens and large farm gardens with different focuses. Visitors can also expect a number of agricultural events, a farmer’s market, trail run and MTB race, as well as plenty of food and entertainment! Visit www.encountereg.co.za for more information.

PIONEER RALLY 4 November 2017 Pionierskool, Worcester Die bekende Pioneer Rally, wat deur die Pionierskool in samewerking met Audi Somerset-Wes aangebied word, word Saterdag 4 November gehou.

Bekendes wat vanjaar aan die stiptheidsren gaan deelneem, is onder andere Sandra Prinsloo, Deon Lotz, Jean de Villiers, Johan Stemmet en Nadine. Van die vermaaklikheidsterre gaan ook as gaskunstenaars optree. ’n Geheime tydrenroete is deur Sarel van der Merwe beplan en strek van Somerset-Wes tot in Worcester. Die korrekte roete moet binne die aangewese tyd voltooi word. Die hoogtepunt van die dag neem die vorm aan van ’n glansryke aand by die ATKV Goudini Spa, waar die wenner van die tydren aangekondig word. Skakel gerus +27(0)23 342 2313 vir meer inligting.

KALAHARI KUIERFEES 11 en 12 November Upington Groot pret vir die hele gesin – sport, ’n straatkarnival, heerlike kos, ’n pretpark en natuurlik ’n hele klomp kunstenaars, onder andere Nicholas Louw, Emo Adams, Franja du Plessis en Jennifer Zamodio. Meer inligting is beskikbaar by www.kalaharikuierfees.co.za.

FICKSBURG CHERRY FESTIVAL 2017 16 to 18 November 2017 Ficksburg, Freestate The ‘Cherry capital of the world’ will once again host the Ficksburg Cherry Festival.

The programme is jam-packed with activities for young and old, including the Cherry Jazz Festival, children’s events, live music, workshops and the main programme. Due to the popularity in previous years, the wine and chocolate pairings are back. Baking enthusiasts can look forward to an introduction to cooking with cherries. Sports fanatics have not been forgotten ̶ there will be a range of sporting events to take part in, like the fun run and road cycle race. Visit www.cherryfestival.co.za to find out more.

AFRICAN AGRI INVESTMENT INDABA 20 to 22 November 2017 CTICC, Cape Town The African Agri Investment Indaba (AAII) is the global meeting place for agri investment in Africa. Bringing together over 600 key stakeholders, including governments, banks, financiers, investors, project owners, project developers, commercial farmers, and the agro-processing industry. These stakeholders will discuss trends most likely to influence food and agribusiness economics in Africa over the next decade. Organised by the African Agri Council in partnership with African governments and government agencies, the indaba delivers a unique mix of decision makers from across the agri value chain making it the most effective place to conduct business in the sector. Contact lauren.hansen@agricouncil.org for more information.

Plaastoe! Oktober 2017 9

DORPSFOKUS

Wes-Kapenaars

1 Die Swartland se groen koringlande 2 Johannes Slabber boer met geloof en hoop.

3 Boetie en Lizel Kotze boer met guts en geduld. 4 Waar die Weskus gebottel word. 5 Maritz Hanekom glo die rivier sal hierdie jaar nog loop. 6 Maktee op die Maskamberg 7 So lyk R500K per hektaar. 8 Rosyntjiedruiwe voor en tafeldruiwe onder nette verder agter 9 Tafeldruiwe naby die Troe Troe-rivier

1 10 Plaastoe! Oktober 2017

2

3

boer met geloof, hoop, geduld en …

Deur HEIN EKSTEEN

“Kyk, toe ou Jan van Riebeeck en sy mannetjies hier verbygetrek het … miskien om ’n bietjie te gaan jag … was dit seker hoogsomer en die renosterbos het swart van die hitte gestaan. En daar noem hulle die streek toe sommer die Swartland,” vertel Johannes Slabber op sy plaas Tweevlei skuins duskant Moorreesburg see se kant toe. “Dis hoe ek die storie verstaan.”

4

5

6

Plaastoe! Oktober 2017 11

Die Swartland begin so effens aan die Kaapse kant van Malmesbury, loop voor die Paarl verby Hermon en Gouda toe, gooi sy draai anderkant Piketberg teen die berg se kom en mik suidwes voor Darling verby. “Maar Darling val nie in die Swartland nie. Lê so tussenin. Hy weet nie lekker wat hy is nie.”

“Wat ons gevang het, is ons het goeie reën gekry aan die begin, die koring het mooi opgekom, maar ewe skielik het die reën net weggebly.

Ek het nog nie so iets gesien nie. My gemiddelde is so 350 mm. Ons staan nou op 120.”

Johannes moet nou noodgedwonge sy hawer platsny, terwyl hy nog die blare as voer kan gebruik.

k wonder stilletjies wat Tant Evita daaroor sou sê?

“En ons het óns bry. Die Strandveld het syne. So ook die Namakwaland. Maar elkeen is anders.”

Volgens Johannes was die Swartland in die oujare uitgesit as weiding en die Suid-Kaap as saaiplase.

“Maar toe het dit, lyk vir my, net omgeruil.”

Die gebied se grond is geskik vir graan. Die kouefronte kom hoog die binneland in en sorg vir mildelike winterreën.

Johannes verduidelik koringboere in sy geweste begin einde April, begin Mei plant.

“Of jou grond nou hard of sag is, as jou datum daar is, plant jy. Dan wag ons vir die reën.”

Saam met die reën kom natuurlik die alomteenwoordige onkruid wat gespuit en vir weerstand dopgehou moet word. Augustus en September is dit die swamme se beurt vir spuiting.

“So teen die middel van September het jy die koring nou klaar gedokter. Dan maak jy jou hek toe en wag vir oestyd wat Oktober gaan wees.”

Dit is die plan.

Maar die boer se plan en die natuur se plan lê nie altyd lepel nie.

Soos vanjaar.

E

7 12 Plaastoe! Oktober 2017

“Die koring loop maar dieselfde paadjie. Kyk, die koringplant kom op en stoel en maak ’n klomp halms en elke halm het ’n aar met pitte in. En soos die koring swaarkry, verloor hy van die halms en het nou al baie daarvan verloor. En ons moet die maer pitte uithaal. Hulle gaan vir voer en die vettes vir brood en daai klas goed. As ons nou oes, skat ek, gaan ons maar tussen 1 en 2 ton per hektaar inbring. Verlede jaar was ’n goeie jaar en ons het 3.8 ton per hektaar afgehaal. En ek moet 3 ton oes om net gelyk te speel …”

Die reën, of gebrek daaraan, is nie die koringboer se enigste uitdaging nie.

“Jy kompeteer met buitelandse boere wat gesubsidieer word.

Politiek is ’n ook groot storie. Daar is invoertariewe wat ingestel kan word wat ons pryse kan bevoordeel, maar dit gebeur net nie … ek weet nie hoekom nie …”

Johannes definieer die perfekte koringboer as volg. “Hy moet sy boerdery reg bestuur. Hy moet kyk

na wat ander boere doen en gehelp wil word en beslis nooit dink hy is die beste nie. En hoop en geloof.

Daarmee sal jy deurkom.”

Hoop en geloof.

Toe Giselle die vorige dag vir Boetie Kotze, ’n tafeldruiweboer naby Piketberg, vir ’n afspraak gebel het, grom sy na afloop van die gesprek, “Hy klink vir my lekker hardegat. Sê eers hy wil nie met die media praat nie, maar besluit toe om wel te praat.”

Dit herinner my aan ’n stukkie wat JC Kannemeyer in sy DJ Oppermanbiografie sny. Met die verbod op André P Brink se Kennis van die aand, was John Vorster die eerste minister en Opperman dekaan

by Stellenbosch. Bel Vorster vir Opperman en laat weet Afrikaans se eerste roman word binnekort verbied en hulle moet indringend daaroor gesels. Opperman het kwansuis geantwoord, “Ek stel voor u sluit aan by my eerstejaarskursus, sodat ek u vir die gesprek kan oplei.”

Straks wil Boetie ons eers oplei. Tafeldruiwe is immers ’n duistere kuns.

Ons kom op Platkloof aan. Langs die Bergrivier. En volg skrikkerig die aanwysings na die kantoor.

Ek verwag ’n ouer man en worstel met die onsekerheid of ek hom Oom moet noem. Ek het egter die ouderdom bereik waar die meeste sterflinge wat ek Oom wil noem, jonger as ek is.

Die ontvangsdame neem ons langsaan na ’n ruim kantoor met leersitplekke en twee lessenaars.

Een vir Boetie, die boer en besig­ heidsbestuurder (indien daar deesdae nog ’n verskil is). En een vir

van jou Frieskoei tot jou vrieskas.

Santam Landbou en die Wet op Veld- en Bosbrande

Hoewel landbouversekering hoofsaaklik bekend is vir die dekking van gesaaides, lewende hawe en natuurrampe, is daadwerklike bestuur van veldbrande ’n uiters belangrike funksie van Santam se landbouversekeringsoplossings.

As die die leier in korttermynversekering vir byna 100 jaar verstaan Santam die boerderybedryf.

Daarom verseker ons alles jou vee en tot joubegrip boerderyen aanspreeklikheidsdekking persoonlike bates As bedryfsleier hetvan Santam ’n oeste deeglike van en die hantering van eise wanneer onder een sambreel. Santam. Regte, egte versekering. veldbrande ter sake is, asook van die nakoming van die Nasionale Wet op Veld- en Bosbrande 101 van 1998.

Gerhard Diedericks, hoof van Santam Landbou, het gesê landbouversekerings-maatskappye het ’n vername rol te speel om seker te maak dat kliënte die vereistes van die Wet nakom. “Ons moedig kliënte aan om by geregistreerde brandbeskermingsverenigings (BBV’s) aan te sluit, soos deur die Wet bepaal,” het Diedericks opgemerk.

Brandbeskermingsverenigings (BBV’s) Grondeienaars kan ’n BBV stig om veldbrande te voorspel, te verhoed, te bestuur en te blus. Met die uitsondering van Bel jou makelaar ofen gaan www.santam.co.za vir meer inligting. munisipaliteite dienaregering, is lidmaatskap van hierdie verenigings vrywillig.

Wat bied Santam?

Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416).

9:15 AM

KINGJAMES 41381A

Diedericks het verduidelik dat veldbrande in Suid-Afrika jaarliks uitgebreide skade aanrig aan eiendom, menselewens, lewende hawe, wild en weiveld. Daarom beloon Santam Landbou boere wat aan die Wet voldoen.

41381A_Versekering vir alles_160x245.indd 1 2017/08/11 “Danksy die verhoogde risikobestuurs- en wetgewende voordele wat BBV-lidmaatskap bied, sal ons kliënte wat lede van ’n BBV is, beloon met meer mededingende versekeringspremies in die vorm van verlaagde tariewe en bybetalings,” het hy verduidelik.

Versekering teen die aanspreeklikheid wat voortspruit uit die verspreiding van ’n brand kan as ’n uitbreiding onder dekking vir gemeenregtelike aanspreeklikheid uitgeneem word – óf as standaard óf uitgebreide verspreiding van brand.

Diedericks het dit benadruk dat Santam Landbou se dekking vir gemeenregtelike aanspreeklikheid gratis dekking van R250 000 insluit vir standaardverspreiding van ’n brand. Hierdie dekking kan teen ’n bykomende premie verhoog word.

Opsionele dekking vir brandbluskoste en -uitgawes om die verspreiding van ’n brand verder as die versekerde se eiendom te verhoed, is beskikbaar teen ’n opsie van R100 000, R250 000, R500 000 en R1 miljoen.

Ons moedig jou aan om voordeel te trek uit Santam se kundigheid deur vandag nog met jou makelaar te gesels of www.santam.co.za te besoek om meer uit te vind oor Santam Landbou se unieke versekeringsoplossings wat spesifiek vir die hedendaagse boer ontwerp is.

Versekering vir alles van jou Frieskoei tot jou vrieskas.

As die leier in korttermynversekering vir byna 100 jaar verstaan Santam die boerderybedryf.

Daarom verseker ons alles van jou vee en oeste tot jou boerdery- en persoonlike bates onder een sambreel. Santam. Regte, egte versekering.

Bel jou makelaar of gaan na www.santam.co.za vir meer inligting.

Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416).

Lizel, die finansiële kitaarslaner en Boetie se vennoot en wederhelfte.

Maar beide Boetie en Lizel is redelik jonk. En aantreklik. Duidelik in die smeltkroes van goeie waardes, sedes en aangesig gelouter. Selfvertroue staan lower en Boetie is rustig soos ’n boer met ’n puik oes in die silo en topprys in sy gatsak.

“Platkloof is vanjaar 200 jaar in ons familie en ons het aanvanklik koring en dies meer verbou. Hierdie is egter ’n marginale saaigebied en die wins op koring het so geraak dat ons na alternatiewe moes kyk. Dus het boere omgeskakel na tafeldruiwe. Hier is redelik baie water met die Bergrivier wat verbyloop en ons het fonteine. My pa het toe die visie gehad om ook met tafeldruiwe te begin boer.”

Sover maak alles nog sin en ek loer onderlangs na Giselle. Dalk het sy hardegatheid met selfvertroue verwar en is ons die vernederende opleidingsproses gespaar.

Boetie was daardie jare op Elsenburg en een van sy kursusse was hoeka wingerdbou. Pa het vir hom vakansiewerk op ’n buurplaas wat aan die ontwikkel was, gekry.

Hy is vervolgens ’n permanente pos aangebied en het vir drie jaar waardevolle ondervinding opgedoen. So het hulle stadig met die tafeldruiwe begin.

Uit die koringperspektief as jy van meer as agt mense praat, raak die boere skrikkerig. Dus is tafeldruiwe meer ’n bestuur van mense en dan is daar ontsettend

8 14 Plaastoe! Oktober 2017

baie tegniese kennis wat jy langs die pad met ondervinding moet optel. Dis nie enige ou wat uit die staanspoor met tafeldruiwe kan boer nie.”

“Ek dink die wisselkoers is maar die ding wat tafeldruiwe dryf. Dit is ’n moeiliker bedryf, omdat dit ongelooflik arbeidsintensief is.”

Iets in my waters waarsku dat die helder poeletjie wat ons betree het, begin troebel word. En ek is genoop om die logiese opvolgvraag te uiter.

“Die verskil tussen tafel- en wyndruiwe? Hoeveel dae het jy vir die gesprek?”

Tussen die oë.

“Met tafeldruiwe sit jy met manipulasies om groter vrugbaarheid te kry. Met koring kan jy byvoorbeeld nooit jou opbrengs bepaal nie, want reënval bepaal dit.

Met tafeldruiwe kan jy in ’n mate jou opbrengs bepaal, maar jy kan nie jou prys bepaal nie, omdat jy aan die wisselkoers uitgelewer is.

Die tegniese kant van snoei en plaagbeheer moet uitstekend wees.

Onthou, ’n wyndruif kan hier en daar ’n vrot korrel aanhê, jy pars hom en hy gaan óf as ’n stookwyn, óf hy word geklas as ’n beter soort wyn, maar ’n tafeldruif moet 21 dae op die see reis en dan eers kom hy by die

eindverbruiker aan. Met tafeldruiwe moet jy baie proaktief boer om ’n goeie eindresultaat te kry.”

Die wagwoord: nuwe kultivars.

“Ons het twee uitdagings in hierdie gebied. Voëls en arbeid. Daarom is ons tans besig met nuwe kultivars wat minder arbeidsintensief is. En ons doen al ons nuwe aanplantings onder nette teen ’n insetkoste van ongeveer R500 000 per hektaar.

Ons het nou 70 hektaar waarvan 25 onder net is en 30 reeds met nuwe kultivars vervang is. Jy versprei dus jou risiko met nuwe en verskillende kultivars. Alhoewel jy gereeld sit met nuwe kultivars wat nie die mas opkom nie.”

Op die man af.

Risiko-verspreiding, of te not, nuwe kultivars bly ’n sensitiewe storie.

“Onthou, daar is net drie of vier verspreiders van kultivars. En daar is tantieme en uitvoerders betrokke en jy mag net sekere goed deur sekere uitvoerders uitvoer. Dus is daar baie politiek. Dan sit jy met sekere kultivars wat twee jaar in drag is en dan afgesaag moet word weens gehalteprobleme. Miskien werk hy in ’n ander gebied, maar nie vir ons nie.”

Platkloof lê, soos die kraai vlieg, 40 kilometer van die see af en vanaf blomtyd kry die gebied gereeld koue nagte tesame met mis. Almal faktore wat die gehalte van die eindproduk bepaal.

“Ons het tans 15 verskillende kultivars op die plaas waarvan 99 persent pitloos is. Nou sit jy weer eens met die kwessie van ’n nuwe kultivar. Jou ouer pitlose kultivars se produksie is nie so hoog soos die nuwe generasies s’n nie en moet vervang word.”

Anders val jy van die bus af.

“Ons uitgangspunt is om die nuwe kultivars te druk om soveel moontlik produksie te kry. Goeie produksie per hektaar met ’n goeie prys is die enigste ding wat jou koste afbring.”

In vervloë jare het boere druiwe­ stokke geplant en vir 20 jaar in die grond laat staan. Dit het heeltemal verander. Die kultivars se siklusse word al hoe korter en beter kultivars word onverpoos ontwikkel.

“Die teelprogramme is in Kalifornië en in daardie area kry jy nie reën nie. Ons groot faktor is: bars ’n korrel as dit reën, of bars hy nie. Nou loop jy in Kalifornië rond en kyk na moontlike kultivars wat jy dink by jou gaan werk. Dan moet daai goed deur kwarantyn kom en vermeerder word en jy moet voor in die ry staan om die plant wat jy dink reg is vir jou in die hande te probeer kry en te plant. Dan vat dit drie tot vier jaar voor hy vol in produksie is. Nou moet jy eers al sy tegniese geite uitsorteer. En dan eers weet jy of dit die regte kultivar is, of nie.

As jy sien hy gooi jou twee of drie keer af, klim jy in met die saag. En begin weer van voor af. Jy kan ook nie proefblokke plant om te sien wat werk en nie werk nie. Teen die tyd dat jy weet, het jy die bus gemis, want die ander ouens het reeds vier jaar vantevore begin plant.”

Dus sit die tafeldruiweboer sy geld waar sy gorrel uitmond, dit wat vir hom die belangrikste is, op die blok en hoop vir die beste.

“En ’n boer se beste jaar is mos altyd volgende jaar!”

Giselle, immer die gewetensbeswaarde, wil egter weet hoekom ons nie die vrug van daardie nuwe kultivars op die rakke sien nie?

“Eenvoudig. Die plaaslike produk is eintlik minderwaardig in die sin dat dit nie aan uitvoerstandaarde voldoen nie. Baie mense vra dieselfde vraag en hulle is bereid om meer te betaal. Verstaan egter: ’n swakker produk se prys op die rak bepaal altyd ook die beter produk se prys. As jy die beter produk langs die swakker een lêmaak, gaan mense sê: Hoekom moet ek meer betaal as ek die een langs hom goedkoper kan aanskaf? Dan sit jy met trosgrootte.

Baie keer het jy ’n knipsel wat te klein is en jy mag net soveel knipsels uitvoer. Die produk is geensins minderwaardig nie, maar sy trosgrootte skiet tekort. Nou sit jy met ’n meerwaardige produk wat jy nie kan uitvoer nie. En dit is eintlik belaglik, want die ma oorsee knip die tros in elk geval uitmekaar en sit net ’n stukkie in vir die kinders skool toe.”

En Kalifornië is die plek waar hierdie duistere kuns se episentrum skuil.

Met dit uit die weg geruim, vra ek vir Lizel uit oor hoe die perfekte tafeldruiweboer gefatsoeneer moet wees.

“Om met tafeldruiwe, teenoor koring, te boer vra om ’n heeltemal ander ingesteldheid. Met koring, as daar geld uitgegee moet word, is jy maar toehand. Met tafeldruiwe spandeer jy amper te groot aan die begin, maar dit is nooit te veel nie, want op die lang termyn was dit die regte besluit. Dus ook visie.

En perfeksionisme, want jy sit met detail-bestuur. Boonop moet jy guts hê. Doen wat jou derms vertel en jou saak loop reg. Maar die belangrikste is geduld. En dit is moeilik om geduld aan die dag te lê, veral as dinge nie gebeur soos hulle moet nie.”

Geloof en hoop. En geduld.

Op pad Doringbaai toe ry ons

eers Elandbaai langs. Hier het ek gereeld in my jonger jare branderplank gery en die credo, Surfing is living, uitgeleef in my geroeste 1300 VW bussie. Lang suurlemoensapverbleikte hare.

Aanvallige meisies wat gulhartig aan die bad boy-sindroom gely het. Vryheid. Met die wind wat die skuim van my bier afwaai, word ek onverwags getref deur die wete dat my voormense tot twee geslagte gelede nog geboer het. Op Napkysmond langs die Breederivier.

Totdat die Groot Depressie my oorle ouma en pa met ’n geleende donkiekar Napier toe geneem het.

Binne-in my bars die vraag: Was dit nie vir die teenstand nie, sou ek vandag dalk self agter die ploeg gestaan het – sou ek oor die geloof en hoop en geduld beskik het? Ek weet nie.

Armoede kleef aan Doringbaai soos oorsuipte bosluise aan ’n brandmaer Karoo-hond. Die vis is bykans weg. Netso die diamante.

Een diamantboot dobber nog in die baai naby die vervalle kaai.

Klaarblyklik vergete.

Maar Derick Koeglenberg, Fryer’s Cove se wynmaker, is uitgevat en ’n toonbeeld van iemand wat oor die geloof en hoop en geduld beskik om hierdie gehug weer lewe te gee.

“Ons maak koelklimaatwyne en waar kry jy ’n beter plek as hier in die hawe in Doringbaai waar ons die ou visfabriek omskep het in ’n kelder?”

Fryer’s Cove se ses hektaar wingerd (vier sauvignon blanc en twee pinot noir) groei parmantig net buite Strandfontein tussen 600 en 800 meter van die koue en mistige see af.

“Omdat ons so na aan die see is, speel die koue lug en die mis ’n groot rol. Soos die soutkristalle hier teen die vensters sit, sit hulle op die druiwe ook. En dit gee ’n baie mooi mineraliteit aan ons wyn. Eintlik kan jy sê sout, maar die mooi woord is mineraliteit. Die wyn verouder ook baie mooi.

Plaastoe! Oktober 2017 15

“Ons het nou die dag ’n 2011 oopgemaak en die bamboes en die see spring letterlik uit die glas. Jy ruik die see in die wyn.”

Met soveel entoesiasme loop Doringbaai se toekomspad omtrent so mooi soos die grondpad tussen Ceres en Calvinia.

“En Fryer’s Cove se kombuis word uitsluitlik deur die gemeenskap bedryf. En glo my, hulle maak ’n killer-calamari en stokvis en tjips. Ons is hier om saam met die plaaslike mense te werk aan ’n beter toekoms.”

Langs die kelder is ’n perlemoenaanleg wat deur die Doringbaai Development Trust bedryf word en ek en my beminde word oorweldig deur visies van ’n calamari en klipkous-combo.

Dit tersyde.

“Omdat ons uniek is, het die Wyn- en Spiritusraad vir ons die Bamboesbaai wynstreek gegee. En so is ons die kleinste wynstreek in die land!”

Die kleinste wynstreek in die land se produksie is egter baie laer as byvoorbeeld die nabygeleë Vredendal. Dit is nou as gevolg van die koue. En verbou hulle slegs ses tot 10 ton per hektaar. Dus 40 tot 60 ton per jaar.

“Maar die kelder kan ’n 100 ton doen. Daarom maak ons vir ander mense ook wyn en dit maak ons eie koste per ton laer. Sodoende word die kelder goedkoper bedryf.”

Die woorde ‘Weskus’ en ‘water’ sit omtrent so gemaklik teenoor mekaar soos onse Thuli en ou stortkop, maar die Fryer’s Covers het hiervoor ook raad gehad.

9 16 Plaastoe! Oktober 2017

“Ons water is baie brak en ongeskik. Maar een van die vennote boer so 30 kilometer hiervandaan en ons het ’n pypaanleg. Maar die pyp is nie te dik nie en ons kan net soveel water hier kry. Dus kan ons vir die kliënte eksklusiwiteit waarborg.

As jy een van ons 20 000 bottels het, het jy hom. Ons kan nie meer maak nie.”

Maar daardie stuk grondpad tussen Ceres en Calvinia is berug vir sy lemklippe en kan maklik die toekomlorrie se bande aan flarde sny.

En in Doringbaai is een van daardie lemklippe arbeid.

“Die gemeenskap kry swaar en hier is baie arm mense.

Desnieteenstaande sukkel ons om geskoolde en betroubare arbeid te kry. As jy in hierdie omgewing iemand geskool en betroubaar kry, is hy goud werd. Maar ek het nie ’n probleem met geskooldheid nie.

Daaraan kan ’n mens iets doen. Die probleme is bereidwilligheid om te werk en betroubaarheid. As die man elke dag inval soos hy moet, kan jy beplan, maar daag hy nie op nie, werk jou planne nie. Ek het vir die ouens gesê: ‘Elkeen van julle het ’n prys op jou. Almal is vervangbaar, maar almal is ook bemarkbaar.

Bemark en ondersteun dus jouself, want as jy dit nie self doen nie, gaan niemand anders dit doen nie. As die werkgewer jou die geleentheid gee om te gaan leer, gaan leer, al is die kursussie hoe klein. Jy het dan daai papier. Dit plaas jou in ’n beter posisie as die volgende ou. En as jy iets doen, doen dit tot die beste van jou vermoë. Want as daar die dag afleggings kom, gaan die werkgewer sê: Ons kan nie hierdie man laat gaan nie. Hy is anders en het ’n waarde. En gaan sê vir jou werkgewer jy wil dit of dat gaan leer. Watter werkgewer gaan nee sê? Hy sit dan mos met meer kennis op sy plaas.’”

’n Ander lemklip in die wynbedryf is die plaaslike mark.

“Wynmakers is in kompetisie met mekaar. Almal se wyne staan op die rak. Nou vra jy R10, dan vra ek R9.50.

So sak die pryse, want die kelder moet leeg vir die volgende oes. Die gevolg is ek en die buurman sny mekaar se kele die hele tyd af.

“Die ander probleem is ons insetpryse wat die hoogtes ingeskiet het, maar die prys wat jy vir jou druiwe kry, skiet nie saam nie. Maar ek bly positief. Wynmaak is my passie en dit is wat ek doen.”

Geloof en hoop en geduld. En stelligheid en passie.

Ons slaan die aand die daktent oop in die Perdeskoen in Strandfontein, loop in die mis op die strand wat help om die plaaslike druif sy karakter te gee en steek later die vuur aan. Giselle teug aan haar wyn en ná ’n lang stilte sê sy, “Mense hoef nie sielkundiges of filosowe te gaan sien om hoop vir die toekoms of bestaansreg te kry nie. Praat liewer met boere.”

Inderdaad.

Vanaf Vanrhynsdorp volg ons die pad Urionskraal toe en ry hier en daar oor die droë Troe Troe-rivier.

Die lewensaar in hierdie geweste.

Maar hy lyk leeggebloei.

Op die plaas Bottervlei vertel plaasbestuurder Maritz Hanekom, “Omdat ons aartappelsaadproduksie doen, draai ons insetkoste hier tussen R120 000 en 140 000 per hektaar. En jy moet hoop jy maak daai terug. Met die droogte gaan dit moeiliker, want reënwater gee nuwe lewe aan die plante. Maar ons bly glo daar is nog donderweerreën op pad. En as hy kom, is ons koppe deur.

Ons reënseisoen is verby en ons het maar 51 mm vir die jaar gehad, terwyl ons gemiddeld tussen 150 en 250 is. In 1985 het die eerste reën hier eers in Desember geval en toe loop die rivier. Nou, daar was nog

nie ’n jaar wat die rivier nie geloop het nie, so ons glo en hoop nog.

Alhoewel die laat reën die druiweoes kan beïnvloed, soek ons die reën bo daai probleem. Ons wil die reën hê en ons sal hom vat net wanneer hy kom, want as die rivier loop, vul hy ons ondergrondse water aan.”

Nog geloof. Nog hoop.

Paul Botha van Pendoringkraal op die Maskamberg boer vanuit ’n astrante nuwerwetse pypkar en skarrel die hele plaas vol. Energie en ootmoed beskryf hom die raakste.

Almal noem hom Pollie.

“As jy van tee wil hoor, moet jy eerder met my pa gesels. Hy is in 1925 gebore en was van die eerste manne wat tee aangeplant het. In die oujare was daar verskillende soorte tee. My pa vertel van teebosse wat gegroei het soos bome. Jy kon in sy skaduwee sit.

Maktee groei nie naastenby so nie.”

Maktee word aangeplant.

Wildetee groei daar waar gode hom in die grond laat opkom het.

“Wildetee is ’n baie stadige groeier en jy kan hom maar elke tweede jaar sny. Daarom plant ons op groot skaal maktee aan.”

Die droogte eis egter hier ook sy tol en van Pollie se landerye staan soos sy werkers hulle nog laas gesny het.

“Ek spuit nou ’n blaarvoeding, maar ek weet nie of dit gaan werk nie, want daar is nie vog nie.”

Wat Pollie wel vind, is dat die beste bosse baie min saad dra.

Daarenteen kry jy bosse wat min tee gee, maar weer baie saad.

“Die werkers wat die saad bymekaar maak, gaan natuurlik na waar die meeste saad lê en dit is nie noodwendig die beste saad nie. Hulle haal ook die mierneste uit en ’n mier is ’n ding wat enige

saad ronddra en versprei. Hy diskrimineer nie tussen goeie en swak bosse nie.

Pollie vertel hoe hulle in sy pa se tyd saad bymekaar gemaak het.

“In die ou dae het die mense die saad met ’n vuurhoutjie wat jy natgelek het, opgetel.

My pa sê as jy daai aand by die huis kom, het jy nie meer spoeg in jou oor nie.”

Deesdae krap werkers die grond onder die teebosse bymekaar, verwyder die blare en sif die grond totdat net growwe korrels en saad oorbly. Dan skommel jy die grond en saad in ’n kom water. Die saad is ligter as die grond en daardie gesogte pienk sade kom uit.

“En daai saad is baie hard.

Voordat jy hom plant, moet jy hom met suur behandel of skuur. Ek het nog een werker wat hom perfek kan skuur met ’n ou velskoen.”

En dit hoef nie ’n Wuppertal-vellie te wees nie. Sommer enigeen met ’n tyre-sool.

“Nadat jy hulle sommer hard geskuur het, vat jy so 10 saadjies, gooi hulle in water totdat hulle ’n lugborreltjie maak. As daar agt uit tien sade borreltjies maak, weet jy jy kan maar nog ’n bietjie skuur. Tien uit tien is reg.”

Pollie is baie bekommerd oor die feit dat die streek al minder reën kry.

“Hierdie is die derde jaar wat ons nie goeie aanplantings kon gedoen het nie. Ons kry in ’n droë jaar 200 mm. Ons het vanjaar nog nie 60 gekry nie. En ons het laasjaar ook nie 200 mm gehaal nie. Maar ons hoop en glo die reën sal kom, want anders gaan hierdie wêreld mos in ’n woestyn verander.”

En nog geloof …

Die plaas Kunje lê tussen Citrusdal en Op-die-berg. Eintlik nader aan Citrusdal en reeds vyf geslagte lank in die Hanekoms se besit. Theunis Hanekom is ’n besige man. ’n Tweerigtingradio aan die heup wat omtrent nooit stil is nie. ’n Selfoon wat soos ’n bedorwe kind aanmekaar aandag soek. Maar te verstane. Op Kunje gebeur baie verskillende bedrywe omtrent gelyk.

Ons gaan sit op die voorstoep van ’n ou geboutjie. Die ou skool wat Theunis se oupa gebou het vir die plaaslike kinders van ouds. ’n Kweperboom groei welig langs die voordeur.

“Vir wanneer my pa en klasmaats stout was, hoef die skooljuffrou nie ver te geloop het vir ’n lat nie.”

Theunis vertel dat hulle voorheen met vee, droë boontjies, gedroogde perskes, inmaakvrugte en ’n bietjie pruimtabak geboer het.

In 2002 het hulle begin vrugte verpak vir die vars mark.

“En ons het die verpakkingsaanleg al groter gemaak om sodoende waarde toe te voeg. Die vrugte wat nie verpak kan word nie, is gedroog vir verdere waardetoevoeging.

Ongelukkig is gedroogde vrugte baie arbeidsintensief en duur. In die oudae was dit ’n kos en vandag is dit ’n luuksheid.”

Om te verstaan hoekom Theunis so besig is, luister na sy jaarprogram.

“Ons verpak agt maande van die jaar vrugte. Nawels en miniola’s in die winter. November tot in Maart het ons laat-Valencias. Ons is van die min plase in Suid-Afrika wat in die somer lemoene het. Dan tot in Maart het ons 17 soorte perskes en vyf soorte pere. En ons verpak rooibostee en boegoe.”

Hierdie omgewing is uiters geskik vir sitrus en sagtevrugte omdat dit oor ’n mikroklimaat van omtrent 10 by 10 kilometer beskik.

“Ons is van die laaste plase van Citrusdal af wat lemoene verbou.

En ons is die enigste plase wat in Plaastoe! Oktober 2017 17

Desember, Januarie en Februarie lemoene het. ’n Buurplaas skaars 15 km van hier af het in 2000 lemoene geplant en daar is niks van hulle oor nie oor die ryp. Ons sukkel self met die ryp en dis hoekom ons die jong bome met rypnette toemaak. En die lemoene wat ons volgende Desember tot Februarie gaan oes, het eintlik in Oktober 2016 geblom. En in Oktober 2017 blom hy weer en dan het hy blommetjies aan en oranje lemoene. Teen Desember het hy groen en oranje lemoene.

Eintlik twee dragte.”

Dit mag klink soos die beloofde land, maar Kanaän het ook sy uitdagings.

“Met die ekonomie soos wat hy nou staan, verloor mense in die binneland hulle werk en dit het ook op ons ’n impak. Maar ons hoop en glo dinge sal regkom.”

Waar baie boere arbeid as ’n uitdaging sien, kyk Theunis daarna as ’n bate.

“Jy kan ’n unieke klimaat en goeie kultivars hê, maar arbeid bly een van jou belangrikste bates. En boerdery het nie altyd gedink aan arbeid as ’n bate nie. Ek het op die plaas grootgeword en baie van ons permanente werkers het saam met my grootgeword. Dit is dus letterlik ʼn familieplaas hierdie. En van hulle kinders kom ook plaas toe en dit is vir my ’n bemoedigende teken.”

In plaas van konvensionele bemagtiging, fokus Theunis eerder op die sosiale sy daarvan.

“Ons het ’n kleuterskool, sodat die man en vrou kan werk om die

gesin se inkomste te verhoog eerder as om mense van buite af in te bring.

Hoërskoolkinders word koshuis toe vervoer. Ons plaaslike rieldansgroep het onlangs in die ATKV se semifinale op Vredendal gaan deelneem en die Witzenbergstreek gewen.

Ons dames- en mansatletiekspanne loop oop. Die mense is nie net hier om te werk nie en ons moet hulle probeer weghou van die kwaad af.

Drank en dwelms staan tussen baie mense en ’n beter lewe. En ons speel saam met van die ander plase rugby en die Koue Bokkeveld val onder die top 12 spanne.”

Breyton Paulse kom hoeka uit hierdie geweste.

En soos dié rugbylegende met geloof, hoop, geduld, stelligheid en passie sy drieë gaan druk het, staan ons boere moedig teen die natuur en die mark se haka.

11

12

1o Hierdie aartappels moet eers wag

voordat die donderweerreën vir hulle nuwe lewe gee.

11 Dit is blykbaar nogal ’n temperamentele boerboel.

12 Theunis se pa se skooltjie met die kweperlatboom in die blom.

13 Theunis Hanekom boer met visie en hoogsomerlemoene.

14 Kyk hoe uitspattig blom hulle.

15 In Februarie kan jy hulle van die boom af eet.

16 Plaasplesier

13

14

15 16

10 18 Plaastoe! Oktober 2017

DIT IS HOE ONS ’N GROEIENDE BEVOLKING GAAN VOED

VINNIGE BEVOLKINGSGROEI

ONS PROBLEEM

Teen 2025 sal daar 4 MILJOEN meer monde wees om te voed.

Dit is

Klimaatsverandering Beperkte en krimpende hulpbronne

7 MILJOEN meer as 2010.

3427 babas word elke dag gebore, dit is 3 meer monde om te voed elke minuut. https://populationpyramid.net/south-africa/2025/

Plantvariëteite wat die volgende bied: • • • • • •

Plae

https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022015.pdf

GM-GEWASSE

DIE OPLOSSING

VOEDSELPRODUKSIE-BEDREIGING

Groter oes Doeltreffender gebruik van hulpbronne Insekverdraagsaamheid Onkruiddoderverdraagsaamheid Groter biodiversiteit Verhoogde opbrengs

Beter saad help boere om meer te produseer, terwyl hul minder gebruik

WAT KRY JY? Voordele van GM-gewasse: Verhoogde voedselsekerheid Verhoogde volhoubaarheid Verminderde kweekhuisgasse Afname in plaag- en onkruiddodergebruik

GENOEG GESONDE VOEDSEL

20 jaar van produksie op meer as 2,5 miljard hektaar wêreldwyd GEEN NADELIGE GEVOLGE GEDOKUMENTEER Globaal in 2016 het 18 miljoen boere in 26 lande 185,1 miljoen hektaar GM-gewasse geplant. (ISAAA.2016).

In die areas waar slegs GM-gewasse aangeplant word, het GM-eienskappe aansienlik bygedra tot ’n afname in die impak wat insek- en onkruiddoders op die omgewing het. Sedert 1996 is die gebruik van plaagdoders met 581.4 kg aktiewe bestanddeel verminder en die omgewingsimpak gemeet deur die omgewingsimpak-kwosiënt (EIK-)aanwyser, het met 18.5% gedaal. (Brookes & Barfoot)

Monsanto is daartoe verbind om lewens te verbeter deur die landbou te verbeter.

Besoek ons verwysingshulpbronne op sosiale media.

A16872

Tel: 011 790-8200 | customercare.sa@monsanto.com Monsanto is ’n geregistreerde handelsnaam van Monsanto Technology LLC. Monsanto Suid-Afrika (Edms) Bpk, Posbus 69933, Bryanston, 2021.

LANDBOU

20 Plaastoe! Oktober 2017

1

Wool ‌

the new active fibre Despite the crippling drought, which still holds a tight grip on parts of the merino production area, the future of this fibre looks bright and sunny.

By LINDA HENDERSON

1

1 Wool shoes 2, 5, 6, 7 Devold Merino Leisure 3, 4 Jaggad Merino Leisure Plaastoe! Oktober 2017 21

2

In August, the first wool sale of the season opened on a positive note and brought smiles to the drought-ridden farmers. Notwithstanding the poor production conditions good quality merino wool was offered and fetched competitive prices on the Cape Wools Merino Indicator increasing by a phenomenal 19,8% and by 3036 points to close at a value of R183,50 (clean). This was 25% up on the corresponding sale of the previous season. The Australian EMI gained 8,8% that week.

3

A

fter peaking at 148 million kilograms in 1966, South African wool production declined to about a third of that annually as the popularity of cheaper synthetic fibres climbed and as Australia, which supplies more than three-quarters of the fibre used in clothing, sold off stockpiles.

Despite several challenges, data on the Cape Wools website show that the production in Southern Africa rose by 5.3% to 52.2 million kilograms in the 2017 season that ended in June. A renewed demand for the fibre could see production climb to new heights.

4

What is driving the demand?

Traders attributed the sterling performance at the first auction to the strong demand for good quality South African merino wool from buyers in China, India and the Czech Republic. This is as a result of the continued growth in consumer demand for wool apparel.

The weaker rand also supported the strong results.

According to the CEO of Cape Wools, Louis de Beer, “This positive spin on the price can be attributed to various factors, but most of it is due to real demand. There has been a very positive response from

5

6

the active wear section and it’s encouraging to see that established brands are using merino wool in a large range of sportswear.”

He continues by saying that “The International Wool Trade Organisation’s marketing campaign has certainly played a role in educating consumers about the virtuous qualities of wool and the fibre has become popular with modern shoppers who are supporting the sustainable, good news story that wool underpins.

South Africa produces excellent merino wool with good spinning qualities that is sought after by apparel merchants across the world.

Technological advances in the manufacturing industry have played a very important part in the design capacity of the fibre and wool is now seen in a wide range of applications.

It is especially popular in the active apparel market where its natural absorbent ability is found to be very desirable”.

Much progress has also been made by The Woolmark Company, an Australian subsidiary of Australian Wool Innovation, in bringing worsted spun yarns and fabrics into active sportswear and leisurewear.

Significant time and money have been spent on promoting the natural, biodegradable, renewable,

7

breathable and sustainable qualities of merino in this growing sector. The sector’s vulnerability to fibre substitution is, however, of considerable concern. Weavers in the United Kingdom have benefited greatly from Woolmark’s commitment to promoting wool in luxury brands and among emerging designers. This is achieved through several key programmes, particularly the International Woolmark Prize and the Woolmark Gold programme in Asia.

The latest innovations in wool have also led to the rise of wool footwear. These shoes enhance the fibre’s natural properties whilst constructed in a way that aids performance. The Woolmark Company’s technical team has been working to create shoes that are not only comfortable and that allow your feet to breathe, but are also resistant to odour and wick away moisture.

Working closely with leading knitting machine manufacturers, such as Shima Seiki, STOLL and Santoni, the Woolmark Company has created several prototypes using advanced wool yarns to enhance the inherent benefits of the fibre. For example, by combining yarns and 3D knitting, the entire upper can be free of cutting and sewing. Comfortable for wearing next to the skin by using a 100 per cent merino wool yarn as an inner surface layer, the latest spinning technology helps to knit the fabric onto the outer face of the shoes’ upper, enhancing the abrasion resistance. Post-workout muscle recovery can also be improved by

using a combination of Far Infrared (FIR) material with wool.

As the world experiences an increasing trend towards casualization, with fitness and fashion constantly woven together, the gym-tostreet sector of the apparel market is becoming ever more popular.

“Whether you’re doing yoga, preparing for a marathon or completing your daily ride the trend is towards casual and comfortable clothing and merino wool is our fibre of choice for an array of performance garments in each collection,” says Jaggad, a leading sportswear manufacturer in Australia. As a natural quality, fibre wool is both comfortable and stylish and therefore fit for any training conditions.

A brand new innovation by the Woolmark Company, called Neulana, was revealed at Première Vision this year following the success of the initial release of fabric using OptimTM technology. This was co-developed with Nanshan at the Wool Development Centre in China. The latest innovation, Neulana Double presents a 100% wool fabric with two very different surfaces. One face is smooth like a traditional outer-shell, while the other side is soft, lofty and brushed.

This innovative double weave fabric provides maximum insulation whilst minimising fabric weight and retaining all merino wool’s natural properties such as breathability and moisture management.

The inner-side of Neulana Double is soft to touch and is suitable next to the skin. By using special Plaastoe! Oktober 2017 23

treatment technology, a loose-yetfull structure is formed inside the yarn, raising the ratio of fabric volume to weight. The end result is an air-like, soft fabric with voluminous characteristics and an exquisitely soft handle. What’s of particular interest is that whilst this fabric appears to be bonded, it is actually woven and so eliminates the need for any synthetics, glue, membrane or lining, and is suitable for high-end casual jackets.

One of the world’s oldest companies producing wool products for the outdoor market since 1853 and in the very top tier of wool apparel production is Norwegian company Devold. Working closely with their customers, Devold’s CEO Cathrine Stange says exciting innovations arise from very specific requirements from consumers.

“Right now there’s a clear trend towards finer micron merino wool. Our 17.5 micron collection is getting more and more traction from consumers who are adapting that to a year-round alternative.

In addition, we are able to expand and evolve the use of merino into new categories. For instance, we’ve developed a collection for the sports/high-intensity training segment of the market based on 16.5 micron wool mixed with Tencel.”

What is very encouraging is that the demand for wool is on the rise with fibres and fabrics undergoing major technological changes that are keeping pace with the design needs of modern consumers.

The formal and semi-formal men’s sector has to date remained more or less impervious to the temptation of cheaper polyester fabrics and acrylic yarns that pushed wool out of womenswear purely on price many years ago. The current fear among merino worsted weavers is that the move to casual athleisure will create golden opportunities for the polyester brigade that so 24 Plaastoe! Oktober 2017

damaged mid-micron wool in the 1970s and 1980s. Of some comfort is a recent survey suggesting men are increasingly concerned about ethical and environmental issues in the fashion industry.

Besides all the natural properties of wool they choose to have it in their active wear ranges because it is natural, biodegradable and renewable.

The past fifty years have been turbulent, but the remaining mills in the United Kingdom that have invested heavily in technology and textile design are cautiously optimistic about the future. This is for a number of reasons, which include the fact that wool has seen a significant come back over the past ten years as cautious consumers seek a more sustainable approach to fashion and purchasing with a return on capital invested. This movement has been significantly assisted by the Prince of Wales’ Campaign for Wool, started in January 2010.

Sustainability Issues Wool grabs the attention of consumers looking for a sustainable good news story in which their purchases will not add to the desecration of the already fragile environment. The global wool industry therefore needs to be on high alert for practices that can damage the credence of the fibre.

Wool processing has become a global phenomenon and it is not uncommon for wool to visit three continents from the veld to the garment stage before reaching the consumer with all

the environmental and ecological questions such processes involve.

Sustainability and sound animal health practices form the corner stone of the marketing dynamics of wool. Certified ’non-mulesing’ South African merino wool is for that reason in high demand.

Animal welfare and environmental legislation are continually changing and studies by experts on the impact of resource use (water, grazing and land occupation) and gas emission that could influence the environment are continually being monitored. Manufacturing processes that involve scouring, washing and dying are also under close scrutiny. Measuring and assessing the carbon footprint of wool and providing guidelines for sustainability remain important to the International Wool Textile Organisation (IWTO). Life cycle assessment, which involves a quantative study of the impact of a product such as a woollen sweater across its lifespan from cradle to grave, remains the focussed research of the IWTO. The Dumfries House Wool Conference, attended by 250 wool delegates from the international wool industry, culminated in the signature of the Dumfries House Wool Declaration. This declaration was created to ensure that role players in the industry from shepherd to shop owners commit to protect the environment and to uphold the best practice for sheep welfare, commerce and industry.

In a local economy that is strugg­ ling to breathe and for producers who are fighting to survive this throttling drought the news that their wool is in demand soothes some of their pain. There are very few benefits to be gained from a weaker rand in an economy that is reliant on imports, but for the wool farmer the benefits of more rand in the pocket at a time like this is manna for the soul.

uppe marketing A16539

AFGEROND EN REG VIR DIE VOLGENDE VEILING! Herbivore All in One is nie net bekostigbaar nie, maar ook geredelik beskikbaar in die mark.

Dankie EPOL! – Kobus en Koos du Toit. Modimolle, Limpopo

HERBIVORE ALL IN ONE Herbivore All in One is ’n gerieflike en veilige proteïenbronproduk om diere ekonomies af te rond vir veilings saam met ruvoer en/of weiding.

Vir meer inligting oor spesifieke voere en dienste, kontak: EPOL: +27(0)31 242-8600 | www.epol.co.za | RCL FOODS: www.rclfoods.com Herbivore All in One (V22476) (Wet 36 van 1947)

V:\!BMG\#Jobs\Adverts\2017\072017\BMG-AGR17072017 - Plaastoe.cdr Monday, 17 July 2017 2:25:43 PM Color profile: Disabled Composite Default screen

PART OF EVERY PROCESS

Dedicated to Brilliant Service

QUALITY AGRICULTURAL COMPONENTS When maintaining your machinery, choosing BMG's OEM quality products over inferior quality parts will ensure that costs are cut in the long run and productivity is improved. With a wide range and stockholding of Agricultural products alongside technical expertise, BMG is the answer to your Agricultural needs.

For more information contact your nearest BMG branch.

BEARINGS • SEALS • POWER TRANSMISSION • DRIVES & MOTORS • MATERIALS HANDLING FASTENERS & TOOLS • HYDRAULICS • PNEUMATICS • FILTRATION • LUBRICATION • VALVES • TECHNICAL RESOURCES • FIELD SERVICES

LANDBOU

VOEDING TYDENS DROOGTE Droogtes was nog altyd een van die mees beperkende omgewingsfaktore waarmee veeboerdery in Suid-Afrika te kampe gehad het. Daar moet egter onderskei word tussen seisoendroogtes en periodieke droogtes.

Seisoendroogtes is redelik voorspelbaar in omvang en tydsduur en die oorbrugging daarvan behoort ’n integrale deel van die normale boerderypatroon te vorm.

Periodieke droogtes, daarenteen, is droogtes wat seisoensgrense verontagsaam en in omvang en duur onvoorspelbaar is en wat wissel van korter periodieke droogtes tot langdurige rampdroogtes.

V

erliese as gevolg van seisoendroogtes is beperk tot ’n afname in reproduksie en ’n verlaging in wol- en vleisproduksie. Dit gebeur weens die afname in die gehalte

26 Plaastoe! Oktober 2017

Deur DR VLOK FERREIRA

en voedingswaarde van die beskikbare weidings gedurende die seisoen. Langdurige rampdroogtes het gewoonlik ’n algehele gebrek aan natuurlike weiding tot gevolg. As weiding nie aangevul word nie, lei dit nie alleen tot ’n drastiese verlaging in produksie nie, maar ook tot groot veeverliese.

Wanneer voerskaarste voorkom, is dit vir veeboere noodsaaklik om die regte besluite vroegtydig te neem. Besluite wat geneem moet word, is onder meer die volgende: a) Verkoop betyds surplusdiere. Indien dit te laat gedoen word, is daar ’n ooraanbod en is pryse gewoonlik laag. b) Surplusdiere moet verkieslik mark-klaar wees.

Sodoende sal ’n beter prys gerealiseer word. c) Hou diere solank moontlik aan die gang met lekaanvulling op veldweiding of oesreste. Deur voer soos hooi aan weidende diere te voer, vervang dit die weiding en verhoog voerkoste.

d) Laat diere toe om eers gewig te verloor voordat met oorlewingsvoeding begin word. ’n Ligter dier benodig minder nutriënte vir onderhoud. e) Koop oorlewingsvoer aan teen die laagste koste per eenheid energie. Hooi se energiewaarde is laag en dit is laag verteerbaar, gevolglik duur as ’n oorlewingsvoer. f) Speen diere vroeg. Lammers kan op 10 weke en kalwers op 5 maande gespeen word. Sodoende benodig die ooie en koeie minder voer en herstel beter vir die volgende teelseisoen. g) Voer kruipvoer aan lammers en kalwers.

Voorsorgmaatreëls Reënvaldata oor ’n aantal jare, kan ’n boer ’n idee gee van die frekwensie van droogtes. Die boerderybeplanning moet dan daarby aangepas word.

1. BENUT WEIVELD OORDEELKUNDIG

- Beperk veegetalle tot die werklike dravermoë van die plaas oor die lang termyn.

- ’n Onttrekking van 100 skape aan die veld het ’n daaglikse reserwe-opbou van 100 kg voer op die veld tot gevolg. Dit is gelykstaande aan ±15 ton hooi oor ’n tydperk van een jaar. Indien jy 10% te veel diere aanhou, is dit nie net 10% diere wat tydens ’n droogte ’n voertekort het nie , maar al jou vee.

2. BOU RESERWES OP

- Hooi en strooi wat opgeberg word is nie ’n dooie belegging nie, maar het ’n belangrike kapitaalbesparende waarde wanneer die boer tydens ’n droogte sy diere aan die lewe moet hou.

3. PLANT DROOGTEBESTANDE VOERGEWASSE

- Dit is belangrik om op gewasse se waterverbruiksdoeltreffendheid te let. Garingbome het byvoorbeeld net 93 l water nodig om 1 kg droëmateriaal te produseer, teenoor doringlose turksvye se 267 l en oumansoutbos se 304 l. Ander gewasse se behoefte is soos volg: voersorghum 306 l, mielies 369 l, koring 507 l en lusern 750 l.

4. WATERVOORSIENING

- Skape verloor tot 13 kg gewig binne 5 tot 10 dae indien hul geen water ontvang onder warm omgewingstoestande.

5. DOSEER TEEN INWENDIGE PARASIETE

6. VOERSOORT VIR DROOGTEVOEDING

- Beskikbaarheid van voere gedurende droogtetye sal grootliks bepaal wat gevoer sal word.

- By die keuse van ’n voer moet a) die relatiewe voedingswaarde, en b) die koste per voedingseenheid vergelyk word.

- Agt ton koringstrooi lewer dieselfde hoeveelheid netto-energie aan die diere as een ton mielies.

- Behalwe dat die energie-inhoud van koringstrooi so laag is, sal sy benuttingswaarde ook nog swak wees.

- Prys >> kyk hoofsaaklik na die energiewaarde van die voer, omdat dit die belangrikste voedingstof gedurende ’n droogte is: mielies teenoor koringstrooi.

- Tydens tye van voerskaarste is hooi geweldig duur en moet diere effektief gevoer word. Een van die probleme is vermorsing. Om vermorsing te voorkom, kan die hooi gemaal word.

- Verskaf ’n gebalanseerde produksiekorrel wat beide energie, proteïen, minerale en spoorminerale bevat soos die EPOL HERBIVORE ALL-IN-ONE (V 22476)

HERBIVORE ALL-IN-ONE SAMESTELLING PROTEÏEN VOG VET VESEL KALSIUM FOSFOR SWAEL KOPER MANGAAN SINK KOBALT JODIUM SELEEN VITAMIEN A VITAMIEN B1 ME

Min Maks Min / Maks Maks Min / Maks Min

g/kg g/kg g/kg g/kg g/kg g/kg g/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg IE/kg mg/kg MJ/kg

150 120 25 / 70 120 10 / 12 6 0,25 5 75 75 0,5 1,0 0,5 10 000 1,5 9,0

Voeraanbevelings vir beeste Afronding Pas stadig aan oor ’n tydperk van drie dae en voer ad lib saam met ruvoer en/of weiding.

Bulle en koeie Voer 1 tot 6 kg/bees/dag saam met ruvoer en/of weiding of nie meer as 1% van liggaamsmassa nie.

- Inwendige parasiete verlaag die weerstandsvermoë van diere.

- Diere benut ondoeltreffend die aanvullende voer.

Plaastoe! Oktober 2017 27

Voeraanbevelings vir skape en bokke Afronding Pas stadig aan oor ’n tydperk van sewe tot tien dae en voer ad lib saam met ruvoer en/of weiding.

Ooie en lammers Moenie meer as1% van liggaamsmassa per dag aan lakterende ooie voer nie.

Gee aanvullende voer saam met ruvoer en/of weiding, of as prikkelvoeding vanaf drie weke voor paring en drie weke ná paring. Maak voorsiening vir voer waartoe lammers toegang het. Maak voorsiening vir addisionele voer vir lammers wat vreet.

Ramme Voer 500 tot 1000 gram/dag saam met ruvoer en/of weiding of nie meer nie as 1% van liggaamsmassa per dag.

Praktiese wenke ten opsigte van droogtevoeding 1. WANNEER OM TE BEGIN VOER

- Begin voer wanneer skape en beeste wat in ’n gemiddelde kondisie was, sowat 10% van hul liggaamsmassa verloor het. Dit verteenwoordig ’n gewigsverlies van ongeveer 4.5 tot 6.5 kg vir skape en 45 tot 60 kg vir vleisbeeste.

- Vee wat meer as 30% gewigsverlies het, het ’n verlaagde eetlus en weier soms om te vreet.

2. DIERE WAT GEVOER MOET WORD

a) Swaardragtige en lakterende ooie en koeie is die gevoeligste vir swak voedingstoestande.

- Ondervoede dragtige ooie is blootgestel aan domsiekte, hulle sal swak lammers met geboorte hê en ook nie genoeg kolostrum en melk produseer nie sodat hulle geneig is om lammers weg te gooi. b) Jong aanteeldiere is duur en skaars ná ’n droogte.

- Wolproduksie (wolskape), melkproduksie potensiaal, uiteindelike liggaamsgrootte en reproduk­ sievermoë van speenlammers en kalwers en jong skape en verse kan permanent gestrem word indien hul aan ernstige voedseltekorte onderwerp word. Dit is dus belangrik dat hul gevoer word.

- Die voedingsbehoeftes van sulke jong diere is ook relatief laag omdat hulle voer meer effektief benut as ou diere en ’n laer liggaamsmassa het.

Hulle word dus goedkoper deur ’n droogte gehaal as volwasse diere. c) Volwasse droë ooie en koeie herstel volkome ná ’n droogte en ’n lae voedingstofinname het geen permanent nadelige invloed op hul produksie- en reproduksiepotensiaal nie. d) Verkoop ou en minderwaardige diere dadelik.

28 Plaastoe! Oktober 2017

3. HOE OM TE VOER

- Maak seker elkeen kry sy regmatige deel.

- Die sterker diere verdruk die swakkes as voeding beperk is. a) Pas skape en beeste geleidelik aan by die dieet.

- Vermeerder elke vierde dag die kragvoerinsluiting met 10% in verhouding tot die ruvoer. Die daaglikse ruvoerinname moet minstens 50% van die totale beperkte droëmateriaalinname wees. b) Voorsien genoeg vreetspasie - 30 cm per skaap en 1 m per bees, sodat almal gelyktydig kan vreet wanneer voeding beperk is. c) Frekwensie van voeding - Die doel van droogtevoeding is om al die diere aan die lewe te hou en nie om sommige vet te maak en ander te laat vrek nie. Hierdie doel word in ’n groter mate bereik by diere wat twee maal per week of selfs weekliks gevoer word as by daaglikse voeding.

- Die voer van skape en beeste twee keer per week het beter produksie tot gevolg en bespaar boonop arbeids- en vervoerkoste.

- Swaardragtige en vroeg lakterende ooie en koeie moet egter verkieslik hul rantsoene daagliks ontvang. d) Skei swak en sterk diere van mekaar en plaas hulle in verskillende groepe. Diere kan dan goedkoper volgens hul liggaamskondisie gevoer word. e) Beperk kampgroottes - Vee se energiebehoefte kan met tot 40% verlaag deur hul beweegarea te verminder, veral as die veld feitlik geen voedsel meer verskaf nie.

4. DIE VROEG SPEEN VAN LAMMERS EN KALWERS

- Lammers kan met aanvullende voeding suksesvol op 10 weke en kalwers op vyf maande en ouer gespeen word. Die ooie en koeie kan dan as droë volwasse diere gevoer word, wat ’n aansienlike besparing in voerkoste kan meebring.

5. AS DROOGTETOESTANDE EINDIG

- Pas diere aan by jong weidings en moenie droogtevoeding dadelik staak nie.

Droogtes dien net een goeie doel en dit is dat dit die diere wat die swakste aangepas is, uitwys. Hulle moet gemerk en as uitskotdiere beskou word sodra hul kondisie weer bevredigend is.

Dr Vlok Ferreira, Nasionale Tegniese Bestuurder Herkouers, RCL Foods – Feeds Division E-pos: Vlok.Ferreira@rclfoods.com

Plaastoe! Oktober 2017 29

LANDBOU

Grondbewerking en kunsmis speel kardinale rol in risikobestuur Deur CLIVÉ BURGER

30 Plaastoe! Oktober 2017

Risikobestuur bly ’n prioriteit te wees vir alle boere wat hoop om goeie opbrengste op hul graangewasse te realiseer, veral in die lig van produkpryse wat tans onder druk is weens ’n wêreldwye surplusvoorraad. Ondanks ’n goeie 2016/17somergraanproduksiejaar met rekordoeste, het produsente gesukkel om hul insetkoste te delg. Só sê Martin Smith, senior landboukundige van Agri Technovation, in Pretoria. Ten einde ’n suksesvolle produksieseisoen te kan bewerkstellig, is slim bemesting- en grondvoorbereidingspraktyke van groot belang.

Plaastoe! Oktober 2017 31

S

mith sê fisiese eienskappe van grond is bepalend vir die potensiaal wat die plant kan ontsluit en verminder die risiko deur meer ingeligte besluitneming.

Grondklassifikasie behels die bepaling van verskeie fisiese eien­ skappe van grond, soos grondvorm, effektiewe worteldiepte, kleipersentasie, bewerkingsdiepte en -metode, grondbeperkende lae en plant beskikbare waterkapasiteit. Indien ’n boer hierdie fisiese grondeienskappe identifiseer, lei dit tot waardevolle insigte rakende gewaspotensiaal vir die spesifieke klimaat en geografiese area waarin die grond geleë is.

Grondbewerking speel ’n kritieke rol in die optimale benutting van

water wat tot beter of goeie oeste kan lei. Ongeag watter bewerkingstelsel gebruik word, die grond moet goed deurlug gehou word terwyl die stabiliteit van grondstrukture (grondaggregate) behoue bly.

Indien grondstruktuurstabiliteit afneem, kan dit tot erosie, toeslaan van grond en die verlaging van waterinfiltrasie lei, wat weer die verlaging van doeltreffende reënvalbenutting kan veroorsaak. Hoe meer water die grond kan infiltreer en behoue bly, hoe groter die oes.

Om grondstruktuur te bou, moet bewerking grond- en klimaatspesifiek wees en nie volgens rigiede metodes gedoen word nie.

Smith beveel aan dat elke grondtipe binne ’n spesifieke klimaat evalueer word en dat bewerkingspraktyke dan daarby aangepas behoort te word. ’n Profielgat is ’n uitstekende hulpmiddel om te bepaal wat die grondprofiel is en of die gewenste reaksie deur die bewerking verkry is. Profielgate is ook effektief om wortelverspreiding te evalueer en moontlike probleme te identifiseer.

Philip Grobler van Bothaville sê hulle pas bewerkingspraktyke nog 90% konvensioneel toe. “Ons het sandgrond en bewerk tot tussen 800 mm en 1 m diep, terwyl op sommige lande, veral by Bultfontein, dit tot 1,5 m diep is.

“Grond kompakteer oor die jare en veral hedendaagse implemente is baie swaar wat veroorsaak dat indien jy nie die grond losmaak nie, die plant sukkel om hoër as 200 mm te groei. Hoewel grond veral met hitte en koue natuurlik breek en die wortels deur die grondaggregate groei, moet die grond verder los gemaak word om verdigting te voorkom. Ons sou graag die minimum bewerking wou toepas, maar dit is nie heeltemal moontlik nie en dit is nodig om die grond te eg. Ons los egter wel materiaal op die bogrond en skoffel dus nie te veel nie anders waai die wind alles weg. Op sekere grond word wel geskoffel en “rod weeder”-bewerking toegepas, veral sowat ’n week vóór planttyd. Dit is algemene praktyk by ons om nie ná plant te skoffel nie aangesien ons

Vrugbaar!

Met die veilige gebruik van die regte chemiese produkte in jou boorde en wingerde.

Suksesvolle onkruidbeheer vereis die regte produk.

Roundup® Turbo bied:

’n Produk soos Roundup® Turbo. Met voortgesette

• Doeltreffende en betroubare onkruidbeheer in

innovasie en volgehoue betroubaarheid, bied Monsanto jou die wêreld se voorste onkruiddoders vir onverbeterlike onkruidbeheer in jou boorde en wingerde.

wingerde en boorde.

• Doeltreffende onkruidbeheer wat verhoogde winsgewendheid verseker.

Roundup® Turbo – Die staatmaker in onkruidbeheer 011 790-8200 | www.monsanto.co.za

Kliënte is welkom om ons op ons kliëntediens-telefoonnommer of e-posadres te kontak: 011 790-8200 of customercare.sa@monsanto.com Roundup® Turbo Reg. Nr. L7166 (Wet Nr. 36 van 1947) bevat glifosaat en is ’n groep G-onkruiddoder.

Gebruik onkruiddoders met omsigtigheid. Lees altyd eers die etiket en produkinligting voor gebruik.

Monsanto en Roundup® Turbo is geregistreerde handelsname van Monsanto Technology LLC. Monsanto Suid-Afrika (Edms) Bpk, Posbus 69933, Bryanston, 2021.

uppe marketing A16204

“Indien produsente die ware potensiaal van hulle boerdery wil ontgin, is goeie grondvoorbereiding aan die begin van ’n seisoen die enigste manier om dit reg te kry.

Grondklassifikasie is die eerste tree na winsgewendheid.”

nie die grond wil versteur nie en eer­der die grondvog wil bewaar. Alles vind plaas afhangende van koste en die tipe seisoen wat ons ervaar.”

Op blokke wat ’n hoër kleipersentasie het, word strookbewerking met ’n tandbewerker gedoen om koste te bespaar en depresiasie weens slytasie op die implemente te verminder. Dit is belangrik om vooraf jou somme te maak, veral in die lig van huidige lae mieliepryse.

Dit is natuurlik ook van die uiterste belang dat boere in die droëlandgebiede diversifiseer ten einde risiko’s te beperk, sê hy.

Grobler plant jaarliks mielies, sojabone, grondbone en sonneblom.

JD Hancke van die plase Palmietfontein en De Krans tussen Bethal en Standerton in Mpumalanga, is

ook ’n boer wat ná al die jare steeds konvensionele grondbewerking toepas. “Ons het nie hier hoë potensiaal grond nie en daarom moet ons ook koste beperk so ver as wat ons kan.

Ek is ’n veeboer wat moet saai om te oorwinter en probeer dit so goedkoop dog effektief moontlik doen.”

Mielies en sojabone word op 650 ha elk geplant.

In dié gebied is die persentasie kleigrond weer aansienlik hoog en wanneer ’n trekker of stroper oor die grond gery het, raak die grond kliphard. Hancke het gevind dat dit beter is om elke jaar op dieselfde spoor te werk wat naderhand soos ’n pad in die land is. Op die res van die land word glad nie met trekkers of stropers getrap nie. “Ons ervaar dat die struktuur en tekstuur van die grond oor die afgelope 10 jaar aansienlik verbeter het. Ons dis glad nie meer nie, maar gebruik eerder ’n tandbewerker vóór plant.”

Hy sê hoewel dit nie net aan die bewerkingspraktyk toegeskryf kan word nie, is die kostebesparing aansienlik. Daar is baie minder slytasie

op die trekkers en hy bewerk baie meer hektaar met dieselfde implemente.

Hancke bemes deesdae aansienlik meer. Twintig jaar gelede het hy 3 ton/ha gestroop, maar deesdae is dit tussen 5 en 6 ton/ha. Die beste lande het opbrengste van 8,5 ton/ ha realiseer, maar ook danksy goeie reën verlede jaar. Daar is egter swak lande ook en daarom is die gemiddeld om en by 6,4 ton/ha. “Dit is egter steeds die hoogste gemiddeld wat ek nog ooit hier gestroop het,” vertel hy.

Sy staatmaker-kunsmisbemarker is Johan Engelbrecht van Omnia.

“Hy verkoop nie net kunsmis ter wille van verkope nie. Ek onder­ steun hom vir sy kundigheid wat hy graag deel.”

Hy het nie die grondpotensiaal om opbrengste te verhoog nie, daarom probeer hy eerder koste bespaar. Dit kos ’n klomp geld om oor te gaan na ’n nuwe stelsel soos geen of minimum bewerking. Indien ’n mens nie ’n 10 persent verbetering op die verandering gaan hê nie, los dit,” is sy mening.

Innoverend Kwaliteit

Genetika

Die alles-in-een saadverskaffer

Canesi

Dynasty*

Liberty*

SV 0143 YG*

• Uitstekende vrugkwaliteit • Goeie blaarbedekking • Gemiddelde vrugmassa tussen 1.2 tot 2.5 kg

• Dynasty* is ‘n hoë opbrengspotensiaal kultivar • Geskik vir die vars- en prosesseringsmark

• 'n Sterk plant met stekelose blaarstele wat die oesproses vergemaklik • Hoë toleransie teen ZYMV

• Hoë opbrengspotensiaal • Hoë kwaliteit vrugte • Goeie toleransie teen PRSV, SLCV, WMV en ZYMV

*Kultivar is tans onder proef en is of sal dan oorweeg word om binnekort ingedien te word vir registrasie.

Posbus 159, Oudtshoorn, 6620, Suid-Afrika • Tel: 044 203 9800 • Tel: 018 293 1233 • Tel: 010 140 0839 • Tel: 012 252 6849 • www.saadbemarking.co.za Verdien gratis AgriBonus punte eksklusief verkrygbaar vanaf K2 Saad. KKSB is 'n vennoot van Agribonus. Tel: 012 843 5660.

Hancke se vriend en buurman, Wouter Theron van die plaas Rietspruit in die Standerton-distrik, staan weer aan die anderkant van die muntstuk. Hy pas geen be­ werking en strookbewerking toe nie.

Laasgenoemde beteken dat net die gedeelte in die ry waarop geplant gaan word, bewerk word.

Trekkers se krag en gewig het tussen 60 tot 80 persent verhoog vanaf die middel-sestigerjare, terwyl die bandwydte wat kontak maak met grondoppervlakte gemiddeld met net 20% verhoog het.

Theron, wat 1 200 ha mielies en sojabone plant, werk met DBXplanters wat in Albertinia in die Wes-Kaap gebou word. Dit werk met hidrouliese tande om die kors te breek waarin geplant moet word.

“Omdat ons lande swaar bewei word, is die kors van die grond baie hard. Ons maak dus net die kors van die boonste 5 cm los sodat die haarwortels dieper kan inbeweeg.”

Nadat die kors losgemaak is, word ’n strookbewerkingsimplement gebruik wat tussen 125 mm en 225 mm (in ligte grond) werk. Hy sê die koolstofvlakke in die grond was aan34 Plaastoe! Oktober 2017

sienlik laag met konvensionele be­ werking, maar met strookbewerking het dit met 300 persent verbeter.

Op die ligter gronde (minder as 25% klei) meng hy elke vier tot vyf jaar kalk met die bogrond, en dan in die daaropvolgende jaar word die bogrond weer dieper ingewerk om verdigting te voorkom. Turfgrond word glad nie omgewerk nie en ’n verhoging in opbrengs van 40% is verkry.

Gevolglik werk die geen- en strookbewerkingsmetode vir Wouter aangesien sy brandstofverbruik vanaf 100 liter/ha na 50 liter/ha afgeneem het. “Ek het gewoonlik 2 000 uur per jaar op ’n trekker se klok gesit, maar dit is nou eers by 300 uur vir die jaar. Aangesien hierdie minimum bewerking toerusting aansienlik duur is, het ek ’n twee­ dehandse trekker gekoop met sowat 6 000 uur op die klok. Nou ná 10 jaar het ek maar 9 000 uur op.”

Theron se kunsmistoediening het basies dieselfde gebly hoewel daar tog besparings op stikstof is. Aangesien ek die plantmateriaal op die grond los, vind fermentasie nou boop die grond plaas en is die gebruik van stikstof aansienlik minder.

Hannes Hattingh, landboukundige van GWK in Douglas, sê bekalking deur die goeie vermenging van grond is die doeltreffendste, veral met betrekking tot ondergrondsuurheid.

Hy waarsku dat bekalking in geen-bewerking, veral op swaarder gronde en in die ondergrond, minder

doeltreffend is. “Daar behoort meer dikwels bekalk te word en sodanig dat daar elke seisoen met lae grondsuurheid begin word.”

Die mees algemene oorsaak van verdigting is trekkers, stropers en ander implemente wat oor los en nat grond beweeg.

Dit beteken dat verdigting dieper in die profiel voorkom, en dus moeiliker is om op te hef as dit eers daar is.

Smith voeg by dat die verdigting van grond ’n groot rol in oesopbrengs speel.

Dit veroorsaak onder meer plantvoedseltekorte, dit verminder gewasproduktiwiteit, beperk wortelontwikkeling, verminder gronddeurlugting (suurstof), verlaag die infiltrasietempo en beskadig ook die grondstruktuur.

Dit is baie duidelik dat grondtipe binne ’n spesifieke klimaat en hoe dit bestuur word bepalend is vir die uiteindelike winsgewendheid van gewasproduksie. Daarmee saam hang die sukses van ’n bewerkingstelsel af van hoe goed profielgatondersoeke, wortelontwikkelingstudies, kleipersentasie, die tyd van bewerking, bewerkingsdiepte, kalk en kunsmistoediening, asook onkruid­beheer geïntegreer kan word om waterverbruikdoeltreffendheid te maksimaliseer en derhalwe opbrengs te optimaliseer.

LANDBOU

THE GOOD, THE BAD AND THE BEAUTIFUL OF PACKAGING MATERIALS

By THERESA SIEBERT

Plaastoe! Oktober 2017 35

THE GOOD INTRODUCTION

For us as consumers in the modern world, the packaging of products is so much part of our daily life. But, do we give it enough thought?

The term ‘packaging’ encompasses a large number of disciplines and functions. Packaging is used to enclose or protect products, such as food, clothing and consumer products for distribution, storage, sale and use. However, the term also refers to the processes involved in the designing, evaluating and production of various types of packaging.

Packaging has many benefits, such as: ◆◆ providing physical protection to goods from elements such as mechanical shock, vibration and temperature ◆◆ giving barrier protection against oxygen, water vapour and dust ◆◆ providing containment and agglomeration where small items can be combined into one package for ease of transport or storage ◆◆ providing containment to liquids, powders and granular materials ◆◆ making the transfer of information about, but not limited to, the use of the packaged item, transport, storage, tracking and tracing of items to users, distributors or customers possible ◆◆ being one of the most important and efficient tools available to marketers to influence and encourage prospective buyers to purchase a certain item ◆◆ using the design to reduce the risk of pilfering, theft and the resale of products and items, which reduces the security risk.

Packages may be made with tamper-resistant seals and tamper-evident features and can also include authentication seals and security printing to indicate that the package and its content are not counterfeit.

36 Plaastoe! Oktober 2017

◆◆ helping with the handling, stacking, display, opening, reclosing and dispensing of the content by including certain convenience features ◆◆ helping to control usage by using single serving or single dosage containers

THE BAD NEGATIVE IMPACT OF PLASTIC AND POLYSTYRENE

Plastics are inexpensive and durable. Herein lies both its strength and weakness. Plastic pollution has a negative influence on all habitats and unfavourably affects land, waterways and oceans.

Animals, particularly marine animals, are affected through entanglement, direct ingestion of plastic waste and through exposure to the chemicals in plastics, which interrupt and upset their natural biological functions.

Plastics that contribute to pollution is classified into three main categories, based on the size of the item: micro-plastics, mesoplastics and macro-plastics. The various sizes of plastic pollutants may also be classified as primary or secondary. Primary plastics are in their original form and include items such as bottle caps. Secondary plastics result from the degradation of primary plastics. Macro-debris is larger than 20 mm in size and items such as plastic grocery bags fall into this category. Micro-plastics are between 2 mm and 5 mm in size and mega- and macro-debris can be reduced to micro-debris through degradation of the plastic item into smaller pieces. Microplastics are easily released into the environment because of their small size and often end up in marine environments after being washed down by streams and rivers.

The ease with which plastic pollutants spread stems from factors such as usage by the human

population, trade routes, coastline geography, wind and ocean currents.

The pollutant effects of plastics and plastic packaging materials on the surrounding environment, may be summarized as follows: ◆◆ Land: Landfills and other concentrated areas of plastic debris may contain many different types of plastic waste. Some plastics, although biodegradable by certain types of microorganisms, are dangerous in that the breakdown process of these plastics releases methane gas into the atmosphere. Methane is a very powerful greenhouse gas that contributes significantly to global warming. Chlorinated plastic waste releases harmful chemicals into the surrounding soil as it degrades. As these chemicals have the potential to seep into groundwater and other surrounding water sources, they pose a serious health risk to any organism that drinks from these sources. ◆◆ Ocean: The largest percentage of litter around and in the ocean are made up of plastic products. It has been estimated that 5 trillion pieces of plastic waste, ranging from small micro-plastics to larger micro-plastics, and mesoand macro-plastics are afloat at sea. These plastics are toxic to marine life with the toxins released by the degrading plastics ranging from diethylhexyl phthalate, lead, and cadmium, to mercury. Through the food chain, plankton, fish and ultimately humans, ingest these toxic carcinogens and chemicals. These toxins can cause an increase in cancer, immune disorders and lead to birth defects. ◆◆ Effects on animals: Entanglement in plastic waste is responsible for the death of countless marine animals such as fish, sea turtles, seals and sea birds. It

has been estimated that more than 400Â 000 marine animals perish on a yearly basis because of the pollution of the oceans by plastic. Plastic waste can cause suffocation and drowning. It can also cause the animals to become entangled, which could lead to starvation or falling prey to predators. Sea turtles are especially vulnerable as some species consume jellyfish and often mistake plastic bags for their natural prey. Similarly, whales are susceptible to swallowing large amounts of plastic waste. Small fish, on a daily basis, consume some of the smallest pieces of plastic.

These small fish are a primary food source for larger fish such as tuna, and in this way, these ingested plastics become part of the food chain and are eventually ingested by humans. Plastic pollutants do not only affect aquatic animals, but also birds, which often mistake trash for prey. Ingested pollutants can obstruct and damage the bird’s digestive system, often leading to malnutrition, starvation and death.

Similarly, issues arise with the use of polystyrene as a packaging material, particularly in the manufacturing process, the non-biodegradability of the product and litter. Hydrofluorocarbon is used in the manufacturing of extruded polystyrene. This product has a global warming potential of between 1000 to 1300 times that of carbon dioxide. Furthermore, polystyrene does not biodegrade for hundreds of years and is impervious to photolysis. Litter caused by discarded polystyrene poses serious health risks to animals, birds and marine life, as animals are not able to recognize the material as being artificial and mistake it for a food source.

Plaastoe! Oktober 2017 37

THE BEAUTIFUL ALTERNATIVES

Packaging need not be an evil that we need to learn to live without. Many alternatives are available, which are both effective and gentle on the environment and also have uses beyond that for which they were originally intended. Such alternatives include paper, wood and cotton.

u In order for the environment to stay healthy, we will need to promote sustainable practices within our industries and sustainable packaging form an important part of this practice.

Paper-based packaging solutions, including paper bags and boxes and corrugated trays are completely renewable, biodegradable and recyclable. Trees, although requiring time to grow, can be replanted and thereby renewed. With careful planning, this is a resource we will never have a shortage of, which in turn means that the supply of paper and paper-based products is renewed as quickly as it is depleted. An important factor to take note of is that paper can be recycled, which means trees do not actually need to be replanted at exactly the same rate as they are cut down. Litter, however, will always remain, no matter how intensive the efforts for recycling are. Paper packaging breaks down completely in the environment and decomposes back into the earth. Even in the home environment the avid gardener can add paper packaging to compost heaps and thereby benefit the garden and homegrown crops.

u Because of their wide array of uses and benefits, wooden packaging (cases and crates) is one of the most popular types of packaging and are in many instances deemed to be the best storage and packaging material for many products. Wooden crates and cases are extremely durable and can be reused.

Wooden packaging have an array of benefits in that they are insect and corrosion free, stackable for efficient storage and shipping, and moisture proof. They are easily disposed of and recycled and Written by Theresa Siebert of the Agro-Processing so cause no harmful residue in the environment. It division of the ARC-Institute for Agricultural Engineering should also be mentioned that once wooden cases Tel. 012 842 4089 e-mail: siebertt@arc.agric.za and crates are no longer fit for use as packing and shipment material, there is a lively market for these cases and crates in the woodworking and art markets.

Crafters use wooden packaging materials to upscale furniture, to make household ornaments or incorporate them in art and sculpture.

38 Plaastoe! Oktober 2017

u Cotton offers a unique combination of characteristics for packaging, storage and display of goods.

It is free from toxic chemicals and dyes, which means the packaging will not trigger allergic reactions in consumers. Furthermore, cotton is a moderately strong fibre that is durable and does not stress easily; it is able to absorb approximately 27 times its own weight in water and is available in a variety of weights for manufacturing different types of packaging.

Cotton is extremely breathable and allows for air circulation and moisture evaporation. This characteristic makes cotton bags ideal for storing fruits, vegetables and for wrapping baked goods.

Cotton is durable and easy to sew which makes it the optimal choice for producing long-lasting canvas reusable grocery bags, which when eventually discarded, is biodegradable. For clothing,

cotton is healthier on the skin.

Polyester-based materials do not allow for sufficient evaporation of perspiration, which may lead to skin disorders. The United States Navy has switched from polyester-based uniforms to cotton, in cases where its fire-resistance is advantageous to promoting a safer environment.

COST IMPLICATIONS AND DECISIONS FOR THE PRODUCER One should always consider the total cost of packaging, and should include the environmental cost associated with packaging causing pollution to our environment. Added to this is the visual pollution aspect of plastic bags blown onto fences and open land. Sights like these have a negative impact on other industries such as tourism, apart from being an eyesore.

FINAL THOUGHTS Along with all the conveniences we experience as a result of efficient packaging and packaging materials, we as consumers, designers and producers also have a responsibility towards the environment and future generations to ensure that we manage packaging and packaging materials effectively. To this end, we must find a way of mitigating the negative impact of some packaging materials and rather find a way of incorporating more environmentally friendly options.

It is time we returned to nature for answers to our packaging needs so that we may live in harmony with our planet and protect the earth and its resources. Let us therefore not be short-sighted by using pollution-causing packaging and even clothing, but rather steer towards biodegradable materials, which have the potential for re-use.

Proud suppliers of quality crates to the agricultural industry for over 25 years!

Olifantsfontein: 011 206 1200

•

Cape Town: 021 505 4900

•

Pinetown: 031 701 1581

MOTOR

Jou tone in die vlakwater Deur HEIN EKSTEEN

Alhoewel Namibië beskou word as oorlandreis-virbeginners-Mekka (dis nou as jy nie Vanzylspas by jou planne inreken nie), is die afstande om daar te kom groot en duur.

Jy ken nog nie jou voertuig en al daardie nuwe toerusting (slider, die yskas en tweede battery, daktent, ammo-bokse en laaie en dies meer) goed nie en kan maklik ’n bloutjie loop. Soos my oorgekom het langs die Kunene-rivier. Skielik werk my yskas nie meer nie.

Dood. Selfs die liggies. Ek bel vir Dewald Coetzer van Winelands 4x4. Hy luister en laat weet, “Wat moet ek doen?

Die brandweer stuur om jou te help?”

40 Plaastoe! Oktober 2017

E

ers was ek moerig.

Later dink ek weer. Wat probeer Dewald vir my sê?

Alles het reeds vir weke klopdisselboom geloop. Nou is daar ’n probleem. Dewald se probleem?

Of myne? Duidelik myne.

Gelukkig was ek saam met Quo Vadis Toere en Jacques Fouché is ’n boetie wat ’n plan kan maak.

“Begin by die battery en gaan al die konneksies na. Werk jou pad na die yskas toe.” Ons maak so en kry halfpad een van die drade wat losgeskud het. Bingo. Daar leer ek ’n waardevolle les.

Die ander probleem wat ek juis ook op daardie tog ervaar het, was stof in die kappie. Kaokoland se wit poeierstof.

Raai Willem, wynmaker en geharde 4x4-reisiger, my aan,

“Maak die kappie se venster agter die bakkie se kajuit oop. Dit skep positiewe druk in die kappie en druk die stof uit.”

Nooit was daar weer stof in die kappie nie.

Die punt is: jy kan óf die wiel op jou sigselwers heruitvind, óf by mense leer wat van wiele ken.

Met jou toetrede tot die wonderwêreld van 4x4 en oorlandreis sluit by ’n groep aan soos Quo Vadis Toere. Aanvanklik hoef jy nie energie te mors en hoofbrekens te kry oor roetebeplanning en kos en brandstof en wat maak jy as jy vassit, of as jou voertuig sonder rede sommer loop breekstaan nie. Die toerleier reël alles en gaan jou met raad en daad bystaan gedurende die troebel ure. Hy gaan jou ook leer hoe om jou nuwe voertuig te gebruik.

Hoe om deur dik sand en modder te ry. Wat jy moet en nie moet doen nie wanneer onmoontlike styl afdraandes in 4x4 en laestrek aangedurf word. Ry met die voorwiele oor die klippe in die pad en beskerm op die manier die voertuig se sump en diffs en pomp die remme vinnig indien jou petrolenjin nie genoeg back compression het nie. Hoe gemaak indien jy deur ’n rivier, of lang stroke water moet ry? Loop eers deur die water en soek gate en boomstompe onder die oppervlak (versigtig net vir die krokodille wat skielik met jou aankoms onder die water verdwyn het). Lae-strek in tweede rat. Stadig met konstante momentum, sodat jy die water voor die voertuig uitstoot en dit nie die enjinruim binnekom en die waaier versuip nie.

Saans, ná ’n opwindende en vermoeiende dag, behoort jou nuwe yskas koue bier te baar, terwyl jy om die vuur sit en jou verwonder aan hoe die toerleier een dis na die ander oor die kole prakseer.

Die ander voordele is natuurlik geselskap vir vroulief en die kroos (indien jy kinders het, vind uit watter toere ander kinders insluit).

Daar is niks wat Sus en Daan so irriteer as om vir ure agter in Paps se nuwe speelding te sit en te aanskou hoe net hy sports het nie.

En terwyl Mamma en die ander dames skinder oor boys and their toys-sindroom, kan jy met die ouens gesels oor vervloë toere, plekke wat op jou emmerlys behoort te wees en sommer net mannedinge deel.

Die bietjie wat ek oor die jare geleer het omtrent oorlandreis, 4x4-geite, roetebeplanning, kos in die bos maak en herwinning, was saam met Jacques. Ná ’n klompie toere sal jy die selfvertroue hê om enige pad alleen (saam met die familie natuurlik) aan te pak. Dalk is groeptoer in jou bloed en word jy sommer deel van nog ’n familie.

Niks soos om een of twee keer per jaar weer saam met ou vrinne te reis nie.

Indien georganiseerde toere jou nie geval nie, moenie paap nie. Daar is ander opsies om die ding veilig op eie houtjie te doen.

Soek ’n lekker kampplek met 4x4-roetes in jou omgewing. Maak seker daar is speelplek vir kinders en verkieslik ’n swembad en ander maniere om die kroos van hulle selfone af weg te hou. En dat die plek oor behoorlike ablusie beskik.

Dit neem ’n wyle vir die meeste sterflinge om vir die eerste keer af te sit bos toe met die grafie en witgoud.

2

3

4

1 Lekker om saam met ander die Tankwa in te vaar. 2 Sodra jou vuur brand, bedaar almal en word rustig. 3 Wallie se nuwe kampplek 4 Wallie en Henriette op een van Wallie se nuwe skeppings 5 Jacques Fouché, Quo Vadis Toere se meestergids 6 Hulle word skaars, maar saam met Quo Vadis is daar nog ’n kans.

5 6

1 Plaastoe! Oktober 2017 41

En terwyl vroulief en die kroos besig is, gaan oefen jou vaardighede op ’n maklike roete. Niks rowwer as ’n Graad 3 nie. En praat eers met ouens wat die roete ken en al gery het. Die kampbestuurder is gewoonlik die een om by te vis. En moenie windgat wees en nonchalant probeer voorgee jy is ’n ervare Holgate Kingsley nie. Nee, wees nederig en bieg. Geen gesoute 4x4-bestuurder gaan lag omdat jy ’n groentjie is nie.

Alle appels kom immers groen die lewe in. Maar as jy maak of jy Sarel van der Merwe is en gaan lê met jou bakkie in die bos as Jan Rap (en jy het ander mense met jou onkunde bedreig) is die hel los.

Kom ons sê nie een van hierdie opsies pas jou nie. Jy soek nie groeptoere nie. En verpes om vir ’n naweek by ’n vakansieoord te sit.

Pak ’n kort toer aan.

Sommer net vir ’n naweek. En kies die roete mooi. Jy wil nie vir ure Vrydagmiddag ná werk in die bakkie sit en eers ná donker by jou eerste kampplek aankom nie. Die ander goue reël: moet onder geen (of amper geen – bollie gebeur) omstandighede in die donker by jou kampplek aankom nie. Nou moet jy met ’n kopliggie die daktent probeer opslaan, in die yskas vroetel, die hout soek om die vuur aan die brand te kry. Boonop het kosvoorraad en toerusting ’n aardige manier om vanself van een ammo-boks na ’n ander te spring, en om daardie chaos in die nag te orden, kos geduld en ’n oorvloed gekruide taal (en die

7 42 Plaastoe! Oktober 2017

soetste taal is mos ’n onuitputbare bron daarvoor). Die kinders is op ’n vreemde plek en weier om uit te klim. Die meeste mense is bang vir die donker en om goeie rede.

Dubbeldoelmotorfietsryers het die gesegde: As jy in Gauteng woon en lekker grondpaaie wil ry, skiet 1200 kilometer suid en draai regs.

Die Karoo. En veral die Tankwa Karoo. Ongerep en onbevolk. Maar beskik tog oor plekke om gerieflike stanings te maak. Daarom ry ons soontoe.

Vanaf Kaapstad ry jy binne twee uur Ceres toe vir jou laaste aankope en om die brandstoftenk vir oulaas vol te maak. Kies koers na die R355 en ’n uur later hou jy by Karoospoort stil vir die sakrament. Hierdie stuk droomgrondpad is bedrieglik glad, maar onder draai die duiwel rond.

Lemklippe wat jou duur nuwe BFG’s aan flarde kan sny. Drink eers ’n ietsie om die gode te paai alvorens jy jou in hierdie magiese wêreld begewe. En ry stadig – onder 80 kilometer per uur. Maar jy het mos die nuwe plug-kit en kompressor om mee te oefen.

Doen aan by die Tankwa Padstal.

Daar is spyse en drank en speelplek vir die kinders en jy sal jou oë nie glo wat Wally (mede-eienaar en kroegman extraordinaire) met skroot kan fatsoeneer nie. Wally het onlangs ’n kampeerplek op die plaas ontwikkel.

Nog baie basies, maar met goeie ablusie en ’n donkie wat warmwater binne ’n halfuur gereed het. En hier maak jy jou eerste staning.

Steek die vuur aan in die lapa. Stop

die kroos elkeen ’n stokbrood in die hand om hulle besig te hou terwyl jy die daktent oopslaan, stoele uithaal en daardie welverdiende koue knak.

Môre-oggend, nádat jy vir vroulief spek en eiers en sterk moerkoffie in die bed bedien het (onthou: gisteraand het jy bloot die rooster omgedraai, terwyl sy al die ander werk gedoen het) word daar opgepak.

Aanvanklik gaan dinge maar stram, maar julle oefen mos nog.

Kies koers verder noord en jou opsies neem eksponensieel toe. Jy kan óf afdraai na die Karoo Nasionale Park (met sy wonderlik verlate kampplekke en ’n 4x4-roete), óf aanhou tot waar jy wegdraai na Die Mond toe waar jy in hierdie dorre woestynland langs ’n standhoudende rivier en op groen gras kamp opslaan. Hier is ook baie vir die hele familie om te doen. Swem.

Staproetes met boesmantekeninge.

Luilekker.

Vir iets buitengewoon kan jy met die R355 aanhou tot by die afdraai na die Tankwa Tented Camp met sy puik geriewe en ’n lewendige kroeg genaamd Onverklaar Bar (alhoewel menigtes hier al die onverklaarbare verklaar het – natuurlik ook andersom).

Sondagoggend neem jy die Gannaga-pas vir teetjies by die Gannaga Lodge en dan die teerpad via Matjiesfontein huis toe.

En jy is ’n tree nader aan jou eerste groot avontuur na Sossus-vlei en die Kaokoland en Mabuasehube en die Makgadikgadi-panne en die Moremi en Chobe en …

8

9

10

11

12

13

7 Dis hoe spektakelrig die Tankwa se paai is. 8 Die Sederberge is ook ’n goeie roep. 9 Kamp saam met ’n groep vir geselskap en veiligheid. 10 So skinder die dames oor mans en hul wiele. 11 Maak seker daar is afleiding. 12 Stadig deur die water 13 Terwyl jy daardie welverdiende bier drink, word die spyse voorberei.

Plaastoe! Oktober 2017 43

GARDEN

It’s the berries

Berries have become very popular in South Africa over the last decade, both as a fresh food retail item, and as an export product. More recently, as fruiting plants become more available to the everyday gardener, berries are finding their way into the home food garden.

H

omegrown berries are decidedly sweeter than those bought from a store and rich in all the good stuff. They are also a fairly easy addition to your garden and can be used in all sorts of delicious ways in the kitchen.

Blueberries Blueberries are among the easiest fruits to grow organically. They grow to a fair-sized bush, are prolific producers and can be grown almost anywhere, including in containers, if space is an issue. Another reason containers are a good idea is because blueberries prefer acidic soil. In a container, you can control the pH better, and avoid making an entire bed acidic. Of course, if you have plenty of space and want lots of berries, you can easily grow a very impressive blueberry hedge!

Conditions: Blueberries love sunlight and are quite tolerant of the South African heat, and hardy enough to withstand our winters.

Planting: Get your hands on some plants or cuttings, rather than attempting to grow them from seed. Plant them in late autumn or early spring, in a sunny spot with well-drained, acidic soil, plenty of compost and a generous layer of mulch.

Caring: On extremely hot days, offer some shade if you can, and ensure they have enough water. Prune back any growth older than five years, so that new canes can develop faster. Feed your plants regularly.

Harvest: The berries will start appearing in late spring, ripening just in time to be a tasty treat all through summer.

44 Plaastoe! Oktober 2017

Blueberries give a natural boost to your immune system.

Strawberries Strawberries have always been a treat, and there is no strawberry more delicious than the one you pick from your very own garden. Like blueberries, they are easy and rewarding to grow. They can be planted in containers or among other shrubs in a garden bed.

Conditions: Strawberries thrive in a well-drained, rich soil. They love full sun, but can also do very well in dappled sunlight and are perfect for planting along walkways or in ‘fairy gardens’.

Planting: Prepare the soil by ensuring it is well drained. Mix in acid compost and bone meal. Turn the soil well and if planting in a bed, plant them in slightly raised mounds, as this helps with drainage. Plant the berries at least 30 cm apart and make sure the crown of the plant is not covered by soil.

Caring: Feed regularly, and when runners start appearing, only allow one or two per plant to develop, as this will improve the quality of your fruit.

Harvest: The fruit can be harvested from spring to summer.

Deliciously decadent strawberry mousse

For a garden-fresh palate-pleasing dessert, pick 250 g of fresh strawberries. Remove the green caps, rinse and chop. Blend in a food

Our easy guide to growing your favourite berries, whatever the size of your garden.

There’s still time to find your favourite berry plant and get it into the ground (or a pot) before the end of spring.

Happy planting!

processor with 4 tablespoons of brown sugar. Place a tablespoon of this puree into the bottom of a shot or cocktail glass. Add 200 ml of cream to the remaining puree and mix together until smooth and well blended.

Carefully top the puree with spoons of the mousse mixture. Allow to set in the fridge for at least 4 hours.

Serve chilled, with thin slices of strawberry, and grated dark chocolate on top.

Gooseberries Gooseberries are one of those things you either love or hate. If the Cape gooseberry is one of your favourite berries, don’t hesitate to add it to your food garden. This is a low-maintenance plant, abundant in fruit with a unique tart, yet sweet, flavour. Gooseberries pair perfectly with meringues and other fruit. They also make good preserves.

Conditions: While happiest in full sun, the Cape gooseberry doesn’t mind poorer soil and semi-shade.

Just ensure the soil is not too nitrogen-rich, or you’ll end up with an abundance of leaves and less fruit. It’s a real rambler, so plenty of space and some form of support is always appreciated. Birds also love gooseberries, so you could soon find these plants popping up all over your garden.

Planting: Sow from seed or (preferably) transplant seedlings anytime from early autumn through spring.

Space at least 50 cm apart.

Caring: You may need to add potassium to the soil if the leaves start to turn brown.

Harvest: The yellow fruits are housed inside what

looks like a brown Chinese lantern. Harvest when the fruit has fallen to the ground and turned an enticing yellow colour.

Goji berries Why pay a small fortune at a health shop when you can bring the health shop to you? Many health nuts consider the goji berry to be a super fruit, because it is so rich in vitamins and minerals. The bush is fairly small and requires regular feeding. It is important that the fruit is harvested only when fully ripe – they are inedible while still ripening. With just a little pruning, feeding and observing, you can have one of nature’s superfoods growing in abundance in your garden.

Cranberries Cranberries grow as a flat spreading plant in a similar way to strawberries, and can be planted in a bed or container. They prefer a slightly acid soil, a constant water supply and plenty of mulch and compost. Unlike strawberries, cranberries grow for many years and there are reports of plants as old as 100 years.

Tayberries Blackberries are on the invasive list in South Africa and may not be sold or propagated. The Tayberry can be grown as an alternative. This is a hybrid ̶ a raspberry / blackberry cross with a unique, satisfying flavour.

Plaastoe! Oktober 2017 45

VEEARTS

Droogtevoeding

raad aan die boer

Deur DR JOAN KLEYNHANS-JORDAAN

Groot dele van ons land gaan nou al geruime tyd gebuk onder droogtetoestande en in baie dele kan die veld nie meer vee onderhou nie.

H

oewel die spesifieke droogtevoer wat gebruik word, afhang van plaaslike beskikbaarheid en koste, geld sekere beginsels in alle gevalle om ’n droogte te oorleef.

Tydens ’n droogte is dit noodsaaklik om so vroeg moontlik die beste aanteeldiere te selekteer en spesiale aandag aan hulle te gee sodat die bedryf ná die droogte sal kan voortgaan. Boere moet so ver moontlik in die diere se minimum behoeftes voorsien sodat hulle steeds ’n aanvaarbare reproduksietempo kan handhaaf.

Dit geld veral vir stoetboere.

Alle oortollige diere behoort so vroeg moontlik verkoop te word of afgerond en bemark te word.

Dit sluit speenkalwers, koeie wat oorgeslaan het, uitskotdiere en bemarkbare diere in.

Kuddeboere met vee wat nie van ’n goeie gehalte is nie, moet daaraan dink om al hul diere te verkoop, die geld te belê, en as die droogte verby is weer vee aan te koop.

Droogtevoeding mag meer kos as wat die diere werd is. Ongelukkig is veepryse ná ’n droogte soms hoog en aanteelvee skaars.

46 Plaastoe! Oktober 2017

Droogtevoeding Droogtevoeding neem normaalweg ’n aanvang wanneer die weiding nie meer in staat is om in minstens 30% van die dier se voedingsbehoeftes te voorsien nie.

Opsies word beïnvloed deur die boer se finansiële situasie, en of ’n stoetboer of kuddeboer ter sprake is. Die beskikbaarheid van grondstowwe op die boer se plaas of wat elders beskikbaar is, speel ook ’n rol. Die lengte en erns van die droogte moet ook in ag geneem word.

Daarby moet veeboere in gedagte hou dat hulle eintlik met weiding boer en dus nie die grond op die lang termyn moet beskadig nie.

In uiterste toestande kan daar oorweeg word om stoetdiere net vir oorlewing te voer en nie vir reproduksie nie.

Dit is belangrik om soveel self te beplan om ’n droogte te oorleef want droogtehulp of finansiële steun van regeringskant is onwaarskynlik.

Algemene riglyne Finansiële beplanning in ’n vroeë stadium is noodsaaklik, veral ten opsigte van kontantvloei.

Boere moet dit ernstig oorweeg om oortollige of minderwaardige diere te verkoop en slegs ’n kern aanteelkudde te behou.

Daar moet strategies gebruik gemaak word van weiding of ander voerbronne wat nog op die plaas beskikbaar is. Indien surplusdiere nie dadelik verkoop kan word nie, moet hulle van die veld gehaal word en in krale of aangeplante weidings aangehou word tot hulle verkoop kan word.

Vee moet sover moontlik in kleiner kampe met skaduweebome gehou word sodat hulle korter afstande hoef te loop.

Die boer moet verseker dat daar voldoende drinkwater binne bereik is.

Dit help om sterk vee van swak vee te skei om kompetisie by voerbakke te verminder.

Die boer moenie toelaat dat diere so verswak dat hulle gaan lê voordat daar met droogtevoeding begin word nie. Beskikbare voer moet eerder oordeelkundig gebruik word en moet reeds vroeg in die droogte rantsoeneer word. Vee behoort volgens hul produksiebehoeftes gevoer te word.

Daar moenie op hierdie stadium ad lib gevoer word nie. Voerbakke of ou vervoerbande moet gebruik word in plaas daarvan om kos te vermors deur dit op die grond uit te gooi.

Herkouers benodig ruvoer. Indien daar nie meer genoeg op die veld is

nie, word grofgemaalde ruvoer beter benut as lang stukke. Vir energie kan gemaalde mielies bygevoeg word. Dit moet goed ingemeng word en nie in oormaat gevoer word sodat dit suurpens veroorsaak nie. ’n Geskikte ru-proteïenbron moet bygevoeg word, asook minerale. Vir droë diere kan ruvoer saam met ’n onderhoudlek gevoer word. Verse, laat dragtige koeie en lakterende koeie moet ’n produksielek by hul ruvoer kry. Dit is raadsaam om van voedingkundiges se advies gebruik te maak om die voer wat beskikbaar is ten beste en veilig te benut.

Hoewel voerkorrels gerieflik is, kan grofgemaalde, gebalanseerde ruvoer goed in diere se behoeftes voorsien. Indien geen ruvoer beskikbaar is nie, moet voerkorrels volgens hul produksiebehoeftes gevoer word.

Soutinname moet beperk word. Skape moenie meer as 5 tot 10 gram en beeste meer as 50 tot 60 gram per dag inneem nie.

Lekke is slegs vir aanvulling bedoel en word slegs aanbeveel as daar genoeg ruvoer beskikbaar is.

Verhongerde diere kan hul aan lekke

ooreet. Indien hulle vir ’n tyd lank te min proteïen in hul dieet ingeneem het, verloor hulle in ’n mate hul vermoë om ammoniak in hul lewer na proteïen om te sit. Selfs ’n lae inname van ureum kan in hierdie omstandighede toksies wees.

Indien ureumbevattende produkte wel gebruik word, moet dit met graan of melassemeel verdun word.

Seleksie van die kernkudde Boere behoort ’n inventaris van beskikbare weiding en ander voerbronne op te stel om te bepaal hoeveel vee tot die volgende reënseisoen aangehou kan word.

Dit is raadsaam om kuddes volgens produksiestatus en ouderdom te groepeer.

Dragtigheidsondersoeke moet so gou moontlik ná die teelseisoen gedoen word. Skandeer kleinvee om meerlinge te identifiseer en pas hul voeding aan.

Die boer moet let op vee se tande.

Dragtige koeie moet minstens tot hul kalf se speenouderdom goed kan wei. Indien moontlik, moet jong teeldiere nie verkoop word nie.

Indien onvermydelik moet gelet word op die produksierekords en speengewigte van vroulike diere se nageslag.

Veeartse kan om raad gevra word oor hoe om ontwurmings- en entingsprogram aan te pas.

Verswakte diere se weerstand is soms laer en droogtevoeding lei tot meer samedromming.

Nadat goeie reëns geval het, moet daar gewag word totdat voldoende groen weiding beskikbaar is.

Vee moet ook ge-ent wees teen bloednier. As diere te gou teruggaan veld toe, hardloop hulle agter die groen opslag aan. Dit kan aanleiding gee tot groot vrektes, veral by swak vee. Eers as die weiding minstens 3 cm hoog is, kan die vee geleidelik oor sewe dae daarby aangepas word. Vee moet aanvanklik slegs toegelaat word om vir ’n uur of twee daarop te wei en die tydperk kan dan elke dag verleng word. Hulle moenie honger wees as hulle op die groen weiding uitgeplaas word nie. Vee behoort soos gewoonlik hulle droogterantsoen te kry en dan smiddae laat op die groen weiding te wei. Indien maagwerk op die groen sappige weidings voorkom, gee addisionele ruvoer, indien beskikbaar.

Boere moet weervoorspellings oor die lang termyn in ag te neem om toekomstige drakrag te bepaal en die veld in die toekoms optimaal te bestuur.

Plaastoe! Oktober 2017 47

1

Kopkiekies OP REIS

ie Kiek

1

Deur HEIN EKSTEEN

Diegene wat die maanlanding en die dae toe margarien nog gesond was, kan onthou en na So Maak Mens op die draadloos geluister het, weet die ondenkbare bestaan: kiekielose reise. Reise wat nou in die geestesoog opgeroep en herleef moet word. Helend en vervullend soos die gekookte eiers, wors of frikkadelle, gerasperde kaastoebies en die fles boeretroos iewers langs die pad tussen Laingsburg en Beaufort-Wes waar Pa die eerste staning met die Valiant Regal onder ’n boom gemaak het. Op pad noord.

DIE EERSTE REIS wat ek kan onthou, was met die trein van Goodwood-stasie Kaapstad toe.

Kort, maar vrot van verwarring en ontnugtering. Elke einde van die maand. En elke keer dieselfde.

“Helena Jacoba … met ’n ‘c’ (sy was gesteld op daardie letter) …

Eksteen,” stel my oorlede moeder haar grinterig aan die kondukteur voor waar hy met sy sakboekie en pen oorgehaal staan om haar besonderhede neer te skryf, alvorens hy ons van die trein by Wolraad Woltemade-stasie afsmyt.

En dit oor die vyfjarigeTsulami Kathelu wat in sy wit-en-blou seemanpakkie langs my in Eerste Klas (Slegs Blankes) sit. Ek was ook vyf. Eweneens in ’n seemanpakkie opgetof. Boonop is ek en Lammie op dieselfde dag gebore en behalwe vir my reguit hare en blou oë kon ons as ’n tweeling gesien word. My en Lammie se velkleure was immers dieselfde. Oor die fel son waaronder

ons bedags kaalgat gespeel het. En Ons het in Eerste Klas tot in die omdat een van my vervloë voorsate stad gery en slaptjips in Garlicks se mildelik met ’n verlangse niggie van Vineyard-restourant geëet. Daar Saartjie Baartman voortgeplant het. was, helaas, baie maande waar ons Drie onoorkomelike dale van op een of ander stasie afgeklim doodskadu het in die kondukteur het en vir die volgende trein moes se pad gestaan. Eerstens was wag. Hendrik French se dissipels Helena en Ingrid Bergman min het nie twak gevat nie. Nie eens van of meer uit dieselfde lap gesny en beeldskone parmantige vrouens nie.

MY OUMA MALIE sit ewe fatsoenlik. Tweedens is 2 met haar suster None i sy in die Swartland gebore en k Kie nie se verjaardagkoek getoë en kon daardie weergawe kierts orent soos ’n paraat van die soetste taal wat slegs meerkat voor in die Kewer. Haar uit enkellettergreepwoorde Sondagsklere aan. Kompleet met bestaan met die oorgawe van ’n die hoed en handskoene. Helena matroos op jou afvuur teen die agter die stuur. Ek in die boksie heel tempo van ’n Stalin-orrel. En agterin en verslind nog ’n Ruiter in derdens was sy ’n vuurvreter Swart-komiekboek. Iewers in die as dit by onregverdigheid en verlatenheid anderkant Botterkloofonwelvoeglikheid kom. Ek kan haar pas in die Hantam. Skielik is die kar uiteraard nie verbatim aanhaal nie, deur­trek van die rook. Helena hou maar dit het daarop neergekom stil en spring uit. Die rook kom van dat Moeder voorgestel het die die battery onder die agtersitplek kondukteur deponeer sy boekie en pen daar waar dit pas, of sy doen dit en ek word ook uitgepluk. Die motor dreig om in ’n hellevuur te ontaard sommer namens hom.

2 48 Plaastoe! Oktober 2017

3

4

5

6

1 Hoe om nie deur Botswana se riviere te ry nie. 2 Deur die Karoo in Woestynpadda 3 Deur die Boesmanland op Magenta Stofdonkie 4 Op Bosluispas met sy haglike, tog inspirerende geskiedenis 5 Giselle oefen in Mosambiek hoe om ’n behoorlike Afrika-vrou te word 6 Magenta wys haar perdekrag af teen Ouma se afwesige donkiekrag. en die insittendes moet ontruim.

Maar nié Malie nie. Dié bly sit. “Ma moet uit! Die kar is aan die brand!” gil Helena op Ouma. Malie sit. Oor Tant Nonnie se dadelkoek en haar Swartlandse halstarrigheid. Helena gryp die koek en slinger dit die veld in en tel omtrent vir Ouma uit die kar. Pluk Malie se kerkhoed van haar kop af en blus die vuur.

Later kom ’n boer verby en sleep die Kewer na sy plaas toe en vir ons na Soutpan. Ek en Helena agterop die bakkie. Malie voorin. Die Isuzu se linkervoorvenster kon nie opdraai nie en Malie se nuwe jensen violet perm-pie hang soos pap snoeke oor ’n onderdeur toe ons by Tant Nonnie afklim. Jare later sou Malie sporadies nog ’n hatige blik na Helena se kant toe skiet. En dan het ons geweet dit is oor Tant Nonnie se koek en die perm en dat Malie haar kop in skaamte voor haar familie moes laat hang het. Niemand kry ’n groter skaamte oor hulle as arm mense wat armoedig lyk nie.

KORT NÁ DIE Tulbagh3 e i aardbewing besluit Kiek ek en twee van my rampokkermaters om weg te loop. Nie as gevolg van die onderaardse oproerigheid nie en ook nie omdat ons huishoudelike omstandighede enigsins haglik was nie. Omdat ons vry wou wees. Lewe soos die Boesmans waaroor ons in Jan J van der Post se Agarop- en Vonk-boeke gelees het. Die Knysnawoude was ons bestemming.

Bosolifante. Bosvarke. Wildsbokke.

Loeries. Sonder wiskunde en biologie en onderdrukkende

“EN WAAR GAAN MY onderwysers en kweperlatte.

4 e i Boesmantjie nou weer?”

Ek het voorberei.

Kiek vra Malie waar sy in my Eienaarskap van my oorle kamerdeur staan en bykans oupa Toppel se bone-handleknipmes uit Malie se bedkaslaai hunkerend kyk hoe ek my klere agter die Bybel (behoede my) na my (denims, ’n dik baadjie, T-hemde broeksak oorgedra. Dae lank skelm en army boots) op my bed uitstal.

Die nuwe valhelm met blou glitter droë proviand bymekaargemaak en in my toksak weggesteek. Die Kewer pas by my nuwe Suzuki TS50 buite onder die afdak wat Helena ter se goiingwatersak volgemaak. viering van my halfwasrebellie Die plan was om my maters om gekoop het en as haar persoonlike middernag by die Portugese kafee bydrae gesien het tot die verdere in Voortrekkerweg in Goodwood ontwrigting van dit wat gelei het tot te ontmoet en van daar af met die Soweto-onluste. liedere van vryheid die pad na die Helena het later binnegekom paradys te vat. Ek het stilletjies en my goed deurgekyk. Onder my kreunende staalkamervenster andere na die pakkie Texan oopgemaak. Geluister. Niemand filterlose sigarette en die boksie roer nie. Deur die tuin gesluip. vuurhoutjies. “Die apteker het Die voorhekkie toegemaak. Die gesê pyprook is minder ongesond.” bure het almal geslaap. Nie ’n hond Helena het duidelik nie verstaan het geroer nie. Oor die veldjies nie. Wanneer Easy Rider sy bike se en agterstrate op weg na ons rendezvous. Daar aangekom, was ek side-stand kant toe trap, sy helmet afhaal en met ysige blou oë na die alleen. Die ander twee kom nog. Vir volgende horison tuur, rook hy nie seker. Watter kant toe lê Knysna? pyp nie. Texan plain. Maar sy het my Bellville se kant toe. Dan oor Sir laat begaan.

Lowry’s-pas. Caledon verby … En Naby Contermanskloof, op pad dan? Maar ek was nie gepla nie. Die Porterville toe, na waar my pel Drie Musketiers sou daardie aand nog om ’n bosvuur sit met wildsvleis Godfrey my inwag vir die drieweke-vakansie, hou ek stil. Skop op die rooster (wat ons sou prakseer) en die deurgangsrites van die side-stand uit. Haal die valhelm af. Tuur oor die bruin koringlande.

FA Venter se Wit Oemfaan beleef.

Ysige blou oë gevul met oortuiging.

Die vroegmôrebusse het begin Druk ’n Texan tussen die lippe in. loop. Die melklorrie. Oom José het Voel-voel vir die dosie vuurhoutjies. voor sy winkel kom vee en wou Niks nie. Soek weer … Helaas … weet wat ek daardie tyd van die Hier staan Marlon Brando in oggend daar soek. En dit sonder my The Wild One gereed om die skooluniform. “Ek bel nou jou ma!”

Ek is terug huis toe. Daar het Helena samelewing en die orde van die en Malie my ingewag. Waar was jy? dag en die Calvinistiese bestel met vingervlinders te beloon. En hy het Ek wou ’n Boesman word.

Plaastoe! Oktober 2017 49

7

8

9

10

11

12

sy vuurhoutjies by die huis vergeet.

Die algehele teleurstelling. Dit was ook die eerste keer dat ek aan myself as ’n pap tyre gedink het. Nutteloos.

Die langpad van die toekoms wag en hier staan ek. Gestrand.

Uit die hoek van my oog sien ek die geel Kewer van die pad aftrek.

Kom hou langs my stil. Die motorvenster word net ’n duim ver afgedraai. Die elegante vrouehand hou die dosie vuurhoutjies na my uit.

Maar Helena kyk nie in my rigting nie. Sy verstaan. En ek verstaan ook.

Soms het die jongeling daar waar hy deur die dal van die dreunende hoewe galop ook maar sy mamma nodig. Sy het gery. Terug Kaap toe.

En die wilde een Porterville toe na waar hy die volgende lewensles ten duurste sou leer.

“DAAR’S TWEE chicks 5 e buite die dorp op ’n plaas. i Kiek Sussies. En hulle scheme hulle is moeg vir die local plaasjapies. Hulle soek stadsbloed,” lig Godfrey my in toe ek uiteindelik na ure oor berge en deur dale met die fifty op Porterville aankom.

Ons het gebad en gespuit met die Shield for Sportsmen. Stoovies en knap T-hemde aan. En met die fifty die plaaspad gevat na waar die vreugdes van die vlees ons sluik ingewag het.

Daar gekom en die bike skaars staangemaak, of die Pa onderskep ons. “Julle twee lyk vir my na manne wat ’n ietsie kan baasraak,” sê hy.

Natuurlik. Ons is manne uit die stad. Rof en onbeskof. Die ouman 50 Plaastoe! Oktober 2017

mik met ons skuur toe. Draai die honde kan hardloop as jy nog saam prop van die Valie Japiedrom af. met die jong hondjies piepie nie …

Pomp ’n waterbeker vol. Met die Terug na die arms van my moeder. skuim bo-op die dop so geel soos En vir ’n klompie maande daarna pyp die duiwel se oë. Skink. Drink. Nog gerook … as boetedoening.

OM STYWEPAP IN ’n 1960 ’n rondte. Gesels welbehaaglik 6 e i VW Kombi se wieldop te oor bikes en mouters. ManneKiek dinge. Met elke dop wat die maak, kos vaardigheid. oom skink, lyk hy vir ons meer Maar rampsalige armoede toegeeflik. Asof hy sy dogters met ontlok onontginde bronne ope arms aan ons afstaan. ’n Man vindingrykheid. Veral in Stilbaai ten tye van manne. Een vir elke met sy reuse-golwe om Die Punt, seisoen. Met elke skinking styg sy die disko wat snags pomp soos ’n entoesiasme en ons koerasie. Toe hart bloed met te veel nikotien en ons die halfpadmerk van die tweede kafeïen in, en weergalose meisies waterbeker verbysteek, hardloop verslaaf raak aan bruingebrande eers ek. Toe Godfrey. branderplankryers met Die oom het ons darem tot by skouerlengte hare blondgesliert die motorfiets gehelp en wydsbeen met suurlemoensap. Nadat ek en sitgemaak. Sommer die fifty aan Willie ons varkvoet Lieberstein die brand geskop en die voorwiel gekoop het, was daar bloot geld vir padlangs gedruk na die plaashek mieliepap oor. Ons het egter sinkers waarop ’n bordjie gewaarsku het: om den brode uitgeduik, maar Grenslyn. Maak die hek toe.

Stilbaai se vistermanne ken van Op pad huis toe teen ’n hoek-en-sinker die visse se bekke in vernietigende suidoostewind wat gooi en nie bamboes of terra firma die ruiter in smart noop om elke vang nie. twintig kilometer stil te hou om die Sit ons laatmiddag om die vuur­ lugverkoelde fifty te laat asem skep, tjie met die pap in die wiel­dop. en met Soweto aan die brand en Blikbekers gevul met somertem­ meedoënlose kaspers en gewonde peratuur laatoes en ’n lied in die kinders in mekaar se arms, besef ek hart (gesing deur Die Briels). Die daardie oom het ons sien aankom. varkvoet staan in die Kombi se Myle ver. Ons wellus gelees. En nee, skaduwee. ’n Bakkie hou stil. Die hy’t ons nie summier weggejaag insittende staar lank na die kan wyn, nie. Soos ’n meesterstrateeg het hy dan na ons en die wieldop. Hy klim die bronstige rammetjies gespeel uit met ’n kitaar in die hand. “Sias op hul swakste plek. Daardie plek Reinecke,” stel hy hom voor. Gedink wat ons onwetend en naïef as die hy lyk bekend. Hy kom sit. Tokkel op hoofertsspleet van ons kragtoer die kitaar. En sing Speel ’n liedjie van die see. Sy oë bly op die wynkan. beskou het. Dat jy nie saam met ou

Ons bied vir hom ’n knertsie aan.

Hy ontvang dit nederig. Sing Klein Karoo en Die Oukraalliedjie en Die padda wou gaan opsit. Met elke liedjie skink ons. Vroegaand kyk hy weer na die wieldop, staan op en sê, “Ouens, so kan nie dit aangaan nie. Ek neem julle vir ete.”

Die Voorsienigheid!

Dinge werk toe so. Ek bestuur.

Willie sit voor langs my. En die troebadoer agterin met die deure toe. Ons ry deur die karavaanpark waar almal se tjoppe en wors en 13 kabeljoue oor die kole sis en Willie kondig aan, “Mense, Sias Reinecke! vat, koop Sias vir ons elkeen ’n bottel Sias Reinecke!” Dan gooi Sias die Tas in die kroeg. “Ouens, ons moet deure oop, klim uit en begin sing. nou skuif,” sê hy. “Ons sal môre-ogVoordat daai wors oopbars en vet gend ry,” keer ek. “Nou. Soos in nie oor die kole gooi, sit ons elkeen met nou-nou nie. Die rekening is ge’n yskoue in die hand en ’n bord sort! Bring julle bottels vir padkos.” behoorlike kos op die skoot.

Verward skuif ons. Groet vir Sias en Ná ’n week laat weet Sias, klim in die Kombi vir ons laaste nag “Ouens, ek moet aanbeweeg, maar se kamp in die parkeerarea by Look ek neem julle saam. So wat van ’n Out-strand. Weer eens uitgelewer sukkelbestaan mag oor niemand se aan die armoede. Ons beskermheer pad kom nie.” Ons pak en trek. Sias vort. Na wie-weet-waar. voor in die bakkie. Ons agterna in ’n Jaar later kom Willie by my die Kombi. Op George trek ons by ’n woonstel aan. Met ’n koerant. ’n Foto gastehuis in. “Ek betaal,” bied Sias aan. “Julle was behoeftig toe julle jul van Sias op bladsy drie. Maar dit is nie Sias Reinecke nie. Iemand wyn met my gedeel het. Gee en jy anders. ’n Swendelaar wat na jare sal ontvang.” Ons eet die aand om uiteindelik aangekeer is vir in ’n tafel beurend onder die kos. Wyn hotelle bly sonder om te betaal. Kan vloei. Die eienares in vervoering mos nie wees nie. Onse Sias was oor Sias se satynsagte stem en dan só vrygewig en ordentlik. En haakdoringsjarme. Hulle verlaat met daai stem … Ek kan vandag nog later saam die kamer. nie na Sproetjies luister sonder Die volgende oggend maak Sias om ’n eerlike wieldoppappot in die ons douvoordag wakker. “Ons moet geestesoog te sien nie. skuif. Ek het ’n afspraak in Plett.”

“OOM KAN NIE onder die Ons skuif.

7 prop hier aankom met te e i In Plettenbergbaai trek ons by k Kie min geld en dink ek gaan die voorste hotel in. Die ontinstaan nie!” grom taxivangsdame oorweldig deur Sias bestuurder Johnny teenoor die se minnesang om die swembad. Ek bejaarde Oom Piet waar ons en Willie word gulhartig bederf en gebondel buite Upington se teken net strokies. Kamer 13. sportstadion wag. Die pad na Die laaste aand voordat ek en Askham begin hier.

Willie die pad terug Kaap toe moet

“En ek wag nie vir Oom om te loop geld soek nie. Ek’s Johnny-OpTyd. Vieruur is vieruur!” Johnny se slotsom.

Oom Piet begin ’n rieldans. Altans, dit lyk so. Sy tingerige lyf beweeg soos een van daardie bemarkingsopblaas-en-afblaaspoppe. Een oomblik kiertsregop. Die volgende is hy ’n winkelhaak teen die horison – waar die son begin sak, en Askham lê nog 180 km noord.

Oom Piet kom weer orent. Tarentaalbors-en-assegaaigat fier. Dan word sy ganse lyf ’n waterval en stort neer in ’n plas van mismoedigheid.

Twintig-oor-vier blaf Johnny-OpTyd. Die reisigers klim in. Oom Piet word in ’n sitplek gegiet. Hy gaan saam met sy mense. En sy mense nie sonder hom nie. Almal dra by.

Die insamelaar kom staan bakhand voor my. “Jy ry mos saam met ons.

Gee.” Ek dra by. Vir Oom Piet. Soos ‘Sias Reinecke’ vanmelewe my heil ’n hupstootjie gegee het.

Kiekies wat saam met die reisiger lewe en doodgaan. En nié soos die ou foto’s in ovaalrame teen Malie se slaapkamermuur wat niemand na haar dood meer kon sê wie was wie en vandag in kuriowinkels ten duurste aan vreemdelinge verkoop word nie. Kiekies in jou hart.

7 Hulle neem ons na verre horisonne. 8 Wat is Afrika-reise sonder die alomteenwoordige kinders? 9 Oase 10 Die een met die rooi hemp 11 Hierdie 25 kg tuna het vrind Jacques Fouché vir ons vir R450.00 in Beira gekoop. 12 Langpadvrinne Henk, Tobie en Kaptein Morgan 12 Amper neusie verby in Botswana toe die treiler se neuskasdeksel op my snoet geval het.

Die res kom!

Plaastoe! Oktober 2017 51

LEKKERBEKKIG

“Net nie in die see nie. Ek wil nie koud kry nie!”

“Beslis nie op ’n vlakte waar mense op my gaan trap, of die skaap op my skyt nie!”

My oorle moeder Helena Jacoba Eksteen (1931– 2017) het nooit laat weet waar sy haar as gestrooi wil hê nie. Dat sy veras wou word, dit het sy wel openbaar. Toe ek weke voor haar afsterwe oor die plek pols, het sy met vuurvliegies in die oë gelag. Daardie vliegies het in ’n koortjie saam met Lee Marvin sy Wand’rin’ Star gesing: “I’ve never seen a sight that didn’t look better looking back … I was born under a wand’rin’ star …

A wand’rin’ wand’rin’ star.”

52 Plaastoe! Oktober 2017

1

2

4

3

1 Helena en haar klong jare gelede 2 Die verruklike Helena en doring in SAS &H se vlees 3 Die rigting waarin voorsate mik. 4 Die magtige Dingaan-braai laat die tuna-skywe roer. 5 Jy kan ook gerookte paprika oor die murgpampoentjies en camembert gooi vir ekstra kleur en geur. 6 Satéhoendersosaties glans van die lekkerkry. 7 So kan jy ook ’n knippie pesto op die sampioene gooi. 8 Koftas, oftewel rissiespykerballe oor die kole. 9 Hoe die rissiespykerballe bedien word.

Plaastoe! Oktober 2017 53

E

k het verstaan. Mos daardie terminale gatskuur by haar geërf. Die probleem: strooi ek die as hier, wil sy dáár wees. En strooi ek dit dáár, wil sy doer anderkant wees. So aan, ad infinitum. Jou bloed is ’n ding wat loop. Gaan staan hy die dag, vrek jy.

Ja, Helena, ek weet.

“Maar sy was lief vir kleremaak,” noem Giselle een aand.

Inderdaad. Trourokke van Franse kant wat sy met die spesiale brilletjie op die neuspunt met die hand genaai het. Matriekafskeidrokke vir tienerpokkels met Prinses Di-foto’s in die hand en illusies om nes die koninklike te lyk. Helena het hulle so laat voel, eerder as lyk. Só was sy.

Maar kleremaak is nie ’n plek nie.

“Wat van die BurnSite? Almal kan opdollie en die laaste eer in kleur en kleed betoon.”

AfrikaBurn se BurnSite waar derduisende kunstige siele jaarliks optooi en ’n ongeëwenaarde visuele spektakel skep. Ek het terstond vir Henk van Niekerk, eienaar van die plaas, gebel.

“Oom Heineman,” het hy met brystem gesê, “Ek is daar.”

“En ons steek vir Dingaan op en maak ’n plankiebraai!” rond Giselle dinge af.

Ons maak vriende bymekaar.

Mense wat vir Helena geken en gelief het.

Kerneels (eintlik ’n meisie) Roseblatt, mede-eienaar van Miems Restourant in Pringlebaai en Helena se grootste kosmaak-protégé, laat weet, “Ek maak haar brandewyntert.

Ek het nog die resep in haar eie hand geskryf.”

Bernie en Plompie, Christo en Elma, Morrie en Kerneels en die uwe en Giselle kom by Wallie en Henriette by die Tankwa Padstal aan. Henriette was va’melewe ’n voorste kostuummaakster in Muizenberg en dié staan gereed met uitrustings vir ieder en elk.

By die Tankwa Tented Camp, op dieselfde plaas as die BurnSite, wag 54 Plaastoe! Oktober 2017

Henk en Wessel ons in. Henk in sy Round Table pak. Wessel in toga wat hom na ’n begrafnisondernemer laat lyk. Beide met keile op die koppe.

By die BurnSite klim ons almal tot bo-op ’n toring. Henriette sing die mooiste melodie. Ons huil. Nié uit treurigheid nie. Vreugde. Almal voel in hul harte Helena is tevrede.

Strooi die as. Die wind neem haar ver. En die dag wanneer sy wil terugkyk na waar sy nou lê, sal die Karoo-winde haar verder en verder neem. Dis hoe sy was. En altyd sal bly.

Terug by die kamp steek ons vir Dingaan op. En die plankiebraai skop af.

Vir diegene wat nie van plankiebraai ken nie. Hy werk so. Eerstens verander jy jou ingesteldheid teenoor braai toetental. Ons praat nie hier van groot doringhoutvure met roosters gepak met skaaptjops en wors nie (wie kan dit in elk geval deesdae bekostig). Ons praat ook nie van enorme borde kos wat eensklaps verorber word nie. Nee. Vir ’n plankiebraai bring jy ’n string verskillende klein geregte. En jy braai net genoeg van elkeen vir die eters om nie meer as ’n bekvol of twee te kry nie. Die eetproses loop vir ure en daar is tyd tussenin vir oefeninge doen, met die kinders speel en filosofiese gesprekke voer.

Daar is natuurlik ook tyd om ’n ietsie te vat – indien jy nie gewetensbesware het nie.

Elke keer wanneer ek en Henk vir Dingaan opsteek, lag die onbekeerdes. Hoe gaan julle op daai dingetjie braai? Ons lag saam, maar lag ook laaste nadat ons vir soveel as 14 honger mense kos reg oor Suider-Afrika voorberei het.

So lyk van die geregte wat ons saam met Helena geniet het.

Al die disse vooraf gemaak en in groot voorraad saamgeneem. Dit is baie lekker om iewers langs die pad onverwags stil te hou en te braai. Jy het al jou bestanddele en kort net die vuur.

Die ander ding: jy braai die geregte een na die ander. Kry die een gaar, neem ten minste twee slukke wyn en begin met die volgende een. ’n Stadige ritme is die wagwoord.

Geskroeide Tuna Om weer op ‘klein’ te talm, ons het 300 g vis vir die 12 feesgangers gehad. In twee stukke van so 40 mm gesny.

BESTANDDELE genoeg olyfolie om die vis mee te smeer balsemiekasyn gemaalde swartpeper sojasous wasabi METODE

◆◆ Meng die olie met ’n teelepel asyn en smeer met die hand om en oor die vis. Laat dit lê terwyl die kole regkom. ◆◆ Gooi die vis so na moontlik aan die kole en skroei dit terwyl jy tot 10 tel. Draai om. Neem ’n teug van jou bier en haal die vis af. Sny dit in sasjimigrootte-porsies. ◆◆ Meng die sojasous en wasabi sterk genoeg om ’n akute grieplyer se sinusse oop te slaan, doop die vis in die sous en siedaar. Hou die plankie waarop jy die vis gesny het uit na die gaste en elkeen peusel aan slegs ’n stukkie. Vandaar plankiebraai.

Biefstuk BESTANDDELE 500 g rump of filet (of sommer wildfilet as ’n alternatief) olyfolie balsemiekasyn gemaalde swartpeper METODE

◆◆ Braai die vleis effens langer as die vis. Tot daar waar jou rouvleisweerstand ophou. ◆◆ Sny in repies. Dan op plankie.

Kalahari-mossels ontpitte dadels ontbytspek tandestokkies METODE

◆◆ Draai die spek om die dadels en steek ’n stokkie deur om die vark se oorskot vas te hou. ◆◆ Braai en bied die plankie aan.

Murgpampoentjies met Camembert-kaas

5 6

BESTANDDELE 4 murgpampoentjies Camembert-kaas (lekker verouder) METODE

◆◆ Sny die skorsies in die lengte in die helfte deur en braai op die rugkant. ◆◆ Draai om en braai aan die penskant. ◆◆ Draai weer om en sit stroke kaas om die hele penskant te bedek. Sodra die kaas gesmelt het, sny in peuselhappies en laat waai met die plankie.

Satéhoendersosaties BESTANDDELE 2 hoenderfilette 1 eetlepel sojasous 1 teelepel Thaise rooikerrie 1 blik kokosneutroom ¼ teelepel gemmerpoeier 1 teelepel vissous 2 eetlepel growwe grondboontjiebotter sosatiestokke METODE

◆◆ Sny die hoender in stukkies wat maklik op die sosatiestokkies sal ryg en smeer met die sojasous. ◆◆ Meng intussen die res van die bestanddele saam en hou die helfte van die sous opsy. ◆◆ Nadat die hoender vir omtrent ’n uur in die sojasous geweek het, gooi die ander helfte van die sous oor die hoender. ◆◆ Ryg die hoender op die sosatiestokke en braai tot gaar. Haal van die stokke af, doop in die oorblywende sous en daar loop die plankie weer.

7 8

Plaastoe! Oktober 2017 55

9

Gebraaide sampioene BESTANDDELE sampioene (die groot plattes) olyfolie Roquefort-smeerkaas METODE

◆◆ Haal die stingel uit die sampioene en smeer rondom met die olie. Skep die kaas binne-in die holte en braai totdat die sampioene gaar is en die kaas loop. ◆◆ Sny in stukkies. Jy ken teen hierdie tyd al die res.

Koftas (of frikka­ delle met ’n byt) met tzatziki en pita-brood BESTANDDELE 500 g maalvleis (bees, of skaap, alhoewel skaap lekkerder is) 1 ui, fyngekap 1 hele voet knoffel, fyngekap 1 tot 2 rissies (afhangende van jou pyndrempel) 1 eetlepel fyn koljander 2 teelepels fyn komyn 1 teelepel wonderpeper, kaneel en gemmer (al die speserye is vooraf gemaal) 56 Plaastoe! Oktober 2017

’n ruim handvol vars koljander 1 eier sout en peper sosatiestokke TZATZIKI

(Jy weet mos hoe om dit te maak) ◆◆ Nie? Rasper ’n komkommer met die fynkant van die rasper. ◆◆ Strooi ’n klein bietjie sout oor en laat in ’n sif of vergiettes dreineer. ◆◆ Druk die vog uit, of sit dit tussen die agterkante van twee borde en druk die vog uit. ◆◆ Kap drie knoffeltone fyn. ◆◆ Ek hou daarvan om ook ’n agurkie saam te rasper. ◆◆ Meng met genoeg dik Griekse of Bulgaarse jogurt om ’n dikkerige, maar tog loperige, sous te maak.

PITA-BROODJIES

Koop hulle klaar.

Let op hierdie resep vir die koftas is nie frikkadelle soos ons daaraan gewoond is nie en bevat geen brood nie. Jy soek hulle dig.

METODE

◆◆ Meng al die bestanddele saam en knie goed met die vuiste. ◆◆ Maak balle so groot soos gholfballe en ryg hulle op sosatiestokke. Vir eers net genoeg vir elkeen om ’n paar happe in te kry.

◆◆ Indien julle 10 mense is, braai tien balle. ◆◆ Jy kan later die res van die balle braai. ◆◆ Braai tot gaar. ◆◆ Braai die pita-broodjies oor die kole en sny in repies. ◆◆ Smeer ’n ruim leksel tzatziki op die broodjie en sit jou vleisbal bo-op. Nou loop jou plankiebraai eers oop.

Jy kan natuurlik tussendeur ook stukke boerewors, gerookte wors, groentesosaties, rashers en enigiets wat jou maag begeer oor die kole gooi. Die uitspansel is die einders. Of begin sommer weer van voor af. Daar’s mos genoeg in die koelboks.

Op hierdie manier eet mense baie minder – seker omdat hulle so aanmekaar eet – en die braai-bohaai word aansienlik goedkoper.

Pas jou braai-inkopies dienooreenkomstig aan. In plaas van die pak skaaptjops vir al 10 jou kuiermense, koop net ’n klompie.

Maak gedurende die week al die bestanddele bymekaar en staan naweke of met geleenthede gereed met ’n smorgasbord. Met elke reis wat ek en Giselle onderneem, pak ons eers die bakkie se yskas vol plankie. Oukei, halfvol. Giselle se wyn moet ook sy plek kry.

083 524 8112 | www.boerboelwear.co.za

Besoek ons STORE LOCATOR bladsy op ons webwerf

Beskikbaar* By: *UITGESOEKTE TAKKE

WE PERFORM WITH PRESSURE

W W W. R O C K W O R T H P R O D U C T S . C O . Z A

Rockworth offers a range of quality pressure washers - compact, mobile and fit for purpose.

With pressure washers ranging in size and price you will find the perfect product for the job.

AO680/2000

AO680/1800

150BAR 2000W

140BAR 1800W

AO680/1200 90BAR 1200W

AO680/1400 120BAR 1400W

1 YEAR | CONFIDENCE WARRANTY N AT I O N A L A F T E R - S A L E S S E R V I C E N E T W O R K

ROCKWORTH PRESSURE WASHERS ARE AVAILABLE FROM PARTICIPATING AGRICULTURAL & HARDWARE RETAIL STORES EXCLUSIVELY DISTRIBUTED BY

PRO

PREMIUM NUTRITIONAL VALUE PREMIUM PERFORMANCE REARING AUTOMATIC AND BUCKET FEEDING FOR ANIMAL USE ONLY

MILK REPLACER Enriched in fat, Newean-Pro is specifically formulated to allow heifers to grow faster and reach weaning in the best condition possible. More economical than cow’s milk, it is specifically adapted to fit the nutritional needs of calves.

AVAILABLE IN

2.5 & 5 KG 25 KG

BUCKETS AND

BAGS

Wisium (Pty) Ltd P.O. Box 964 – Witkoppen 2068 – SOUTH AFRICA Tel: +27 (11) 467 5915 – Fax: +27 (11) 467 5919 www.wisium.co.za - Customer Care: 0800 267 739

A complete, highly nutritional and fully balanced dog and puppy food for all breeds and sizes. WUMA! is vet and breeder recommended and is scientifically formulated by a leading animal nutritionist to keep your canine in optimal condition. All our food is v i t a m i n e n r i c h e d f o r h e a l t h a n d v i t a l i t y a n d c o n t a i n s a n t i - o x i d a n t s t o b o o s t y o u r d o g ’s immunity. These delicious products range from budget to super-premium.

PUPPY

A D U LT

PLUS

www.wumadogfood.co.za

|

084 507 7007