Plaastoe! edition 23 digital

Growing better crops meter by meter

Nuwe sestol hark op die mark

Proaktiewe dierevoeding Agritoerisme die nuwe goud?

Soonose

Dieresiektes tussen mens en dier

Winter is coming

UITGAWE 23 | R45.00 (BTW ingesluit) | NamibiĂŤ N$R45.00

Soil preparation before the cold

What lurks in labels Oopkop by Loskop Reis saam die binneland in

Vleishonger is ’n lelike ding

Stories en resepte uit die wilde weste

Alles groei hier maar niks aard hier nie

02017

ALLES PLAAS

9 772415 021789

Ondersteun jou om ons daaglikse brood te verseker DIE PANNAR KORINGPAKKETVOORDEEL: ■ ■ ■ ■

PANNAR is ’n “eenstopsaadverskaffer” vir droëland en besproeiing.

Handhaaf ’n uitstekende rekord in die nasionale proewe van die LNR-Kleingraaninstituut.

Bevestig die uitstekende opbrengspotensiaal en aanpasbaarheid in die verskillende streke.

Uitstekende agronomiese eienskappe.

Ons Koring Kultivarpakket Besproeiing PAN 3400

Kultivars

Warm gebiede Koel gebiede

Wes-Kaap

PAN 3497

Lentetipes

Groeiseisoen ± Dae tot 50% Blom

PAN 3471

PAN 3471

PAN 3408

Lentetipes

Droëland-Vrystaat PAN 3368 Intermediêre Tipe

PAN 3161

PAN 3111

Egte Wintertipes

94

99

101

101

105

140

149

152

104

109

111

111

115

130

135

140

® Geregistreerde handelsmerke van PANNAR BPK, © 2018 PANNAR BPK

2018/WHEAT/A/13

Saam boer ons vir die toekoms™ Jannie de Bruyn 082 457 2245 infoserve@pannar.co.za www.pannar.com TM

2 REDAKSIE 3 OOGAPPEL Jou gunsteling plaasfoto’s 4 BROKKIES Nuus wat die oog gevang het oor die afgelope maand

INHOUD

10 KALENDER Wie, wat, waar en hoekom nie?

12 GROBLERSDAL Alles groei hier maar niks aard hier nie.

Ons maak ’n draai op ’n sitrus, tafeldruiwe, Hereford en mielie plaas en sien hoe die boere dinge doen in hierdie geweste van die wêreld 20

GROWING BETTER CROPS METER BY METER AGCO and Cerealis recently launched their Crop Tour in South Africa. We take a closer look at their precision farming tests

25

6 TOL SWAARDIENS HARK NOU OP DIE MARK Myburgh Toerusting se ses-tol hark kom onder die loep

26

PROAKTIEWE DIEREVOEDING Fanie du Plessis praat oor voorbereiding en voeding vir die winter maande

32

AGRITOERISME, DIE NUWE GOUD? Jacqui Taylor, CEO van Agritoerisme Suid-Afrika gesels en vertel meer oor wat Agritoerisme is en hoe boere met nuwe oë na hierdie bron van inkomste kan kyk

38 SOÖNOSE Dieresiektes wat die mens aantas word omskryf deur Dr JH du Preez in sy nuwe boek. Hy vertel meer.

42

WINTER IS COMING Dale Barber talks about soil and bed preparation for the coming winter months

50

WHAT LURKS IN LABELS We take a closer look at what the labels on products actually mean, and the impact of these products on our environment

52

OOPKOP BY LOSKOP Reis saam en doen aan by Forever Resorts se vele wonderlike plekke in die omgewing

58

VLEISHONGER IS ’N LELIKE DING Stories en resepte uit die wilde weste van die bosveld. Wild soos jy dit nog nooit geproe het nie

65 KOOPGIDS Alles en nog wat

Plaastoe! Edition 23 1

D

is weer oestyd en die stropers brul in die store soos hulle regstaan vir hulle tyd van die jaar. Dis dan ook gepas vir ons om na ’n paar meganisasie produkte te kyk, veral as hulle by Nampo geloods of beskikbaar is. Sien die artikel oor die onlangse Cerealis Crop Tour en ook die nuwe ses-tol hark wat Myburgh Toerusting by Nampo loods.

Die Groblersdal area het soveel verbasende, REDAKSIE en baie suksesvolle, tipes boerderye wat daar floreer. Ons gaan kuier by HN Boerderye wat sitrus en tafeldruiwe vir die uitvoermark verbou en ook met Bonsmaras en mielies boer.

Hierdie tyd van die jaar is boere nie net besig om te stroop nie, hulle is ook besig om hul diere voor te berei vir die wintermaande wat voor ons deur lê. Ons kyk na voorbereiding vir jou kudde en watter aanvullings hul mag nodig hê sodat hulle in topgehalte is wanneer hul kalf later die jaar.

Diversifikasie is iets wat die wildsbedryf baie mee te doen het. Volgende maand meer hieroor. In hierdie uitgawe bekyk ons Agritoerisme van nader om te sien of dit moontlik ’n opsie is vir boere om ekstra inkomste daaruit te kry.

Die Listeria histerie is nog lank nie verby nie. Ons kyk na Soönoses, siektes wat van dier na mens en andersom oorgedra word.

Verder maak ons reg vir die komende winter in ons gereelde tuin kolom; en ons kyk na wat op verpakking van produkte gesê word en die impak van sekere bestanddele op die omgewing.

Hein Eksteen maak ’n draai by verskeie Forever Resorts oorde en skryf oor sy ervaring voordat Lekkerbekkig lostrek met lekker stories en ’n paar wen wildsresepte.

Tot volgende keer Wederom

e M arllen Bram ey

u unte:

s, einer moet r ons ’n ting jy am van namon hoeveel rkoop.

nie e, met

skryf aan ons ...

Redakteur Marlene Bramley: 083 600 5110 marlene@plaastoe.co.za Skrywers Dale Barber Laural Cadle Barber Dr Jan H Du Preez Hein Eksteen LekkerBekkig Ontwerp Tania Bester Taalversorger Laurel Cadle Barber Izelle Roux Advertensieverkope Marlene Bramley: 083 600 5110 Mei-Li Coetzee: 072 396 5846 Letche-Ann Dewing: 079 519 7925 Kantoor Mei-Li Coetzee: 072 396 5846 Teken in op Plaastoe! tekenin@plaastoe.co.za

Plaastoe! Digitaal www.plaastoe.co.za/skryf-in Klets saam www.facebook.com/Plaastoe www.facebook.com/LekkerBekkig Webtuiste www.plaastoe.co.za Foto-kompetisie fotos@plaastoe.co.za distribusie@plaastoe.co.za Skryf ook vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met die bogenoemde inligting.

Uitgewers Uitgewers Plaastoe (Edms) Bpk www.plaastoe.co.za, Tel: 083 600 5110 Kopiereg Plaastoe (Edms) Bpk 2017 Alle artikels, foto’s en inligting hierin bevat, behoort aan Plaastoe (Edms) Bpk en mag nie sonder toestemming herdruk of gebruik word nie. Die opinies wat uitgespreek word in hierdie publikasie is die van die skrywer en is in geen verband die amptelike opinie van Plaastoe (Edms) Bpk nie.

Kry jou Plaastoe! nou by die afsetpunte: Kryvolgende jou Plaastoe! nou

teken in ...

Indien jy wil inteken die afsetpunte: Spar,volgende Woolworths, petrolstasies, verspreiding & datums teken in ...om bykoöperasies landswyd, apteke en kleiner seker te maak Plaastoe!

E-pos — redaksie@plaastoe.co.za handelaars.

Indien jybesluit wil hê ons Na vele herwaartsIndien en derwaarts hierdie op die volgende virmoet die word elke maand by jou jy wil inteken omjaar het ons Spar, Woolworths, petrolstasies, Plaastoe! in jou area skryf vir ons ’n Posjaar: — Plaastoe! koöperasies landswyd, apteke en kleiner of indien seker te maak Plaastoe! res van die Jyhuis kanafgelewer, jou Plaastoe koop by al die winkels waar jyversprei dit in die verlede e-pos jy die jy volgende inligting handelaars.

Indien wil hê ons moet jy vorige van word elke uitgawes maand by jouop Issuu.com. gekry het, en dit ook gratis aanlyn lees Tikwaarin net die naam Plaastoe in, en verskaf: jou naam, area waarin jyons ’n Plaastoe! in jou area versprei skryf vir die tydskrif wilofbekom, afgelewer, indien al die uitgawes salhuis daar verskyn. verspreiding wil hê, bv.volgende Wes-Kaap, naam van e-pos waarin jy die inligting skryf ’nuitgawes e-pos aanvan jy vorige dorp, naam Spar, Cinnamon verskaf: jouwinkel naam, area waarin jy Een verandering wat wel aanbring nou slegsvan elke tweebv. maande Tekenin@plaastoe.co.za dieons tydskrif wil bekom,is dat ons Square, Gordonsbaai, ennaam hoeveel verspreiding wiluitsien hê, bv.Wes-Kaap, Wes-Kaap, van publiseer. So jy kanmet nou die April/Mei/Oes uitgawe geniet en na die die besonderhede. skryf ’n e-pos aan eksemplare jy dink in die verkoop. dorp, naam van winkel bv.area Spar,sal Cinnamon volgende Wild uitgawe wat einde Junie op die rakke sal wees.

Weereens dankie vir Kostes van vorige Tekenin@plaastoe.co.za Stuur die Wes-Kaap, e-pos aan en hoeveel https://www.facebook.com/plaastoe/ Square, Gordonsbaai, uitgawes is R35 plus die besonderhede. jul ondersteuning. met distribusie@plaastoe.co.za eksemplare jy dink in die area sal verkoop. posgeld, per eksemplaar.

Kostes van vorige Skryf ookStuur vir ons nie dieindien e-posPlaastoe! aan beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met uitgawes is R35 plus distribusie@plaastoe.co.za inligting. posgeld, per eksemplaar.

Skryfdie ookbogenoemde vir ons indien Plaastoe! nie beskikbaar is wanneer jy dit soek nie, met die bogenoemde inligting.

2 Plaastoe! Uitgawe 23

skryf aan ons ... skryf aan ons ...

E-pos — redaksie@plaastoe.co.za Pos — Plaastoe!

E-pos — redaksie@plaastoe.co.za Pos — Plaastoe!

https://www.facebook.com/plaastoe/ https://www.facebook.com/plaastoe/

Lanie Badenhorst

OOGAPPEL

Stella Hoffmann Mooifontein

Stella Hoffmann Mooifontein

Plaasmol Padstal

Rinus Oosthuizen, die Plaasslaghuis, Springbok

Plaastoe! Edition 23 3

BROKKIES

Land expropriation, farm safety top agenda at Agri roadshow Farmers call for “progressive approach” to land reform

(Uitenhage) – South Africa’s organised agriculture has reiterated its stance against land expropriation without compensation, instead highlighting an alternative, progressive approach to land reform.

This during a roadshow led by a high-profile delegation of representatives from farmers’ organisation Agri South Africa in the Eastern Cape this week.

Land reform and other burning issues such as increasing incidents of farm attacks were discussed during the three-day roadshow, hosted by Agri EC, which culminated in Uitenhage on Thursday (April 12), after stops in Komani (Queenstown) and Graaff-Reinett.

Rural safety was one of the most important and emotional issues for farmers – and posed an economic

risk to the sector – according to Agri SA director of corporate liaison and marketing, Kobus Visser.

“It’s not just our farmers and their families who are affected, our farm workers are also traumatised by rural crime,” said Visser, who advised farming organisations to strengthen their working relationships with the local police, establish farm watch systems and become more involved in the police reservist system.

Visser said there had been a 22% increase in farmrelated crimes and a 27% increase in farm murders in 2016/17, this reflected what was happening in the wider South African landscape and was not just limited to the rural areas.

Agri SA president Dan Kriek said he noted “a progressive attitude” among the almost 500 farmers who attended the roadshow.

“Agri SA confirms our stance against [land expropriation without compensation]. We will defend the Constitution as we believe there are many better

AGRI INTEREST: Agri South Africa president Dan Kriek (centre) led a high-powered delegation which addressed Eastern Cape farmers during a provincial road show this week. Agri EC president Doug Stern (left) welcomed Kriek and national representatives including Agri transformation expert, Ernest Pringle.

4 Plaastoe! Uitgawe 23

HARD FACTS: Agri SA head of land affairs, Annelize Crosby (right), and head of Labour and development, Jahni de Villiers, addressed Eastern Cape farmers this week at a road show organised by Agri EC.

alternatives – such as black economic empowerment and functional public-private partnerships,” said Kriek.

Agri SA head of land affairs, Annelize Crosby, said Section 25 of the Constitution was not the impediment to land reform, citing other issues such as an insufficient budget, wasteful expenditure and the slow pace of land reform as more serious.

“It has, however, created an opportunity for us as a country to think very seriously about how to address the land issue and make compromises to take matters forward,” she said.

Crosby said Agri SA’s member organisations had spent R318-million on transformation in 2016/17 – an increase of 58% from the previous financial year. Of this, 108 210 farmers had benefitted from development programmes and other empowerment initiatives during the 2016/17 financial year.

“We can speed up land reform significantly, which is what we’ve always wanted to do, but we need a stable policy environment,” said Crosby, adding that if expropriation without compensation were to go ahead, it would not happen overnight and that the process involved many checks and balances.

Former Agri EC president Ernest Pringle said South Africa needed to emulate the example of many Asian and Latin American countries and encourage rapid economic growth by adopting free enterprise policies.

The policy of land expropriation and the alienation

of property rights discouraged investment and jeopardised food security, he added.

“We need to change the way we approach growth in this country. Agriculture is a low-hanging fruit for development and stimulating growth,” said Pringle.

When it came to discussing the implementation of the new national minimum wage – of R18 an hour – Agri SA labour and development expert Jahni de Villiers advised farmers that its implementation would no longer commence on May 1, it will only start once the parliamentary process involving its introduction was completed.

Under the current proposed plan, the agricultural sector will pay 90% of the minimum sector wage for the first two years and the full amount from year three.

Despite the drought gripping many parts of the country, increased farm attacks and the uncertainty surrounding land expropriation, farmers were generally upbeat.

Cattle farmer Danny Wepener, who farms in Shaw Park near Bathurst, said he and his fellow farmers were committed to agriculture despite the challenges, such as drought and political uncertainty, and were feeling generally positive.

“Issues like land expropriation won’t happen overnight. We as farmers will leave it to the experts to sort out and provide answers to our fellow farmers,” said Wepener.

Plaastoe! Edition 23 5

Diesel Refund Reforms Promise Welcome Relief to SA Farmers South Africa - The promised reforms to the current Diesel Tax Refund system promise welcome relief to struggling SA farmers.

Whilst nothing has been confirmed by Treasury, the diesel tax refund system and its administration are set for an overhaul which will see a reduction in the increasingly onerous compliance requirements to qualify for the refund.

The Diesel Rebate system has been in place since 2000 to encourage production in the agricultural sector (amongst others), with SARS providing a refund on the fuel and RAF levies charged on diesel to qualifying farmers.

However, Christine du Toit, a director of CAP Chartered Accountants advises that, to be eligible for the Diesel Rebate, SARS insists on onerous record-keeping requirements in the form of purchase and sales invoices and comprehensive logbooks that detail both the storage and the use of fuel supplied to each vehicle and piece of equipment.

“The level of detail required by SARS includes: the source of the diesel; date of purchase, storage and use; capacity of diesel storage tanks; opening and closing balance of diesel in the equipment and storage tanks; specifics of the equipment; opening and closing meter readings of distance, duration, or speed; the specific activity eligible for diesel rebates and location the activity took place; and details relating to any noneligible operations performed by the equipment.”

“Unsurprisingly, most farmers have found it almost impossible to comply with this level of detail, and have had their Diesel Rebates reversed when audited by SARS, they were given penalties and interest charges too,” says du Toit, who explains that before April 2013, SARS allowed for 80% of the Diesel Rebate to be paid to farmers when records were not sufficiently kept.

“However, in April 2013 it was ruled that no discretion is allowed and if the logbook does not comply strictly with all the detailed requirements, it is disregarded and the rebate denied, irrespective of any efforts the farmer may have exerted to comply in good faith. This naturally led to a sharp decrease in the number of farming enterprises receiving a rebate - and the share 6 Plaastoe! Uitgawe 23

of the diesel refund being paid to the agricultural sector declined from 46% to 11%.”

Things set to change The 2015 Budget Review announced the reform of the diesel refund administration system. In 2018, following a comprehensive review of the administration of the diesel refund system, National Treasury and SARS will engage with affected industries and other role players as a next step in the reform process. A new diesel refund administration system will be announced in Budget 2019.

“The reform will also separate the diesel refund system from the VAT system. From the date at which the new diesel refund system commences, vendors will no longer be entitled to a VAT deduction in respect of the purchase and use of diesel for the development of small-scale farmers,” explains du Toit.

“Section 16(3)(l) of the VAT Act will be repealed and no longer applicable once the new Diesel refund system kicks in. This section specifically is overlooked by SARS as it provides specified VAT deductions which can be made in the calculation of VAT liability or refunds owing.”

“As has been seen, SARS generally disallow such deduction without solid grounds, and levy a 10% penalty and interest for late payment. And even in instances where all relevant supporting documentation has been provided, SARS still make the adjustment on assessment. The taxpayer must then object against such decision where SARS was wrong to make the adjustment to “win” time by paying out the refund. This is commonly seen in cases where a refund is due to the taxpayer.”

“The Diesel Rebate is extremely important for the viability of commercial farming. Due to the devastating successive droughts in the past years, many of SA’s commercial farmers are having to consider shutting down their operations and selling their farms – a move that will lead to massive job losses and will affect food security,” says du Toit. “Government has an immediate and obvious avenue to ease the burden of farmers, and help cash-flow and profit generation and we hope that the coming months will see speedy legislative reforms that introduce a practical and more lenient approach to Diesel Rebates so that farmers are able to fully benefit.”

SA entrepeneur harvests global energy Epitome Consulting, civil engineering and project management service provider, is behind its founder, Clement Mokoenene, who, following his Chivas Venture SA 2018 win, is gearing up for the global final in May. The Chivas Venture is a global initiative that provides a $1 million fund for social entrepreneurs that are tackling the world’s biggest problems. 27 regional finalists are selected by country based on their entries.

The requirements are stringent and all innovations need to be commercially viable in the market. Clement’s Vehicle Energy Harvesting System (VEHS) won the South African round and he will now join social entrepreneurs from around the world to pitch his ground-breaking idea for a share of $1 million in funding. The Chivas Venture Global Final takes place in Amsterdam this May.

With the development of the VEHS technology, Clement has been actively changing the way that energy is approached – from a scientific and sustainability point of view. His concept is simple – harness the missing link in the transfer of energy and convert it to create a new source of electricity.

His idea was inspired by the pressure exerted onto the tarmac by the weight of a plane through its wheels when landing. He sought to find a way to harness the energy generated by that pressure in the same way that coal is burned to create pressure to the power turbines that provide us with electricity. The VEHS takes this principle and applies it to cars. The system is fitted below the road surface, with the cars driving over it creating the pressure that powers a turbine. A two kilometre stretch of highway fitted with the system could potentially power an entire city.

Plaastoe! Edition 23 7

Clement has spent several years developing and testing the system and believes that it is now ready to be rolled out and utilised in the real world. This rollout could happen rapidly because unlike more traditional energy infrastructure that takes years to construct, the VEHS infrastructure can be fully installed and operational within 6 months.

“Everyone at Epitome has put their full support behind Clement,” says Epitome CEO, Joey Mokoenene.

“His entering a competition such as the Chivas Venture makes perfect sense as Epitome has always held our people, the people around us and the world we live in as our number one priority. Our motto is ‘development through innovation’ and Clement’s VEHS is the embodiment of this philosophy.”

As a husband and wife team, Joey and Clement Mokoenene have grown Epitome Consulting into a highly successful firm, offering extensive civil engineering and water delivery services in both the public and private sectors. Epitome’s primary offering is in six key service areas which include; water and sanitation engineering, water conservation and demand management, roads and storm water management, civil and structural engineering solutions, project and programme management and developing emerging SMME’s.

The secret to their success, Joey says, is in their approach. “What makes us different is the fact that we

8 Plaastoe! Uitgawe 23

strive for more than just having a profitable business.

We want to make our world a better place to live in, and we believe in using technology to do that,” she explains.

“It’s an honour to be recognized by The Chivas Venture awards and its accomplished panel of judges,” says Clement. “When I first started my career, ‘innovation’ was just a word we used to describe technology. The Chivas Venture has changed this into a way of describing a complete shift of entire industries.

It’s humbling to be a part of something of this magnitude that is making a real change to the world around us. It’s also inspiring to see the inventions being put forward by my fellow competition entrants.”

“What I want people to take away from my entry and success so far in this competition is that it is a testament to Epitome Consulting’s on-going commitment to rethinking efficiency, sustainability, humanity and the transformation of business practices in South Africa,” Clement concludes.

South African’s can do their part and join the Epitome Consulting team in supporting Clement. Social media voting for the competition is now open and you can vote for Clement and the VEHS system! The more votes Clement receives, the more funding he will receive from the #ChivasVentureSA competition! You can show your support at https://www.chivas.com/the-venture/ finalists/people/za-clement-mokoenene

Wealth investors urged to go global Could offshore food and agriculture stocks be Despite their inherently defensive nature, Potgieter the answer to minimising local investment risk? says that portfolios focussed on the global food and Despite hitting record highs in January, the JSE has not kept up with international markets in real terms due primarily to increased volatility of the rand and underperformance of domestic-focused stocks. As the JSE remains dominated by a few large-cap stocks, local investors are also vulnerable to any corporate governance failures.

Chris Potgieter, Head of Old Mutual Wealth Private Client Securities, says that South African wealth investors can mitigate this local underperformance, while staying clear of any potentially over-valued bubble territory offshore, by diversifying into international food and agriculture sectors as part of a globally diversified portfolio.

“While diversification is the obvious solution here, local investors are currently facing two major risks: low growth and underperformance in local markets, and the concern that global markets are largely overpriced.”

For this reason, simply diversifying offshore is not going to be sufficient; investors must diversify further through the incorporation of defensive stocks that are priced fairly.”

Unpacking what a defensive stock is, Potgieter explains why adopting a defensive approach can be so useful to investors during uncertain times. “A defensive stock is an equity stock that provides investors with stable earnings regardless of the state of the overall stock market. Because of the constant demand for their products or services, defensive stocks tend to be less cyclical and provide investors with a smoother return.

He adds, “Companies that are involved in the value chain that supports the production and distribution of food are prime examples of defensive stocks because the demand for these products is likely to remain stable over the long-term, regardless of any economic dips.”

agriculture value chain do offer opportunity for growth, making them a very attractive option for savvy local investors. “With significant exposure to staple industries, our global food and agriculture model portfolio offers a good balance between defensiveness and growth by investing in a range of companies across the value chain, including those towards the end of the value chain, such as packaging and logistics companies and those involved in food retail”.

“While primary food production enterprises do introduce some cyclicality to the portfolio, investors who are taking a long-term view will likely be able and willing to tolerate this,” he adds.

A significant driver of growth in this sector, according to Potgieter, has been the application of technology in improving the global food and agriculture value chain to decrease operational costs and wastage and to increase outputs. “Technology has played a key role in making the production of food more profitable, more sustainable, and just generally more efficient over the past century; and in our opinion, we have only begun to scratch the surface in terms of what future technological opportunities exist in this regard. This is an exciting field for innovation and investment.”

Potgieter concludes that while the food and agriculture value chain may often get overlooked from an investment perspective, it is a fundamental sector supporting human existence and offers attractive opportunities for investment across the globe. “The fact is that the global population continues to grow, the middle class continues to expand demanding high calorific consumption per person and food security continues to be a global issue.

Climate change and a decline in newly available arable land conspire to create a structural supply shortage.

This outlook suggests that the food and agriculture value chain is going to remain a high priority going forward and, as such, the companies that successfully contribute to this value chain represent solid long-term investment opportunities.”

Plaastoe! Edition 23 9

Wie, wat, waar …

CALENDAR

en hoekom nie?

NAMPO 15 – 18 May Bothaville Dis weer tyd vir die Nampo Oesfees. Hierdie jaar se tema is Tegnologie in die Landbou, en hoe dit kan bydra tot volhoubare sukses. Soos gewoonlik sal Nasie in Gesprek ook van Bothaville af uitgesaai word bo en behalwe die magdom verskaffers wat hul nuutste produkte en dienste ten toon stel. Moet dit nie misloop nie.

Vir verdere navrae kontak Graan SA op 086 004 7246.

KIRKWOOD WILDSFEES 29 Junie – 1 Julie Kirkwood Een van die grootste Wildsveilings in die land vind Vrydag die 29ste Junie plaas. Bo en behalwe Wilde winskope kan jy ook uitsien na uitstekende vermaak vir die hele gesin. Van swart vries perde tot boerboele, skaapkoppe, Koek oppie Stoep tot die grootste en beste toerusting vir jou boerdery. Bring jou hele gesin.

Kaartjies beskikbaar by die volgende plekke: Mafuta Padstal in Kirkwood, Westway Café in Cape Road, Port Elizabeth, BZN Stationers in Uitenhage en die Spar Kirkwood Wildsfees kantoor in Kirkwood, of by die hek.

Kontak die Wildsfees kantoor by 042 230 0066.

OUTDOOR X 2-3 June Malonjeni Guest Farm Heidelberg Outdoor X is one of a kind and is the fastest growing outdoor show in South Africa. OutdoorX is a high-class event, offering that X Factor like no other. Outdoor X is a unique show that caters for everyone, both young and old alike. Promising to be a wonderful experience that you won’t want to ignore. With more than 375 top quality exhibitions from industry leaders – there will be something for everyone’s interest. info@outdoorx.co.za 016 423 4073

10 Plaastoe! Uitgawe 23

WACKY WINE WEEKEND 31 May - 3 June Robertson Taste the Lifestyle at the 15th annual Wacky Wine Weekend 31 May - 3 June 2018 proudly hosted by Robertson Wine Valley.

Tickets for 2018 are now on sale via Webtickets.

AGRIWORKS EXPO POTCHEFSTROOM 26, 27 & 28 July Potchefstroom We are excited to return to Potch in 2018. The 2018 show will be our 5th Agriworks Expo in Potchefstroom. Our venue (Trimpark Grounds) is centrally situated behind the Mooirivier Mall and offers easy access for farmers from North West, Free State and Gauteng. We offer a cost effective opportunity to showcase your products and to network with farmers and buyers of this region.

Times: 9am - 4pm Costs: Adults: R20 pp | u18 FREE

Tickets available at the gates Address / Venue: Trimpark Grounds, Corner Govan Mbeki & Retief Street, Potchefstroom (Behind Mooirivier Mall)

FIRE & FEAST MEAT FESTIVAL 8-10 June Randburg There are few things as undeniably South African as meat, grilled to perfection on an open flame and enjoyed with world-class wines, spirits, or a cold, crisp beer. The Fire & Feast Meat Festival is focussed on celebrating the delicious flavours, versatility and excellent quality of the meats being produced locally and abroad. It is hosted by Crown National, a leading supplier to the meat and poultry industry.

Call +27 (0)11 549-8300 Ticketpro Dome

WODAC PET EXPO 20-22 July Gallaghar Convention Centre The exciting family event which was first held in Durban in 1996 includes arena events showcasing various dog breeds in a Best of Breed competition as well as in obedience, agility, dog jumping, carting and flyball.

Tickets available at Computicket; http://www.dogscats.co.za/

NATIONAL ARTS FESTIVAL 2018 28 June – 8 July Grahamstown The 2018 National Arts Festival will be held from 28 June – 8 July 2018 in Grahamstown.

Facebook: www.facebook.com/nationalartsfestival Twitter: @artsfestival Instagram: @nationalartsfestival For bookings, queries and assistance Call Centre : 0860 002 004 boxoffice@nationalartsfestival.co.za Fax : 086 233 2122 There are other ways to buy tickets: call 0860 002 004 or email boxoffice@nationalartsfestival.co.za.

During the Festival, visit one of our three box offices in town.

Plaastoe! Edition 23 11

LANDBOU

12 Plaastoe! Uitgawe 23

Alles groei hier maar niks aard hier nie DEUR MARLENE BRAMLEY EN HEIN EKSTEEN

Plaastoe! Edition 23 13

Dis met groot verbasing dat ek die druiwe wingerde langs die pad aanskou terwyl Groblersdal in die verte naderkom. Sover ek weet verbou die boere daar in Kakamas die meeste van Suid-Afrika se tafeldruiwe, veral vir die uitvoermark. Verder sien ek sitrus bome, wat in die verbygaan na suurlemoen lyk. Maar ek merk tog hier en daar iets op wat baie meer oranje is, soos Nawels. Weereens is dit nie iets wat ek hier verwag nie, Kirkwood se wêreld is mos bekend vir sitrus, nie Limpopo nie?

D

is hoeka by só plaas waar ons aangaan. Sitrus en druiwe onder nette net waar jy kyk.

Ons gesels met Christoff Smit, op Krokodil Drif, van HN Boerderye in Groblersdal, die 2015 Limpopo Jongboer van die Jaar, oor hul gemengde boerdery.

“Ons boer met tafeldruiwe, sitrus, mielies en ons het ’n Bonsmara stoet van so 200 koeie. Hierdie is nie spesifiek ’n area waarin tafeldruiwe aard nie, hoe sê hulle, als groei hier maar niks aard hier nie. Hierdie is ’n somerreënval gebied en druiwe is baie gevoelig vir reën, veral as jy hulle moet begin pak en die suikers begin hoog raak, bars die korrels maklik. Ons het nuwe maniere waar ons plastiek oor die loof trek, so die vrywater kom nie binne die tros nie. Sonder dit sal ons nie regkom nie. Ons bestuur ons water ook beter voor ons 14 Plaastoe! Uitgawe 23

pluk, sodat as dit kom reën dat dit nie skielik ’n oormaat water is en die druiwe dit optrek en bars nie.”

Hy praat verder oor ander uitdagings wat hulle in die gesig staar waarvan klimaat verandering een is.

“Reënvalpatrone skuif later en ons het ’n vroeë dorre klimaat deesdae.

Peste soos witroes en witluis begin kop uitsteek waar ons nooit voorheen met dit gesukkel het nie. Dis nou vir die afgelope twee jaar so.”

Die mite dat tafeldruiwe sakke vol geld maak word vinnig die hok geslaan. “Dis waar dat daar ’n groot omset is in tafeldruiwe, maar jy moet ook ingedagte hou dat jou insetkoste baie hoog is. Hierdie is ’n baie arbeidsintensiewe bedryf, en die onlangse minimum loon wetgewing het ’n groot impak op ons, omdat tafeldruiwe verg dat baie prosesse met die hand gedoen moet word. Dis nie sommer iets wat jy maklik meganiseer nie. So jy moet regtig die hele ketting vol maak, van produksie tot jou pakhuis self doen, vervoer af Kaap toe, bemarking … Mens moet baie mooi met jou geld werk want die marges raak al hoe minder en kleiner by die dag.”

Ons gesels bietjie oor vernuwing en nuwe kultivars en verwys na boere in Piketberg wat genoem het dat dit baie moeilik is om nuwe kultivars aan te plant. Jy kry die nuwe kultivar in California, plant hom en wanneer hy na drie jaar gevestig is, kan jy eers sien of dit geskik is vir jou spesifieke omgewing.

Christoff praat meer hieroor: “Nuwe kultivars het hul eie probleme. Jy weet nie hoe hy gaan reageer op bemesting, reën ens. nie. Veral met die hoë somerreënval hier by ons, dis ’n groot risiko. So jy evalueer eers ’n nuwe kultivar in ’n proefblok vir so drie jaar of seisoene voordat jy weet dat jy hom kommersieel kan aanplant. Die antwoord lê definitief nie by nuwe kultivars nie.

Daar is gevestigde ou kultivars waarvan ons die produksie praktyke al mooi uitgepluis het, hulle bly maar staatmakers en die mees winsgewende kultivars, en die mark soek dit.”

16 Plaastoe! Uitgawe 23

Plaastoe! Edition 23 17

Oor risiko en verskansing het hy die volgende raad: “Ons doen verskansing op die wisselkoers. Daar is sekere strategiese tye wat ons die wisselkoers vasmaak en spot rates vat. Die nette wat ons opsit help darem met die hael en vir skade van voëls, veral in droë jare wanneer die moeilik is om die voëls te beheer. My pa sit ook hand by met sy windbuks, dit maak ’n groot verskil,” glimlag Christoff.

Die sitrus gedeelte van Christoff se gemengde boerdery is ook hoofsaaklik vir die uitvoermark bestem.

“Ons probeer om deur die pakseisoen sagte sitrus te voorsien. Ons verskaf baie keer dieselfde ouens as wat ons die druiwe na toe uitvoer. Hulle soek deur die seisoen sitrus, en hoe meer jy vir hulle kan voorsien hoe beter. Ons plant redelik sagte sitrus aan wat ons reg deur die seisoen kan lewer. Suurlemoene is ’n warm topic op die oomblik. Daar is baie ouens wat te veel aangeplant het, veral dié wat in die Wes-Kaap hul druiwe uitgehaal en net sitrus ingesit het. Hulle trek swaar op die oomblik. Ons plant ’n mandjie, waarvan suurlemoene net een is, so as daardie been swaar trek dan is ons verskans. Ons glo in ’n wye spektrum van goed, Nawels, Valentia … Ons spesialiseer nie net in een nie.”

Aan die Bonsmara kant vertel Christoff dat hulle baie lief is vir die beesboerdery deel van hul besigheid.

“Bonsmaras is baie likied, dis die grootste ras in SuidAfrika en as ek môre my hele kudde wil verkoop kan ek.

Met ander rasse wat nie so gesog is nie, kan ek nie so maklik my diere in kontant omskep as ek dringend moet nie. Bonsmaras is ook ’n baie mooi sterk bees wat goed aard in ons omgewing. Hy is baie aanpasbaar en gehard, het nie baie tierlantyntjies nie, dis hoekom ons so lief is vir hulle.”

As ’n jong boer het Christoff nog baie hoop vir die toekoms en boerdery in Suid-Afrika. Hy glo in bemagtiging en HN Boerderye spandeer baie tyd en geld om mense op te lei om sodoende hulle ’n kans te gee op ’n beter toekoms. “Ons bied gereeld kursusse aan om mense verder op te lei sodat hul, hul eie heiland kan verbeter.

18 Plaastoe! Uitgawe 23

Dit is ook ’n rede hoekom ons die druiwe en sitrus boerderye hand aan hand hardloop. Wanneer die werkers klaar is met druiwe dan gaan hulle oor na sitrus toe, dit beteken hulle het werk vir die hele jaar, en nie net stuk-stuk nie.

Ons werkers is een van ons bates. Ons maak seker werkers word betyds en reg betaal sodat hulle gelukkig is en bly. Dis net menslik. As ons werkers gelukkig is, en ons groei kan ons vir meer mense werk gee en meer gesinne gelukkig hou. Dit werk twee kante toe.”

Die boerdery bly uitbrei en groei. Hulle is besig met vertikale ontwikkeling waar hulle al hul tafeldruiwe onder nette sit. “Omdat ons self uitvoer is dit belangrik om ’n noemenswaardige produksie te kan lewer, anders steur mense hulle nie aan jou in die buiteland nie.

Ons mik om ’n miljoen kartonne druiwe en ’n miljoen kartonne sitrus te lewer per seisoen. Dan sit mense regop as jy begin praat. Om dit te kan doen moet ons seker maak ons kan jaar op jaar lewer. Dis hoekom ons op die oomblik elke jaar ’n ekstra 50 hektaar sitrus onder nette sit. Dis ’n groot onkoste maar dis die moeite werd, want dit verskans ons risiko teen hael.

Dit verseker dat mens baie meer konstant kan lewer.”

Ons skud blad en ek vat die pad om verder te delf in hierdie area se ryk omgewing. Meer daaroor ’n volgende keer.

Plaastoe! Edition 23 19

LANDBOU

Growing

BY MARLENE BRAMLEY

better crops, meter by meter 1 Cerealis and AGCO TEAM setting up for Crop Tour.

2 Accurate seed spacing with Massey Equipped with Precision Planting 3 Singulation 99% sign 4 Downforce study in sunflowers: Left was heavy, right was automatic Deltaforce. 5 Digging plants in South Africa in our

downforce plots. DeltaForce is improving yield in corn by 900 kg/Ha due to better root development. Automatic Deltaforce (corn roots left) over heavy row unit downforce (corn roots right).

20 Plaastoe! Uitgawe 23

1

I recently received a press release talking about an initiative of AGCO in partnership with Cerealis, a local company specialising in Agri equipment and precision farming.

The release talked about a Crop Tour, an initiative aimed at finding ways to improve crop yields using innovative machinery solutions on test farms across the world.

The South African leg took place in Derby, NorthWest Province.

2

Plaastoe! Edition 23 21

I was wondering how South Africa compared to the rest of the world, and how this Crop Tour, and particularly precision farming, impacts on commercial and small farmers. The thought that it must have an impact on labour also crossed my mind while arranging to connect with Darren Goebel, Director of Agronomy and Farm Solutions at AGCO. After various emails going backwards and forwards it was all set.

T

he first question I wanted answers on was where the Tour conducted tests and how South Africa stacked up, or differed. Darren explains; “So far we have tested in the USA, Russia and South Africa. This year we are also running crop trials in Germany, Switzerland, and the Ukraine. We choose countries that have cropping practises that can benefit from our technology and where we have the appropriate knowledge, partners and resources to demonstrate our solutions.”

Why Derby in the North-West Province? Well, because Cerealis, AGCO’s local partner, had two farmers, Martin Janse van Rensburg and Jurie Robertse, willing to work with them to plant the plots and help host the event. Martin already had a Massey Ferguson planter fully equipped with precision farming components used to put in the tests.

They chose to do the tests on sunflower and corn because both crops are sensitive to emergence timing and benefit from accurate seed spacing. Many planters struggle to accurately meter sunflower. The Massey Ferguson planter is equipped with precision planting meters, apparently the best in the industry when it comes to metering sunflower consistently, singulating sunflower seed with a 96% plus accuracy and corn with 99% accuracy.

“In Africa, we tested the Massey Ferguson planters but in other places around the world we are demonstrating how seeding, tillage, and application equipment products can improve yield through correct application and use. We have looked at various forms of seedbed preparation, strip tillage, banding fertiliser, and variable rate practices,” says Darren.

I asked Darren to explain what difference it makes which machinery you use. “Finding the right machinery for the job has been proven to have an impact on yield.

I will give you an example. There was a difference of 900kg/ha between using a planter equipped with heavy duty downforce springs compared to automatic Deltaforce down pressure control in our hand harvested trials in Africa.

Every piece of equipment that is selected should be chosen based on attributes that affect crops or soils.

There are many equipment choices in the market, but

22 Plaastoe! Uitgawe 23

do they optimize the environment for the plant and soil? This is the goal after all … to maximise yield in the system. Farmers pay very close attention to the hybrids, fertilisers, and crop protection products they select.

They should pay equally close attention to the tillage, planting, and application equipment they use. There will never be more yield potential than when the seed is in the bag. The moment the seed is put in the ground it begins to suffer from planting conditions, soil health issues, pest pressure, and environmental stress. Making sure the machinery does its job as precisely as possible has a big effect on the yield outcome.”

I ask Darren how one can predict results farmers can expect if conditions, soil quality, rainfall etc. differ in their area or country.

He explains that they do testing across multiple years in multiple locations around the world to better understand how soils, the environment, and weather affect crops.

They also encourage farmers to duplicate the trials on their farms so that they can see the effect for themselves. In the coming year, the Crop Tour will be extended to four or five more locations, to make it even more representative of conditions.

The initial results from the hand harvest tests that they conducted show that Africa can benefit much more from precision technology than other locations in the world. “Wherever I go, whether it is in Illinois, Russia or South Africa, I am seeing the same effect on crops.

You can find results from our two-year trials at https:// myfarmlife.com/category/agco-exclusive-resources/ white-papers/ We will be harvesting and publishing yield results from our Africa trials later this year to see how we compare.”

So, does the farmer adapt the way he/she farms or does AGCO adapt machinery to how farmers farm?

Darren says; “We are always looking at how to adapt our equipment to local environments and cropping system challenges. We specifically build machinery in different ways for this very reason all around the world. In fact, on this trip I was looking at Agronomic practices in Africa that will cause AGCO to rethink some of our products for the region. We have some exciting new products already in the pipeline that will have a great fit here.”

3 4

Plaastoe! Edition 23 23

5

Feeding the world is a great profession to be a part of.”

The tests are conducted over a three-year period to rule out environmental effects. AGCO is finishing its third year in North America this year. When the current study is completed they will move on to look at other challenges farmers face and potential equipment solutions.

One might think that precision farming is only relevant for commercial farmers who farm on a large scale. Not so. Darren says; “I encourage all farmers to experiment and test their current practices compared to new ideas. The best laboratory is the plot or field where you make your living. Agriculture continues to improve by testing new ideas and implementing proven best practices.”

Small and upcoming farmers are also not out of the loop. Paying attention to meter by meter is the definition of precision farming.

Small farmers that are farming small plots of land are the epitome of precision agriculturalists.

They plant, tend and nurture every plant, sometimes individually. At their Zambia Future Farm, they are looking at practises from hand planting to mechanisation with small tractors and implements to provide best practises for smallholders. Everyone can benefit from attention to detail, according to Darren.

24 Plaastoe! Uitgawe 23

One cannot talk about any practice in agriculture without looking at the interests of the farmer as well as the environment. Darren explains that every product and practise they promote have these factors in mind.

“We won’t build a product unless it passes rigorous tests to prove that there is high return on investment, that it is safe, efficient, and can be used responsibly from an environmental perspective.

We want to be good stewards of the land because we need sustainability so that our children and grandchildren can continue our work.”

We conclude our chat with future plans for the Crop Tour. “AGCO is currently planning the upcoming planting season’s tour. If you are a grower that’s interested in testing on your farm, please talk to your AGCO dealer soon or chat with AGCO or Cerealis personnel at NAMPO. If you have machine related agronomic ideas, we’d love to hear those as well. Some of the best ideas come from farmers and what I love about Agriculture is that we are all in this together.

6 Tol swaardiens hark nou op die mark Boere planne en uitvindsels is elke jaar baie populêr by Nampo. Die spreekwoordelike ‘’n boer maak ’n plan’ word amper meer ten toon gestel as die produkte hulself. Ons bekyk ’n nuwe ses tol hark, wat hierdie jaar by Nampo geloods word, bietjie van nader.

D

ie hark, wat deur Myburg toerusting geloods word, is die eerste van sy soort in die wêreld, volgens Jannie Myburgh, ontwerper van die hark.

Jannie vertel dat hy die hark ontwerp het omdat hy moeg was vir sukkel met vingers wat breek en net twee jaar lank hou. “Ons bou ’n 10 tol kombinasie hark, en die kennis wat ons die laaste sewe jaar daarmee opgedoen het, het ons in staat gestel om hierdie swaardiens hark te bou.”

“Elke tol is op sy eie arm, en hy hang aan ’n veer, dus breek die vingers nie so maklik as wat dit by gewone harke doen nie.”

Hy verduidelik wat hierdie hark van hom beter maak.

Die raam het geen bewegende dele nie en is baie sterk gebou en elke tol draai op wiel laers, wat baie langer hou.

Waar die arm aan die hoof raam skarnier, het ons ’n laer in plaas van

’n bus gesit want dit hou langer en jy kan hom makliker vervang as ’n bus.”

En die koste? “Daar is ’n premie op duursaamheid.

Die mark werk uit op so R5 000 per tol, ons doen op die oomblik ’n 4, 5 en 6 tol harke. Daar is nie as sulks ’n waarborg op die harke nie maar volgens die ingenieur sal ek net eenkeer aan ’n boer verkoop, want dit sal hom ’n ewigheid hou, mits jy natuurlik die hark reg aanwend.”

Myburg toerusting lewer landswyd af en verkoop direk aan die boer, daar is geen middelmanne betrokke nie, wat die prys afhou.

Jannie verduidelik hoekom daar nie meer sulke tipe produkte ontwerp en in die mark gesit word nie; “Produk ontwikkeling is baie duur. Dit begin by ’n idee, dan moet die planne geteken word. Nadat jy die eerste prototipe gebou en getoets het, verander jy die planne en bou die volgende weergawe. As jy na ’n paar pogings tevrede is moet jy met jou bemarking video’s en brosjures begin. En party produkte kom nie van die vloer af nie.” Net ’n boer weet wat ’n boer nodig het.

Nou ja toe, besoek Myburgh toerusting by Nampo en besluit self.

Jy kan Jannie kontak op 082 417 0175 indien jy meer wil uitvind.

Plaastoe! Edition 23 25

LANDBOU

26 Plaastoe! Uitgawe 23

Proaktiewe

dierevoeding DEUR FANIE DU PLESSIS

Ekstensiewe beesboerdery in Suid-Afrikaanse omstandighede bly uitdagend veral as jy die veranderings in seisoene en die onlangse droogte in verskeie dele van die land in ag neem.

Plaastoe! Edition 23 27

Wanneer jy na produktiwiteit van beeste kyk is daar ’n paar faktore om in ag te neem:

W

eidings beskikbaarheid en kwaliteit asook die voedings praktyke wat jy toepas. Om te verseker dat diere optimaal produseer moet jy reg deur die jaar sorg dat die regte voedingspraktyke in plek is, en in plek gehou word.

Diere se produksie status en hoe jy dit aanpas by verskillende weidings toestande, voedingspraktyke en gesondheidstoestand sal verseker dat jy kan reken op ’n winsgewende veeboerdery.

Met die winter maande wat nou voorlê, moet jy ’n goeie oorsig hê van die kwaliteit en kwantiteit van beskikbare weiding, en ook jou diere se behoeftes om met die regte massa en kondisie die winter maande te trotseer.

Die somerreënval gebiede het ’n goeie reënseisoen agter die rug. Dit beteken dat weidings goed uitgegroei is, en tien teen een dan ook in die saad is. In hierdie toestande is weidings meer houtagtig en minder verteerbaar as wat dit gedurende die vroeë of middel van die somer is. Die voedingstowwe wat herkouers kan benut gedurende dié tyd is dus tans ook laer.

Dis nou jou laaste kans voor die winter om te verseker dat jou diere voldoende kondisie bou om deur die winter te gaan wanneer hulle verseker massa gaan verloor. Dis ook gedurende die wintermaande dat ongebore kalwers die meeste groei voordat hulle gebore word. Boere moet

28 Plaastoe! Uitgawe 23

daarop let dat vroulike diere nie te veel massa verloor deur die winter nie sodat hulle reg is om gedek te word wanneer die seisoen weer draai.

Volgens Leslie Bergh (in ’n artikel uit die South African Animal Science 2004: vol 5) is die mees algemene seisoen vir teling en kalwers gedurende droë seisoene (wanneer dit later in die seisoen begin reën), later in vergelyking met natter seisoene. Sien die tabel hieronder.

Riglyne vir ’n 3 maande Somer teelseisoen in sommige areas van Suid-Afrika.

STREEK

DEKSEISOEN

KALWING

Oostelike Hoëveld

Nov – Jan

Aug – Okt

Westelike Hoëveld

Des – Feb

Sept – Nov

Hoë reënval Bosveld

Jan – Feb

Okt – Des

Lae reënval Bosveld

Feb – Apr

Nov - Jan

So mens moet maar altyd in gedagte hou dat dit ’n belangrike stadium in koeie se reproduksie is en dat voeding ’n beduidende rol speel in die winter.

Dit is ook ’n feit soos ’n koei dat weidings kwaliteit van plaas tot plaas en streek tot streek wissel. Jy moet jou plaas se kwaliteit en beskikbaarheid van weiding opweeg teen diere se voedingsbehoeftes voordat jy kan bepaal watter aanvullings hulle nodig het.

In die somer maande, wanneer daar volop groen, hoogs verteerbare weiding beskikbaar is, is fosfor in

´n Lek vir elke seisoen HPC 64 PROTEÏEN-MINERAAL KONSENTRAAT VIR HERKOUERS • Gekonsentreerde bron van ru-proteïen, makro- en spoorminerale vir herkouers • Lae insluitingspeil (10%) • ´n Veelsydige produk, ideaal vir gebruik in: - produksielekke vir bees en skaap - aanpassings- en afrondingsrantsoene vir bees en skaap - uitgroei en afronding van stoetbulle en verse - grootmaak van suiwelverse • Beskikbaar met of sonder ionofore

LAMBING LICK PRODUKSIELEK VIR DIE LAMSEISOEN • Stimuleer uierontwikkeling • Verhoog melkproduksie en beperk die voorkoms van dik biesmelk • Verminder die aantal hanslammers en verhoog speenmassa • Word vanaf 6 weke voor lam aangevul teen 200g/dier/dag – 80% van fetusgroei vind in hierdie tyd plaas • Voer tot 8 weke na lam vir melkproduksie en aanvang van estrus tydens die volgende dekseisoen • Word gebruik as produksielek vir verse tydens die droë seisoen

MULTIMIX 40 KONSENTRAAT UREUMVRYE HOË-PROTEÏENKONSENTRAAT • Ureumvrye hoë-proteïenkonsentraat • Verryk met makro- en mikrominerale • Mengsel van natuurlike proteïenbronne • Verskaf deurvloeiproteïene • Veelsydige aanwending vir die meng van produksielekke vir skape, bokke en beeste

BEEF BOOSTER 18 UITGROEI VAN JONG TEELDIERE, VERSE EN OOIE OP GOEIE KWALITEIT WEIDINGS • Bereik dekmassa vinniger en goedkoper • Verhoog besetting van verse en ooilammers VELDAFRONDING EN GROEI VAN SPEENDIERE • Behaal voerkraal groei op somerveld en aangeplante weidings teen ‘n fraksie van die koste • Kalwers verwagte groei 1.3 – 1.5kg met 1.5 kg lek/dag, lammers 280 – 300g groei met 300g lek/dag

Meer as net voer

www.meadowfeeds.co.za

die vorm van fosfaat aanvullings die mees belangrike aanvullings. Dit stel die diere in staat om die energie wat beskikbaar is meer doeltreffend aan te wend en vas te lê in die liggaam.

Soos wat weiding meer volwasse raak (byvoorbeeld in die laat somer en herfs maande) word dit minder verteerbaar alhoewel die weiding steeds goeie vlakke voedingstowwe bevat.

Herkouers is by uitstek geskape om ruvoere te kan verteer en daaruit die voedingstowwe te haal wat nodig is vir die voeding van mikrobes in die grootpens vir optimale groei en produksie.

Heelwat navorsing is oor die jare gedoen oor aanvullings. Deur die korrekte aanvullings op die regte tyd te gee stel jy jou diere in staat om meer voedingstowwe uit ruvoer te haal en sodoende beter te groei en produseer.

Die mikrobes in die grootpens wat verantwoordelik is vir die verteer van weiding het onder andere stikstof nodig om te kan werk en vermeerder. Deur spesifieke tipes voedingstowwe, wat die werking van mikrobes bevorder, te gee stimuleer dit die vermeerdering van mikrobes en voer jy indirek die dier. So die dier se groei en produksie word gevoed deur die voedingstowwe wat vrygestel word uit plantmateriaal asook die mikrobes wat deur die spysverteringskanaal geabsorbeer word.

Waar die primêre behoefte in die vroeë en middel van die Somer fosfor is, word die aanvullings van addisionele proteïne en energie in die laat somer en herfs aanbeveel. Die proteïen bestaan uit bronne soos ureum en ammonium sulfaat, wat beskryf word as NPN-bronne (Nie Proteïen Stikstof).

koper, mangaan en selenium bevat. Al die minerale is kritieke elemente vir reproduksie. Die makrominerale wat ingesluit word is kalsium en fosfor asook sout wat natrium en chloor verskaf.

Sout verskaf nie net minerale aan die dier nie maar word ook aangewend vir die beheer van lek innames.

Met die potensiële risiko’s wat daar bestaan vir die oor-inname van ureum wat in lekke is, is dit altyd nodig om seker te maak dat diere nie ’n sout honger het nie.

Dit kan veral voorkom waar diere nie blootgestel was aan sout of sout bevattende lekke oor ’n tydperk nie.

Vir dié gevalle is dit wenslik om eers vir die diere skoon sout te gee voordat jy vir hulle ureum bevattende lekke uitsit.

Net soos weiding verskil van streek tot streek, verskil die beskikbaarheid van minerale ook van streek tot streek.

Dis baie belangrik dat daar onderskeid getref word tussen die fisiologiese status en ouderdom van diere, veral met volwasse koeie en verse wat nou vir die eerste keer gekalf het. Die eerste kalfverse groei nog en hulle het ekstra aandag nodig om te verseker dat hulle gereed is om suksesvol gedek te word wanneer die tweede produksie siklus inskop. Hierdie groep diere is gewoonlik die span wat die laagste konsepsiesyfer het omdat daar nie genoeg aandag gegee word aan hulle addisionele voedingsbehoeftes nie.

Die beste raad vir dié diere is om vir hulle die beste en volopste weiding te gee en seker te maak dat hulle ’n produksie lek kry met hoër natuurlike proteïen en energievlakke.

Wees versigtig met die toediening van NPN-bronne, te veel kan aanleiding gee tot vrektes van Ureum vergiftiging of te wel alkalose.

Wees weereens bedag daarop dat die aanvullings nie weidings inname moet verlaag nie maar wel stimuleer.

Natuurlike proteïen aanvullings in die vorm van katoenoliekoek; soja-oliekoek ens. kan ook bygevoeg word. Die kombinasie van die onderskeie proteïen bronne (NPN plus natuurlike proteïen) sal goeie resultate lewer.

Melasse, gemaalde grane ens. kan ook gebruik word as addisionele aanvullings. Wanneer jy na aanvullings kyk moet jy seker maak dat jy dit in beperkte hoeveelhede toedien sodat dit nie weiding vervang nie, maar lei tot verhoogde benutting daarvan.

Buiten die gee van proteïen en energie is daar ook tekorte van mikro- en makrominerale en sal die meeste aanvullings die primêre mikrominerale soos sink,

30 Plaastoe! Uitgawe 23

Die sukses van veeboerdery hang grootliks daarvan af of vroulike diere vroeg genoeg begin kalf en dan met gereelde jaarlikse frekwensie ’n kalf lewer wat goed grootgemaak word.

Dit is noodsaaklik dat daar met voedingkundiges/veekundiges/tegniese verkoopsagente in die onderskeie streke geskakel word om te help met die evaluering van die toestande op die plaas. Dit sal verseker dat die korrekte aanvullings toegedien word. Byna alle veevoer maatskappye het kundiges, bel hulle. Verskeie konsultante bied ook hulle dienste aan om veeboere te ondersteun en seker te maak dat die beste praktyke toegepas word om optimaal met vee te boer.

uppe marketing A17816/PT

SULKE LEWENSKRAGTIGE LAMMERS. ’N MEESTERPRODUK! Wolmeester gee meer melk sodat die lammers vinniger uitgroei en gereed is om bemark of gouer gepaar te word Sodoende spaar ons tyd en arbeid en is ons skaapboerdery baie meer winsgewend.

Dankie Molatek!

Geoffrey Joubert Riversdal, Wes-Kaap

WOLMEESTERKONSENTRAAT Wolmeesterkonsentraat verbeter die prestasie van lammerooie op volvoere tydens weidingskaarste en gee verhoogde melkproduksie gedurende laktasie.

Dit word as ’n onderhouds- en produksielek of volvoermengsels aan ooie gevoer vir addisionele fetus- en uierontwikkeling in laatdragtigheid. Dit help ook om massaverlies te voorkom en konsepsie- en speenpersentasie te verhoog.

Vir meer inligting oor Molatek se spesifieke voere en dienste, kontak: RCL FOODS: www.rclfoods.com | MOLATEK: +27(0)13 791-1036 | www.molatek.co.za Wolmeesterkonsentraat (V19782) (RSA – Wet 36 van 1947) N-FF 3588

A17816 RCL Foods Plaas Toe Woolmaster ad HP.indd 1

Winterlek

Meng jou eie lekke en spaar Die belang van winterlekke in die instandhouding van diere se liggaamsmassa en kondisie moet nie onderskat word nie.

Maak gebruik van jou eie plaasgeproduseerde produkte saam met Yara Animal Nutrition SA se produkte en beproefde resepte en bespaar hierdie winter op lekkoste.

Kalori 3000 - Reg. Nr. V2809, Voergraad Ureum - Reg. Nr. V15681, Voergraad Swael - Reg. Nr. V16738, Kimtrafos 12 Grandé - Reg. Nr. V18670, PhosSure 12 - Reg. Nr. V12858. Alle produkte geregistreer onder Wet 36 van 1947.

Tel: +27 31 910 5100 Web: www.yara.com/animal-nutrition E-pos: animal.nutrition.sa@yara.com

2018/04/04 12:14

Voorbeeld van ‘n winterlek vir beeste en skape Beeslek

Skaaplek

Mieliemeel/Hominy Chop Oliekoek Voergraad Ureum Kimtrafos 12 Grandé/PhosSure 12 Kalori 3000 Voergraad Swael Sout Totaal

250 150 150 50 7 350 957

250 150 100 100 50 5 350 1005

Samstelling:

g/kg

g/kg

475 95.6 3.8 MJ/kg 41 21 8 350 - 500 Nie gesik vir skape

367 77.5 5.25 MJ/kg 27 14 5 450 - 650 80 - 120

Ruproteïen % Vanaf NPN ME Kalsium Fosfaat Swael Inname Beeste (g/bees/dag) Inname Skape (g/skaap/dag)

* Voergraad Ureum kan lei tot ureum vergiftiging indien dit onoordeelkundig gebruik word. Lees aanwysings op sak noukeurig.

LANDBOU

32 Plaastoe! Uitgawe 23

Agri

toerisme.

Die nuwe goud Wie of wat is Agritoerisme Suid-Afrika?

Agritoerisme Suid-Afrika (ATSA) is ’n organisasie wat gestig is met die oog op die ontwikkeling en bevordering van Agritoerisme aktiwiteite en aantreklikhede in Suid-Afrika. Ons is ook die kontakpunt tussen agritoerisme boere en relevante rolspelers soos toerisme organisasies, regeringsinstansies en internasionale toerisme agentskappe en organisasies.

Plaastoe! Edition 23 33

Wat is Agritoerisme dan?

Agritoerisme of landbou toerisme, is enige toerisme aktiwiteit wat op ’n plaas plaasvind, wat op plaas aktiwiteite en besienswaardighede gebaseer is. Dit sal dus dinge insluit soos om te sien hoe dinge op ’n plaas gebeur soos byvoorbeeld koeie melk, oestyd ens. Dit sluit ook die gebruik van die plaas hulpbronne in vir aktiwiteite soos bergfiets ry oor die plaas, stap, jag, visvang, voëlkyk ens. In byvoorbeeld Italië, word die Toskaanse kostoere dikwels as agritoerisme beskou omdat dit afhanklik is en plaasvind op plase waar die verskeidenheid kosse en wyne geproduseer word. Ons beskou wildsgebaseerde toerisme in Suid-Afrika ook as ’n vorm van agritoerisme omdat ons wildboere tog boere is. In plaas van beeste slag, laat hulle besoekers toe om hulle kudde te skiet.

Dink ook aan die produksie op plase wat aantreklikhede is, soos wat op wynplase gebeur, of waar kaas en vrugte produkte gemaak word – mense kom om te proe en die produkte uiteindelik te koop.

So, as ons praat van agritoerisme, bedoel ons nie net verblyf op ’n plaas nie, maar die gebruik van die plaas in verskeie maniere vir toerisme doeleindes. Daar is soveel boere wat alreeds agritoerisme beoefen op ’n verskeidenheid van maniere en nie eens bewus is daarvan nie.

34 Plaastoe! Uitgawe 23

So wat doen ATSA spesifiek dan, hoekom sou ek julle wou kontak?

Ons eerste prioriteit is om na ons lede se belange om te sien. Ons bied nie net konsultasiedienste en advies aan vir hulle nie, maar ook bemarking op ons webtuiste en spesiale sosiale media dienste op ons kanale. Ons verteenwoordig hulle ook op ekspo’s en skoue waar ons kan. Ons maak kontak met belanghebbende toerisme organisasies, agentskappe, besighede, regeringsdepartemente en internasionale rolspelers om ons lede en Suid-Afrikaanse agritoerisme te bevorder. Ons verteenwoordig ons lede waar ookal ons kan, op elke vlak en doen bemarking waar ookal ons kan.

Ek dink mens kan ATSA beskryf as ’n een-stop winkel vir enige agritoerisme behoefte.

Dit sluit ook meer tasbare voordele in soos ’n gratis professionele videoproduksie deur Johan Rothman in.

Ons het ook geakkrediteerde en nie-geakkrediteerde opleiding vir ons lede onderhandel wat help met hulle BEE punte, en natuurlik ook dan die kwaliteit en samestelling van hulle toerisme aanbiedinge.

Met baie jare van ondervinding in ons span, help ons ook dan ons lede om hulle produkte op die beste standaard moontlik te hou, en lig ook toeriste in oor wat hulle kan verwag by ons lede, en wat om te doen as hulle ongelukkig is. Natuurlik ook, wat kan hulle doen as hulle baie gelukkig is met hulle ervaring!

Ons bied ook ontwikkelingsadvies, riglyne en ondersteuning aan boere wat wil begin met agritoerisme op hulle plase.

Vir boere wat nog nooit eens aan toerisme aktiwiteite gedink het nie, kontak ons om julle vrae te beantwoord.

Ons is betrokke op verskeie ontwikkelings en regeringsplatforms om agritoerisme ontwikkeling aan te moedig en te ondersteun. Een van ons belangrikste funksies is om toeriste en die publiek in te lig oor al die fantastiese aantreklikhede en aktiwiteite wat op ons plase beskikbaar is. Ons het die laaste paar maande baie onderhoude, uitstallings en vergaderings gehad waar ons die geleentheid gehad het om dit te doen.

Almal wat betrokke is in ATSA, is deskundiges op hulle gebied (toerisme ontwikkeling, media verhoudinge, bemarking, sosiale media, besigheidsontwikkeling, projekbestuur), professionele en gerespekteerde mense met jare se ondervinding.

So ons bied ’n volledige professionele diens van wêreldklas gehalte.

Maar meer as net dit: ons het almal ’n passie vir ons landelike gebiede, ons pragtige land en ons boere. Ons is baie lief vir ons boere en glo deur ons aktiwiteite kan ons die boere help om hulle ekonomiese opsies uit te brei, hul plase en werkers te ontwikkel en ook bewustheid onder die breë publiek te skep van die belangrikheid van ons boere (wat sou ons sonder hulle doen, besef ons hoe hard hulle vir ons werk, weet mense hoeveel liefde en opoffering gaan daar in ons kos in?)

Ons beklemtoon ook ander sosiale onderwerpe soos klimaatsverandering en voedselsekuriteit wat ’n impak op ons boere het.

Hoekom sou iemand na ’n agritoerisme bestemming toe wou gaan?

Die laaste paar jaar het toenemende groei in agritoerisme wêreldwyd gesien. Mense soek oor die algemeen meer aktiwiteite wat hulle weer terug na die natuur toe bring, en hulle weer met die aarde konnekteer.

Mense is ook meer besorg oor wat hulle eet en waar hulle kos vandaan kom, wat ook agritoerisme aktiwiteite meer populêr gemaak het, veral onder gesinne. Ek reken Suid-Afrikaners oor die algemeen ervaar ’n behoefte om terug te keer plaas toe net so sterk soos ander volke, met baie van ons wat op plase

Plaastoe! Edition 23 35

grootgeword het, of familie op plase het of veldskool toe was. Wat is dan nou lekkerder as die vars lug, boeretroos, vars beskuit en die gemaklike gasvryheid op ons plase?

36 Plaastoe! Uitgawe 23

Agritoerisme bestemmings bied interessante, ontspanne en ongewone reiservarings aan mense van ’n verskeidenheid demografiese agtergronde, en daar is soveel verskillende aktiwiteite wat mense kan lok en besig hou. Ons het netnou net liggies daaraan geraak, maar buiten plaas toere self, en die deelname aan plaas toere (wat opvoedkundig en pret is), kan mens so lekker stap, fietsry, visvang, perdry, 4x4 op sekere plekke, jag of wild besigtig en foto’s neem, blomme kyk, swem, en natuurlik baie lekker eet aan al die fantastiese plaasprodukte.

Daar is soveel om te doen op ’n plaas, en nie elke plaas bied dieselfde ding aan nie. Ek dink partymaal dit is die lekkerste ding om net op die stoep te sit en uit te kyk oor die pragtige landerye of veld en net weer mens te word.

Hoekom sou ’n boer met toerisme betrokke wou raak? Watter voordele is daar vir die boer?

So, hoe werk elke stukkie van die plaas tot sy ekonomiese en sosiale voordeel?

Landbou gebaseerde toerisme bied boere die geleentheid om addisionele inkomste te genereer uit dinge wat hy in elk geval elke dag sou doen. In party gevalle sal dit meer werk en insette van die boer vereis, vir ander net ’n bordjie opsit. Dit is waar ons van baie nut vir die boer kan wees: Agritoerisme beteken nie hy moet nou ’n gastehuis of B&B oopmaak nie. Dit mag dalk so eenvoudig wees as om mense toe te laat om hulle mandjie vrugte te kom pluk tydens die oestyd, of om ’n staproete uit te lê.

Die eenvoudigste antwoord is: Elke boer wil die meeste nut uit sy bates kry, reg?

Ons besoek belangstellende boere se eiendomme, help hulle om hulle bates vanuit ’n toerisme oogpunt te evalueer, om na al die infrastruktuur, voordele, nadele, spesifieke insette benodig ens. te kyk, en dan ’n ingeligte besluit te maak oor of hulle die regte produkbasis het, en hoe om dit dan die beste te ontwikkel.

Party boere en plase is net nie gemaak vir toerisme nie, en ander is so perfek dit lyk of hulle uit ’n ontwikkelingshandboek uit kom.

Hoe vind ons meer uit?

Ons webblad: www.agritourismsouthafrica.com, het ’n lys van al ons lede, die verskeidenheid aktiwiteite beskikbaar, ons affiliasies, hoe ons kan help en ander interessante artikels en informasie oor agritoerisme, vir beide die publiek, boere en veral toeriste.

Ons het ’n gereelde nuusbrief waarop mense ook kan inteken wat baie bruikbare en interessante informasie het.

Ons is ook op Facebook en julle is meer as welkom om my direk te kontak by 083 474 1140 of epos my by avp@mweb.co.za of die stigter, Jacqui Taylor, op 083 474 1140 of epos my by jacqui@agritourismsouthafrica.com.

Julle sal ons natuurlik by al die groot ekspo’s en skoue die jaar soos, NAMPO, sien.

En julle gaan nog baie van ons hoor, sien en lees in die media.

Besoek ons gerus by ons stalletjie in die Nampo saal.

Ons kan boere help om onnodige uitgawes te spaar en foute te vermy.

Die ontwikkeling van toerisme op ’n plaas het dan ook natuurlik baie ander voordele vir die omliggende gemeenskappe, areas, dorpe en provinsies. Ons praat in Engels van die “multiplier effect” - toerisme is ’n arbeid en hulpbron intensiewe industrie wat ’n rimpel effek op die plaaslike ekonomie het omdat dit afhanklik is van menslike hulpbronne, vervaardigingsindustrieë (soos die wat meubels, linne, bruikbare artikels ens. maak) kos, infrastruktuur ens. wat alles uit die omliggende area moet kom om koste effektief te wees.

Plaastoe! Edition 23 37

DIERE GEDRAG

soönoses Dieresiektes wat die mens aantas

Alle werweldiere in die foto kan soönotiese siektes by die mens veroorsaak.

Deur DR JH DU PREEZ Veterinêre Spesialis Volksgesondheid

FOTOGRAFIEKA: ILANA KEMP. VARK- EN BEESKOP: T BOTHA. SWARTWITPENS: D VISSER

© KOPIEREG OP TEKS EN FOTOS

ö

amf iso

rop

s se no

o s se no

38 Plaastoe! Uitgawe 23

soöant oposoönos antr e

’n Soönose kan gedefinieer word as ’n siekte of besmetting wat natuurlik oorgedra word van werweldiere (honde, katte, voëls, perde en baie ander) na die mens en omgekeerd. Die mens is dikwels ’n toevallige gasheer wat ’n siekte deur noue kontak van ’n besmette dier met of sonder siektetekens opdoen.

In die breedste sin beteken die woord ‘soönose’ ’n siektetoestand van diere en veral werweldiere en dus ook die mens. Die woord is afkomstig van die Grieks zoon wat dier en nosos wat siekte (kwaal of ongesteldheid) beteken. Hierdie soönotiese siektes (siektes wat normaal in diere voorkom, en wat die mens kan besmet) wat die mens van sowel mak as wilde diere kan opdoen, kan verder gegroepeer word met die oog op ondersoek en die instelling van beheermaatreëls.

Besmettings of siektes wat primêr by die dier voorkom en natuurlik na die mens oorgedra word, soos papegaaisiekte, hondsdolheid of brusellose (Maltakoors), word antroposoönoses genoem.

Besmettings of siektes wat primêr by die mens voorkom en natuurlik na die dier oorgedra word soos influenza (griep) of tuberkulose word soöantroponoses genoem. Die wederkerige oordrag van siektes tussen die mens en die dier soos giardiose of stafilokokbesmettings (bakteriese besmetting) word amfisoönoses genoem.

s

Wat is ’n soönose?

“Opvoeding, opleiding en inligtingvoorsiening is die sleutel”

Inleiding Wêreldwyd word meer as 200 verskillende soönoses herken. Soönoses word veroorsaak deur verskillende siekteveroorsakende agente of mikroörganismes (patogene). Onder andere bakterieë, virusse en swamme. Van die 1 415 bekende siekteveroorsakende agente wat mense besmet, is 61% soönoties.

Wetenskaplikes bereken dat meer as ses uit tien besmetlike siektes van mense deur diere versprei word.

Die wêreldbevolking is gedurende Junie 2017 op 7,5 biljoen bereken. Statistiese data dui daarop dat 10% tot 15% (meer as een miljard mense) of meer van die

menslike bevolking op die een of ander tyd ’n soönotiese besmetting sal opdoen.

Soönoses ondermyn ook die gesondheid, produktiwiteit en reproduksie van diere wat noodsaaklike voedsel (vleis, melk en eiers) en vesel (wol) produseer asook hul werksvermoë. Soönoses kan dus op die lange duur wanvoeding by die mens en veral by kinders tot gevolg hê. Die finansiële impak van soönoses is ook beduidend. Miljoene mense wêreldwyd moet ná blootstelling aan hondsdolheid voorkomende behandeling ondergaan. Voorkomende behandeling kos Suid-Afrika ongeveer R70 miljoen per jaar. Miljoene werksure gaan gevolglik verlore wat geldelike onkoste en stres meebring. Die jaarlikse geldelike verliese weens tuberkulose, brusellose en hondsdolheid by beeste bedra wêreldwyd etlike biljoene rande; SuidAfrika is nie daarvan vrygespreek nie. Verder kan soönoses ook geldelike verlies tot gevolg hê omdat dit die uitvoer van vleis en ander dierprodukte aan bande kan lê. Soönotiese voedsel- en waterverbondesiektes asook voedselvergiftiging tas derduisende mense jaarliks aan. Histamienvisvergiftiging (wat verkeerdelik as ’n allergiese reaksie beskou word) eis ook sy tol. Soönosebeheerprogramme is dus van die uiterste belang, vir sowel die welvaart as die gesondheid van die mens. ’n Mens kan soönotiese besmettings opdoen deur direkte kontak met besmette diere, inaseming, kontak

met besmette materiaal of voorwerpe (fomiete), inname van besmette melk, water of voedsel deur die mond en deur die byt van bloedsuiende ongewerweldes soos bosluise, vlieë, muskiete en vlooie. Baie diere met soönotiese besmettings toon geen siektesimptome (asimptomaties) nie. Sekere mense se risiko om die siekte op te doen is groter as dié van ander mense.

Mense ouer as 65 jaar en kinders onder die ouderdom van vyf jaar, verwagtende vroue, enige persoon met ’n gebrekkige immuunsisteem, byvoorbeeld mense met menslike immuniteitsgebrekvirus (MIV) of verworwe immuniteitsgebreksindroom (vigs) of pasiënte met kanker wat chemoterapie ondergaan is meer geneig om soönotiese siektes op te doen. ’n Mens kan sekere stappe doen om jou en jou kinders teen soönotiese siektes te beskerm en dit is belangrik om deur die nodige kennis en inligting dit te voorkom en te beheer. Opvoeding, opleiding en inligtingvoorsiening is die sleutel om te verseker dat sowel troeteldiere as ander diere se eienaars asook mense wat kontak met diere het veilig en gesond is. Wêreldsoönosedag word jaarliks op 6 Julie gehou met die oogmerk om die publiek op te voed en bewus te maak van die belangrikheid van soönoses wêreldwyd en om aktiewe pogings om dit te beheer aan te moedig.

Plaastoe! Edition 23 39

Daar is baie direkte kontak tussen kinders en honde en beeste.

Verseker dat troeteldiere vry is van inwendige en uitwendige parasiete en besmettings.

Omgewingsfaktore en soönoses Tans is ongeveer 100 bakteriese en virale soönotiese siektes bekend.

Soönoses kom wydverspreid in Suider-Afrika voor, afhangende van die gasheer en vektor (draer). Van die soönoses waaraan veral kinders en troeteldiereienaars blootgestel word deurdat hulle in noue kontak met diere en die omgewing waarin die diere leef verkeer, word in die tabel aangedui.

Gedurende die afgelope dekades het merkwaardige vordering en deurbrake vir die mens plaasgevind

Noue kontak met voëls, veral dié van die papegaaifamilie, kan papegaaisiekte veroorsaak.

wat betref entstof-ontwikkeling en siektebehandeling. Die meeste soönoses is voorkombaar en die oorgrote meerderheid is behandelbaar indien die siektes gou genoeg gediagnoseer word. Daar is geen rede om vir diere bang te wees nie, hulle te vrees of te vermy om jou teen soönoses te beskerm nie. Die boek Animal diseases and man – zoonoses handel oor soönoses en is die resultaat van samewerking tussen kundiges in menslike en veeartsenykundige medisyne en gee ’n duidelike boodskap: gaan voort met die goeie verhoudings wat jy met troetel- en geselskapdiere

geniet. Geniet die plesier om na wild te kyk en vis te vang asook om met diere te werk, jou voorkeurvoedsel afkomstig van diere te eet en melk te drink, maar bly bewus van die moontlike risiko’s en toepaslike higiëniese voorsorgmaatreëls ten opsigte van die diere se gesondheid en jou eie om besmettings te voorkom.

Dr Jan H du Preez se eerste uitgawe van die boek Animal diseases and man – zoonoses is beskikbaar by: Verkope: info@zoonoses.co.za Navrae: www.zoonoses.co.za

Siekte (siekteveroorsakende mikroörganisme)

Mense, diere en/of omstandighede wat die siekte se oordrag bevorder

Bosluisbytkoors (rickettsia)

Kontak met veral honde of ’n omgewing waarin baie bosluise voorkom.

Omloop (fungus of swam)

Noue kontak van kinders met veral katte.

Krim-Kongohemorragiese koors (virus)

Mense wat in kontak kom met bosluise of die weefsels en bloed van dooie of geslagte vee en volstruise.

Psittakose (papegaaisiekte, is ’n rickettsia)

Persone wat in noue kontak met voëls leef.

Velmol of sandwurm (haakwurms)

Kinders wat speel in sanderige grond waarin hondeontlasting voorkom.

Toksoplasmose (protosoön)

Mense wat in aanraking kom met die grond waarin katte ontlas het.

Hondsdolheid (virus)

Mense wat noue kontak het met diere, veral honde, katte, meerkatte en beeste.

40 Plaastoe! Uitgawe 23

Plaastoe! Edition 23 41

GARDEN

42 Plaastoe! Uitgawe 23

Winter is coming

BY DALE BARBER

Hallelujah! Time for a little celebration as the Western Cape is about to enter its’ rainy season.

Hopefully this season brings the break in the drought we’ve all been desperately waiting for. Fortunately we have gained a lot of insight, and a new found respect for our scarce water resource. No matter what the rainy season brings, let’s not forget these valuable lessons. Luckily, due to South Africa’s milder autumn and winters, this affords us the opportunity to start replanting our drought stricken gardens.

Plaastoe! Edition 23 43

It is time to start implementing our garden’s redevelopment. Over the past few months I have given a lot of tips with respect to the re-use, the changed function, and re-design of our gardens.

Let’s look at the fundamentals of garden growing and that is the sowing of seeds:

Preparing the soil A seedling’s success depends on a good soil mixture, good drainage and a good textured material that supports good root development. A great seedling soil mix can be achieved as follows: one part well-rotted compost, one part topsoil and one part washed river sand. ◆◆ The compost is composed of naturally rotted vegetative material, soil, old leaves, grass clippings and garden sweepings.

This can be rubbed through a seven millimetre sieve ensuring larger particles are broken down. Make sure there is no manure or wood ash in the compost as this could burn the young plants. ◆◆ The topsoil should also be sieved through the seven millimetre sieve. ◆◆ The washed river sand should preferably be courser in nature with larger particle sizes, also passed through the seven millimetre sieve.

Seed boxes and seed beds In effect seed boxes are nothing but miniature seed beds. Seed beds are made up on the ground but are usually raised above ground level. This ensures that they are not flooded. Seed beds can be of a temporary or permanent nature.

If you have an area in your garden that has good light, and affords protection from the cold in winter – and is cooler in the heat of summer – I would say this is 44 Plaastoe! Uitgawe 23

an ideal position for a more permanent seed bed. The bed can be constructed from good, solid timber or built up with brick and mortar. It is however extremely important that this bed has good, natural drainage. The soil below the bed must be well dug to ensure it drains well. If you have a poor soil or clay that does not drain, it is imperative that you put in a french drain and a lateral to take away any excessive water.

A french drain can be created by excavating the soil to about 500 millimetres below the natural soil level, ensuring that there is a lower point at which your drainage lateral (or pipe) can be laid to take the excess water to another area in the garden which drains more naturally, or to a sump where it can be pumped out if necessary. The first 400 millimetres of your french drain can be filled with course builders’ rubble or a 23 millimetre stone chip. This is then covered with biddum, a geotextile that ensures the soil does not wash into the stone layer below as the water passes through it. The last 100 millimetres and the first 100 millimetres of the raised plant bed can be filled with a courser soil mix that is well drained. Finally, the rest of the bed is filled with the above described seedling soil mix.

However, if you do not want to go through the hassles of establishing a permanent seed bed, there are excellent plastic seed trays available. These are also filled with the seedling soil mix. When these are placed in their desired position make sure that they are level. After filling the seed bed / trays with the growing medium, use a flat board or brick to press the soil down firmly - leaving about 2 centimetres between the upper edge and the final soil level.

It is now necessary to thoroughly water the seed bed.

Seed trays and beds need to be level, otherwise the soil will pool at the lowest point when watered. Allow the seed beds / trays to drain overnight before seed sowing the following morning.

Plaastoe! Edition 23 45

Sowing the seeds Fine seed is usually broadcast or sprinkled evenly over the surface area of the seed bed or seed tray. The easiest way to do this is to cut off the corner of the seed packet with a pair of scissors – this will allow the seeds to run smoothly. You can also gently tap the side of the packet with your finger.

A good rule of thumb is to cover the seeds with the same amount of soil mix as the thickest part of the seed.

Once they have been covered use a board to lightly press the seeds into the soil, resulting in them being well bedded. Then again dust a little of the soil mix over them as a final covering.

If the corner is torn off, it causes the seeds to get stuck on the frayed edges.

Treatment after sowing

If the seed is too fine it can also be bulked with a few teaspoons of washed river sand. Spoon the sand into the packet and shake it to evenly distribute the seed in the sand, and gently sow evenly over the surface of the seed bed.

Vegetable seeds are sometimes placed in rows or drills. This is done by lightly pushing a dowel or the edge of a plank of wood into the surface of the bed.

This results in a light depression (or drill) and can be repeated throughout the bed to form rows. The seed is then evenly distributed along the drill. Care must always be taken to avoid clumping or bunching the seeds as this will create competition, negatively impacting on the health and vigour of your seedlings.

Larger seed can be individually planted by hand at the required spacing.

After sowing the seed they should be covered by gently sieving a light covering of dry soil mix – care must be taken not to smother the seeds.

As the seed beds or trays were well settled by a thorough drenching the preceding day during the bed preparation, it will not be necessary to water the seeds immediately after planting as capillary action in the soil will draw sufficient moisture to the surface.

Most seeds need to be shaded and can be achieved with the appropriate grade of shade cloth available at your local supplier. Care must be taken to check on the seedlings every morning and every evening to ensure the soil does not dry out. When watering it is advisable to use a watering can with a watering rose as this will result in an even flow of the water over the soil surface.

Watering should be done in a single fluid movement beginning away from the seedbed, and then passing over the bed, to the other side. This gives an even flow of water without causing dripping, as dripping could dislodge fine seed. We definitely do not want to use a hosepipe as this will displace the soil surface and wash the seed into clumps, resulting in irregular

46 Plaastoe! Uitgawe 23

germination. A horticultural sprayer would be an even better alternative to the watering can (should you have one), as the fine mist will not disrupt the seeds.

One of the biggest problems with raising seedlings is “damping-off”. Excessive moisture causes a fungus which rots the seedlings of at the soil level. This fungus thrives in damp, airless conditions.

If your seedlings start showing symptoms of “dampingoff”, it is a clear indication of over watering.

Remove all the affected plants as well as the supporting soil. You can lightly dust the remaining plants with sulphur as this is a good fungicide. It is a good practice to air the plants by removing the covers periodically, as fungi dislike aerobic conditions.

Remember, it is slightly better to under-water rather than to over-water: plants that are slightly under-watered are healthier and are better suited to withstand drought.

Slugs and snails should be baited with snail bait as they are a menace to seedlings.

Pricking out of seedlings Most seedlings are pricked out at the fourth leaf stage; however they can be pricked out in the second and third leaf stages as well. The fourth leaf stage is a good benchmark if other stages are not specified in your sowing guide. Please note that the leaf stage refers to true leaves and not the cotyledons from the seed.

Water the seedlings well just prior to pricking out.

Seedlings can be pricked out into nursery beds, punnets, pots, or even bags: in some cases, even directly into their permanent positions. The soil medium should be the same as that for the seed beds, however slightly

Plaastoe! Edition 23 47

If the plants have always had protection from the elements it is good practice to move them to a less protected area a week or two before planting out – this process is termed “hardening-off”.

48 Plaastoe! Uitgawe 23

courser. This can be achieved by sieving through a nine to eleven millimetre sieve. Nursery beds or containers should be well prepared beforehand and also well watered twenty four hours before pricking out.

Seedlings can be pricked out with the aid of a sharp, pointed stick or dibber, or even an old dull knife blade. The seedlings are gently loosened from the medium and lifted by one of the leaves – do not lift the plant by the stem as you could crush it, resulting in permanent damage to the seedling. Make a hole in the soil with the dibber and place the seedling in it ensuring the roots are gently pushed to the bottom with the point of the dibber. Care must be taken not to damage the roots. Then gently pinch the soil, closing the hole, and firming the plant.

When pricking out into nursery beds, space the plant correctly avoiding crowding. A good average spacing is between four and eight centimetres, if not otherwise stipulated in your sowing guide.

Seedlings that have been sown in the open ground in drills in their permanent positions will have to be thinned. Take out the plants that are close together and fill the possible gaps, thus ensuring the correct plant spacing. Water again, carefully, so as not to flood the beds or cause the seedlings to be washed out. Do not over water! Remember, the seedlings are still small plants and will still require shading and protection from the elements until such time as they are stronger and healthier.

Planting out into permanent positions We have only dealt with the permanent positions of plants that were sown in suit in drills. All the seedlings in the nursery beds, pots, trays, or bags, will have to be replanted at some stage.

Seedlings in pots, individually pocketed seed trays, or bags are easily enough to handle. They can be left in these containers until they are healthy and have a well-developed root mass before being planted into their final positions.

This ensures that they are not over-whelmed by the differing conditions they may be subjected to when finally planted out. Seedlings in nursery beds and non-compartmentalised seed trays should be planted out before their root mass starting getting tangled with that of their neighbouring plants, as this will result in massive root damage when the plants are lifted.

This root damage will most definitely set these plants back. If it is at all possible, these plants should also be hardened-off.

No matter what seeds we have sown, whether vegetables to provide us with home-grown nutrition, or annuals and perennials to add brightness and colour, or even a tree or two, we can all agree that it is great to welcome new life into our tired, stressed gardens.

Happy gardening!

Plaastoe! Edition 23 49

What lurks in labels

LIFE IN BALANCE

BY MELISSA BAIRD

My first column explored the deeper levels of water and the connection we have to this life-giving element. What we put on to our bodies and clean the house with all ends up in the water cycle so, in the interest of being practical I thought I’d share a short list to help you decipher what appears on a label and what to be aware of.

T

he high profile, “cheap” cleaning products are a conundrum of chemicals; synthetic cleaning chemicals may give instant results with minimal effort, but they impact hugely on the environment and can be extremely toxic to humans. The amount of times I have been in a public place after a cleaning spree and gagged on the fumes of ammonia and other highly toxic A chemicals that are used to clean streets and public places are too many to mention. This sterile env toxic mess goes straight down the drain and ends up in the water cycle. Bathrooms in not lif ironment is e affir top end restaurants don’t escape it either and there is nothing more off-putting than m c o n d u a lovely meal punctuated by the fumes of a recent bleached water wash-down in the cive to ing or term h l public convenience. ea ong PRODUCT Antibacterial products

WHAT TO WATCH OUT FOR Sodium Lauryl Sulphate, Sulphonic acid, urea, preservatives and dyes

clean

REPLACE WITH OPTION

lth, one is. a

Choose to either make your own - see our recipes for cleaning products or choose a ready-made water friendly alternative – my favourites are products from the Triple Orange range, Better Earth and Earth Sap ranges.

Dishwashing Poisons, e.g. Triclosan, liquids & chloroxylenol (PCMX), all-purpose etc. cleaners

Replace anti-bacterial products with a natural product that uses plant essential oils or make your own – mix Tea Tree essential oil with warm water and place in a spray bottle to spray surfaces after you have wiped them down.

Bleaches

The alternative Don’t use them – instead for stains, mix a teaspoon of powdered starch with some organic washing up liquid and apply it to the stain. Leave it to dry and then brush off with a stiff brush.

Washing powders

Window cleaners

Sodium hydrochlorite Phosphates like sodium tripolyphosphate, coco diethanolamide, sulphonic acid Solvents like isopropyl alcohol, synthetic detergents and preservatives like formalin

50 Plaastoe! Uitgawe 23

Replace your washing powder with a natural option or make your own.

I use Earth Saps washing powder and it works like a treat – you can also use Triple Orange for very dirty laundry.

Replace with a solution of white vinegar and warm water. Use two teaspoons of vinegar in a solution of 500ml warm water. Spray onto the windows, and use a crumpled piece of newspaper to remove the grime from the window.

Watch out for Parabens, Propylene, Propylene glycol and mineral oil. The toxic effects of these ingredients are heatedly debated, with the natural lobby citing carcinogenic, skin irritant and liver toxin effects. The chemical lobby counters with ‘scientific studies’ showing ‘low concentration safety’. What is not open for debate is the impact of thousands of households using these chemicals being flushed into the water systems and poisoning the water table as well as stressing an already outmoded water purification system. (Interesting to note here that the FDA is studying the effects of some these chemicals and some have been put on a watch/concern list.)

TURNING FROM CLEANING TO FOOD “You are what you eat – so don’t be cheap, easy or fast”.

Such wisdom gleaned from a Facebook meme but medium aside it certainly gives pause for thought.

Processed food is not food. Anything more than 5 – 6 ingredients in a product and it is possibly trying too hard to be what it can never be good for you.

Chemical fragrances used to make everything from carbonated cool drinks to dishwashing liquids and fabric softeners contain phthalates, which can act as hormone disruptors.

r E621 mate o G S a M m Glut in most u i d o s Mono nhancer used auce, ya s ur e A flavo ds, crisps, so od. o o t fo salty f ks, fas c a n s , aches, stock e head s u a c ain. to stive p e Known g i d and nausea

E951 & E95 Aspartame 0 Acesulfame & -K

Artificial s weeteners used in most sugar free drinks , cookies, chewing gu m, crisps. C ould cause migra ines, epilep sy, nerve dysfu nction, and multiple sc lerosis.

E Tartra 102, E110 zine & Yellow Sunset

A colo ur u dairy p sed in drin ks roduct s, cond , custard, sweet im s. Cou ld indu ents and ce asth and al lergi ma to hyp es, linked eracti vity.

E220 oxide ur Di in dried h p l u S sed

uld tive u serva , meats. Co e r p A bacon es, asthma i fruit, allerg . cause headaches and

E211 nzoate t Be in mos m u d i Sod ative use to cause

v n es, now eser A pr uices. K kin rash j ,s fruit ht chest throat. a tig cratchy s

Additional Lifestyle content links for the newsletter

Hydrogenated Fats When solid fats are artificially produced by heating liquid oils in the presence of hydrogen.

Used in chocolate, margarine, cakes, biscuits, peanut butter. Linked to heart disease, diabetes, breastand prostate cancer.

http://lifeinbalance.co.za/no-prescription-needed/ http://lifeinbalance.co.za/a-guide-to-consumer-labels-and-what-they-mean-to-you/ Plaastoe! Edition 23 51

OP REIS

1

2

3 52 Plaastoe! Uitgawe 23

4

oopkop by

Loskop DEUR HEIN EKSTEEN

5

1 Sak die son in die weste ‌ 2 Nog Silver Falls. 3 Matombu

6

se luuksheid ken nie einde nie.

4 Silver Falls. 5 Dit was by Amanzi waar ek my beminde die meeste gemis het. 6 Iets omtrent Amanzi het my nogal laat dink ek kan vir lank hier bly. 7 Kom hardloop saam met hierdie manne voor jou volgende Comrades. 8 As jy bang is vir Loskopdam se krokodille kan jy hier baljaar. 9 Isiyala se waterval. 10 Wanneer die vure hoog brand en die liefdespot leeg is. 11 Hoe sag ry ons bootjie.

12 Gee jou deel.

Plaastoe! Edition 23 53

“Jammer, maar daai trip doen jy op jou eie,” ruk Giselle my toekomsplanne in die bek.

Hoekom?

“Nie hieroor, of daaroor nie. Ek gaan net nie saam nie.

Punt.”

Giselle het die mooiste en sprekende oë. Seepsteen groen. En alles wat sy emosioneel ervaar, is in hulle geskilder. Gereeld Zapiro (sy kom gewapen met ’n dwarsklap sin vir humor), soms Van Gogh-tragies, selfs ’n tiksel Tretchikoff nou en dan. Maar wanneer daardie oë jou aan ’n mamba herinner, moet jy aan die gesprek onttrek.

“Ek sien jou oor twee weke in Durban.” Oor en uit.

Gedweë, haak ek Donsie (die nuwe ou bos wa waarmee ons deesdae glamping pleeg) agter Dulcie (die V6 Hilux met die drankprobleem). Sit af na die Loskopdam. Alleen. Mistroostig. En skep uiteraard komme selfbejammering oor my siel soos vla oor oorle Ouma Malie se armmanspoeding in vervloë tye.

Ten spyte van vele heldhaftige pogings oor baie dekades om die tralies van Calvinistiese denke af te breek, is Calvyn geneig om op my skouer te kom sit tydens oomblikke van akute weerloosheid en in my oor te fluister, ‘Dis jou skuld. Jy moes iewers ’n duwweltjie op jou beminde se pad laat val het wat haar baba sagte voete lelik verniel het.’

Maar wat onhebbelik kon ek gedoen het? Straks iets wat ek nie gedoen het nie? Of gesê het. Dalk nié gesê het nie. Mans besef die vrou is merendeels ’n onbekende en onverkende sterrestelsel. Amper soos BX442, die onlangs ontdekte sterrestelsel, so oud en perfek sterrekundiges glo die skepping behoort nie te bestaan nie. Of soos die G-kol. Almal het al daarvan gehoor, maar niemand weet presies waar dit skuil nie.

Ek stu voort verby Ogies se afdraaipad en daar tref visie my. Giselle het vir twintig jaar in Middelburg gewoon, twee lieflike dogters die lewe ingeroep en gehelp om ’n baie suksesvolle onderneming op die been te bring. Daarna is hulle vort. Het sy geraamtes agtergelaat? Letterlik en figuurlik?

Nee, nie my geliefde nie. Sy is te rein en edel. Ek skryf my oomblikke agterdog toe aan die feit dat ek aan die volgende seisoen van Die Byl skryf. En laat die reeks moorde net daar.

Almal, dit is nou Kapenaars, het gewaarsku: Witbank en Middelburg en omgewing is van die roet besmet. En vuil en lelik. Ry Witbank verby en die dorp, die bietjie wat ek kan sien, is skoon en op die oog af vooruitstrewend.

Middelburg eweneens. Versorgde paaie, nuwe geboue en mense wat spreek van relatiewe welvaart.

Kilometers verder ry ek verby ’n kennisgewing wat waarsku ek betree nou ’n gevaarsone waar motorkapings epidemies voorkom.

54 Plaastoe! Uitgawe 23

Nee man, besweer ek my vrees, die wêreld is te mooi vir sulke haglikhede. Boonop is Dulcie te swaar op petrol om enigsins vir regdenkende kapers aantreklik te wees.

Ek hou by ’n vulstasie stil. ’n Man kom nader en laat weet, “My hart trek met ’n punt as ek na jou bakkie en bos waentjie kyk. Myne het netso gelyk.”

Hoekom dan verkoop?

“Nie verkoop nie, broer. Ek was gekaap en dit was die laaste sien. Gelukkig het ek met my lewe daarvan afgekom.”

Is hierdie die oomblik vir omdraai en vlug na die arms van my geliefde, reeksmoordenaar of te not?

My foon lui. Marlene, Plaastoe se redakteur.

“Hoe vorder jy?”

Sal ek bieg dat ek goed vorder, maar binnekort in die teenoorgestelde rigting as wat van my verwag word?

“Heidi het jou vanaand by Isiyala, ’n Forever Lodge ingeboek. Hulle wag vir jou.”

Heidi Halgryn is Forever Resorts se bemarkingsbestuurder, ’n liewe en gulhartige mens, maar jy vul nie só ’n pos indien jy nie haksel van bang- en slapgatte kan maak nie.

Ek stuur ’n ben- ’n-kindjie-rein-maak-die-kapersse-harte-rein hemelwaarts. Druk Dulcie in D4. Draai die grootpad in. Verder weg van my Heiland. Óf dalk nader.

Hoe lyk kapers? Hulle gaan sekerlik nie met ’n Mad Max-gelyke voertuig, kompleet met High Jackers R Us plakker op, my van die pad af dwing nie. Gaan hulle my skiet? Gelukkig is dit ’n vinnige dood. Maar gaan Giselle se hoogs verfynde verteringstelsel opgewasse wees wanneer sy my vermorselde oorskot in Middelburg se dodehuis moet uitken. Nee, sy kom vir geen sout of water Middelburg toe nie. Gelukkig is my ID-boek in my beursie. Ek ry. Kyk rond. Soek. Ry amper ’n donkie langs die pad dood.

Madiba kom sit skielik op die ander skouer en fluister, ‘Ek’t geleer moed is nie die afwesigheid van vrees nie, eerder die oorwinning daarvan.’

Ou kei, oukoei! Oorwin die vrees. Maar dit sukkel.

Totdat ek die afdraai na Isiyala toe bereik en die grondpad vat. Kronkelpaaie tussen bome deur en oor stroompies. Smal bruggies. ’n Feetjie wêreld waarin Rooikappie kapers vir die wolf sal voer. En dan die lodge in die laatmiddagson. Sag in pienk en pers geklee. Klipgeboue. Grasdakke. Grasperke (waar sien Kapenaars hierdie uitspattigheid deesdae). 780 hektaar ongerepte landskap met blykbaar meer as 100 spesies vier- en tweevoetige diere. Maar vir my is die kroeg

7

8

nou die belangrikste. My vrees is bykans oorwin, maar ondersteun deur ’n stewige dop is ek binnekort deur die drif. Toe ek die tweede helfte van die bottel rooiwyn verbysteek, is ek amper net so braaf soos Madiba.

Die aanvallige jong chef bring self die biefstuk (rare, en min kosmakers kan rare behoorlik rare opdis) met al die bykosse na die tafel toe en vra vriendelik uit oor wat Oom hier maak. Oom? Ek sal Heidi moet aanspreek.

Nugter denke voer egter weer heerskappy en ek vergewe die jongeling. Ek lewe immers nog. En die lewe word met elke teug en kousel kruisskyf draagliker.

Op pad na my luukse kamer (driester), ABF (Absolute Bleddie Finale) dop in die hand, die vrees besweer (gelukkig kronkel die paadjie en kan ek my nuutgevonde manhaftigheid verskans), stap ek verby die swembad, later ’n vuurmaakplek waar ’n verliefde paartjie handjies vashou, blouplakaat-whiskey drink en in mekaar se oë staar alvorens hulle later onbekende sterrestelsels gaan verken. Ek wil sommer bulder, “Jy suggereer nie eet voor hulle wat honger is nie!” maar ek bedwing my.

Die volgende oggend neem die Sjef my en Meiring Prinsloo, Loskop Country se algemene bestuurder, se ontbyt bestellings. Nadat sy met Meiring klaar is, vra sy vir my, “En vir jou?” Jou? Die kind het gedurende die nag tot inkeer gekom en besef wat daardie O-woord aan ’n bejaarde tiener delinkwent se siel en soeke na onverkende sterrestelsels doen.

Meiring is ’n man met visie. Regte visie. Nie van die Ogies-verskeidenheid nie. En moed. Weereens nie die in vino animo-soort nie. Boonop is hy ’n gids wat die blote en geykte rit omskep in ’n filosofiese ontdekkingsreis. Dit deur die Forever Lodges en Retreats wat hy bestuur. Silver Falls (nader aan Middelburg), Leopard’s Trail, Isiyala, Matombu (die vyfster lodge), en Leopard’s View (of Amanzi Mountain Reserve).

“Ek volg ’n holistiese bestuur benadering.” Meiring kyk my aan. Verstaan ek waarvan hy praat?

Ek knik met oortuiging, maar Google ongesiens. Jan Smuts word beskou as die vader van holisme en voer aan alle dele van ’n geheel is intiem met mekaar verbind en kan nie onafhanklik van mekaar bestaan, of verstaan word sonder verwysing na die geheel nie. Dus word die geheel groter as die somtotaal van die dele beskou. Slim Jannie, inderdaad.

9

Ek bespied die omgewing op soek na holisme. Ek sien egter net berge en dale en bome en wildsbokke en beeste en boerbokke en …

Meiring besef hy sal hier ’n Sound of Music moet trek; ‘Let’s start at the very beginning, a very good place to start.’

“Ons werk hier met toerisme en gemengde boerdery en al die komponente moet mekaar komplimenteer.

Die omgewing is nie prima landbougebied nie. Maar jy sit met ’n baie dramatiese landskap en dit is waar die lodges en toerisme inkom. Die dramatiese landskap veroorsaak egter dat die grond se drakrag as dit by vee kom baie laag is, omdat ons in die oorgang gebied tussen die hoë- en Laeveld sit. Dit, op sy beurt, sorg vir ’n groter diversiteit van plante, insekte en voëls.

As jy net op een komponent konsentreer, gaan jy nie die mas opkom nie. Maar gooi almal bymekaar en jy boer vooruit.”

Meiring voer aan jy benut ’n gebied tot sy optimum, beide ekologies en ekonomies.

“Ons kan byvoorbeeld nie buffels hier vestig nie, omdat hulle met toerisme sal inmeng. Buffels is onvoorspelbaar en gevaarlik. Daarom hou ons beeste aan. Hulle is nie gevaarlik nie en bring ’n goeie en gereelde inkomste wat op sy beurt die wild subsidieer. Maar toeriste wil nie na beeste kom kyk nie en daarom is hier baie wild.

“In toerisme leer jy hoe toeriste vanaf een wolkie na die volgende klim. Die eerste is die beplanning, die tweede jou reis en met drie bereik jy jou bestemming.

Dit is die klimaks. Onmiddellik daarna begin die antiklimaks. Ek plaas myself gereeld in toeriste se skoene. Jy’t geklim vanaf wolkie een tot twee en kom in Middelburg aan. As die lug swaar is daardie dag en rookwolke hang oor die plek is jy sommer klaar in ’n antiklimaks nog voordat jy jou klimaks van die eindbestemming bereik het. Van ons eiendomme grens aan gemeenskapgrond en soms lyk dinge goed, maar ander tye nie. Verder ry jy deur die mielielande en dit skep nie juis ’n vakansie-atmosfeer nie. Maar sodra jy

by Silver Falls inry en jy daal af in die kloof is jy in die dramatiese landskap en jy ervaar die klimaks.”

Plaastoe! Edition 23 55

Aanvanklik was natuurbewaringsbeginsels een van kies ’n gebied, span heinings daarom en maak ’n klomp streng reëls. Basies: sluit mense sover moontlik uit.

“Daardie benadering is vir dekades reeds verby. Die nuwe tendens is nou om meer mense meer betrokke te kry en hulle te laat voel die omgewing het waarde vir hulle. En jy moet alle sosio-ekonomiese groepe betrek.

Veral die aangrensende gemeenskappe. Op ’n basiese vlak deur die skep van werksgeleenthede. Dan begin ons binnekort om omliggende skole te ondersteun met opvoedkundige programme om die jongspan van vroeg af te begin leer om die ekonomiese en emosionele waarde van bewaringsgebiede te waardeer. En dit is nie geval van jy neem ’n groep kinders op een wild kyk-rit nie. Nee, hierdie is langtermyn waar jy jou program by die skool se leergang aanpas, sodat die kinders die hands-ongedeelte kan sien en ervaar. Natuurlik moet hulle ook pret hê. Dus begin jy by die laerskoolkinders en neem hulle deur tot by Graad Twaalf waar jy vir hulle voorligting gee in ’n moontlike beroep in natuurbewaring.”

Volgens die Evangelie van Holisme staan die mens nie los van die natuur nie. Ons is integraal deel daarvan.

“Die natuur sal altyd daar wees, maar dit is ons taak om te kyk na die gehalte van die natuur. En daarom werk ons vanaf ’n vertrekpunt van volhoubaarheid. En dit is ’n uitdaging. Maar ek glo die algemene publiek besef dit, want die bemarking en bewusmaking van om groen te

56 Plaastoe! Uitgawe 23

gaan, is baie effektief. Die jonger generasies besef dit, maar die ouer garde skop nog vas. Oor die verandering en onsekerheid daaraan verbonde. Maar ek glo oor ’n paar jaar sal ons daardie brug oorgesteek het.”

Die natuur is vervolgens die produk wat Meiring by sy oorde bemark en verkoop.

“Vir my gaan dit oor waar kom die produk vandaan en hoe bestuur jy die produk volhoubaar. Ons sit hier met ’n gebied geseën met ’n hoë biodiversiteit en dit regverdig die hulpbronne, soos befondsing, wat benodig word om dit te bewaar.”

En dit geld selfs vir die omgewing se gesonde luiperd bevolking.

“Ons is bewus van die luiperds, maar is ook pro-natuurbewaring. Daarom werk ons die impak wat die katte op ons veekudde het in by ons oorhoofse onkostes.”

Vir die luiperds is dit nie ’n luilekker lewe van net vang en vreet nie. Hulle word ingespan in bemarking en voornemende kliënte word bewus gemaak dat indien hulle in een van die lodges kom bly, hulle ’n goeie kans het om ’n luiperd te sien.

Die ses eiendomme strek oor om en by 4000 hektaar en almal is aangrensend, behalwe vir Matombu en Amanzi wat aan die oorkant van die pad lê. Die holistiese benadering skop hier ook in. Wild en vee loop saam. Daarom word sekere heinings verwyder en

10

11

ander vervang met spesiale bees heinings waarvan die onderste drade afgehaal word sodat wild onderdeur kan kruip. Dit bied aan hulle ’n baie groter bewegings gebied. Hierdie is egter nie ’n voorreg wat die beeste geniet nie. Strook weiding is hul voorland om sodoende die weiding beter te bestuur.

Beeste, blesbokke en rooihartbeeste wei saam.

Amper asof die leeu en die lam hier lepellê.

Dip- en voerbakke orals.

“Dis weer deel van holistiese veldbestuur. Om die bakke word die slangbos (met lae voedingswaarde) vertrap en bied geleentheid vir grasse, veral vinger- en buffelsgras, om te groei. Die bakke word gereeld geskuif en so word die veld sonder chemiese of meganiese bewerking bevorder.”

Die pad na die Loskopdam loop deur klowe en kranse en berge wat almal antwoord gee. Bome en wildheinings en troppe motorfietse wat bevestig hierdie is onder andere ook ’n padfiets koninkryk. Oor Kranspoort pas en af na die dam, omring deur die Waterberge en die Loskopdam Natuurreservaat, tuiste vir wild, luiperds, krokodille en seekoeie. En natuurlik ’n wye verskeidenheid vissoorte vir varswaterhengelaars (my holistiese ingesteldheid is teen hierdie tyd in die rooi en ek kry nie die woord ‘pap gooier’ oor my geestes lippe nie).

Ek stap laatmiddag langs die dam en sien vele kennisgewings wat waarsku hierdie is krokodil en seekoei wêreld.

Monica van der Linde is die algemene bestuurder by Loskopdam, A Forever Resort en sy bevestig, “Ja, hulle is hier. Vroeër jare het baie gevrek weens besoedeling, maar dit het verander en die getalle groei goed.

Natuurbewaring het onlangs tussen 15 en 25 getel.”

Dit klink straks min, maar hoeveel het jy nodig om jou aan die groottoon te gryp?

“En ons is bevoorreg om weer ’n seekoei by die oord te hê. Bedags hou die ou in die water en snags wei hy op die gronde, maar is skugter en kom nie tot in die karavaanpark nie. ’n Oujongkêrel.”

Ek verlang sommer meer na Giselle en onderneem om later water se kant toe te stap om in my alleenheid met die oujongkêrel te bromance.

Verlede jaar November was Epilepsie maand en Monica en geledere het besluit om ’n visvang kompetisie aan te bied ten behoewe van lyers.

12

“Catch For A Cause” was ons eerste kompetisie ter wille van epilepsie en het 97 inskrywings gehad en vele skenkings gekry. Epilepsie Suid-Afrika se tak is in Elandsdoring en die gemeenskap sukkel. Daarom was dit vir ons ’n voorreg om R75K aan hulle te oorhandig.

Vanjaar word die SA-Kampioenskappe hier aangebied en volgende jaar die Wêreld kampioenskappe.

As jou asem lank is en jy jou lyf Bruce Fordyce wil hou, kan jy inskryf vir die Die Loskop Maraton, een van die laaste kwalifiserende wedlope vir die Comrades.

“Hierdie wedloop ontlok altyd baie groot belangstelling. 50 kilometer lank en by 3000 atlete neem jaarliks deel, ons het wel hierdie jaar meer as 4 000 atlete gehad wat ingeskryf het. Hier is ook ’n halfmarathon en ’n fun run ten bate van Friends Of Loskom vir natuurbewarings werk.”

Forever Resorts se Loskop bring ook op ander maniere sy kant vir die breër gemeenskap.

“Ons voorsien ons grawe, pikke, harke en ander toerusting aan Young Minds, ’n groep jongmense wat die toerusting gebruik om riviere en strome in die Elandsdoring omgewing mee skoon te maak en daardeur te verseker vuilgoed vloei nie die dam in nie.”

Tydens visvang kompetisies word vis wat nie teruggegooi word nie ook aan hierdie mense geskenk.

“Dan skep ons werksgeleenthede met die oprig van nuwe chalets en opknapping van bestaande.”

Hierdie is duidelik ’n familie vriendelike oord vir vissersmense. Pa en die manne sit af water toe (daar is 26 visspesies tot hul beskikking). Ma en die kroos ontspan te jolig om en in die warm- en kouewater swembaddens. Ek sit af na die winkel vir nikotien verversings, besoek die kroeg om my braafheid aan te vul en gaan eet in die restourant. Later op die stoep kom ek tot die gevolgtrekking die personeel verkeer in telepatiese verbinding met die gaste. Sodra ek aan die volgende braafheid aanvulling dink, staan die kelner met sy oorgehaalde skinkbord langs my.

Met my braafheid beker wat oorloop, stap ek af na die dam se kant toe om met die oujong seekoei te gaan hartseer stories uitruil. Maar hy is nie daar nie. Dalk het hy ’n onbekende sterrestelsel ontdek om te verken.

Plaastoe! Edition 23 57

lekker

bekkig

Jag is vir my ’n bietjie soos visvang. Mens weet nooit watter stories om te glo nie. So vertel die mense by die see vir mens hoe groot visse manne van rotse aftrek die see in, om nooit weer gesien te word nie. En die ouens in die binneland brag oor groot babers wat sommer bakkies in damme inpluk, so groot is hulle. In die bosveld is dit ’n leeu met ’n ander brul.

So gaan ons bietjie bosveld toe as kinders, saam met die familie. Dis nou saam met my oom Hannes en tannie Lettie, ma en pa en dan die kroos aan beide kante. ’n Hele lekker spulletjie. Oom Hannes was ’n ander kalant, daar in sy garage het hy nog vanmelewe se dae lekker perskebrandewyn gestook dat die bolle so trek. As ek my nie misgis nie het hy ook soms van die odd glinsterende klippie of twee gepraat. So dit was nie snaaks toe hy en my pa gaan vir ’n stappie daar in die Klaserie, met ’n geweer nie.

“Want mens weet nooit watse ongedierte nou hier agter ’n bos op jou gaan sping nie, nê kinta.” Die tweetjies is daar vort en so twee ure later kom oom Hannes omtrent teruggedans die stofpaaidjie op. Hy loop half gebuk onder die gewig van ’n springbok wat se bene so slap, slap hier by sy gesig verbyswaai. “Kyk wat tel ons in die paadjie op,” vertel oom Hannes. “Gin mens kan so kans laat verbygaat nie. Kom laat ons slag.”

Ek onthou dat my pa die lewer, nog kloppend, in

Vleishonger is ’n lelike ding 58 Plaastoe! Uitgawe 23

foil gesit en net so met bietjie uiwe in die vuur gaargemaak het. Dit was die lekkerste lewer wat ek nog ooit gehad het, daai kloppende springbokkie sin. Na die hele dag se opgewondenheid maak ons onsself toe reg vir die aand se koue, lekker om die bosveldvuur. Met stories en vars wildsvleis.

Wat kan dan nou beter.

So teen skemer toe die temperatuur begin sak, sien ons twee figure die stofpaadjie opstap. Dis ’n man en vrou, albei al goed in die grysjare in. Die oom dra ’n kortbroek en t-shirt en die tannie het ook nie veel meer aan nie. “Geharde mense diê bosvelders,” dink ek so by myself. “Naand sê,” groet die man en gaat sit op sy hurke daar teen die vuur. Sy vrou groet en gaan sit langs hom. En daar sit die tweetjies,

gehurk die res van die nag. Nou ek het al yogi’s gesien wat probeer stilsit vir ure, en glo my, dit sit nie in enige mens se broek nie. Hierdie twee mense was fratse, ek sweer van boesmanbloed. Dis net die lippe wat beweeg soos wat hulle een liegstorie na die ander uitryg.

Hulle stem huiwerig in toe ons hulle noodgedwonge nooi om saam te eet. En seg ook net daai oomblikkie te ywerig, ja, vir ’n glasie wyn of tien. Mens kan mos nie dat mense so op hul hurke sit en vir jou sit en kyk terwyl jy eet nie. Ons is naderhand klaar met die maal en die geselsstomp word op die vuur gesit. Ek skuif nader want in my kop kom die vuurmense nou uit, wat dans en baljaar in die vlamme. Ek kan vir ure myself in hul wêreld verloor.

Uit die bloute uit begin die tannie praat.

Plaastoe! Edition 23 59

“Ja, nee. Vleishonger is ’n lelike ding, terwyl sy nog vir oulaas aan ’n beentjie suig. “Dit was die maer jare, daar doer in die dertigs.” Ek kyk vinnig op en dink; “Maggies maar sy lyk goed vir tagtig.”

“Ons het hier in die Klasery gebly, net langs die wildtuin.

Arm, maar gelukkig, was ons.” Sy sug en kyk diep in die vuur asof sy die herinnering ver moet loop haal. Sy gryp die gedagte ferm vas en ryg hom stadig uit. Die mense het ook ’n manier om so stadig te praat, mens val so half op haar lippe aan die slaap so tussen woorde, voordat die volgende een jou ore weer regop laat sit.

“Dit was die maer jare, ja. Toe vleishonger ’n lelike ding was. Julle weet, as mense baklei oor ’n stukkie droë brood of ’n bietjie pap raak dinge desperaat. Ons het almal pap en tik geëet daardie dae. So klein stukkie vleis wat in die middel van die tafel hang en elkeen kry ’n lekseltjie pap om so te tik, tik aan die vleis. Net vir die ou smakie.”

Haar storie vang nou spoed blyk dit en sy gat aan; “Ja, dit was die dae van die vleishonger. Ek is een dag besig om wasgoed te was daar op onse plaas. Al die diere is toe al vrek van die droogte. En van mielies of iets groei was daar nie sprake nie. Ek sit toe maar so uitgehonger en uitgeteer onder die wasgoedlyn en was bietjie die honger van onse klere af. Eweskielik hoor ek ’n geritsel in die bos. My moeë ou oë kyk op en ek sien ’n massiewe koedoebul met sy horings in ’n Blinkblaarwag-'n-bietjie staan. Hy het so gespartel dat sy horings heeltemal vasgehaak het in dié bos. Ek onthou nog die groot oog wat so gestaar het vir my asof hy seg, kom vang my. Toe ek my weer kry staan ek langs die bul met my lang wasklip en slaat vir hom asof daar geen môre gaan wees nie. Na so drie houe oor die kap sak die dier op sy knieë, ek klap hom nog een keer so hard as wat ek kan en daar gaat lê hy toe. Daar langs die wasgoeddraad.

Morsdood.” ’n Effense stilte daal rondom die vuur neer totdat my ma polite sê; “Sjoe.” Die Oom vat ’n teug aan sy sigaret, skiet die stompie nonchalant in die vuur. Hy vat ’n sluk aan sy wyn en trek los; “Dis nou vleishonger, maar die dag wat ’n katlus jou bekruip is jy in die moeilikheid …”

VOORBEREIDING

Al die wildsvleis wat in die volgende resepte gemaak is, is oornag gelê in ’n marinade om die vleis te laat ontspan en om die vesels sag te maak.

BESTANDDELE 1 Ryp papaja - afgeskil en pitte verwyder 1 pynappel - geskil 500 ml karringmelk (of soveel jy nodig het om die vleis mee te bedek) 60 Plaastoe! Uitgawe 23

METODE

◆◆ Sit al die bestanddele in ’n voedselverwerker en meng tot dit ’n mooi pienkerige papajakleur is. ◆◆ Vryf al die snitte wildsvleis goed in. ◆◆ Bedek en laat staan oornag. ◆◆ Wanneer jy die vleis wil kook was al die marinade af en droog met kombuis papier.

Vlakvark potjie met Port en rooiwyn bedien met kwepers en persimmon BESTANDDELE 1 kg vlakvark skenkels wortels - grof gesny seldery, gewas en fyngekap 2 uie - fyngekap 6 lourierblare tiemie - ’n handvol pietersielie - ’n handvol roosmaryn - ’n handvol Port - halwe bottel rooiwyn - halwe bottel 250 ml beesaftreksel 10 jenewerbessies 10 peperkorrels Sout 5 naeltjies METODE

◆◆ Braai die skenkels in ’n swartpot totdat hulle bietjie kleur kry. ◆◆ Verwyder van die pot en sit eenkant. ◆◆ Braai nou die uie, wortels en seldery totdat dit die souse van die vleis geabsorbeer het en bietjie kleur kry. ◆◆ Sit die vleis terug in die pot. ◆◆ Voeg die res van die bestandele by en druk dit in die oond op 160°C vir drie ure. ◆◆ Maak die potjie oop en toets die vleis, as dit nog nie sag is en van die been afval nie kook vir nog ’n uur totdat al die vleis uitmekaar val . ◆◆ Jy kan die sous verdik deur dit uit die potjie te gooi en in ’n pan te laat kook totdat dit stadig maar seker dikker word. Hou jou oog daarop want dit gebeur skielik. ◆◆ Gooi die verdikte sous oor die vleis . ◆◆ Bedien saam met pasta rys en kwepers.

Kwepers BESTANDDELE 3 groot kwepers 1/2 koppie suiker 1/4 koppie heuning Lemoenskil van een lemoen vanilje boon - skraap die binneste saadjies uit en gebruik beide 3 Ster anys 8 komynsade vars gemmer, so vinger, fyngekap stokkie kaneel METODE

◆◆ Berei die kwepers voor deur hulle te skil en in die helfte te sny. ◆◆ Verwyder die pitte en middelste deel, soos wat jy met ’n appel sal doen. ◆◆ Sny enige dele weg wat nie lekker lyk nie. ◆◆ Sny dit in blokkies en sit in water totdat jy hulle gebruik. ◆◆ Voeg al die res van die bestanddele in ’n pot en verhit. ◆◆ Gooi die gesnyde kwepers in en laat kook, met ’n deksel op sodat al die geure nie ontsnap nie, vir 40 minute of totdat die kwepers mooi pienk word. ◆◆ Jy kan dit in die yskas hou, in die stroop net soos wat dit van die stoof afkom, totdat jy dit wil gebruik. ◆◆ Bedien saam met wildsvleis of as ’n nagereg.

Persimmon of te wel tamatiepruim slaai Hierdie pragtige vrugte is nou in seisoen en ek kon dit net nie weerstaan om dit saam met die wildsvleis te bedien nie. Dit gee ’n lekker vars tog skerp smaak wat mooi deur die swaarheid van die wildsvleis sny.

BESTANDDELE 3 of 4 blaarslaai blare 1 persimmon - geskil en in blokkies gesny 1 klein appel, in blokkies gesny 1/2 koppie sagte feta of bokmelkkaas 2 eetlepels geroosterde amandels 4 eetlepels nartjiesap 2 eetlepels olyfolie 1/2 teelepel Dijon mostert sout peper METODE

◆◆ Meng al die nat bestanddele saam vir die slaaisous ◆◆ Meng die droeë bestanddele saam in ’n slaaibak, gooi die slaaisous oor en bedien saam met die vlakvark potjie en kwepers.

Plaastoe! Edition 23 61

Impala skenkel met kapokaartappels en gestoofde groente BESTANDDELE 2 of 3 Impala skenkels Olyfolie 8 klein rape, in kwarte gesny 8 groot sjalotte, geskil en in kwarte gesny 4 medium wortels, in kwarte gesny 1 bouquet garni (2 stokkies tiemie, 1 lourierblaar, 1 stokkie roosmaryn) sout en peper 1 seldery hart, in kwarte gesny 8 vingers knoffel, geskil

62 Plaastoe! Uitgawe 23

METODE

◆◆ Braai die Impala skenkel versigtig in die olyfolie tot bruin en verwyder. ◆◆ Braai nou die rape, uie, wortels en seldery in dieselfde olie totdat dit gekarimaliseer het. ◆◆ Gooi die oortollige olie af en sit die skenkel terug in die pan. ◆◆ Bedek met water en bring tot kookpunt ◆◆ Voeg die knoffel en bouquet garni by en bak in die oond op 180 grade Celsius vir 2 ure. Toets die vleis om te sien of dit gaar en sag is. ◆◆ Wanneer die Impala reg is verwyder dit van die pan ◆◆ Gooi die aftreksel wat in die oondpan oorbly in twee groot panne en laat dit kook op die stoof totdat dit verminder en naderhand dik word. ◆◆ Gooi die sous wat verdik het terug op die Impala wanneer jy dit bedien of jy kan dit in ’n aparte sousbakkie opdis. ◆◆ Bedien met kapokaartappels en gestoomde groente.

Eland Roast met gebraaide groente Ek is nie ’n groot liefhebber van ’n bees “roast” nie, dis altyd droog en die tekstuur staan my nie veel aan nie. Ek moet seg dat die Eland wat ons gemaak het baie soortgelyk uitgekom het as bees, net meer smaaklik en sagter. Miskien is dit die papaja marinade wat die verskil gemaak het.

BESTANDDELE Eland “roast” 1 kg pak spek met heelwat vet in Knoffel Roosmaryn Naeltjies METODE

◆◆ Ek het vir my slagter gevra om varkspek in die boud in te sny. Hy het net drie langwerpige snitte gemaak en die spek daar ingedruk. ◆◆ Maak gate in die boud en stop dit met spek, roosmaryn, naeltjies en knoffel totdat jy die hele boud bedek het. ◆◆ Bak in ’n 160°C oond vir twee ure of totdat die vleis sag maar steeds sappig is. ◆◆ Bedien met oondgebraaide groente en rys ◆◆ Jy kan weereens al die sappe wat van die boud afgekom het in ’n pan gooi en dit laat kook totdat dit verdik. Ek gooi bietjie Verjus by vir ekstra smaak.

Vlakvark ribbetjie met sitrusslaai Toe ek met Lappies van Lappies braaisous praat oor dié vlakvark rib sê hy vir my ek moet oppas, hierdie vlies is taai en droog. Mens moet versigtig wees hoe jy hom kook want anders kan jy maar doen wat jy wil maar hy bly taai. Ek het die ribbetjie in die papaja en karringmelk mengsel laat lê oornag en daarna in die marinade wat ek gebruik om smaak te gee en dit in ’n vingerleklekker ribbetjie te omskep. So maak mens …

MARINADE

Nadat jy die ribbetjie oornag in die papaja marinade laat lê het droog hom af en sit hom in die volgende marinade vir nog so drie ure.

BESTANDDELE Halwe bottel Lappies Sticky Rib Sauce 150 ml Worchester sous Sap van een suurlemoen 4 Knoffeltoontjies Bietjie gerookte paprika Halwe koppie Port METODE

◆◆ Laat die ribbetjie in die marinade lê vir ’n paar uur ◆◆ Bak hom in ’n stadige oond (bedek) - so 140°C, terwyl hy nog in die marinade is, vir ’n uur of totdat jy voel hy sag is. ◆◆ Haal uit die oond en maak hom klaar op ’n lekker warm vuur. ◆◆ Skroei hom aan beide kante om hom bietjie kleur te gee en bedien met lemoen en pomelo kwarte.

Plaastoe! Edition 23 63

met roosmaryn en knoffel Koedoe Biefstukke Die biefstukke is oornag in die Papaja marinade gelê en vroegoggend oorgeplaas in die volgende marinade.

BESTANDDELE Halwe bottel rooiwyn 4 Lourierblare 6 vingers knoffel skil van een lemoen Vars roosmaryn Bietjie Worchestersous Sout en peper METODE

◆◆ Laat die biefstukke in die marinade lê totdat jy reg is om hulle te braai. ◆◆ Maak ’n lekker warm vuur met baie warm kole en braai die biefstukke vinnig aan elke kant - ek verkies medium rou. ◆◆ Terwyl die biefstukke op die vuur is berei ’n houtbord voor met gekapte roosmaryn, sap van een suurlemoen, olyfolie, sout en gemaalde peper. ◆◆ Wanneer die biefstukke klaar is sit dit op die bord en laat rus vir vyf minute. ◆◆ Sny die biefstukke nou in porsies en rol in die mengsel wat op die bord is sodat elke stukkie bedek is. ◆◆ Bedien met ’n Jagtersous.

Jagtersous / Chasseur sous BESTANDDELE Pakkie sampioene 2 eetlepels botter Olyfolie 1 sjalot, fyngekap 290 ml witwyn 1 glas brandewyn of Cognac 290 ml beesaftreksel 150 ml tamatie sous (Passata) 1 teelepel pietiersielie, gekap 64 Plaastoe! Uitgawe 23

METODE

◆◆ Vryf die sampioene skoon en sny in die helfte. ◆◆ Kap of rasper die sjalotte fyn. ◆◆ Braai die sampioene in driekwart van die botter en die olie. ◆◆ Sodra die sampioene kleur kry voeg die sjalotte by en braai tot deurskynend. ◆◆ Verwyder die helfte van die botter uit die pan uit. ◆◆ Voeg nou die witwyn en die brandewyn by en kook totdat dit met die helfte verminder. ◆◆ Maak die sous klaar met die beesekstrak en tamatiesous. ◆◆ Laat dit vir nog so vyf minute kook en gooi laastens die gekapte pietersielie by.

SIEN DIE NUWE KALAHARI

REEKS BY NAMPO 2018 15 - 18 Mei 2018 Standplaas 4 Liqui Moly/Microbila Solutions Saal.

GEMAAK IN SA

083 524 8112 | info@boerboelwear.co.za www.boerboelwear.co.za

MOOI GENOEG VIR KERK STERK GENOEG VIR WERK

BESPAAR

GROOT

1.3 TON

1.6 TON

JMC VIGUS

LANDWIND 5 Enkelkajuit nou beskikbaar

JMC WELKOM | 281 Koppie Alleen Rd | Welkom |

057 050 0050 | www.jmcsa.co.za

KEEP CALM AND BUY DANTECH® Food Processing equipment and turn key solutions

WE OFFER u General Engineering u Stainless Steel Fabrication u Repairs and maintenance u u Overhauling of machinery u Complete rebuilds u Sales of new machines Conta your sta ct us for all in We deli less steel need ver thro s ughout . whole o t h e fS and int outh Africa ernatio nally.

+27 (0) 84 769 3403 +27 (0) 76 471 9608 +27 (0) 21 856 0658 E-mail: admin@dantechafrica.co.za Website: www.dantechafrica.co.za

ndbou Suidwes La

ndbou Suidwes La

Nampo 2018 ‘n nuwe stalletjie ’n nuwe gebou!

Nampo 2018

Groter &

SAAL/HALL

E32

E33

E35

E34

E36

E37

E38

H13

H12

H1

H2

H11

E31

a E30

NAMPO-SAAL NAMPO HALL

E27

E26a

E26b

E28

E25

Jay

JAY

Ons Suidwes Ambassadeur

H7

BESOEK ONS BY

E6

E10

9

D26

E11

D28 D27

E12

E9

D31 D30 D29

E7

Koring Laan

kom groet vir

H8

H6

D32

E6

D3

Nampo 2018

H9

H5

D34 D33

E5

D36

E24

a

D35

E14

E13

E3

E15

E8

E2

E17

E1

a E16

E4

E18

D37

E23

Sorghum Laan

E19

H4

a E21

V

E20

H3

D38

V

E22

MICROBIAL SOLUTIONS

E29 LIQUI MOLY SAAL/HALL

Mielie Laan

a

a

ndbou Suidwes La

H10

Sonneblom Laan

IN ERRE ASIET AREA NSTR ATION MO -DE NSTR 4x4 DEMO 4x4

Beter!

HINTERLAND

V

Bees- en skaapvoer- en hanteringstoetusting Ensemble trading 2038 Cc H.a.

NMR Engineering.

Tel: 033 263 1056 Faks: 086 548 4790 Sel: 082 871 0123 Epos: info@nmreng.co.za Webblad: www.nmreng.co.za

Vir al jou plaasbenodighede Sedert 1968

• Verskuifbare beeskrale • Skale en nekklampe • Hooi-ringvoerders • Kalfkanteltoestelle • Baallaaiers en -vurke • Honde-selfvoerders • Laaibanke • Spuitdippe • Selfvoerders • Tenkstaanders • Suipkrippe • Landrollers Vergelyk ons gehalte

Besoek ons by NAMPO Standplaas B18b

pos! x E s r e li p p u S i r g A Visit our regional

s k r o W Agri

Expo

Landbou Farma CeArDsEK Media event

Potchefstroom

2018

a b a d n I s r e m r a F + new!

Stellenbosch

Agriworks Expo

Agriworks Expo

Trimpark Grounds • Potchefstroom Daily from 9am to 5pm

Van der Stel Grounds • Stellenbosch Daily from 9am to 5pm

26, 27 & 28 July’18 Expo Entrance: Adults R20 • (u18 Kids Free) Tickets available at the gates.

8, 9 & 10 Nov’18

Expo Entrance: Adults R20 • (u18 Kids Free) Tickets available at the gates.

Farmers Indaba Farmers Indaba @ Agriworks Expo Potch Producer specific conference

26

10am - 1pm • Cost: R350pp

27

10am - 1pm • Cost: R350pp

Crop Farming

July’18 Book at: www.farmersindaba.co.za

Livestock Farming

July’18 Book at: www.farmersindaba.co.za

@ Agriworks Expo Stellenbosch Producer specific conference

8

10am - 1pm • Cost: R350pp

9

10am - 1pm • Cost: R350pp

Wine Farming

Nov’18 Book at: www.farmersindaba.co.za

Fruit Farming

Nov’18 Book at: www.farmersindaba.co.za

Contact: CADEK Media  021 854 4700 • www.agriworks.co.za