ปั ญหาความ(ไม่ )เป็ นเหตุผลนิยมของธรรมยุตกิ นิกาย* สุรพศ ทวีศกั ดิ์
ในบทที่ 8 ของหนังสือ “คราส/ควินิน...รื อ้ -สร้ าง ‘ปากไก่ และใบเรื อ ’ ของนิธิ เอียวศรี วงศ์ ” พิพฒ ั น์ พสุธารชาติ ได้ ชวนถกเถี ยงเกี่ยวกับปั ญหาความเป็ นเหตุผลนิยมของธรรมยุติกนิกายที่อภิปรายไว้ ในบทที่ 5 ของ “ปากไก่ และใบเรื อ : รวมความเรี ยงว่ า ด้ ว ยวรรณกรรมและประวั ติศ าสตร์ ต้ น รัตนโกสินทร์ ” ผลงานชิ ้นสาคัญของนิธิ เอียวศรี วงศ์ ข้ อโต้ แย้ งของพิพฒ ั น์ตอ่ การเกิดความคิดเหตุผลนิยมในขบวนการปฏิรูปธรรมยุติกนิกาย อาจสรุป ได้ เป็ น 3 ประเด็นหลัก คือ (1) ขบวนการปฏิรูปธรรมยุตกิ นิกายไม่ได้ เป็ นระบบเหตุผล หรื อเป็ นวิทยาศาสตร์ มากไปกว่าขบวนการทาให้ ศาสนาบริ สทุ ธิ์ที่เคยเกิดขึ ้นมาก่อนหน้ านันแล้ ้ ว (2) รัชกาลที่ 4 ไม่ได้ มีโลกทัศน์ แบบเหตุผลนิยมที่ชดั เจน เพราะพระองค์ยงั มีความเชื่อในเรื่ องไสยศาสตร์ ผีสางเทวดา การพยากรณ์ทาง โหราศาสตร์ เป็ นต้ น และ (3) ธรรมยุติกนิกายก็ไม่ได้ มีลกั ษณะความเป็ นเหตุผลนิยมชัดเจน โดยพิพฒ ั น์ได้ เสนอข้ อโต้ แย้ งต่างๆ ไว้ คอ่ นข้ างละเอียด บทความนี ้ต้ องการเสนอมุมมองเชิงแลกเปลี่ยนในประเด็นปั ญหาความเป็ นหรื อไม่เหตุผลนิยมของ ธรรมยุติกนิกายกับงานของนิธิและพิ พฒ ั น์ โดยหวังว่าการช่วยกันคิดจะทาให้ เราเข้ าใจปั ญหาดังกล่าวใน หลายแง่มมุ และทาให้ เข้ าใจปั ญหาพื ้นฐานของพุทธศาสนาเถรวาทไทยในปั จจุบนั ชัดเจนขึ ้น การวิเคราะห์ ขบวนการปฏิรูปธรรมยุตกิ นิกายของนิธิ เมื่อเราอ่าน “ปากไก่และใบเรื อ” บทที่ 5 ที่ว่าด้ วย “พระปฐมสมโพธิกถากับความเคลื่อนไหวทาง ศาสนาในต้ นรัตนโกสินทร์ ”1 จะพบว่า นิธิวิเคราะห์ความเปลี่ยนแปลงของความคิดทางพุทธศาสนาของชน ชันน ้ ายุคต้ นรัตนโกสินทร์ ในฐานะเป็ น “ส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ ความคิดของไทย”2 หลักฐานสาคัญที่ใช้ ในการวิเคราะห์คืองานวรรณกรรมเกี่ ยวกับพุทธประวัติสามชิน้ ได้ แก่ พระปฐมสมโพธิ กถา แต่ง โดย สมเด็จฯ กรมพระปรมานุชิตชิโนรส โอรสในรัชกาลที่ 1 ปฐมสมโพธิ แต่งโดยสมเด็จพระสังฆราช (สา) ซึ่ง เป็ นศิษย์พระภิกษุเจ้ าฟ้ามงกุฎ (ร.4) มาแต่แรก และได้ รับแต่งตังเป็ ้ นสกลมหาสังฆปริณายก ในสมัยรัชกาล ที่ 5 และพุทธประวัติ แต่งโดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้ า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส โอรสในรัชกาลที่ 4 ท่ า นแรกไม่ ไ ด้ เกี่ ย วข้ องกั บ ขบวนการปฏิ รู ป ธรรมยุ ติ ก นิ ก าย สองท่ า นหลั ง เป็ นเป็ นพระภิ ก ษุ ใ น *
ปรับปรุงจากบทความทีเ่ สนอในโครงการสัมมนาเชิงปฏิบตั กิ าร “คราสและควินิน: รื อ้ -สร้ าง ‘ปากไก่และใบเรื อ’ ของนิธิ เอียวศรี วงศ์” เมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2560 ณ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์