Vriendenbericht juli 2016

PIETERSKERK LEIDEN

vriendenbericht

07/16

jaargang 23/1 - juli 2016 ISSN 1387-9952

2 vriendenbericht > Column en colofon

column

De kracht van het woord Op de vraag van Stadsdichter Wouter Ydema waar het gedicht voor het Pieterskerkgala 2015 over moest gaan was mijn antwoord: ‘Je hebt volledige vrijheid, kies maar een onderwerp of object uit de rijke geschiedenis van de Pieterskerk die jou aanspreekt.’

Wouter Ydema bezocht daarop een aantal malen

introducee, gratis toegang heeft tot uw monument

het monument en liet toen zijn oog vallen op een

wordt er vanaf de zomer 2016 een Pieterskerk

klok die in de zuidelijke kooromgang, op een (te)

Vriendenpas geintroduceerd. De Vriendenpas wordt

klein wit krukje, stond. De stadsdichter schreef een

u toegestuurd, nadat uw donatie aan de Stichting

wonderschoon gedicht en blies daarmee de klok

Vrienden van de Pieterskerk administratief verwerkt

nieuw leven in. Door de woorden van het gedicht

is. Op de Vriendenpas van de Pieterskerk staat uw

Het Vriendenbericht is een uitgave van de

was het helder dat de klok meer aandacht verdiende

naam, uw registratienummer en het jaartal waarvoor

Stichting Vrienden van de Pieterskerk en

dan het tot dan toe had gekregen. De kracht van

de pas geldig is. Als Vriend van de Pieterskerk heeft

verschijnt tweemaal per jaar.

het woord had zijn werk gedaan. Verderop in dit

u niet alleen gratis toegang tot het monument,

Vriendenbericht kunt u zien en lezen hoe de klok

u krijgt ook korting bij concerten die door de

Redactie Wouter Hollenga (hoofdred.), Kim

nu prachtig tot zijn recht komt, hangend in een

Pieterskerk Leiden zelf worden georganiseerd,

van Goethem, Monique Roscher en Ward

klokkenstoel, die mede door uw steun als Vriend

zoals het Weihnachts-Oratorium in december.

Hoskens. Met dank aan Brigitte Bruyns.

van de Pieterskerk vervaardigd kon worden.

Bijdrage van Frieke Hurkmans.

En over nieuw leven inblazen gesproken, er

want uw steun is voor de Pieterskerk Leiden

wordt op dit moment volop gewerkt aan het

onontbeerlijk. De kathedrale omvang van de

schoonmaken en restaureren van het 17de eeuwse

Pieterskerk is indrukwekkend en maakt dat er op

pijpwerk in het Van Hagerbeerorgel. Een groot

dagelijkse basis onderhoud gepleegd wordt om

aantal van deze zeer oude orgelpijpen heeft een

het monument te laten schitteren. In 2021 zal het

hoog loodpercentage en is daardoor gevoelig voor

900-jarig bestaan van de Pieterskerk Leiden worden

de aantasting door loodcorrosie. Naar de oorzaken

gevierd, een van de oudste momumenten in de

van loodcorrosie wordt diepgaand onderzoek

stad. Toen de Stichting Pieterskerk Leiden in 1974

gedaan,

Pieterskerk

de kerk in handen kreeg was deze volledig in verval

Leiden werkt daarin samen met orgelbouwer en

geraakt. Inmiddels is het subliem gerestaureerd en

-restaurateur Verschueren en de Rijksdienst voor

is het een zeer goed onderhouden monument. Dat

het Cultureel Erfgoed en deelt alle bevindingen.

ziet iedere bezoeker die binnenkomt en rondkijkt

Het is een arbeids- en tijdsintensief traject.

en dat willen wij heel graag zo houden. Met uw

Antwoordnummer 12052 VC Leiden

Deze zomer zal het tweede van de drie registers

genereuze steun als Vriend van de Pieterskerk gaat

Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden

helemaal worden schoongemaakt en waar nodig

dat ook lukken, zeer veel dank daarvoor!

T 071 512 43 19 info@pieterskerk.com

gerestaureerd. In het komende Vriendenbericht zal

www.pieterskerk.com

hier ruim aandacht voor zijn.

Frieke Hurkmans

colofon

Foto’s/illustraties Claudia Claas, Frank Emous, Hielco Kuipers, Hoge Raad der Nederlanden – Hein van Liempt, Menso van Reij, Rijksmuseum Amsterdam, Simon van Boxtel, Stefan Tetelepta, Universiteitsbibliotheek Leiden

Vormgeving en druk

Valetti, Claudia

Claas en Drukkerij van der Linden.

Redactieadres Stichting Vrienden van de Pieterskerk

Wij hopen veel Vriendenpassen te mogen uitreiken,

ook

internationaal.

De

Ik hoop, als altijd, u in de komende maanden in de Pieterskerk te mogen begroeten bij één van de

IBAN: NL22ABNA0881528307

Genoeg te zien dus in de Pieterskerk Leiden, waar

evenementen, concerten of tijdens openstellingen

© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande

jaarlijks tienduizenden bezoekers rondlopen en

van uw prachtige monument.

toestemming van de uitgever worden openbaar

genieten van de historie, de rust en de ruimte in

gemaakt of verveelvoudigd.

onze ‘lege’ kerk. Om er voor te zorgen dat u als

Frieke Hurkmans

Vriend van de Pieterskerk Leiden, samen met een

directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden

Historische fotoâ&#x20AC;&#x2122;s < vriendenbericht 3

historische foto â&#x20AC;&#x2122; s

Grote verscheidenheid aan stijlen

De Pieterskerk is een laatgotische middeleeuwse kerk, maar zij herbergt in haar ruimten een groter aantal stijlen uit de kunst en de architectuur. Deze verscheidenheid heeft de kerk te danken aan de vele monumenten, epitafen en grafzerken in de kerk. Deze objecten zijn over de eeuwen heen in de Pieterskerk geplaatst; een blijk van de continue gebruiksgeschiedenis van de kerk als centrum van kunst, cultuur en maatschappij. Zo kun je in de kerk dwars door de tijd heen lopen en inzicht krijgen in de chronologie van kunst en architectuur. Van gotiek tot renaissance en van barok tot neoclassicisme.

Monument Johan Meerman 1820, romantiek

Monument Gerard Meerman 1780, neoclassicisme

Kerkmeesterskamer 1648, barok met vroege rococo elementen

Gedenkteken Johannes Hendricus van der Palm

Grafzerk Floris van Boschuysen en echtgenote,

Grafzerk Claes Alewijn Claesz. en echtgenote

1843, neogotiek

1474, gotiek

1565, renaissance

4 vriendenbericht > Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper

Sinds 1 maart is de Hoge Raad der Nederlanden

gevestigd

aan

het

Korte Voorhout in Den Haag. Voor de nieuwbouw staan zes bronzen beelden van

Nederlandse

Oorspronkelijk

rechtsgeleerden.

flankeerden

zij

de

toegang tot het oude gebouw van de Hoge Raad aan het Plein. Vijf van hen kijken met opgeheven hoofd de wereld in, de zesde zit met zijn hand onder zijn hoofd in gedachten verzonken; het is Joan Melchior Kemper (Amsterdam 1776-Leiden 1824). Hij kreeg een laatste rustplaats in de Leidse Pieterskerk.

Een eenvoudige sprekende herinnering het gedenkteken voor joan melchior kemper

Illuster gezelschap Even verderop is Kemper nog een keer vereeuwigd, dit keer in de vorm van een bronzen medaillon, aangebracht in de gevel van het Ministerie van Justitie. Ook hier maakt hij deel uit van een illuster gezelschap van zes rechtsgeleerden. Een Leids portret in brons van de befaamde geleerde is te vinden in de fietsenstalling van het Gravensteen, het Amsterdamse Rijksmuseum bezit een geschilderd portret ten voeten uit.

Beeltenissen genoeg dus van deze befaamde geleerde en staatsman; en dat is nu net wat er ontbreekt op het monument in de Pieterskerk.

Beminnelijke eenvoudigheid Dat monument, geplaatst in de kooromgang van de Pieterskerk, zal niet veel bezoekers doen stilstaan.

Het heeft weliswaar behoorlijke afmetingen, maar oogt als een eenvoudig stuk marmer. De hierin aangebrachte korte inscriptie in Latijn vermeldt zelfs geen volledige naam en leefdata, slechts “KEMPERO GRATI DISCIPULI” (Voor Kemper van

SERIE PORTRETTEN: DE PIETERSKERK HEEFT IN DE LOOP DER EEUWEN VELEN EEN

zijn dankbare leerlingen). Bij nadere beschouwing

LAATSTE RUSTPLAATS OF EEN HERINNERINGSPLEK GEBODEN. ZWERVEND DOOR DE

blijkt een hardstenen plaat aan de voet van het

KERK KOM JE NAMEN TEGEN OP GRAFSTENEN, MONUMENTEN EN ROUWBORDEN.

Kemper weer te geven, maar dat is dan ook alles.

monument alsnog geboorte en sterfdatum van

WIE WAREN DEZE MENSEN, WAT WAS HUN LEVENSLOOP EN WIE ZORGDE ER VOOR

Bij de onthulling van het monument in 1835, sprak

DAT DE HERINNERING AAN HEN BEWAARD BLEEF IN DE PIETERSKERK?

omstanders aan: “Aanschouwt, en oordeelt! Ziet

de jurist en politicus Jacob de Kempenaer de daar des Meesters beeldtenis. Zijn beeldtenis?

vervolg Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper < vriendenbericht 5

Foto Links: Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper.

Ja! Niet dat open oog; niet dien blik vol ziels;

In haar biografie van Kemper uit 1913 beschrijft

Foto: © Claudia Claas

niet dat hoog gewelfde voorhoofd; niet dien

Johanna Naber Christina als een “vroolijke,

Linksboven: De zes bronzen beelden voor het gebouw

vriendelijke mond; niet dat innemend gelaat.”

levendige, schrandere jonge vrouw…. met een

van de Hoge Raad werden rond 1938 vervaardigd door

Hij betoogde verder dat het gedenkteken geen

goed ontwikkeld kunstgevoel”. Het huwelijk was

zes verschillende Nederlandse beeldhouwers. Oorspron-

stoffelijk portret van de geleerde gaf, maar juist

gelukkig, zij het dat Christina steeds meer jaloezie

kelijk flankeerden zij de entree tot het oude gebouw van

diens

aan de dag lijkt te leggen. In 1806 schrijft Kemper

de Hoge Raad aan het Plein. Helemaal rechts: Oswald

eenvoudigheid” en “onbevlekte reinheid”.

eigenschappen

weergaf:

“beminnelijke

haar: “…aan u en de kinderen te denken; kon ik u toch maar overtuigen, dat dit het aangenaamste

Wenckebach, Joan Melchior Kemper, ca. 1938, brons.

Foto: © Hoge Raad der Nederlanden, Hein van Liempt.

Hoogleraar

onderzoek voor mijn hart is, waarlijk, ik weet niet,

Rechtsboven: Toon Dupuis, Plakette met beeltenis

Joan Melchior Kemper wordt in 1776 geboren in

wat er nog aan mijn geluk ontbreken zou; doch gij

van Joan Melchior Kemper, afkomstig uit de gevel van

Amsterdam als zoon van Joan Hendrik Kemper en

zult er nog eenmaal van overtuigd worden (…) want

Breestraat 109, voormalig woonhuis van Kemper, 1913.

Elisabeth Bekker. Op jonge leeftijd verliest hij zijn

zo waar ik leeve, heb ik nog geene vrouw gezien,

Het werd in 1966 door de Historische Vereniging Oud Lei-

ouders en wordt hij met zijn broertje en zusje verder

die in alle opzichten beter voor mij was (…) ik zou u

den geschonken aan de Universiteit Leiden. Het bevindt

opgevoed door zijn grootmoeder van moeders

voor geene andere willen ruilen”

zich nu in de fietsenstalling van het Gravensteen. Foto ©

kant. Joan doorloopt de Latijnse School en gaat

Claudia Claas

vervolgens Rechten studeren aan het Athenaeum,

Brieven

voorloper van de Universiteit van Amsterdam.

Intussen waren de Fransen Nederland binnen

Met de verdediging van zijn proefschrift in 1796

gevallen en hadden de Patriotten de Bataafse

verkrijgt hij de Leidse doctorstitel, waarna hij zich

Republiek uitgeroepen. Kemper maakte deze

als advocaat vestigt in zijn geboortestad. Twee

woelige jaren in Amsterdam mee en zag de

jaar later wordt Kemper aangesteld als hoogleraar

omwenteling als veelbelovend.

burgerlijk- en natuurrecht aan de universiteit van

Tijdens zijn verblijf in Harderwijk kan Kemper zich

Harderwijk. Hij is dan 22 jaar.

volop wijden aan de wetenschap en zijn gezin. Dat hij niettemin de politieke situatie nauwgezet volgt,

Jaloezie

blijkt uit de in 1806 door hem anoniem gepubliceerde

Voor zijn vertrek naar Harderwijk trouwt Kemper met

vier Brieven over de tegenwoordig in omloop zijnde

Christina de Vries. Hij had haar leren kennen via

Geruchten omtrent eene nadere Vereeniging van de

haar broers Abraham en Jeronimo de Vries, met wie

Bataafsche Republiek met Frankrijk. Hierin spreekt

Kemper tijdens zijn studie in Amsterdam bevriend

hij zich in feite uit tegen een dergelijke vereniging.

was geraakt. Het stel zou vijf kinderen krijgen.

De brieven verschijnen ook in een Franse vertaling

6 vriendenbericht > vervolg Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper

Elizabeth herinnerde zich later het oordeel van haar vader: “Ik dacht tenminste veel genie en talent bij Napoleon te zullen vinden; doch zoo hij die al bezit, ze worden overtroffen door eene verregaande brutaliteit.” Elizabeth beschrijft in haar Herinneringen ook de zware geldzorgen van het gezin door het uitblijven van de salarissen der hoogleraren.

Intussen staat Kemper hoog aangeschreven bij zijn studenten en steekt hij zijn politieke voorkeuren niet onder stoelen of banken. Dit blijkt wel uit een studentenliedje gemaakt naar aanleiding van plannen ter afschaffing van de ontgroening. ……

“Eer wordt een Kemper Franschgezind En van geen braaf student bemind, Eer wij ’t ontgroenen laten.”

Adelstand In 1813 trekken de Franse troepen zich terug uit Nederland. Leiden beleeft nog enkele spannende uren als op 24 november bekend wordt dat de Fransen Woerden heroverd hebben en vluchtelingen de sleutelstad binnen stromen. Kemper verblijft op dat moment in Amsterdam. Elizabeth vertelt hoe haar moeder voor het huis aan de Breestraat de mensen gerust stelde met de woorden “Ware er gevaar, zoude ik dan hier met mijne kinderen blijven?”.

Bij de daarop volgende omwenteling in Nederland speelt Kemper een belangrijke rol; in november 1813 stelt hij de proclamatie op, waarbij erfprins Willem bekend maakt de regering te aanvaarden als Soeverein Vorst. Na zijn landing in Scheveningen bezoekt koning Willem I ook Leiden, waar hij wordt toegesproken door Kemper. De vorst zou hem later in de adelstand verheffen, waarna hij de titel jonkheer kon voeren. Hij voegt dan De Bosch toe aan zijn naam. Ook wordt hij aangesteld als rector magnificus van de Leidse universiteit.

David Pierre Giottino Humbert de Superville,

en komen Napoleon onder ogen. Hij probeert

portret van Joan Melchior Kemper, 1815, olie-

tevergeefs achter de naam van de auteur te komen.

Verdwaald

In hetzelfde jaar vormt Napoleon de republiek om

Kemper zal een belangrijke rol blijven spelen in

tot het Koninkrijk Holland en stelt hij zijn broer

staatszaken. Hij combineert het hoogleraarschap

Lodewijk Napoleon aan als koning. In 1810 volgt

en de functie van rector magnificus met het

inlijving bij het keizerrijk. Kemper is op dat moment

lidmaatschap

hoogleraar aan de Leidse universiteit. Hij bewoont

waaronder de commissie die een nieuw wetboek

met zijn gezin Breestraat 109.

gaat ontwerpen. In 1817 treedt hij aan als Tweede

verf op paneel (Amsterdam, Rijksmuseum)

van

diverse

staatscommissies,

Kamerlid. Dit alles betekent dat hij veel tijd door

Brutaliteit

brengt in Brussel. Zijn vrouw en enkele van zijn

Op 24 oktober 1811 staat Kemper oog in oog met

kinderen reizen vaak met hem mee. In Leiden

Napoleon. De keizer maakt een tour door Holland

bewonen zij vanaf 1820 het pand Rapenburg 22 (de

en doet daarbij ook Leiden aan. In Rapenburg

huidige muziekschool). Het voeren van een dubbele

48 spreekt hij met verschillende gezagsdragers

huishouding en het leven in diplomatieke kringen

en hoogleraren, waaronder Kemper. Zijn dochter

brengt hoge kosten met zich mee.

vervolg Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper < vriendenbericht 7

Links: D.P.G. Humbert de Superville, ontwerp grafmonument voor Kemper, Universiteitsbibliotheek Leiden, Collectie Prentenkabinet.

Rechts: Vier zogenaamde cippes, in: Jean Emlie Humbert, ‘Notice sur quatre cippes sépulcraux et deux fragments, découverts, en 1817, sur le sol de l’ancienne Carthage’, Den Haag 1821.

Een eenvoudige steen Het vele gereis en de vele functies moeten een

dan al bestaande commissie ter oprichting van

lijkt het voor een plaat te staan. Dat is ook het

zware wissel hebben getrokken op Kempers

een monument voor Kemper van samenstelling

geval op een latere afbeelding van het monument

gezondheid. In 1823 vraagt hij de koning hem te

gewisseld en drie jaar later kan het gedenkteken

door Kneppelhout van Sterkenburg. De Leydsche

ontslaan als lid van de commissies die zich bezig

worden onthuld.

Courant van 3 juni 1835 doet verslag van de onthulling en beschrijft hoe de ‘cippus’ tegen

houden met het nieuwe wetboek en kondigt hij zijn vertrek aan uit de Staten-Generaal. Willem I weigert

Humbert de Superville

een “nog blaauw te marmeren vlak” staat. Het is

echter hem dit ontslag te verlenen en Kemper

Voor het ontwerp had de commissie zich al

onduidelijk of deze achtergrond er ooit is geweest

besluit verder te gaan met zijn taken.

gericht tot een vriend van Kemper: David Pierre

en zo ja, wat er mee is gebeurd.

Op 19 juli 1824 vergadert de redactiecommissie

Giottino Humbert de Superville. Deze kunstenaar

voor de laatste keer, in Den Haag. Kemper keert

en geleerde

had in 1815 een portret van

De krant schrijft verder dat de “inwijding geschiedde

opgelucht terug naar Leiden, maar ’s nachts

Kemper geschilderd en enige tijd diens dochters

door den Heer J.M. de Kempenaer (…) door eene

wordt hij onwel en sterft hij, 48 jaar oud. Enige

tekenonderricht gegeven. Mede dankzij Kemper

aanspraak zoo roerend, zoo welsprekend en

maanden na het overlijden spreekt Joans vriend,

kreeg Humbert de aanstelling als directeur

gepast, dat zij niets te wenschen overliet. (…) De

dichter en theoloog Johan Hendricus van der

van het in de jaren 1820 opgerichte Kabinet

indruk die deze plegtigheid op alle aanwezenden

Palm een lijkrede uit. Hij beëindigt deze met een

van

pleisterbeelden.

gemaakt heeft, gaat zoo zeer alle beschrijving te

verwijzing naar Kempers laatste rustplaats “onder

Davids broer, Jean Emile Humbert, had de oude

boven, dat men zich aan dezelve niet wagen zal.”

een eenvoudige steen” in de Pieterskerk en stelt

stad Carthago herontdekt. In zijn verzameling

Elf jaar na zijn overlijden kreeg Joan Melchior de

dat het nu aan het Vaderland is om te bepalen welk

oudheden

Bosch Kemper zo alsnog een waardige herinnering

monument zij zal optrekken ter ere van deze held

zogenaamde cippes. Eén heeft mogelijk gediend

van de onafhankelijkheid.

als inspiratiebron voor broer David; het doet qua

prenten,

tekeningen

bevonden

en

zich

vier

grafstèles,

in de Pieterskerk.

vorm sterk denken aan het gedenkteken voor

Bronnen:

Waar blijft het monument?

Kemper. In een notitie die David had geschreven

Het vaderland bleef echter in gebreke. Het zijn

voor genoemde commissie geeft hij aan dat een

• Edward Grasman, ‘Marmeren dankbaarheid voor Kemper’, in: Elizabeth den Hartog en John

leerlingen en vrienden van Kemper geweest die er

monument een eenvoudige, sprekende herinnering

Veerman, Edward Grasman en Dirk-Jan de Vries

voor zorgden dat het gedenkteken er ook kwam.

moet zijn, zonder beeldspraak en symbolen. Men

(red.), De Pieterskerk in Leiden. Bouwgeschiedenis,

In 1832 verschijnt in de Arnhemsche Courant een

zou moeten uitgaan van Griekse of Egyptische

inrichting en gedenktekens, 2011

artikel onder de titel ‘Waar blijft het Monument voor

voorbeelden. Zo zou het de eeuwen doorstaan en

Kemper?’ De auteur beschrijft zijn bezoek aan

algemeen te begrijpen zijn.

• Johanna. W.A. Naber, Joan Melchior Kemper (1776-1824), 1913

van beroemdheden als Boerhaave en Sebald

Blauw gemarmerd

• A.J. van der Aa, ‘Kemper (Joan Melchior)’, in: Biografisch woordenboek der Nederlanden, 1852-

Brugmans bekijkt. Tot zijn verbazing blijkt er nog

Het gedenkteken zoals nu opgesteld in het koor

1878

steeds geen monument voor Kemper te zijn

van de Pieterskerk is opgebouwd uit wit marmer

opgericht, alleen het graf weet men hem te wijzen.

en staat onder een venster dat het ook ten dele

• Th.H. Lunsingh Scheurleer, C. Willemijn Fock, A.J. van Dissel, Het Rapenburg. Geschiedenis van een

Na deze oproep wordt de samenstelling van de

overlapt. In het ontwerp van Humbert de Superville

Leidse gracht (deel IVb: Leeuwenhorst), Leiden 1989

de Leidse Pieterskerk waar hij de gedenktekens

8 vriendenbericht > Interview met vrijwilliger Charles van Reij

interview

Als vrijwilliger van de Pieterskerk kun

vrijwilliger charles van reij over de

je op veel verschillende manieren je

pieterskerk en haar geschiedenis :

inzetten voor het gebouw. Charles van Reij, inmiddels zo’n 13 jaar vrijwilliger bij de stichting Pieterskerk

‘De Pieterskerk heeft iets blijvends’

Leiden, geeft bijvoorbeeld vanuit zijn eigen interesse rondleidingen. De voormalig geschiedenisdocent heeft een fascinatie voor het gebouw. Zijn opgedane kennis deelt hij graag met de andere vrijwilligers en het personeel.

Charles heeft in zijn studiekamer thuis zeer zeldzame oude boeken verzameld. “ Ik ben zo’n 40 jaar geleden begonnen met boeken sparen,” vertelt hij. “Velen gaan er over de Nederlandse godsdienst, en over de stad Leiden.” Afgelopen winter gaf Charles een lezing over hoe de Pieterskerk wordt genoemd in de oude geschriften van de stad. “Toen ik net vrijwilliger was, hadden we Pieterskerklezingen. Iedere vrijwilliger vertelde vanuit zijn eigen interesse iets aan elkaar. Zo werd de kennis over het gebouw gedeeld. Met mijn presentatie probeer ik hetzelfde.” Van Reij geeft toe dat het wat voorwerk kost, maar; “Het meeste kan vanuit huis, ik trek gewoon mijn boeken uit de kast. En omdat het mijn interesse heeft, en de vrijwilligers enthousiast reageerden, blijft het ook leuk om te doen.”

Tijdens het interview laat Charles de boeken zien die in zijn bezit zijn waarin de Pieterskerk in wordt aangehaald. Vooral de schetsen van de kerk spreken tot de verbeelding. “In dit boek uit 1912 wordt een schets uit de 15e eeuw getoond, van de stad Leiden,” vertelt Charles. “Je ziet er geen noemenswaardige gebouwen op staan, zoals de burcht, maar wel de kerken. Dit is één van de eerste afbeeldingen van de stad.”

Ook in zijn collectie is een boek uit 1561, van Guicciarini. “Deze Italiaan moest eigenlijk bij zijn familie in de leer in Antwerpen, maar vond het veel Charles van Reij © Foto: Menso van Reij

vervolg Interview met vrijwilliger Charles van Reij < vriendenbericht 9

leuker om rond te trekken in de Nederlanden.

over de stad en haar geschiedenis. Ik heb

Daarbij heeft hij ook een beschrijving gemaakt

bij veel werkgroepen gezeten die zich op

van Leiden. Die noemt Guicciarini met wel 145

deelonderwerpen van de stad richtten. Maar de

bruggen een ‘geriefelijke stad’, maar bovenal zijn

Pieterskerk heeft iets blijvends. Iets waardoor je

hier ‘zeer schone en witte vrouwen’.” Ook staat

ook altijd weer bij terugkomt.”

er in het met perkament gebonden boek een

Vervelen doet het vrijwilligerswerk hem dan

afbeelding van de Pieterskerk. Charles vouwt

ook niet. “Elke groep die je rond leidt is weer

hem voorzichtig open. “De prent is duidelijk na

anders. Sommigen willen meer horen over de

1512, toen de klokkentoren instortte.”

bouwgeschiedenis, of juist over de orgels, of de grafmonumenten. Het gebouw is zo divers, net

De oude afbeeldingen van de Pieterskerk laten

als de vrijwilligerstaken. Iedere vrijwilliger kan zijn

ook goed zien dat veel afbeeldingen uit het

eigen invulling geven en zich nuttig maken. van

verleden helemaal niet waarheidsgetrouw zijn.

koffie schenken bij een concert, tot meehelpen in

Na de instorting van de toren in 1512, heeft er

het op orde houden van het gebouw.”

op het Pieterskerkplein een klein torentje met een klok gestaan. Zo kon er alsnog een klok geluid worden als de dienst aanving. Maar op een afbeelding uit het boek Beschrijving van de stad Leiden (Orlers,latere druk, 1781) staat vreemd genoeg een dubbele klokkentoren: één op het Pieterskerkplein en nog één op de kerk zelf. Ook in een latere uitgebreide stadsbeschrijving van Van Mieris kloppen de details niet, zegt Chrales.

“De prent lijkt niet meer op de Pieterskerk. Al beschrijft van Mieris wel tot in detail wat er in de kerk te vinden is aan gedenktekens en grafborden. De hele stad Leiden komt in drie dikke delen van Van Mieris aan bod.”

Charles heeft al weer nieuwe ideeën voor een mogelijke

volgende lezing: “Dan wil ik dieper

ingaan op wat Van Mieris allemaal over de Pieterskerk heeft gezegd. En daarnaast heb ik in november 2015 een heel zeldzaam boek op de kop getikt van Van Kneppelhout, uit 1864. Dat beschrijft alle graven en gedenktekenen van de Pieterskerk uit die tijd en heeft prachtige, met de hand ingekleurde tekeningen ervan.”

Charles werd 13 jaar geleden vrijwilliger bij de Pieterskerk op aandringen van zijn vrouw. “We waren bij een concert in de Pieterskerk en er lag een flyer om vrijwilligers te werven. Toen zei mijn vrouw tegen mij: ‘Ik weet wat jij gaat doen’. En ik had vanwege mijn geschiedenisachtergrond wel wat opmerkingen toen ik zelf werd rond geleid, dus het was wel duidelijk dat ik rondleider en gastheer mocht worden.”

Inmiddels is Charles’ leven diep verbonden met de Pieterskerk. Hij heeft bijvoorbeeld zijn 65ste verjaardag met vrienden en familie in de kerk gevierd. “Er zijn veel mensen geïnteresseerd in geschiedenis in Leiden. Dat zie je bijvoorbeeld ook aan het aantal boeken dat jaarlijks uitkomt

Charles van Reij © Foto: Menso van Reij

10 vriendenbericht > Handen uit de mouwen tijdens NLdoet

Handen uit de mouwen tijdens NLdoet

Vrijwilliger bij de Pieterskerk worden?

Stichting Pieterskerk Leiden is altijd op zoek naar nieuwe vrijwilligers voor verschillende

Het Oranje Fonds organiseert jaarlijks in maart, samen met duizenden organisaties in het land, NLdoet; de grootste vrijwilligersactie van Nederland.

Ook in de Pieterskerk Leiden werd met de hulp van tientallen vrijwilligers voor de tweede maal meegedaan aan NLdoet.

taken. Van het geven van rondleidingen

Tijdens de jaarlijkse vrijwilligersactie van het Oranje

de afwisseling van werk goed voor iedereen en

en assisteren in het Pieterskerkcafé tot

Fonds op vrijdag 11 en zaterdag 12 maart waren

dat in zo’n inspirerende locatie als de Pieterskerk.’

het inschenken van koffie en thee bij grote

dit jaar meer dan 9.200 klussen te doen. Dat aantal

klassieke concerten. Neem voor meer

was nog nooit eerder zo hoog. NLdoet zet vrijwillige

Traditioneel

informatie contact op met Wouter Hollenga,

inzet in de spotlights en stimuleert iedereen om een

een

vrijwilligerscoördinator van de Pieterskerk, via

dag(deel) de handen uit de mouwen te steken. Een

kantoorpersoneel georganiseerd in de Pieterskerk.

vrijwilliger@pieterskerk.com of telefoon

recordaantal van 350.000 mensen stak dit jaar de

‘Vorig jaar zijn we aangehaakt bij NLdoet’ zegt

071-5137764.

handen uit de mouwen tijdens NLdoet.

directeur-bestuurder

werd

er

schoonmaakdag

jaarlijks met

Frieke

in

januari

vrijwilligers

Hurkmans.

en

‘Dat

was zo’n succes dat wij dit jaar de jaarlijkse

NLdoet in de Pieterskerk © Foto’s: Stefan Tetelepta

Na een zeer succesvolle editie van vorig jaar heeft

schoonmaakdag ook eraan hebben gekoppeld.

de Pieterskerk ook in 2016 weer meegedaan aan

Nuttig en ook heel erg leuk’. De monumenten in de

NLdoet. Op vrijdag hebben medewerkers van

Pieterskerk worden zorgvuldig schoongemaakt, zo

Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden (SCOL)

wordt het oudste koorhek van Nederland glanzend

meegeholpen en op zaterdag was het de beurt aan

opgepoetst. Daarnaast worden er enkele klussen

de medewerkers en allerlei vrijwilligers van en rond

gedaan in de tuin van de Pieterskerk Leiden, die

de Pieterskerk Leiden.

strekt rondom het centrale Leidse monument.

Het meedoen aan NLdoet in de Pieterskerk heeft

‘Prachtig

drie grote voordelen, zegt Karin van Oort, voorzitter

het schilderen van een aantal monumentale

CvB van SCOL: ‘Ten eerste doe je iets voor de

binnendeuren. Het voorwerk is gedaan door onze

maatschappij. Vanuit het onderwijs hebben wij hier

huismeester en de vakschilders van het SCOL

al dagelijks mee te maken, maar dit is een andere,

zetten de deuren weer in de originele kleur. Het

bijzondere manier om je voor de maatschappij in

is hartverwarmend om te zien hoeveel hulp wij de

te zetten. Daarnaast is het geweldig om dit met

komende dagen krijgen.’ zegt Hurkmans. Van de

iedereen uit onze organisatie te mogen doen;

kroonluchters tot de kerkmeesterskamer en de

collega’s die elkaar normaal niet vaak zien, werken

orgels, vrijdag en zaterdag waait met NLdoet de

vandaag samen in de Pieterskerk. En als laatste is

voorjaarsschoonmaak door de Pieterskerk Leiden.

voorbeeld

van

samenwerking

is

Overhandiging eerste Vriendenpas Pieterskerk < vriendenbericht 11

Overhandiging eerste Vriendenpas Pieterskerk Begin juli heeft Jan Hoekema, voorzitter van de Stichting Vrienden van de Pieterskerk, de eerste Vriendenpas overhandigd aan de heer Maas Geesteranus, al jarenlang Vriend van de Pieterskerk. Hoewel de heer Maas Geesteranus inmiddels een aantal jaar in Amersfoort woont, voelt hij zich nog steeds een echte Leidenaar. Zoals hij zelf omschrijft: ‘Met Leiden blijf je altijd verbonden,

ook wanneer je er niet meer woont’.

De Vriendenpas geeft u als Vriend, samen met

die de donatie van dit jaar al hebben overgemaakt,

een introducee, gratis toegang tot de Pieterskerk.

ontvangen direct na het verschijnen van dit

Daarnaast krijgt u regelmatig een vriendenkorting

Vriendenbericht, de Vriendenpas 2016.

aangeboden

bij

concerten

en

lezingen

georganiseerd door de Pieterskerk Leiden.

Zoals bij u bekend is de Pieterskerk afhankelijk van uw blijvende steun van donateur. Wij vragen

Het idee voor de Vriendenpas is ontstaan omdat

daarom uw hulp voor de werving van nieuwe

wij sinds enige tijd een kleine entree heffen voor

vrienden. In het Vriendenbericht vindt u een Word

de toegang van het monument, om daarmee het

Vriend-kaart, wij zouden het enorm waarderen als

onderhoud te ondersteunen. U als Vriend hoeft

u deze kaart aan een vriend of familielid geeft

deze entree natuurlijk niet te betalen.

die zich net als u verbonden voelt met de bijna

Eerste Vriendenpas uitgereikt aan

900 jaar historie van de Pieterskerk Leiden. Wij

de heer Maas Geesteranus door

De Vriendenpas is geldig in het jaar van afgifte en

hopen met uw steun de komende tijd veel nieuwe

Jan Hoekema, voorzitter Stichting

zal u worden toegezonden op het moment dat uw

Vriendenpassen te kunnen versturen.

donatie administratief is verwerkt. Alle Vrienden

Vrienden van de Pieterskerk en Frieke Hurkmans, directeur-bestuurder Pieterskerk. © Foto’s: Claudia Claas

12 vriendenbericht > Weihnachts-Oratorium met het Nederlands Kamerkoor

Weihnachts-Oratorium met het Nederlands Kamerkoor

Ieder jaar luidt het Nederlands Kamerkoor Kerst feestelijk in met Bachs Weihnachts-Oratorium. Dit jaar gaat het Nederlands Kamerkoor de samenwerking aan met het meest swingende barokensemble dat Europa rijk is: het Belgische B’Rock.

Na een grandioos debuut in de Pieterskerk in 2015

‘Een interpretatie ontstaat bij mij altijd door een

zal het Nederlands Kamerkoor ook dit jaar weer het

wisselwerking met de musici. Ik laat me graag

Leidse publiek in ultieme kerststemming brengen.

door hen inspireren, en hoop dat het andersom

Het complete Weihnachts-Oratorium klinkt: van

net zo werkt. Het Kamerkoor ken ik natuurlijk erg

de feestelijke cantate voor Eerste Kerstdag tot die

goed, en ik weet dat we met de solisten uit het

voor Driekoningen. Het geheel staat onder leiding

koor een mooie uitvoering kunnen neerzetten.’

van chef-dirigent Peter Dijkstra. ‘Als Peter Dijkstra voor zijn ‘manschap’ staat, open, gebiedend,

De pers over het Nederlands Kamerkoor en het

volmaakt relaxed, dan zing en speel je spontaan op

Weihnachts-Oratorium in de Pieterskerk Leiden:

vleugelen der dageraad. Hij laat zijn koor dansen, in een organische samenhang.’ schreef recensent

‘Jubelende klanken’ Telegraaf

Lidy van der Spek in het Leidsch Dagblad over Peter Dijkstra en het Nederlands Kamerkoor in de

‘Vitaliteit en schoonheid op de millimeter.’

Pieterskerk Leiden.

Leidsch dagblad

befaamde en meest swingende barokensemble

‘Het Nederlands Kamerkoor is voor de koormuziek wat het Concertgebouworkest is voor de orkestmuziek: een topensemble.’

dat Europa rijk is: het Belgische B’Rock uit Gent.

Volkskrant

Dit jaar gaat het Nederlands Kamerkoor een samenwerking

aan

met

het

internationaal

Op de vraag hoe het Weihnachts-Oratorium onder zijn leiding zal klinken zegt dirigent Peter Dijkstra:

‘Een ongeëvenaard mooie sfeer’ Trouw

Weihnachts-Oratorium © Foto: Simon van Boxtel

Wat doet Bach toch met ons? < vriendenbericht 13

Wat doet Bach toch met ons? tweede editie van de bachacademy in de pieterskerk Al jaren is de uitvoering van de Matthäus Passion

Of de tekst en hoe hij het verhaal weergegeven

rond Pasen cultureel gemeengoed in Nederland

heeft? En hoe zien we de mythe van Bachs fixatie

en niet in het minst in de Pieterskerk Leiden. Bach

op getallen terug?

Bachacademy Met Aukelien van Hoytema en Paul Hekking Pieterskerk Leiden Dinsdag 20 december 2016 Aanvang: 19:30 uur Pauze: 20:15 uur Verwacht einde: 21:30 uur

Weihnachts-Oratorium Nederlands Kamerkoor & B’Rock Solisten Mikael Stenbaek (Evangelist/ tenor)

zelf zou ervan opkijken dat dit religieuze stuk een van zijn bekendste werken zou worden. Hoewel hij

Kom erachter! Op dinsdag 20 december zal

Ruby Hughes (sopraan)

veel kerkelijke muziek geschreven heeft, was zijn

programmamaker en musicoloog Aukelien van

Marian Dijkhuizen (alt)

relatie met de geestelijkheid niet onomstreden.

Hoytema, bekend van Radio 4, de tweede editie

Jasper Schweppe (bas)

Bach was geen stichtelijke model-componist,

van de Bachacademy presenteren. Hier zal zij

maar een muzikaal genie en heethoofd: zo vocht

vertellen over Bach, zijn tijd en de muziek. Na de

Pieterskerk Leiden

hij met valsspelende orkestleden en nam stiekem

pauze is er een interview met Paul Hekking en is

Donderdag 22 december 2016

zijn vriendinnetje mee naar de orgelruimte.

er gelegenheid tot vragen, voor de pauze neemt

Aanvang concert: 19:30 uur

Aukelien het publiek mee op een reis met beeld,

Pauze: 20:45 uur

Gelovig of niet, de muziek van Bach spreekt

geluid en kleine optredens. Kaarten zijn online te

Einde concert: 22:30 uur

iedereen aan. Hoe komt dat toch? Wat is Bachs

bestellen via www.bachenleiden.nl.

geheim? Muzikale symmetrie, klankschoonheid?

Aukelien van Hoytema, bekend van Radio 4, zal de tweede editie van de Bachacademy presenteren. © Foto: Stefan Tetelepta

14 vriendenbericht > Bonaventura-klok

‘Ik heet Bonaventura. In het jaar 1490 maakte Wilhelmus Moor mij’

Nieuwe klokkenstoel gemaakt door Bram Siera.

Links: De nieuwe plek in de Pieterskerk © Foto: Claudia Claas.

Rechts: © Foto: Stefan Tetelepta

Bonaventura Wat ligt er in dit oude brons besloten?

Een goede toekomst? Een fortuinlijk lot?

Afgelopen april was er een bijzonder moment in de Pieterskerk Leiden: speciaal voor de eeuwenoude Bonaventura-klok (1490) is dit voorjaar een nieuwe klokkenstoel vervaardigd. Hoewel het een nieuwe klokkenstoel is, heeft huismeester en timmerman Bram Siera oude technieken gebruikt voor de verbindingen in de klokkenstoel; ouderwets vakmanschap!

Sloeg ooit een klepel, als het hart van god, Rondom de hals van de klok is te lezen:

Ydema schreef in 2015 voor het benefietgala van

‘Bonaventura vocor. Anno domini MCCCCXC

de Pieterskerk een gedicht over de Bonaventura-

Galmt hier de kruitramp nog in na? Beschoten

Wilhelmvs Moor me fecit.’, of in het Nederlands:

klok (zie kader), wat ervoor zorgde dat de klok

Beeldenstormers het metaal? Werd tot

‘Ik heet Bonaventura. In het jaar 1490 maakte

weer vol in de aandacht kwam te staan. Met dank

Het eind haar roep gehoord op het schavot?

Wilhelmus Moor mij’. De herkomst van de klok is

aan Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden en

Beefde de hand, van wie haar heeft gegoten?

onduidelijk, er doen meerdere verhalen de ronde.

de steunstichtingen van de Stichting Pieterskerk

Het meest waarschijnlijke verhaal is dat het in de

Leiden is een nieuwe klokkenstoel gebouwd,

Er komt geen antwoord uit het bronzen brok.

16e eeuw een gift was van de nonnen van het

waardoor de klok weer op de oorspronkelijke

De tijd verstomt. Haar stem is opgeheven.

klooster van St. Barbara die op het Rapenburg

manier opgehangen kan worden.

Ik tik tegen het ding. Ik voel. Ik duid.

gevestigd waren. De klok is in elk geval tijdens

Het uur aan waarop Leiden werd ontsloten?

de Tweede Wereldoorlog niet omgegoten, in

Bewonder de nieuwe klokkenstoel met eigen ogen!

Breng met mijn hand het voorwerp weer tot leven

tegenstelling tot 41 van de 47 klokken uit het

De Pieterskerk Leiden is dagelijks geopend van

Het trilt onder mijn huid; uit deze klok

carillon van het stadhuis in Leiden en de klokken

11:00 tot 18:00 uur, tenzij er evenementen gepland

Die stil bewaart wat in haar werd geluid.

van het Academiegebouw.

staan. Kijk voor meer informatie over het bezoeken van de Pieterskerk Leiden op onze website:

Stadsdichter Wouter Ydema, Leiden 2015

De Bonaventura-klok stond op een houten driepoot in de Pieterskerk. Stadsdichter Wouter

www.pieterskerk.com/bezoek-de-pieterskerk.

Voor de 5e maal Green Key Goud! < vriendenbericht 15

Voor de 5e maal Green Key Goud!

De Pieterskerk Leiden heeft als ‘huiskamer van Leiden’ en als rijksmonument een maatschappelijke functie. Daarbij hoort ook maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Naast de invulling van de maatschappelijke functie gaat het daarbij om een duurzame bedrijfsvoering, duurzaam inkopen en duurzaam onderhoud.

De

Pieterskerk

eerste en

de

Leiden

middeleeuwse eerste

locatie

was

in

monument in

Leiden

het

dat hun gasten inleveren op comfort en kwaliteit.

Europa

Zij gaan daarbij een stap verder dan de normale

2011 in

met

een

wet- en regelgeving vereist.

duurzaamheidscertificering. Dit jaar heeft de Pieterskerk Leiden voor de vijfde maal de Green

Zo is bijvoorbeeld de Pieterskerk Leiden op veel

Key Goud certificering behaald. Green Key is het

plaatsen voorzien van bewegingssensoren voor

internationale keurmerk voor duurzame bedrijven

het licht. Dat geldt voor de kantoren, maar ook op

in de recreatie- en vrijetijdsbranche en zakelijke

de ‘backstage’ plaatsen van de kerk, zoals hoog

markt. Bedrijven met een Green Key keurmerk

in de torentjes bij het orgel en boven de gewelven.

doen er alles aan om het milieu te sparen, zonder

Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?

word een vriend en steun de Pieterskerk Wat houdt het in: l

kosten € 20,- euro per jaar

l

steun een nationaal monument

l

2 Vriendenberichten per jaar

l

korting bij sommige culturele activiteiten

l

gratis toegang tot de openstelling met twee

Webshop bezoek de webshop van de pieterskerk

www.pieterskerk.com

personen

Wist u dat: l

Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de culturele ANBI status

l

Vriend voor het leven kost € 1000,-

Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de button ‘Uw steun helpt!’ op de homepage.

Ramen met namen

agenda pieterskerk leiden

Openstelling en rondleidingen:

Oktober 2016

Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Het Pieterskerkcafé is iedere dag geopend van 11:00 tot 18:00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen.

ma 03 3 October Herdenkingsdienst

Aanvang: 10:00 uur www.3october.nl

Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com

za 15 Open Dag Universiteit Leiden

Informatie via www.pieterskerk.com zo 30 Cantatedienst

Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl November 2016

Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 12,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.

concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A

za 05 + BoekKunstBeurs zo 06 Informatie via www.stichting-handboekbinden.nl do 24 Thanksgiving Ceremony

Informatie via www.pieterskerk.com za 26 Toonkunstkoor Leiden

Informatie via www.toonkunstkoorleiden.nl

Juli 2016

zo 27 Cantatedienst

Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl

zo 31 Zomerorgelconcert – Vincent van Laar

Aanvang: 16:00 uur www.pieterskerk.com

December 2016

Augustus 2016

vr 09 Huizingalezing

Informatie via www.huizingalezing.leidenuniv.nl

zo 07 Inlooporgelconcert – Arjan de Vos

Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com Inlooporgelconcert – Matthias Sars zo 14

Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com zo 21 Inlooporgelconcert – Erik van Bruggen

Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com September 2016 ma 05 Opening academisch jaar Universiteit Leiden

Aanvang: 15:00 uur www.leidenuniv.nl za 10 + Open Monumentendagen zo 11 Informatie via www.pieterskerk.com ma 26 Het beste van de Leidse Koorboeken

Informatie via www.leidsekoorboeken.nl

za 10 Con Amore - Messiah

Aanvang: 20:00 uur www.bachkoorholland.nl za 17 Weihnachts-Oratorium

Bachkoor Holland

Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl di 20 Bachacademy

Met Aukelien van Hoytema en Paul Hekking

Aanvang: 19:30 uur www.bachenleiden.nl do 22 Weihnachts-Oratorium

Nederlands Kamerkoor & B’Rock

Aanvang: 19:30 uur www.pieterskerk.com za 24 Kerstnachtdienst

18:30 uur – Kinderkerstfeest

20:30 uur – 1e Kerstnachtdienst

22:30 uur – 2e Kerstnachtdienst www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl

PIETERSKERK LEIDEN Kloksteeg 16 2311 SL Leiden (071) 512 43 19 info@pieterskerk.com www.pieterskerk.com

Dit Vriendenbericht is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.