Penseelstreek85

De Penseelstreek

Wijkkrant Hoogkamp * Sterrenberg * Gulden Bodem Arnhem

JUNI 2018 | NR. 85 | extra dik zomernummer!

2 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Colofon ‘De Penseelstreek’ is de wijkkrant van wijkvereniging ‘De Penseelstreek’.

Verspreiding: 4x per jaar huis aan huis in de buurten Hoogkamp, Sterrenberg en Gulden Bodem te Arnhem. Oplage: 1950 ex.

Verspreiding:

Redactieleden:

Gerard Bathoren Weissenbruchstraat 3 06 21298067

Redactieadres:

E-mail:

Mesdaglaan 27 6813 GL Arnhem 026 4437663 redactie@penseelstreek.nl

Artwin Nuhn Maartje van den Berg Judith Gerlagh Valeri Berns Bert Krikke Micha van Aart Madeleine Corstens

Vormgeving: Nannieke Swart Cécile Bruisten Druk: Coers&Roest, Arnhem Advertenties: Christiaan van der Sanden 026 3708877 / 06 14477799 advertentie@penseelstreek.nl De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten of, in overleg met het bestuur, niet te plaatsen.

Bestuur wijkvereniging:

Secretariaat:

Paul Breuning (vzt) Mariëtte van Vlerken (secr) Hans Alink (penn.m) Jeannine Witteveen Mark Elbers Karolien de Bruine Bosboomstraat 17 6813 KB Arnhem bestuur@penseelstreek.nl 026 4435265

Lidmaatschap 2018: min. € 12,50 per gezin IBAN.: NL67 INGB 0007 8197 30 t.n.v. Wijkvereniging ‘De Penseelstreek’ te Arnhem Redactie website: Mariëtte van Vlerken E-mail webredactie: redactie@penseelstreek.nl

Website: www.penseelstreek.nl

INLEVEREN KOPIJ Inleveren kopij uiterlijk vr. 21 sept. 2018.

Verspreiding volgende wijkkrant: 5 oktober t/m 12 oktober 2018.

Het schema voor 2018 is op de website onder het menu wijkkrant te vinden.

Aanleveren kopij bij voorkeur per e-mail of WeTransfer, anders op cd-rom of USB stick op Mesdaglaan 27.

Teksten graag in Word/Pages, digitale foto’s in een zo hoog mogelijke resolutie (300 dpi).

redactioneel Door Artwin Nuhn, redactie

Duurzaam leven

Laatst stond een man voor de deur die zonnepanelen wilde verkopen. Ik nam hem mee naar de achtertuin en wees omhoog. “Aha”, zei hij. “U wel. Maar niet veel mensen in de buurt doen u na.”

Uit wat hij me daarna vertelde, maakte ik op dat de meeste mensen bij wie hij aanbelde zich wantrouwig toonden over het terugverdienmodel en bovendien die panelen lelijk vonden afsteken tegen de oranje dakpannen. Tsja…

Lang niet iedereen zet gemakkelijk de stap richting een duurzamer leven. Daar is meer voor nodig dan verwijzen naar het ellendig bestaan dat onze kinderen op een uitgeputte aarde wacht. Dat weten overheden ook. Die maken al jaren werk van duurzaamheid. Het is in de praktijk – zo mogen we van specialisten aannemen – toch vooral een combinatie van vermanen en verleiden, van belasten en belonen die mensen over de streep trekt. En natuurlijk elkaar helpen te bedenken wat je allemaal zelf kunt doen om je dagelijkse leven stukje bij beetje steeds meer te vergroenen.

Daarom deze Penseelstreek. Hij staat helemaal in het teken van het thema Duurzaam Leven. En omdat onze wijk ook commissies kent die zich zeer actief met deze materie bezighouden, hebben we dit wijkblad samen met hen gemaakt.

Lees over de gang van ons gescheiden afval, de lusten en lasten van zonnepanelen, over energiezuinig wonen en verbouwen, over het genot van de aanschaf van tweedehands spulletjes, duurzamer eten, de waterstress van een betegelde tuin, verantwoord op vakantie, het belang van sociale veiligheid in een duurzame gemeenschap, over wat ons in ons gedrag belemmert om vol voor groener leven te gaan, en over wat wijkgenoten zelf allemaal al doen. Want er is meer mogelijk dan u waarschijnlijk denkt. Daarom hebben we ook een paar pagina’s vol met soms wat onorthodoxe tips. Wij schuwen niets. U - hopen wij – straks ook niet meer.

Fijne duurzame zomer!

Bij de voorpagina Door Jan Zwartjes Ook de kleine beetjes die we aan energie besparen in ons dagelijks leven doen er toe. Wat dat oplevert, kan niet afgedaan worden als een ‘druppel op een gloeiende plaat’. Immers: van de vele druppeltjes, kenmerkend voor een miezerregentje, word je ook kletsnat.

Judith Vink (33) van de Tooropstraat (linksboven) pakt bijvoorbeeld de bakfiets in plaats van de auto wanneer ze met haar kinderen ergens in de buurt moet zijn.

Een wasdroger mist Anneke Geelkerken (67) van de Van Heemstralaan (rechtsboven) in het geheel niet. Aan de waslijn droogt de was ook prima, zeker wanneer de zon lekker schijnt.

Een mooi moment om de auto uit te zuigen, is wanneer de accu toch moet worden opgeladen. Marcel Hovens (45) grijpt dat moment dan ook aan, zeker met zulk een mooi weer. In de Gabriëlstraat (rechtsonder) waar hij woont heeft ook hij zonnepanelen op het dak. Wie weet leveren die hem in de tijd die er voor nodig is zoveel energie op, dat hij zijn auto energieneutraal kan zuigen.

Bert Driessen (61) is van alle markten thuis. Op het dak van hun huis aan de Jan Vethstraat (linksonder) liggen zonnepanelen, hij rijdt een hybride auto, en oriënteert zich op een warmtepomp. En… met water uit de eenvoudige waterton - een erfstuk – besproeit hij de planten in zijn biologische tuin.

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 3

van de bestuurstafel Door Paul Breuning, voorzitter wijkvereniging

Twee recente ervaringen: •

•

Bestuursvergadering, waarin we in snel tempo de recent uitgevoerde en de binnenkort te ondernemen activiteiten van de wijkvereniging de revue laten passeren. Een kandidaat-bestuurslid doet een keertje mee om te zien of het iets voor hem is. Bij de rondvraag merkt hij op: “Ik had mij niet gerealiseerd wat er allemaal omgaat in de wijkvereniging.” Hij vindt het leuk en wordt opgenomen in het bestuur.

Een etentje met twee echtparen uit de straat bij ons thuis. Buur woont al 19 jaar in deze buurt. Als de wijkvereniging ter sprake komt, vraagt hij heel onschuldig wat dat dan wel is. Kennelijk zijn 76 wijkkranten die bij hem bezorgd zijn en evenzovele brieven en aankondigingen onopgemerkt gebleven. Maar ja, Buur werkt buiten de stad, gaat voor dag en dauw weg en komt na zevenen weer eens thuis. Geen nood, we vangen hem wel op als hij met pensioen gaat.

Er gebeurt inderdaad veel: van Kerstzingen tot Koningsdag, van Pilates tot Peutergym, van Burenhulp tot Bakermatdiner, van Trixkoffie tot Straatspeeldag. We gaan met onze tijd mee met de Commissie Duurzaamheid en het Repaircafé, waken over onze veiligheid in de Commissie Leefomgeving en met onze Buurtpreventie. Bewust of onbewust van onze activiteiten, lid of geen lid van de wijkvereniging, alle bewoners van de Penseelstreek profiteren van het woongenot in deze wijk. En natuurlijk profiteer je meer, als je aan die activiteiten deelneemt.

De onbekendheid met onze activiteiten ervaren wij wel als een probleem. Daarom heeft de Commissie Welkom een welkomstpakket samengesteld, dat door de straatcoördinator van de Buurtpreventie wordt uitgereikt aan nieuwe bewoners. Met natuurlijk de vraag om mee te doen aan de buurtpreventie, en een formulier om je op te geven als lid van de wijkvereniging. Dit jaar zijn er 18 welkomstpakketjes uitgereikt en gezien de vele verhuizingen zullen er nog vele volgen. Bent u onlangs hier komen wonen en hebt u geen welkomstpakket ontvangen? Even een mailtje naar het bestuur (bestuur@penseelstreek.nl) en u krijgt bezoek.

Je kunt wel trots zijn op het aantal verschillende activiteiten dat je als wijkvereniging onderneemt, maar de bemensing daarvan is nog niet zo eenvoudig. Iedereen heeft het razend druk. Iemand vinden die mee wil doen als commissielid, om te helpen een activiteit te organiseren, dat gaat goed. Iemand die wel ideeën heeft (bijvoorbeeld: “iets met muziek”) en zo’n activiteit zelf wil organiseren met een groepje en - zo nodig - met hulp en geld van het bestuur, dat wordt al moeilijker. Iemand vinden die zo’n activiteit gedurende een langere periode trekt, bijvoorbeeld als coördinator van onze wijkkrant, wordt al heel moeilijk. Wij zijn daarom heel erg blij, dat de Algemene Ledenvergadering van 25 april jl. Hans Pietersma en Jan Maurits de Jonge als nieuwe bestuursleden heeft kunnen benoemen. Dat betekent een aanzienlijke

verjonging van het bestuur en na 22 jaar aflossing voor penningmeester Hans Alink.

Het afgelopen jaar hebben we het nodige gedaan om de legitimiteit van de wijkvereniging te verbeteren: statuten aangepast en aangescherpt, leden geworven en een ledenadministratie opgezet. Wij zijn nu bezig deze administratie AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) proof te maken. Wie kan ons daarbij helpen?

In de vorige Penseelstreek heb ik melding gemaakt van het initiatief om de Bakermat tot buurthuis van de Penseelstreek en de Burgemeesterswijk te bestemmen. De planvorming vindt nu nog plaats op bestuurlijk niveau, het gemeentelijk team Leefomgeving zit mee aan tafel. De behoefte daaraan wordt op dit moment gepeild met een enquête, zie onze website onder “Nieuws”. Heeft u belangstelling om zo’n buurthuis inhoud en vorm te geven? Laat het ons weten via bestuur@penseelstreek.nl.

Vacatures

behoefte aan De wijk vereniging heeft dringend versterking. ullen: Er zijn de volgende vacatures te verv • Voorzitter van het bestuur ek • Coördinator wijkkrant De Penseelstre Coördinator distributie wijk krant

•

•

De Penseelstreek AVG -coördinator

4 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Afval scheiden? Natuurlijk! Maar dan wel graag met aandacht en zorg

Beter recyclen dan verbranden Tekst: Artwin Nuhn | met dank aan Monja van Woensel

Groen in groen, papier in blauw, plastic in grijs en glas in de bak. Of heeft afval scheiden geen zin? Zeker wel! Beter recyclen dan verbranden. En dat kan nog beter.

Het is zomer. Ook in de groenbak. Iedere keer dat je de klep optilt, slaat de rottingsdamp je vol in het gezicht. En als het tegenzit, wolken fruitvliegjes je enthousiast tegemoet. Afval scheiden… het valt niet mee.

En toch zijn we daarin Europees kampioen. Het beste jongetje van de klas. Glas, papier en karton, groenten-, fruit en tuinafval, klein chemisch afval, plastic, blik, drankenkartons, elektrische apparaten, bouwafval, textiel en restafval… het wordt allemaal apart ingezameld en verwerkt. Inmiddels krijgt al een groot deel van ons afval een nuttige nieuwe bestemming.

Zeker, meer recyclen zou nog mooier zijn. Vreemd materiaal tussen de gescheiden stromen gaat immers ten koste van het hergebruik. Dit moet eruit gehaald worden en wordt verbrand. Maar 100% hergebruiken is een utopie. En we doen het al ontzettend goed!

Glas is ons grootste succesverhaal. Zo’n 85% van gebruikt verpakkingsglas vindt zijn weg terug naar nieuw glas. Glas scheiden doen we dan ook verreweg het langst. De eerste glasbak werd officieel in gebruik genomen op 17 mei 1978 in Den Bosch. Inmiddels zit de glasbak stevig in ons bewustzijn verankerd, net als de doos voor oud papier en de groenbak trouwens. Die draaien ook al aardig lang mee. Plastic is een stuk lastiger. Talloze onzinverhalen doen daarover de ronde. Maar ook dat komt wel goed, denken deskundigen. Wennen aan een nieuwe afvalstroom heeft gewoon tijd nodig. Waar we eerder nog vrijwel al het plastic verbrandden, zitten we inmiddels al op 53% hergebruik. Intussen doen we onszelf een grote lol door vooral te kijken naar wat er al wel goed gaat.

Want succes oogst succes.

Dus scheiden heeft zin? Ja, zeggen deskundigen volmondig. Doen we dat niet, dan komt alles op de grote hoop terecht en gaat de fik erin. De uitstoot van die reusachtige brandstapel is barslecht voor het milieu.

Bovendien moeten we dan voor nieuwe producten nieuwe grondstoffen aanspreken, zoals aardolie voor

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 5

Drie maal broodje Aap Plastic scheiden heeft geen zin, want het wordt toch allemaal op één hoop gegooid en verbrand. Nee, onzin. Ja, er zit veel ander afval tussen het plastic. Helaas. Dat wordt verbrand.

Maar van de rest – ongeveer 53% - worden weer andere producten gemaakt.

Glas op kleur scheiden heeft geen zin. Wel! In het hele inzamelproces wordt glas zorgvuldig op kleur gescheiden. Ook de inzamelwagen heeft compartimenten. En de scherven worden op kleur in nieuwe producten verwerkt. Wit glas blijft wit glas. En uw wijnfles wordt weer een wijnfles. Gegarandeerd.

Eten mag niet in de groenbak. Niet waar. Moet zelfs. Want het is organisch afval. De groenbak wordt op die manier erg vies, zeker in de zomer. Maar als je eten daarentegen in de reguliere vuilniszak kiepert, gaat die vreselijk stinken. En het restafval wordt onnodig zwaar. Dus toch maar doen.

plastic. En er is veel meer energie voor nodig. Zo putten we de aarde uit, die voor onze kinderen en kleinkinderen een stuk minder leefbaar zal zijn dan deze nu voor ons is.

Dat we binnen afzienbare tijd nog meer afval aan de bron moeten gaan scheiden, lijkt onwaarschijnlijk. Of het zouden luiers moeten zijn. Daar wordt in de afvalbranche wel over gesproken. Maar voor de rest is wat we nu al doen best oké. Althans, wat het aantal gescheiden afvalstromen betreft. Want de kwaliteit van het afval kan nog wel een heel stuk beter. Daarmee bedoelt de sector: minder vervuiling. Als de vuilniswagens hun lading lossen, blijkt er aardig wat vreemd materiaal tussen te zitten.

Vaak vloeit die vervuiling van afval voort uit onze eigen onwetendheid. Het is soms ook verdraaid lastig.

Neem videobanden. Die dump je gemakkelijk in de PMD-bak. Maar het is geen verpakking en de linten gaan overal door heen zitten, wat leidt tot ophoping en verkleving hetgeen verwerking bemoeilijkt. Vazen en hittebestendige ovenschalen, nog zo’n ding. Ook die verhouden zich lastig tot de rest van het verpakkingsglas, omdat ze in wezen een andere materiaalsamenstelling hebben. Moet je maar net weten.

Maar verreweg de meeste vervuiling is een gevolg van gemakzucht. Even geen zin in scheiden en je moet het toch kwijt… hop dan maar. Kijk maar naar de aanzienlijke hoeveelheden zwerfafval in de berm van de doorgaande routes langs onze wijk. Diezelfde gemakzucht leidt ook geregeld tot bizarre vondsten in de gescheiden afvalstromen. Zoals laatst nog, toen op de sorteerplaats een versleten motorblok tussen het GFT tevoorschijn kwam. In feite gebeurt hetzelfde veelvuldig met ondergrondse containers die pas kortgeleden in de wijk zijn geplaatst. Die zijn niet bedoeld voor bijvoorbeeld bouwafval. Dat moet apart naar de stort.

Maar er wordt vaak en lustig verbouwd in onze wijk.

En menigeen kiepert zakken vol puin zonder schroom in de rolbek van de container. Overdag, en soms ook

Wat is het lot van je afval?

De plastic shampoofles: van de pmd-bak… in de vrachtwagen… naar de sorteerinstallatie van 'Suez' in Rotterdam… naar de fabriek. Producten: flessen, bermpaaltjes, tennisballen, emmers, minicontainers, vlaggen (komen ook in Arnhem te hangen!), kratjes en bankjes in het park.

Uw wijnfles: van de glasbak … in de vrachtwagen… naar de overslag in Emmen waar het eerst een tijd buiten op een hoop ligt en bacteriën het glas schoonvreten… naar de hakselaar waar vreemd materiaal wordt verwijderd en het glas heel klein wordt gehakt… naar de fabriek om om te smelten voor een nieuwe glazen wijnfles.

Uw bos verwelkte rozen: van de groenbak… naar de vrachtwagen… naar de GFTvergister waar groen gas vrijkomt waar auto’s op rijden. Verder wordt er hoogwaardige compost gemaakt, een natuurlijke bodemverbeteraar die kunstmest vervangt… naar de winkel en de gemeente… naar onze tuin.

Uw krant: van de papierbak… naar de vrachtwagen… naar fabriek… waar vuil wordt verwijderd en het papier wordt ontinkt… waarna er pap van wordt gemaakt dat wordt uitgespoten op een band, gedroogd en verwerkt tot enorme papierrollen.. en daar worden allerlei papierproducten van gemaakt als boeken, tijdschriften, kranten en wc-papier.

6 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

een tikje stiekem ’s nachts. Niet netjes, wel gemakkelijk.

Met een tikje minder gemakzucht en een scheutje meer scheidbeleid onder inwoners zou er nog veel minder afval hoeven te worden verbrand. Dan wordt afval weer grondstof. En wordt de recycling nog effectiever.

Intussen is het vooral zaak realistisch te blijven, zeggen deskundigen. Neem de komkommer in plastic. Een regelrechte gruwel in de ogen van milieufanaten, die dat soort verpakkingen het liefste zouden verbieden. Maar als je die komkommer van ver wilt halen, is ie aan zijn eindje als ie in de winkel ligt. En een slappe komkommer raak je niet kwijt. Mensen willen toch kwaliteit en – alweer – steeds meer gemak in een druk leven.

Reden waarschijnlijk ook waarom de markt met zijn verpakkingsarme producten nog steeds relatief weinig mensen trekt, en winkels waarin producten worden verkocht zonder verpakkingen nauwelijks aanslaan.

Jammer. Want verpakkingen zorgen voor veel afval.

Zeker jammer, zegt de afvalbranche. Maar wees blij met wat we al wel doen. En de tijd doet de rest.

Scheid jij?

Mirjam Stoffelen (Voermanstraat): “Wij zijn al jaren bewust bezig met afvalscheiding. We doen dit ook zeer strikt; zelfs de labeltjes van de theezakjes gaan bij het oud papier. Er bestaat ook zoiets als "afvaltextiel". Oude sokken kunnen in de textielcontainer. Maar er is een ding wat echt helpt om duurzamer te leven, en dat is stoppen met vlees eten. Dat lukt ons prima. Sterker nog: we vinden het lekkerder!”

Jacqueline Smithuis (Witsenstraat): “Ik haal mijn rust en kracht uit de natuur. Afvalscheiding zie ik als één van mogelijkheden om de natuur te helpen om onze aanwezigheid aan te kunnen.

Afvalscheiding is iets waarmee ik dagelijks wordt geconfronteerd.

Kijk naar het maken van je kop koffie met wat lekkers erbij. Dan heb je zo al drie afvalstromen: plastic (teveel), groen (de koffieprut) en papier (verpakking). Ik woon op een appartement en mis nog een groencontainer! En ja, als de gemeente zich ook houdt aan wat ze ons vertelt en de stromen ook apart aanlevert bij eindverwerkers/ recyclebedrijven, dan zorg ik dat ik mijn afval scheid. Daarnaast natuurlijk kleding die ik in de containers bij de supermarkt aflever. Zo draag ik mijn steentje bij aan het behoud van onze mooie natuur. ” Bernard Westen, Mesdaglaan: ”Ik ben milieukundige, dus afval scheiden zit er ‘natuurlijk’ bij ons in. Ook wij gebruiken het nodige verpakkingsmateriaal dat op deze manier gerecycled wordt. Met de drie bakken voor papier, plastic en groenafval houden wij vrijwel geen restafval over. Onze oude vuilnisemmer, die ik als kind aan de weg zette, gebruiken we om het afval voor de grijze container in te verzamelen. Zo komt oud en nieuw toch weer bij elkaar.”

Column Fietsen tegen haast

Ik heb een bloedhekel aan haast. Mijn man zegt dat het de hormonen zijn. Die spelen op onze leeftijd op, zegt hij dan. Ik betwijfel dat.

Dan is mijn hormonenhuishouding al mijn hele leven een bende. Doet er eigenlijk niet toe. Die hekel blijft. En ik koester mijn afschuw, want na haastige spoed vloeit er altijd bloed in mijn huishouden.

Mijn kinderen zijn daarin mijn spiegel. Die hebben nooit haast, zeker niet op momenten dat ik haast als een lichte koorts in me voel opkomen. ’s Morgens vroeg bijvoorbeeld, als ze naar school moeten. Jaren stond ik tandenknarsend aan het aanrecht hun boterhammetjes te smeren en joeg ik ze daarna mopperend de jas in. Wat een ellendig begin van de dag. Totdat één van hen zei: “Mama, ik wil naar school met de fieeeeeeeets”. “Ja”, zei de andere, “ik wil ook met de fieeeeeeets”.

“Twee tegen één is gemeen”, beet ik terug.

Na lang zeuren namen we op een stralende lenteochtend dan toch eindelijk een keer de fiets.

Sindsdien staan we iets eerder op en blijven de autosleutels aan de haak. Wat een onzin eigenlijk, al die auto’s die kris kras op de stoep staan geparkeerd bij de school, en op het gras, en in de bocht van de weg. Ik kan maar twee redenen bedenken die dat gedrag zouden kunnen rechtvaardigen: luiheid en haast. Beide neem ik niet serieus. Bovendien vind ik al die auto’s rond school hartstikke gevaarlijk en ze zorgen voor aardig wat onderlinge irritatie.

Vandaag zag ik halverwege de middag een vader op zijn dooie gemak met twee jongetjes richting huis keutelen. Rugzakje losjes aan de pink, een voetbal aan de voet. Heerlijk. En ik dacht weer aan vroeger, toen mijn ouders zelf geen auto hadden en alles op de fiets deden.

Geen haast. Je hebt de hele dag nog om je druk te maken. En op school stond de juf geduldig te wachten tot iedereen binnen was.

Ik ga vanavond tijdens het eten eens een andere vakantie voorstellen. Ik wil dit jaar op de fieeeeeeets!

Erica

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 7

worden er vrachtwagens, vrachtschepen, treinen en zelfs vliegtuigjes ontwikkeld op stroom of waterstof.

Buurauto iets voor ons?

Hoogkamp Energie

Duurzaam vervoer groeit Donderdagavond 31 mei was het nog 24 graden buiten en nog warmer in het clubhuis van Tennisvereniging De Hoogkamp. Zo’n 20 mensen verzamelden zich er voor de buurtavond over mobiliteit. Zo’n 30% van ons fossiele energieverbruik gaat op aan vervoer. Uit een kleine poll onder de aanwezigen bleek dat 23% de auto gebruikt en 38% de combinatie fiets en openbaar vervoer voor woonwerkverkeer. 60% heeft een e-bike thuis staan, 50% overweegt de aanschaf van een elektrische auto en 29% wacht nog even tot deze goedkoper worden. Maar niet alleen de kilometers die we zelf maken tellen mee. Alles wat wij kopen en eten moet ook vervoerd worden. De boontjes uit Kenia zijn heel goedkoop in de supermarkt, maar hebben een hoge CO2-voetafdruk. Een flesje wijn uit Nieuw Zeeland is wel lekker, maar komt van de andere kant van de aarde. Met lokale producten en fruit van het seizoen en groenten van de koude grond en kunnen we heel wat CO2uitstoot besparen.

Er staat een gloednieuwe 'Nissan Leaf 'aan de Breitnerstraat, waarmee Bas Verdoorn van Buurauto is gekomen om te vertellen over elektrische deelauto’s. Buurauto wil een impuls geven aan duurzaamheid en sociale cohesie door het delen van een elektrische auto door buurtgenoten. Het gebruik is heel simpel. Op je app zie je of de buurauto beschikbaar is en kun je deze reserveren. Je opent de auto met je code op de mobiele telefoon en rijden maar. De app houdt bij hoeveel je rijdt en dat wordt maandelijks verrekend. In de tijden dat de auto’s niet gebruikt worden, kunnen vrijwilligers ouderen naar de kapper of familie rijden. Buurauto zit tot nu toe vooral in de grote steden, maar wil graag uitbreiden. Er zijn ook projecten met VVE’s en lokale energiecoöperaties van start gegaan, die gezamenlijk één of meerdere elektrische auto’s delen. In Den Haag bijvoorbeeld beheert een VVE van een flatcomplex buurauto’s, omdat er te weinig parkeerruimte in de straat is. De buurauto slaat ook de stroom van de zonnepanelen op. Na afloop van de avond mochten we een rondje rijden met de buurauto en hij rijdt verbluffend lekker. Wie weet over een tijdje in onze wijk.

Een kleine werkgroep gaat zich hierover buigen.

Slimme mobiliteit

Lian Langekamp is sinds kort projectleider bij de gemeente Arnhem voor slimme mobiliteit. De gemeente gaat autodelen stimuleren. Pilots zijn in de wijken met een hoge parkeerdruk zoals Sint Marten, Sonsbeekkwartier en Spijkerkwartier. Initiatieven uit andere wijken zijn zeker welkom en de gemeente wil die graag ondersteunen.

Paul Vlaar

Steeds meer elektrisch

Niels Nobel van de werkgroep Hoogkamp Energie was de keynote speaker. Niels woont sinds een jaar op de Hoogkamp. Hij is afgestudeerd op elektrische mobiliteit en werkt bij Pitpoint, exploitant van laadstations voor schone mobiliteit. Niels leidde ons via 'The inconveniant truth' naar smeltende poolkappen, ernstige smog, onze afhankelijkheid van olieproducerende landen waar de democratie ver te zoeken is, en de ontwikkeling van duurzame mobiliteit.

Van de totale CO2 uitstoot in Nederland komt 18% van het wegverkeer. 65 % daarvan komt voor rekening van personenauto’s. We naderen het Tipping Point in de overgang naar elektrisch rijden, waarmee Niels bedoelt dat je steeds meer elektrische auto’s en e-bikes ziet. Na de milieu-idealisten en de zakelijke rijders gaan nu steeds meer mensen over op elektrisch rijden. De kosten zijn sinds 2010 met 73% gedaald door verbeterde technologie.

Elektrisch rijden is al goedkoper dan diesel en het verschil met benzine wordt steeds kleiner. De markt van elektrische auto’s in verschillende prijsklassen breidt zich sterk uit. Ook

Gastspreker Niels Nobel

8 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Duurzaamheidspecialist en wijkgenoot Mieke Hegge (62):

“Hallo!

Het is uur U!” Tekst en foto: Marie-Louise Markhorst

We lopen vast in ons eigen consumptiedrift. Dus moet het anders. Zorgen voor veel minder CO2uitstoot. En vol gaan voor een circulaire economie. En snel een beetje. Want er is geen tijd te verliezen. Zegt wijkgenoot en duurzaamheid expert Mieke Hegge.

Twintig jaar geleden woonde Mieke Hegge uit de Jan Vethstraat nog in één van de eerste eco-wijken van Nederland, in Amsterdam. Actief en betrokken als ze zich voelde, hield ze zich als voorzitter van het leefbaarheidsoverleg in die wijk toen al bezig met duurzaamheid.

Wanneer iets haar interesse heeft, wil ze er ook alles van weten. Een jaar of zes geleden volgde ze hoorcolleges in Utrecht over duurzame samenleving bij professor dr. Philips. “Dat was voor mij heel inspirerend, omdat alle disciplines erbij werden betrokken. Het ging over technologie, meteorologie, chemie, sociologie - ik ben zelf socioloog - psychologie, filosofie, noem maar op. Dat was het startpunt voor mij om mij in de materie te gaan verdiepen.” Ze volgde opleidingen over verandermanagement voor duurzaamheid en psychologie voor duurzaamheid, over climate change en werd daarmee een expert op het gebied van een duurzame samenleving.

Toen ze naar Arnhem verhuisde, wilde ze haar kennis graag delen. Maar waar ze ook aanklopte, overal ving ze bot. Reacties als ‘Ja ja, ik zal er eens over nadenken, ik kom erop terug’ (nooit meer iets van gehoord), ‘Maar ik ken je helemaal niet, dus ik heb geen interesse’ tot “Nee, we hebben geen behoefte aan uitbreiding van onze stuurgroep’. Hetgeen haar hogelijk verbaasde, want ze was

anders gewend. “Zodra ik in Amsterdam aangaf dat ik me voor de wijk wilde inzetten, werd ik direct voor vier andere commissies gevraagd. Dus dat ze hier in Arnhem niet op me zaten te wachten, was wel even wennen.”

Mieke liet zich niet uit het veld slaan. “Ik dacht: dan regel ik zelf wel iets.” Ze startte in de wijk voor leden van haar gymclub en vriendinnen een cursus Vergroot je groene IQ. En van het één kwam het ander. De cursus was een succes.

Ze mocht hem zelfs op het ministerie van Natuur en Milieu komen geven. “Ik hoorde Marjan Minnesma van 'Urgenda' dingen zeggen die ik ook verkondig, dus ik had wel het idee dat ik up-to-date was met mijn cursus.”

Vijf jaar geleden kwam ze terecht bij Leo de Groot, van de Partij voor de Dieren. “De PvdD heeft het duurzaamste partijprogramma. En toen ik zei dat ik wel in een werkgroep wilde, bleek dat hij mensen zocht die op de kieslijst wilden. Zo kwam ik in de politiek terecht.”

En doordat Mieke tweede op de lijst stond, is ze nu gemeenteraadslid. “In wezen doe ik nu in de politiek niets anders dan eerst: het gaat nog steeds over duurzaamheid, natuur en milieu, dierenwelzijn.”

Mieke werkte als interim manager maar was niet happy in haar werk. Haar passie lag bij het verduurzamen van de samenleving. Haar man stimuleerde haar om het roer om te gooien haar om met dat werk te stoppen en

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 9

datgene te gaan doen waar haar hart lag. “Dat vond ik best wel stoer van mezelf: dat ik in mijn eigen loopbaan nog een transitie maakte van me verdienstelijk maken in het sociaal domein naar me verdienstelijk maken voor duurzaamheid, bijvoorbeeld door het maken van woonwensenscans, het samen met andere buurtgenoten organiseren van activiteiten van 'Hoogkamp Energie' en nu als gemeenteraadslid .”

Hoogkamp Energie een bijdrage aan te leveren. “Er zijn heel veel dingen waarvan mensen het idee hebben dat ze er geen invloed op hebben. Ik pleit ervoor alles weer terug te brengen tot de menselijke maat. Zodat je het idee hebt dat je wel invloed kunt uitoefenen.” Hoogkamp Energie is geen tijdelijk project. De toekomstgroep Van het Gas Af wil bijvoorbeeld onderzoeken hoe wij in onze wijk op den duur een nieuwe manier ons huis kunnen gaan verwarmen.

De tijd waarin we nu leven, vraagt om verandering. En volgens Mieke dient die verandering onomkeerbaar te zijn. “Hallo! Het is Uur U! We hebben niet meer zoveel tijd om de dingen die nodig zijn te doen. We zitten hoe dan ook in een transitieperiode. De CO2-uitstoot moet absoluut worden teruggebracht. Daarnaast is oneindige groei binnen een eindig ecologisch systeem niet mogelijk. We moeten ons ervan bewust worden dat het systeem waarin we nu zitten - take, make, waste – niet kan standhouden. We putten de aarde uit met onze consumptiemaatschappij. Dus moeten we toewerken naar een circulaire economie: een gesloten systeem,

Hoe kijkt Mieke dan aan tegen uitspraken van iemand als Donald Trump, die beweert dat global warming onzin is?

Ze is even stil. “Tja, daar vind ik niet zoveel van. Wat ik heb geleerd als interim manager is dat het geen zin heeft om je druk te maken over dingen waar je geen invloed op hebt. Ik heb geen invloed op de president van Amerika.

Ik heb wel invloed in mijn eigen omgeving om de aarde leefbaar te houden. Daar lever ik graag mijn bijdrage aan.”

“Ik heb geen invloed op de president van de VS. Invloed heb ik wel hier in onze eigen buurt, dus die probeer ik te pakken” waarin we alles wat we produceren zo maken dat we de producten volledig kunnen hergebruiken. Sommigen denken: dat zijn wereldproblemen die opgelost moeten worden door wereldleiders. Ik ben ervan overtuigd dat we ook op buurtniveau onze bijdrage kunnen leveren.“ Dat ieders inzet daarin van betekenis is, weet Mieke uit eigen ervaring. “Mensen zijn gevoelig voor wat anderen om hen heen vinden en doen. Dus als je het goede voorbeeld geeft, komt op een gegeven moment de rest ook wel over de brug.”

Mede daarom plaatste Mieke in 2016 een oproep in Nextdoor wat leidde tot het initiatief voor de werkgroep Hoogkamp Energie. Deze organiseert geregeld in de kantine van de Tennisvereniging themaavonden rondom duurzaam omgaan met energie. Met warmtecamera’s gingen ze bijvoorbeeld in de winter de buurt rond om belangstellenden te laten zien waar hun huis warmte lekt, en waar maatregelen konden worden genomen. “Dat was heel interessant. Met die infraroodcamera’s kon je precies zien of een woning bijvoorbeeld dubbel glas had of niet.

Of dat er wel dubbel glas in de ramen zat, maar dat de kozijnen rood kleurden, dus dat daar warmte door naar buiten kwam.”

Bewustwording is de eerste stap. Daar hoopt ze met

Verduurzamen doe je samen Anneleen en Hans Hoefakker wonen 40 jaar aan de Van Heemstralaan. “Wij zijn nog niet zomaar van het gas af, maar zonnepanelen installeren om zelf je energie op te wekken, is een relatief makkelijke stap. We behoren niet meer tot de jongsten en weten ook niet hoe lang we hier nog kunnen wonen. Toch wilden we het doen. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor de generaties na ons. Het is een investering in het huis, die ook nog eens elk jaar geld oplevert. Via de gemeente hadden we snel offertes in huis, maar ik bleef met vragen zitten: Hoeveel zonnepanelen kunnen er nu eigenlijk op?” Overbuurman Frans werkt bij een grote adviesorganisatie voor energie en hielp. Het dak werd samen beoordeeld, het grind en het vele mos verwijderd en het dak twee keer geteerd om het goed te beschermen. Een installateur groef een nieuwe kabel van het huis naar de garage. Hans: “Op een zonnige zaterdag in mei bouwden we vanuit het doe-het-zelf-pakket de steunen op, schroefden de panelen vast en verbonden de kabels. De omvormer werd in de garage opgehangen. Dit toestel zet de zonne-energie om in elektriciteit, die we zelf gebruiken en terug leveren aan het elektriciteitsnet. Wai Kei - onze overbuurjongen - is zeer bedreven om de wifi van de omvormer te laten samenwerken met de wifi in ons huis.

Het resultaat mag er zijn: de zwarte panelen liggen strak op het dak. De opbrengst kunnen we via het internet volgen op onze tablet. Met de slimme meter krijgen we een beter inzicht in ons verbruik en elektriciteit opbrengst. En het mooiste: we hebben dit samen gemaakt.”

Frans Blank

MAKELAARS 10 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

201 6 WID BM

Samen beter verkopen

MAKELAARS

NWWI

MAKELAARS

Velperplein 11 (naast de Mediamarkt) 6811 AG Arnhem 026 750 2 750

www.openmakelaars.nl BEL ONS NIET ALS U EEN TRADITIONELE MAKELAAR ZOEKT!

arnhem@openmakelaars.nl

Onafhankelijk erkend a.p.k. keuringstation kornmann personen auto ’ s

MAKELAARS

bestel

/ campers

/

NWWI

benzine / diesel

Eduard van Beinumlaan 2 Openingstijden: 6815 GD Arnhem ma. t/m vr. 8.00-17.30 uur tel. 026 442 51 03 Fax 026 370 25 68

meubelmakerijverduijn Heb je een origineel idee voor jouw interieur?

Op zoek naar advies of een bijzonder ontwerp?

Wil je een meubel dat precies past in jouw stijl?

Meubelmakerij Verduijn maakt meubels, keukens en interieurs op maat.

rk e w t a a m creatief in

0624427466 www.meubelmakerijverduijn.nl info@meubelmakerijverduijn.nl

Van der Staaij Ambachtelijke Restauratie

Uw bent bij ons aan het juiste adres voor: Glas in lood Glas in lood tussen isolatieglas Monumentale beglazing Isolatieglas voor stalen kozijnen Isolatieglas HR++

Dun isolatieglas 10 mm dik voor monumenten Spiegels - geslepen glas Douchewanden Nieuwe authentieke ramen Beschermende voorzetbeglazing

U vindt ons in het Oosterbeekse Koningsdal.

Het adres is Utrechtseweg 172a (achter Glaskunstgalerie De Glorie), Oosterbeek.

www.vanderstaaij.nl

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 11

Als het buiten ook mooi mag zijn Picknicktafel van topkwaliteit

• Arnhems ontwerp • Gegalvaniseerd stalen onderstel met eiken of douglas hout.

• 250cm of 350cm (L) x 145cm (B)

frank van der snee

øntwerp

mauvestraat 6 6813 jl arnhem t 026 - 370 11 37 e info@fvdsontwerp.nl i www.fvdsontwerp.nl

Verras uzelf…

H K

M

Hans Mini Klus Geen klus te klein om belangrijk te zijn

Ook voor al uw huishoudelijke klussen Voorrijtarief incl. eerste kwartier werk € 14,25 incl. BTW Werktijd wordt per kwartier berekend € 7,13 (€ 28,50 p/u).

Huidige prijspijl zijn incl. BTW, excl. materiaal en toeslag voor: spoed/vies/gevaarlijk/extreem zwaar werk.

in de wereld van aromatische oliën en plantenextracten. Ervaar een weldaad van zachtheid, harmonie en geursensaties van mijn gezichtsbehandelingen.

Benieuwd geworden? Bel vrijblijvend, ook voor andere behandelingen.

En voor natuurlijke en biologische make-up heb ik NVEY ECO producten in mijn assortiment.

De schoonheidsspecialist.

Je wordt er weer mens van.

Jeannette Loois, Wagnerlaan 122, 6815 AG Arnhem Telefoon 026 - 445 30 70 jeannetteloois@gmail.com

Hans Streng v. Lawick v. Pabststraat 119 6814 HD Arnhem telefoon: 06 - 22011961 internet: www.hansminiklus.nl

12 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Fiets en jas Loets Tielens (75) van de Izaak Evertslaan neust graag in tweedehands spulletjes. Je weet nooit wat je tegenkomt.

Neem nou haar jas. Prachtig ding. Gedragen, oké. Maar als nieuw. Heeft ze bij 'Estrella' aan de Lawick van Pabststraat op de kop getikt. “Daar heb ik dan veel lol in.” En nee, “dat is niet vies want die kleren worden grondig gereinigd”. Ook op vakantie in Frankrijk – iedere zomer vaste prik, zes weken weg met de caravan - struint ze graag markten en bazaars af en haalt daar prachtige dingen weg. Blouses, jasjes, noem maar op. Tsja, en dan die fiets… die komt van Mantel.

Simplex, zeven versnellingen, Hollands vakwerk. Eigenlijk was het een leenexemplaar. “Maar hij reed zo heerlijk dat ik ‘m heb gehouden. En ik rij er nog steeds op. Mensen zeggen: waarom ga je niet over op elektrisch? Maar dit rijdt fijn. En zo lang ik het tegen de bult op red, hoef ik niks nieuws.”

Weggooien doet ze trouwens bijna niets. ”Alles gaat naar 2Switch of het VIN-centrum. Ik maak er liever iemand anders blij mee.”

Alles nieuw en voor jezelf?

Helemaal niet nodig. Delen is wel zo duurzaam, net als het kopen van gebruikte spulletjes. “Zolang ik het zo red, hoef ik helemaal niets nieuws.”

Kiezen & Delen

Extra lange heggenschaar Groen genoeg rondom het huis. Heggen vooral.

Die vergen onderhoud. Dan kun je eigenlijk niet zonder schaar. Liefst een extra lange, waarmee je overal gemakkelijk bij komt. “Want er is veel hoogteverschil hier in de buurt en ik was het op een gegeven moment echt zat om steeds te hannesen met die ladder”, zegt Hans Keukenschrijver (41) van de Bakenbergseweg.

Daarom stelde hij de buren voor om er samen één te kopen. “Een monster”, noemt hij de elektrische schaar die tegen de garagemuur hangt. “Maar wel een monster dat mijn leven gemakkelijker maakt.” Over lenen van zijn apparaten doet ie nooit moeilijk. Waarom alles zelf kopen als het samen ook kan? Hij gebruikt tenslotte ook de verticuleermachine van een ander. Maar die heggenschaar leent ie liever niet overal uit, vertelt Hans, omdat de koolborsteltjes gemakkelijk kapot gaan en het apparaat dan snel de vernieling in draait. “Van de buren weet ik dat zij er net zo zorgvuldig mee omgaan als ik. Dat is prettig.”

Nummer Nummer 85 85 DE PENSEELSTREEK 13

Bluetooth met een iPhone 3 Blij met tweedehands aanschaffen? “Heb je even?”, glimlacht Rafiq Ritzen (47) van de Frans Halslaan.

Een groot voorstander is ie van hergebruik, net als de rest van zijn gezin. Van Smart TV tot vazen. En van koffers tot merkkleding. “Een polo voor € 6,- in plaats van € 80,- is een enorm verschil in prijs, terwijl de kwaliteit dezelfde blijft.” Zijn auto’s zijn ook altijd gebruikt. Meest recente aanschaf is een prachtige Saab cabrio die de plaats innam van zijn eveneens meerhandse Volvo. “Helaas was de CD-speler kapot en lukte het niet een andere tweedehands in te bouwen. Ik kon wel een bluetooth-aansluiting maken.

Nu nog een Bluetooth MP3 speler. Maar een goede die werkt met iTunes is behoorlijk aan de prijs. Gelukkig zag ik op Koningsdag een iPhone voor € 10,-. Na lang afdingen kwamen we uit op € 6,97 en zo had ik een Bluetooth MP3 speler, terwijl de verkoper verlost was van een voor hem nutteloze iPhone 3. Iedereen blij.”

Tekst en foto's: Artwin Nuhn

Lot uit de loterij “Moet je nu zien, wat een mooi dun leer, helemaal onbeschadigd; een lot uit de loterij!”

Ans Baars (71) uit de Breitnerstraat showt stralend de Arma-jas die zij onlangs voor de helft van de helft van de helft van de prijs op de kop wist te tikken. Niet dat merken haar iets kunnen schelen. “Geen bal zelfs. Maar ik vind het wel ontzettend leuk dat zo’n prachtige kwaliteitsjas bij mij een nieuw bestaan krijgt.”

Nagenoeg geen kledingstuk koopt zij nieuw.

Dat begon in Arnhem-Zuid, 40 jaar geleden, toen een vriendin in de kindrijke buurt waar zij toen woonden een winkel voor gebruikte kleding startte. Groot succes. “Toen dacht ik: wat een onzin eigenlijk, alles nieuw kopen.”

Nu vindt ze dat nog steeds. Toegegeven, het is wat werk om niet nieuw te kopen. Want ze moet er wel op uit, naar Wolfheze, Oosterbeek, Velp, Arnhem… overal heeft ze adresjes. Maar veel tijd is ze er nu ook weer niet kwijt mee.

“In wezen heb je namelijk helemaal niet zoveel kleren nodig.” Dus kiest ze bewust. En komt er pas wat nieuws is als er iets anders uit gaat. “Die afspraak heb ik nu met mezelf gemaakt. Ik snap ’t wel, hoor: mooie kleren zijn leuk. Maar als je ziet onder welke erbarmelijke omstandigheden aan de andere kant van de wereld veel van ons luxe gemak in elkaar wordt genaaid, dan kan het best met wat minder.”

Eriba met dubbele bezitters Waarom twee kopen als je er ook één kunt delen? Onder dat motto zijn overburen Wim en Didy van Basten Batenburg en Thom en Marjolijn Dieben van de Bakenbergseweg al een paar jaar samen eigenaar van een compacte Eriba. Nee, ze hebben de caravan niet nieuw gekocht; gewoon tweedehands. Maar ’t is wel een knap karretje. Model schattig zouden meisjes zeggen.“Thom en Marjolijn staan er nu mee op Corsica”, vertelt Wim op een zonovergoten dag in mei. “En als ze over ruim twee weken weer in Toulon aanlanden, nemen wij daar de caravan van hen over en brengen ‘m aan het eind van onze vakantie weer mee terug naar Nederland.” Gedoe? Helemaal niet. Eendrachtig delen ze de kosten voor stalling, onderhoud en verzekering. En ze hebben een paar afspraken gemaakt “in een soort maatschapcontract. Daarin staat bijvoorbeeld wat er moet gebeuren bij schade en hoe de zaken worden afgewikkeld als één van ons van de caravan af wil. Meer is er niet.” Dankzij die constructie hebben de twee stellen maar één caravan nodig. Dat is goedkoop. En duurzaam, “want nu is het ding veel meer in gebruik dan wanneer wij de Eriba alleen zouden hebben.”

14 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Wat kun je zelf doen? En wat is samen mogelijk?

Comfortabel en duurzaam wonen in jaren ’30 huis kan !

In de media is er steeds meer aandacht voor de overgang van vervuilende fossiele naar

Tekst: Mieke Hegge en Herman Velvis van Werkgroep 'Hoogkamp Energie'

duurzaam opgewekte energie. Interessant is dan natuurlijk de vraag: ”Hoe doe je dat?” Wat moet de overheid doen en wat kunnen we

langer geleden zijn genomen, is het zinvol ze nog eens goed onder de loep te nemen.

zelf? En laat een jaren dertig wijk zoals de on-

Van boven naar beneden

ze zich wel combineren met energietransitie?

In de afgelopen anderhalf jaar zijn over dit onderwerp een aantal verschillende bijeenkomsten geweest in onze wijk. In dit artikel vatten we samen hoe je je eigen huis nog comfortabeler en duurzamer kunt maken. En wat we als wijkgenoten samen kunnen doen.

Veel mogelijkheden

Rond 1930 werden de huizen met goede materialen gebouwd en in een bouwstijl die wij nu nog steeds mooi vinden. Een nadeel is dat er in die tijd weinig of niets aan het isoleren van de woning werd gedaan. Doordat de woningen van toen wel in spouw gebouwd zijn en voorzien van kruipruimtes zijn er wel degelijk mogelijkheden om de isolatiewaarde te verbeteren. Wie op isolatiewaardes van een nieuwbouwwoning anno 2018 uit wil komen, zal grover geschut in stelling moeten brengen zoals het van binnenuit isoleren van de woning of het plaatsen van een tweede gevel (aan de buitenzijde). Bij veel huizen in onze wijk zijn in de loop der jaren wel isolatiemaatregelen toegepast. Als die maatregelen al

De volgende isolatiemaatregelen kun je van “boven naar beneden” treffen: het dak, de zolder, het plafond, de gevel, de spouwmuur, de vloer, de kelder/ kruipruimte en het glas in de kozijnen en de deuren. We beschrijven hier de meest voorkomende maatregelen. a. Dakisolatie. Als je kookt, weet je dat het eten sneller kookt als de warmte niet ontsnapt en dus houd je zoveel mogelijk het deksel op de pan. Zo ook met ons huis. We beginnen met het dak te isoleren. Warme lucht stijgt op en het trappenhuis is meestal open, dus als het dak niet goed geïsoleerd is verlaat warmte via het dak je huis. b. Isolerend glas. Ramen isoleren door HR++ of triple glas te laten zetten. HR++ isoleert drie keer beter dan gewoon dubbel glas. Triple glas nog beter. c. Spouwmuurisolatie. Veel van onze woningen hebben een spouwmuur en deze kan gevuld worden met schuimparels of piepschuimbolletjes. Deze zijn dampdoorlatend, waterafstotend en brandwerend. Soms zijn de spouwmuren al langer geleden gevuld en dan heeft het zin de spuwmuur na te isoleren; de isolatie zakt nogal eens in. Het is dan aan te raden goed na te kijken wat er al in zit, want niet alles is zomaar te combineren. Vroeger werden de spouwmuren ook vol geblazen met steenwolvlokken. d. Kieren, koudebruggen en tochtige brievenbussen. Bij oudere huizen ontstaat vaak tocht bij de deuren en de kozijnen. Dit voelt niet com-

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 15

Verwachte besparing gemiddelde eengezinswoning

Berekening is gebaseerd op een gemiddeld huishouden (3 personen) in gemiddelde eengezinswoning, waarin de betreffende besparingsmaatregel niet is uitgevoerd. Uitgangspunt gasprijs van € 0,65 p/m³ en electriciteitsprijs van € 0,22 p/kWh (prijspeil 2012-2013). *) vervanging van een VR-combiketel door een HR-107 combiketel

fortabel en warmte lekt weg uit de woning. Het heeft zin deze kwalitatief goed te laten afdichten. Koudebruggen zijn meestal wel voelbaar, zeker in de winter. Maar je ziet ze niet. Met een thermocamera zijn ze goed op te sporen. Door Hoogkamp Energie is al twee keer een ronde met een dergelijke camera gedaan door de wijk en komende winter zijn we zeker van plan dat nog eens te herhalen. Tijdens die rondes zijn we ook regelmatig tegen bouwtechnische fouten aan gelopen, zoals een gebrekkige isolatie ter plaatse van een aanbouw. Brievenbussen in of naast de voordeur zijn soms open koude tochtgaten in de winter. Een brievenbusborstel en goed sluitende brievenbusklep verhelpen dat euvel. e. Vloerisolatie. De meeste woningen in de wijk hebben een kruipruimte die hoog genoeg is om de vloer te laten isoleren. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden, zoals het plaatsen van luchtzakken (folie) aan de onderzijde van de vloer of het vullen van de kruipruimte met isolatiechips. In beide gevallen wordt de bodem van de kruipruimte afgedekt met een vochtwerende folie. f. Verse lucht. De meest oudere woningen die niet heel goed geïsoleerd zijn, hebben natuurlijke ventilatie en meestal een afzuigkap in de keuken en mechanische afzuiging in de badkamer. Als het benauwd wordt, zetten we een raampje open en ook in de slaapkamer staat het ventilatierooster open of een raam op een kier.

Naarmate je het huis beter isoleert, is het belangrijker ook de ventilatie beter te gaan regelen. Balansventilatie met warmteterugwinning (WTW) zorgt ervoor dat vuile lucht uit huis

wordt gezongen en schone lucht naar binnen geblazen zonder dat er veel warmte verloren gaat. g. Zelf elektra opwekken. Op steeds meer huizen in onze wijk zie je ze verschijnen: zonnepanelen. Je hebt ze in twee types: zonnepanelen voor warm kraanwater (ook wel zonneboilers genoemd) en zonnepanelen voor elektriciteit (ook wel PV-panelen genoemd). De panelen verdienen zich meestal binnen zeven jaar terug, terwijl ze wel 20 jaar meegaan. Via subsidie of BTW-teruggave wordt de stap naar zonnepanelen extra aantrekkelijk. Is je dak niet zo geschikt of vind je de panelen niet zo mooi, dan is het ook mogelijk om met het wijkcollectief mee te doen (zie verderop).

Samenwerken

Hoewel bovenstaande maatregelen heel goed per individueel huis uit te voeren zijn, wil dat niet zeggen dat je het dan ook maar als individu moet uitzoeken. Niet iedereen heeft twee rechterhanden of een groot netwerk aan klusjesmannen en aannemers. Nextdoor blijkt voor velen al een uitermate handig platform om van alles en nog wat met buren te delen. Dus zoek je een goede aannemer die dat HR++ glas kan aanbrengen, een leverancier voor spouwmuurisolatie of buren die ervaring hebben met zonnepanelen? Vraag het aan je buren. Goede adresjes, prijzen en ervaringen zijn eenvoudig te delen.

Samen zonnepanelen

Niet iedereen kan of wil zonnepanelen op het dak.

Daarom is de werkgroep Hoogkamp Energie zich aan het oriënteren op een gemeenschappelijk pro-

16 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

ject, waarbij zonnepanelen op algemene daken gelegd worden of op een veld. De panelen worden opgenomen in een zogenaamde Postcoderoosregeling. Financieel gezien zijn zonnepanelen op je eigen dak aantrekkelijker.

Maar het postcoderoosproject is ook een goede optie. Ben je hierin geïnteresseerd, stuur dan een mailtje naar hoogkampenergie@gmail. com.

Samen warmte

Ondanks de hierboven genoemde isolerende maatregelen is de kans groot dat onze dertiger jaren wijk nog behoorlijk wat energie in de vorm van warmte nodig heeft. Sinds een jaar is er daarom een werkgroep Hoogkamp Warmte actief die nadenkt over mogelijkheden om hier samen met de wijk mee aan de slag te gaan.

Eén scenario dat nu onderzocht wordt, is dat van de zonneweide in combinatie met de wijkwarmtepomp. In dit scenario wordt in de zomer warmte geoogst op de zonneweide en opgeslagen in een seizoensopslag. In de winter wordt de warmte gebruikt door de wijkwarmtepomp en via een eigen wijknet geleverd aan onze woningen. De bedoeling is om de zonneweide op een zo natuurlijk mogelijke wijze in te passen in of bij de wijk met respect voor natuur en omgeving. Warmte van en voor de wijk dus. Op donderdag 18 oktober a.s. vindt hierover weer een wijkbijeenkomst plaats. Ben je geïnteresseerd in het wijkwarmteproject of heb je hier vragen over? Laat het dan weten via hoogkampenergie@gmail.com.

Mooi voorbeeld op De Hoogkamp Sanne en Marnix wonen op De Hoogkamp en zijn beide zowel technisch als heel handig. Zij wilden geen energie verspillen en op energieverbruik bezuinigen, liefst gebruik makend van duurzaam opgewekte energie. En als je uiteindelijk toch nog fossiele energie nodig hebt, dan zo efficiënt mogelijk. Hun maatregelen: zij hebben hun dak en gevels van binnenuit geïsoleerd en de spouw voorzien van spouwmuurisolatie. Alle glas is HR++ glas.

De vloer is met 14 cm dik ISO-vlas geïsoleerd, goede kierdichting, koudebruggen zijn verwijderd, warm water krijgen ze via een WTW (warmteterugwinning) heat pipe zonneboiler, overal hebben ze led-verlichting, en 16 zonnepanelen zorgen voor hun elektra. In de winter is het elke dag warme-truiendag en ’s nachts staat de verwarming op 15 graden. De HR++ CV-ketel staat op 60 graden en zorgt voor warmwatertoevoer naar de radiatoren. Een proef met warmte door infraroodpanelen staat nog op de rol. Zij hebben het meeste zelf kunnen doen omdat ze zo handig zijn. Ook de zonnepanelen hebben zij zelf gemonteerd.

Hun totale energierekening bedraagt € 35,-.

Mooi voorbeeld Amersfoort In een jaren ’30 wijk in Amersfoort is door middel van crowdfunding één woning helemaal energetisch gerenoveerd. Het is grondig aangepakt: de houten vloer eruit en een nieuwe geïsoleerde betonnen vloer met vloerverwarming erin. Nieuwe vloeren met vloerverwarming in de keuken en de badkamer. Alle ramen zijn voorzien van triple glas (HR+++) en sommige kozijnen zijn door nieuwe, beter isolerende kozijnen vervangen. Gevelisolatie aan de binnenkant van het huis en isolatie in de spouwmuren. Het dak is zowel aan de binnen- als buitenkant geïsoleerd. Om ook de luchtkwaliteit in het huis te regelen, is balansventilatie met Warmte Terug Winning (WTW) toegepast. Tenslotte zonnecollectoren voor warm water en zonnepanelen voor de elektra. Dus het kan!

Maar wel met een investering van € 80.000,-.

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 17

Coördinatie: Judith Gerlach Foto’s: Jan Zwartjes

7,5

tli n t

,4

Duurzaamheid is een running gag binnen ons gezin. Mijn dochter Minte (7) is er door geobsedeerd en confronteert me er constant mee dat ze mij niet duurzaam genoeg vindt. Haar invulling van dit begrip bestaat vooral uit het manisch recyclen van elke verpakking tot knutselmateriaal; geen wc-rolletje verdwijnt in de prullenbak. Minte heeft gelijk: ik ben zeker niet duurzaam genoeg bezig. Ons vliegreisje met het gezin naar New York vorige week stoot net zo veel CO2 uit als een gemiddeld Nederlands huishouden (6,3 ton) in een jaar, en meerdere auto’s voor de deur dragen ook niet bij aan ons milieuvriendelijke imago. Wat we wel doen: we wonen in een huis dat niet groter is dan noodzakelijk. We hebben dit zo goed mogelijk geïsoleerd en milieuvriendelijke materialen gebruikt. De thermostaat staat zo laag mogelijk, geen houtkachel vanwege schadelijke uitstoot. Apparatuur als wasmachine en vaatwasser zijn energiezuinig en waterbesparend. Alle lampen zijn energiezuinig. In de zomer geen droger gebruiken, zo weinig mogelijk sproeien. Zo min mogelijk spullen kopen: bijvoorbeeld liever de wasmachine laten repareren dan voor hetzelfde bedrag een nieuwe aanschaffen.

Nu die auto’s nog vervangen door een hybride model, zonnepanelen op het dak, dan kan ik mijn dochter weer recht in de ogen kijken als ik haar erop wijs dat je bord niet leegeten niet zo duurzaam is.

ee

8

7

Je weet dat duurzaam leven belangrijk is. Zeker nu. Maar wat doe jijzelf daaraan? En wat stelt dat voor?

Drie buurtgenoten leggen zichzelf langs de groene meetlat. En de deskundige jury (pagina 23-25) weegt mee.

G roene m

e m e e tli

nt

o

en

8 ,5

8

7,4

Gr

Laten we zeggen: tussen droom en daad staan wetten in de weg, praktische bezwaren en dilemma's. Ik licht toe. Vervoer: wij hebben één auto, dat is alvast een begin, en beter dan twee. Klinkt goed? Maar ik heb er voor mijn werk ook geen nodig. Huis: het dak, de muren en de vloeren van ons huis zijn geïsoleerd. Ook hebben wij dubbel glas laten aanbrengen. Wij stoken niet al te warm (in de winter: vest aan, dekentje op de bank). Maar we hebben geen zonnepanelen (trouwens: hoe duurzaam is de productie daarvan? En de verwijdering na de levensduur?). Wij zijn zuinig met elektriciteit. We wassen op zo laag mogelijke temperatuur, de droger wordt spaarzaam gebruikt (we horen het graag als we naar natte hond stinken). Alle gloeilampen zijn vervangen door led-lampen, zelfs die voor onze jaren ‘60 design Spoetnik lamp met kopspiegellampen. We zijn wel slordig met de ’slaapstand’ van bepaalde apparaten.

We gebruiken nog geen ‘groen’ wasmiddel/shampoo/schoonmaakmiddelen/dingen zonder parabenen. Dat kan dus beter. Voedsel/boodschappen: wat een plastic verpakkingen heb je over na een week! Ik let erop als ik boodschappen doe.

Ik koop zo min mogelijk ‘dubbele’ verpakkingen. Maar zou je alles op de markt halen, dan zou je minder plastic hebben. Alleen daarvoor neem ik lang niet altijd de tijd. En de spullen van de markt zijn minder lang houdbaar dan die van de supermarkt die in plastic zijn verpakt. Weggooien is zeker niet groen. Dat doen we zo min mogelijk; de ’THT’-datum blijkt rekbaar.

Kleding: de kledingkeuze kan groener. Alleen: wat is een goed alternatief voor katoen? Bamboe draagt prettig. Maar het bewerkbaar maken van de vezels vergt chemicaliën. Wat gebeurt daarmee? Los daarvan: hoe zit het met kinderarbeid in de hele keten? Ik zie alle kinderen graag een kans krijgen om een school af te maken.

Maar als kinderarbeid in de textiel wordt afgeschaft en het inkomen van die kinderen is wel nodig voor het gezin? Slotsom: ik vind het moeilijk een bewuste consument te zijn. Laatst vertelde een vriendin me dat je voor bovenstaande dilemma’s een blog hebt waar suggesties instaan. Toch maar eens opzoeken. Heb je tips: spreek me gerust aan!

18 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

8

In ons gezin met drie jonge dochters zijn het klimaatprobleem en duurzaamheid belangrijke thema’s. Na een dag school komen onderwerpen als ‘opwarming van de aarde’ en ‘de plastic soep’ nog al eens over tafel. Dit kan dan zijn omdat het op het jeugdjournaal is geweest of omdat er een spreekbeurt over is geweest. In het reilen en zeilen van ons gezin hebben wij meerdere duurzame keuzes gemaakt met ook meer en minder merkbare gevolgen voor ons dagelijks leven. Uiteraard scheiden wij netjes ons afval en geven kleding een tweede leven. Wat dit laatste betreft is het fijn dat wij drie dochters hebben en er makkelijk doorgeschoven kan worden. Maar belangrijker: wij hebben de keus gemaakt om zoveel mogelijk op de fiets te doen en de auto te laten staan.

Gelukkig kan dit, omdat wij beide in Arnhem werken.

Alles in de buurt of naar de stad gebeurt op de fiets.

In het begin was dit zeker een uitdaging met een bakfiets zonder elektrische ondersteuning. Maar dit leidde dan wel weer wel tot een duurzame topconditie.

8 Ook vraagt het regelmatig 8 wat overredingskracht als één van de dochters bedroefd en klagend roept: ‘Moeten we straks die ellendige en bult weer omhoog!’ e n

t

Gro

m e e tli

“Fleur en Ancella denken goed na over duurzaamheid en treffen voorzieningen. Marcel ook. Daarbij passen hij en zijn gezin hun gedrag ook aan. Bravo!”

“Alle drie meetlatters zijn op hun manier heel bewust bezig met duurzaamheid. Wat ik mooi vind is de link met de kinderen, die stellen dus de eenvoudige maar ook confronterende vragen! Terecht! Verhaal Fleur: mooi, klein minpuntje is de vliegreis. Verhaal Ancella: mooie brede beschouwing op veel aspecten, nog niet overal geslaagd, maar zeer bewust. Verhaal Marcel: mooi, accent op mobiliteit.”

Zin om op vakantie te lezen over hoe je onze aarde redt? We zetten een paar aanraders op een rij.

Michael Pollan - The Omnivore’s Dilemma Een al wat ouder boek (2007) dat nog niks aan kracht en relevantie heeft ingeboet.

De schrijver volgt de ingrediënten van verschillende maaltijden – fast food, biologische, en een zelf gejaagde en verzamelde maaltijd helemaal terug naar de bron. Je komt te weten wat er in zit, waar dat vandaan komt, en hoe het is geproduceerd. Het fijne van dit boek is dat Michael Pollan redelijk neutraal blijft als verteller, en dat het ook nog eens heel informatief is.

Sian Berry – Groen leven, groen kopen Nog een aanrader: de Engelse auteur Sian Berry schreef een paar handzame boekjes over duurzaam leven. Voor nog geen tientje per stuk een schat aan praktische tips over hoe je energie kunt besparen, groener kunt eten en hoe je groener kunt leven in eigen huis en tuin.

Vertaald in het Nederlands en aangepast aan onze Nederlandse situatie.

Liz Barclay/Michael Grosvenor - Groen leven voor Dummies In dezelfde categorie is 'Groen leven voor Dummies' van een Engels duo. Duurder maar even leerzaam. Het boek is eigenlijk bedoeld voor beginners. Maar zelfs gevorderde 'groenen' kunnen er nog verrassende tips in ontdekken. Liz Barclay is schrijfster en journaliste en presenteert het BBC-consumentenprogramma 'You and Yours'. Michael Grosvenor is stadsplanoloog en is gespecialiseerd in duurzaam transport.

Loethe Olthuis - Zin en onzin in de supermarkt, over kopen en eten.

Loethe is sinds jaar en dag journalist bij de Volkskrant en Radar en schreef dit naslagwerk waarin alles staat wat je zou kunnen willen weten over eten, met daarbij een duidelijke en nuchtere uitleg over hoe het nu werkelijk zit. Zowel over gezondheid als over duurzaamheid. Hypes worden genadeloos doorgeprikt.

Anne Drake - Doe het zelf! Ecologie op hoge hakken Ecologisch leven kan ook stijlvol zijn. Het boek staat boordevol haalbare tips en tricks om het verschil te maken in je dagelijks leven, handige lijstjes van te vermijden schadelijke stoffen en gemakkelijke recepten om onder meer zero waste tandpasta, bruisballen en wasmiddelen te maken.

Goed voor een goed gevoel. En ook leuk: het eerste jaar bespaarde zij al € 5.000,-.

oe - h d e udig en o v een r l e v g i t in r z a m e w t en uu V i j f een d r voo

e

s -tip f l e t-z

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 19

Van kleren naaien tot restjesdag

Bijdragen aan een groenere wereld? Dat kan. Door je huis te isoleren, zonnepanelen op je dak te leggen, groene energie te kopen en vliegvakanties te mijden. Maar het kan ook simpeler.

Daarom deze tips. Want alle kleine beetjes helpen!

1

Fietsen.

Fietsen? Ja, fietsen!

Niet zondagmiddag voor je lol een uurtje samen richting hei en koffie-cafeetje. Maar elke dag. Maak bij-voorbeeld eens de volgende afspraak met jezelf: ik doe alles in een straal van 4 km rond mijn huis op de fiets. Dat scheelt meer dan je denkt.

4

Moestuin.

AH riep de afgelopen jaren in menig kind een tuinder wakker.

Je eigen moestuintje… leuk. En duurzaam. Maar wel heel veel werk, hoor je dan. Het kan ook eenvoudiger. Met de makkelijke moestuin bijvoorbeeld, compleet met kant en klare bakken en een app die je tipt wanneer je in actie moet komen. Check de AH website eens. Supereenvoudig.

2

Greenwheels.

Nog een mobiliteitstip: koop geen auto als je die relatief weinig nodig hebt maar huur er één, leen er een of doe mee aan Greenwheels.

Er staan er twee in de wijk. Superhandig. En best duurzaam. En als je dan toch een auto hebt, rij dan een kleine zuinige.

3

Online bestellen.

Gemak dient de mens. Dus even bestellen via internet en ding-dong, de spullen worden soms zelfs dezelfde dag al thuis afgeleverd. Lekker makkelijk.

En (nu nog) gratis. Maar is dat gerij van al die busjes voor ditjes en datjes wel zo duurzaam?

Idee: denk goed na of je iets ook onderweg even in de winkel kunt meenemen. En spaar bestellingen op en handel ze gebundeld af.

5

Kleren naaien.

Na de olie-industrie is de kledingindustrie de meest vervuilende ter wereld.

Kies daarom liever voor duurzaam en ethisch geproduceerde kleding.

Of koop tweedehands. Die draagt net zo lekker. En er is zat te koop, steeds meer eigenlijk. Andere optie: je eigen kleren naaien.

Lastig? Ga dan op cursus bij wijkgenoot en ervaren coupeuse Pietje Snijders van de Gabriëlstraat (zie NextDoor). Velen gingen je met plezier voor.

6

Korter douchen.

Als je die naakte dame in de Grohe-commercial rond ziet springen in haar douchecabine zou je denken dat water geen issue is.

Maar dat is het helaas wel! Bijna 20 procent van ons gasverbruik gaat op aan warm water voor de badkamer en de keuken. Dus korter douchen helpt. Echt. Lastig met al die pubers in huis? Een timer biedt uitkomst. Kan een simpel waterdicht zandlopertje zijn. Keuze genoeg! Of douche koud. Heel gezond.

20 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

7

8

Minder water.

Andere duurzame watertip: bij een vriendin van mij, waar ik als tiener wel eens logeerde, stonden een paar emmers onder de douche. Die liepen vol als je douchte. En de oogst werd daarna gebruikt voor het doorspoelen van de WC. Plassen onder de douche is overigens ook heel duurzaam. Want doortrekken kost heel erg veel water.

Minder water 2.

En als we het nu toch hebben over spaarzaam omgaan met water… koop een regenton. Er zijn heel mooie in allerlei stijlen te koop, en makkelijk aan de regenpijp te koppelen.

Vermindert het gebruik van water voor het sproeien van de tuin.

10

11

Duurzame tuin.

Zet de tuin vol met inheemse planten en struiken, met bloemen en bessen die goed zijn voor insecten en vogels. Gebruik liever geen gif als onkruidbestrijding maar kies voor lekker ouderwets plukken, schoffelen, wieden of afbranden waar dat kan.

Zorg voor nestkasten (niet in de volle zon!) en insectenhotels. Voer tuinvogels in de winter gerust, liefst met geschikt vogelvoer en vetbollen.

En geniet daarna van al het dierlijk en plantaardig leven dat je zelf hebt uitgenodigd in je tuin!

13

Maken.

En als er eens iets kapot gaat, gooi je ’t dan weg en koop je nieuw? Of probeer je het eerst te repareren. Dat laatste?

Hulde. Let dan eens op het Repaircafé.

Dat wordt geregeld in de buurt georganiseerd. Daar kun je terecht met spullen die niet meer werken. Samen proberen we die dan te herstellen.

15

Restjesdag.

Restjes van een maaltijd kieperen veel mensen zonder pardon weg. Jammer.

Want left overs zijn best lekker. Idee: benoem één van de dagen van de week tot restjesdag. Eet op wat er nog in de koelkast en/of vriezer ligt. Gewoon zoals ze zijn. Of verwerk restjes groente in een lekkere soep. Of bak er een grote boerenomelet mee. Oud brood roosteren voor eronder. Of bak er croutons van voor bij de soep! En doe het deksel op de pan als je groenten, rijst of pasta kookt.

Dan gebruik je twee tot drie keer minder energie.

Kies voor LED lampen, Deze gaan ontzettend lang mee. Vroeger waren ze vaak heel fel, maar tegenwoordig zie je eigenlijk geen verschil meer met gewone lampen.

14 Boodschappen doen.

Wist je dat eenderde van alle etenswaar die we kopen weer wordt weggegooid?!

Eenderde. We kopen gewoon teveel. Dus koop minder. Het helpt door eten in te slaan als je net wat gegeten hebt. Want trek hebben drijft je koopzucht omhoog. En kook eenvoudiger. Een maaltijd op basis van aardappelen, peulvruchten en groente is goedkoop, gezond en lekker lokaal.

16

Neem kippen.

Heb je toch nog wat eten over, geef ‘t dan aan de kippen. Als je die hebt natuurlijk. Nee? Neem dan kippen. Zonder haan, want die zorgen voor overlast in de buurt. Die kippetjes zijn bovendien gezellig gezelschap. En geven je geregeld wat eieren retour.

Heel natuurlijk.

9 Tegelepedemie.

Dan moet die tuin natuurlijk wel groen zijn. Maar ja… steeds meer mensen leveren hun grasveld of bloemenbedje in voor tegels.

Paar mooie potten erop, prachtig. Totdat een stortbui de omgeving verandert in een waterballet. Eigen schuld. Dichtgetegelde tuinen maken natuurlijke afwatering nauwelijks mogelijk. Het kan ook anders…

12 Minder spullen.

Kijk eens om je heen in huis… gezellig natuurlijk, al die spullen. Maar heb je ze echt allemaal nodig?

Spullen worden gemaakt uit grondstoffen. En het winnen daarvan belast de aarde. Vraag je daarom vaker af: wil ik dit of heb ik het echt nodig? Het antwoord op die vraag zal je verrassen. Gebruikte spullen. En als je dan toch dingen koopt, vraag je dan eerst even af: mag ’t ook gebruikt zijn? Op pagina 12-13 lees je hoe leuk dat kan zijn.

17

Lokaal leven.

Als je duurzaam wilt leven, moet je lokaal leven. Hoe meer je lokaal kunt eten, kopen en consumeren, hoe beter! Het is duur om dingen te laten verschepen vanuit andere landen en je moet ook lang wachten.

Moet je per se die schoenen uit Italië hebben, of kun je ook schoenen kopen uit de winkel in de buurt?

Nummer 85 DE DEPENSEELSTREEK PENSEELSTREEK 21 21

Doe de was op 20 graden.

Let wel op dat je een wasmiddel gebruikt dat geschikt is voor deze temperaturen. Het schijnt echt dat het net zo schoon wordt als hogere temperaturen, het is gewoon even wennen. Zelf was ik beddengoed, handdoeken, ondergoed en vaatdoeken wel op 60 graden, zodat alle huisstofmijt en bacteriën dood zijn.

21 Thermostaat.

We zijn het zo gewend: hup, de thermostaat op 21-22 graden.

Maar dat kan best een tikje lager. Om een grote overgang en ontmoediging te voorkomen, kun je ‘m ook in de periode van een paar weken steeds een klein beetje lager zetten.

Voor de meeste mensen is 18 graden prima te doen. En als ’t onbehaaglijk wordt op de bank voor de tv, sla dan een dekentje of plaid om je schouders. Of zoals mijn ouders vroeger zeiden: koud? Doe dan een trui aan.

19

20

Afkoppelen die wasdroger.

En laat de zon en de wind hun werk doen. Lekker ouderwets.

Wordt je was heerlijk fris van.

Apparaten.

Ook zoveel elektrische apparaten in huis? Ieder klusje heeft tegenwoordig zijn eigen machine.

Maar vergeet niet dat die allemaal moeten worden gemaakt (grondstoffen!) en niet vanzelf draaien (energie). Denk voor aanschaf even na of dat gemak per se nodig is.

En leen van anderen.

8,5

t

8

7,4

t

li n

ro

G

18

ene mee

22

Koelkast.

Ook de koelkast verdient aandacht. Veel mensen zijn geneigd dat ding erg koud af te stellen. Niet nodig. De handleiding geeft de perfecte temperatuur aan. En dat kan een hoop stroom schelen.

23 Zwerfvuil.

Raap vandaag zwerfvuil op van de straat. Het is maar een klein gebaar, maar het doet drie dingen: het geeft jou een goed gevoel, het maakt de straat ietsje schoner en je vormt een inspirerend voorbeeld voor anderen.

24 Bank.

Stap over op een duurzame bank, zoals ASN Bank of Triodos.

Op www.eerlijkegeldwijzer.nl kun je zien waar banken in investeren en dat is niet altijd een pretje.

25 Simpeler leven.

Hoeveel geld heb je werkelijk nodig? Koop eens wat minder en investeer liever in herinneringen. Want uit onderzoek blijkt dat mensen van een strandwandeling maken of een kop koffie drinken met vrienden bewezen blijer worden dan van een paar nieuwe sneakers.

De redactie

22 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Voor al uw voorkomende schilderwerkzaamheden o.a.  Buiten- en binnenschilderwerk  Houtrot- en lekkagereparatie  Plafond witten, muren sauzen Altijd vakwerk tegen de laagste prijs Voor meer info: www.huiscare.nl | 06 42067014 HuisCare Schilders voor een mooiere wereld!

Theo Hegeman Arnhem

Salvatorplein/Bakenbergseweg Z. Tel. 026 - 32 111 77 N. Tel. 026 - 44 33 876

Helen van der Meijden voedingsadvies en leefstijlcoaching

Gezonde leefstijl? Doen!

M 06-10141699 info@helenleefstijlcoaching.nl www.helenleefstijlcoaching.nl

Vier deskundige wijkgenoten over onze grootste duurzame uitdagingen

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 23

Foto: Jan Zwartjes v.l.n.r.: Paul Vlaar, Hans Nilessen, Mark Elbers, Bert Krikke en Margreet van Gastel

“We moeten toe naar een collectieve aanpak” Iedereen vindt duurzaamheid belangrijk. Waarom gaat verbetering dan toch zo langzaam?

Kunnen we de boel niet versnellen? In gesprek met vier wijkgenoten en specialisten die ieder vanuit hun eigen passie bezig zijn met de verduurzaming van onze leefomgeving.

Dat de aandacht voor duurzaamheid ook in onze wijk aanwezig is, bevestigt Mark Elbers. “De wijkvereniging heeft vorig jaar een enquête gehouden over wat ons als bewoners bezighoudt. De top 3 was inbraken en criminaliteit, verkeersveiligheid en duurzaamheid. Dan is duurzaamheid toch het eerste onderwerp dat boven de persoonlijke invloedsfeer uitstijgt.”

Hans Nillesen: “Voor mij werd het vier jaar geleden wel erg concreet met de klimaatverandering. Mijn oprit is het laagste punt van de Bakenbergseweg. In mijn kelder stond na een hoosbui 60 cm water.”

Margreet van Gastel: “En al dat water stroomde in drie minuten bij ons aan de Van Heemstralaan het souterrain binnen!“

Paul Vlaar beaamt dit. “De Werkgroep Hoogkamp Energie heeft vorig jaar in de kantine van de tennisvereniging vier informatieavonden over energie gehouden waar 70-80 mensen per avond naartoe kwamen. Het enthousiasme, ook van de zijde van de gemeente, is groot. Deze avonden waren in eerste instantie bedoeld om te informeren, maar in 2018 ook om te onderzoeken of er naast de scenario’s waar de gemeente mee bezig is, ook een scenario mogelijk is met een wijkwarmtepomp. Dit onderzoek loopt nu.”

Paul: “Duurzaamheid begint met een bewustwordingsproces. Je moet niet van één kant maar van alle kanten horen dat het anders moet. De één is er ook ontvankelijker voor dan de ander. Mensen die op een bijstandsniveau leven, hebben andere zorgen dan duurzaamheid. Dus in onze wijk zou het moeten lukken. Hier is ruimte om over duurzaamheid na te denken en erin te investeren.”

Hans: “Voor 2050 staan de klimaatdoelstellingen onder

24 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

druk. In Europees verband staan Luxemburg en Malta met 5% hernieuwbare energie onderaan de lijst. Wij staan daar net boven met 5,8%. Zweden zit nu op 53,9% hernieuwbare energie. Dat zegt genoeg.”

De meeste buurtbewoners schakelen duurzaamheid gelijk aan duurzame energie voor hun woning. Mark: “Op veel plekken zie je nu zonnepanelen verschijnen, veel mensen zijn ermee bezig. De gemeente moet met gasloos bouwen bezig om haar doelstellingen voor 2050 te halen. Je zou dan kunnen zeggen dat we vanzelf aan de beurt komen.

Maar wachten we totdat de gemeente wat gaat doen? Of gaan we zelf nadenken over wat kan?”

Met verschillende energiespecialisten aan tafel gaat het gesprek uiteraard over de energietransitie in de wijk. Er zijn echter meer thema’s die we moeten oppakken, zoals het zuinig omgaan met grondstoffen, producten en materialen: de circulaire economie. Margreet benadrukt dat we dat aspect van duurzaamheid de afgelopen decennia uit het oog verloren zijn. Op de boerderij waar haar man is opgegroeid, was vroeger alles al circulair. “De oudere generatie van ons is opgegroeid in een tijd dat zuinig omgaan met wat je hebt normaal was. Kunnen we kinderen misschien met ouderen in contact brengen, ze ouderen laten interviewen waardoor ze meer bewust worden van wat we hebben?

Hier zouden bijvoorbeeld scholen uit de wijk bij betrokken kunnen worden”.

Hans: “Misschien dat de oudere generatie dit helemaal niet herkent als duurzaamheid maar als zuinigheid. Je moet mensen de gelegenheid geven om ergens aan mee te doen.

Dan gaat hergebruik van producten ook in onze wijk leven.

Dat hebben we duidelijk gemerkt. Ik had onlangs tweedehandskleding nodig voor een aantal ziekenhuizen in ZuidAfrika voor vluchtelingenkinderen uit Zimbabwe. Na een oproep op NextDoor waren binnen twee uur al twee koffers vol goede kinderkleding langs gebracht.”

Margreet: “Het lenen van producten aan elkaar in de wijk is een goed voorbeeld van de nieuwe deeleconomie waar we heen gaan. Het beroemde straatboekenkastje is daar ook een leuk voorbeeld van.”

Mark: “Er zijn nu al concepten waarin je kledingabonnementen kan nemen en eens in de zoveel tijd een nieuwe broek krijgt en de oude weer terugstuurt. Ik zie me dat zelf nog niet doen, maar de jongere generatie staat hiervoor open. De jeugd gaat van bezit naar gebruik. Het is belangrijk om inspiratie en creativiteit van jongeren bij de wijkplannen te betrekken.”

Naast energie is de auto een belangrijk thema in de duurzaamheiddiscussie in onze wijk. Paul: “Ik rijd toch het liefst met het openbaar vervoer, zeker als ik naar het westen van het land ga. Als onze volgende auto zou ik het liefst een elektrische deelauto hebben. Maar dan heb ik wel medestanders nodig die met mij willen meedoen. Met z’n zessen één auto delen is dan mooi. Maar nog mooier is het om met 40 mensen meerdere auto’s te delen. De kans dat je misgrijpt, is dan veel kleiner. Het hebben van een auto is al veel minder statusgevoelig dan tien jaar geleden. Als we het opschalen naar bijvoorbeeld 400 woningen en 80 auto’s en we halen hier een professioneel bedrijf bij, dan kunnen we ook de energie van de zonnepanelen opslaan in de

accu’s van deze auto’s.”

Margreet beaamt dit, maar geeft ook aan dat er vaak wel een financiële prikkel nodig is. “Tegelijkertijd zijn er veel mensen in onze wijk die geen prikkel nodig hebben. Het moet voor die mensen duidelijk worden hoe ze investeringen gefinancierd kunnen krijgen en hoe ze kunnen meedoen!

“Wachten we totdat de gemeente wat gaat doen?

Of gaan we zelf nadenken wat kan?”

Bepaalde zaken moeten we dus collectief oppakken. Maar we moeten ook individueel aan de slag. Hoe krijgen we dit concreet? Margreet waarschuwt: “We moeten niet te idealistisch worden. Eerst polsen of mensen interesse hebben en dan een volgende stap maken. Wellicht is het goed om gemeenschapszin als hoofdmotto te gaan hanteren, want duurzaamheid moet misschien niet de boodschap zijn.

Mensen komen pas echt in beweging wanneer het ze raakt en wanneer het dichtbij komt.”

Mark: “We wonen in een wijk waar iedereen prima zijn eigen keuzes kan maken. En toch zou ik heel graag bepaalde zaken samen willen oppakken, omdat collectief aanpakken vaak effectiever is. Dat heeft ook een sociaal voordeel. Kijk bijvoorbeeld naar eenzaamheid onder ouderen. Die kunnen we tegengaan door samen te werken aan duurzaamheid.”

Zou het helpen om een top 10 samen te stellen met duurzaamheidonderwerpen waar we ons op zouden kunnen richten? Margreet: “Per onderwerp moeten we dan een trekker zoeken die bereid is om iets voor de wijk te gaan doen.

Hans: “Daaromheen moeten we een schil bouwen met mensen die ook wel iets willen doen. Daar weer omheen zitten de wijkbewoners die we stapje voor stapje erbij moeten trekken. Dat zou werken. We moeten alleen de trekkers vinden.”

Een collectieve aanpak zou bijvoorbeeld kunnen werken bij de herinrichting van de openbare ruimte. Sterrenberg is dit jaar en volgend jaar aan de beurt. Maar ook andere ideeën maken kans op succes, zoals het vasthouden van regenwater en duurzame energieconcepten op wijkniveau.

Mark: “Dit project start nu ongeveer. We moeten als bewoners met de gemeente meedenken.”

De vier experts zijn het erover eens dat we meer informatie en tips actief moeten gaan delen via wijkplatforms zoals NextDoor en de wijkwebsite. Hans: “ Dit themanummer over duurzaamheid zou een start kunnen zijn voor

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 25

een duurzaamheidsrubriek die ieder nummer terugkomt om de voortgang te monitoren en de boel aan te jagen.”

Bij de keuze van betrouwbare partijen voor bijvoorbeeld zonnepanelen of andere duurzame investeringen zou de wijkvereniging ook een rol kunnen spelen. Margreet: “Bij bijvoorbeeld duurzame energiesystemen zie je dat mensen keuzestress krijgen. Mensen weten niet wat ze het beste kunnen kiezen en dat maakt het ook moeilijk voor mensen om de stap te zetten. Ondersteuning bij keuzes in technische oplossingen bij panelen, financiering en subsidies zou al erg helpen. In de wijk is heel veel kennis aanwezig. Die kennis zou beter gemobiliseerd moeten worden.”

Bert Krikke Paul Vlaar (Bakenbergseweg) is actief in de Werkgroep Hoogkamp Energie waar inmiddels acht mensen in zitten. Energiebesparing en –transitie in de wijk zijn op dit moment focuspunten van de werkgroep. Hij werkte bij een landelijk kennisinstituut voor Zorg en Welzijn en onder meer in Groningen en Nijmegen aan stadsvernieuwing en sociale integratie. Hij is sinds 1,5 jaar met pensioen.

Mark Elbers (Van Heemstralaan) heeft zijn eigen bedrijf T3Plus (Transitie met Tempo en Tact) waarin hij bezig is met energietransitie in wijken, onder meer voor het energieloket Midden Gelderland (Arnhem, Rheden en Renkum). Hij is bestuurslid van de Wijkvereniging en trekker van de commissie Leefomgeving.

Hans Nillesen (Bakenbergseweg) is adviseur duurzame energie en energietransitie voor onder andere Schiphol. Daarvoor heeft hij onder meer gewerkt voor NUON in de vercommercialisering van groene stroom. Ook was hij politiek actief en werkte als vrijwilliger in Indonesië en Palestina aan duurzame ontwikkeling van het MKB.

Margreet van Gastel (Van Heemstralaan) is namens het ministerie van EZK ambassadeur Energie Uitdagingen 2020, gericht op de verduurzaming van het energieverbruik van MKB en MKB-plus. Daarvoor was ze wethouder Milieu, RO en openbare ruimte bij de gemeente Arnhem. Bovendien is zij onder andere betrokken bij de kringloopwinkels van 2Switch, het Watermuseum, en Klein Mariëndaal.

Column Lallend ten onder Vorig jaar zag ik een documentaire op tv. Verschillende belangrijke mensen uit het bedrijfsleven waren op excursie naar de Noordpool. Daar konden ze zien hoe hun werk klimaatproblemen veroorzaakt. De wetenschapper die hen rondleidde, vroeg aan het eind: “Ga je nu iets veranderen?” De grootste investeerder zei: “Waarom ik? Moet ik mijn prettige leven opgeven, terwijl anderen gewoon doorgaan? Geen denken aan.”

Daarom ben ik sceptisch over duurzaamheid. Ik geloof er niet in. Tenminste, niet als ik om mij heen kijk. Mensen zijn verslaafd aan comfort, vooral degenen die veel geld hebben. Juist zij moeten voor verandering zorgen, want zij zijn voor het grootste deel verantwoordelijk voor de shit waar vooral de armen mee worstelen. Dat gaat niet gebeuren, want we zitten allemaal gevangen in onze overtuiging dat de kwaliteit van ons leven afhankelijk is van economische groei.

Als je niet voor duurzaam bent, ben je verdacht. Dat vind ik wel lastig. Ik rijd namelijk graag groot en vuil.

Oei. Ik eet graag veel en vies. Sleeeeeeeecht. Ik zie graag veel van de wereld en maak aardig wat vliegkilometers.

Milieuvervuiler. Ik douche twee keer per dag en gebruik steeds een nieuwe handdoek. Verspiller. Ik ga niet doen alsof. Er zijn al genoeg huichelaars die op verjaardagen de duurzame peer uithangen maar intussen…

Geloof me: er zijn er veel meer als ik. Wij durven ons gebrek aan geloof in een duurzamere wereld niet uit te spreken. Niet meer. Misschien moeten we een geheim genootschap oprichten: de ridders van de vuile tafel.

Dan houden we bijeenkomsten in het geniep, in de Heilig Hartkerk bijvoorbeeld, want die komt toch nooit af. We schenken foute wijn, eten kipkluifjes en spareribs van de foute slager, vermaken ons met verhalen over bleke magere idealisten, en lallen liederen over de ondergang van de wereld. Zoals het strijkkwartet dat stug bleef doorspelen terwijl de Titanic zonk. Dat lijkt me wel wat.

Trouwens: die investeerder bleek een half jaar later al zijn vliegtuigen te hebben verkocht, reed elektrisch en investeerde alleen nog maar in duurzame startups.

Verrader!

Eric

26 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Dagboek van een duurzame (en gezonde) eter Maartje van den Berg

Je zou ’t misschien niet denken, maar duurzaam eten helpt enorm. Dat is minder kopen, minder eten, minder vlees, en minder weggooien. Moeilijk? We helpen een handje met dit dagboek van een lotgenoot.

06.30 uur De wekker gaat. Douchen, aankleden, naar kantoor.

Ontbijt is lastig in te passen in dit haastige leven. Croissant en cappuccino op het station kunnen mijn stofwisseling en portemonnee niet dagelijks aan. En eerder opstaan en even rustig gaan zitten voor een kopje thee en een boterham lukt me zelden; de snooze-functie van de wekker is sterker.

Gelukkig had ik gisteravond al havermout met mangosmoothie in de koelkast gezet. Daar gaat nu wat yoghurt bij en blokjes appel, bakje en lepel in de tas, en ik eet het onderweg in de trein lekker op.

Havermout: een lekker lang vol gevoel Qua duurzaamheid is havermout OK, net als de meeste andere granen.

Alleen rijst is duidelijk minder duurzaam; door de natte teelt daarvan komt er veel methaan vrij (‘moerasgas’) en dat is een sterk broeikasgas.

Als u zeker wilt weten dat uw havermout in Nederland is gegroeid – de minste energie is dan in het transport gaan zitten - dan is uw beste kans bij de biologische winkel (kijk op het etiket). Havermout is plantaardig, van nature rijk aan vezels en eiwitten, en bevat behoorlijk veel andere goede vitaminen en mineralen. Kies liefst een grove, ‘pure’ (ouderwetse) variant en geen fijne, gezoete of ‘snelle’, want die laatste is een stuk minder gezond. Als enige graan mag haver een gezondheidsclaim voeren: het is bewezen dat je door 30-60 gram haverproducten per dag te eten, het cholesterolgehalte in je bloed kunt verlagen. Door de vele vezels in havermout houd je lang een vol gevoel, en toch is de hoeveelheid calorieën beperkt (mits je er niet al te veel suiker of andere dingen bij doet natuurlijk). Dat is ook voor de planeet een voordeel: voor velen van ons is simpelweg minder eten namelijk de beste oplossing om duurzamer te eten. Door havermout als ‘overnight oats’ te laten wellen in plaats van te koken spaar je trouwens ook nog energie uit.

Tomaat: gezonde en verantwoorde snack Een tomaat uit Nederland is eigenlijk altijd een kastomaat, en in kassen wordt veel energie verbruikt. Maar de teelten van tomaat en komkommer zijn zó efficiënt dat de klimaatbelasting per tomaat wel meevalt. En de Nederlandse glastuinbouw is hard bezig met verduurzamen en energie besparen. Qua totale milieubelasting zijn Nederlandse kastomaten vergelijkbaar met Spaanse tomaten: in Nederland wordt meer energie gebruikt dan onder de Spaanse zon, maar in Spanje is weer meer water nodig en worden meer pesticiden en meststoffen gebruikt, die ook nog eens (vanwege de vollegronds teelt) meer vervuiling veroorzaken. En ojee: maar ongeveer 5% van de volwassen Nederlanders eet genoeg groente (aanbevolen is 250 gram per dag). Bij kinderen tussen de 7-18 jaar is dat zelfs maar 1%. Dat is slecht; je gaat er niet direct dood aan, maar te weinig groente (en fruit) eten verhoogt wel je kans op allerlei ziektes, en verlaagt je levensverwachting. Dus extra groente bij de lunch (in de vorm van soep, salade, tomaat, of gegrilde groenten) is een goed idee, net als snacken met worteltjes of komkommer.

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 27

09.30 uur Lekker, een kopje koffie. Daar ben ik echt aan toe. Gelukkig serveert mijn werkgever biologische, fairtrade, en duurzame koffie van een prachtig bedrijf uit Arnhem, dus ik kan zonder schuldgevoel genieten. Doe er nog maar één!

Kaas en yoghurt: gezond maar niet erg duurzaam

Banaan/appel/mango smoothie: lekker onschuldig Bananen komen van vér – is dat dan nog wel duurzaam? Nou, gelukkig valt dat mee, omdat bananen gezellig met héél veel tegelijk per schip naar Nederland komen.

Datzelfde geldt trouwens voor mango’s.

Nederlands fruit van het seizoen (zoals appel) is over het algemeen duurzamer.

Maar over fruit dat per schip uit de tropen komt hoeft u zich niet al te schuldig te voelen. Echt on-duurzaam is fruit dat wordt ingevlogen uit verre landen (zoals blauwe bessen uit Argentinië of frambozen uit Mexico). Wist u trouwens dat smoothies die u in de winkel kant-enklaar koopt, vaak in de fabriek gemaakt zijn van afgekeurd fruit? Op die manier wordt er dus minder weggegooid. Maar let op: als u thuis smoothies zelf maakt, gooit u waarschijnlijk juist méér weg. Dat is relevant als het om duurzaamheid gaat: ongeveer 30% van al het geproduceerde eten gaat verloren vóór het is opgegeten.

Dat weggegooide eten zou ruimschoots voldoende zijn om alle ondervoede mensen op de wereld genoeg te eten te geven.

Zuivel – en dan vooral kaas - is na vlees de meest milieubelastende voeding. Dat komt voor een deel door de werking van het spijsverteringskanaal van koeien. Plat gezegd laten die veel boeren en scheten. Daar zit methaan in. En voor één kilo kaas is ongeveer tien liter melk nodig! Daarnaast krijgen melkkoeien tegenwoordig veel soja te eten, die bijna altijd geïmporteerd wordt uit verre landen zoals Brazilië. Niet erg duurzaam. Een lichtpuntje: Nederlandse melkkoeien krijgen sinds 2015 alleen nog ‘goede’ soja te eten: soja waar geen oerwoud voor is gekapt. Dus Nederlandse zuivel is op dat punt écht beter dan zuivel uit het buitenland. Daarnaast is een Nederlandse zuivelboerderij over het algemeen schoon, efficiënt, en redelijk diervriendelijk. Zuivel is ook gezond. Er zitten veel goede voedingsstoffen in, en de gezonde bacteriën in yoghurt en kwark zijn goed voor je darmen. Onderzoek lijkt uit te wijzen dat consumptie van ongeveer 400 gram zuivel per dag het risico op bepaalde ziektes (zoals darmkanker en diabetes) verlaagt. Maar vooral volvette zuivel bevat nogal wat calorieën en verzadigde vetten, dus eet/drink het met mate. En beschouw kant-en-klare zuivelproducten en ijs écht als extraatje: ze zijn meestal niet per se ongezond, maar ze bevatten veel suiker, veel calorieën, en soms allerlei rare toevoegingen. Naturel yoghurt of kwark, zelf opgeleukt met vers fruit, een handje muesli of een schepje suiker, een scheutje siroop of een beetje honing is een veel beter idee.

Minder eten verspillen is (naast minder eten) dus één van de beste manieren om duurzamer te leven.

Bananen zijn gezond. Ze bevatten vitamines, mineralen, en vezels.

Net als ander fruit overigens – de mix van gezonde stofjes is in iedere soort fruit alleen weer net een beetje anders. Wissel dus lekker af.

Slechts 10% van de Nederlanders eet genoeg fruit (200 gram is de richtlijn tegenwoordig) dus een banaantje kan er altijd bij. Let op: smoothies zijn niet net zo gezond als vers fruit of groente: er zitten veel minder vezels in, en er is soms suiker aan toegevoegd.

12.00 uur Lunch. De kantine stroomt vol met collega’s die allemaal erg veel honger lijken te hebben.

Het is toch bepaald niet gratis hier. Ik ga voor een kopje ‘no waste’ groentesoep, gemaakt van de groenten van gisteren die op deze manier niet hoeven te worden weggegooid. Ik neem er een volkoren broodje bij, dat ik zelf fris beleg met kaas en tomaat. Jummie.

28 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

15.30 uur Trek! Maar de werkdag duurt nog best lang. Gelukkig heb ik eerder vanmiddag in de kantine een banaan gekocht. Die smikkel ik nu lekker op bij een kopje thee.

Ei: minst milieubelastende dierlijke product Eieren belasten van alle dierlijke producten het milieu het minst. Minder dan vlees, maar ook minder dan zuivel.

Dat komt doordat een kip in haar leven heel veel eieren legt, en ook nog eens relatief minder voer nodig heeft dan andere landbouwdieren - en geen boeren en scheten laat. Aan het eind van het leven van de kip wordt het vlees dan ook nog gebruikt. Ei is heel gezond; er zitten veel voedingsstoffen in, waaronder een aantal die lastig uit plantaardige voeding te halen zijn.

Dat eieren ook ongezond kunnen zijn, vooral voor je cholesterol, daar wordt tegenwoordig wat genuanceerder over gedacht. Een ei per dag is voor de meeste mensen prima. Dus vindt u een vleesloze dag wat kaal? Eet dan ei.

Of probeer eens een alternatief uit het groeiende assortiment plantaardige vleesvervangers (‘vegetarische burgers’).

MaDiWoDo-soep: de ultieme restjesverwerker Groentesoep is de ultieme restjesverwerking. Net zoals de cateraar op mijn werk iedere dag ‘No waste’ groentesoep serveert, maken wij thuis regelmatig soep van de gekreukelde slappe spulletjes die verschijnen onderin de groentenla. Onze soep heet dus (op vrijdag) MaDiWoDo-soep. Mits niet rot of beschimmeld, zijn die oude groenten nog prima voor in de soep.

Het recept varieert nogal, maar de basis is altijd dezelfde: een gesnipperd uitje (en eventueel knoflook als u daarvan houdt), een grote of een paar kleine aardappels in blokjes (of zoete aardappel of knolselderij), bouillon en water. Groenten erbij (harde groente zoals wortel moet lang meekoken, zachte groente zoals sla heel kort), gaar laten koken, en dan met de staafmixer tot een gladde soep pureren. Naar wens verdunnen met heet water of romiger maken met een scheut melk of een klodder room. Of kruiden toevoegen. Of andere restjes, zoals reepjes ham of koude kip, geraspte kaas of croutons van oud brood. En natuurlijk peper en zout niet vergeten.

19.00 uur Eindelijk thuis en hoera: mijn liefhebbende echtgenoot heeft al gekookt. Sla-soep vandaag (of eigenlijk sla-rucola-andijvieaardappel-soep) met brood, ei, olijven en pesto.

En een glaasje witte wijn.

Het weekeind kan beginnen.

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 29

Beste buurtgenoten...

De jonge generatie nog niet zo milieubewust? Echt wel! Neem nu Tessel, Minte en Lieke. “Van onze aarde is er maar één. Daar moeten we zuinig op zijn.”

Ik schrijf deze brief aan jullie, omdat ik graag zou willen dat wij allemaal in de toekomst goed kunnen leven. Daarom moeten we groener gaan leven.

Dat kunnen we doen door energie te besparen of minder water te gebruiken, maar ook door afval te scheiden. Ook is het beter om geen plastic tasjes te kopen in de supermarkt, maar om je eigen tas van thuis mee te nemen. Voorbeelden van energie besparen zijn lampen uit doen als de zon schijnt of als je niet thuis bent. En doe de koelkast goed dicht, zodat er geen kou kan ontsnappen. Water kun je besparen door bijvoorbeeld een douchezandloper te gebruiken, de kraan niet open te laten staan als je je tanden poetst, of wat minder water in je bad te doen, of een regenton in de tuin te zetten om de planten water te geven. We kunnen ook groener gaan leven door brood niet in plastic zakjes te doen maar in stoffen zakjes of broodtrommels. Of met de fiets naar school of werk te gaan.

Dit stukje heb ik geschreven, omdat er van onze aarde maar één is en daar moeten we zuinig op zijn. Ik hoop dat jullie door deze brief groener gaan leven.

Tessel (11)

1. Als het eten niet op is, doe het dan in de koelkast voor een volgende keer.

2. Als je een pit hebt van je vrucht, stop die dan in de grond.

3. Ga met de fiets, niet met de auto.

4. Geef kleren aan iemand anders als je ze niet meer past.

Minte (7) Dit jaar heb ik eindexamen VWO gedaan, en ik ben erover na aan het denken om na mijn tussenjaar Global Sustainability Science in Utrecht te gaan studeren. De studie gaat over een duurzame samenleving en kijkt naar aspecten als technologie maar ook naar sociale en politieke aspecten. Zelf probeer ik in het dagelijks leven ook een beetje op het milieu te letten door minder vlees te eten en zo nu en dan tweedehands kleding te kopen. Toch betrap ik mezelf er soms wel op dat ik bijvoorbeeld te lang douche, de lampen te lang aan laat staan of het afval niet perfect scheid. Dus probeer ik vanaf nu een timer te zetten tijdens het douchen en wanneer ik iets weggooi eerst de app Afvalwijzer te checken. Ik merk ook om me heen dat mensen zich steeds meer bewust worden van het effect van ons eigen handelen op het milieu. In de straten zie je steeds meer zonnepanelen en de schappen van de supermarkten vullen zich met meer en meer biologische producten. Ook tijdens het maken van mijn profielwerkstuk over het ontzouten van zeewater heb ik gezien dat er een heleboel duurzame technieken in ontwikkeling zijn. Op school hebben we ook elk jaar wel een hoofdstuk over groene chemie of koolstofkringlopen. We gaan dus een stapje in de goede richting.

En dat is fijn, want alle kleine beetjes helpen!

Lieke (17)

Cold turkey op de NIVO

Te ks Te t: Ar ke tw ni n i n g: N u St e r hn re

30 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Hennie en Henk staan op het punt om cold turkey op de NIVON-tour te gaan. En dat is wennen. Een verhaal.

Hennie: “Zullen we afspreken dat we geen ruzie maken, Henk? Ik bedoel: ik weet hoe dat vaak gaat bij ons.” Hennie draait de dopjes op het ventiel terug en test de band met extra gewicht.

Henk: “Kan. Maar de kans is groot dat ’t anders loopt. Jij wilde dit namelijk per se he, dat wil ik wel gezegd hebben.”

Hennie: “Maar we waren het er toch over eens dat we niet zouden gaan vliegen dit jaar? Je zei zelf: vliegen is nog erger dan een jaar lang met een stokoude diesel-Mercedes naar Amsterdam op en neer…”

Hennie en Henk pakken hun tourfietsen in voor een duurzame vakantie in Midden-Frankrijk. Even helemaal anders. Lekker, al moet Henk een beetje wennen aan het gebrek aan comfort dan hen lijkt te wachten. Maar Hennie is om. “Het lijkt me nu juist zo leuk om te proberen het eens echt helemaal anders te doen. Zoals jouw broer vorig jaar, weet je nog?! Ik vond dat heel erg leuk zoals hij dat deed.”

Henk schudt het hoofd: “Kees heeft ze nooit helemaal op een rijtje gehad, Hennie. Die hing de theezakjes aan de waslijn te drogen.”

Hennie: “Maar hij deed het toch maar. En hij kocht voor zijn vakantie niks nieuw. Dat moeten wij ook doen. We hebben nog zat op zolder liggen. En de rest kunnen we lenen. De

slaapzakken bijvoorbeeld…”

Henk: “Toch geen slaapzakken?”

Hennie: “Jawel. De buren hebben aangeboden om…”

Henk gooit zijn armen in de lucht: “Nee Hennie, echt niet.

Ik ga niet in die zak van Berend liggen. Die vent stinkt naar afgewerkte olie. Geen denken aan”, en hij sjokt met de fietspomp terug richting schuur.

Hennie: “We kunnen ze toch even laten stomen voordat we op pad gaan?”

Henk: “Is ook niet erg milieuvriendelijk, he”, klinkt t uit de schuur. En terwijl hij zijn hoofd grijzend om de hoek steekt: “Misschien zelf even door een sopje halen van natuurazijn?”

Hennie: “Nou ben je cynisch, Henk. Dat is niet leuk. Ik zag trouwens dat je zeep en shampoo had ingepakt. Dat kan echt niet. We kunnen daar elke dag in een meertje zwemmen dus we wassen ons alleen met water.”

Henk: “Moeten we dan weken ruften?!”

Hennie: “Dat hoeft helemaal niet. Ik wil mijn huid en haren gewoon graag een beetje rust geven. Ik heb gehoord dat je daarna veel minder verzorgingsproducten nodig hebt. Dus pak maar weer uit.”

Henk: “Jezus. Dan ook geen tandpasta!”

Hennie: “Die is flauw, Henk. Je weet dat ik snel uit mijn

ON-tour mond stink!”, en ze trekt een zuur gezicht.

Henk: “Even iets anders. Ik wil wel mijn hengel mee. En de barbecue. Lekker een visje bakken op een zelfgemaakt vuurtje.

Glaasje wijn erbij. Echt vakantie.”

Hennie: “Eh… ja, prima die hengel hoor. Maar ik dacht eigenlijk meer aan groenten, Henk. We gingen deze keer op de veganistische tour, weet je nog?! Nou ja, als jij per se wilt vissen, best. Maar dan eten we jouw vis wel rauw, want bij die zelfgestookte vuurtjes komt ontzettend veel roet vrij en dat is de pest voor het milieu. We eten gewoon lekker lokaal groen, noten, peulvruchten, granen, dat soort dingen. En wijn is de pest voor je lijf. Dus die doen we ook niet.”

Henk: “En mijn eigen zonnebrand? Had je die weer weggelegd?

Ik zag ‘m nergens. Je kent mijn huid. Ik ben binnen een week rijp voor een transplantatie.”

Hennie: “Hmmm… ja, dat is lastig. Want die tube van jou is in wezen een chemische fabriek op schaal. Ik heb pas ergens gelezen dat frambozenpitolie eigenlijk precies hetzelfde werkt en dat is veel minder milieubelastend.”

Henk: “Ab-s-o-l-u-u-t- niet, Hennie. Geen denken aan.

Frambozenpitolie, kom op zeg!”

Hennie: “En we kunnen ook niet poepen op het toilet, he. Daar op die camping is geen WC. We doen het in het bos en vegen met gras en blaadjes.”

Henk: “Ook niet ’s nachts, als niemand het ziet?”

Hennie: “Nee, ook niet ’s nachts. We kiezen hier toch zelf voor?

Nee, en ook geen zaklamp, want daar zitten batterijen in.”

Henk: “Jij ’s nachts naar buiten zonder zaklamp? Hoor ik dat goed? Je krijgt de vliegende paniek in het donker.”

Hennie glimlacht triomfantelijk: “Ik neem een knijpkat mee. Heb ik al met je broer geregeld. En de oplader van de telefoon, die moeten we niet vergeten. Anders kan ik mijn moeder niet bellen.”

Henk: “Zou wel lekker rustig zijn…”

Hennie: “Heb van je broer de lader op zonnecellen geleend.

Daar kan mijn E-reader ook op. Oh ja, en geen souvenirs, he?! Nee, ook geen theelepeltjes voor je zus. Die industrie is verschrikkelijk milieubelastend. Dat moet ze maar begrijpen.

Waar heb je trouwens onze Doppers? Die moeten echt mee. Niks zo vervuilend als weggooiplastic. En ik vind dat je wel erg veel handdoeken hebt klaargelegd, Henk. We kunnen best wat langer met één exemplaar.”

Henk staart een tijdje naar de volgepakte tassen op zijn fiets en zegt dan: “We mogen wel weinig, he?!”

Hennie: “We wilden toch duurzaam?”

Henk: “Enig idee hoeveel we gaan besparen nu we niet met het vliegtuig gaan en niks slechts doen?”

Hennie haalt haar schouders op.

Henk: “Heel veel. Dan heb ik nog wel een goed idee”, en hij keert zich tot zijn vrouw: “Als we het bedrag dat we uitsparen nu eens opzij leggen voor de volgende vakantie. Dat is ook duurzaam.”

Hennie: “Henk, wat een geweldig idee!”

Henk: “Eh… eigenlijk heb ik dat al gedaan. En van dat bedrag heb ik voor onze trouwdag in het najaar meteen maar een weekendje Londen geboekt. Was een aanbieding van 'Sunweb'.

Spotgoedkoop.”

Hennie: “Maar…”

Henk: “Uh uh, nu even geen gemaar. We hoeven niet het hele jaar voor groen te gaan, he?!”

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 31

Lekker op de fiets Wij zijn fanatieke fietsers. Ikzelf doe bijna alles op de fiets. Voor het milieu en voor mijn gezondheid. Toen zoon Max een jaar of zes was, zijn we in een paar etappes van ongeveer 40 km per dag richting Nijverdal gefietst. Voor de mooiste routes maken we gebruik van de fietsknooppuntborden met Max als navigator. Deze eerste keer bleven we enthousiast, omdat we tien dagen prachtig weer achtereen hadden. We rijden op een gewone Gazellefiets en het motto is ‘travel light’, korte broek met T-shirt. Ondanks het befaamde Nederlandse weer zijn we maar één keer echt verregend in de Biesbosch en met de trein huiswaarts gegaan.

Inmiddels zijn we lid van Vrienden of de Fiets en slapen op de route vaak bij mensen thuis. We kiezen dan een logeeradres met een apart gedeelte.

Vaak is dat een tuinhuisje, blokhut of omgebouwde garage. Het leuke is dat je nooit weet waar je precies terecht komt. Je boekt een bed en een ontbijt en de invulling is heel divers. Vorig jaar hebben we met onze Italiaanse schoonzus en zwager via Doesburg naar Zutphen gefietst. We logeerden in een mooi stadshuis, de eigenaar had het ontbijt klaar gezet en wij zouden de deur achter ons dicht trekken. Onze Italiaanse familie verbaasde zich over zo veel vertrouwen. Dat is uiteraard heel bijzonder. Mensen die fietsers hosten, doen dat echt voor hun plezier.

Algemeen gaan we na aankomst een hapje in een restaurant eten in de plaats waar we die nacht zijn, maar we hebben ook wel eens pizza gehaald en gegeten op ons eigen terrasje. Voor lunch halen we vaak een vers stokbrood en wat brie en yoghurt en zoeken dan een mooi plekje in het bos of aan een rivier om daarvan te genieten.

De vakantie begint meteen als je je eigen tuinpad afrijdt. Je bent heerlijk buiten in de natuur en ziet hoe mooi Nederland is. Je ontdekt een verscholen theetuin in de Achterhoek, een mooi terras in de duinen, een veerpondje bij Zwolle waarbij je door een man op blote voeten naar de overkant getrokken wordt. We blaten tegen de schapen en hinniken tegen paarden. Wie het meeste antwoord krijgt, heeft gewonnen.

Marion van Aggelen (Van Ruisdaelstraat)

32 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Wijkagent Remco Boshuizen pleit voor oplettend samen wonen en leven:

“Sociale veiligheid maak je samen” Iedereen heeft er dagelijks mee te maken: sociale veiligheid. En die speelt een grote rol in duurzaam samenleven, weet ook Remco Boshuizen. Hij is sinds afgelopen zomer wijkagent in onze mooie buurt. Zijn devies: hoe meer onderling contact, hoe beter.

Tekst en foto: Lidwien Pikkemaat Een bijzondere ervaring om de wijkagent in ambtskledij op bezoek te krijgen. Vooral het typische politiesnoertje bij zijn oor intrigeert me. Ook kan ik niet om de opvallende politiefiets heen die nu voor mijn huis geparkeerd staat.

“Die wordt vast niet zo gauw gestolen”, grap ik bij onze kennismaking. Maar ook de politie is wel eens doelwit van gespuis, begrijp ik uit zijn reactie.

“Sociale veiligheid ontstaat door contact”

Ik val maar gelijk met de deur in huis, en vraag hem direct om een omschrijving van het begrip ‘sociale veiligheid’.

“Dat is het samenwerken van burgers onderling”, antwoordt hij prompt. “Soms speelt ook de Gemeente daarin een rol. Maar het gaat toch voornamelijk over het contact met elkaar, als bewoners van een wijk.” Hij legt uit dat het iets informeels kan zijn, zoals een kopje koffie drinken bij de buren. Maar ook de activiteiten die in de buurt worden georganiseerd spelen daarin een belangrijke rol. Eigenlijk ontstaat contact bij élke gelegenheid waar mensen elkaar ontmoeten. “Door de binding die dan ontstaat, wordt sociale veiligheid gecreëerd”, stelt hij.

Als wijkagent heeft hij daarin een ondersteunende rol. Hij is als het ware de schakel tussen de burgers en de politie.

Hij komt bij veel mensen thuis en geniet daar erg van. Met zijn ‘politie-kunde’ draagt hij zo zijn steentje bij aan dat gevoel van sociale veiligheid.

“Vooral wijzelf hebben invloed”

Onlangs is er een enquête gehouden door commissie Leefbaarheid van onze wijkvereniging onder alle 1700 adressen in de buurt. Er kwamen ongeveer 325 reacties.

Vele thema’s passeerden daarbij de revue (zie kader). Uit de enqûete blijkt, dat het thema ‘veiligheid’ wat extra aandacht verdient. Weliswaar vindt 73% van de ondervraagden dat de wijk veilig is, dan nog is die andere 27% het daar niet mee eens. Er is met name angst voor inbraak en autodiefstal. “Dus”, zegt Remco,”hebben we hier met z’n allen nog iets te doen.” Want dat niet alleen de politie en de Gemeente invloed kunnen uitoefenen op het aantal inbraken en diefstallen maar vooral ook wijzélf, dat staat wat hem betreft als een paal boven water.

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 33

“Veel inbraken mislukken”

Hij vertelt dat in onze wijk het aantal inbraken de afgelopen jaren flink is gedaald. Deze score is geheel in overeenstemming met de landelijke trend. Om even wat cijfers te noemen: waren er in 2014 nog 24 inbraakmeldingen (waarvan 11 pogingen en 13 gelukte inbraken), in 2017 waren het er nog ‘maar’ 13 (verhouding 7:6). “Natuurlijk is iedere inbraak er eentje teveel,” geeft hij meteen toe. “Maar de meeste pogingen zijn mislukt vanwege het goede hangen sluitwerk. Daaruit is dus te concluderen dat een inbraak redelijk te voorkomen is.”

Het blijft natuurlijk een persoonlijke keuze om het hang- en sluitwerk in je huis wel of niet te vernieuwen. De authentieke sfeer van bijvoorbeeld glasin-lood ramen, die je in onze buurt nog regelmatig vindt, is natuurlijk onvervangbaar. Tegelijkertijd heeft het, wanneer er dan via zo’n raam wordt ingebroken, wel flinke impact op het veiligheidsgevoel in de rest van de straat. Het is dus maar wat je belangrijk vindt. “Een lastige discussie”, geeft hij toe. “Inbraken zijn op zich niet te voorkomen, maar je kunt er wel veel invloed op uitoefenen met je eigen gedrag.”

“Netwerken zijn belangrijk”

Remco fietst en wandelt als wijkagent nog niet zo lang door onze buurt. Zijn indruk is echter al heel positief. Hij vindt het hier goed georganiseerd. De Buurtvereniging is actief en mensen hebben best veel contact met elkaar. Er zijn ook buurten waar dat héél anders is. Hem valt ook op, dat de relatief grote groep oudere mensen die hier woont, vaak goed functionerende

netwerken hebben. Naaste buren houden dan bijvoorbeeld even een extra oogje in het zeil, of de kinderen komen wat vaker langs. Als je ouder wordt, neemt het risico op eenzaamheid logischerwijze toe en dat werkt al gauw het gevoel van sociale onveiligheid in de hand. Zijn ervaring in onze wijk is echter, dat het meestal niet zo nodig is om als wijkagent wat extra hulp aan te bieden als mensen ouder zijn en alleen wonen. Dat is zeker iets om trots op te zijn.

Dat het meer op elkaar letten zoveel positief effect kan hebben, geldt natuurlijk niet alleen voor oudere mensen maar voor ons allemaal. “Ik vind het heel normaal dat als je naar buiten stapt je even om je heen kijkt en veranderingen in je omgeving in je opneemt. Staat er zomaar ergens een raam of deur open of blijven de gordijnen lange tijd dicht, terwijl dat anders niet het geval is? Stap dan op de buren af en bel eens even aan.” Het moet natuurlijk ook weer niet teveel worden. “In elk geval is de rol van de politie beperkt in het totale gevoel van veiligheid”, stelt hij resoluut. “Je hebt met je eigen gedrag zoveel méér invloed daarop.”

“Meer contactmomenten”

Remco hamert erop, dat de allergrootste invloed uitgaat van meer contactmomenten. Als ik naar een leuke tip daarvoor vraag, schiet hij in de lach en noemt meteen het fenomeen ‘running dinners’.

In de Hoogkamp zijn er straten waar dit al wordt gedaan, vertelt hij. Een ‘running dinner’ is het samen eten met buren uit de eigen straat. Het voorgerecht wordt genuttigd bij buur A, het hoofdgerecht bij buur B en het toetje bij buur C. Lachend noemt hij ook nog de ‘after borrel’. Zo kom je tijdens een meergangenmaaltijd in elk geval gezellig bij elkaar over de vloer.

De kracht van de boodschap zit in de herhaling.

Dus mensen: deelnemen aan allerlei evenementen, alles waarbij ‘samen-dingen-doen’ een rol speelt, dat vergroot het gevoel van sociale veiligheid het allermeeste. En dat kan ook iets héél simpels zijn, zoals dat kopje koffie drinken bij de buren.

325 Ingevulde enquetes leren…

Opvallende uitslagen:

Top 3 prioriteiten:

1. Goed bereikbare wijk (95%) 2. Veilige omgeving (73%) 3. Aantal ontmoetingsplekken (27%)

1. Inbraken/criminaliteit (47%): veel inbraken, auto-inbraken en diefstal, politie/handhaving, niet zichtbaar of aanwezig in wijk, weinig sociale controle, toename onveiligheidsgevoel 2. Verkeersveiligheid (34%) 3. Duurzaamheid/energie (31%)

Percentage ‘ouder dan 60 jaar’ (53%) en ‘samenwonend zonder kinderen’ (47%) is meeste vertegenwoordigd.

34 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

KORT E Wei wordt duurzaam wandel- en speelterrein De grasstrook langs de Schelmseweg is sinds enkele jaren niet meer verpacht als paardenwei en heeft de bestemming groen/park gekregen. Een groep studenten van de Hogeschool Larenstein is, in opdracht van de gemeente, met de wijk in gesprek gegaan om te kijken welke ideeën er leven rondom gebruik en inrichting van het terrein.

De studenten hebben, na onderzoek ter plekke en gesprekken met belanghebbenden in de wijk en de gemeente op 28 november jl. een wijkavond georganiseerd.

Deze was met 65 deelnemers een groot succes en leverde veel ideeën en enthousiasme op. Bij die bijeenkomst meldde zich een projectgroep met vertegenwoordigers van wijk, school en gemeente. Deze zijn tot nu toe vier keer bij elkaar geweest en kwamen uiteindelijk tot een schetsontwerp (zie kaartje).

Belangrijkste gemene deler is, dat het zicht over het open grasland van het terrein behouden blijft, evenals de sportveldjes, het bosje nabij de Amsterdamseweg en de ruimte die het terrein biedt om te wandelen, te sporten en

te spelen. Die elementen zijn daarom in het schetsontwerp gehandhaafd.

Open grasland blijft open, de olifantspaadjes worden half verhard. Dat vergemakkelijkt het lopen. Parallel aan de fietspaden komt een licht slingerend eveneens half verhard struinpad met her en der een kleine boom of boomgroep, mogelijk halfstam fruit. Duurzaamheid en biodiversiteit krijgen meer de ruimte door het grasland te laten verruigen tot een bloemrijk grasland. Alleen het gras van de sportveldjes wordt nog regelmatig kort geschoren.

Voor de hartenwens van ruim 300 kinderen en ouders, namelijk een natuurlijk speelterrein voor de buurt én de school waar ook een fietscrossbaantje aangelegd kan worden, is plek ingeruimd achter ’t Panorama. Hoe dat er precies uit gaat zien, wordt in samenspraak met de wijk verder uitgewerkt. Dat laatste geldt ook voor de eventuele plaatsing van enkele zitbankjes langs het struinpad en de aanleg van een jeu-de-boulesbaan.

Op 4 september a.s. wordt een inloopavond georganiseerd in ’t Panorama. U ontvangt daarvoor nog een uitnodiging.

U kunt dan meer informatie krijgen over het ontwerp en uw gedachten delen over de bankjes, de jeu-de-boulesbaan en de inrichting van het speelterrein. U bent van harte welkom.

Voor vragen of informatie: Henk.Wentink@arnhem.nl of m.van.londen@bspanorama.nl

Vanuit de werkgroep Leefomgeving De afgelopen periode zijn we druk geweest met een aantal belangrijke onderwerpen. Zo werd de wijk overladen met indringende housemuziek op 5 mei. We zijn met de gemeente in overleg over hoe we de communicatie voor en na zo’n evenement kunnen verbeteren, zodat bewoners niet verrast worden door dit soort evenementen. Natuurlijk moeten bij de vergunningverlening de juiste uitgangspunten worden gehanteerd en waar nodig ook gehandhaafd. Van normoverschrijding is blijkbaar geen sprake geweest, en toch hebben veel mensen een kater overgehouden van het housefestival op een prachtige voorjaarsdag. Binnenkort start ook het proces van groot onderhoud in de Sterrenberg. We gaan als werkgroep eerst kennismaken met de projectleider van de gemeente, en zullen inbrengen veel waarde te hechten aan een proces waarin bewoners actief worden betrokken. Zodat in het ontwerp en de uitvoering goed op hun wensen kan worden ingespeeld. En we lopen binnenkort een ronde door de wijk met een gemeentelijk adviseur op het gebied van verkeer en parkeren. Dit vanwege de parkeerdruk in sommige straten op de Hoogkamp en mogelijk onveilige situaties in onze wijk. We gebruiken daarbij uw informatie die we hebben verkregen uit het wijkonderzoek van een paar maanden geleden. Zijn er onderwerpen die volgens u de komende tijd extra aandacht vragen of wilt u meedenken met onze werkgroep?

Uw reactie is van harte welkom op leefomgeving@penseelstreek.nl.

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 35

N KLEIN Natuurexcursies in Heemtuin De Heemtuin in Presikhaaf is bij veel Arnhemmers nog onbekend. De natuurgidsen van IVN brengen hier graag verandering in. De heemtuin is uniek door de kristalheldere beek en de twaalf verschillende landschapstypen. Je vindt er moeras, iepen-/essenbos, schrale graslanden, heidegrond, uiterwaarden en een roggeakker. Dit zijn biotopen die rond Arnhem voorkomen. Honderden soorten planten, waaronder tientallen zeldzame, groeien hier. IVN Arnhem organiseert bijna elke maand op zondag om 14.00 uur een gratis excursie onder deskundige leiding. Lijkt dat je leuk? Doe dan mee op 15 juli (zintuigen), 12 augustus (cultuur, geschiedenis en geologie), 2 september (eetbare Heemtuin), 7 oktober (herfst en paddenstoelen) of 21 oktober (kinderactiviteit rond herfst en paddenstoelen). Of ga op eigen gelegenheid wanneer het jou uitkomt. De tuin is alle dagen, behalve zaterdag, geopend van 09.00-16.00 uur en ligt tegenover de Stadsboerderij Presikhaaf aan de Ruitenberglaan 4.

Samen eten in het najaar Iedere tweede vrijdag van de maand bieden wij maximaal dertig bewoners van onze wijken en het Burgemeesterkwartier de gelegenheid om samen in ongedwongen sfeer te eten. Het wijkdiner is een initiatief van de beide buurtverenigingen en de kerk, met als doel de saamhorigheid en verbondenheid in de wijk te vergroten.

Vanaf september 2017 wordt het diner iedere tweede vrijdag van de maand gehouden in De Bakermat. Het diner wordt geserveerd als een lopend buffet zodat je geregeld, als je dat wilt, van plaats kunt wisselen om zo veel mogelijk mensen te ontmoeten. En met dieetwensen wordt uiteraard rekening gehouden. De volgende wijkdiners zijn op 14 september, 12 oktober, 2 november en 14 december. Plaats: De Bakermat, Van Nispenstraat 139. We beginnen om 17.30 uur en sluiten rond 20.30 uur af. De kosten voor het driegangen diner inclusief wijn of sap en koffie zijn €10. Opgave, uiterlijk twee dagen van tevoren, bij Lidy Boessenkool (lboessenkool@ upcmail.nl, 06 46765996) en Cathy Baart de la Faille (cathy@baartdelafaille.nl, 06 25428594).

Themaochtenden in De Bakermat De themaochtenden vinden plaats op elke tweede dinsdag van de maand in de Bakermat van 10.15 tot 12.00 uur. Er wordt een bijdrage gevraagd van € 3,-.

De Bakermat bevindt zich op de hoek van de G.A. van Nispenstraat en de Izaak Evertslaan.

Dinsdag 11 september 2018 Geallieerde luchtfoto-spionage boven Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder bij de Slag om Arnhem door Robert Voskuil. Het gebruik van luchtfotografie door de geallieerden gedurende de Tweede Wereldoorlog,was één van de belangrijkste manieren om informatie over het bezette West Europa te verzamelen. In de lezing zal met behulp van een groot aantal voorbeelden worden ingegaan op de rol van de luchtfoto’s bij de spionage boven Nederland, vooral voor, tijdens en na de Slag om Arnhem. Deze luchtfoto’s vormen nu een belangrijke en kostbare historische bron van informatie.

Dinsdag 9 oktober 2018 Ouder worden en kwaliteit van leven door Marja Jellesma-Eggenkamp, klinisch geriater n.p. We worden steeds ouder. De levensverwachting neemt toe, net als het aantal jaren met als goed ervaren gezondheid. Wat betekent dit voor de kwaliteit van leven als je ouder wordt? Gaat het om wat je niet meer kunt of juist om wat je nog wél kunt en wilt betekenen? Elke oudere bepaalt zelf wat het meest bepalend is voor zijn/ haar kwaliteit van leven. Dit kan de lichamelijke of geestelijke gezondheid zijn, maar ook het hebben van sociale contacten en activiteiten, religie en je financiële situatie. Wat kun je zelf doen om de kwaliteit van leven te behouden of te verbeteren bij het ouder worden?

Dinsdag 13 november 2018 TOLSTOJ, de zoektocht naar jezelf en de zin van het leven door Elena Bronnikova, docente Rusland & Oost-Europa. Leo Tolstoj stierf meer dan 100 jaar geleden, maar blijft nog altijd heel populair overal in de wereld. Zijn boeken worden gelezen en herlezen, want Tolstoj voert met ons een openhartig gesprek van mens tot mens over de eeuwige thema's: liefde, dood, lotsbestemming, oorlog en vrede, de zin van het leven...

Dinsdag 11 december 2018 De pianomuziek van Franz Schubert 1797–1828 door Jacques Hendriks. Iemand zei eens tegen Schubert: “Uw muziek klinkt zo droevig.” Schubert antwoordde: “Kent u vrolijke muziek?” Franz Schubert is slechts 31 jaar oud geworden. In de weinige tijd die hem gegund was, schiep hij een enorm oeuvre, verdeeld over vrijwel alle muzikale disciplines. Schubert was bovendien een uitstekend pianist, die urenlang over een thema of melodie kon improviseren, waarbij hij eenvoud met raffinement en lieflijkheid met melancholie combineerde. In deze lezing komt vrijwel alle pianomuziek voorbij. Er is aandacht voor de historische achtergrond als ook voor vorm en inhoud van de muziek.

36 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

ELKE DAG EEN BELEVENIS KDV Wiplala - Van Lawick van Pabststraat 69

KDV Petteflet & BSO Zaza - Colenbranderstraat 15

dagopvang buitenschoolse opvang 0 tot 12 jaar uitdagende binnen- en buitenruimten afwisselende activiteiten professionele medewerkers 0900 - 235 75 27 skar.nl

Schoonheidssalon

Carmen

Van Ruisdaelstraat 35, 6814 KV Arnhem, tel. 026 - 442 22 25

Specialisaties Diverse gezichts- en lichaamsbehandelingen Kuurbehandelingen: hydrolifting, minilift, speciale bindweefselmassage fruitzuurbehandeling, algo-maskers, acne-behandeling

Elektrisch ontharen Verwijdering fibromen Camouflage Couperose-behandeling Make-up

CARMEN SCHOONHEIDSSALON

SCHILDERSBEDRIJF • Onderhoud • Nieuwbouw BOUWK. ONDERHOUD • Renovatie • Betonreparatie Postbus 2050 • Isolerende beglazing 6802 CB Arnhem • Plafond- en wandafwerking Tel 026 - 44 325 50 • Gevelreiniging Fax 026 - 44 585 58 • Plaatsen ramen en deuren • Politie keurmerk hang- en sluitwerk • Kozijn renovatie

Speciale momenten verdienen speciale bloemen Oremusplein 4, 6815 DN Arnhem, T 026 3517148 bestel@flowbloemisten.nl Kijk ook eens op www.flowbloemisten.nl als u een mooi boeket wilt laten bezorgen

Wijnkoperij Henri Bloem Amsterdamseweg 126, 6814 GJ Arnhem Tel.: 026 – 4455220 E-mail: arnhem@henribloem.nl Zie voor aanbiedingen: www.henribloem.nl

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 37

diep arnhem / kleine studio / groot werk ontwerp en communicatie / dieparnhem.nl

Marcel te Brake en zijn team na een afgeronde opdracht.

mauvestraat 13 / buiten kantooruren sickeszplein 5 / tijdens kantooruren Info@dieparnhem.nl Adv. Diep Arnhem 2017.indd 1

FRED MENSINK Machinale timmerwerkplaats ramen • deuren • kozijnen

11-09-17 11:03

38 DE PENSEELSTREEK Nummer 85

Snoeien doet bloeien.

Sleutel & Slotenservice

Inbraak beveiliging

Inbraakwerende veiligheidssloten met SKG keurmerk voor deuren, schuifpuien, ramen en dakvensters.

Cilindertrekken, de nieuwe inbraakmethode!

Vervang uw cilinders voor de nieuwe serie, vanaf € 38,- p.st.

Buitenverlichting, met schemerschakelaar of bewegingsmelder.

Alarmsystemen met automatische doormelding naar bijvoorbeeld uw mobiele telefoon.

Muller Techniek Arnhem Al meer dan 30 jaar beveiligingsspecialist Gratis vrijblijvende offerte

Bakenbergseweg 11-1 6814 MA Arnhem Telefoon (026) 351 06 31 Email info@mtabeveiliging.nl

-kwadraat

Snoeiadvies

Zorg voor mooie struiken in uw tuin. Laat ze tijdig snoeien. Voor snoeiadvies, snoeiles of het laten snoeien van al uw struiken en bomen, neem contact op met:

S-kwadraat Snoeiadvies Arnhem 06 - 21 42 64 55 www.s-kwadraat.net

Lengtes inkorten v.a. € 8.50, Rits vervangen v.a. € 10,Tailleren v.a. € 12,50, Mouwen inkorten v.a. €12,50

Inbreng en verkoop van 2e hands damesmode

Dinsdag gebracht, donderdag ophalen Donderdag gebracht, dinsdag ophalen Contact: (naast Mantel) Tel: 026-3794415 www.madebyestrella.nl info@madebyestrella.nl

Voor uw complete woning stoffering, ook voor stuc- en schilderwerk, badkamers en keukens. Tapijt, parket, laminaat, pvc en vinyl gordijnen, binnen- en buitenzonwering.

Op het plein bij de Praxis en Lidl. Voor de deur gratis parkeren.

van Lawick van Pabststraat 97

Amsterdamseweg 115 6814 GC ARNHEM T 026 44 50 218 E info@amelink.nl I www.amelink.nl

Nummer 85 DE PENSEELSTREEK 39

Garage cranevelt • • • • •

onderhoud en reparatie van alle merken auto’s laswerk grote en kleine beurten rep. van schade-auto’s apk

Eduard van Beinumlaan 2 6815 gd Arnhem tel 026 - 4458214/4425103 fax 026-3702568

ers ! eelnem et 8,5 Door d ordeeld m beo

Concreet, persoonlijk en doelgericht! vergroten zelfinzicht a.h.v. gevalideerd gedragsassessment opstellen persoonlijke Studie Top 5 opstellen concreet studiekeuze ac�eplan actueel beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Nu ook Profielkeuze advies! 10% wijkkorting bij inlevering van deze advertentie!

Valeri Berns I Welke-studie-past-bij-mij.nl I Van Ruisdaelstraat 45 Arnhem I T 06 21429956 I E valeriberns@gmail.com De ‘Light of Being’-Yoga Het woord yoga betekent in verbinding zijn, samenzijn met dat wat je wezenlijk bent.

De ‘Light of Being’-Yoga is een sensitieve en meditatieve yogavorm die steeds weer uitnodigt om met je wezen in verbinding te zijn, waardoor de levensenergie weer vrij door het lichaam kan stromen.

Informatie : Willemijn de Wit 026-3704464 E mail : dewit.willemijn46@gmail.com

tuinaanleg

tuinmaatwerk

tuinonderhoud

Schelmseweg 67 6816 PA Arnhem T 026 4431474 of 06 54310459 info@totaaltuin.nl www.totaaltuin.nl Openingstijden: zaterdag 09.00-17.00 uur. Wilt u op andere dagen of liever ‘s avonds langskomen, geen probleem!

Bel of mail gerust voor het maken van een afspraak.

In de burgemeesterswijk in Arnhem vindt u deze gezellige winkel met prachtige kledingcollecties van o.a. Tramontana, By-Bar en Yaya - sieraden van Jules Bean en Biba - Biologische doucheproducten - Djeco speelgoed

De Achterkant

40  DE PENSEELSTREEK  Nummer 85

We zien doorgaans alleen de voorkant van elkaars huizen. Maar achter die voorkant gaat soms een bijzondere achtergevel schuil, een opvallende aanbouw, een aparte tuin. Of iets anders dat je niet verwacht. Daarom hier De Achterkant op de achterkant van ons wijkblad. Met dit keer de kelder van Pim en Mia Hekking van de Jacob Marislaan 24.

Zij zijn ondertussen meer dan 45 jaar gepassioneerd bezig met hun grote hobby: het verbouwen van biologische groenten, fruit en bloemen. Niet in hun achtertuin maar in hun moestuin aan de Klingelbeekseweg in Oosterbeek. Wekelijks wordt er meer dan 20 uur besteed aan spitten, zaaien, wieden, oogsten en zo verder. "We gebruiken geen bestrijdingsmiddelen, want gezond leven vinden we heel belangrijk. En als de sla door de luizen wordt opgegeten dan is dat jammer."

In deze tijd worden de lentegroenten als courgette, sla, boontjes en raapsteeltjes geoogst en in het najaar zijn de uien en kapucijners aan de beurt.

In juni is het druk, want om de dag worden vrachten rijpe aardbeien geplukt om gelijk verwerkt te worden tot jam. Wat over is, wordt ingevroren voor bowl. De gevulde potten met onder andere aardbeien-, bramen-, abrikozen-/rabarberjam en zoetzuur van courgetten worden voorzien van mooie zelfgemaakte etiketten.

Buurtgenoten weten de weg al te vinden naar de overheerlijke jams die in de kelder staan opgesteld. Op de Kerstmarkt in Schaarsbergen maar ook aan de Jacob Marislaan 24 kun je bij Mia of Pim terecht voor een mooi potje of een leuke cadeaumand.