VOORWOORD
Paul de Ruiter Architects presenteert het Impact Report 2023. Een jaar dat onder meer in het teken stond van de oplevering van het laatste bouwdeel van de Rotterdam Business School, de transformatie van Belastingflat Emmen tot woongebouw, het startschot van de renovatie van het Vlietermonument en winst op het nieuwe gerechtsgebouw in Almelo.
De context waarin deze hoogtepunten zich voltrokken was op zijn zachtst gezegd uitdagend. Zoals ook in 2022 stond de verduurzaming van de gebouwde omgeving in 2023 flink onder druk. Dat had te maken met strengere Europese regelgeving, geopolitieke spanningen die zorgden voor hoge grondstofkosten en aanhoudend hoge energieprijzen. Daarnaast zette ook de klimaatontwrichting stug door: in Marokko werd een recordhitte van meer dan 50 graden gemeten, Europa telde ongekend veel bosbranden en Nederland kreeg te maken met de zwaarste zomerstorm ooit (‘Poly’).
Energie, ecologie en materialen
Reden te over om ons extra hard in te zetten voor de realisatie van de Paris Proof Commitment: het zo veel mogelijk reduceren van het energiegebruik in de gebouwde omgeving en de materiaalgebonden CO2-emissies. Ondanks uitdagende situaties en beperkende regelgeving blijven we klimaatadaptief en toekomstbestendig ontwerpen. Zonnepanelen worden op vrijwel ieder gebouw geïntegreerd. Groene daken en -gevels zorgen voor natuurlijke verkoeling en we gebruiken steeds vaker wtw-installaties, bijvoorbeeld aangesloten op douches. Hierbij gebruik je de warmte van het wegstromende douchewater om het koude douchewater alvast op te warmen en verbruik je 40 tot 50 procent minder stroom.
Naast serieuze doelstellingen op het gebied van energiegebruik, stellen we ook hoge eisen aan onze impact op de natuurlijke omgeving en onze materialen. In 2023 resulteerde dat in veel natuurinclusieve gebouwen. Het percentage groen op onze bouwterreinen was gemiddeld 31%. Er verrezen gevels met bee bricks en er werden maar liefst 196 vleermuiskasten geplaatst.
Ook zwaluwen, vlinders, bijen en egels kregen op en rondom onze gebouwen de ruimte. Het duurzame houtcomposiet was één van de meest gebruikte gevelmaterialen van 2023.
Eervolle vermelding
Ook noemenswaardig als we terugblikken op 2023, is de plek die Paul bemachtigde in de ABN AMRO Duurzame Top 50: een lijst met duurzame koplopers in de bouwen vastgoedsector. Van de 100 genomineerden eindigde hij op plek nummer vijf. De vermelding onderstreept de duurzame inzet van ons bureau - een welkome aanmoediging om zo door te gaan. Dat gaan we in 2024 dan ook zeker doen.
TEAM PAUL DE RUITER ARCHITECTS
DE PARIS PROOF COMMITMENT
De Paris Proof Commitment is een ambitieuze doelstelling opgesteld door de Dutch Green Building Council. In 2020 ondertekenden 39 partijen uit de bouw- en vastgoedwereld de doelstelling om het werkelijke energiegebruik in de gebouwde omgeving te reduceren. De doelstelling haakt in op het Klimaatakkoord van Parijs dat stuurt op een energieneutrale Europese Unie in 2050. Sinds 2022 is de scope van de commitment uitgebreid en wordt er met name gefocust op de reductie van CO2-emissies. In 2023 voegden onder meer NS Stations en het Rijksvastgoedbedrijf zich bij de groep en stond de teller op 114 ondertekenaars.
IMPACTPIJLERS
Een positieve impact maken op de leefomgeving van mensen, dat is ons doel. Om die impact te kunnen maken focussen we bij Paul de Ruiter Architects op drie pijlers: ecologie, materiaalgebruik en energie.
1 2
3
ecologie
Verbinding met de natuur staat voor ons aan de basis van ieder ontwerp. Met nestgelegenheden, vooruitstrevende watersystemen en groene gevels en -daken in onze ontwerpen vergroten we de biodiversiteit en anticiperen we op klimaatverandering. We hebben een ‘natuur inclusieve benadering’ wat betekent dat het groen van buiten, binnen doorgroeit in atria en binnentuinen. Zo dragen we bij aan het leven buiten en de positieve impact op
energie
We ontwerpen gebouwen die energie leveren in plaats van het enkel verbruiken. Met gevels die intelligent reageren op de zon en ventilatiesystemen die gebruik maken van de kracht van de wind. Naast energie in technische zin, leveren onze ontwerpen ook energie in menselijke zin: we houden rekening met gezondheid en interactie. Aan de hand van ventilatie, voldoende groen, ontmoetingsplekken en open ruimten leveren we een bijdrage aan
materialen
We zien een gebouw als bouwdepot waarvan het materiaal nu én in de toekomst van waarde is. Daarom denken we tijdens het ontwerpproces na over hoe de materialen aan het einde van de levensduur van een ontwerp opnieuw ingezet kunnen worden. Door flexibel en aanpasbaar te ontwerpen werken we demontage en hergebruik in de hand. Daarnaast kiezen we overwegend biobased, hergebruikte, circulaire en natuurlijke materialen om de
KANTOOR & AWARDS
Paul de Ruiter Architects heeft een team van 36 mensen met maar liefst elf verschillende nationaliteiten. Ons kantoor onderneemt ieder jaar veel verschillende activiteiten, volgt opleidingen en werkt aan (extracurriculaire) projecten die een maatschappelijke bijdrage leveren. Natuurlijk gingen we ook op uitje én doneerden we als kantoor aan verschillende goede doelen. In dit hoofdstuk volgt een overzicht van het jaar 2023.
Joyce Bakker, master Architectuur
Joyce Bakker volgt naast haar werkzaamheden als junior architect een masteropleiding Architectuur aan de Academie van Bouwkunst. De combinatie van studie en werkervaring biedt haar alle handvatten om zich te ontwikkelen tot een volwaardig architect met een eigen architectonisch handschrift. “Aan de Academie van Bouwkunst word je opgeleid tot een architect die zijn nek durft uit te steken en die in staat is om verder te kijken dan de wereld die je al kent.” In 2023 rondde zij succesvol het eerste jaar van de master af.
Mick Hiskemuller, Leevendhuis
Mick is onderdeel van project Leevendhuis: een innovatief gebouw dat een brug moet slaan tussen fysieke, energie- en klimaatvriendelijke uitdagingen in nieuw- en transformatiebouw. Leevendhuis wordt ontwikkeld in een monumentaal postkantoor aan de Admiraal de Ruiterweg in Amsterdam. Het pand wordt volledig verduurzaamd en er komen tien woningen in het gebouw. Het motto van het Leevendhuis luidt: de architect maakt het huis, de bewoner maakt het thuis. Door de sociale cohesie te bevorderen en flexibele woonruimtes aan te bieden, vertegenwoordigt Leevendhuis een toekomst van duurzaamheid en gemeenschapsbetrokkenheid.
goede doelen
In plaats van kerstcadeaus doneert ons bureau tijdens de feestdagen aan een door de medewerkers gekozen goed doel. Ook zijn er goede doelen die we maandelijks steunen. In 2023 schonk Paul de Ruiter Architects aan de volgende organisaties: Stichting Bijlmer Parktheater, Stichting Maison d’Artiste Prototype, Dispuutgezelschap Oktopus, ARCAM – Architectuurcentrum Amsterdam en er werd een woning gedoneerd via Project Safe Refuge voor Oekraïense vluchtelingen.
excursie
In 2023 zijn we met het hele kantoor naar Rotterdam afgereisd. Rotterdam is het canvas geweest voor een breed scala aan innovatieve ontwerpen, variërend van het Langeveldgebouw van Erasmus University tot het duurzame woningbouwproject Lloyd Yard (oplevering 2024). Tijdens de excursie deden we op de fiets negen van onze prominente projecten aan - van Langeveld Building van de Erasmus University tot woongebouw Lloyd Yard in Delfshaven.
award
Paul de Ruiter is in 2023 verkozen tot nummer 5 in de ‘Duurzame 50’ van ABN AMBRO. De lijst is een jaarlijkse thermometer voor duurzaamheid in de bouw en vastgoed in Nederland.
IN HET KORT
OPGELEVERD
EMMEN BELASTINGGEBOUW
NOORDSINGEL ROTTERDAM
TWISTVLIED MIJDRECHT
HOGESCHOOL ROTTERDAM
POLDERBLOK AMSTERDAM-OOST
AMSTERDAMSE POORT (CLUSTER 5)
PARK MORE (GEBOUW 2)
START BOUW
DUKDALF ROTTERDAM
VLIETERMONUMENT
NEW ROOTS UTRECHT
BATAVIA BIOSCIENCES
GEWONNEN AANBESTEDINGEN
I KC DE GIRAF — RECHTBANK ALMELO
ENERGIE
Om een duurzame, toekomstbestendige, gebouwde omgeving te creëren en tegemoet te komen aan de Paris Proof Commitment, is ontwerpen volgens de trias energetica essentieel. Energieefficiënte bouwvormen zorgen ervoor dat het energieverbruik van een gebouw laag of zelfs positief wordt. Al sinds de oprichting van het bureau in 1994 is Paul Ruiter Architects gespecialiseerd in energieefficiënt ontwerp en realiseren we energiepositieve gebouwen aan de hand van passieve en actieve maatregelen. Bij de toepassing van passieve maatregelen zorgen de oriëntatie en indeling van een gebouw voor een natuurlijke temperatuurregulatie, zonder dat daar operationele energie voor nodig is. Actieve maatregelen zijn innovatieve, energiezuinige installaties zoals zonnecellen en wtwinstallaties.
In dit hoofdstuk lichten we uit welke maatregelen er bij welke projecten in 2023 zijn toegepast om tot een zo’n energiezuinig mogelijk gebouw te komen.
OPGELEVERD 500.000 kWh 240 huishoudens START BOUW 350.000 kWh 170 huishoudens
BINNENGEHAALD 285.000 kWh 140 huishoudens
De gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor BIJNA
40% van het energieverbruik en een derde
van de CO2-uitstoot in Nederland.
PASSIEVE MAATREGELEN
BATAVIA BIOSCIENCES
BOUW GESTART
Compacte & flexibele bouwvorm
Op het Bio Science Park in Leiden bouwt Paul de Ruiter Architects aan Batavia Biosciences. Een gebouw van 12.000 m2 waar in de toekomst vaccins en geneesmiddelen zullen worden geproduceerd. In tegenstelling tot veel andere productiefaciliteiten voor geneesmiddelen, is het Batavia Biosciences een gestapeld gebouw. Deze compacte bouwvariant zorgt voor vier keer minder ruimtegebruik en biedt niet alleen ruimte voor een ecologisch park van 1.400 m2, maar bewerkstelligt bovendien minimaal energieverlies. Daarnaast zijn de gangen bewust aan de zonbelaste kant van het gebouw gesitueerd en hebben de gevels grote, horizontale lamellen die de zon tegenhouden: zo blijven de productie- en laboratoria ruimten koel en stabiel.
Wat het gebouw daarnaast toekomstbestendig maakt, zijn de prefab pods en labruimtes binnen de extra hoge verdiepingen. Deze zorgen ervoor dat het gebouw gemakkelijk kan worden aangepast.
ACTIEVE MAATREGELEN
HOGESCHOOL ROTTERDAM
OPGELEVERD
hoogwaardige isolatie & slimme installaties
In 2023 werd het laatste bouwdeel van de nieuwe Hogeschool Rotterdam Business School gefinaliseerd. In de ontwerpfase van dit gebouw is samen met studenten gekeken naar de voorwaarden voor een ideale studieomgeving. Dit heeft geresulteerd in een energieneutraal, flexibel en circulair gebouw met een transparant karakter. Het geheel is compact en alle bouwdelen zijn binnendoor bereikbaar. Niet alleen het dak is voorzien van zonnepanelen, maar ook in de gevels van het gebouw zijn zonnecellen verwerkt. De hoogwaardige isolatie en op bezetting gestuurde installaties voorkomen onnodig energieverlies en zorgen voor een laag energieverbruik.
NEW ROOTS
UTRECHT
BOUW GESTART collectieve klimaatinstallatie
Aan de rand van Utrecht werken we aan een woonwijk met 236 duurzame nieuwbouwwoningen. De woningen zijn gelegen aan een grote binnentuin en varië ren van studio’s tot eengezinswo ningen, tuinwoningen en appartemen ten. Naast het duurzame basisontwerp van de woningen - een compacte bouwvorm, groene daken en gevels, gerecyclede materialen en hoogwaardige isolatie - zijn verschillende op bezetting gestuurde installaties geplaatst. Dat betekent dat ruimten alleen worden verwarmd of gekoeld als er daadwerkelijk mensen aanwezig
zijn. In de kelder staat een collectieve klimaatinstallatie die gebruik maakt van een buurtbatterij en die ervoor zorgt dat de woningen meer energie opleveren dan verbruiken. De woningen worden uiteindelijk opgeleverd met een gemiddelde GPR-score
TWISTVLIED MIJDRECHT
OPGELEVERD
energieneutrale starterswoningen
Op de locatie van de voormalige Twistvliedschool in Mijdrecht hebben we in 2023 een appartementengebouw met 50 volledig energieneutrale starterswoningen gerealiseerd. De woningen hebben elk drie zonnepanelen, een lucht-warmtepomp, vloerverwarming en een ‘warmte-terugwin-installatie’.
Naast een enorme milieuwinst geeft dit ook financiële voordelen voor de starters en sociale huur waarvoor Twistvlied is gerealiseerd. In het kader van duurzame mobiliteit zijn op het terrein ook duurzame deelauto’s van GreenWheels geplaatst, zowel voor de bewoners als andere omwonenden.
zonnepanelen
terrein
POLDERBLOK
AMSTERDAMOOST
OPGELEVERD
A++++ en wtwinstallatie opgeleverd
Polderblok is een woonblok met 54 huurappartementen in de levendige stadswijk Oostpoort in Amsterdam. De gedeelde woonkamer van dit woongebouw, de moestuin, de binnentuin en de kas bieden mogelijkheid tot interactie tussen bewoners. Iedere woning in het U-vormige gebouw is energiepositief: alle appartementen hebben energielabel A++++ en zijn aangesloten op de 395 zonnepanelen die op het dak liggen. Een innovatief bodemenergiesysteem met indi-
viduele warmtepompen voor elke woning zorgt voor warmte in de winter en koeling in de zomer. Daarnaast beschikt het gebouw over een warmteterugwinningssysteem dat warmte van ventilatie en wegstromend douchewater hergebruikt voor verwarming. Ook de zonneluifel boven de galerijen draagt bij aan een goede warmtehuishouding.
DUKDALF ROTTERDAM
BOUW GESTART
zonnepanelen en groen bouw gestart
In de Rotterdamse wijk Feijenoord komt op de plek van een oude basisschool een woongebouw met twaalf verdiepingen. Vóór de basisschool stond er een kerk met een hoge toren: de Wilhelminakerk. Met het compacte, gestapelde woongebouw - Dukdalf geheten - komt de hoogte weer terug in de straat. De gemeente vroeg de toekomstige bewoners mee te denken over de inrichting van het pleintje voor het gebouw. Er is gekozen voor daghoreca op de begane grond. De woningen worden energiezuinig door onder meer 300 vierkante meter aan zonnepanelen op het dak. Naast zonnepanelen komt er begroeiing op zowel het dak als de gevels, dit zorgt voor verkoeling en minder energieverlies.
PARK MORE (GEBOUW 2)
OPGELEVERD
wtwinstallatie
In Leiden bouwen we aan Park MORE. Een internationale campus waar gebouwen, mensen, dieren en planten in optimale samenhang functioneren. Dankzij de toepassing van het MicroCity concept wordt Park MORE voor een deel zelfvoorzienend en beperken we de impact op het milieu zoveel mogelijk. In gebouw 2 dat in 2023 is opgeleverd, heeft elk appartement een eigen douche warmte-terugwin-installatie. Hierbij wordt
de warmte van het wegstromende douchewater gebruikt om het koude douchewater alvast op te warmen. Dit brengt het energieverbruik van een gemiddelde douchebeurt met zo‘n 40 tot 50 procent naar beneden.
MATERIALEN
Paul de Ruiter Architects werkt enerzijds aan nieuwbouwprojecten en focust zich anderzijds op projecten die uitgaan van bestaande bouw. Bij beide routes wordt rekening gehouden met materiaalgebonden emissies in lijn met het rapport ‘Carbonbased Design, steps to zero’ wordt zoveel mogelijk voor biobased of duurzame materialen gekozen die een lage CO2footprint en een lange levensduur hebben. Daarnaast ontwerpen we flexibel en losmaakbaar (volgens het model van Brand): door de toepassing van multifunctionele en modulaire constructies kunnen gebouwen dagelijks én door de jaren heen gemakkelijk worden aangepast aan de (steeds veranderende) behoeften van gebruikers. Dit voorkomt onnodige sloop en in veel gevallen het vervaardigen van nieuwe materialen.
In dit hoofdstuk vind je een opsomming van de projecten uit 2023 waarbij we slim gebruik hebben gemaakt van bestaande materialen, of waarbij we ons focussen op hernieuwbare en demontabele materialen.
MATERIAALKEUZE
Het grootste gedeelte van de CO2-uitstoot van een gebouw, ligt vóór de oplevering. Spelers in het begin van de keten - de opdrachtgevers, ontwikkelaars, bouwers en architecten - hebben daarom heel veel invloed op het duurzaamheidsgehalte van een gebouw. De grootste positieve impact kan gemaakt worden door te kiezen voor duurzame materialen.
CO 2 opslag van bouwmaterialen
CO 2-bijdrage van een gebouw + 0,62 t hout - 0,31 t beton - 3,8 t pvc -12,7 t staal -20,9 t aluminium
40% constructie
10% interieur
25% gevel
25% installaties
HERGEBRUIK BESTAANDE BOUW
EMMEN
BELASTINGGEBOUW
OPGELEVERD
drie nieuwe verdiepingen
In 2019 kreeg de ‘Belastingflat’, een oud, leegstaand kantoorpand in het centrum van Emmen, een nieuwe bestemming: wonen. Het pand moest dusdanig worden aangepast dat er woningen voor starters in gerealiseerd konden worden. Paul de Ruiter Architects ontwierp hiervoor een appartementencomplex met 82 appartementen dat zo veel mogelijk gebruik maakte van het reeds bestaande gebouw. Door gebruik te maken van de reeds aanwezige fundering en constructie is veel CO2-uitstoot bespaard: de constructie en fundering zijn normaliter goed voor ca. 45% van de totale bouwuitstoot. De toren werd gesaneerd, gestript en opgetopt met drie extra verdiepingen. Leuk detail: om de historie van het gebouw te eren is gekozen voor belastingblauwe deuren en vloerbedekking.
VLIETERMONUMENT
BOUW GESTART
oud monument in ere herstellen en uitbreiden
Het 90 jaar oude Vlietermonument is een Nederlands icoon. Samen met Walraad Architecten, een Rotterdams bureau gespecialiseerd in restauraties, startte Paul de Ruiter Architects in 2023 met een uitbreiding en grondige restauratie van dit bouwwerk aan de Afsluitdijk. We ontwierpen aan weerszijden van het bouwwerk een identieke, moderne, glazen uitbouw die opgaat in het dijklandschap. Zo wordt het gebouw, dat jaarlijks ruim 300.000 bezoekers ontvangt, toekomstbestendig en blijven tegelijkertijd de iconische uitkijktoren en het aangezicht van het Vlietermonument behouden.
DE AMSTERDAMSE POORT (CLUSTER 5)
OPGELEVERD
transformatie opgave met hergebruik casco
Winkel- en woongebied de Amsterdamse Poort is het multifunctionele stadshart van Amsterdam-Zuidoost. Het gebied wordt getransformeerd en uitgebreid met 600 huurwoningen in het middensegment, parkeergarages en winkels. Paul de Ruiter Architects ontwierp een gedeelte van deze nieuwe invulling, ‘Cluster 5’. In dit winkelgebied is het casco van de bestaande bouw volledig hergebruikt. De gevels zijn vergroend en alle winkels in de plint hebben automatische schuifdeuren gekregen zodat er zo min mogelijk warmteverlies is.
Tegelijkertijd hebben de bovenliggende woningen een kwaliteitsimpuls gekregen door de toepassing van Colorbel glaspanelen en een nieuwe verflaag. Hetzelfde gebouw, maar dan in een nieuw jasje!
HERNIEUWBARE MATERIALEN
Er wordt steeds vaker hout gebruikt als gevelmateriaal. In 2023 hebben we in totaal ruim
48 kuub
HOUT
opgenomen op gevels. In deze houten gevels is 36.000 kg CO2 opgenomen. Dit staat gelijk aan ruim
300.000 km
HOGESCHOOL ROTTERDAM
OPGELEVERD
flexibel ontwerp
In 2023 werd het laatste bouwdeel van de nieuwe Hogeschool Rotterdam gerealiseerd. Het oude gebouw werd in 2020 afgebroken, maar van de oude materialen is bijna 95% hergebruikt. Het nieuwe gebouw is flexibel ontworpen, zodat het gemakkelijk meebeweegt in veranderende onderwijsvormen en -visies in de toekomst. De niet-flexibele onderdelen zijn gemaakt van circulaire, robuuste en onderhoudsvrije materialen: hout, glas en aluminium. De draagconstructie is gemaakt van staal. Door hierbij kleinere overspanningen dan normaal te gebruiken hebben we 15% staal kunnen besparen.
NEW ROOTS UTRECHT
BOUW GESTART
GPRscore 8.3
New Roots is een natuurinclusieve woonbuurt in aanbouw aan de rand van Utrecht. Er komen 220 duurzame woningen voor verschillende doelgroepen: van studio’s en eengezinswoningen tot urban villa-appartementen. De woningen zijn circulair, functioneel en veranderbaar ontworpen. Ze kunnen eenvoudig worden aangepast aan de (toekomstige) woonwensen van bewoners. Om de CO2-belasting van het materiaalgebruik laag te houden, wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van gerecyclede materialen. De woningen worden straks opgeleverd met een gemiddelde GPR-score van 8.3.
RECHTBANK ALMELO
AANBESTEDING GEWONNEN
hout, textiel en circulair staal
In 2023 werd ons ontwerp gekozen voor het nieuwe gerechtsgebouw in Almelo. Op de hoek van de Egbert Gorterstraat en de Stationsstraat, tegenover het centraal station van Almelo, zal de komende jaren een gezagwekkend, uitnodigend en functioneel gebouw verrijzen. In het ontwerp krijgen duurzame, veelal hergebruikte materialen een belangrijke plek. De constructie van het nieuwe gerechtsgebouw wordt gemaakt van deels circulaire, demontabele stalen liggers en groene kanaalplaatvloeren. Alle kabelgoten zijn hergebruikte kabelgoten en de leidingen worden van minimaal 25% recyclaat. De systeemplafonds die geïnstalleerd zullen worden, bestaan voor 83% uit gerecyclede kranten en de armaturen in de trappenhuizen (Discovery) van 73% biobased composiet. De armaturen bij de receptie (Kvisten) bestaan uit hergebruikte TV reflectoren met een berkenfineer kap.
Nog een leuk detail in het kader van hergebruik: om de textielgeschiedenis van Almelo te benadrukken wordt één van de zittingszalen opgebouwd met de zorgvuldig bewaarde onderdelen uit de ‘Firmantenstijlkamer’ uit het kantoor van de voormalige Ten Cate textielfabriek.
ECOLOGIE
Als architect kunnen we een belangrijke rol spelen in natuurbehoud en de bevordering van de biodiversiteit. Met klimaatadaptieve en natuurinclusieve ontwerpen bieden we opdrachtgevers creatieve, duurzame oplossingen voor bijvoorbeeld geleidelijke afwatering van regenwater en ruimte voor biodiversiteit. Hiermee voorkomen we dat het riool wordt overbelast, gaan we waterverspilling
tegen en behouden en vergroten we de nodige ruimte voor bijen, vogels, vleermuizen en vlinders.
In dit hoofdstuk geven we je een overzicht van de verschillende ontwerponderdelen die in 2023 bijdroegen aan de flora, fauna en de waterhuishouding van de gebouwde omgeving.
WATER
Als gevolg van klimaatontwrichting hebben we steeds vaker te maken met hevige regenval of ‚piekbuien‘. Het riool en onze binnenwateren kunnen dit slecht aan, met overstromingen als gevolg. De versteende omgeving draagt niet bij aan een soepele afvoer van regenwater. Bovendien is het in verband met toenemende droogte in de zomer van belang om regenwater op te slaan en watergebruik te verminderen. Om ons beter te weren tegen deze gevolgen van klimaatontwrichting zijn er verschillende ontwerptoepassingen die kunnen worden toegepast.
Waterretentiedaken
Door regenwater op te vangen ontlast je niet alleen het riool en de bodem: het water kan handig gebruikt worden voor de bewatering van (dak)planten en bijvoorbeeld het doorspoelen van het toilet of zelfs de wasmachine. Bij veel van onze projecten gebruiken we dan ook waterretentiesystemen. Bij de gebouwen van Park MORE in Leiden (zie afbeelding) wordt water vastgehouden in speciale waterretentiekratten op het dak en in de openbare ruimte. Op momenten dat er weinig regen valt, wordt dit water gebruikt voor de bewatering van het groen op en rondom het gebouw. Is het water niet nodig? Dan zorgt het systeem ervoor dat het water vertraagd het riool instroomt, zodat het rioolsysteem niet wordt overbelast.
Ook op de woongebouwen Dukdalf in Rotterdam, Polderblok in Amsterdam en New Roots in Utrecht worden
waterretentiekratten op het dak geplaatst - goed voor respectievelijk 74.200, 64.000 en 17.500 liter water. Dit water voedt moestuinen, klimplanten en ander groen rondom de gebouwen.
Onverharde grond en wadi’s
Niet alleen wateropvangsystemen kunnen bijdragen aan regenwateropvang of de geleidelijke infiltratie van regenwater in de bodem. Onverharde ondergrond en vijvers of wadi’s zijn beter voor de infiltratie van regenwater dan betonnen en stenen ondergrond. Daarom is bij Twistvlied bijvoorbeeld de verharde ondergrond zover mogelijk geminimaliseerd en is er verder gebruikgemaakt van groen of grasbetontegels. Bij woonwijk New Roots blijft ook zo veel mogelijk oppervlak onverhard en worden een waterbassin en een wadi aangelegd.
FAUNA
Naast 784 woningen voor mensen (332 in aanbouw en 425 opgeleverd) zijn in 2023 ook:
45
NESTKASTEN voor vogels, vlinders, bijen of andere insecten gerealiseerd en nog eens 364
NESTKASTEN in aanbouw
In het ontwerpproces houden we altijd rekening met de aanwezige fauna. We verstoren de bestaande structuren zo min mogelijk. Dit kan in het ontwerp van het gebouw zelf zitten; zoals bij Batavia Biosciences in Leiden waar meer ruimte voor biodiversiteit overblijft door compact en gestapeld te bouwen. Daarnaast creëren we in het ontwerp altijd nieuwe schuil, voedselplekken en nestruimte voor dieren: op de gevels van een gebouw, op daken of rondom een gebouw. Door een natuurinclusieve ontwerpfocus behouden en versterken we de biodiversiteit.
De ‘beste plaats’
Natuurinclusieve gebouwgevels
Ook in 2023 heeft Paul de Ruiter Architects op veel gebouwen groene gevels gerealiseerd. Integratie van natuur in gebouwgevels is steeds meer onze standaard. Ze vormen een belangrijk onderdeel van de stedelijke biodiversiteit. Klimplanten bieden nestgelegenheid, schuilplaatsen en voedsel voor vogels en insecten. Daarnaast filteren ze zonlicht, reduceren ze geluid en vangen fijnstof en CO2 op.
Bij Cluster 5 in de Amsterdamse Poort zijn grote plantenbakken in de luifelsgevels gerealiseerd die hommels, zweefvliegen, bijen en vlindersoorten als de Citroenvlinder, de Gehakkelde Aurelia en het Landkaartje aantrekken. Ook een mooie manier om dieren in gebouwgevels de ruimte
om te nestelen is voor iedere vogel anders. Huiszwaluwen zoeken ruimtes dicht onder een (liefst witte) overstek met een vrije aanvliegroute. Huismussen geven de voorkeur aan een nestkast waarbij de invliegopening enigszins beschut is. Valken nestelen het liefst op 6 meter hoogte en willen vanuit de opening een wijds uitzicht hebben!
te geven, is door gebruik te maken van bee bricks: bakstenenmet gaatjes waarin bijen kunnen nestelen. Deze bouwstenen zijn onder meer terug te vinden in de gevels van Polderblok en Twistvlied
(Dak)tuinen voor voedsel en beschutting
Naast de gevels vormt de ruimte rondom een gebouw een belangrijke plek voor fauna. Door hier zo min mogelijk verhard oppervlak te realiseren kunnen dieren zich veiliger verplaatsen - dat deden we bijvoorbeeld bij woongebouw Twistvlied, waar uitsluitend de looppaden en de terrasstrook volledig verhard zijn. Voor de parkeerplaatsen zijn grasbetontegels gebruikt en de rest van het kavel is groen. Daarnaast draagt een (bloeiende) tuin bij aan de leefomgeving van vogels, insecten en kleine zoogdieren.
Groen biedt beschutting, voeding en een schuilplaats voor nestelen of de winter. In 2023 is gemiddeld 31% van onze bouwterreinen gebruikt voor groen. Bij woonwijk New Roots wordt zelfs 70% van het totale terrein groen! Geen ruimte rondom het gebouw? Dan is er altijd nog het dak. Woongebouwen Dukdalf en Noordsingel in Rotterdam en Polderblok in Amsterdam hebben bijvoorbeeld groene daken.
Nestelen en schuilen
Op en rondom de gebouwen die wij ontwerpen, creëren we zo veel mogelijk nestgelegenheid voor vogels en kleine zoogdieren. Samen met ecologen en experts bepalen we de beste plaats voor een nestkast op of rondom het gebouw - deze verschilt per dier en zelfs per vogel. In de woonwijk
New Roots in Utrecht komen maar liefst 343 nestkasten voor gierzwaluwen, vleermuizen en huismussen. Ook Park MORE in Leiden biedt nestgelegenheid voor deze dieren. Het ecopark rondom Batavia Bioscience heeft naast nestkasten voor zwaluwen en vleermuizen ook nestkasten voor de zwarte roodstaart, de witte kwikstaart, mezen en de roodborst. Daarnaast is er in dit park een ijsvogelwand, een bijenhotel en een kast voor egels (of marters) om de winter door te komen. Uniek in het ecopark: er worden 400 lege slakkenhuizen in het park verspreid voor de Gouden slakkenhuisbij - deze broedt in lege slakkenhuizen.
FLORA
DE DAKDOKTERS
“Duizenden vierkante meters dak waar kiezels, stoeptegels en zwart dakleer nog de dienst uitmaken, veranderen langzamerhand in groene oases. Het is dé oplossing om onze steden gezonder te maken. Daken die CO₂ absorberen, voedsel opbrengen en groen zijn resulteren in een gezondere, koelere stad met meer biodiversiteit en woongenot.“
Het juiste (inheemse) groen
Bij het incorporeren van groen in onze ontwerpen werken we samen met ecologen en landschapsontwerpers. Zij weten het best welke soorten (inheems) groen op een bepaalde plek het best gedijen en de omgeving ondersteunen. Samen bepalen we bovendien hoe de beplanting het hele jaar rond kan bijdragen aan een aangename leefomgeving en groen uitzicht voor de bewoners. Deze integrale aanpak maakt dat het landschap en het gebouw in alle seizoenen zo veel mogelijk in elkaar overvloeien.
ZUS Landschapsarchitecten werkte met ons samen aan New Roots, waar inheems groen een belangrijke plek in de binnen- en achtertuinen zal krijgen. Bij Park MORE in
Leiden is landschapsarchitect Landlab betrokken - zij maken van het entreegebied echt een campuspark: een oase aan groene buitenruimte. De juiste mix aan (inheemse) planten zorgt ervoor dat er een gezond ecosysteem kan ontstaan dat het gebruik van insecticiden en andere bestrijdingsmiddelen overbodig maakt.
Bij woongebouw Polderblok ontwierpen DS Landschapsarchitecten en De Dakdokters mee. In overleg met de buurtbewoners bleek dat er één nadrukkelijke wens was: meer groen in de buurt. Daarom is er zo veel mogelijk natuur in het woongebouw geïntegreerd. Bij gebrek aan ruimte rondom het gebouw is gekozen voor een groene gevel. In speciaal voor het Polderblok ontworpen diepe bakken groeien langs een raster van klimdraad, klimplanten tegen het gebouw omhoog. Deze bakken simuleren als het ware de ‘echte’ volle grond. Zo ontstaat een robuust systeem dat dicht in de buurt komt bij de natuurlijke groeiwijze van deze planten.
BAS VAN DER VINNE, ZUS [ZONES URBAINES SENSIBLES]
“In de collectieve tuinen van New Roots is het goed toeven voor mens en dier. De beplanting is gebiedseigen aen inheems en in de soortenkeuze is bijzondere aandacht besteed aan een jaarrond aantrekkelijk beeld.”
