PDZ Activiteitenprogramma 2014

ACTIVITEITENPROGRAMMA 2014

NIEUW AMSTERDAM STAD IN TRANSITIE

ONTWERPEN EN MAKEN VANUIT CO-EIGENAARSCHAP

NIEUW AMSTERDAM STAD IN TRANSITIE

NIEUWAMSTERDAM.NU

STAD IN TRANSITIE Het werk van ontwerpers en makers verandert. Opgaven, uitgangspunten, doelstellingen, principes, methodieken, samenwerkingspartners, alles lijkt in beweging. Het bijzondere van de veranderingen waar we nu getuige van zijn is dat zij niet voortkomen uit een louter intellectueel of vakspecifiek debat, maar geworteld zijn in een bredere en fundamentele maatschappelijke verschuiving: de stad in transitie.

De financiële crisis is een pressure cooker waarin systemische weeffouten en innovatie samen komen. In de decennia die achter ons liggen is er enorme vooruitgang en groei gerealiseerd, maar voor veel van die ontwikkelingen hebben we overdadig moeten lenen. Zowel financieel als materieel hebben we reeds een groot deel van de toekomst opgebruikt en het is nog maar de vraag of we die leningen ooit terug kunnen betalen. Wat zeker lijkt te zijn is dat we moeten zoeken naar andere methoden en modellen om groei in de toekomst duurzaam en verantwoord te laten zijn.

Op het gebied van energie, voedsel, water, maar zeker ook architectuur en gebruiksartikelen zijn nieuwe concepten van productie en consumptie nodig, gebaseerd op ideeën zoals circulariteit, performance based, cradle-to-cradle en co-design.

Deze nieuwe concepten gaan over eigenaarschap, proportionaliteit en lokaliteit. De plek en de gemeenschap waarbinnen ‘producten’ worden gemaakt en gebruikt worden steeds belangrijker. Gebruikers worden onderdeel van het ontwerpproces, waarmee hun specifieke behoeften en de contextuele eigenschappen aan de voorkant van het ontwikkelen worden geïntegreerd. In lokaliteit worden kwaliteiten gevonden zoals meer openheid en transparantie van het productieproces, het ontplooien en benutten van de kracht en capaciteiten van de mensen uit de directe omgeving, en een beperking van zaken zoals transport en overhead. Omdat het appelleert aan een intrinsieke motivatie en zorgt voor een hoge betrokkenheid worden er door productie en consumptie als één geheel te zien ook andere relaties van verantwoordelijkheid gecreëerd.

OPEN PLATFORM Nieuw Amsterdam is een open platform. Projecten die in de stad worden gerealiseerd kunnen er een plek vinden om versterking te zoeken, initiatiefnemers en andere betrokkenen komen er om ontmoetingen te organiseren en iedereen kan er relevante kennis delen en zoeken. Nieuw Amsterdam is een platform dat ingekleurd wordt met en door haar gebruikers. Maar het is ook een platform met een eigen programmering dat ondersteund wordt door een online omgeving ‘nieuwamsterdam.nu’ en een vier maal per jaar verschijnend magazine. De programmering vormt het hart en het fundament van waaruit een rijk stedelijk netwerk kan groeien en bloeien.

De programmering van Nieuw Amsterdam kent twee pijlers.

De eerste pijler is de voortzetting van het publieksprogramma zoals dat in 2013 vorm heeft gekregen. Onder vijf programmalijnen wordt een breed aanbod gerealiseerd vanuit verschillende vakgebieden, (ontwerp)principes en uiteraard cross-disciplinaire verbindingen. De tweede pijler is een interventie- en onderzoekstraject, waarin tien gebieden in Amsterdam en de daar gevestigde innovatieve initiatieven centraal staan. Drie van deze tien gebieden krijgen ondersteuning in de vorm van op maat gemaakte verdiepings- en ontwerpsessies. Alle tien gebieden worden gedurende het jaar gemonitord.

STAD IN TRANSITIE SEPTEMBER 2013

SMART CITIZENS VERANDERING VAN TIJDEN 3D-PRINTED GRACHTENPAND MAGNEETFESTIVAL 2013 BUURTBRANDING VERTROUWEN IN DE STAD DE CIRCULAIRE STAD INDIE BRANDS SUSTAINIST DESIGN LOSSE VERKOOP E 3,95

architectuur

vormgeving

STADSDELEN

STADSDELEN

STADSDELEN

Amsterdam Centrum

Amsterdam West

stimuleringsfonds creatieve industrie

beeld links: Atelier Kempe Thill, baukuh, GRAU, Lola, Hilson Moran, AHUD, 900 km Nile City, 2011 rechts: Anouk Wipprecht, Technosensual, 2012-2014 (Foto: Jean-Sébastian Senécal)

MIDWEST

vraag een projectsubsidie aan!

het stimuleringsfonds creatieve industrie ondersteunt culturele projecten op het gebied van architectuur, stedenbouw, landschap, productvormgeving, grafische vormgeving, mode, animatie, gaming, e-cultuur en alle mogelijke cross-overs, binnen en buiten Nederland.

OOS TEN BU RG ERE ILA ND

WESTP OORT

NO OR D

WEST N IE U

W WE

een nieuwe bloeiplaats voor creatieve ondernemers de deuren geopend. Maar liefst 50 bedrijfjes

Op het Oostenburgereiland, schuin achter de redacties

hebben het sfeervolle klassieke schoolpand

van De Volkskrant, Trouw en Het Parool staat een

betrokken. Één daarvan is Geef om de Jan Eef,

aantal monumentale in onbruik geraakte treinwerven.

een buurtnetwerk dat er alles aan doet om de Jan

Wooncorporatie Stadgenoot heeft de reusachtige hallen

Evertsenstraat weer nieuw elan te geven.

verhuurd aan bedrijfjes in de creatieve sector, zoals

ST

inmidwest.nl

Mediamatic, dat zich richt op culturele innovatie en

OO ST

nieuwe technologieën, en het atelier van modekoning Hans Ubbink. Ook worden er evenementen georganiseerd

DE TUIN VAN JAN

door de aangrenzende hipsterhotspot Roest.

mediamatic.net hansubbink.com amsterdamroest.nl

ZU ID

Het gaat misschien minder snel dan gehoopt maar het

DE WALLEN

LOKALE INITIATIEVEN GEVEN KLEUR AAN DE ZEVEN STADSDELEN

Wallengebied transformeert gestaag van schimmige

ZU ID OO ST

De Gemeente Amsterdam kent, net als de

De wereldwijde beeldvorming van

gemeente Rotterdam, een voor Nederland

Amsterdam wordt bepaald door de

bijzonder bestuurlijk stelsel: de gemeente is

grote iconische projecten in de stad

verdeeld in stadsdelen. Sinds de herindeling

zoals het Rijksmuseum en EYE. Voor

per 1 mei 2010 is de stad verdeeld in 7 stadsdelen met een eigen bestuur en het vanuit de centrale stad bestuurde Westelijk Havengebied (Westpoort).

www.stimuleringsfonds.nl

slechts 12 cm2 (!) aan groen, vergeleken met bijvoorbeeld Bos & Lommer met 34 m2. En dat terwijl er in de wijk wel stukken land braak lagen. Op zo’n braakliggend terrein is nu een prachtige tuin gerealiseerd, als oase middenin de ‘urban jungle’. Paradijstuinen uit verschillende culturen

prostitutiezone naar bruisende en creatieve stadswijk.

worden door bewoners en professionals gecombineerd tot

Zo onderzoeken ze bij Ultra de la Rue door middel van

een echte Amsterdamse mengelmoes. Als mooi voorbeeld

exposities en creatieve sessies de cultuur en lifestyle van nu

van community trust haalde de tuin zelfs de Franse TV.

peeskamer online radiozender Red Light Radio uit, met de meest vooruitstrevende muziek uit de stad.

redlightradio.net ultradelarue.com

Rambler op de Zeedijk is

© Maarten Jungen

RA MB LE R

STUDIO BG

De Groene Grachten

KOLENKITBUURT

is een initiatief van oud ruimtevaarder en

Van energiecoöperatie Wij krijgen Kippen

modeketen en welzijnsorganisatie

hoogleraar Wubbo

wetmatigheid. Dichtbij huis, in de wijken

in Zuid tot aan de FlexBieb op IJburg in

ineen. Het idee: een label vormen

Ockels. De organisatie

en de buurten van de stadsdelen,

Oost. En van de club Pand 14 in Zuidoost

zijn het de lokale initiatieven die voor

en Hotel Buiten aan de Sloterplas in

wereld. De straatjongeren en de

van Amsterdam groener

de dynamiek zorgen en de ‘couleur

Nieuw-West tot aan het Concertgemaal

oprichters van het label kunnen

en duurzamer te maken.

locale’ bepalen. Van een moestuin op

in Noord.

met alle straatjongeren van de

De Kolenkitbuurt is al een tijdje bezig met een grootschalige

heeft als doel de grachten

veel voor elkaar betekenen: de

Dat doen zij onder andere

jongeren weten als geen ander wat

detuinvanjan.nl

© Linda Rusconi

GROENE GRACHTEN

Amsterdammers zelf geldt een andere

transformatie. De bebouwing wordt diverser en de relatie tussen de woningen en openbare ruimte wordt versterkt. © Cris Toala Olivares

Onlangs heeft het Amsterdams Grafisch Atelier, het

© Thed van Leur

oudste van Nederland, huisvesting gevonden in een oud

Het oude GAK-gebouw stond al een tijdje leeg, maar sinds kort zijn er

door een hectare groot natuurgebied in het centrum

schoolgebouw in deze buurt. Ook Cascoland werkt in de

starterswoningen gerealiseerd en heeft wooncorporatie Stadgenoot de

woonblokken in West tot aan Red Light

Via de dagelijkse Stadberichten van Nieuw

street credible is en de oprichters

van de stad aan te leggen. Daarvoor grond vrijmaken is

Kolenkitbuurt. Kunstenaars, bewoners en lokale organisaties

plint van het pand ter beschikking gesteld aan creatieve ondernemers.

Radio en Ultra de la Rue op de Wallen in

Amsterdam wordt iedereen die dat wenst

bieden hen werk en wegwijs bij

niet nodig, het natuurgebied wordt namelijk aangelegd

worden door deze organisatie gemobiliseerd om samen

In het oog springt vooral de beletage en het souterrain. Studio BG heeft

het Centrum.

op de hoogte gehouden van deze pareltjes

instanties. Maar let op, alleen

op daken van panden in de binnenstad. Een mooi

vorm te geven aan hun eigen publieke ruimtes, zodat die de

de ruimte zo gemaakt dat kleine ondernemers de ruimtes helemaal naar

cadeau voor de 400-jarige grachtengordel.

eigen identiteit weerspiegelen. Ook organiseerde Cascoland

eigen smaak kunnen vormgeven, en is er door gaten in de vloer contact

onlangs een zomerpicknick in de Kolenkitbuurt.

mogelijk tussen de beide verdiepingen.

cascoland.com amsterdamsgrafischatelier.nl

studiobg.nl

van de stad. Meld je aan via:

Yannick Sonne

e-cultuur

De gemiddelde bewoner van de Baarsjes beschikt over

en zendt vanachter de rode gordijntjes van een voormalige

een braakliggend terrein tussen twee

cross-overs

In de voormalige Cabralschool heeft begin dit jaar

kopen als je de kleding mooi vindt, niet uit medelijden graag!

nieuwamsterdam.nu/stadbericht

Stagiair Pakhuis de Zwijger

degroenegrachten.nl

rmblr.com © Sam Rentmeester

5 10 SCI_Advertentie_PhdZ_205x270_DEF.indd 1

11

30-08-13 12:41

SLIMME BURGERS

SLIMME BURGERS

De burger centraal

Open Data

VERTROUWEN IN DE STAD

willen dat het zoveel mogelijk om mensen gaat.”

lezen? Stikker: “Nu wordt het ontworpen vanuit de bedrijven. Hoe

Volgens Marleen Stikker, directeur van Waag Society,

kunnen we zorgen voor optimale spanning op het net? Hoe kunnen

zou de burger nog veel meer te zeggen moeten hebben.

we feedback geven aan de klant over zijn verbruik? Maar misschien

“De bedrijven zijn nog te dominant.” En het zijn de

wil die klant zelf wel wat met die data. Nu is die mogelijkheid er

Smart Citizens die zich daar het meest druk om maken

niet.”

geen stichting, maar een moestuin. Haar ambitie was niet om een

WIE BEPAALT HET ONTWERP VAN HET SYSTEEM?

op kavel 32 gaan tuinieren, en dus is ze dat gaan doen. En dat doet

en lobbyen voor meer macht.

Stikker geeft een voorbeeld. “De OV-chipkaart is ontworpen met alleen het vervoersbedrijf in het achterhoofd. Er zit niet de mogelijkheid op om iemand uit te nodigen.” Met de strippenkaart kon dat wel, dan stempelde je gewoon extra af voor je bezoek uit Berlijn.

“Het is niet ontworpen vanuit de individuele beleving,

Stikker ziet graag dat er een ‘stadslaboratorium’ komt waarin

vanuit sociaal gedrag. ”

dat soort systemen ontworpen worden in samenwerking met de

>> Toen Prik Korver uit haar raam voor haar huis een braakliggend terrein zag, wilde ze een moestuin beginnen. Geen vereniging, reglement op te stellen of om vergunningen aan te vragen. Ze wilde ze niet alleen, want inmiddels telt Moes32 zo’n 80 moestuinen.

Maar nog steeds geen vereniging, stichting, reglement of vergunning. En toch lukt het. Meer dan dat zelfs! Moes32 is een succesverhaal.

Niet onregelmatig als bewoners met een eigen initiatief bij de gemeente aankloppen, bijvoorbeeld omdat ze gebruik willen maken van een braakliggend stuk stad, beginnen al snel de bureaucratische

eindgebruikers: de burgers. “De belangrijke vraag is: wie bepaalt Smart Citizens zijn de burgers met veel kennis van

het ontwerp van het systeem? Op dit moment is de Smart City te

zaken die kijken hoe ze de data en de technologische

veel een constructie van grote bedrijven en overheden.” Hoe dat

middelen die er nu liggen, kunnen gebruiken ten gunste

zo gegroeid is, snapt Stikker wel. Voor de meeste mensen is het

van de burger. Zo lobbyt De Waag voor Open Data. Als

abstracte materie. Baron: “Of er een snelweg moet komen of niet,

overheden data vrijgeven, dan kunnen burgers daar zelf

daar heeft iedereen wel wat over te zeggen. Dat is heel concreet.

iets nuttigs mee doen. “Amsterdam is daar trouwens

Maar begin je over technologische infrastructuur, dan kijken

een voorloper in”, zegt Stikker. Zo helpt de app Hoge

mensen je glazig aan.”

geeft je de locatie van en informatie over de bijzondere

“Veel mensen beschouwen technologie als een act of God”, zegt

van Waag Society, een onderzoeksinstituut voor

bomen in de stad, en met Play! Amsterdam vindt je

Stikker. “Zo’n voorbeeld als de OV-Chipkaart maakt duidelijk dat

creatieve technologie en sociale innovaties. Waag

gemakkelijk de speelplek bij jou in de buurt.

het geen act of God is, maar een ontwerpkeuze.” Liefst ziet ze dat

Society gelooft dat ‘de samenleving open technologieën

steekt die paal boven de grond uit? U heeft wel een vergunning nodig. En hoe zit het eigenlijk met de aansprakelijkheid?’ Voor je het weet heb je al een hele administratie opgebouwd nog voordat je begonnen bent. Maar gelukkig is dat niet altijd en

VERTROUWEN IN DE STAD

de technologische projecten waar de overheid bij betrokken is eerst

nodig heeft om maatschappelijke uitdagingen aan te

Onder de vraag: ‘hoe gebruiken we data?’ liggen

bij de burger neergelegd worden, in het stadslaboratorium. Pas als

gaan’. In 1994 ontwikkelde Stikker als ‘burgemeester’

fundamentele vragen. Welke mogelijkheden creëren

de burger gezegd heeft welke functies hij belangrijk vindt, wordt de

van De Digitale Stad de eerste gratis toegangspoort en

we, wie beslist daarover, en van wie is de data?

bouw ervan aanbesteed.

virtuele gemeenschap op internet.

Stikker: “De vraagstukken over hoe technologieën

>>

OPEN DATA

Wat je zou kunnen met de mobiele infrastructuur is afhankelijk van het sensornetwerk, en dat is weer

WIE IS GER BARON?

afhankelijk van datastructuren of nieuwe vormen van

Open Data is data die vrij gebruikt en verspreid kan worden.

energie infrastructuur. Je kan als enkele partij niet alle

Steeds vaker besluiten overheid en andere instanties om de

vraagstukken aan. Je moet met elkaar samenwerken.”

verzamelde data openbaar te maken. Zodat er bijvoorbeeld

Ger Baron (1978) is programmamanager De angst is dat de burger in die samenwerking niet

de Amsterdam Economic Board. Hij brengt

gehoord wordt en grote bedrijven die infrastructuur

parkeergarage nog plek is, bijvoorbeeld. Of om met één klik te

kennisinstituten, bedrijven, non-profit

onderling regelen, met enkel hun eigenbelang in

zien hoe vies de lucht in de Jan van Galenstraat op dit moment

organisaties en overheden samen om kennis

gedachten. Voorbeeld: de slimme energienetwerken

uit te wisselen en om samen slimmer gebruik

die nu uitgerold worden door heel Europa heeft in elk

te maken van technologische innovaties.

huishouden een uiteinde. Een kastje met daarin allerlei

amsterdamsmartcity.com

metertjes die jouw energieverbruik heel precies meten.

apps mee gemaakt kunnen worden. Om te zien in welke

is. Het openen van data zou ook goed zijn voor de economie.

>>

de participatiemakelaar voor IJburg van stadsdeel Oost, kreeg zij het advies om alle formele organisatievraagstukken onbeantwoord te laten. Waarom? Gedoe waar niemand op zit te wachten en © Onno Krijnen

waar je alleen maar slapende honden mee wakker kunt maken. En

OP MOES 32 IS EEN ECHTE AANSPREEKCULTUUR ONTSTAAN

eigenlijk werkt dat alleen maar beter, vertelt Korver. Omdat er geen reglement is, kan ook niemand zich achter regels verstoppen.

In plaats daar van is er op Moes32 een aanspreekcultuur ontstaan.

Aansprakelijkheid

Als iemand iets doet en anderen bevalt het niet dan moet je nu

Een valkuil voor veel burgerinitiatieven is aansprakelijkheid.

het gesprek met elkaar aangaan, want niemand heeft op voorhand

Als bewoners bij vrieskou zelf een voetbalveldje onder water zetten

gelijk of ongelijk.

voor een schaatsbaan, wie is er dan aansprakelijk als iemand daar zijn been breekt? Of als er op eigen initiatief plantenbakken worden

In Amsterdam Noord zijn de ervaringen iets anders. Toen de

geplaatst in de openbare ruimte en er rijdt een auto tegenaan?

Twiske speeltuin daar door de gemeente werd gesloten, hebben

analyses mee gemaakt kunnen worden, maar ook zodat er

van Amsterdam Smart City, onderdeel van

overal het geval. Toen Korver in contact kwam met Ellen Weers,

BURGERINITIATIEVEN, EEN INFORMELE KWESTIE

effect hebben op het functioneren van de stad zijn heel complex, en allemaal afhankelijk van elkaar.

© Maarten Bosman

raderen te draaien. ‘Wat gaat u precies doen en hoeveel meter

Nood je een toilet te vinden. Monumentale Bomen Marleen Stikker (1962) is directeur en mede-oprichter

waag.org

Aanspreekcultuur

>> De energiebedrijven kunnen die data lezen. Maar kan jij die data

>> De burger staat centraal voor ASC, zegt Baron. “We

WIE IS MARLEEN STIKKER?

VERTROUWEN IN DE STAD

Onderzoeken schatten de economische waarde van open data

Joachim Meerkerk

op tientallen miljarden euro’s in de EU.

Strateeg en programmamaker

Amsterdammers nemen steeds vaker het heft in eigen handen. Ze beginnen moestuinen, runnen zelf een buurtcentrum, beheren hun eigen speeltuin of organiseren een evenement in de wijk. Het succes van dit soort initiatieven is afhankelijk van de dragende personen uit de buurt, die terecht geroemd worden om hun maatschappelijke inzet. Vaak spelen betrokkenen uit traditionele instanties net zo’n beslissende rol, soms in positieve zin, soms ook omdat ze (ongewild) in de weg lopen. Als je het wel en wee van ondernemende burgers op de voet volgt, blijkt het geheim achter geslaagde initiatieven met grote regelmaat een informele overheid te zijn. >>

Pakhuis de Zwijger

amsterdamopendata.nl

bewoners de handen ineen geslagen om het beheer op te pakken.

Mark Verhijde en Maarten Bosman doen onderzoek naar de

Zij zorgden zelf voor nieuwe toestellen en hebben een rooster

belemmerende werking van aansprakelijkheid op burgerinitiatieven.

voor sleutelmoeders die dagelijks het hek open en dicht doen.

Naar aanleiding van 108 praktijkvoorbeelden kwamen de

Het stadsdeel is enthousiast en ondersteunt het initiatief. Dus

onderzoekers tot vier strategieën waarmee overheden de risico’s

toen er om een bankje voor tegenover het plein werd gevraagd,

proberen in te dekken. De eerste is het verstrekken van een

omdat hang jongeren uit de buurt dan mooi het pleintje in de gaten

vergunning aan de initiatiefnemers om hun project te realiseren.

kunnen houden, stemde het stadsdeel daarmee in. De vraag om

In de tweede strategie sluiten de gemeente en bewoners

even snel ergens een tweedehands bankje te regelen bleef echter

een buurt- of wijkcontract af waarin de activiteiten worden

onbegrepen. De aanvraag moest via officiële kanalen en duurde

opgenomen.

>>

daarom veel langer. Er kwam een nieuw bankje en de gemeente zorgde zelf voor plaatsing, waardoor het uiteindelijk een stuk duurder werd dan nodig was geweest.

© buropony.nl

17 20

16

VERANDERING VAN TIJDEN

VERANDERING VAN TIJDEN

Paradigmawisseling

VERANDERING VAN TIJDEN: VAN SCHAARSTE NAAR OVERVLOED

toegeslagen, werd duidelijk toen

en de daarbij behorende cultuur van

wethouder Maarten van Poelgeest in 2010

de uitvoerende (overheids-)apparaten

een bouwstop afkondigde. Het efficiënte

en organisaties uitsluitend en volledig

ruimtelijke ontwikkelingsapparaat van

toegesneden op ruimteproductie, met

de gemeente, dat Van Poelgeest in de

name op woningbouw. Voor de koop

Volkskrant van 16 februari 2013 vergeleek

van een huis werden ruimschoots

met een Leopardtank, kwam piepend en

hypotheken verstrekt door de

krakend tot stilstand. Op 22 april 2013

banken en de hypotheekrente werd

kondigde de wethouder het einde aan

in de inkomstenbelasting aftrekbaar

van grootschalige gebiedsontwikkeling.

gemaakt door de rijksoverheid. Ook

Een tijdvak van meer dan dertig jaar

voor de realisatie van vastgoed - naast

van ongekende vastgoed- ofwel

woningen, ook commercieel vastgoed

ruimteproductie is afgesloten.

zouden krijgen als we elkaar echt zouden zien, zou veel

projectontwikkelaars en andere grote

Beter in plaats van meer; van bezit naar toegang

Vijftien jaar geleden begon ze vanuit de Balie draden te

partijen.

Bij het naoorlogse economisch paradigma

banken onbegrensd krediet aan

Bestaande systemen en uitgangspunten, zoals een economie die gebaseerd is op louter en alleen groei, lijken niet meer te werken in de westerse wereld. Er is een paradigmawisseling gaande die ook van invloed is op de ruimtelijke ontwikkelingen in Amsterdam. Wat dat precies betekent voor de aanpak en werkwijzen in onze stad, is nog onduidelijk.

Na de Tweede Wereldoorlog werden economische groei en werkgelegenheid in Nederland mede gerealiseerd door ruimteproductie, vooral door het bouwen van woningen.

Oud-collega en stedenbouwkundige/planoloog wijlen Willem Hartman vergeleek de ruimtelijke ontwikkeling van destijds met een militair-industrieel complex. Woningnood, eerst kwantitatief en later kwalitatief van karakter, vormde daarbij de denkbeeldige vijand. In zijn boek De vloeibare stad (2007) beschrijft Hartman de samenvallende belangen van ‘het Rijk’, Jurgen Hoogendoorn Ontwikkelingsbedrijf van de Gemeente Amsterdam en lid van kennisplatform tussentijdinontwikkeling.nl en platform nederlandwordtanders.nl

30

‘de Bouw’ en ‘Kapitaalverschaffers’ (RBK-complex) in het naoorlogse Nederland. Om het individu tot ruimteconsumptie

Van woningnood naar planologische overvloed

TOEGANG EN DELEN WORDEN BELANGRIJKER DAN BEZIT

Ontmoeting is een belangrijke pijler in het werk van Adelheid Roosen, de flamboyante theatermaker die met haar voorstellingen de culturele elite in contact brengt met het Nederland dat ze niet kent. In de succesvolle voorstelling WijkSafari, vorig jaar gemaakt en gespeeld in Slotermeer, gaat de kijker op bezoek bij bewoners. “De verbinding die wij met elkaar opleveren.”

spinnen door de stad. “Dat was het enige café waar alle

van noodzakelijke (productie-)groei

VIER VROUWEN DIE VOOR VERANDERING STAAN

worden nu internationaal en nationaal steeds meer vraagtekens gezet.

De financiële en economische crisis

In plaats van meer lijkt beter - vooral in

heeft sinds 2008 een einde gemaakt

termen van people en planet - belangrijker

aan de ongebreidelde ruimteconsumptie.

te worden. Het moet anders, vinden ook

Daarnaast loopt de consumptie en de

de bedenkers van de contouren van een

vraag naar vastgoed ook structureel

circulaire economie: een economisch

terug als gevolg van de vergrijzing en het

systeem dat bedoeld is om hergebruik

krimpen van de bevolking de komende

van producten en grondstoffen te

decennia, niet alleen in Nederland maar

maximaliseren en waardevernietiging

in heel Europa. In Amsterdam loopt de

te minimaliseren. Dit in tegenstelling

woningproductie volgens voorspellingen

tot het huidige lineaire systeem,

de komende jaren terug van 3.500

waarin grondstoffen worden omgezet

woningen per jaar naar minder dan 1.000

in producten die na verbruik worden

per jaar. Daarnaast ziet Amsterdam zich

vernietigd. Naast bekende economen zoals

door vraaguitval ook geconfronteerd met

Herman Wijffels, zijn ook grote bedrijven,

een situatie van overvloed aan leegstaande

zoals Philips, AkzoNobel en DSM

gebouwen, grotendeels kantoren, en

geïnteresseerd in de nieuwe mogelijkheden

braakliggende terreinen.

die de circulaire economie kan bieden.

In een economie waarin toegang en

aan te zetten werd enorm geïnvesteerd in design, advertising,

delen belangrijker wordt dan bezit,

lifestyle en citymarketing. De omzet voor de bouwindustrie

heeft Amsterdam een uitstekende

was daarmee decennialang gegarandeerd.

uitgangspositie.

>>

ADELHEID ROOSEN

Dat de crisis ook in Amsterdam was

planologische en juridische systemen

zoals kantoren en winkels - verstrekten

© Stadsarchief Amsterdam

VIER VROUWEN

Woningproductie

>> Tot voor kort waren de financiële,

21

soorten mensen kwamen.” Ze ging koffie drinken met andere klanten. Vroeg of ze met hen mee naar huis mocht fietsen. Of ze binnen mocht kijken. Zo leerde ze een andere kant van de stad kennen. Roosen maakte de Gesluierde Monologen, waarin moslima’s een stem kregen. Daaruit ontstond ook De Tafel van Zina, een cateringbedrijf dat gerund wordt door islamitische vrouwen die slecht Nederlands spreken. “We hebben die tak van ons bedrijf Zina opgericht uit een soort woede. Die vrouwen kunnen wèl wat.”

“Uit creatieve woede, dat heb ik vaak. De wereld draait zoals ‘ie draait, of je gaat er iets aan doen.”

Roosen verwijst naar Ghandi, die zei: ‘maak elke dag de wereld zoals jij hem zou willen zien’. ” Je mede verantwoordelijk voelen voor alles op die wereld lijkt zwaar, maar geeft als je handelt een enorme vrijheid.”

femaleeconomy.nl

>>

31 42

43

Daarvoor moeten we om te beginnen omgevingen

ONDERNEMEN OM DE WERELD TE VERBETEREN!

en situaties creëren waarin mensen elkaar kunnen

Steeds vaker zie ik ondernemers in de stad die het aandurven om tegen

ontmoeten, waarin een open cultuur bestaat en

de stroom in te zwemmen. Mensen die ondernemerschap inzetten

waar kennis, ervaringen, netwerken en ideeën

om de wereld mooier te maken. Omdat ze geloven in verandering,

gedeeld kunnen worden. Wat voor plekken

omdat zij maatschappelijke uitdagingen willen aanpakken. Deze sociaal

>> De stad heeft nieuwe systemen nodig, die betrokken burgers met elkaar moeten gaan vormgeven.

hebben we daarvoor nodig? En wat is nodig om die

Delen wordt in groeiende mate ervaren als een waarde-

processen vorm te geven en aan te sturen? Dat zijn

volle kwaliteit in het leven. Het leidt tot nieuwe vormen

vragen die we de komende tijd met elkaar moeten

van sociale interactie, van zaken doen en van consumptie.

DELEN

Delen gaat over samenwerking en uitwisseling, vaak

Samenwerking Open uitwisseling ‘Commons’

gekoppeld aan mobiele- en internettechnologieën. Door

beantwoorden. Schwarz: “De grootste transitie vindt plaats op de grond, in de dynamiek van de buurten. Het ontwerpen van de stad begint bij de

deelbaarheid te integreren in het ontwerp van producten,

kleinschaligheid en nabijheid van de buurt. Het

media, plaatsen en informatie toe te voegen, ontstaan nieuwe vormen van collaboratieve consumptie en open source-innovatie.

‘Lokaal’ wordt een op zichzelf staande kwaliteit. Nieuwe

Konnektid en SnappCar, die vraag en aanbod lokaal matchen. Deze deelplatforms streven naar minder consumptie, minder footprint, en vooral meer verbinding tussen mensen. De opkomst van de

en milieu. Een op het oog vrijwel onmogelijke missie,

deeleconomie is een duidelijke trend, maar ook andere social enterprises

aan de slag gaat.”

omdat de productieketen van een mobiele telefoon lang,

worden steeds zichtbaarder. Tony’s Chocolonely, die de chocolade

complex en ondoorzichtig is. Toch is het de bedenkers

industrie slaafvrij wil maken ligt bij de Albert Heijn. En Fairphone die

gelukt om zelf grip te krijgen op alle afzonderlijke

de eerste eerlijke mobiele telefoon maakt en daarmee de elektronica

onderdelen van het productieproces. Fairphone

industrie wil omvormen is in de verkoop gegaan. En wat te denken van

werkt bijvoorbeeld alleen in mijnen in gebieden in

alle lokale initiatieven om als buurt of met een groep vrienden samen

Congo waar niet om grondstoffen gevochten wordt.

energie op te wekken. Of urban farming. Daken en pleinen die volstaan

Daarnaast zet de organisatie programma’s op om de

met groenten en fruit: eerlijk voedsel dat tegelijkertijd voor sociale

arbeidsomstandigheden in de mijnen te verbeteren.

cohesie zorgt. Allemaal ondernemers met social impact als drive. De

omarmt het mondiale.

Samenhang Netwerken Relaties

bouwen van relaties tussen met mensen, hun leefomgeving en de natuur. Relaties, gemeenschappen en peernetwerken ontwikkelen zich tot de kernkwaliteiten van het ontwerpen voor verbondenheid.

Het ontwerp en het ontwerpproces van Fairphone zijn

interesse voor de social enterprise sector neemt toe, gelukkig. En niet zo

Hoe ziet het ideaalbeeld van Amsterdam als sustainist

een schoolvoorbeeld van sustainist design. Door ervoor

gek ook als je ziet wat deze ondernemingen bijdragen aan de economie

stad eruit volgens Schwarz en Krabbendam? Schwarz:

te zorgen dat ze invloed hebben op elke stap in het

en aan de samenleving. Uit onze recente Social Enterprise Monitor

“Ik zou willen dat de overheid alle bewegingen in de

productieproces zien de ontwerpers erop toe dat hun

blijkt dat de werkgelegenheid bij social enterprises sinds 2010 met maar

stad niet meer in mootjes hakt, maar inziet dat alles

telefoons eerlijk voor mens en milieu geproduceerd

liefst 25% is gestegen. Dat is echt een super prestatie. Zeker wanneer

met elkaar samenhangt. De stad is één groot levend

worden. Het resultaat reikt verder dan alleen een eerlijk

je je realiseert dat bij reguliere MKB bedrijven de afgelopen jaren niet

web, waarin je je verbonden voelt met anderen en met

product: de ontwerpers zetten een verandering van het

of nauwelijks sprake was van groei. Wil jij ook bijdragen om het sociale

wat er om je heen gebeurt. In mijn ideaalbeeld van

systeem in gang en maken gebruikers bewust van de

enterprisesveld te versterken, kom in actie. Een verjaardag binnenkort,

Amsterdam hebben bewoners en belanghebbenden

gevolgen van onze vraag naar grondstoffen.

kijk ‘ns rond bij Geschenk met een Verhaal. Neem je vrienden mee uit

de gezamenlijke visie dat dit een menselijke stad is waar je al die processen tegelijk kunt ervaren.”

PROPORTIONALITEIT Menselijke maat In proportie Gepaste schaal

wordt steeds leuker en gemakkelijker door sociale start-ups als Peerby,

geproduceerd met zo min mogelijk schade voor mens

schapsvorming. Lokaliteit is geworteld in het lokale, maar

is. Als ontwerpcriterium is verbondenheid gericht op het

dat de mijne overleden was. Spullen of ideeën delen met buurtgenoten

loopt en pas de lessen toe als je op een grotere schaal

nabijheid, lokaal gewortelde ervaringen en gemeen-

naar Restaurant Ctaste of Proeflokaal de Prael. Carpool via de app van

fairphone.org

Toogethr of stap in een Taxi Electric. Allemaal Amsterdamse initiatieven

Sustainist ontwerp verschuift onze aandacht van schaal

Krabbendam voegt daaraan toe: “In een web vallen

van ondernemers die zelf de regie nemen, zonder af te wachten of en

naar proportionaliteit. Het gaat voorbij de modernistische

per definitie ook gaten. Om ervoor te zorgen dat alle

wanneer de overheid ingrijpt, zij ondernemen om de stad en onze wereld

ontwerpbenaderingen waar groter en sneller altijd beter is.

lagen van de stad verbonden zijn, moeten we continu

Niet schaalgrootte, maar de menselijke maat is leidend.

blijven bouwen aan relaties- tussen individuen en

Proportionaliteit als ontwerpbeginsel vraagt om

groepen, en tussen de mens en zijn leefomgeving.

‘selectieve vertraging’ in plaats van maximum snelheid en

Dat is een proces dat altijd doorgaat en waarin ook de

om menselijke dimensies in plaats van opschalen.

overheid een waardevolle rol kan spelen.”

te verbeteren. Steun ze!

Willemijn Verloop

ŤŤ

oprichter Social Enterprise NL

socialenterprise.nl

© Caroline Sikkenk

52

53

BOEREN IN DE STAD

bezig met bijen houden en groenten

relaxen. De vrijwilligers van de moestuin

verbouwen in de stad, vanuit de drang

in Bos en Lommer probeerden nog het

eten weer te begrijpen en als manier om

De voormalige speeltuin in de binnentuin van een

restaurantje op de hoek, maar de kok

de voedselindustrie, die steeds minder

huizenblok lag een paar jaar braak voor de eerste

vond de sla niet lang genoeg houdbaar.

betrouwbaar lijkt, te omzeilen. In Detroit,

radijzen de grond ingingen. Kunstenaar Natascha

Uiteindelijk werd een flink deel van de

de berooide, leeglopende stad, was het

Hagenbeek zag in de verlaten speelplek de ideale

kroppen uit de buurtmoestuin I can

juist de onderklasse die in stadslandbouw

ruimte om middels een buurtmoestuin landbouw

change the world with my two hands,

een manier vond om twee problemen

inzichtelijk te maken voor stedelingen. Hoe groeit zo’n

weggegeven in plaats van verkocht.

aan te pakken: braakliggende terreinen

radijs? Hoe lang doet een tomaat erover voor je ‘m

Hoe de Amsterdammer groenten moet

omvormen tot moestuinen om een

eindelijk kan eten? Mei 2011 konden de vrijwilligers

verbouwen, dat weten ze inmiddels wel.

gemeenschapsgevoel te creëren en

voor het eerst aan de slag op het terrein. Inmiddels

Zeker drie jaar geleden begonnen de

leegstand aan te pakken, en een manier

zijn er zo’n vijfentwintig tuinders met een eigen tuintje,

moestuintjes als radijsjes uit de grond te

om de maag te vullen.

en wordt de flinke lap grond in het midden van het

wil

Put

Toilet

geven. Aquaponics is een gesloten kringloop waarin micro-organismen de poep van vissen omzetten in voeding voor planten. De planten

Centrale Tuin

Kruisbes

filteren op hun beurt het water voor de vissen. Bij Mediamatic staan

Het aquaponics-systeem

inmiddels zes Aquaponics systemen. Vier torens en twee horizontale

Wijnbes

ingemaakt door de keukenploeg. Want alle individuele tuinders dragen ook vrijwillig bij aan I can change the

Permacultuur Demotuin

world with my two hands. Door de composthoop te

Planten nemen afvalstoffen op en zuiveren het water

Populieren

stadslandbouw, hoe we dus echte boeren

Het platform probeert alle initiatieven

zijn om in de pan te verdwijnen. En dan

worden, daarin zijn we na die vijf jaar van

in en rond Amsterdam te verbinden om

verbouwen nog niet bedreven. Maar dat is

kennis te delen, om samen aanspreekpunt

volgens de meeste stadslandbouwers ook

te zijn van de gemeente. Het platform

niet het doel. Educatie en sociale cohesie,

lobbyt ook voor één loket stadslandbouw

dat zijn de waarden die bij de meeste

van de gemeente, bemand door

initiatieven op de eerste plek staan. “Als

ingevoerde ambtenaren. Dat lijkt te gaan

mensen hun eigen voedsel weer gaan

lukken. “Als je begrijpt hoe een tomaat

verbouwen krijgen ze controle terug over

groeit, begrijp je ook beter wat een boer

al volop gegeten, kruiden, snijbieten, sla, tomaten. De eerste toren werd anderhalf jaar geleden gebouwd. Mediamatic

Pomp verplaatst water naar bovenste groeibed

onderzoekt sindsdien hoe het systeem het beste werkt. Met die kennis willen ze mogelijk zelf, in hun eigen fabriekshal,

iets heel wezenlijks, en dat geeft ze macht,

doet, en kun je ook beter begrijpen wat

Maar alle opgedane kennis is open voor

zelfvertrouwen, liefde, verbondenheid

de mondiale voedselissues zijn en wat die

iedereen. Wie een paar vierkante meter

en doodgewoon plezier,” zegt Annet van

issues zo ingewikkeld maakt.”

deze vorm van stadslandbouw uitbreiden.

© Els Engel Els Engel 2013

GELD IS NIET HET DOEL

het feit dat allerlei mensen, partijen en organisaties in de buurt worden verbonden en zo waarde wordt toegevoegd. Zowel on- als offline. Tijdens de ‘Bolobooze kroegentocht’ in Bos en Lommer

een groot succes is, de Amsterdamse citymarketing als nooit te voren top-down wordt aangestuurd. Ook dit gebeurt overigens met groot succes, met de inhuldiging van Willem-Alexander, het

>> Deze veranderingen hebben, samen met een groeiend bewustzijn

gaan richten op cultuur en menselijkheid. Verschillende partijen in

op het gebied van bijvoorbeeld duurzaamheid, tot gevolg dat

de stad experimenteren op dit moment met nieuwe modellen voor

een nieuwe manier van afstemmen van vraag en aanbod nodig

gebieds- en buurtbranding. Deze wijze van branding, om een gebied

Nice Nieuw West is een stadsblog voor

huis. Conclusie daarvan kan zijn dat het bij goede branding vooral

is. De (her)ontwikkeling van gebieden, wijken en buurten dient

een nieuwe frisse identiteit te geven, kenmerkt zich door het feit

en door bewoners van het stadsdeel

om goed en gepassioneerd eigenaarschap gaat. Bij de buurten

nadrukkelijker te worden afgestemd op de wensen en behoeften

dat het bottom-up plaatsvindt; door de buurtbewoners zelf. De

Nieuw West. Onder het motto ‘elke

zijn de bewoners eigenaar en brengen hun ziel en zaligheid in, bij

van de eindgebruiker. Dat een projectontwikkelaar volgens het

uitstraling, het beeld van een buurt, wordt dus steeds meer bepaald

dag iets leuks uit Nieuw-West’ worden

Amsterdam Marketing is dat nu eindelijk het al jaren gewenste PR-

oude brandingsmodel een gebied eerst met een specifiek profiel en

door burgerinitiatieven, met branding als gewenst neveneffect.

positieve berichten over een bepaald

apparaat met een eenduidige aansturing onder leiding van CMO

verhaal in de markt zet, om dan vervolgens pas te gaan ontwikkelen,

Deze initiatieven ontstaan vaak in achterstandswijken met het

onderwerp, activiteit of actie in Nieuw-

Frans van den Avert. En nu met de hele stad, met alle buurten en

is dan ook niet meer van deze tijd. Parallel hieraan zijn we de

doel om een positieve impuls aan de buurt geven. Initiatiefnemers,

West de wereld ingestuurd. De ideeën

wijken in hun eigen kracht, mee in de vaart der volkeren.

laatste jaren getuige van de opkomst van branding 3.0, oftewel het

bewoners met passie voor de buurt, beginnen een initiatief en

voor de berichten worden aangedragen

‘De-Mens-Staat-Centraal’-tijdperk waarin de eindgebruikers de

bouwen een community vanuit een intrinsieke motivatie om de

door een groeiende groep betrokken

touwtjes zelf in handen nemen, gaan samenwerken en zich meer

buurt te verbeteren.

bewoners van het stadsdeel.

>>

400 jaar Grachten jubeljaar en de Gay Pride als uitschieters. Met ‘Iamsterdam’ als statement staat het merk Amsterdam als een

ŤŤ

GEEF OM DE JAN EEF

nicenieuwwest.nl

Hoorn van Platform Eetbaar Amsterdam.

de vissen, nu meervallen, groot genoeg kunnen er weer kleine visjes in. Groente is

tot aan de Car2Go’s. De kracht van de communities zit vooral in

zien dat op het moment dat buurtbranding met dergelijke merken

Vlier

>> Hoe we geld moeten verdienen met die

alles goed gaat duurt het zo’n jaar voor

Die is inmiddels overal in de stad te zien. Van de Overhoeks toren

worden uit de plaatselijke bierbrouwerij. Het is interessant om te

bes

Zone 5

geoogst, de temperatuur moet in de gaten worden gehouden. Als Wanneer water hoog komt spoelt sifon in één keer door

Amsterdam Noord, gebeurt dat met het I love Noord logo erop.

buurt en een BoLo inpakwinkel met de feestdagen.

kroeg jes en ondernemers en kan er binnenkort bier gedronken

het ecosysteem onderhouden. De vissen moeten gevoerd, planten Bacteriën tussen korrels zetten afvalstoffen om

daarmee een merk van ‘houdbare’ waarde. Als de vlag uit gaat in

bijvoorbeeld. Zo kan iedereen kennismaken met de plaatselijke

Vlier

Kru is

icanchangetheworldwithmytwohands.nl

systemen. Gebouwd door vrijwilligers, en het zijn ook vrijwilligers die

de bewoners zelf de community hebben gevormd, creëren ze

boloboost.nl

Waterpunt

Groenten die niet verkocht worden, worden meteen

de buurt, of te helpen bij een open dag.

leven in de buurt er aangenamer en leuker op te maken. Doordat

van activiteiten zoals de Bolobooze (kroegentocht), filmavonden voor de

Kindertuin

Braam

beheren, workshops te organiseren voor kinderen uit

daarmee de verkoop te stimuleren, maar vooral om het wonen en

Kraan

Composthoop

Vissen en groeten kweken in één. En je hoeft niet eens water te

te branden om het gentrifacatieproces op gang te brengen en

ker kan. Het doel is om de buurt in alle opzichten te ‘boosten’, door middel

Fruitbomen

nzmagazine.nl

>> Niet enkel (zoals bij reguliere ontwikkelaars) om een gebied

Framboos

AQUAPONICS

Hoofdredacteur van Nieuwezijds Magazine en freelance journalist.

over wonen in ‘BoLo’ (vrij naar SOHO), maar vinden dat het beter en leu-

Aardbei toren

Tools, vlakbij de moestuin en onderdeel van het project.

Liedewij Loorbach

bewoners van Bos en Lommer (BoLo). De meeste bewoners zijn tevreden

Ingang Kiwi

Kas

Aardpeer

de grond komt, wordt verkocht in de winkel Acces to

Begin 2011 werd het buurtplatform BoLoboost opgericht door een aantal

Zitplek

Kruisbes Perengilde

BOLOBOOST Druif

Waterput

Kruisbes

terrein beheerd door vrijwilligers. Alles wat daar uit

Nice Nieuw West & Geef om de Jan Eef

NICE NIEUW WEST

d entu in

ek

winkeltje in het groen ver buiten de stad

Kru id

nh

Amerika. In New York waren de hipsters

Schuur

ge

vakantietijd, als de trouwe klanten van het

n

hoekjes. De trend kwam overwaaien uit

BUURTBRANDING

Bolo Boost & I Love Noord

en

aan, pootten aardappels in ongebruikte

buurtmoestuin met nauwelijks kanalen. In

te

braakliggend terrein, pakten binnentuinen

tegelijk. Ga dat maar eens wegzetten als

BUURTBRANDING

v Le

schieten. Burgers ontfermden zich over

klaar voor de oogst. Tientallen kroppen

61

Wigwam

I CAN CHANGE THE WORLD WITH MY TWO HANDS

En dan is ineens een heel bed met sla

>>

60

I can change the world with my two hands

w Er

Van de vierkante meterbakken van Stadsboeren tot projecten van drie hectare die nog heen en weer gekaatst worden tussen allerlei loketten: stadslandbouw is er van klein tot gigantisch.

Maar over één ding zijn ze het eens: commercieel groente telen in Amsterdam gaat nooit lukken. Samen schoffelen en leren begrijpen hoe een wortel groeit, dat is de waarde van stadslandbouw.

BOEREN IN DE STAD

Aquaponics

VAN SAMEN SCHOFFELEN IN DE BUURT TOT FLAGSHIPSTORE VOOR EXPERIMENTEN

week zijn BBQ leende omdat ik toen op het laatste moment ontdekte

vormgeven. Begin bij de buurt, kijk waar je tegenaan

uit van lokalistische eigenschappen, zoals ‘sense of place’,

VERBONDENHEID

iemand geleend? Ik was zelf heel blij, toen een buurtgenoot mij vorige

de markt: de eerlijke mobiele telefoon, ontworpen en

ALLES HANGT MET ELKAAR SAMEN

netwerken, waar alles en iedereen met elkaar verbonden

Misschien heb je deze zomer wel een opblaaszwembad of ligbed van

en andere belanghebbenden samen de omgeving

het gevoel van verbondenheid. Sustainist ontwerp gaat

Sustainisme staat voor de cultuur van connectiviteit en

en producten en diensten die impact creëren voor mens en milieu. © Fairphone

In september komen de eerste Fairphone-toestellen op

lokaal als plaatsaanduiding, maar met lokale ervaringen en

BOEREN IN DE STAD

ondernemers ontwikkelen innovatieve zelfredzame businessmodellen

FAIR PHONE

buurthuis wordt een ‘buurtontwerplab’ waar bewoners

vormen van lokaliteit hebben niet zozeer te maken met LOKALITEIT

COLUMN

© Iwan Daniëls

DE VIER KWALITEITEN VAN SUSTAINIST ONTWERP

Gemeenschap Lokale ervaring Wortelen

SUSTAINIST DESIGN

De vier kwaliteiten

© Nationale Beeldbank / Kim Kaminski

SUSTAINIST DESIGN

I LOVE NOORD Na de moord op Juwelier Hund in 2010 besloot een groep buurtbewoners en ondernemers om hun buurtgenoten op te roepen om meer boodschappen te doen in hun winkelstraat: de Jan Eef. En

>>

overheeft, kan zelf aan de Aquaponics.

De stadsblog I Love Noord publiceert elke dag

daarmee het beeld van de verloederde straat te keren. Geef om de

een artikel, foto of video over een van de wijken

Jan Eef bestaat inmiddels uit een grote groep betrokkenen die hun

van Amsterdam-Noord. Inmiddels is I Love Noord

energie, creativiteit en kennis in zetten om de Jan Evertsenstraat

uitgegroeid tot een bottom-up buurtcommunity

en directe omgeving met allerlei activiteiten gezelliger en leuker

die niet alleen online actief is maar ook offline een

te maken. Om de straat ook visueel een ander, vriendelijker en

veelheid aan activiteiten organiseert.

positiever, gezicht te geven, is een eigen brandstijl ontwikkelt.

ilovenoord.nl

geefomdejaneef.nl

mediamatic.net

© Cris Toala Olivares

62

63

70

71

ZORG IN DE BUURT TIJDELIJKHEID

ZORG OP DE SCHOP

HEESTERVELD

De Ceuvel

Creative Community

DE CEUVEL WOONBOTENPARK OP OUDE WERF WORDT VOLLEDIG AUTARKISCH

STAAN WE AAN DE VOORAVOND VAN EEN REVOLUTIE? Als grote veranderingen tot stand worden gebracht door meerdere kleine bewegingen die samenkomen, dan wachten ons spannende tijden in de zorg.

De overheid is druk aan het decentraliseren geslagen, integrale en gebiedsgerichte werkwijzen worden nu zelfs in Amsterdam omarmd, burgers organiseren zich in zorgcoöperaties, en er staan nieuwe ondernemers op die de zorg weer centraal stellen.

Er zit een gedeelde energie in al die ontwikkelingen.

Ze zoeken naar kleinschaligheid, nemen buurten en wijken als uitgangspunt, willen zorg op maat en ontdaan van bureaucratische rompslomp, en de samenredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers is een veelgehoorde oproep. Zal het lukken om deze ontwikkelingen te verbinden?

© Auke van der Hoek

Het gonsde al een tijd in Nederland: Eropaf, frontlijnteams, Eigen Kracht, gekantelde ambtenarenapparaten, gebiedsgerichte aanpak.

Er moet multidisciplinair samengewerkt worden, ambtenaren en professionals moeten uit hun koker komen en vooral de menselijke maat moet terug worden gebracht in zorg en welzijn.

HEESTERVELD CREATIVE COMMUNITY

EEN UNIEK EXPERIMENT IN ZUIDOOST

>>

Op een vervuilde en verlaten kavel in

Het betaalbare en duurzame woonbotenpark

Amsterdam Noord verrijst binnenkort een

wordt een broedplaats voor kunstenaars en

woonbotenpark voor kunstenaars en creatieve

andere creatieven. Daarnaast wordt druk

ondernemers. Het stukje braakliggend terrein

geëxperimenteerd met het sluiten en aan

was zo lastig in te vullen dat de gemeente

elkaar knopen van diverse kringlopen. Het

Amsterdam een prijsvraag heeft uitgeschreven.

gebied moet volledig autarkisch worden.

De winnaar van deze prijsvraag mag het

De boten worden nu opgeknapt en zijn te

terrein 10 jaar lang gebruiken en exploiteren.

zien op de NDSM-werf in Amsterdam Noord.

Het collectief van o.a. architectenbureau

In september worden de eerste boten op

space&matter en Metabolic Lab leverde

De Ceuvel geplaatst.

het winnende ontwerp. Wat doe je met een sterk vervuilde kavel? Je plant er zuiverende gewassen op, legt er oude woonboten neer en

Joachim Meerkerk

verbindt de boten met steigers.

deceuvel.nl

ŤŤ

Wie metro 50 of 54 naar Oost neemt ziet sinds begin dit jaar ineens een kleurig bouwblok ter hoogte van station Bullewijk. Wat tot voor kort een grijs en onveilig woongebouw was vormt momenteel het kleurige thuishonk van een creatieve woon- en werkgemeenschap. Deze transitie komt door de huidige economische situatie, die woningcorporatie Ymere dwong haar oorspronkelijke plannen voor sloop- en nieuwbouw uit te stellen. In de tussentijd huist er momenteel de Heesterveld Creative Community. >>

Iris Schutten Architect/publicist Studio Iris Schutten © Rogier Chang

irisschutten.net

Strateeg en programmamaker © Yvonne Witte

72

Pakhuis de Zwijger

73

76

77

MAGNEETFESTIVAL

INTERACTIEVE KAARTEN

INTERACTIEVE KAARTEN

Actualiteit van de stad

ACTUALITEIT VAN DE STAD Naast dat Bureau Onderzoek en Statistiek (O+S) van de gemeente Amsterdam dagelijks onderzoek doet naar de staat van de stad, wordt de actualiteit van het ruimtelijk domein ook online bijgehouden via interactieve kaarten.

maps.amsterdam.nl

VIA INTERACTIEVE KAARTEN

Leegstaande kantoren (discussiekaart)

Deze worden beheerd door de Dienst

Voor onderzoekers en software-

Ruimtelijke Ordening. Inmiddels bestaan er

ontwikkelaars zijn geografische datasets

kaarten die de stand van zaken weergeven

vrij beschikbaar via maps.amsterdam.

over onder andere braakliggende terreinen,

nl/open_geodata. De Gemeentelijke

groene daken, zelfbouwkavels, openbare

Dienst Basisinformatie is de bronhouder

sportplekken, leegstaande kantoren en

en leverancier van de topografische

stadslandbouw.

ondergronden en luchtfoto’s binnen

maps.amsterdam.nl

maps.amsterdam.nl

de gemeente Amsterdam. ŤŤ

Streekproducten

maps.amsterdam.nl Interactieve kaarten

Tijdelijke invulling van braakliggende terreinen >

Zelfbouwkavels

Is uw dak geschikt voor zonnepanelen?

Waar liggen de zonnepanelen?

>

Leegstaande kantoren >

Stadsloods >

Groene daken

>

Economie – spreiding en ontwikkeling

Klimaatneutrale bouw

>

>

>

Monumentale bomen en ander waardevol groen >

>

Contactpersoon: Eikenprocessierups

Iepen >

84

85

AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR

AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR

Nieuwe houding

VERNIEUWERS VERNIEUWERS VAN VANDE DEAMSTERDAMSE AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR ARCHITECTUUR Mensen vertrouwen steeds minder op grote instituties en zoeken nieuwe manieren om controle te krijgen op hun omgeving. Ze bouwen huizen in collectieven, richten samen een energiemaatschappij op of starten een coöperatieve bank.

Architecten in Amsterdam zijn op allerlei manieren betrokken bij projecten die deze nieuwe houding verbeelden. Een revolutie van het kleine zou je het kunnen noemen. Al wordt het in Rotterdam al best groot…

Wat is de rol van een architect in een context waarin op politiek,

>> Opdrachtgevers bleven weg, er waren nauwelijks nog opdrachten. Inmiddels is de architectenbranche in Nederland gehalveerd, en de omzet over 2012 verder gedaald, evenals de werkgelegenheid.

Klaas-Bindert de Haan, coördinator Geografische Informatie Systemen bij DRO (kb.de.haan@dro.amsterdam.nl)

Woningwaarde >

88

89

AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR

De Ceuvel

AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR

Waterlandplein

OUDE WOONBOTEN IN OASE VAN GROEN

Anderzijds is het aantal bureaus sinds

Een mooi voorbeeld hiervan is De

2007 bijna verdubbeld van 3035 naar

Ceuvel - een groene broedplaats in

5220 in 2012. “Het lijkt erop dat de

Amsterdam (2012-2022), die tot stand

krimpende omzet bij de gevestigde

kwam op initiatief van space&matter, in

architectenbureaus veel architecten heeft

samenwerking met Steven Delva (Delva

gedwongen daar te vertrekken. Deze

Landscape), Nick van Loon (REM-eiland),

architecten zijn massaal hun eigen, kleine

Wouter Valkenier (Hanneke’s Boom)

bureau gestart”, aldus Michiel van Raaij,

en Jan Huisman (scheepsbouwer). In

hoofdredacteur van Architectenweb.

januari 2012 won space&matter met

>> In Amsterdam-Zuidoost werd de

zijn? Dat geeft inderdaad te denken. Op financieel niveau moeten

Want ook architecten willen meer

Amsterdam uitgeschreven prijsvraag voor

burgers dealen met aanhoudende bezuinigingen terwijl er geen

zeggenschap en controle over hun

het 10-jarig gebruik van de voormalige

solide verdienmodel tegenover staat. Op politiek niveau is sprake

leefwereld. Het icoon heeft afgedaan. Aan

scheepswerf “Ceuvel Volharding” in de

van een almaar groeiende kloof tussen burger (de kiezer) en

conceptuele, zelfvoldane, dure ontwerpen

Buiksloterham. De grond is ernstig vervuild

politici. Het lukt bestuurders steeds slechter om de traagheid

van starchitects (hoogbouw! winkelcentra!

met zware metalen. Daarom ontwikkelde

van besluitvormingsprocessen te integreren met de snelheid van

private gebouwen!) is in crisistijd weinig

Delva Landscape een landschapsplan

bijvoorbeeld sociale media. En op cultureel niveau lijkt de ‘wisdom

behoefte meer. Kleine opdrachtgevers

waarin specifieke planten de vervuilde

of crowds’ zich moeizaam te verhouden tot intellectuele zwaarte

zoeken, net als burgers op allerlei andere

grond zuiveren.

en ervaring.

vlakken, ook in de bouw meer inspraak,

minibioscoop. Deelontwerpen werden

Kleiburgflat gered van de sloop. Kleiburg

geleverd door ByBali en XVW Architects,

is de laatste originele, ongerenoveerde

twee andere kleine Amsterdamse

honingraatflat in de Bijlmer. Consortium

architectenbureaus. Interessant is dat

De Flat wil de 500 leegstaande woningen

architecten hier een rol spelen in de

ontwikkelen als kluswoningen. NL

imago-omslag die tot stand kwam. Niet

Architects ontwierp de publieke delen

door flitsende rendementen te realiseren

van de flat, waarna de kopers van de

‘old style’, maar door activiteiten in de flat

klushuizen het zullen vernemen. Doordat

te programmeren en voorbeeldwoningen

de flat volledig leegstaat, kunnen woningen

te ontwerpen. Dat deden ze bovendien

zowel horizontaal als verticaal worden

deels op eigen risico. Ze kregen een

gekoppeld. Bureau M.E.S.T. ‘activeerde’

minimum honorarium, maar als het project

de potenties van de flat zowel ruimtelijk

succesvol blijkt, krijgen ze alsnog een

als sociaal door een aantal interventies.

bonus.

500 LEEGSTAANDE WONINGEN ONTWIKKELEN ALS KLUSWONINGEN

Het belangrijkste doel hiervan was dat

Marjolein Smeele een door de gemeente

economisch en sociaal gebied allerlei waarden aan het schuiven

Kleiburgflat

© Naomi Hoogervorst, Placemakers

toekomstige bewoners elkaar leren kennen

Wat opvalt aan deze drie projecten is dat

en op zoek gaan naar een collectieve

ze tot stand komen door samenwerking

meerwaarde, bijvoorbeeld in de vorm van

met vele partijen, waarin architecten

een daktuin, een Kleiburgkoffiebar, of een

zelden het alleenrecht claimen.

>>

>> Tijdelijkheid en participatie zijn ook elders belangrijk thema, bijvoorbeeld op het Waterlandplein in Amsterdam-Noord. In opdracht van Ymere ontwierp Placemakers met leerlingen van het

meer invloed en meer transparantie. En

Tweedehands woonboten worden

Dat alles resulteert in een afnemend vertrouwen in politieke

daar spelen architecten op in.

duurzaam verbouwd en in de zuiverende

processen en toenemend cynisme jegens grote, oncontroleerbare

Geëngageerd en betrokken, maar toch

tuin getakeld. Na tien jaar gebruik en

systemen. In die grimmige context groeit de behoefte aan

pragmatisch, werken ze aan nieuwe

opwaarderen worden de boten weer in

werkelijke invloed op geldstromen en besluitvorming (eigen

opgaven: het ontwerp van collectieve

het water getakeld en laten op het terrein

Tjep., maar omdat de realisatie nog even zou duren, werd de

banken, crowdfunding, collectief particulier opdrachtgeverschap,

gebouwen, met ruimte voor ‘urban

schonere grond en een oase van groen

tussenliggende tijd gebruikt om samen met bewoners te bedenken

collectieve verzekeringsstelsels of energiemaatschappijen),

farming’, aandacht voor duurzaamheid,

achter. ‘Afgedankte woonboten werden

wat ze met dat podium zouden kunnen gaan doen. De rol van

aan zekerheid over productieprocessen (duurzaam voedsel, de

oplossingen voor leegstand, informele

massaal aangemeld. Immers, woonboten

Placemakers was vooral luisteren en bemiddelen tussen bewoners

Fairphone) en aan gemeenschappelijke ervaringen (Facebook,

plekken in de stad en nieuwe

zonder ligplaats zijn niets waard en het

en opdrachtgever. Inmiddels is het permanente podium gereed,

twitter, etc.). Lang bleven al die kleine bewegingen en projecten

financieringsmogelijkheden.

Bredero Lyceum een tijdelijk podium. Het project was onderdeel van een groter plan voor de renovatie van het hele plein en revitalisatie van de buurt. Het permanente podium was al ontworpen door

kost geld om ze te slopen. Inmiddels wordt

maar zonder de overkapping die de bewoners hadden bedacht. Die

onder de radar, maar langzamerhand kunnen we spreken van een

er volop geklust. Vijf boten zijn al klaar’,

komt er alsnog, zodat ook de muziekschool er uitvoeringen kan doen.

‘revolutie van het kleine’.

aldus Sascha Glasl van space&matter.

Placemakers zal zelf het ontwerp maken.

In oktober 2013 komen alle boten op Er zijn nu zoveel initiatieven en projecten die gelijktijdig tot stand komen, dat het niet meer is af te doen als een marginale beweging of een crisis-gerelateerd verschijnsel. Het is een duidelijk signaal

Indira van ’t Klooster Auteur Reactivate! Vernieuwers van de Nederlandse architectuur, hoofdredacteur van A10 new European architecture.

a10.eu

dat er een nieuwe werkelijkheid met nieuwe waarden op komst is.

Als politiek (macht), economie en cultuur ergens samenkomen, is het wel in de bouwwereld. De Vastgoedfraude leidde tot veel woede en wantrouwen jegens de sector. De financiële crisis werd in 2008 als eerste in de bouw gevoeld.

ARCHITECTEN ZIJN MASSAAL HUN EIGEN, KLEINE BUREAU GESTART

>>

Nu is het bureau druk met De Buurtcamping. In augustus 2013 deed

het land en begint het inplanten van de

het Oosterpark gedurende twee dagen dienst als stadscamping.

tuin. De financiering is zeker achteraf verbazingwekkend eenvoudig: de boten waren gratis, het ontwerp ook (prijsvraag).

TIJDELIJKHEID EN PARTICIPATIE ZIJN BELANGRIJK THEMA

Vereniging De Ceuvel heeft een subsidie van €250.000,- en een lening van €200.000,- gekregen. Vanaf 1 januari 2014 betalen alle bewoners huur aan de vereniging.

>>

Initiatiefnemer Katusha Sol: ‘Veel omliggende bedrijven en

© Ernst Yperlaan

© space&matter

instellingen hebben een rol in het programma. En dus kan je niet alleen een kampvuur maken, maar ook een hardloopclinic doen.’

De betrokkenheid van architecten hoeft dus niet altijd een permanent gebouw op te leveren. Momenteel zelfs vaker niet dan wel. Maar het kan ook andersom.

>>

Artist Impression herontwikkeling Kleiburgflat © KondorWessels Vastgoed (ontwikkelende risicodragende partij)

102

103

GEBIEDSONTWIKKELING

GEBIEDSONTWIKKELING

Grootschalige transformatie

>> Bekend maakt bemind Voor daadwerkelijke transformatie van een gebied zijn vele initiatieven en dus initiatiefnemers en overige deelnemers nodig.

GEBIEDSONTWIKKELING GEBIEDSONTWIKKELING VANUIT VANUITHET HETNU NU LEVERT DE ORGANISCHE ONTWIKKELING NU NIET AL MEER OP DAN WAT OOIT BEOOGD WAS?

Overal in Amsterdam nemen bewoners en ondernemers initiatieven die de wereld, heel lokaal, een beetje veranderen. Dit magazine staat er vol mee. Soms luiden meerdere initiatieven in hetzelfde gebied een nieuwe toekomst voor dat hele gebied in. Een fenomeen dat ook wel spontane, organische of coöperatieve gebiedsontwikkeling wordt genoemd. In Amsterdam zijn er verschillende gebieden waar dit proces nu al is ingezet.

Wat kunnen we leren van deze dynamiek?

Publiekstrekkers zijn hierbij een onmisbaar ingrediënt. Bekend maakt bemind. Zij zorgen dat een ontwikkeling niet blijft steken bij een eerste groep initiatiefnemers, maar dat potentiële pioniers

104

105

TIJDELIJKHEID

Cruquisgebied

AMBACHTELIJK CRUQUIUSGEBIED

BOEKEN

Urban Campsite

URBAN CAMPSITE

DE STAD ALS INTERFACE

THE POWER OF JUST DOING STUFF

DE AFFECTIEVE BURGER

en andere voorlopers volgen. Dit zien we bij Oostenburg, waar

Dit grootschalig bedrijventerrein middenin de

Roest bij mooi weer een ware trekpleister is. Of op Overhoeks,

stad wordt straks een gemengd gebied: werken,

waar de Tolhuistuin maar ook het formele en niet-tijdelijke

wonen en verblijven. Samen met Cruquius2015,

Eye die rol spelen. Maar het is niet alleen horeca dat als

een samenwerking van bedrijven die belangen

publiekstrekker kan dienen. Ook festivals dragen eraan bij. Denk

hebben in het gebied, heeft Stadsdeel

aan het Magneetfestival op Zeeburgereiland. Winkels kunnen

Oost spelregels opgesteld voor geleidelijke

Dankzij nieuwe technologieën kunnen

In plaats van afwachten en morren gingen

Onder het mom van ‘eigen

die rol vervullen, zoals de vintagemeubelwinkels Neef Louis en

transformatie. Die is al volop aan de gang.

stedelingen hun leven handiger organiseren.

mensen overal in de wereld ineens met

verantwoordelijkheid’ probeert de overheid

Van Dijk & Ko in Buiksloterham. En zelfs een audiotour, zoals de

Op enkele plekken zijn aantrekkelijke nieuwe

Maar wat betekenen ze voor de manier

elkaar aan de slag. The Power of Just

de burger over te halen om tegelijkertijd

Tolhuistour door Noord, kan van betekenis zijn. Belangrijk is dat

bedrijfsgebouwen gerealiseerd. En terwijl grote

waarop de stad als gemeenschap

Doing Stuff vertelt over gemeenschappen

zelfredzaam te zijn én hulpbehoevende

de publiekstrekkers een publiek trekken dat gevoelig is voor de

herontwikkelingen met woningbouw nog even

functioneert? In dit boek laat Martijn de

die model staan voor een meer lokale

medeburgers te ondersteunen. Welke gevolgen

ontwikkelingen in en de aantrekkingskracht van het gebied. De

op zich laten wachten, trekt The Harbour Club

Waal (UvA) zien hoe nieuwe technologieën

economie, verankerd in de gemeenschap,

heeft de introductie van de publieke moraal van

Theaterfabriek op Oostenburg is een succesvolle publieksmagneet,

veel uitgaanspubliek naar Cruquius, verbouwen

vooral ook bijdragen aan verdere

welzijn, ondernemerschap en creativiteit.

zorgzaamheid voor burgers en voor het dagelijks

maar trekt met de programmering over het algemeen publiek dat

buurtbewoners en schoolkinderen groenten in de

individualisering en liberalisering in de stad.

En het werkt.

werk van beleidsmakers en professionals?

ver afstaat van de huidige sfeer van Oostenburg en het idee van

Cruquiustuin en werken creatieve ambachtelijke

pionieren. Daarmee is het in dit stadium voor de transformatie van

ondernemers samen in Beehive, het GildeHuis,

thecityasinterface.com

transitionnetwork.org

vangennep-boeken.nl

het gebied van weinig betekenis.

KruxAmsterdam en de Servicegarage. De

Vloeibare tijdelijkheid

CAMPING VLIEGENBOS

MARTIJN DE WAAL

ROB HOPKINS

IMRAD VERHOEVEN, LOES VERPLANKEN, E.A.

laatsten organiseren ook exposities, workshops en evenementen. De Openbare Werkplaats

De genoemde gebieden kennen allen initiatieven van tijdelijke

maakt het ambachtelijke imago van het gebied

aard. Het begrip tijdelijkheid wordt echter vloeibaarder. Nieuwe

af. Daar kan je cursussen volgen en zelfs per

wetgeving maakt straks tijdelijkheid tot tien jaar mogelijk. Met

dagdeel terecht aan de draaibank.

de prijsvragen uitgeschreven voor de voormalige scheepswerf De Ceuvel Volharding (Buiksloterham) en voor de Sluisbuurt (Zeeburgereiland) sorteerde de gemeente hierop voor. Beiden laten

Dit jaar streek voor het eerst een pop-

Camping Vliegenbos is geen traditionele

Campsite te exposeren en hun visie op

een tijdelijk gebruik van tien jaar toe. De

up camping neer in het Vliegenbos in

camping. Er kan overnacht worden in

stedelijke ontwikkeling, duurzaamheid en

ALS MEEDOEN PIJN DOET

ZELFSTURING: BOTTOM-UP ORGANISEREN

IN HET OOG VAN DE ORKAAN

huidige Tolhuistuin was ooit winnaar van

Amsterdam-Noord. Het initiatief van

unieke, bijzondere en gekke mobiele

mobiliteit te laten zien. De pilotlocatie

In Amsterdam is er een aantal gebieden waar grootschalige

een dergelijke prijsvraag. In 2007 kregen

Urban Campsite is bedoeld om tijdelijke

objecten. Denk bijvoorbeeld aan de

is geen braakliggend terrein, maar een

transformatie gewenst is. Vaak gaat het om verouderde

zij een contract voor tijdelijk gebruik van

invulling te geven aan braakliggende

Markies van Eduard Bohtlingk, het

mooi (maar onbekend) park. Met dit

bedrijventerreinen. Voorbeelden hiervan zijn Oostenburg,

de locatie voor een periode van vijf jaar

terreinen. Deze tijdelijke camping (van 16

capsulehotel van Refunc of de boomhut

pilot project wil Urban Campsite laten

Al die miljoenen voor burgerparticipatie,

Steeds meer mensen ervaren dat het

Decentralisaties, bezuinigingen en

Zeeburgereiland, Overhoeks, Buiksloterham en het Cruquiusgebied.

met een mogelijke verlenging van nog

augustus tot 30 september 2013) zorgt

van Boomhuttenfest. Kunst en camping

zien hoe dit concept ook een impuls zou

wijkvernieuwing en burendagen ten spijt,

leuker is als je bij problemen zelf actie

klimaatbewustwording zorgen ervoor

Als we de initiatieven in deze gebieden en de manier waarop

eens vijf jaar. De verbouwing van het

voor levendigheid op plaatsen waar oude

komen samen! Urban Campsite wil

kunnen geven aan de ontwikkeling van

de relatie tussen burger en overheid is er

onderneemt, in plaats van te klagen over

dat we naar een nieuw type samenleving

gemeente, stadsdeel en andere betrokkenen hiermee omgaan op

IJ-paviljoen, onderdeel van het plan, liep

bedrijvigheid is gestopt en waar nog geen

campinggasten de kans geven te

braakliggende terreinen. Het plan is

sinds de roerige beginjaren van deze eeuw

instanties. In dit boek zijn uiteenlopende

toegroeien. Elk maatschappelijk systeem

een rij zetten, kunnen we een aantal gemeenschappelijke kenmerken

echter tegen een hele hoop hindernissen

definitieve (bouw)plan voor is gestart.

kamperen in een inspirerende culturele

om na de pilot een tijdelijke camping te

niet beter op geworden. Dit boek biedt een

Nederlanders die in het klein of in het

heeft een stabiele macht en een dominant

voor ruimtelijke vraagstukken.

identificeren en uitspraken doen over al dan niet succesvolle

op en pas volgend jaar opent het zijn

omgeving, maar wil ook ontwerpers en

vestigen op een braakliggend terrein in

staalkaart van het hedendaagse affectief

groot de handen uit de mouwen steken

regime, dat alle middelen inzet om de status

ruimtevolk.nl

strategieën om bij te dragen aan de gewenste transformatie.

deuren.

kunstenaars de mogelijk geven nieuwe

of rondom Amsterdam.

burgerschap en duidt de moeite in de

aan het woord. Inspiratie voor iedereen!

quo te handhaven. Maar het kantelpunt

Judith Lekkerkerker Hoofdredacteur en onderzoeker bij Ruimtevolk, kennis- en inspiratieplatform

>>

>>

objecten te ontwikkelen, deze op Urban

ŤŤ

urbancampsiteamsterdam.com

EVELIEN TONKENS & MANDY DE WILDE

verhouding tussen burgers en instituties.

vangennep-boeken.nl

JAN ROTMANS

PAMFLET2.NL

komt volgens Rotmans vroeg of laat ook...

zelfsturing.net

janrotmans.nl

© Ernst Boskamp / Project: © ‘Darwin’ (2008), Atelier van Lieshout, ateliervanlieshout.com

108

109

114

115

PROGRAMMERING 2013

STADLAB - CITYLAB

AMSTERDAM MENSEN MAKEN DE STAD | PEOPLE MAKE THE CITY

Eind 2012 introduceerde Pakhuis de Zwijger het platform Stadlab Amsterdam. Dit nieuwe platform heeft het afgelopen jaar een programmering geboden rondom de vragen van de stad in transitie. Stadlab Amsterdam heeft letterlijk ruimte geboden om te experimenteren met een platform voor creatie en innovatie voor de stad en haar gebruikers. De programmering van 2013 kwam voort uit de tien ontwerpopgaven van het manifest ‘Voor Amsterdam’ (2012) en de programma-matrix van praktijken en thema’s.

Het programma was en is in alle gevallen sterk geënt op concrete casuïstiek en de makers uit de stad zelf. De Stadlab Amsterdam programmering in 2013 is een waardevolle investering gebleken. Terwijl de aantallen en frequentie van bijeenkomsten in Pakhuis de Zwijger behoorlijk zijn vermeerderd ten opzichte van voorgaande jaren (een verdubbeling van 60 naar circa 120 programma’s), zijn de bezoekersaantallen per programma niet terug, maar opgelopen. De online community is gegroeid van 19.000 leden eind 2012 tot ruim 31.000 per oktober 2013.

Het aantal unieke bezoekers van de website is ook flink toegenomen, namelijk van 30.000 naar 50.000 per maand.

Belangrijkste indicatie van het profilerende en positionerende effect van Stadlab Amsterdam is de verschuiving van de strategie van push naar pull. Pakhuis de Zwijger is steeds meer de vanzelfsprekende partner om stedelijke vraagstukken publiekelijk te verkennen en te werken aan (sociale) innovatie.

PROGRAMMA NIVEAUS INFORMEREN en INSPIREREN

1

4

MONITOREN en REFLECTEREN

VERBINDEN VAN MENSEN

2

3 PRODUCTIEF MAKEN

1

Informeren en inspireren: zichtbaar maken en duiden van trends en ontwikkelingen

3

2

Verbinden van mensen rondom praktijken en thema’s, zowel disciplinair als interdisciplinair, binnen als tussen domeinen

Productief maken van verbindingen rond concrete vraagstukken door middel van verdieping, interventies en samen ontwerpen

4

Onderzoek door middel van het monitoren van en reflecteren op casuïstiek

PROGRAMMATISCHE TAKEN 2013 was voor Pakhuis de Zwijger een jaar van experimenteren en bouwen. Er is hard gewerkt aan het vergroten van de achterban, nieuwe partnerschappen, inhoudelijke verrijking en methodische ontwikkeling. In dit oriĂŤnterende jaar heeft de focus met name gelegen op bijeenkomsten die informeren en inspireren, en waar de ontmoeting plaats vindt en mensen met elkaar worden verbonden. Pakhuis de Zwijger heeft zichzelf ten doel gesteld om naast deze kernactiviteiten nog twee programmatische taken te realiseren, namelijk het productief maken van de verbindingen (verdiepings- en ontwerpsessies) en het monitoren van ontwikkelingen. In 2013 zijn de inspanningen op die twee programmatische taken nog beperkt geweest. De ambitie voor het jaar 2014 is om met Nieuw Amsterdam deels de aandacht te verschuiven naar die twee aanvullende programmatische taken, nu er daarvoor in het eerste jaar een stevig fundament is gelegd.

De verschuiving in programmatische taken houdt verband met verdere en andere segmentatie van de doelgroep. Voor 2013 is er gekozen om de doelgroepen naar rol en sector te benoemen.

Onverminderd blijven wij een platform voor bewoners, ondernemers, professionals, ambtenaren, bestuurders ĂŠn wetenschappers. En ook voor burgerinitiatieven, MKB, bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld, creatieve sector, overheden, kennisinstituten en onderwijsinstellingen. Het uitgangspunt van de doelgroepsegmentatie voor 2014 zullen we echter verleggen naar de positie ten opzichte van de innovatiecyclus. Pakhuis de Zwijger heeft een sterke band opgebouwd met de voorlopers (innovators) in alle vakgebieden die in de programmering de revue passeren. We hebben deze groep, die we Stadmakers noemen, en de eerste volgers (early adopters) kunnen bedienen met informatie, inspi-ratie en ontmoeting, en daarmee de basis gelegd voor het netwerk. In het afgelopen jaar is er sprake geweest van een toenemende toeloop van een volgende golf (early majority). Terwijl deze groep zich goed bediend ziet met een programmering van inspiratie en ontmoeting, is er een groeiende behoefte naar meer verdieping en praktijkgerichte versterking vanuit de primaire doelgroep.

STADMAKERS INNOVATORS Stadmakers zijn in Amsterdam de voorlopers of innovators.

In de afgelopen jaren is er een intensieve relatie opgebouwd met deze groep. Zij hebben een regelmatige betrokkenheid bij de programma’s, bijvoorbeeld als partner, mede-initiator, spreker, deskundige en uiteraard ook als deelnemer. Onder deze groep is er een groeiende behoefte om een volgende stap in de programmering te zetten. Terwijl informatie en ontmoeting belangrijk blijven, zoekt deze groep naar verdere verrijking en versterking. Dat betekent dat verdieping op casus specifieke onderwerpen en vraagstukken, alsmede werk- en ontwerpsessies waarin aan praktijkgerichte oplossingen wordt gewerkt.

De Stadmakers vormen de kern van de programmering van Nieuw Amsterdam. Hun kennis en ervaring zijn de inspiratie in de programmering en hun praktijken vormen het startpunt van het gebiedsgerichte programma waarin verdieping, ontwerpen en monitoring centraal staan. De Stadmakers zijn de motor van de innovatie in de stad.

CONTEXT

ANDERE COMMUNITIES

3

PUBLIEKE RUMTE

2

1

MKB ZZP

GEMEENTE

MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES 1. INNOVATOR 2. EARLY ADOPTERS 3. EARLY MAJORITY

EARLY ADOPTERS Dit is de eerste golf mensen die volgen in de slipstream van de Stadmakers. Een groot deel van de Pakhuis de Zwijger community heeft in de afgelopen jaren bestaan uit early adopters.

Deze groep, waaronder veel zzp’ers, ondernemers, ambtenaren en kennisinstellingen, zoeken naar vernieuwing en innovatie voor hun eigen werk en uit algemene interesse. Het is bij uitstek deze groep die met invloed op diverse plekken zorgt voor versnelling van de innovatie, bijvoorbeeld door implementatie in bredere experimenten. De early adopters hebben steeds meer behoefte aan verdieping op specifieke vraagstukken en toepassingen.

De early adopters zijn essentieel voor het netwerk als smeerolie en versneller. Zij zorgen voor de veelheid aan verbindingen.

Hun experimenten vormen steeds vaker de content voor de programmering. Nieuw Amsterdam wil deze groep bedienen met informatie, inspiratie, ontmoeting en verdieping.

EARLY MAJORITY De programmering van Pakhuis de Zwijger bereikt inmiddels, parallel aan een breder waarneembare maatschappelijke ontwikkeling, ook een tweede golf van volgers. Deze grotere groep haakt nu langzaam maar zeker aan bij de innovaties en nieuwe manieren van werken die door de Stadmakers zijn geïntroduceerd en door de early adopters verder zijn gebracht.

De grootste opgave is om deze groep te informeren en te inspireren op een ‘beginners’ niveau en rekening houdend met de conventionelere werkomgeving waarin zij verkeren. Ontmoeting en verbinding spelen een belangrijke rol in het versterken van hun kracht.

De early majority geeft de beweging van Nieuw Amsterdam gewicht en follow-up. Zij kunnen de kritische massa zijn die innovaties over een tipping point heen stuwen. Nieuw Amsterdam zal deze groep bedienen met inspiratie en verbinding.

DE FYSIEKE STAD

DE MENSEN STAD

DE SLIMME STAD

DE MAKERS STAD

DE STAAT VAN DE STAD

DE DUURZAME STAD INDISCHE BUURT + PLAN VAN GOOL

OSDORP-MIDDEN + KOLENKIT BUURT

OOSTENBURG + ZEEBURGEREILAND

OVERHOEKS + VAN DER PEK BUURT

AMSTEL III

BUIKSLOTERHAM

PROGRAMMERING 2014

PROGRAMMALIJNEN Nieuw Amsterdam is een platform voor herontwerpen.

Ontwerpen begrijpen we daarbij in de ruime betekenis die past bij het verschuivende ontwerpperspectief van deze tijd, zoals hieronder verder wordt uitgewerkt in de ontwerpprincipes en opgaven. Ontwerpen gaat dan over de kunsten, architectuur, stedenbouw, productdesign, digitaal en online ontwerp etcetera.

Maar ook over social design, systeem ontwerp, community building en dergelijken. Het gaat vooral over de plekken waar die verschillende aspecten elkaar raken en de spelers die zich met elkaar in een krachtenveld begeven. De programmalijnen van Nieuw Amsterdam bieden een breed spectrum aan praktische invalshoeken en thematische verdieping en leggen een verbinding tussen fysieke, technologische en sociale disciplines in stedelijke ontwikkeling en innovatie. De programma’s die onder deze pijler worden gemaakt krijgen op verschillende manieren vorm, zoals in debat en dialoog, lezingen, ontmoetingen of pitches.

Nieuw Amsterdam programmeert met een organische strategie.

Dat houdt in dat de onderwerpen en thema’s gedurende het jaar worden bepaald en ingevuld. Daarmee wordt de ruimte georganiseerd om steeds weer bovenop de actualiteit te zitten en in het tempo van de innovatie te kunnen blijven meebewegen.

De richting van de programmering wordt bepaald aan de hand van (ontwerp)principes/opgaven en interessevelden. Die laatste variabele noemen we programmalijnen.

Nieuw Amsterdam heeft vijf programmalijnen: • • • • •

De fysieke stad De duurzame stad De makerssstad De mensen stad De slimme stad

Een programmalijn wordt gevormd door een of meerdere series bijeenkomsten.

OVERIGE INITIATIEVEN

MKB ZZP

GEMEENTELIJKE OVERHEID STADMAKER INITIATIEF

GROTE BEDRIJVEN

MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES

STEDELIJK KRACHTENVELD Naast de vijf programmalijnen gaat Nieuw Amsterdam een interventie- en onderzoekstraject aan met 10 gebieden in Amsterdam. We volgen de vorderingen binnen vijf buurtcombinaties en vijf stedelijke ontwikkelingsgebieden.

Dit onderdeel van de programmering zoomt verder in op de praktijk en biedt de mogelijkheid meer aandacht te besteden aan de context (fysiek, sociaal, economisch en relationeel) van specifieke projecten. Het zoekt naar verbinding van initiatieven en projecten in een gebied en draagt daarmee bij aan een integrale aanpak. Nieuw Amsterdam zal in samenwerking met verschillende partners een traject opzetten waarin de 10 gebieden worden gemonitord en een podium krijgen in Pakhuis de Zwijger. Drie van die 10 gebiedscombinaties maken onderdeel uit van een meer intensief traject en zullen ook worden bediend met verdiepings- en ontwerpsessies.

Net zoals de reguliere programmalijnen wordt het interventie- en onderzoekstraject organisch ingevuld. Al naar gelang de behoefte worden onderwerpen en thema’s gedurende het jaar bepaald en ingevuld. De 10 gebieden worden in de loop van het programmajaar gecondenseerd in zes intervisietrajecten. Gebieden en buurten die qua ontwerpopgave nauw aan elkaar verwant zijn worden in intervisie-sessies met elkaar vergeleken. Zo kunnen we van elkaar leren en kunnen er lessen worden getrokken uit de overeenkomsten of uit de verschillen die naar boven komen uit op het eerste gezicht vergelijkbare situaties. Daarnaast is het doel van dit traject om een integrale beschouwing van vraagstukken te bewerk-stelligen, opgaven, initiatieven, beleid en belangen in kaart te brengen, specifieke en algemene kennis te genereren, verworven kennis vast te leggen en beschikbaar te maken en een gezamenlijke agenda setting. De intervisies vormen ook de basis voor de publieksprogramma’s in Pakhuis de Zwijger.

Het interventie en onderzoekstraject richt zich primair op de stadmakers en in tweede instantie op de early adopters. Deze doelgroepen bedienen we met sessies over casus-specifieke vraagstukken en verdiepings- en ontwerpsessies.

De Stadmakers hebben hier een richtinggevende rol. Binnen dit traject is ruimte en aandacht voor het uitdiepen van specifieke vraagstukken waar Stadmakers in de dagelijkse praktijk tegenaan lopen. Daarnaast richten we ons op betrokken burgers en (sociaal) ondernemers, politici, bestuurders, ambtenaren, professionals maatschappelijke instellingen, (excellente) studenten, hoogleraren, lectoren en docenten.

10 GEBIEDEN/BUURTCOMBINATIES IN ONTWIKKELING Nieuw Amsterdam verbindt zich aan 10 gebieden in Amsterdam.

Die gebieden zijn uiteenlopend in samenstelling, context en opgaven, maar vertonen onderling ook overeenkomsten.

Voorbeelden van de onderwerpen en vraagstukken die aan bod komen zijn zelfbouw, burgerinitiatieven, circulariteit, buurtcommunities, co-creatie, transparantie van besluitvorming, publieke ruimte, infrastructuur, tijdelijkheid en herontwikkeling, smart technology en placemaking.

De 10 gebieden die we onder de loep nemen zijn: • • • • • • • • • •

Indische Buurt Plan van Gool Van der Pek Buurt Kolenkit Buurt Osdorp Midden Buiksloterham Overhoeks Zeeburgereiland Oostenburg Amstel III + Bullewijk

INDISCHE BUURT + PLAN VAN GOOL

BUIKSLOTERHAM

BUIKSLOTERHAM

AMSTEL III

OOSTENBURG + ZEEBURGEREILAND

OSDORP-MIDDEN + KOLENKIT BUURT

OVERHOEKS + VAN DER PEK BUURT

PARTNERS