Present van Paagman #3

Present van Paagman

Pre sent

Ilja Leonard Pfeijffer

‘Succes van deze omvang had ik niet verwacht’

van Paagman Nr. 3 - Winter 2019/2020

Nr.3 Winter 2019/2020

Vrije tijd

Lezen of Netflixen?

Maatschappij

Het nieuwe feminisme Reizen

Mee met Erica Terpstra Sport

Auke Kok over Johan Cruijff

En ook:

Herman Koch Tomas Ross nijntje Freddy Tratlehner Ronald Giphart Asterix Bart Chabot Karin Slaughter Arnon Grunberg

227x

CADEAU INSPIRATIE

pieter de hooch IN DELFT UIT DE SCHADUW VAN VERMEER In Museum Prinsenhof Delft is de allereerste overzichtstentoonstelling ooit in Nederland te zien van de beroemde 17de-eeuwse schilder Pieter de Hooch (1629-in of na 1679). Na Johannes Vermeer wordt De Hooch gerekend tot de belangrijkste Delftse meester uit de Nederlandse Gouden Eeuw. In de tentoonstelling staan de schilderijen centraal die De Hooch in Delft (circa 1652-1660) heeft gemaakt: zijn mooiste binnenplaatsen en interieurs zijn terug in de stad waar ze bijna 400 jaar geleden zijn geschilderd. In totaal zijn 29 topstukken van De Hooch uit internationale collecties eenmalig te zien in Delft.

T/m 16 februari 2020 Meer informatie en online tickets: www.pieterdehoochindelft.nl

Pieter de Hooch (1629-in of na 1679), Vrouw en kind bij een bleekveld in Delft, ca. 1657-1659, Rothschild Collection (Waddesdon), Foto Mike Fear

Gouden Boekje In de befaamde kinderboekenserie Gouden Boekjes is een speciale uitgave verschenen over deze Delftse meesterschilder: Isabella Boem en de schilder Pieter de Hooch (â‚Ź 7,99), geschreven door Sjoerd en Margje Kuyper en met illustraties van Martijn van der Linden, voor kinderen van 4 tot 10 jaar.

Verkrijgbaar in de museumwinkel en de boekhandel.

Meer informatie: www.rubinstein.nl

DE HEERLIJKSTE BOEKEN OM TE GEVEN EN TE KRIJGEN

‘Nu ze geen eigen restaurant meer heeft kunnen we gelukkig allemaal thuis gaan koken als Jean Beddington’ – Jonah Freud

‘(…) een waanzinnig goede introductie aan chefs en thuiskoks in de mogelijkheden van fermentatie’ – Harold McGee

‘Appeltaart, we zijn er dol op. Zeker uit het repertoire van Janneke Philippi’ – delicious.

De bestseller Indische keukengeheimen, met recepten van drie generaties, herzien en uitgebreid

Een culinaire tour langs de boulevards én de achterafstraatjes van de Japanse hoofdstad

Een schitterend lees-, reis-, kijk- en kookboek over een fascinerend land

Meer dan 70 bijzondere vegan gerechten voor feestelijke dagen

‘Alles wat je moet weten om wijn nog leuker te vinden, staat erin’ – delicious.

CULINAIR

KARAKTER

De Gebroeders Leeuwenhart Weg met Eddy Bellegueule Toverberg Peachez Tonio Fort Europa Over Boeken De tolk van Java The Great Gatsby Hoe ik talent voor het leven kreeg

2e voorstelling halve prijs

hnt.nl/boeken

COLOFON

DI. 12 november

LaMB

Present is een moment voor jezelf; een cadeautje van Paagman.

www.PAARD.NL

ZA. 16 november

Residentie Orkest feat.

SVEN FIGEE

ZA. 30 november

THIJS BOONTJES DANSEN SHOWORKEST

ZO. 22 december

TICKETS TE KOOP VIA

CHRISTINE OTT

Franse pianiste

VR. 24 januari

NEW COOL COLLECTIVE

ZO. 26 januari

NAGHASH ENSEMBLE

neoklassieke vertolking van het oude armenië

VR. 31 januarI

Residentie Orkest feat. iErik Bosgraaf & Farid Sheek ZA. 29 februari

DOTAN

DO. 5 maart

ERIC VLOEIMANS GATECRASH

VR. 13 maart

ILSE DELANGE

VR. 20 maart

EEFJE DE VISSER

ZO. 29 maart

JOHNNY CASH ROADSHOW

VR. 10 april

Residentie Orkest BRENGT PASSIE IN HET PAARD

DO. 23 april

SUZAN&FREEK

ZA. 2 mei

GLENNIS GRACE

Hoofdredacteur Esther Pordon - Indigo Moon Concepts Redactie Tess van der Zwet Art Director Tessa Koudijs - TKCD Vormgeving Tessa Koudijs en Imke Horvers - TKCD Aan dit nummer werkten mee: Judith van Ankeren, Tim Douwsma, Tess Fluit, Jean-Pierre Geelen, Ronald Giphart, Arnon Grunberg, Sigriet Kingma, Herman Koch, Mirjam Kooiman, Liz Luyben, Nathalie Maciesza, Menno Pot, Iris Posthouwer, Renee Kniepstra, Michiel Spijkers, Liesbeth Smit, Karlijn van de Wier Managing Director Fabian & Nadine Paagman Marketing & Communicatie Paula van Kempen Britt op de Laak Sales Robert Conijn Uitgever Smith Communicatie www.smith-communicatie.nl info@smith-communicatie.nl Drukkerij Habo DaCosta Cover Ilja Leonard Pfeijffer Fotograaf: Martijn Gijsbertsen/Hollandse Hoogte Present is een idee van Paagman Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl www.paagman.nl 088 338 38 38 De in Present vermelde prijzen en data zijn onder voorbehoud van prijswijzigingen, typ- en drukfouten. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Paagman worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, op welke wijze dan ook.

FOTOGRAFIE RAY MAX

VOORWOORD

fin de décennie Bestaat er zoiets als het Fin de décennie-gevoel? De 10-jaars variant op het bekende Fin de siècle waarin optimisme hoogtij viert, maar er ook onzekerheid bestaat over het naderende ‘nieuwe begin’?

Als je naar het aanstaande einde van het huidige decennium kijkt, zou je het welhaast denken. Ondanks de nodige mondiale zorgen waar we dagelijks mee geconfronteerd worden, is er veel reden tot optimisme en zijn er veel redenen om reikhalzend uit te kijken naar het begin van ‘de jaren ‘20’.

Als Paagman prijzen we ons gelukkig dat we de afgelopen tien jaar de nodige stormen en uitdagingen hebben doorstaan, en met een groep van meer dan honderd fantastische collega’s in Den Haag en Delft iedere dag opnieuw ‘het feest van de literatuur’ voor jong en oud mogen vieren en uitdragen. We staan te popelen om het nieuwe decennium af te trappen met een gloednieuwe winkel in winkelcentrum Mall of the Netherlands.

Het maken van Present zorgt er ieder jaar weer voor dat we vol inspiratie het jaar uitluiden. Zo spraken we voor deze derde editie onder meer Nino Haratischwili (p. 72) en Louis Theroux (p.68), dronken we koffie met Karin Slaughter (p. 22) en belden we met Ilja Leonard Pfeijffer over zijn Grand Hotel Europa-succes (p. 12). Extra bijzonder waren de exclusieve gesprekken met de makers van de nieuwe Asterix-strip (p. 48) en het eerste voorproefje op zijn nieuwe boek dat Herman Koch speciaal voor ons schreef (p. 102). Met hetzelfde plezier dat wij hadden bij Tomas Ross op bezoek (p. 30), hopen we dat u deze Present van Paagman leest!

We danken u voor uw trouw en enthousiasme en kijken ernaar uit om u ook het komende decennium te blijven inspireren en bedienen!

Nadine & Fabian Paagman

Present van Paagman 7

60

LEZEN VERSUS NETFLIXEN

130

OOOH LEKKER FRED!

22

94

WONDERLIJKE BEELDEN IN BOEKEN GEVAT

Thrillerkoningin Karin Slaughter

12

ILJA LEONARD PFEIJFFER OVER DE PROBLEMATIEK IN EUROPA

‘IK BEN NU IN DE I DON’T GIVE A SHIT-FASE’

116

POWERVROUW FABIENNE CHAPOT

82

ERICA TERPSTRA NEEMT JE MEE OP REIS

36

‘S WERELDS BEKENDSTE KONIJNTJE IS BIJNA JARIG!

108

HET NIEUWE FEMINISME

INHOUD

In deze editie Boeken Leonard Pfeijffer 12 Ilja schreef hét boek van 2019 Cadeautips 18 lekker veel lezen 21 Column van Arnon Grunberg Slaughter over 22 Karin schrijven en veranderende verhoudingen

3 RECEPTEN VOOR EEN VEGA KERSTMENU

137

2019 WAS HET JAAR VAN REMBRANDT

MAAR WIE WAS HIJ NOU EIGENLIJK?

88

TALLOZE ITEMS VOOR OP JE WISHLIST!

90

Kunst & reizen op reis 82 Mee met Erica Terpstra 87 Column van De Kunstmeisjes voor 88 Cadeautips creatieve wereldreizigers vele kanten 90 De van Rembrandt fotografie 94 Oogstrelende neemt je mee naar

boekenkasten 26 Bijzondere een andere wereld van echte boekfanaten Finse dagen dé must-reads 102 De 28 Shopping van Herman Koch voor deze winter Cadeaus om Ross 75 jaar en 104 Inspiratie 30 Tomas er mee op uit te gaan vijfenzeventig boeken

Familie viert feest 36 nijntje Ze wordt volgend jaar 65! voor 42 Cadeautips alle leeftijden 45 Column van Tim Douwsma geboorte van Jezus 46 De in een infographic Asterix! Alles 48 Allez over de beroemde Galliër Chabot openhartig 54 Bart over zijn jeugd en gezin Verheugen op de 56 Inspiratie pakjes onder de boom!

Cultuur of Netflixen?

60 Lezen Boeken en series hebben elkaar nodig

Lifestyle nieuwe feminisme 108 Het laat van zich horen Hebbedingen 114 Shopping die je niet kunt laten liggen 116 Powervrouw Fabienne Chapot over

balans tussen werk en privé

Van surprises 120 Cadeautips tot DIY, voor elke klus een oplossing

Kok & Johan Cruijff 122 Auke De biograaf en het icoon Om je voor altijd 126 Inspiratie jong te voelen

Koken Fred!

130 Lekker Koken met rappers voor 135 Cadeautips beginnende en gevorderde

Boeken 66 Shopping keukenprinsen en met een oude ziel -prinsessen Theroux over angst, 68 Louis balans en onzekerheid 136 Column van Ronald Giphart van Liz Luyben 71 Column & Iris Posthouwer 137 Vega-kerstmenu Drie lekkere recepten Haratischwili 72 Nino zonder vlees schreef een boek over de Tsjetsjeense Oorlogen

met 76 Cadeautips culturele diepgang

122

AUKE KOK WERKTE DRIE JAAR AAN ZIJN BIOGRAFIE VAN JOHAN CRUIJFF

Present van Paagman 9

Mi a B

Mooie decemberzegels Haal ze nu

“Lezen is denken met andermans hoofd”

BOE KE A. SCHOPENHAUER

12 Een reflectie op hét boek van dit jaar met Ilja Leonard Pfeijffer 22 Karin Slaughter over haar schrijfproces 30 Faction-koning Tomas Ross viert een driedubbel jubileum Present van Paagman 11

voor komen Ilja Leonard Pfeijffer

‘De bedoeling is om te

dat het nachtmerriescenario

heid wordt’

Een reflectie op hét boek van afgelopen jaar

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE MARC BRESTER

Vorig jaar spraken we Ilja Leonard Pfeijffer al over het boek dat toen nog moest verschijnen, maar waarvan de verwachtingen torenhoog waren: Grand Hotel Europa. Elf maanden na publicatie staat het boek onwrikbaar in de nok van de verkooplijsten. Tijd voor een uitgebreid gesprek dwars over het continent heen, tussen Den Haag en Genua.

I

In Grand Hotel Europa ontmaskert Ilja Leonard Pfeijffer het toerisme als economische oplossing, wordt de toekomst en identiteit van ons continent tegen het licht gehouden en sijpelen ook thema’s als authenticiteit, migratie en klimaatverandering door. “De roman van het jaar”, kopte het NRC en Trouw vond het “een echt meesterwerk, briljant en rijk”.

Nog steeds gaan de boeken in onverminderd tempo over de toonbank.

Tijd voor reflectie. Over het boek, de personages, de toekomst van het Avondland en over jouw rol, lieve lezer, als toerist.

Vorig jaar rond deze tijd spraken we elkaar en moest Grand Hotel Europa nog uitkomen. Nu ligt het boek al een tijdje in de winkels en staat het nog steeds bovenaan alle bestsellerlijsten. Had je dit succes verwacht? ‘Eigenlijk niet, in

EUROPA

ieder geval niet in deze omvang. Natuurlijk had ik gehoopt dat het aan zou slaan: het is voor mij persoonlijk een belangrijk boek, dus ik hoopte dat de lezers dat zouden herkennen. Dat het nu nog steeds in de top 10 van het CPNB zou staan, dat had ik niet durven dromen.’

Kun je verklaren waarom het de lezers zo aanspreekt? ‘Om te beginnen heb ik er mijn best op

gedaan en vind ik het gewoon een goed boek. In Brieven uit Genua nam ik de provocerende stelling in dat het succes van het boek volledig afhangt van het decor. Dát is namelijk wat je je herinnert van een boek: de setting. Ik denk dat dit ook voor Grand Hotel Europa geldt. Ook de maatschappelijke urgentie van het boek draagt bij aan het succes.

De toekomst van Europa en het alsmaar groeiende toerisme zijn thema’s die veel mensen bezighouden en waar men zich in kan herkennen. Het hotel is een metafoor voor de richting die Europa inslaat.

Als Europa zijn toeristische lotsbestemming blijft volgen, wordt het hele continent een hotel. In een boek dat gaat over oude Europese tradities, wilde ik ook op een literaire manier aanhaken. Het Grand Hotel is een voor de hand liggende echo van De toverberg van Thomas Mann.’

Wie of wat belichamen de vaste bewoners van Grand Hotel Europa? ‘Je zou kunnen zeggen dat ze

symbool staan voor ouderwetse opvattingen, maar uiteindelijk zijn het echte personen geworden die de door mij aan hen toebedeelde symboolfunctie totaal in eigen hand hebben genomen.’

Bedoel je daarmee te zeggen dat ze een eigen leven zijn gaan leiden? ‘Neem nu majordomus

Montebello. Ik had allang bedacht dat ik iemand als hij nodig zou hebben, ik moest alleen nog een naam voor hem verzinnen. Toen ik op een dag in

Present van Paagman 13

Ook in Grand Hotel Europa is Ilja de hoofdpersoon. Wat is de reden dat je jezelf weer opvoert als personage? ‘Het is belangrijk om onderscheid

Florence op een terras zat te werken, zag ik recht tegenover mij een winkeltje met de naam ‘Montebello’.

Ik wist meteen dat het de perfecte naam was. Ik had hem enkel een bijrolletje toebedacht, maar toen hij eenmaal die welluidende naam had gekregen, nam hij het helemaal over.

Als een soort wethouder Hekking (een personage van Van Kooten en de Bie red.) begon hij zich overal op de voorgrond te dringen. Je zou wel kunnen zeggen dat Montebello zichzelf het boek in heeft geschreven.’

Gaat het verhaal dan ook echt met jou aan de haal? ‘Ja, dat gevoel heb

ik wel. Dat is natuurlijk niet echt zo, het komt allemaal nog steeds uit mijn hoofd. Maar mijn ervaring is dat personages op een gegeven moment heel eigenwijs worden en ik ze niet meer onder controle heb. In eerdere boeken is dat ook gebeurd, ik beschouw het als een goed teken. Het betekent dat het echte persoonlijkheden zijn geworden.’

Kan het dan ook gebeuren dat ze aansturen op een heel ander plot dan jij in gedachten had? ‘Er is wel

een bepaalde strijd. Ik wil ze dan een kant op sturen waar zij het niet mee eens zijn. Uiteindelijk win ik en stuur ik hen in de richting die mijn plot nodig heeft, maar ben ik door hun koppigheid wel langs allerlei omwegen gegaan die heel goed blijken te zijn voor de verhaallijn.’

14 Present van Paagman

te maken tussen het personage Ilja en de echte Ilja.

Al creëer ik een personage met dezelfde naam, weliswaar met een aantal overeenkomstige karaktereigenschappen, dan zie ik dat nog steeds als een personage en niet als mezelf. Op die manier kan ik zo’n karakter moeiteloos voor gek zetten en op een ironische manier beschrijven. Ik moest mijn alter ego doelbewust eigenschappen toebedelen die minder sympathiek zijn, zoals ijdelheid en zelfingenomenheid. Die passen heel goed bij het thema van het oude continent en in de Europese traditie. Het personage dat ik van mezelf heb gemaakt is een ouderwetse Europeaan. En ja, misschien ben ik dat zelf ook wel een beetje, maar in het boek heb ik het flink aangezet en overdreven.’

Toch blijft het verwarrend. Als men een boek van jouw hand leest waarin het personage Ilja heet, dan is de conclusie natuurlijk al gauw getrokken dat jullie dezelfde persoon zijn. ‘Ik doe het

ook om verwarring te scheppen. Dus als mensen dat denken heb ik mijn doel bereikt. Het is natuurlijk fictie, maar als ik jou een verzonnen verhaal vertel rond het kampvuur, dan zal ik mijn uiterste best doen om te verbergen dat het verzonnen is.

Een alter ego van mezelf opvoeren is één van de trucs om ervoor te zorgen dat je naar mijn verhaal luistert. Een andere truc is het introduceren van locaties die controleerbaar zijn. Lezers die denken dat het allemaal verzonnen is slaan aan het googelen om er vervolgens achter te komen dat de plekken die ik noem allemaal bestaan. Als ze dan weer gaan twijfelen of het misschien toch allemaal écht gebeurd is, heb ik ze waar ik ze hebben wil.’

In Grand Hotel Europa beweer je dat Europa op het wereldtoneel niet meer zoveel voorstelt en in de toekomst alleen nog maar als recreatiepark voor andere continenten kan dienen. ‘Als

ons continent inderdaad het amusementspark voor de productieve continenten wordt, kan dat ook best oké zijn. We kunnen er ook voor kiezen daar goed in te worden. Maar we moeten ons vooral beseffen of we dat wel willen, en zo niet, dan is het nog niet te laat om in te grijpen. In Zuid-Europa

EUROPA

‘Mijn ervaring is dat

personages

heel eigenwijs worden en ik ze niet meer onder

controle heb’

‘We moeten ons bewust zijn van de

problematiek en de positie van Europa in de wereld’

EUROPA

die dreiging ons zo? Zijn we op zoek naar onze ondergang? ‘Ik weet niet zeker of ik het met je

wordt in economisch opzicht nog steeds vertrouwd op een ouderwetse economie, gebaseerd op industrieën met staalfabrieken en scheepswerven. Maar dat heeft de toekomst niet.

Daarom wordt gedacht dat toerisme de magische oplossing is, terwijl dat een alternatief is met een heel hoge prijs. Deze discussie is in ontvangende toeristische landen zoals Kroatië, Griekenland en ook Italië al even aan de gang.

Ik ben benieuwd wat er gebeurt wanneer Grand Hotel Europa in het Italiaans uitkomt, in het voorjaar van 2020. Deze problematiek is daar prangender dan in Nederland waar het nog iets relatief nieuws is, die massa’s mensen die voor een paar selfies naar Amsterdam of Giethoorn afreizen en de exponentiële groei van Airbnb-verhuringen.

Wij Nederlanders zien onszelf nog steeds als reizigers, niet als toeristen, wij ergeren ons juist aan hen als we ‘op reis’ zijn. Een van de grootste lessen uit het boek is dat we onze rol moeten herzien. We zijn wél toeristen, we doen er net zo goed aan mee.’

Persoonlijk zie ik je boek als een donkere voorspelling met een bijna apocalyptisch vooruitzicht. Het lijkt in lijn te zijn met een trend van boeken, series en films waarin het einde der tijden dichterbij komt, omdat we onze aarde te gronde richten en de technologie ons voorbij streeft. Waarom fascineert

eens ben. Ja, er zijn veel zorgwekkende ontwikkelingen, maar ik denk dat die pessimistische films en series enkel een poging zijn om die angst die daaruit voortvloeit onder woorden te brengen.

De wereld zoals we die kennen zal ongetwijfeld veranderen, maar we hebben het nog altijd zelf in de hand. In wezen is Grand Hotel Europa dan ook één grote liefdesverklaring aan Europa en het tegenovergestelde van een self fulfilling prophecy.

Het brengt zorgwekkende ontwikkelingen aan het voetlicht, maar het zet de lezer er wel toe na te denken over alternatieven. Het boek wil een rol spelen in het maatschappelijk debat, met als doel prangende vragen te stellen over ontwikkelingen die niet iedereen zo scherp ziet. De bedoeling is om te voorkomen dat het nachtmerriescenario waarheid wordt.’

Hoe hoop je dat men zich voelt na het lezen van Grand Hotel Europa? ‘In eerste instantie hoop ik

dat ze zich hebben laten meeslepen door het verhaal, dat ze het zonde vinden dat ze het uit hebben omdat ze hun leven voortaan verder moeten leiden zonder Montebello en de andere personages. Dat ze genoten hebben van de zinnen, van de structuur van het boek en dat ze verbijsterd achterblijven door de ontknoping. Maar ik hoop natuurlijk ook dat ze bij het dichtslaan van het boek gaan nadenken over thema’s als toerisme. Ja, we moeten ons anders gaan gedragen als we op reis zijn.

We moeten ons bewust zijn van de problematiek en de positie van Europa in de wereld. We moeten onszelf opnieuw uitvinden. In het belang van onze toekomst kan het geen kwaad om ons dat te beseffen. Ja, dat kan best confronterend zijn.’

Grand Hotel Europa, Ilja Leonard Pfeijffer € 26,99

Present van Paagman 17

Boeken

WURM

Je volgende boek kiezen kan een hele klus zijn. Present selecteerde daarom een aantal pareltjes die je deze winter zeker niet mag missen.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Oorlogstrauma

THRILLERTRILOGIE De riten van het water is het tweede deel in de trilogie van de Witte stad. Inspecteur Unai López de Ayala krijgt het vreselijke nieuws dat zijn ex-vriendin vermoord is aangetroffen. Ze was zwanger en is op een 2600 jaar oude, rituele manier gedood. De inspecteur moet een moordenaar zien te stoppen die de Riten van het Water imiteert en waarvan alle slachtoffers zwanger blijken te zijn. De riten

van het water, Eva García Sáenz de Urturi € 20,99

Stem in z’n hoofd

De denkbeeldige vriend, Stephen Chbosky € 19,99

Na de verhuizing van moeder Kate en zoon Christopher (7), verdwijnt Christopher. Zes dagen later komt hij ongedeerd tevoorschijn uit het bos. Maar hij keert terug met een stem in zijn hoofd en een missie die alleen hij kan volbrengen: hij moet voor kerst een boomhut in het bos bouwen, anders zullen zijn moeder en alle anderen in het dorp nooit meer hetzelfde zijn.

18 Present van Paagman

Cilka Klein is pas zestien als ze in 1942 per trein naar Auschwitz-Birkenau wordt gebracht. Kampcommandant Schwarzhuber dwingt haar zijn liefje te zijn. Als enige vrouw mag ze haar lange haar behouden, waardoor ze na de bevrijding als collaborateur gezien wordt en naar een werkkamp in Siberië wordt verbannen. Weer zit ze op een trein.

Weer moet ze talloze onmenselijke handelingen doorstaan. En weer blijven de ogen van een kampcommandant te lang op haar rusten… Gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Cilka’s

keuze, Heather Morris € 20,99

ZUSSENGEHEIM Wanneer Marilyn Connolly en David Sorenson verliefd worden in de jaren zeventig, hebben ze nog geen idee van wat hun te wachten staat. Nu, bijna veertig jaar later met vier totaal verschillende volwassen dochters en dito levens is dat niet anders. Een geheim tussen De mooiste tijd twee zussen gooit het van ons leven, leven van alle gezinsleden Claire Lombardo volledig om. € 24,99

SAMENSTELLING ESTHER PORDON

Zoektocht Ondanks dat al zijn dromen zijn uitgekomen lukt het de naamloze hoofdpersoon maar niet om een gevoel van geluk te ervaren.

Zijn relatie staat op springen, zijn vader is dementerend en spoken uit het verleden jagen door zijn hoofd. Wanneer hij een brief krijgt van een man die zegt hem te kunnen helpen, besluit hij de uitnodiging aan te nemen. In de buik van de wolf is een eigengereide, geestige roman over weemoed, zingeving en de vraag hoe mens te zijn in een verwarrende wereld.

In de buik van de wolf, James Worthy € 21,99

Kindergedichten Toen Arie en Romy Boomsma elkaar net leerden kennen, bestonden hun eerste ‘dates’ uit het lezen van poëzie. Samen lazen zij avonden achtereen in bundels van hun favoriete Nederlandse dichters. De liefde voor taal die zij delen, geven ze ook mee aan hun kinderen. Vanuit dit liefdevolle idee is deze bloemlezing met een persoonlijke keuze van de mooiste en leukste kindergedichten samengesteld.

Langs de Lange Lindelaan, Arie & Romy Boomsma € 18,99

Liefde Wieringa.qxp_Onmetelijk 24-09-19 13:18 Pagina 1

V Liefde Wieringa.qxp_Onmetelijk 24-09-19 13:18 Pagina 1

TOMMY WIERINGA

voorbij is

totdat het voorbij is

totdat het

TOMMY WIERINGA

totdat het voorbij is

De sterrengever, Jojo Moyes € 20,99

TOMMY WIERINGA

Vrijgevochten Kentucky, 1937. Wanneer Alice hoort dat de bibliotheek vrouwen zoekt om te paard afgelegen huizen te bezoeken met boeken, besluit ze zich aan te melden.

Onder leiding van de vrijgevochten Marge vormen vijf vrouwen al snel een hechte groep, maar hun vriendschap wordt op de proef gesteld als een deel van het dorp én de wet zich tegen hen keren.

CADEAUTIPS

TOMMY WIERINGA

totdat het

voorbij is

VADERLIEFDE

Op een vrijdagmorgen vroeg in de mooiste maand van het jaar werd Tommy Wieringa voor de tweede keer vader. De geboorte van zijn dochters veranderde alles: zijn kijk op de wereld, zijn gevoel van geluk. Het vaderschap brengt de schrijver prachtige observaties. Voor deze uitgave koos hij de mooiste verhalen over zijn kinderen, een bron van onmetelijke liefde.

Totdat het voorbij is, Tommy Wieringa € 12,99

Present van Paagman 19

OP 12 DECEMBER 2019 BESTAAT DE BEZIGE BIJ 75 JAAR Dit vieren we met de verschijning van een aantal bijzondere uitgaven

Drie klassiekers en een nieuwe novelle van een jong talent, in linnen gebonden

75 ansichten ~ uit 75 jaar de bezige bij

Een doosje met 75 ansichtkaarten, voorzien van iconische omslagen uit het verre en recente verleden van De Bezige Bij

ja t 75 ~ ui ten sich e bij 75 an de bezig

ar

Dichters op vinyl, een monumentaal uitgegeven driedubbel elpee, incl. fraai vormgegeven tekstboek

Ramsey Nasr schreef een nieuwe rijmprent, in navolging van de allereerste uitgave van De Bezige Bij, het verzetsgedicht De achttien dooden van Jan Campert.

FOTOGRAFIE BETTINA FÜRST-FASTRÉ

COLUMN

OP HET SPEL Arnon Grunberg

delijk beweerd dat De Chinees-Amerikaanse literatuur mij op schrijfster Yiyun Li schrijft in haar diverse manieren, roman Where reasons end – door te lezen en te letterlijk vertaald: ‘Waar redenen schrijven, gered heeft, en wat je redt kan ook een vereindigen’, maar er moet een slaving worden, de behoefte om de sensatie van het redden steeds mooiere, minder letterlijke weer te voelen, met alle onaangenavertaling te vinden zijn – dat me neveneffecten die daarbij horen.

Onlangs kwam ik Gemma Nefkens tegen als haar studenten fictie die vroeger voor Van Oorschot werkte en mij bespraken, telkens de daar heeft afgewezen – ik schrijf dit zonder enige rancune, integendeel, de mensen die DAT vraag wat er op het mij afwezen hebben een speciaal plaatsje IDEE VAN, spel staat bedisin mijn hart – en ze zei: ‘Toen jij 20 was IK MOEST DIT en ik bij jou in de Van Eeghenstraat cussieerd werd.

W

SCHRIJVEN, DE NOODZAAK DREEF MIJ, HEB IK NOOIT GELOOFD

here reasons end noemt zich een roman, maar we mogen die roman ook als memoires behandelen zonder de wetten van het lezen te overtreden. Nu de lezer steeds schaarser lijkt te zijn geworden moeten we misschien zeggen: elke vorm van lezen is van harte welkom.

Li schrijft dat ze allergisch is geworden voor de vraag: wat staat er op het spel?

Ik begrijp dat. Lang geleden heb ik een allergie ontwikkeld voor woorden als ‘innerlijke noodzaak’ met betrekking tot fictie. Dat idee van, ik moest dit schrijven, de noodzaak dreef mij, heb ik nooit geloofd. Die woorden leken me weinig meer dan een verkooppraatje, een slordige leugen. Een roman is een roman. Wat er op het spel staat is de roman.

Maar er wringt iets. Ik heb herhaal-

op bezoek kwam ging het daar al over, literatuur als redding en valkuil.’

In mij wonen onverenigbare posities, of er staat niets anders op het spel dan de roman zelf, is die geslaagd of niet geslaagd, of het gaat om redding, en ik zal me zelf er niet uit redden door het woord ‘paradox’ van stal te halen.

Laat ik het zo zeggen: wat er op het spel staat is waarover gezwegen dient te worden.

Op 10 januari 2020 verschijnt Arnon Grunbergs nieuwe roman, waarin Otto Kadoke, de grensoverschrijdende psychiater uit Moedervlekken terugkeert.

Bezette gebieden is een diepmenselijke, maar ook zeer komische roman over het verleden dat toekomst en heden overwoekert, over schuldige affaires op onschuldige plekken, en onschuldige affaires op schuldige plekken.

Bezette gebieden € 24,99

Present van Paagman 21

THRILLERS

INTERVIEW JUDITH VAN ANKEREN FOTOGRAFIE ALISON ROSA

Haar nieuwste Will Trent-boek Laatste weduwe is weer een ware bestseller. Maar van thrillerkoningin Karin Slaughter was ook niet anders te verwachten. We spraken haar in Amsterdam over haar liefde voor het vak. ‘Mijn vrouw vraagt soms: “Zit je weer in je schrijvershoofd?”’

‘ A ls v ben je nooit Karin Slaughter

Wilde je altijd al schrijver worden?

‘O ja als klein meisje al. Ik schreef “boeken” over mijn zussen, die mijn vader dan voor een kwartje van me kocht. Mijn zussen vonden dat helemaal niet leuk, maar mijn vader lachte zich elke keer rot. Natuurlijk wist ik niet of ik er ooit van zou kunnen leven, maar schrijven was het enige wat ik wilde. Je bent een schrijver of niet, daar ben ik van overtuigd. En als je het bent, kun je nooit stoppen.

De afgelopen twintig jaar heb ik al veel verschillende verhalen kunnen vertellen en dat hoop ik de rest van mijn leven te blijven doen. Mijn boeken ontwikkelen zich met mij mee. Ik

22 Present van Paagman

ben nu in de I don’t give a shit-fase – wat trouwens een heel goede fase is.

Hoofdpersonage Sara Linton zit ook in die fase: ze is stoerder geworden, minder zorgzaam. In al mijn personages zit een stukje van mezelf. Bij Will Trent is dat voor mensen die mij kennen heel duidelijk. Hij is een probleemoplosser. Hij blijft niet te lang stilstaan bij dingen, maar bedenkt wat hij moet doen en doet het. Zo ben ik zelf ook.’

In Laatste weduwe vindt een aanslag plaats en breekt een mazelen-epidemie uit in een religieuze gemeenschap. Laat je je vaak lei-

vrouw helemaal

veilig’ Present van Paagman 23

den door de actualiteit? ‘Bij alles wat er in de wereld gebeurt, bedenk ik of het een verhaallijn is voor een boek. Maar Laatste weduwe schreef ik net voor de aanslag in Christchurch en de massale uitbraken van de mazelen. Ik zeg niet dat ik voorspellende gaven heb hoor, maar ik denk wel dat ik de tijdsgeest goed aanvoel.’

Is je boek ook een boodschap voor de anti-vaccinatiebeweging? ‘Nee,

ik ben het boek niet gaan schrijven in de hoop dat deze groep hun kinderen toch laat vaccineren. Wie zich niet laat overtuigen door wetenschappers, zal ik ook niet over de streep kunnen trekken. Maar het onderwerp raakt me wel persoonlijk omdat ik een verzwakt immuunsysteem heb en het voor mij gevaarlijk is om in de buurt te zijn van mensen die niet zijn ingeent. Acht jaar geleden ben ik daardoor erg ziek geweest. Ik hoestte drie maanden lang zo erg dat de bloedvaten in mijn ogen waren gesprongen.

Het was pijnlijk en ik voelde me verschrikkelijk. Ik kan me gewoon niet voorstellen dat iemand het risico neemt om een klein kind onnodig aan ziekten bloot te stellen. Het is zo egoistisch. Mensen laten hun kinderen risico lopen, maar zodra ze ziek worden, rennen ze naar de dokter. Er zit geen logica achter, het slaat nergens op. Dat heb ik in dit boek verwerkt.’

Ben je wel eens bang dat je door de onderwerpen die je kiest, doelwit wordt voor bepaalde groeperingen? ‘Ik laat me er in ieder geval

niet door tegenhouden en zal mezelf nooit censureren vanuit angst. Als iemand kwaad wil, dan zoekt diegene wel naar een goede reden om die boosheid te verantwoorden. Het is onbegonnen werk om daarmee bezig

24 Present van Paagman

te zijn en dat wil ik ook helemaal niet.

Dat klinkt misschien heel stoer, maar ik heb een afgelegen schrijfhuisje in de bergen en als ik daar iets hoor, denk ik meteen dat er een seriemoordenaar is. Ik ben dus echt wel eens bang. Als vrouw ben je nooit helemaal veilig, daar wilde ik aandacht voor vragen met dit boek. En ook hoeveel impact het heeft als je wordt verkracht of aangerand. Dit overkwam hoofpersoon Sara Linton in haar studententijd en het beïnvloedt haar nog steeds. Ik denk dat dit de waarheid is voor heel veel vrouwen.’

THRILLERS

‘Mannen hebben lang de macht gehad

en dat is nu eindelijk

aan het veranderen’ Hoe verloopt jouw schrijfproces?

‘Het echte schrijven duurt ongeveer een jaar, maar met de research voor Laatste weduwe ben ik bijvoorbeeld een paar jaar bezig geweest. Ik doe alles zelf, want vaak ontstaat er een sneeuwbaleffect: ik praat met iemand en kom zo weer bij iemand anders uit, enzovoorts. Dat proces kun je niet aan een ander overlaten. Twee boeken tegelijk schrijven lukt me niet, maar terwijl ik het ene schrijf, ben ik wel vaak voor de volgende aan het researchen. Het meeste vindt plaats in mijn hoofd, al bewaar ik ook krantenknipsels. En voor de personage Faith heb ik veel blogs gelezen van ouders.

Daardoor werd ik nog blijer dat ik geen kinderen heb. Als ik moet afgaan op wat er in die blogs staat, lijkt het me behoorlijk vreselijk, hahaha!

Ik trek me steeds twee weken achter elkaar terug in mijn huisje in de bergen om te schrijven. Daar werk ik soms wel twaalf uur per dag. Na die twee weken ga ik weer even iets anders doen. Ik gooi vrijwel nooit iets weg en herschrijf ook weinig.

Ik ben heel zeker als ik schrijf. Als ik hoor dat andere schrijvers vijf versies maken voordat ze tevreden zijn, ben ik altijd een beetje in shock. Maar misschien ben ik in totaal wel meer tijd kwijt. Ik denk eigenlijk altijd aan Sara en Will.’

Heb je meelezers? ‘Alleen de redacteur van de uitgeverij. Natuurlijk vind ik het belangrijk wat mijn vrouw en vader – met wie ik heel hecht ben – ervan vinden, maar het schrijverschap is van mezelf. De schrijver Karin Slaughter is heel iemand anders dan de mens Karin Slaughter.

Mijn vrouw komt het dichtstbij omdat ze me zo lang kent; we zijn al 27 jaar samen. “Zit je in je schrijvershoofd?” vraagt ze me soms. Dan ziet ze een flarde van dat deel van mij.’

Je boeken worden nu pas verfilmd, waarom heeft dat zolang geduurd?

‘Dat heeft absoluut te maken met het feit dat ik over sterke vrouwen schrijf.

Hollywood werd decennialang gedomineerd door mannen en ik kreeg altijd te horen dat mijn boeken te veel het vrouwelijke perspectief hadden.

Dat is nu totaal veranderd door de MeToo-beweging. Er zijn aardig wat kopstukken ontslagen, Weinstein voorop natuurlijk. Dat heeft echt voor een omslag gezorgd. Daarnaast is Netflix een van de drijvende krachten achter de veranderingen. Ze denken minder in stereotypen als Arabieren zijn terroristen, vrouwen zijn slachtoffers. Dat heeft veel betekend voor schrijvers zoals ik. Mannen hebben lang de macht gehad en dat is nu eindelijk aan het veranderen.’

Tot het einde van 2019 krijg je Koud hart cadeau bij aankoop van Laatste weduwe.

Op is op!

Laatste weduwe, Karin Slaughter € 20,99

Present van Paagman 25

Schat kamers Kijkje in de vol boekenkast letters Behalve een liefde voor boeken, hebben de mensen die bij Paagman over de vloer komen vaak nog iets gemeen: een heel grote, bijzondere of opvallende, maar in ieder geval goedgevulde boekenkast. We vroegen onze klanten én geïnterviewden in dit nummer van Present, naar de verhalen achter hun thuisbibliotheken.

26 Present van Paagman

Poëzieavonden

‘Mijn man en ik organiseerden vroeger poëzieavonden voor vrienden, buren en kennissen. We hebben o.a. de dichters Jan Eijkelboom, Ed Leeflang, Levi Weemoedt, Remco Campert, H.C. ten Berge, Gerbrand Bakker en F. Starik thuis mogen ontvangen. Altijd heel bijzonder en heel vaak een feest! Niet gek dus dat mijn boekenkast grotendeels gevuld is met dichtbundels.’

Ineke Bons-Moody uit Den Haag

Kleurrijk

‘Mijn boekenkast is wit, maar zó kleurrijk van inhoud. En dan bedoel ik niet alleen de kleuren van de boeken, maar ook (misschien wel juist) de onderwerpen: geschiedenis, geografie, biologie, theologie, filosofie, psychologie, enzovoort.

Boeken in verhaalvorm of juist niet, dan weer een verslag, een studieboek of een biografie…

Alles is goed en even boeiend.’

Sandra Rovers uit Den Haag

TEKST ESTHER PORDON EN TESS VAN DER ZWET

BOEKENKAST

Stripwalhalla

‘Mijn collectie stripboeken en -tijdschriften staat op zeshonderd meter boekenplank, in praktische draaikasten. Daarnaast heb ik ook acht boekenkasten voor mijn literatuur. Ik verzamel de werken van o.a. Louis Couperus, Maarten ’t Hart, Jules Verne, Marten Toonder, A.F.Th. van der Heijden en Harry Mulisch. Alles in eerste druk en in de luxste editie. Gelukkig heb ik nog niet alles gelezen, dus ik heb nog een mooie tijd voor de boeg.’

Hans Matla uit Den Haag

Bevriende auteurs

‘Ik bezit ongeveer vijfduizend boeken, verdeeld over vier kamers in mijn huis en mijn werkhuisje op de Veluwe. Ik gok dat ik hiervan zo’n zeventig procent heb gelezen. Ze staan onderverdeeld in genres als Nederlandse en buitenlandse literatuur, misdaadromans en thrillers, maar ook op thema. Daarbij spaar ik reeksen, zoals de eerste honderd Zwarte Beertjes, en staan er veel gesigneerde boeken van bevriende auteurs in de kasten.’

Tomas Ross uit Den Haag

Weerspiegeling

‘Mijn boekenkasten (ik heb er drie) zijn een weerspiegeling van mezelf: ruime belangstelling voor mens en wereld, een open kijk en oprechte interesse in zoveel mogelijk verschillende onderwerpen. Dat opent je hoofd en hart voor zoveel mooie dingen en ervaringen. Het mooist vind ik mijn boekenkast met bibliotheek-trap!’

Diana Jonkman uit Voorburg

‘Gelukkig heb ik nog niet alles gelezen’

Slaapbieb

‘Vierentwintig uur per dag ben ik met boeken bezig, zelfs als ik slaap! Een simpele boekenkast was voor mijn verzameling niet voldoende, dus bouwde ik de afgelopen tien jaar vol trots aan mijn slaapbieb. Zo zijn boeken het eerste en het laatste wat ik iedere dag zie. Heerlijk.’

Cisz Geverink – Strasters uit Waddinxveen

Present van Paagman 27

€

20 Tin se: ,9 a 9

,-

,9 Sm vuu 9 it r, h

E ha en i w al mp Cl ere ove one ou ld r e re d die e nd n In c., we na or Ro z ch we b H elf tm llia ar lijke erri ans t € n ea v 21 te c cht er,9 re ige 9 ëre n.

Na va d bl n h e d en ijve un ood ac zu n b ou ho hte s a roe der s aa e r. M lle r vo n s onts aa en en ele ch na r Co ve ns, uld p je W ur rd oo ge € ilbu tney riet? rlo g 21 r ’s

,

en

ijd

et

A En ang r g vr e ijp na ouw lse end di ar v sc v G e w Ne lak hrijv erh or e n de na e aa do o rl r n g d an hu , wi l van D a d n en ar ch o em s de ro ten ve ch r ig zie ze € te h leed ratie ke 20 eb . b D

T en rag ve iko rra m de isc rlij he k m e f rom ac am a ht ili n o va ev ve An n g erh r v dr eld oud era ew . in nd Ri De ge ere dk we n e nd v er ld n e Jo erd Ze € oen de w st d 22 er h i e an jn ien m n ,9 s , de oor ge sso ing ja 9 ze de tei n va ar za naa ste wo n A na k r. rd rd n de m en m Wa do t Z nika a t o w Fr Ve ken et e heb r ee een rd ? C lk b n ns we o aa en ted ne ld r t t n, ca e

28 Present van Paagman

rh

Tw ke int m nd ig ga oed e ‘h jaar zo at er am na se ek An , ee er de Ke W toc ne n r mo ge es alle ht op aa ord ru va n op ee mp ’ ch n . 2 d n ro op tm Be 3 e d s ijn sec Am uis titu haa aum on s te ee r € den, terd re , 22 am ,9 9

21 ber se,9 to 9

ale Do n m l i ijd ch : v pel -v am an je ar p o M iant elijk ube nde ar . L e ijk i lus rrom r in e S efd t t a lie ch e, a ot ntie fde er ls de k sme d D r € at voo via zic e zo he r22 t i ve h m ,5 s , tu rho een er w 0 s en se ud dr aa re Va n A ing ieh rin s na t ler ne vo oe lij jag van io, la, rm ksCa ke m en hu zal Da t mu aa . D n le he vid rr t, R e m ve n d e i € o en n e alt

ve

Das Leben der Neem een kijkje in de fictieve of non-fictieve levens van anderen.

Levens vol liefdes, angst, leugens, gevaar en hier en daar een vleugje hoop.

ANDEREN DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

rs

9

,

ap

S ac oum h le te ia S eft r z pro sc ame in e ich be H he n n m te ert Ish et m ure kom et late he Ai ooi nde en he n; t ve t H s d k ze t v Lu rle am at w euz vo erle c den ou e es or de € del te ve n.

21 en st raa ,9 , n.

9

€

19 gnes ,9 9

A ov chtb ge er aa va he een n v M n p im v an M alo ira , teg erbo ee . t ar I en e rg n b tin n h s n h e o -L et tad et n ek ug rei S de an ne ain c d , A t- or

0

G ki we g e n de n k E Ra va ren rijgt E Ac in en j ch nge , e ee t en en o j r e o el e ug ice aa de ng Ca nis n s n sm zij ee ge t i te d, C ng na e w n n n in is er s H a g sc i a v t a e c d e € on iem ’je Ve t i tr h ro na e rin ui pp eh h s v a e ijn da ba e C 21 tsn oo va € rlor s ha offe t ge uw i r m l o n i t t 2 n w w j en ar . l l em e k ru ,5 ap rd n d d Ee z 0 o o eu e 0 t... en e ,9 vr ve W nd rd m tze op n en mi gel w g i e 9 o en t nn uk Ki aar vad ee t h n b uw rha e is op t d h k s, wo aa ki i ro et uns llm d er e s a e a , z g N p Ch l? e? str w ar sc rd r, m em top ten an ie n va g i e c d h a o t a e ci e rd u rij En at g p a rle Cr et n h d Fr aan ie d zins f . be hij t ee ec un ar t sd eek uit aa U er in en ge oo le gi op n on t va wo i s e t r , ch tr d ve n he en dez Oe ng. zij mis fro n rdt T o n i € t n f e e d k d Z n v da nte zijn f z x 21 en ui e z au e J wa ee ad erd de o to ,9 . n, ek b on rte rtie di 9 Ca to iog e g n € sch de P rin ch ra u 24 u au e C t n fie le ,9 r, ru aar ha all n 9 tz h ar zo eb Av en aa e a € r id zo wa ek n i op , 19 e u t l aa i m e , 9 nr E pr zijn oe fde Sp 9 e n ob . m te er ec e w er k Gro he ere Ove n i ju v ale tb n r m ha ond om nin pa bile an ui ak g es er v e t u e v s r e re ge m het tga i e t a t c tu xe gen nst lijk Z ere e p de mijn n in n t e v 1 v j u i a c bil epte rne an 5-j e te D no aa dje uid ht ano va r ‘h en he e S r e f e r as u n! . I de arig r n’ o ve t M na ob dig , b -H in ste kia me D nc ze . Z ud ld ee m aa ch e o e e € , l v o e St N diti e ee l. ti 21 rte tste dw m olk lan n efa li nde n oo e, tc en n e a d m t , r r lu e s 99 ‘t m sl en d rt € n B fde r bo i H € g e d r, ge e or 2 2 ri , a 2 rt 2, rs els ,9 js 5 .

ro ers lig ma ter cr re n v ke ta imi che an mis € len nali rch een daa 19 t. S te eu v d ,9 til it m r z oo 9 , E e w rm va t sc are aBu hr rg ijfe

Ijz

H on et is v de e 1 de kk rwa 468 va n z ing ch . E C n j al uit te en vo hris ong de he ont re or top e toe t v Ro n. D alti he pate kom erle € ber e t jd v r Fa r st 20 t H w er ir ,9 a eed an fax 9 rri e s de s la -

SHOPPING

Present van Paagman 29

75

vijf en ze ven tig

Tomas Ross over zijn haat-liefdeverhouding met schrijven

30 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE BEN KLEYN

JUBILEUM

75 jaar & vijfen zeventig boeken Het is een mijlpalenjaar voor Tomas Ross, die dit jaar niet alleen 75 jaar oud is geworden, maar ook zijn vijfenzeventigste boek uitbrengt én zijn veertig jarige schrijverscarrière viert.

Trilogiebundel Voor koningin en vaderland is net uit, het volgende boek is al even in de maak. Dus stonden we in zijn verjaardagsweek op de stoep met taart en vooral heel veel vragen.

Present van Paagman 31

Het oeuvre van

Tomas Ross (pseudoniem van Willem Hogendoorn) samenvatten is onbegonnen werk, dat realiseer ik me als ik in zijn studeerkamer voor de boekenkast sta, waarin zijn boeken netjes chronologisch zijn gerangschikt. Het is een indrukwekkende muur vol faction, een combinatie van feiten en fictie, over onderwerpen als het Englandspiel, de Greet Hofmans-affaire, de val van Srebrenica en de moord op Pim Fortuyn. Ook zijn veel van zijn romans ontleend aan de Tweede Wereldoorlog en aan de activiteiten van de geheime inlichtingendienst, geïnspireerd door zijn vader, een oud-verzetsman en pionier van de BVD (voorloper van de huidige AIVD red.). In zijn veertigjarige carrière werd hij drie keer bekroond met de Gouden Strop, schreef hij de scenario’s van verschillende televisieseries en kreeg hij het aan de stok met het koningshuis. Maar met dat koningshuis is hij voorlopig wel klaar. ‘Totdat Willem-Alexander eens een grote blunder maakt.’

Het klopt niet

Voor begin 2020 staat de release van Indisch requiem gepland, een vervolg op de bejubelde Indiëtrilogie. Het is de eerste keer dat Ross, die me uitdrukkelijk vraagt hem te tutoyeren, een vierde deel op de wereld zet. Daarvoor moest hij weer helemaal terug naar het Indië van 1950: ‘Ik begon heel vrolijk, maar zoals zo vaak liep ik weer hartstikke vast,’ vertrouwt hij me toe terwijl hij een sjekkie opsteekt aan de lange eettafel. ‘Je zou denken dat het routine wordt om een boek te schrijven, maar dat is niet zo. Dan schrik ik ’s nachts wakker, omdat ik me realiseer dat ik iets heb geschreven wat niet klopt. Ik schrijf het op een papiertje en loop met

32 Present van Paagman

een koppie thee heen-en-weer te ijsberen, murmelend: het klopt niet, het klopt niet, hoe kan dat nou weer? Ik ben dus bang dat ik de deadline nog drieëntwintig keer moet verzetten.’

De eerste zestien jaren van zijn schrijversleven was Ross bezig met het zoeken naar het Monster van Loch Ness. Het werd het onderwerp van zijn eerste boek en hij kreeg tot zijn eigen verbazing een uitnodiging om erover te praten in het programma van Sonja Barend. Vier miljoen mensen zaten aan de buis gekluisterd, waaronder een paar geïnteresseerde uitgevers. ‘Toen ik met zo’n uitgever aan tafel zat om een deal te bespreken, had ik precies uitgerekend hoeveel ik betaald zou moeten krijgen om de vaste lasten te kunnen betalen. “Wat als ik drie boeken per jaar schrijf voor 1.500 gulden per maand, dus 18.000 per jaar, en dan een deal tekenen voor drie jaar, is dat mogelijk?”, vroeg ik aarzelend, want dat was enorm veel geld. “Ja, da’s goed” was de reactie. Nouja, dacht ik, ik had gewoon véél meer kunnen vragen!

Drie boeken bleek overigens krankzinnig veel en we kwamen uiteindelijk financieel niet eens uit, waardoor ik er toch nog een parttime baantje naast moest nemen.’

Klooien en vloeken

Ross is een gedisciplineerd schrijver.

Hij staat doorgaans rond halfzes op, laat de hond uit en begint dan aan een vier uur durende schrijfmarathon.

‘Slopend vind ik dat. Liever doe ik vooronderzoek, dat is het leukste wat er is. De geschiedenis induiken, verborgen verhalen en feiten opgraven.

Schrijven is tobben. Ik zit alleen maar

JUBILEUM

te klooien, te vloeken en te roken en maak na al die jaren nog steeds dezelfde fouten. Ik kan vreselijk slordig zijn, daarom lees ik mijn vrouw altijd voor wat ik geschreven heb. Als ik mijn hoofdpersoon in de zomer om 21.00 uur in de auto laat stappen en in het donker weg laat rijden, vraagt zij: “In het donker, Willem? Om negen uur ’s avonds in de zomer?”’

fantastisch vond, maar of het hem gepermitteerd was een paar opmerkingen te maken. Er klopte namelijk het een en ander niet. Het waren zó ontzettend veel opmerkingen, ik schaamde me helemaal kapot. Toch vind ik het nog altijd een ontzettend mooi boek.’

Uitknop

We zijn al anderhalf uur, drie sigaretten, een koffie en een whisky verder; het besef dat ik slechts een fractie van alle verhalen in de uitwerking van Nee, hij herleest zijn boeken vrijwel het interview kwijt kan, bezorgt me nu al schrapnooit, wat erin resulteert dat hij nog stress. ‘Er zit ook een uitknop op, hoor’, lacht wel eens iets vergeet.

Dorine, Hogendoorns vrouw, als hij En dan ligt het jatten weer vol enthousiasme verzandt in van zijn eigen werk op ‘Het klopt een verhaal over zijn vader (‘Ik heb de loer. Want had hij hem pas na zijn dood beter leren kenniet, het een bepaalde plek niet nen’), zijn tijd bij de TROS (‘Ik was klopt niet, een kurk van een presentator’) of al eens beschreven in een ander boek? Soms hoe kan dat prins Bernhard (‘Hij was zó boos op lijken de lezers zich me dat hij me niet eens meer een hand meer te herinneren dan nou weer?’ wilde geven, terwijl we best gelachen hebben samen’). Van dit soort verhahijzelf: ‘Dan vraagt iemand mij waarom ik een personage len kun je maar moeilijk genoeg krijgen. als Pieter Nolten niet terugbreng. ’75 jaar Willem, ga je nog wel even door?’, vraag Dan denk ik: Pieter Nolten? Wie was ik om af te sluiten. Met opgetrokken wenkdat ook alweer? Blijkt die vent in drie brauwen: ‘Ik zou niet weten wat ik anders moet boeken van me te hebben gezeten.’ doen. Ik ga graag de tuin van mijn huis op de Het is hem niet kwalijk te nemen. Hij Veluwe in, maar ik knip alleen een heg wanneer leest de manuscripten van de boeken ik vastloop met schrijven. Waarom zou ik opna afloop nog zo’n vijf keer door en houden met mijn hobby, met iets wat leuk is?’ gaat er nog eens doorheen met de uit- ‘Maar je zei toch dat schrijven tobben is?’ geverij. ‘Tegen die tijd komt dat boek ‘Schrijven is ook verschrikkelijk. Een boek maken: me ontzettend de neus uit, wellicht dát is leuk. Elke ochtend sta ik op met: hee, daar dat ik daarom personages en verhaal- gaan we weer, ik heb er zin in! Maar na een uur al denk ik: oh verdomme…’ lijnen uit mijn geheugen wis.’

Van al zijn werken is Ross het meest trots op Koerier voor Sarajevo, een van de weinige boeken die hij nog wél eens heeft herlezen. En dat terwijl hij bijna had besloten het boek geen tweede druk te gunnen: ‘Toen het uitkwam ontving ik van onze ambassadeur in Joegoslavië een brief dat hij het boek

Voor koningin en vaderland, Tomas Ross € 25,-

Indisch requiem, Tomas Ross € 19,99

(verwacht 14 januari)

Present van Paagman 33

Op 14 januari verschijnt

Reserveer nu alvast een exemplaar van zijn nieuwe boek in onze winkel en ontvang een exclusieve zeefdruk.

Finse dagen Finse nachten Het is vooral dat lange wachten A. Aalto Finse dagen

Fragment uit Finse dagen van Herman Koch

exclusieve zeefdruk

Fam ilie Oost west, thuis best

36 De bijzondere verjaardag van nijntje 45 Tim Douwsma over kerst met gescheiden ouders 48 De nieuwe Asterix is er!

56 Geschenken voor het hele gezin

Present van Paagman 35

TEKST JUDITH VAN ANKEREN FOTOGRAFIE PÅL HANSEN ILLUSTRATIES DICK BRUNA © COPYRIGHT MERCIS BV, 1953-2019

NIJNTJE

Een bijzondere verjaardag

65 jaar nijntje

Voor nijntje is 2020 een bijzonder jaar, want ze wordt 65. Maar ondanks haar respectabele leeftijd blijft ze gelukkig wie ze is: een lief konijntje dat de harten van kinderen over de hele wereld verovert.

Present van Paagman 37

en Dick Bruna zelf al helemaal niet.

Marja: ‘Succes was ook helemaal geen drijfveer voor hem. Al was hij natuurlijk wel heel trots dat hij met nijntje zoveel kinderen bereikte.’

Echte gezinsman

de zomer van 1955 vierde Dick Bruna met zijn jonge gezin vakantie in Egmond aan Zee. Zoals altijd vertelde Bruna voor het slapengaan een verhaaltje aan zijn oudste zoon. Omdat er regelmatig een wit konijntje rond het vakantiehuisje huppelde, kreeg het de hoofdrol in de verhaaltjes. En dat betekende de geboorte van nijntje.

Eenmaal thuis besloot Dick Bruna een boekje te maken over nijntje. Zijn vader – uitgever A.W. Bruna – gaf het uit, al stond hij daar niet echt om te springen. Een succes werd het niet direct: er gingen slechts een paar honderd exemplaren over de toonbank.

‘Dat was ook in die tijd niet veel,’ vertelt Marja Kerkhof, meer dan 20 jaar directeur van Mercis Publishing, de uitgever en rechtenhouder van het werk van Dick Bruna. ‘Ouders moesten erg wennen aan die kale boekjes met simpele tekeningen en maar vier regels tekst op een pagina.’

De kleintjes waren wél direct dol op nijntje, zeker nadat het achtste boekje een kindvriendelijk vierkant formaat kreeg en op stevig papier werd gedrukt. Uiteindelijk gingen hierdoor ook de volwassenen overstag. Maar dat nijntje vervolgens een wereldster zou worden, zag niemand aankomen

38 Present van Paagman

Dick Bruna kwam in 1927 ter wereld als Hendrik, maar omdat hij als jongetje een tikje gezet was, noemde zijn moeder hem Dikkie – wat later Dick werd. Het idee was dat hij uitgever zou worden, net als zijn vader, grootvader en overgrootvader. Maar dat was niets voor hem, hij tekende veel liever. En met nijntje bewees hij zijn gelijk.

Dick Bruna woonde vrijwel zijn hele leven in Utrecht, het grootste deel met zijn grote liefde Irene de Jongh met wie hij drie kinderen kreeg. ‘Hij was een echte gezinsman,’ vertelt Marja Kerkhof die hem veertig jaar kende. ‘Het was een aardige, stabiele man, prettig in de omgang. Ik heb regelmatig zakenreizen met hem gemaakt en dat was altijd heel plezierig.’

Wel was hij streng voor zichzelf en een behoorlijke workaholic, herinnert ze zich. ‘Zes dagen per week was hij aan het werk en verhaaltjes bedenken deed hij eigenlijk altijd. Nijntje in de tent verzon hij bijvoorbeeld voor zijn kleinkinderen, die het leuk vonden om in een tentje te slapen. Zo liet hij zich altijd inspireren door wat hij zag of meemaakte, de alledaagse dingen. Ik

Marja Kerkhof:

‘Dick Bruna liet zich inspireren door wat hij zag en meemaakte, juist de alledaagse dingen’

weet nog dat we in Japan waren en het heel hard waaide en regende. Op straat liepen allemaal mensen met van die omgeklapte paraplu’s. Eenmaal thuis maakte Bruna het boekje boris en de paraplu.’

Nijntje wordt Miffy

Nijntje wordt inmiddels in meer dan vijftig talen uitgegeven en is daarmee met grote voorsprong het populairste konijntje ter wereld. Al heet ze alleen in Nederland en Vlaanderen nijntje - bewust zonder hoofdletter, in andere landen wordt ze Miffy genoemd.

Marja Kerkhof: ‘Die naam bedachten de Engelse uitgever en Dick Bruna samen omdat nijntje voor niet-Nederlanders niet uit te spreken is.’

Hoe geliefd nijntje en haar geestelijk vader zijn, bleek wel toen Dick Bruna in 2017 op 89-jarige leeftijd overleed.

Zijn overlijden werd direct trending topic op Twitter en er kwamen steunbetuigingen uit de hele wereld. Maar vooral vanuit Japan, waar ze echt dol zijn op het konijntje met het grote, ronde hoofd. Ze is er echt onderdeel van het straatbeeld en in Kamaishi is zelfs een drukbezocht Miffy-café, geopend in 2015 om de slachtoffers van de tsunami in 2011 te troosten.

Wat verklaart nou haar enorme succes? Marja: ‘Ik denk haar eenvoud, ze is bijna een pictogram.’ Joost Swarte, bekend van tekeningen voor onder andere Vrij Nederland, Humo en The New Yorker, is het daarmee eens.

‘Elke keer als ik het werk van Dick Bruna zie, ben ik verbaasd over de kracht die ervan uitgaat. Hij zocht de herkenning niet in de realiteit, maar hanteert een zekere mate van abstractie die ruimte laat voor de fantasie van kinderen.’

Dat Bruna altijd dezelfde heldere

nijntje door de jaren heen

NIJNTJE

Uitstaande oren in 1955

Spitse oren in 1963

kleuren gebruikte, speelt ook een rol, vermoedt Marja Kerkhof. ‘Daar houden kinderen erg van. En ik denk dat nijntje populair is omdat de verhaaltjes zo herkenbaar zijn. Veel kinderboeken zijn toch te ingewikkeld voor de allerjongsten. Ze zijn ook tijdloos.

Boeken die aansluiten bij een bepaald tijdsbeeld en “hip” zijn, gaan op gegeven moment gedateerd aanvoelen.

Nijntje heeft dat niet.’

Michael Bond, de auteur van ‘s werelds beroemdste beer Paddington, snapt de aantrekkingskracht heel goed: ‘Voor miljoenen kinderen zijn de boeken van Dick Bruna de eerste die ze bezitten. En ze weten niet hoe ze het daarmee hebben getroffen, want zijn verhalen zijn een blik op een kleurige wereld met woorden en vormen die hen altijd bij zullen blijven.’

Karakteristieke bibber

Platter en abstracter in 1986

Een stukje voller in 2005

Het uiterlijk van nijntje is in de loop der jaren wel wat veranderd. ‘De vroege nijntje hield haar kopje nog een beetje schuin, daaruit begreep je haar volume,’ vertelt Joost Swarte.

‘Later veranderde dat, toen werd ze veel platter en abstracter.’ Ook nijntjes oren zijn niet altijd hetzelfde geweest. Eerst hingen ze een beetje, in de jaren ’60 en ‘70 werden ze puntig, om daarna weer ronder te worden.

Daarnaast is ze in de loop der jaren dikker geworden. ‘Net als wij mensen,’ zegt Marja Kerkhof lachend.

Wat altijd bleef, is dat ze is getekend met een karakteristieke ‘bibber’, zoals Bruna het zelf noemde.

Die bibberlijnen heeft nijntje gemeen met Snoopy, het hondje van Charles Schulz dat wereldwijd nog altijd heel populair is. ‘Toen we eens in San Francisco waren, hebben Dick

Present van Paagman 39

Epke Zonderland:

Bruna en Charles Schulz elkaar ontmoet,’ vertelt Marja. ‘Ze hadden direct een enorme klik. Ze dachten over veel dingen hetzelfde en ik denk dat ze zichzelf in elkaar herkenden. Ze waren beide 16, 17 jaar geweest ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en het waren allebei harde werkers.

Toen Schulz overleed, ging Bruna’s huilende nijntje de hele wereld over.’

Veelzijdig konijntje

Inmiddels is nijntje veel meer dan een getekend figuurtje. Er zijn nijntje-posters, -puzzels, -speelgoed, -spelletjes, -ansichtkaarten en meerdere kledingcollecties. In de werkkamer van Mark Rutte in Den Haag staat een nijntje-knuffel en Madurodam heeft een nijntje-speeltuin. Ook was ze de ster in diverse musicals – in 2020 verschijnt de nieuwste – en in nijntje de film schitterde ze op het witte doek. In Utrecht mogen kinderen lekker (bijna) overal aan zitten in het nijntje-museum en het Centraal Museum heeft een collectie van Dick Bruna in bruikleen. ‘Daar zijn wij heel trots op,’ zegt Marco Grob, directeur van beide musea. ‘Niet alleen is zijn werk een inspiratiebron voor andere kunstenaars, Bruna is ook heel populair bij onze bezoekers. Ik kan gerust stellen dat Dick Bruna tot de belangrijkste kunstenaars uit onze collectie behoort, samen met Gerrit Rietveld waar hij vroeger zo tegen opkeek.’

Maar wie nu denkt dat nijntje zich voor alles leent, heeft het mis. Marja Kerkhof: ‘Dick Bruna had een hekel aan geweld, dus er zullen nooit nijntje-speelgoedwapens komen, zelfs geen waterpistool.’

Nijntje wordt soms wel ingezet om een gezonde levensstijl te promoten.

40 Present van Paagman

‘Vooral het fijne gevoel is me bijgebleven: even rustig met m’n vader of moeder en een boek van nijntje op de bank’ Twee- tot vijfjarigen kunnen bij lokale clubs en organisaties een nijntje Beweegdiploma halen, een initiatief waar de KNGU en Epke Zonderland bij betrokken zijn. ‘Op de gymvloer keer je terug naar de kern. Net als Dick Bruna in zijn werk,’ legt de topturner uit. ‘Mijn ouders lazen ons vroeger voor uit nijntje. Ik vond het leuke verhaaltjes. Het is vooral dat fijne gevoel dat me is bijgebleven: even rustig met m’n vader of moeder en een boek op de bank.’

De nieuwste aanwinst is een nijntje-kookboek, een samenwerking met Samuel Levie, chef en zelf vader van twee jonge kinderen. Kerkhof: ‘Daar staan allemaal eigentijdse, gezonde recepten in die kinderen lekker vinden. Zodat ze zonder morren groenten en fruit eten, al ontbreekt de worteltjestaart natuurlijk ook niet.’

Maar nieuwe tekeningen en boeken worden er sinds de dood van Dick Bruna niet meer gemaakt. ‘Hij wilde niet dat nijntje zou worden voortgezet door een andere illustrator,’ verklaart Marja Kerkhof. ‘Dan zie je toch vaak dat het uiterlijk en de verhaallijnen langzaam veranderen, zoals bijvoorbeeld bij Suske en Wiske is gebeurd. En nijntje moet absoluut dezelfde blijven, daar waren we het helemaal over eens.’

Gelukkig worden de boekjes steeds heruitgeven en Dick Bruna heeft letterlijk duizenden tekeningen van haar gemaakt. Er zullen dus nog eindeloos veel generaties met nijntje kunnen opgroeien.

Li ef kle in ko ni jnt je

NIJNTJE

overal nijntje

Diverse nijntje-boekjes zijn verkrijgbaar in haast alle accenten en dialecten.

Nijn waakt ‘s nachts over je kleine.

Nachtlampje zilver € 14,80

nijntje an zei innut haags, Dick Bruna € 6,95

Dit nijntje-krijtbord is leuk op de kinderkamer, maar stiekem ook gewoon in de keuken.

Krijtbord 40cm € 16,95 Een eigen kapstok voor de kinderen.

Muurhaak 13cm € 10,25 Nijntje draagt je boodschappen met gemak.

Canvas tas € 13,95

De allereerste met de hand gehaakte nijntje-knuffel, van 100% katoen. nijntje

handmade en haar gele overall, Just Dutch € 25,80 Voor de moeilijke en de makkelijke eters: met nijntje aan tafel wil toch iedereen?

eten met nijntje, Dick Bruna en Samuel Levie € 19,95

Present van Paagman 41

Voor ieder

WAT WILS Een boek voor je drukke neefje, een wekker voor je uitslapende dochter en een speaker voor je partner: wij helpen je aan een geschikt cadeau voor elk familielid.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

B

BABY’S EERSTE KERST Er is een bijzonder kindje geboren…

De herders en de wijzen uit het oosten: allemaal komen ze kijken bij Jozef en Maria en het kindje in de kribbe. Dit nieuwe kartonboek met doorkijkvensters is speciaal voor de allerkleinsten.

Zo kan jouw kleintje op eenvoudige wijze kennismaken met het klassieke kerstverhaal. mijn eerste kerstmis,

Bundeling van alle vrijgegeven Fokke & Sukkecartoons van 2019. Van Trump en Brexit tot Johnson en impeachment. En een hoofdrol voor Greta Thunberg. Fokke & Sukke:

Dick Bruna € 9,95

Het afzien van 2019, Reid, Geleijnse & Van Tol € 12,50

Met plak

De sportschool voor je hoofd - mindgym - is er nu ook voor kinderen, vol praktische opdrachten. Superkrachten voor je

hoofd, Wouter de Jong € 18,99

Op zo’n bijzondere pen kan je niet anders dan zuinig zijn. Cross Rollerball

Star Wars € 65,-

42 Present van Paagman

Pritt Zonder Schaar is het handige plakband dat je eenvoudig met de hand afscheurt, zonder afrolapparaat!

Surprises maken en het inpakken van cadeau’s was nog nooit zo makkelijk.

Pritt Zonder Schaar is zuurvrij (dus veilig om foto’s mee in te plakken), 25 meter lang op één rol, 19 mm breed, oplosmiddelvrij en 100% recyclebaar.

Pritt Zonder Schaar € 2,95

SAMENSTELLING ESTHER PORDON

AAN/UIT

Deze strak vormgegeven wekker van Lexon won in 2013 de Reddot design award en wij snappen wel waarom. Hij staat aan als de ON-kant naar boven ligt, draai je hem ondersteboven met OFF naar boven, staat-ie uit. Heeft het omgooien van je wekker in de ochtend eindelijk effect! Verkrijgbaar in diverse kleuren, dus past in elke slaapkamer.

CADEAUTIPS

In dit nieuwe avontuur van Mees Kees werkt hij met de klas aan een circusvoorstelling.

Mees Kees: Hoppa!, Mirjam Oldenhave € 14,99

Lexon Flip rcc wekker rubber € 43,40 Een boek vol avonturen van Andy met een irritante vlieg, gekke danspasjes en een loodzwaar kampeerbed. Ontzettend irritant,

Andy Griffiths € 13,99

Een feel-good thriller over verlies, familiebanden en de allesbepalende behoefte aan erkenning.

Familiegeluk, Barbara Sevenstern € 17,95 (verwacht 13 december)

In deze nieuwe versie staan 999 kersverse, splinternieuwe, nog nooit eerder gestelde vragen aan jou, jezelf en jij! 999 vragen

aan jezelf - Deel 2 € 12,99

Jouw cadeaus worden de mooiste met dit trendy en duurzame inpakpapier.

Stewo Cadeaupapier Zimo 70x150 cm € 3,75

Chique de musique Deze chique bluetooth-speaker van Lexon laad je in slechts een half uur helemaal op (via de meegeleverde USB-kabel), waarna hij tot twee uur muziek kan afspelen. Ideaal voor kinderfeestjes, familieborrels en als de kinderen vrienden over de vloer hebben.

Lexon Mino bluetooth-speaker mini, lichtblauw € 36,30

Present van Paagman 43

T HIS IS C A E SA R Dagentree

29,95

¤ 22,50* + extra voordelen bij inschrijven*

* tegen inlevering van deze advertentie, prijs geldt per persoon voor maximaal 2 personen, geldig t/m 30-06 2020

Mauritskade 10 Den Haag 070 - 82 09 910 www.caesar-denhaag.nl

FOTOGRAFIE HYLKE GREIDANUS

COLUMN

HARMONIE MET KERST Tim Douwsma

Kerst, de mooiste tijd van het jaar. Althans voor mij. Ik vind het altijd een mooie, bijzondere periode. Bij elkaar komen.

Familie. Warmte. Gezelligheid. Ik geniet er altijd ontzettend van.

me voorstellen dat dat moeilijk is, en ik denk dat ze het destijds, vlak na de scheiding, alleen nog maar moeilijker vond.

Gelukkig zijn de verhoudingen nu zo dat ze tegen het einde van de dag toch nog even gedag komt zeggen bij iedereen.

Toch voel ik me van kinds af aan altijd een beetje schuldig: ‘Mijn moeder zit nu alleen thuis it jaar zal helemaal bijen zij mist dit nu’, denk ik dan. Ja, dat blijven van zonder worden omdat ik die lastige dingen. Gelukkig vieren we Tweede onlangs papa ben geworKerstdag met de hele familie van mijn moeden van een zoon, én der, en komt ze dus altijd nog wel even omdat ik rondom de kerstdaSCHEIDEN gedag zeggen op de dag ervoor. gen te zien zal zijn in de Ziggo Dome met The IS ALTIJD LASTIG. Scheiden is altijd lastig. Hoe jong Christmas Show. Maar HOE JONG OF of oud je ook bent, je blijft het na die shows zal ik OUD JE OOK tegenkomen. Wees lief voor elsnel naar huis rijden kaar, ook al heb je het zwaar met je om bij mijn familie te BENT, JE BLIJFT harmonie te geven. Want zijn.

HET TEGEN- zegex.nouProbeer zelf, een kerst zonder harmonie KOMEN is toch geen kerst? Merry X-mas.

Eerste Kerstdag vieren we standaard met mijn vaders familie. Met mijn opa en oma, al mijn ooms en tantes, neefjes en nichtjes, plus alweer Tim Douwsma was zeven toen zijn ouders gingen scheiden. Net als veel andere de nieuwe generatie. Een huis vol kinderen vroeg ook hij zich af of het zijn gezellige mensen! Maar op Eerste schuld was. In zijn boek Kerstdag zie ik óók altijd hoe mijn vertelt Tim zijn verhaal, moeder het moeilijk vindt om ons te afgewisseld met vragen van zien vertrekken richting mijn vaders kinderen en tips van Tim zelf, familie. Helemaal mooi in de kleding die alles met andere ogen en de haren strak. ‘Ik vond het vroebekijkt nu hij ouder is. ger altijd zo gezellig’, zegt ze dan Tim ertussenin € 17,50 heel vaak. Maar ze blijft thuis. Ik kan

D

Present van Paagman 45

J E Z U S

DE GEBOORTE VAN

Een verhaal van twee evangeliën

Heilige Geest bevrucht Maria.

(Maria buitenechtelijk zwanger)

Jozef wil van Maria scheiden omdat hij denkt dat ze ontrouw is geweest. (In die samenleving werd geëist dat ze verstoten en afgesneden van haar familie zou worden)

Een engel legt Jozef in een droom uit dat Maria door God zwanger is geraakt, van de baby Jezus, die ‘God met ons’ is.

Mt 1:1

Jozef gehoorzaamt de engel en trouwt met Maria.

8

M t1 :1 9

M A T T E Ü S

5

Mt 2:1 -2

Mt 2:3-8

2

M

De reizigers uit het oosten gehoorzamen een droom waarin hun verteld wordt niet langs Herodes te gaan op hun terugreis.

Engel geeft Mozes instructies om met de familie naar Egypte te vluchten.

De reizigers uit het oosten gaan, zoals gevraagd, niet langs Herodes. Koning Herodes wordt paranoïde en doodt alle baby’s onder de twee jaar.

Koning Herodes sterft. Engel vertelt Jozef om met de familie terug te keren uit Egypte.

t2

:1

3-

15

18

2:1

6-

Mt

:1

De reizigers uit het oosten knielen neer om de nieuwe baby koning Jezus te aanbidden en geschenken te geven.

1

t2

-1 Mt 2:9

M

Koning Herodes ontmoet deze oosterse reizigers. Hij is bang zijn koningschap te verliezen en probeert deze nieuwe koning te vinden.

46 Present van Paagman

4-2

23

3

1:2

Wijzen/Koningen uit het kerstverhaal)

0-

9-2

Mt

:2

2:1

Reizigers uit het oosten volgen een ster om een nieuwe koning te aanbidden. (De Drie

t1

Mt

M

BRON DR. STUART C. WEIR. EVANGELIE VAN MATTEÜS 1–2, EVANGELIE VAN LUCAS 1–2.

INFOGRAPHIC

Engel bezoekt priester Zacharias in de tempel. Hij vertelt hem dat zijn vrouw een zoon zal krijgen, die Jezus de weg zal bereiden. Zacharias wordt met stomheid geslagen, omdat hij het niet gelooft.

Engel Gabriël bezoekt Maria, begenadigd door God. Vertelt haar dat de Heilige Geest ervoor zal zorgen dat ze zwanger zal worden van Jezus, de zoon van God. Ze gelooft en stemt toe. (Maria is nog maar een tiener)

-25

Maria bezoekt Elisabet. De Heilige Geest openbaart aan Elisabet dat Maria’s ongeboren baby God is. (Elisabet en Maria zijn nichten van elkaar)

Lc

1:

39

-4

L U C A S

L

5

:4 c1

6-5

Johannes de Doper wordt geboren. Zacharias krijgt zijn spraak terug. Door de Heilige Geest legt Zacharias de rol van Johannes uit. Hij begrijpt Gods reddingsplan.

6

7-8 Lc 1:6

0

Lc 2:1-5

Jozef neemt de zwangere Maria mee naar Betlehem om de familie in te schrijven.

Lc 2:6 -7

Lc

Lc

2:

13

-1

2:8

-12

Jezus wordt geboren in een overvol Betlehem en wordt in een voederbak gelegd en gewikkeld in doeken.

4

Lc 2: 15 -2 0

Lc

Een engel vertelt aan naburige herders over Jezus’ aankomst en waar ze hem kunnen vinden. (De

2:2 1

‘nobodies’ van die samenleving horen als eerste over hem.)

Een leger van engelen aanbidt God, ten overstaan van de herders, vanwege de komst van Jezus.

De herders vinden Jezus. Ze vertellen Maria en Jozef over de engelen en hun boodschap. (De ‘nobodies’ van die samenleving ontmoeten hem als eerste.)

Als hij acht dagen oud is wordt hij Jezus genoemd en besneden.

(Joden besnijden jongens als ze acht dagen oud zijn om ze te reinigen)

De infographic Bijbel, Karen Sawrey € 34,99

Present van Paagman 47

OPMERKING: DE AUTEURS HEBBEN HET VERHAAL INGEDEELD IN DEZE STAPPEN, OMWILLE VAN DIT OVERZICHT.

Lc

1:

26

-3

8

Lc

1:5

Maria prijst God, omdat Hij haar uitgekozen heeft voor deze taak.

ASTE OERSTERK ONVERMINDERD

48 Present van Paagman

RIX

TEKST TESS VAN DER ZWET BEELD © 2019 LES ÉDITIONS ALBERT RENÉ/GOSCINNY - UDERZO

Precies zestig jaar na het verschijnen van de allereerste Asterix kwam afgelopen oktober het 38e deel uit: Asterix, De dochter van de veldheer.

Door de jaren heen stalen Galliërs Asterix en Obelix, en hondje Idefix de harten van miljoenen mensen uit meer dan zeventig landen, met hun avonturen die in meer dan honderd talen verschenen. Maar wat maakt Asterix nu zo’n geliefde strip?

De Gallische geboorte

Op 29 oktober 1959 komt de allereerste Asterix uit: Astérix le Gaulois. Het vertelt het verhaal van een dorpje in Gallië, zo’n 50 jaar voor Christus, dat er als enige in slaagt weerstand te bieden tegen de Romeinen die onder aanvoering van Julius Caesar heel Europa veroveren. Hun geheime wapen: een toverdrank die de drinker oersterk maakt. Twee van deze Galliërs zijn de slimme Asterix en zijn vriend Obelix. Hun oervaders: de Franse tekenaar Albert Uderzo en scenarioschrijver René Goscinny.

Veel liefhebbers van de reeks zijn van mening dat de vierentwintig delen die zij samen maakten tot de allerbeste behoorden. Asterix en de Belgen (nummer 24) was het laatste album waar Goscinny aan meewerkte voor zijn overlijden. Vanaf 1977 ging Uderzo alleen verder.

Een nieuw hart

De meest recente vier delen komen van de hand van scriptschrijver Jean-Yves Ferri en tekenaar Didier Conrad. Bij hun eerste gezamenlijke Asterix

STRIPS

werden ze meteen flink op de proef gesteld. Conrad: ‘Ik kreeg acht maanden om Asterix bij de Picten te maken.

Dat was veel te kort, ik moest me de stijl van Uderzo nog helemaal eigen maken, de pagina’s tekenen en vervolgens alles aanpassen wat het team me vroeg te herzien. Vraag me niet hoe, maar het is me uiteindelijk gelukt om het op tijd te voltooien.’

Tegenwoordig nemen Conrad en Ferri meer tijd voor het realiseren van een Asterix: vijftien maanden is het gemiddelde. Het behelst een lang proces van bedenken, verdiepen en schrappen om vervolgens weer terug te gaan naar de tekentafel. ‘Het doel is elke keer het best mogelijke album te maken, tijd is volkomen ondergeschikt aan het resultaat’, vertelt Ferri. Kijkt Uderzo, die inmiddels de negentig gepasseerd is, nog wel eens over hun schouder mee? Conrad, lachend: ‘Tijdens het maken van het eerste album zette hij me nog wel eens op mijn plaats. Maar sinds hij zag dat Ferri en ik Asterix heel ons

Heroïx en bard Assurancetourix luisterde opeens naar de naam Kakofonix. ‘Och, ik kreeg hele hordes Asterix-liefhebbers over me heen’, herinnert van der Heide zich. ‘De oorspronkelijke namen zijn verwijzingen, Franse woordgrappen die het gros van de Nederlandse lezers niet kan uitspreken, laat staan begrijpt. Daarom besloot ik de namen te vernederlandsen.’

hart geven, heeft hij ons vrij baan gegeven. Daar zijn we hem eeuwig dankbaar voor.’

Heiligschennis, bij Toutatis!

Wereldwijd verschijnen de avonturen van Asterix en Obelix in zo’n honderd talen. De Nederlandse vertaling werd sinds de jaren zeventig gedaan door Frits van der Heide. ‘Asterix staat bekend om zijn woordgrappen en is daarom een van de moeilijkst vertaalbare strips’, geeft hij toe.

‘Wanneer de combinatie van tekst en beeld praktisch onvertaalbaar blijkt, moet je er soms zelfs voor kiezen om volledig af te wijken en iets nieuws te verzinnen. Dat probeerde ik altijd zoveel mogelijk te voorkomen, dus lag er altijd pen en papier naast mijn bed om een krabbeltje te maken als ik in mijn slaap ineens een eureka-moment had.’ Rond de eeuwwisseling gaf de uitgeverij hem toestemming om eerdere edities opnieuw te vertalen.

Sommige personages kregen daardoor een nieuwe, Nederlandse naam: dorpshoofd Abraracourcix werd

50 Present van Paagman

Voor het nieuwste album gaf van der Heide het vertalersstokje over aan Margreet van Muijlwijk.

Beide vertalers zijn het erover eens dat er met de komst van Ferri en Conrad een nieuw Asterixtijdperk is aangebroken. ‘Goscinny was oergeestig, hij spuugde vondsten uit alsof hij ze ademde.

Uderzo was een fabelachtig tekenaar’, zegt van Muijlwijk bewonderend. ‘Samen waren zij een volkomen fusie en daarom is het zo bijzonder dat Ferri en Conrad ook zo’n chemie hebben. De Asterixen van nu zijn geschreven met een post-moderne bril waarin de basiselementen gehandhaafd blijven. De geest van Asterix wordt zwaar bewaakt: zowel Uderzo als Anne Goscinny -dochter van- lezen de scenario’s tot in de puntjes door en laten alle vertalingen stelselmatig terugvertalen naar het Frans om er zeker van te zijn dat er geen enkele afwijking is met het oorspronkelijke gedachtegoed.’

Om middernacht in de rij staan

Stripverzamelaar, -uitgever en -kenner Hans Matla woont in het Statenkwarier om de hoek van Paagman en beschikt over zo’n vijfhonderd verschillende Asterixen. Ze zijn netjes gerangschikt in hydraulische kasten tussen zo’n 70 duizend andere stripboeken in een archief van zeshonderd strekkende meter aan boekenplanken. Van een boekenplank haalt hij een map tevoorschijn. Daarin, verpakt in folie, een ‘loeizeldzame’ Pilote uit oktober 1959. De rug heeft van ouderdom enkele bladzijden losgelaten, maar nadat Matla ze voorzichtig heeft omgeslagen verschijnt de allereerste Asterix: een ware en behoorlijk kostbare schat. Er komen nog meer bijzondere relikwieën voorbij: Asterixen in verschillende dialecten, Asterix-spelletjesboeken

en zelfs Asterix-stickerverzamelalbums. ‘Niet alle delen vond ik even goed. Het geheime wapen vond ik écht niet best, daar gaat Uderzo opeens aan de haal met Walt Disney-achtige buitenaardse wezens.

Het is 50 voor Christus! Dat kan toch niet. Had ik daar nu om middernacht voor in de rij gestaan?’

Gelukkig is hij over de meeste Asterixen wel erg te spreken. Zodra hij een willekeurige bladzijde openslaat, ontsnapt er een bulderende lach. ‘Kijk toch eens naar die uitdrukking op het gezicht van die Romein. En dan die woordspelingen. Een hoefsmid die Hoefnix heet. Dat is toch werkelijk waar prachtige humor.’

‘DE ASTERIXEN VAN NU ZIJN GESCHREVEN MET EEN POSTMODERNE BRIL WAARIN DE BASISELEMENTEN GEHANDHAAFD BLIJVEN’

De kracht van Asterix

Wat maakt Asterix zo onverminderd populair?

Daarop heeft iedereen hetzelfde antwoord: Asterix en zijn Gallische vrienden zijn compleet tijdloos.

Ferri: ‘De kracht van Asterix ligt in zijn verhalen met universele thema’s waar iedereen zich in herkent, met maatschappijkritische humor vol genegenheid voor de ander én voor het leven. En zijn toverdrank, natuurlijk!’

Asterix 38.

De dochter van de veldheer € 6,95 Limited edition € 49,-

Present van Paagman 51

Internationale allure en toch lekker Haags

Liefdevoor ‘onze’charmante

FRED

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE WANDA BOGAARTS, RICHARD MULDER

ADVERTORIAL

Als bekende van Paagman ben je er vast al eens geweest: de Fred. Een begrip en een echt icoon in Den Haag. De eerste fase van de herinrichting van onze geliefde winkelstraat is inmiddels afgerond, met een nóg mooiere Frederik Hendriklaan tot gevolg.

We kunnen weer heerlijk flaneren en shoppen! Deze winter en in het nieuwe jaar is er weer genoeg te beleven in het winkelgebied.

Shoppen en genieten

De Fred is het bekendste winkelgebied van Den Haag, gelegen in het statige Statenkwartier waar je je ogen uitkijkt aan de prachtige architectuur.

Grote kans dat je er deze Present hebt opgehaald!

Denk je aan de Fred, dan denk je shopping treasures. Want met ruim 130 ondernemers vind je hier alles wat je nodig hebt, van fashion en lifestyle tot dagelijkse boodschappen, cadeaus en beauty. Of lekker schuilen voor de kou met een warme choco of culinair hoogstandje bij één van de vele horecagelegenheden.

Voel je thuis en veilig op straat

Sinds afgelopen jaar een grootschalige herinrichting is ingezet, is er op de Fred meer ruimte om te flaneren over de statige, granieten lopers die je nu langs de winkels vindt. Deze zorgen voor een soepelere doorloop; nog fijner winkelen dus! En wat dacht je van de nieuwe klinkers en lantaarnpalen? Een extra boost voor de authentieke sfeer waar de Fred zo om bekend staat.

De verkeersveiligheid is ook flink verbeterd nu de straat een 30-kilometerzone is geworden. Daarnaast is de kruising met de Willem de Zwijgerlaan aangepast en zijn er laad- en losplaatsen bijgekomen, zodat het op de weg rustig en veilig blijft.

Altijd wat te doen

Nog zo’n typisch kenmerk van de Fred: saamhorigheid. Tussen alle ondernemers, maar ook tussen het winkelend publiek. Van geboren Hagenaars tot de grote expat-community, alles en iedereen komt samen op de Frederik Hendriklaan.

Komen we jou ook tegen op één van de volgende evenementen?

• 16 november 2019: Intocht Sinterklaas • 23 november 2019: Sint shopt op de Fred • 29 november t/m 1 december: diverse acties tijdens het Black Friday-weekend • December: Christmas shopping • 27 april 2020: Koningsdag vrijmarkt

Wie: De Fred Wat: charmante winkelstraat met exclusieve uitstraling Waar: Frederik Hendriklaan in het Statenkwartier, Den Haag Meer info: defred.nl Instagram: @defred_denhaag Facebook: @FrederikHendriklaan

Present van Paagman 53

Bart Chabot was bepaald niet van plan een boek over zijn heftige jeugd te schrijven. Dat was een afgesloten hoofdstuk.

Totdat uitgeverij De Bezige Bij hem op het hart drukte dat er een prachtige, maar hartverscheurende roman in zijn verleden schuilt. Dus in januari is het zo ver.

Was dit het juiste moment voor een roman over je jeugd? ‘Ik heb

Zo vader, zo zoons ‘Wat ik van mijn ouders heb geleerd, is hoe het vooral niet moest’

54 Present van Paagman

vijfentwintig jaar geleden gebroken met mijn familie. Mijn vader heb ik nooit meer gezien voor zijn dood; mijn moeder wel, op haar sterfbed.

Nu mijn ouders er beiden niet meer zijn, kan ik veel makkelijker over mijn jeugd schrijven. De zwaarte is er af en ik wilde ze, ondanks wat er allemaal is gebeurd, niet nodeloos pijn doen. Daarnaast werd ik vorig jaar opeens ernstig ziek. Ik lag echt voor pampus en begon al afscheid te nemen van alles en iedereen. Het boek is dan ook geschreven vanuit het perspectief van iemand die in een ziekenhuisbed ligt en weet dat het een aflopende zaak is met hem. Met een luchtige toon, berustend.’

Is het schrijven van dit boek dan niet confronterend voor je geweest?

‘Als ik nu zo terugkijk op mijn jeugd

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE ANTON CORBIJN

denk ik wel: oei, dat was niet best.

Zo heeft mijn vader geprobeerd mij te vernietigen. Ik heb geen seconde spijt gehad van de familiebreuk. Mijn enige fout is dat ik er veel te lang mee heb gewacht.’

Ondanks je moeilijke jeugd heb je toch vier kerels grootgebracht.

GEZINSLEVEN

Wat voor invloed had jouw rol thuis op de jongens? ‘Om te laten zien dat je je leven ook op

een andere manier kunt vormgeven dan door een 9-tot-5-baan te hebben, nam ik de kinderen vaak mee naar literaire cafés, festivals, hotels, televisieprogramma’s en theaters waar ik voor werk moest zijn. Zaten ze te ravotten tussen de banken of op de balkons. Maar ik liet ze ook zien dat het belangrijk is je eigen broek op te kunnen houden. Niks lang leve de lol: het is keihard werken. Je kunt niet elke dag in je nest liggen stinken. Ook raadde ik ze overmatig alcohol- en drugsgebruik af. Dan zei ik: “Papa heeft het allemaal in aanzienlijke hoeveelheden gedaan, maar geloof me nou: je wordt er niet beter van. Dus sla het over.” Hebben ze niet gedaan natuurlijk. Maar ze hebben in ieder geval stukken korgeen ter aangeklooid dan hun vader.’

‘Wat ik van mijn ouders heb geleerd, is hoe het vooral niet moest. Ik heb zelf uit moeten zoeken hoe het wél moet. Cruciaal is dat je een kind opvoedt in liefde. En dat betekent dus niet alleen een ijsje eten op vrijdag en de rest van de week onzichtbaar zijn: ‘Ik heb het ouderschap is seconde spijt een actieve rol. Ik had de mazzel dat gehad van de Waar ben je als vader het meest trots op? ‘Yolanda en ik mijn vrouw fullfamiliebreuk. time werkte en ik zijn erin geslaagd een warm nest Mijn enige fout te creëren. Als je die vier boomeigen baas was. Ik heb daardoor veel is dat ik er veel lange gasten samen over straat tijd met de kindeziet gaan, vormen ze echt een te lang mee ren doorgebracht. gang. Dan denk ik: dat hebben Met hen mee heb gewacht’ we gewoon wel effe geflikt. Het mogen groeien. zijn leuke gasten met gevoel voor Dag in dag uit. Ik vond het geweldig.’ humor, die positief in het leven staan en respect hebben voor anderen. Ik kan wel zeggen dat ik er Was je destijds één van de weinige trots op ben dat ze allemaal zichzelf zijn geworhuisvaders op het schoolplein? ‘Ik den, een eigen weg hebben gekozen. Ze durven werd inderdaad altijd omringd door meer dan ik toen ik hun leeftijd had. Veel meer. Ze talloze leuke moeders, maar een vader zijn op volle kracht vooruit gegaan en hebben perom mee over voetbal te lullen? Nee, fect begrepen dat je je voet niet bij de rem, maar bij die was er niet. Kreeg ik brieven van het gaspedaal moet houden. En op het stuur moet Campina met ‘Lieve moeders’ als aan- letten natuurlijk.’ hef. Ja, dan schreef ik natuurlijk een brief terug, wat denk jij nou? De rollen lagen nog zo muurvast, men dacht Velen kennen Bart Chabot. Als schrijver, als er niet eens over na. Er waren wel biograaf van Herman Brood of van tv. Maar wie vaders hoor. Die kwamen aanrijden, kent Bart Chabot echt? Wie gaat er achter hem remden bij het schoolhek, deur open, schuil? In Mijn vaders hand blikt hij op kind eruit terwijl de auto stapvoets nietsontziende en aangrijpende wijze terug op doorreed, deur dicht, toeteren en dan een rijk doch getroebleerd leven. Mijn vaders hand, vloog er op de hoek van de straat Bart Chabot € 24,99 (verwacht 6 januari) nog een broodtrommel uit het raam.’

Present van Paagman 55

5

Het kind Forever in ons young 4 6

3

2

7 1

8

9 10

56 Present van Paagman

11

12

FOTOGRAFIE MICHIEL SPIJKERS STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

13

Kun jij ook met kinderlijk verlangen uitkijken naar de kleinste, maar o zo bijzondere cadeautjes onder de verlichte boom?

14

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

15

1. Rainbow Life-balpennen, NPW € 9,95 2. Nachtlamp Moby, Flow € 32,90 3. Agenda 2020, Fabienne Chapot € 14,95 4. A5 notitieboek, Fabienne Chapot € 12,95 5. Discobol 20 cm., RICE € 29,90 6. Nina handmade, Just-Dutch € 34,7. Naambordje met tekst, RICE € 7,50 8. Melamine bord bloemencollage, RICE € 13,50 9. Theelepeltje, RICE € 3,50 10. Gebaksvorkje, RICE € 3,50 11. Melamine bord herfstbloemen, RICE € 13,50 12. Kerst-

16

boomhanger sneeuwvlok, RICE € 7,50

17 18 19

13. Kerstboomhanger rendier, RICE € 8,90 14. Melamine bekers 2 stuks, RICE € 19,90 15. Kerstkandelaar engel, RICE € 12,50 16. Melamine bord diep khaki, RICE € 8,50 17. Sieradenschaaltje luipaard, RICE € 14,90 18. Sieradenschaaltje C’est la vie, RICE € 11,90 19. Retroknikkers, Ridley’s € 8,70

Present van Paagman 57

20 JAAR

1999-2019

SCHOOLWERK, GOED GEREGELD! HUISWERK & BIJLES REMEDIAL TEACHING DIAGNOSTIEK

AFTER’S COOL Benoordenhout | Weissenbruchstraat 3-5 | Den Haag AFTER’S COOL Maerlant-Lyceum | Johannes Bildersstraat 11 | Den Haag AFTER’S COOL Scheveningen | Pansierstraat 17-19 | Den Haag AFTER’S COOL Wassenaar | Van Hallstraat 2 | Wassenaar AFTER’S COOL ADO Den Haag Jeugdopleiding | Den Haag Overige vestigingen in Amsterdam en Rotterdam en omgeving

afterscool.nl

In de ruïnes van het verleden liggen de parels van morgen

Cul tuur 60 Jean-Pierre Geelen over lezen in tijden van Netflix 68 Louis Theroux: ‘Ik ben bang om irrelevant te worden’ 76 Cadeaus met diepgang

Present van Paagman 59

60 Present van Paagman

V

VS TEKST JEAN-PIERRE GEELEN BEELD ISTOCK

VRIJE TIJD

Lezen VERSUS et ixen De strijd om uw tijd

Eerlijk zeggen: wist u dat de populaire Netflix-serie House of Cards ooit begon als boek?

Tientallen miljoenen kennen Kevin Spacey als de gewiekste Amerikaanse president Frank Underwood, velen zagen de oorspronkelijke BBC-versie uit 1990, maar wie las het gelijknamige boek waarmee alles begon?

Present van Paagman 61

Pretty little liars, Sara Shepard (boekenserie) € 9,99 per deel

Alias Grace, Margaret Atwood € 15,-

Het werd geschreven door Michael Dobbs, lid van het Britse Hogerhuis voor de Conservative Party en uitvoerend producent van de Amerikaanse versie. Zie je wel: het boek delft weer eens het onderspit tegenover film en tv-serie, zullen cultuurpessimisten zeggen. En het boek hád het al zo moeilijk. Uitgevers, schrijvers, boekhandelaren en cultuurhoeders zien met lede ogen aan hoe de leestijd van de consument in rap tempo terrein verliest aan tablet, smartphone en mediabox. Kort samengevat uit alle onderzoeken: in 1975 las de Nederlander nog 6,5 uur per week in boeken (toen was er weinig anders dan een radio en zwart-wit tv met twee zenders). In 2011 was die leestijd al met vier uur afgenomen.

Volgens de laatste stand van zaken lezen we nu zo’n 37 minuten per dag, maar dan in boek en op beeldscherm samen.

Valt het boek nog te redden?

Bird Box, Josh Malerman € 9,99

62 Present van Paagman

Uitgever Joost Nijsen van Podium stelde in een column de vraag of Netflix niet van overheidswege verboden moest worden, in de hoop (of veronderstelling) dat het volk dan massaal naar de boekenkast grijpt.

Het was een ironisch gedachtenexperimentje, maar de aanname was toch dat de Netflixen van deze wereld recht tegenover het lezen staan

in de strijd om de tijd. De vraag is of dat altijd waar is. Ja, je kunt de uren in een etmaal maar éénmaal besteden. Het is evident dat de oneindige beschikbaarheid van dramaseries het ‘bingewatchen’ in de hand heeft gewerkt. Natuurlijk gaat dat ten koste van andere bezigheden.

Van het huishouden misschien, van sportvissen, liefhebben en wellicht ook van lezen. Maar het omgekeerde kan evengoed waar zijn: misschien wekt een Netflix-serie belangstelling voor het bijbehorende boek. Dat ondervond Michel Krielaars, chef Boeken bij NRC Handelsblad, nadat hij op Netflix de serie Alias Grace had gezien. Die serie is gebaseerd op Margaret Atwoods gelijknamige roman. Krielaars: ‘Die serie ademt literatuur en doet naar meer Atwood verlangen.’ Conclusie: ‘Je zou meer literaire series moeten maken om het goede boek te redden.’

De titel spreekt boekdelen: Lezen in tijden van Netflix. Dat had de Nederlandse uitgever van de bundel van de Duitse journaliste Felicitas von Lovenberg goed gezien. Want hoewel de bundel niets anders is dan wat de Duitse titel suggereert (Gebrauchsanweisung fürs Lesen, artikelen over nut en rol van het lezen voor persoonlijke ontwikkeling), raakt de Nederlandse vertaling aan dat herkenbare dilemma in het dagelijks leven: de strijd tussen Netflix (en andere streamingdiensten) en het traditionele lezen in een papieren boek. Het gevecht om tijd, aandacht en concentratie tussen de soms vluchtige beeldschermcultuur versus

VRIJE TIJD

lange, geschreven teksten met (als het goed is) literair taalgebruik en diepgang.

TV-revolutie

Het is duidelijk dat Netflix (nettowinst: zo’n 350 miljoen) een revolutie heeft ontketend in televisiedrama.

Het genre was decennialang het ondergeschoven kindje van de bioscoopfilm, de moeder van alle audiovisuele drama. Lang had dat te maken met verschil in budgetten: waar de bioscoopfilm door grote Amerikaanse producenten en wereldwijde hitpotentie over miljoenen kon beschikken, moesten tv-series het met aanzienlijk minder stellen.

Nieuwe tijden: bedrijven als Netflix beschikken over miljoenenbudgetten, waardoor ze zich kunnen omringen met het beste. Teams van wel twintig scenarioschrijvers, de beste acteurs, vele filmlocaties en, niet onbelangrijk: de luxe om scènes te draaien tot de ideale versie erop staat. Dat leidt tot drama van de allerhoogste soort, dat kwalitatief kan wedijveren met literatuur. Een voorbeeld is de veelgekroonde serie The Crown, het biografische verhaal over de regeerperiode van koningin Elizabeth II van Groot-Britannië. Het eerste seizoen (dat in november 2016 in première ging) kostte maar liefst 110 miljoen euro, het hoogste budget dat Netflix ooit aan een dramaserie had besteed. Snel na het succes verscheen het boek: The Crown: The official companion - Het ware verhaal achter de succesvolle Netflix-serie, van koninklijk biograaf en historicus Robert Lacey.

De aanname was dat de et ixen n de e ereld re ht te eno er het le en st n in de strijd o de tijd Geen slap aftreksel van de serie, maar een aanvulling, met foto’s uit de serie én het echte leven van Elisabeth en meer achtergrondinformatie dan de serie bood.

Kruisbestuiving

Menig bioscoopfilm is een verfilmde roman. Ook nu, vijftig jaar na Turks Fruit, leunen film en tv graag op de romankunst. ‘Het boek was beter’, luidde het cliché, maar correcter is dat verfilming ‘anders’ is. Film kent andere wetten, er is minder plaats voor literaire overpeinzingen van de verteller, maar ondanks vereenvoudiging kent film beeldende en stilistische mogelijkheden die voorbij het boek gaan. In 2008 verscheen bijvoorbeeld de film The Reader, verfilming van de Duitse roman van Bernhard Schlink.

De roman, over een man die terugblikt op een verliefdheid op een conductrice die in de Tweede Wereldoorlog nazi blijkt te zijn geweest, was al breed geprezen om z’n literaire kwaliteiten, de filmversie deed er nauwelijks voor onder: hij werd genomineerd voor diverse Oscars.

Van oudsher is er een kruisbestuiving tussen beide genres. Veel Netflix-series zijn gebaseerd op boeken, zowel romans als non-fictie.

De dienst windt er op de eigen site

You, Caroline Kepnes € 18,99

Oranje is het nieuwe zwart, Piper Kerman € 17,50

Present van Paagman 63

VRIJE TIJD

Zo er al gescheiden kampen bestaan tussen ‘lezers’ en ‘kijkers’, dan kiest et ix er h ndi oor o beide te bedienen

13 Reasons Why, Jay Asher € 17,95

Hilda en het verborgen volk, Stephen Davies € 14,99

64 Present van Paagman

geen doekjes om. Zo er al gescheiden kampen bestaan tussen ‘lezers’ en ‘kijkers’, dan kiest Netflix er handig voor om beide te bedienen. Hoe vervlochten de werelden van boek en film zijn, blijkt ook uit de kinderserie Hilda, populair op Netflix. De avonturen, over Hilda en haar moeder in een natuurgebied vol boze trollen en bijdehante elfjes, verschenen ooit als stripboek. Netflix verfilmde de verhalen, en op basis daarvan schreef Stephen Davies weer een boek. Met op het omslag uiteraard een wervende sticker: ‘Netflix Original serie’.

Daarvan bestaan inmiddels tientallen voorbeelden. In voorbereiding: de Engelstalige Netflix-serie The Letter For The King. De internationale doorbraak voor De brief voor de koning, het succesvolste jeugdboek van Nederland, in 1962 geschreven door Tonke Dragt.

Hoe lucratief de versmelting van beide genres voor beide partijen (auteur/uitgever en filmmaker) kan zijn, blijkt uit een bericht uit 2014: niet alleen de HBO-serie Game Of Thrones brak records, ook de verkoop van de boeken van George R.R. Martin steeg explosief door de serie.

Op dat moment (april 2014) waren

in Nederland en Vlaanderen al meer dan 350.000 exemplaren verkocht van titels als De strijd der koningen en Een feestmaal voor kraaien. Inmiddels zijn wereldwijd tientallen miljoenen exemplaren van deze bestsellers (door het filmsucces uitgebreid tot grotere reeks) verkocht.

Happy end?

Boek en serie of film, het is een huwelijk tussen partners die tot elkaar veroordeeld zijn. Met vele hoogtepunten, maar zoals in wel meer huwelijken gaat het niet altijd van een leien dakje. De uitgever van de Choose your own adventure-boeken, een reeks sciencefiction-verhalen, spande afgelopen jaar een rechtszaak aan tegen Netflix. Met de film Black Mirror: Bandersnatch maakte het bedrijf volgens de uitgever inbreuk op het merkrecht. De weduwe van schrijver R.A. Montgomery vreesde financiële schade. Op dat moment waren al wel 265 miljoen boeken verkocht.

Opnieuw was de vraag of de verfilming dat bedrag niet enorm had opgestuwd.

Een sprookjeshuwelijk is het misschien niet, maar de verbintenis tussen boek en film/serie zal vermoedelijk nog lang stand houden.

Aangekondigd: ‘Netflix maakt serie van 100 jaar eenzaamheid.’ De 50 jaar oude klassieker uit de wereldliteratuur van Gabriel García Márquez, in een eigentijdse jas gestoken: die van ‘de betere serie’. Straks zal een nieuwe generatie misschien naar het boek grijpen. En leefden beide partijen nog lang en gelukkig.

HÉMISPHÈRE Geïnspireerd door een zorgvuldig samengestelde selectie van actuele kleuren, metaalachtige effecten, prachtige lak en patronen om de Parijse zelfverzekerdheid over te brengen wanneer deze pen wordt getoond.

HÉMISPHÈRE, JOUW HANDTEKENING, JOUW STIJL.

8,

i 9 9 e,

je fo Di me to’s ti e s n ui ge ge aa t di ne ni r v t b ra ete roe oe G tie. n, o ge k vo T M n re Ro ee ge tijd ere ve r n ac en n rs os ht . € tal je 1 g

de it n r u ed ee aa go at e om ars l, d d r z a aa an er, ee ch rh v at m n s ve zien n w a et e d ni r e en at v er aa rijp p la etten g at w , m n glim e w t a als kom en a de t. D 0 n s ,5 at W aan t? E ste om 19 kr ord tru ek s € w ron e to one ve ij n J b na yna C

66 Present van Paagman

De

24 ant er ,9 el 9

Ee ov n m er o n € arr ill in de F um 21 ow , G dr ra en eli ie n ta ,9 jkh d se le 9 sc ei ele R ro oo ha d e n: evo ma rd p. n Vr lu n , H E Br ijh tie ila en v oed eid ry ei er , l € M ig -

€

li 19 ng, ,9 9

B Ro edr ee m eig he n j ein d d R t ja ong se oo te om ar e F Rijk r he o ku e in 60 rie , o t D psta nne de na zin ntv Ch e Ve nd n s ho Ch ron luch ris led ige lui op ris d t H a-v Br ten zi tus ou oo itt b ch tm rs en ij d a an pel . e an

sp io n Ch se ks c age an Ha m o ta rv isb mp en ge ey ru lo ee , te n i t ve We k d om i o n C r Ro at zw st or na ch ijg ein n & en F k .

Oude

ZIELEN

Wat zijn wij mensen toch een bijzonder volkje. Verspreid over de aardbol maken we al duizenden jaren allerlei merkwaardige dingen mee.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

ka i

ko ms

t,

E ro en m m w a e m oes n o esle en ie in ten ver pe va d d de de n d vo nd e ge e ja aid ve e E elb aag vo ren se rRe en s aar de lge ta pid € bec tral zij da n d cht e24 ca en n. g ie ig no ,9 M de 9 ak toe g

ar i)

M Ca ees ge rli ter er sc n an ver hu ee hie al tel H mo n in den yse ler D D ard ris tri is ert an (v an C core tisc gere en onz g er wa arl his he nde ee e ch in tor dra e ft t 2 € y, ai n 1 22 aa ja ,5 n. nu 0

SHOPPING . in en en tijd eg lev de vro dijk e W em om yen ten e vr aar Lu we , on D ris 00 rs en Jo n 1 ppe ers s: aa a m ar

CH

h , a j sc rne ten u ji OP de ns ho HO dijk ku oe ?’ yen ‘H o p L u ho ris ,99 Jo 19 € R

L

at

la

s

co

nt

ac

t

w

an g

ee

te g

ts

e

en n. e

L o k leo loo ee ro raa uw oe ler 50 Pa opo -H e g re v t nie lsh rtha 21, tr ng t d nai nui nva de € Sa lich tio va te i ean Lee be olu en ch g N ee i) ev ukk rwa j no g-H uar st ve wi an jan on oen n, S t 6 T re ach wa erw (v

ika er En Am it? et eru e e t h n lle r d d zie rge je a ve van 0? o s o t e 2 lfs Ho n m oe ten eler 20 Ze les va t m we sp n in bij. ar l a 9 w aal ro ge oor , Ch ,9 m ofd zin t v mp 21 et m ho rkie gaa Tru n € in n ve les ld ijse d ee en Al a u an n t e n h l o s , va to ge- ten, D en o 6 e r r on n G AT FS n rte 89 D aa ,GA EL P va aa t 1 3. e k 9 i 7 S . Z UM k d 5 s LE IJ TR ni e n u 19 ou € 0 rm er AL B D de ud rte in 0 OR AL o e ov 1 hi g o aa d St VO N

ek van ste sc in sk oe in r l l e DO t bo is nd is ge me fie rmv land ind te en e ig k de rza ste sto der Re ks ed ek ell lij e i n b z u & ap ve er e e h e e St ze e e n d an N elft t l sc nds g eig 99 de n d va s v D He ge rla oe nu !, 1, va art eni van de ede d. H nd llig € 2 ka ied eke N oor rla eze an sch ari w ede G thm t? Ve M N h éc etra P

N

ein e e sc d fa or n d o va ijn e n z ee d w k reis enis ie en zijn W aa e d M de ie d. om oe w al i n h h re sc she ar k En wie Yuv 9 ge en Wa ? en s, ,9 m e? aan ord pien 29 w nd ew Sa ri € va g jn? ara e zi H nu oah

EN

IN AL C L LE US S IE R D OV F VA KIE Z E E R N IN 20 G 20 E N

IJS U NH E RO SG E A

VE

nt r aa lles et Wa oeg , m a ni n. r vr n. k e les oo nog erv t e ake de n e r ijg m on e da t j ve kr te ijz ch e Al

a w ist o een ee e, b laris rft d w er t m ant hi e e ied laa ss ms Wi nne of tere so es. ucie In en etj , L d re fwe kat el er akt er G na n d ,99 va 18 €

M

in de etz che n s va M sti al van oni ige, d ha il er né he he 0 e ,5 sv on n en ud ee . D 22 lev ie n an n e D va m n € Ee ilig rm nro esse he vo lme ri de he in D sc art

j bi en eeld 60, nd b n ‘ ge h e n in isc 0 ge dr ilar n ‘5 e o nde n. in n n h are r d eie ge Ee ge e j oo gro jon vla n d n d op se va zie en am

ge n e erd een , er va mst k is ing anj A elu ner Sp G rin rten he a ,50 a M 18 €

Present van Paagman 67

Een persoonlijk gesprek over angst, balans en onzekerheid Louis Theroux

‘ER ZIJN EEN HELEBOEL DINGEN WAAR IK ME VOOR SCHAAM’

INTERVIEW ESTHER PORDON FOTOGRAFIE PAUL MARC MITCHELL

Als één van ‘s werelds bekendste documentairemakers lukte het Louis Theroux het vertrouwen te winnen van menig gevreesd persoon en omstreden gemeenschappen.

Nu liggen zijn memoires in de winkel en blikken we samen met hem terug (en vooruit) op zijn carrière en privéleven. ‘Ik wilde graag een programma over IS maken, maar was te bang om onthoofd te worden.’

Waarom was nu hét moment om je memoires uit te brengen? ‘Niet

omdat ik het gevoel heb tegen het einde van mijn carrière te lopen hoor.

Sterker nog, het voelt meer alsof ik tegen het einde van het midden van mijn carrière zit. Dat dit boek mijn memoires zou worden, was in eerste instantie niet de bedoeling. Het idee was een collectie te maken van oude artikelen, maar toen ik die doorlas merkte ik dat er weinig samenhang in zat. Ik besloot er een persoonlijker werk van te maken. Volgend jaar word ik 50, dus dit leek me wel een goed moment.’

Heeft deze terugblik op je werk en leven nog openbaringen opgeleverd? ‘Het is me duidelijker

geworden hoe ik mijn werk lange tijd gebruikte als een emotionele uitlaapklep en steun. Intimiteit vind ik makkelijker in een professionele setting dan in mijn privé-

INTERVIEW

leven. Tijdens het schrijven van dit boek ben ik me meer gaan realiseren hoe ik dierbaren tekort heb gedaan door mijn gebrek aan emotionele zelfkennis, en mijn constante focus op werk.’

Dat zal best confronterend zijn geweest. ‘Er zijn een heleboel dingen waar ik me voor schaam, ik heb veel weggelaten uit het boek. Niet altijd voor mezelf, maar voor anderen. Sexdingen, familieperikelen. De lelijke kanten van een relatie die zich achter de schermen afspelen. Er staan nog steeds genoeg persoonlijke onthullingen in hoor, maar ik wilde niet dat het in misère zou verzanden. Het moest wel grappig en – tot op bepaalde hoogte – luchtig blijven.’

Wat zijn de verschillen tussen de Louis aan het begin van zijn carrière en de Louis van nu? ‘Ik

was 23 toen ik begon. Ik had geen idee wat ik deed en overcompenseerde dat door zo benaderbaar en charmant mogelijk te zijn. Tegenwoordig ben ik veel zekerder. Mijn stijl is minder ironisch en meer direct geworden. Wat hetzelfde is gebleven is dat ik nog steeds verhalen vertel die draaien om een bepaalde psychologische angst.’

Welk interview heeft je het meest verrast? ‘Oh zo veel! Maar er schiet me er direct één te binnen met een gedetineerde van de Miami Jail, Robert Shaw.

Hij zat in de isoleercel omdat hij een andere gevangene had gestoken met een geïmproviseerd mes. Ik verwachtte een wantrouwende macho-man, maar hij begon meteen te vertellen dat hij al verschillende romans had geschreven en zichzelf vijf nieuwe woorden per dag leerde. Hij was veel gevoeliger en bedachtzamer dan men zou verwachten.’

Zijn er onderwerpen die je graag zou willen behandelen, maar die onmogelijk blijken te zijn? ‘Ik

wilde heel graag een programma over IS maken, maar ik was te bang om te worden onthoofd of gekidnapt. Ik heb wel geprobeerd om te filmen met IS-aanhangers in Engeland, maar ze bleken te achterdochtig. Heel hechte religieuze groeperingen zijn ook moeilijk om bij binnen te komen.

Daarbij zijn er nog een aantal gevangenissen die ik maar wat graag van binnen zou willen meemaken, zoals de federale gevangenis in Colorado: ADX

Present van Paagman 69

INTERVIEW

‘VOORDAT IK EEN SERIEMOORDENAAR ZOU INTERVIEWEN, MOET IK GOED BEDENKEN WELK DOEL DAT DAN ZOU DIENEN’ Florence. Die is maximaal beveiligd en huisvest enkelen van de meest beruchte gevangenen van Amerika: Ted Kaczynski, Ramzi Yousef, Eric Rudolph, en El Chapo Guzman om er maar een paar te noemen. Kun je je voorstellen hoe het daar binnen zou zijn?!’

Heb je wel eens geweigerd een bepaald onderwerp onder de loep te nemen? ‘Soms kies ik ervoor een

bepaald verhaal niet verder uit te werken omdat ik bang ben dat het té duister wordt. Kijk, criminele verhalen intrigeren me, maar voordat ik een seriemoordenaar zou interviewen, moet ik goed bedenken welk doel dat dan zou dienen. Er is een grens tussen het verkrijgen van inzichten uit forensisch onderzoek, en aan de andere kant het zwelgen in gruwelijkheden. Bij het kiezen van onderwerpen volg ik mijn instinct. Ik overweeg altijd of een onderwerp genoeg diepgang heeft en een belang dient. Ik wil voorkomen dat we bepaalde mensen kritiekloos een onterecht platform geven of kwetsbare mensen nóg kwetsbaarder maken.’

zich tegen me omdat hij dacht dat ik Joods was.

Maar waar ik eigenlijk het meest bang voor ben is dat ik geen verhaal ga vinden. De angst voor verveling of irrelevant worden.’

Wat betekent jouw carrière voor je familieleven? ‘Eén van de thema’s in mijn boek is het vin-

den van de balans tussen mijn werk en privéleven.

Dat is niet altijd makkelijk geweest. Mijn vrouw en ik leerden elkaar kennen toen we beiden bij de BBC werkten, maar zij heeft haar carrière op een laag pitje gezet om meer tijd voor de kinderen te hebben. Nancy steunt me onvoorwaardelijk en vertrouwt mij en mijn instincten. Nu de kinderen wat ouder zijn hoop ik dat zij en ik kunnen gaan samenwerken, en dat ik haar kan terugbetalen voor alles wat ze heeft moeten opofferen zodat ik mijn werk kon blijven doen.’

Op welk succes ben je het meest trots? ‘Ik ben

trots op bijna alle programma’s die ik gemaakt heb.

Maar momenteel ben ik toch wel het meest trots op mijn boek. Televisie maken doe je met een heel team, schrijven doe je in afzondering. Het was regelmatig stressvol en ik heb me vaak afgevraagd of het wel goed zou worden. Met televisie had ik vrij snel en gemakkelijk succes. Toen ik zo worstelde met mijn boek, begon ik te twijfelen of dat succes eigenlijk meer door mijn team kwam dan door mijzelf.’

Na een terugblik is het tijd om vooruit te kijken...

‘Ik zou heel graag een serie willen maken zoals Wild Wild Country of The Jinx, series met twists and turns.

Zoiets maakt de mogelijkheden van documentaires nog veel groter. Ik hoef er niet eens zelf in te zitten. Sterker nog, dat is nog één van mijn ambities.

Goede, succesvolle programma’s maken waar ik zelf niet per se in zit.’

Ben je wel eens bang? ‘Die momen-

ten zijn er zeker geweest. Onrust op de Westelijke Jordaanoever, een opstand in Lagos. Vijftien jaar geleden maakte ik een programma over neo-Nazis in Californië, waarbij ik skinhead Skip interviewde. Hij keerde

70 Present van Paagman

Geen taboe voor Theroux, Louis Theroux € 24,99

FOTOGRAFIE RUUD POS

COLUMN

KERSTDINER SURVIVAL Liz Luyben & Iris Posthouwer

2

Als kind was december een maand waar je naar uitkeek.

Cadeautjes, pepernoten, gezelligheid. Nu kan die maand vol familiediners en werkborrels nog wel eens voor ongemak zorgen. De smalltalk met mensen die je de rest van het jaar nauwelijks spreekt, die zwager die altijd maar over zichzelf praat… Maar het kan anders!

Hou je in

Stel: je neefje vertelt over zijn ervaringen als vakkenvuller en hop, meteen schiet je een hilarische anekdote te binnen over jóuw eerste bijbaan. Hou je in.

Als je meteen het gesprek overneemt dan heet dat gespreksnarcisme. Als jij daarentegen oprecht luistert en eerst bedenkt of jouw anekdote het gesprek leuker maakt, ben je gelijk een bovengemiddelde gesprekspartner.

3

Bereid je voor!

Als je nu al weet dat je zus je gaat vragen of je nou al eens promotie hebt gemaakt, bereid dan je reactie voor in plaats van te hopen dat ze er niet over begint. Bedenk vooral hoe je het gesprek daarna elegant een andere kant op leidt. Zeg neutraal aten we het feest weer in dat het er dit jaar jammer genoeg niet inzit de feestdagen stoppen. en dat je je nu op andere dingen richt, bijALS Die gesprekjes aan voorbeeld dat je dit jaar gaat oefenen DE VONK de kerstdis kunom de perfecte croissant te maken.

UIT DREIGT TE nen namelijk ook inteBereid ook je overgang voor: en ressant zijn. Óók met over croissants gesproken, wist RAKEN KUN JE ER die zwager. Met deze je dat croissants uit Oostenrijk EEN ‘FONKELENDE komen? Was jij niet in Oostenrijk, drie tips houd je zelf de regie: Bastiaan? Of natuurlijk: ‘ik las laatst VRAAG’ zo’n geinig boek over smalltalk…’

INGOOIEN

L 1

Stel betere vragen

De vraag ‘hoe is het’ levert vaak saaie antwoorden op: ‘prima’. Vraag eens iets als: ‘waar kijk je naar uit volgend jaar?’ of ‘waar kreeg je afgelopen jaar nou energie van?’. Als de vonk uit het gesprek dreigt te raken kun je er ook een ‘Fonkelende Vraag’ ingooien, bijvoorbeeld: ‘wat wil je altijd nog eens doen?’ Of: ‘welke leeftijd zou je graag nog een keer overdoen?’

Liz Luyben en Iris Posthouwer laten zien dat smalltalk niet moeilijk is: je leest hoe je begint, hoe je het interessant maakt en hoe je er elegant een einde aan breit. Ze delen hun eigen ervaringen en ze gaan ook te rade bij andere smalltalkexperts.

Smalltalk survival € 15,-

Present van Paagman 71

Nino Haratischwili

Ik wilde de consequenties van oorlog zien en laten zien 72 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE DANNY MERZ (SOLLSUCHSTELLE)

Nederland maakte in 2017 kennis met Nino Haratischwili.

Van Het achtste leven (voor Brilka), een Georgisch familieepos, werden in totaal meer dan 65.000 exemplaren verkocht.

Met haar nieuwe roman De kat en de generaal zoomt ze in op met name de Eerste Tsjetsjeense Oorlog en een voortdurende strijd waarin mensenrechten niet lijken te bestaan.

Je vorige roman Het achtste leven (voor Brilka) was een ongelofelijk succes. Moest je je onttrekken aan alle verwachtingen rondom een nieuw boek? ‘Het achtste leven volgt

me werkelijk overal waar ik ga, dus ik moest me distantiëren van met name de literaire wereld. Dankzij een goede beurs kon ik me vier maanden afzonderen in Istanbul. Niemand belde me, niemand nodigde me uit voor paneldiscussies of lezingen. Ik was volledig los van alle verwachtingen en verplichtingen. Dat gaf een enorme rust en het hielp me inzien dat ik alleen een goede nieuwe roman kan schrijven als ik het volledig op mijn eigen manier doe. Ik wist ook zeker dat ik een goed verhaal in handen had. Na alle research was het schrijven van De kat en de generaal in vier maanden gedaan.’

Wat inspireerde je tot het schrijven van deze roman? ‘Ik had een aantal

LITERATUUR

boeken gelezen van de Russische journaliste Anna Politkovskaja, die veelal politieke en maatschappelijke misstanden aan de kaak stelde. Ze nam daarbij geen blad voor de mond en heeft dat met haar leven moeten bekopen. Wat me ook is bijgebleven, is het verhaal van de legereenheid die midden in de oorlog ‘op vakantie’ werd gestuurd naar een klein dorpje waar vrijwel niets te doen was. Die jongens waren allemaal getraumatiseerd, hadden niets anders gedaan dan vechten. Oorlog was een normaliteit voor hen geworden. De kolonel had een alcoholprobleem en zag in alles de dreiging van terrorisme. Hij ontwikkelde als het ware zijn eigen oorlog en dirigeerde deze naar zijn wil en wanen. Mensen werden zonder enige reden gekidnapt en omgebracht, huizen in brand gestoken. Het verhaal van het 17-jarige meisje Elza Kungayeva, dat op brute wijze werd verkracht en vermoord, vormde het fundament voor mijn verhaal.’

Als Georgische was Tsjetsjenië praktisch jouw buurland. Was je er wel eens eerder geweest?

‘Nee, nog nooit. Sterker nog: ik heb er nooit veel over geweten. Ik herinner me dat in de Tweede Tsjetsjeense Oorlog veel vluchtelingen ons land binnenkwamen, maar ik heb nooit in contact gestaan met die minderheid. Emotioneel was Tsjetsjenië voor mij dus erg ver weg.’

Om De kat en de generaal te kunnen schrijven ben je er wel naartoe gegaan. Hoe heb je dat ervaren? ‘Het was de vreemdste plek waar ik ooit

ben geweest. Op straat is de angst voelbaar. Niet alleen omdat overal soldaten met kalasjnikovs rondlopen, maar ook omdat je weet dat je nooit vrij bent om te zeggen wat je voelt of denkt. Wat me ook verbijsterde, is dat er in de publieke ruimte geen enkele herinnering is aan de oorlogen. Alles is opnieuw opgebouwd en het is net alsof je een filmset instapt. Grozny is een fake city vol blingbling.

Niets refereert aan het recente verleden. Zelfs in het historisch museum is het laatste conflict dat genoemd wordt de Tweede Wereldoorlog.’

Present van Paagman 73

Hoe gaat de bevolking daar dan mee om? ‘Dat is dus het verwarrende: wanneer je de mensen onder vier ogen spreekt, komt in iedere tweede zin het woord “oorlog” voor. De oorlog leeft er nog voort, iedere familie verloor immers wel iemand. Binnen vier muren worden de verhalen door ouders en grootouders verteld, maar de jongeren van nu kunnen en mogen niets met die informatie. Dat moet enorme impact op hen hebben.’

Emotioneel was Tsjetsjenië voor mij erg ver weg

Hoe heb je daar dan onderzoek kunnen doen?

‘Niet, maar dat was ook niet de reden dat ik er naartoe ging. Ik wist dat ik met niemand openlijk zou mogen spreken en zelfs als ik de kans zou hebben gehad, dan zou ik te bang zijn geweest om mensen in gevaar te brengen. Ik wilde de consequenties van oorlog zien en laten zien. En omdat er geen archieven waren wist ik dat ik moest vertrouwen op documentatie van buitenaf en vooral op mijn verbeelding.’

Kat, één van de hoofdpersonen in het boek, is van Georgische afkomst en woont in Duitsland, net als jij. Vanwaar die keuze? ‘Ik was op zoek naar

een personage dat hetzelfde tegenover Tsjetsjenië stond als ik, onwetend, maar op een of andere manier toch verwant. Daar houden de overeenkomsten tussen ons op. Ook belangrijk was dat ze zich een vreemde voelt in Berlijn en in de wereld. Ik had een zoekend personage nodig, iemand die verward, onzeker en ongelukkig is. Anders zou ze nooit in dit verhaal verzeild geraakt zijn. Die vrouw werd Kat.’

Ieder personage in het boek krijgt een achtergrondomschrijving waardoor je zelfs voor de grootste bruten sympathie voelt. ‘Het gaat mij

niet om sympathie maar om het belang beide kanten van iemand te laten zien. In het leven bestaat geen goed of slecht. Er zijn mensen die gruwelijke dingen doen maar tegelijkertijd een toegewijde vader, trouwe geliefde of behulpzame vriend zijn. Vooral in de Tsjetsjeense oorlogen zijn er duidelijk twee kanten. Het was een intens moeilijke periode. Na de perestrojka was er geen werk, geen geld, geen eten. Enkel oorlog bood, dacht men, toekomstperspectief en hoop, en daarom deed men daar massaal

74 Present van Paagman

vrijwillig aan mee. Je kunt nooit zeggen dat jij het in hun situatie anders aangepakt zou hebben.’

Denk je dat een roman als deze eraan kan bijdragen dat dit soort dingen nooit meer zullen gebeuren? ‘Dat lijkt me een onrealistisch

groot doel. Ik geloof niet dat kunst in de algemene zin dit soort gebeurtenissen kan voorkomen. Wel geloof ik in de kracht van de kunst voor het individu. Theater, film of literatuur hebben van mij nooit een beter mens gemaakt, maar ze hebben me wel iets bijgebracht. Ik ben begonnen met het schrijven van dit boek om de consequenties van een verwoestende oorlog beter te begrijpen. Ik kan alleen maar hopen dat ik deze ervaring dankzij De kat en de generaal met anderen kan delen.’

Nino Haratischwili, De kat en de generaal € 34,99

Monet Tuinen van verbeelding Reserveer op

Kunstmuseum.nl

Mede mogelijk gemaakt door

Door

LIEFen leed Laat je meeslepen en verruim je wereldbeeld met deze bijzondere en aangrijpende verhalen uit de verre en recente geschiedenis.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Oorlogsverzen HET EUROPA VAN MAK Grote verwachtingen pakt de draad op waar In Europa, dat vijftien jaar geleden verscheen, eindigde: in 1999. Mak schetst de sfeer en stemming tijdens de eeuwwisseling, het optimisme dat toen hoogtij vierde maar gaandeweg verdween, de gevoelens rond de invoering van de euro, de gevolgen van de aanslag op de Twin Towers, de toestand in Oost-Europa en Rusland, de bankencrisis, de Verenigde Staten, Noord- versus Zuid-Europa, de vluchtelingen. Grote verwachtingen, Geert Mak € 29,99

Wintervertellingen In het hart van de winter wordt in alle culturen feest gevierd, en bij dat feest horen verhalen.

Kom vanavond met verhalen... was een bestseller rond kerst 2018. De waargebeurde verhalen van meestervertellers als Adriaan van Dis en Robert Alberdingk Thijm raakten een snaar bij het grote publiek. De editie van 2019 is uitgebreid met verhalen van o.a. Tommy Wieringa, Rosita Steenbeek en Abdelkader Benali. Kom van-

avond met verhalen... € 15,-

76 Present van Paagman

Zoo lang ik hoop te leven is het verhaal van Alida, haar gezin en haar vriendinnen. Een verhaal over liefde, onderdrukking en het hartverscheurende noodlot dat samenkomt in een poëziealbum. Aan de hand van negentien versjes vertelt dit boek op een overrompelende manier de geschiedenis van een Joods meisje in Nederland tijdens de oorlog.

Zoo lang ik hoop te leven, Claudia Carli € 19,99

ALLE LIEFS UIT...

Jet Steinz dook in tientallen archieven verspreid over het land en stuitte op vele duizenden brieven, waarvan de 150 mooiste, grappigste, ontroerendste, bepalendste of anderszins opmerkelijkste in dit boek getoond worden. Samen met Steinz’ essayerende stukken vertellen ze zowel de geschiedenis van de brief, maar geven ook een beeld van Nederland door de eeuwen heen.

P.S., Jet Steinz € 39,99

SAMENSTELLING ESTHER PORDON

Verbroedering Drie jaar na de aanslagen in Brussel waarbij hij zijn vrouw Loubna verloor, vertelt Mohamed El Bachiri over zijn jeugd in Molenbeek, zijn leven als weduwnaar met drie kinderen en zijn visie op verbroedering als basis voor de toekomst. Eigenhandig schetst hij de contouren van een moderne, open samenleving waarin verschil mag bestaan en menselijkheid prevaleert.

De odyssee van Mohamed, Mohamed El Bachiri & David van Reybrouck

CADEAUTIPS

Klassieker Als de schone Helena van Sparta wordt ontvoerd, worden alle mannen opgeroepen om Troje te belegeren. Verleid door de belofte van eeuwige roem sluit Achilles zich aan en Patrocles volgt hem.

Zij weten niet dat een wreed lot hen een afschuwelijk offer zal vragen. Een lied voor Achilles is een episch liefdesverhaal, en een unieke hervertelling van de Ilias van Homerus.

Een lied voor Achilles, Madeline Miller € 20,-

€ 9,99

Duitse gevangenis Tussen 1940 en 1945 zaten er meer dan 25.000 mensen gevangen in het ‘Oranjehotel’, een Duitse gevangenis in Scheveningen. Aan de hand van Duitse gevangenisadministratie, interviews, dagboeken, brieven, memoires en strafdossiers bestudeert Von Benda-Beckmann het dagelijks leven van de Scheveningse gevangenen, bewakers en andere betrokkenen. Hij laat zien dat hun achtergronden veel diverser waren dan vaak wordt aangenomen.

L

LEVENSVRAGEN

Het Oranjehotel, Bas von Benda-Beckmann € 24,99

Een meeslepende roman over een eerste,onmogelijke en onhandige verliefdheid. Over een poging het geluk van je vroegste kindertijd terug te vinden. Over de vraag waar je je woede laat als het land dat je als knil-militair hebt gediend, je wegstopt in een voormalig concentratiekamp. En over geworteld zijn, en wat te doen als die wortels rot blijken.

Pastorale, Stephan Enter € 22,50

Present van Paagman 77

GEZOND

aanhet werk met de designverlichting van MAUL

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE MAUL

ADVERTORIAL

Wist je dat een onderbelichte werkplek allerlei ergonomischeen gezondheidsproblemen veroorzaakt? De totaalconcepten van MAUL zorgen voor de perfecte belichting van je werkplek én zijn ook nog eens lust voor het oog. Aan de hand van dit stappenplan kies je de perfecte lamp voor jouw (thuis)kantoor.

1 2 3

Type verlichting

De meest duurzame verlichting is LED, met energielabel A en A+. Dit is niet alleen daarom een goede keuze, maar ook omdat de lichtopbrengst van LED heel hoog is! Een LED-lamp heeft een levensduur van meer dan twintigduizend uur én je bespaart dus flink op energiekosten. Een LEDlamp van MAUL gaat ruim tien jaar mee.

Warm of koel licht?

Warm-wit licht geeft een rustig en ontspannend gevoel tijdens het werk, terwijl (koeler) daglichtwit verhelderend en activerend werkt. Zo vergroten alle kleurgradaties elk op hun eigen manier het werkplezier en welzijn. LED-licht is leverbaar van warm-wit tot daglicht-wit, dus bekijk zelf waar je het meest behoefte aan hebt. Als een lamp ‘Colour Vario’ heeft, betekent dit dat je de kleur kunt instellen naar persoonlijke voorkeur!

4

Direct of indirect licht?

Het is ook belangrijk dat je bedenkt of je indirect of direct licht nodig hebt, of misschien wel beide. Met indirect licht wordt niet alleen je eigen werkplek verlicht, maar ook je omgeving. Ga je voor een lamp met alleen direct licht, dan krijg je een hoge lichtopbrengst, ben je onafhankelijker en kun je snel en direct je eigen lichtbehoefte invullen.

Wat je precies kiest is afhankelijk van individuele eisen en werkzaamheden, in hoeverre je omgeving al verlicht is en waar je je zelf prettig bij voelt. Lampen zoals de MAULsirius, 3300 Lux, Juvis en 1900 Lux zijn ideaal als je beide typen licht nodig hebt, en beschikken tevens over een beweging- en lichtsensor die traploos naar behoefte is in te stellen.

Type draagconstructie

Welk lampmodel je kiest hangt af van o.a. functionaliteiten, ruimtelijke omstandigheden en natuurlijk persoonlijke smaak. Heb je een grote werkplek? Dan kun je het beste gaan voor een lamp met voet of tafelklem en een dubbele arm. Verandert het daglicht in je werkomgeving gedurende de dag? Dan is een dimfunctie ideaal. Verder kun je ook kiezen voor extra opties als een ingebouwde USB-oplader of een draaikop. De vloerlampen van MAUL beschikken tevens over daglicht- en bewegingssensoren.

Wie: MAUL Wat: Producent van hoogwaardige kantoorproducten sinds 1912 Meer info: maul.de Te koop bij: de Paagman-winkels en paagman.nl

Present van Paagman 79

HUMMELINCK STUURMAN PRESENTEERT

BENJA BRUIJNING | MARIE LOUISE STHEINS MARTIJN APITULEY | DENISE AZNAM

DE TOLK

VAN JAVA

NAAR DE ROMAN VAN ALFRED BIRNEY BEWERKING IGNACE CORNELISSEN REGIE OLIVIER DIEPENHORST

EL VAN

ONDERDE

P BOEKEN OKEN KONINKLIJKE SCHOUWBURG DEN HAAG | HNT.NL DE PHALLVAENPRIJS 2e

HNT.NL

VRIJDAG 15 EN ZATERDAG 16 NOVEMBER 2019 VRIJDAG 31 JANUARI 2020

Kre nst zen “Logica brengt je van A naar B. Verbeelding brengt je overal�

A. EINSTEIN

82 Eindelijk een reisboek van Erica Terpstra! 87 Wat zegt de parel over het beroemde meisje van Vermeer? 90 De vele kanten van Rembrandt 102 Herman Koch over zijn Finse periode

Present van Paagman 81

Op reis met Erica 82 Present van Paagman

INTERVIEW ESTHER PORDON FOTOGRAFIE FEIJE RIEMERSMA

REIZEN

Ze had verwacht al veel eerder een reisboek te schrijven, maar het liep net even anders.

Na carrières in de sport en politiek, bleek Erica Terpstra namelijk ook nog eens talent voor televisie te hebben.

Na zeven seizoenen Erica Op Reis is er nu dan eindelijk toch dat reisboek, vol bijzondere anekdotes en prachtige foto’s van haar reizen.

‘Het maken van dit boek vond ik echt een sensatie!’

De wereld van Erica Dierbaarste herinnering

‘Dat is net als een moeder vragen wie van haar kinderen favoriet is! Dat kan ik écht niet zeggen.

Wat me wel héél erg dierbaar is, is mijn ontmoeting met de Dalai Lama.

Ik mocht hem één op één interviewen, en hoewel daar maar tien minuten van zijn uitgezonden, was het een heel bijzonder gesprek van vijf kwartier. Echt een once in a lifetime-ervaring.’

Lekker eten ‘In Azië kan je op zoveel plekken lekker eten: Thailand, Vietnam, Indonesië en waar niet. Weet je wat ik het heerlijkst vind? Nasi goreng als ontbijt, oooh dat is héérlijk! Laat mijn diëtist het maar niet horen, haha!’

REIZEN

Goede massage

L

aat het woord ‘reizen’ vallen en Erica Terpstra begint te glunderen. De ene na de andere bijzondere anekdote passeert vervolgens de revue, en je blijft maar luisteren, want ze vertelt ze zo mooi.

Net als in haar programma boeit ze je met weetjes, ervaringen en details van wat ze heeft meegemaakt. ‘Na het voorzitterschap van NOC*NSF vroeg men mij wat ik nu ging doen’, vertelt Erica. ‘Ik wilde graag mooie reizen maken, dus ik had bedacht daar dan boeken over te maken. Maar het bleek dat zo’n beetje iedereen dat al deed, en dat dat bovendien niet genoeg was om van te leven.’ Vriendin en Olympisch medaillewinnaar Margriet Zegers zag in Erica’s plan een televisieprogramma en legde het bij Ivo Niehe neer. ‘Ik had zelf nog nooit aan televisie gedacht. Maar de pilot die we in Indonesië maakten was een succes, en ineens had ik een eigen programma.’

Televisietalent

‘Ik weet niet of je wat ik op televisie doe een talent moet noemen’, reageert Erica op onze opsomming van al haar carrières. ‘Het geheim achter het succes van mijn programma is zonder twijfel regisseur Feije Riemersma. Hij zei dat ik het klein moest houden, ik ben geen presentatrice.’ Dat, denkt Erica, is de reden dat haar kijkers het gevoel hebben dat ze welkom zijn. ‘Wat je ziet, is echt hoe ik het ervaar. Ik heb geen vaste teksten, ik repeteer niks. Als het een toneelstukje was geweest, had de

‘Op Bali ben ik in de voetsporen getreden van Elizabeth Gilbert, die Eat, pray, love schreef. Ik deed daar alles wat zij ook had gedaan. Zo ging ik naar dezelfde sjamaan, Ketut Liyer, die mijn hand las en zei dat ik nog een keer zou gaan trouwen.

Haha! Maar ik kreeg er ook een massage van zes jongemannen tegelijk. Nou ik kan je vertellen, dat was erg prettig. Ik kan het iedereen aanraden!’

Fascinerend land ‘Bhutan heeft mij altijd gefascineerd, omdat ze daar niet werken met een Bruto Nationaal Product, zoals de rest van de wereld, maar met een Bruto Nationaal Geluk. En dat merk je daar overal op straat.

De mensen zijn zó hartelijk! De minister-president vertelde mij dat de mensen in Bhutan ’s morgens voor hun thuisaltaar de boeddha vragen om een dag waar ze ’s avonds trots op terug kunnen kijken.

Dat ze kunnen zeggen dat ze goede mensen zijn geweest. Het is dan ook niet gek dat het land nauwelijks in contact is geweest met oorlogen.’

kijker er al lang doorheen geprikt.’

Ruim vijfendertig landen en zeven seizoenen later is het dan eindelijk tijd voor een boek. En voor het maken daarvan mocht ze al haar reizen nog eens herbeleven. ‘Dat was echt een sensatie!’, haar twinkelende ogen zijn in haar stem te horen. ‘Van elke reis heb ik een heel gedetailleerd werkboek bijgehouden. Van het uitgebreide vooronderzoek, tot alles wat we op locatie deden. Voor dit boek ben ik al die mappen weer door gaan lezen. Heerlijk!’ Erica is nog maar net begonnen met vertellen over de totstandkoming van Erica op reis in schrift, of er borrelt alweer een anekdote naar boven. ‘Elke reis ga ik altijd al een paar dagen vooruit, zonder de crew. Dat vind ik heerlijk, alvast even de vibraties van het land ervaren. Zo was ik laatst ergens,’ ze mag helaas nog niet zeggen waar, ‘waar ik graag naar een voorstelling in een bepaald theater wilde. Daar heb ik de hele avond contact gehad met de mensen die om me heen zaten.’ Ze begint hardop te lachen bij de herinne-

‘Écht contact maken met mensen zonder dat je elkaar verstaat, prachtig!’

Present van Paagman 85

REIZEN

ring. ‘Écht een connectie maken met mensen zonder dat je elkaar verstaat, prachtig!’

Thema’s

Maar hoe kies je welke landen en anekdotes je in een boek opneemt, als je zóveel bijzondere verhalen hebt? Een verdeling per land bleek lastig. ‘We konden echt niet kiezen’, legt Erica uit. ‘Toen zijn we met een aantal overkoepelende thema’s gekomen, zoals De vele gezichten van het boeddhisme, waaronder bijvoorbeeld Sri Lanka, Mongolië en Bhutan vallen. Daardoor konden we het meer toespitsen.’

Ze legt uit hoe deze hoofdstukverdeling ook veel beter past bij haar manier van reizen. ‘Ik ga niet alleen naar een land toe om het te bekijken, maar ik doe ook altijd mee met alle mogelijke ceremonies en rituelen.

Dat is eigenlijk de ziel van veel van de volken die ik bezoek.’ Haar deelname aan dergelijke rituelen zorgde al meer dan eens voor gedenkwaardige momenten. ‘Eén van de allereerste ceremoniën die ik bijwoonde was bij de Maya in Guatemala. Een vrouw sloeg mij met takken op m’n hoofd, maakte vervolgens vuur om rook te creëren en besproeide het daarna met een soort lokale alcohol. Heel indrukwekkend. Ze zei nog: “Denk erom dat je na zo’n ceremonie voor moeder aarde een signaal kunt krijgen dat zij de ceremonie heeft aanvaard.” En jawel hoor, ik stond nog niet op of er kwam een hele grote vlinder vlak voor mij op de grond zitten. Volgens de vrouw was dit hét teken dat moeder aarde het goed vond dat ik er was.’

86 Present van Paagman

Opvallende sjamaan ‘In Mongolië ontmoette ik een sjamaan die aan kwam rijden in zijn autootje, met nog zijn gewone kleren aan.

Achter zijn auto kleedde hij zich om naar zijn sjamaankledij. Er staat een prachtige foto van hem op de omslag van mijn boek.

Deze sjamaan zei dat ik snel naar een dokter moest gaan als ik terugkwam van mijn reis. Dat was wel even schrikken; na die reis ben ik inderdaad heel ziek geweest! Maar gelukkig had hij ook voorspeld dat ik wel weer beter zou worden. En ook daar kreeg hij gelijk in.’

‘Mijn ontmoeting met de Dalai Lama is me zeer dierbaar’ Het boek staat vol met dit soort anekdotes, vergezeld door prachtige foto’s van Feije Riemersma. ‘Maar eigenlijk is het boek maar het halve verhaal, omdat er ook zoveel landen en verhalen niet meer in pasten.’ Wij zien dus alvast uit naar deel twee, want Erica is nog lang niet klaar met reizen; het achtste seizoen van Erica Op Reis is in de maak en in januari op televisie te zien. ‘Reizen is echt een verrijking.

Je krijgt er geen genoeg van! Het is ook elke keer weer een bevestiging dat we waar ook ter wereld, diep van binnen, allemaal hetzelfde zijn. Net als de blauwe banaan die ik ergens op een lokale markt kreeg aangeboden.

Van binnen was dat precies dezelfde banaan als de gele variant die wij kennen. Ja, zo is het dus echt, dacht ik toen.’

Mooie natuur ‘Namibië is toch echt het toppunt van prachtige natuur! Dat zou ik altijd verkiezen boven een bezoek aan een stad.’

Erica op reis, Erica Terpstra € 21,99

FOTOGRAFIE JITSKE SCHOLS

COLUMN

MEISJE MET DE PAREL De Kunstmeisjes

famous werd gedragen Ze prijkt op de cover van ons als statussymbool. Maar boek als hét ultieme Kunstmeisje het juweel kent ook een wat meer saillante geschiedenis: tijin een modern jasje: Vermeers de Italiaanse renaissance was Meisje met de parel (Mauritshuis, dens de parel het favoriete kleinood van Den Haag). Er zijn niet veel courtisanes, en werd het een officieus symbool voor deze elegante dames van geschilderde Nederlandse plezier. Oeh la la! Zoals dat gaat met roddels dames die tot ver voorbij onze en geheime betekenissen: deze schud je niet zomaar van je af. Is de jonge vrouw op het doek van landsgrenzen zó beroemd Vermeer nu zijn onschuldige muze, een dienstzijn. En dagelijks meid die voor dit schilderij poseerde tussen haar klusjes door? Of was er meer aan de hand? honderden mensen TIJDENS om zich heen We zullen het waarschijnlijk nooit echt DE ITALIAANSE zeker weten. Maar juist op deze winverzamelen, al terse dagen zoeken wij graag haar RENAISSANCE is het maar blik op en laten we onze WERD DE PAREL EEN zwoele fantasie de vrije loop. Of het nu om een glimp OFFICIEUS SYMBOOL gaat om een vermeende romance op te kunnen om de enorme parel die wij ook VOOR DAMES welofonder vangen van de kerstboom zouden willen VAN PLEZIER vinden. Zeg nu immers zelf: zulke smeuïge haar blik.

Z

e kijkt je zwoel aan, met vochtige lippen en wat we tegenwoordig een fish gape zouden noemen: lippen net van elkaar, als een visje dat hapt.

Wanneer we ons los hebben weten te trekken van de betovering van haar blik, worden we alweer gelokt door de gigantische parel aan haar oor.

Tegenwoordig associëren we de parel vooral met luxe en uitjes naar de opera. Ook toen Vermeer dit schilderij in 1665 maakte, was de parel een sieraad dat alleen door de rich and

verhalen doen het toch altijd goed tijdens een kerstdiner?

In hun boek leren Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza en Renee SchuitenKniepstra, oftewel De Kunstmeisjes, je avontuurlijker te kijken naar wat er op een kunstwerk allemaal gebeurt en vertellen er intrigerende anekdotes en leuke weetjes over. Met hun unieke en actuele blik op kunst maken zij het kijken naar een Rembrandt net zo toegankelijk als een avondje Netflixen.

De Kunstmeisjes, Vijftig kunstwerken om langer dan twintig seconden naar te kijken € 22,99

Present van Paagman 87

De grenzen

D

VOORBIJ

Waarschuwing: het lezen van deze boeken kan resulteren in enorme reislust en/of creatieve uitspattingen.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

DROOMREIZEN Het turbulente, fictieve verhaal van een iconische 70’s rockband die van groot succes tot een onvermijdelijke break-up ging. Daisy Jones & The Six,

Taylor Jenkins Reid € 22,99 Mee op winterse reis naar de Noorse fjorden in een modern verhaal over twee influencers die alles met hun volgers delen.

Een Noorse winternacht, Karen Swan € 18,50

Heilige missie Holy Trientje is de wonderbaarlijke geschiedenis van zuster Trientje (86) en haar heilige missie: alle atoombommen de wereld uit. De non formeert een internationale groep gelijkgestemden waarmee ze een nucleair complex wil binnendringen. Blijven we onverschillig of komen we eindelijk in actie? In een wervelende zoektocht neemt Goemans ons mee naar Fukushima, Amerika en de Marshalleilanden. Een grote roman, bezield door waargebeurde verhalen.

Holy Trientje, Anne-Gine Goemans € 22,99

88 Present van Paagman

Speciaal voor avonturiers, stiltezoekers, wandelaars, dierenliefhebbers, bergbeklimmers, natuurvorsers en reizigers die in alle uithoeken van de wereld willen genieten van de schoonheid van onze aarde. De uitvoerige beschrijvingen van de bestemmingen en de schitterende fotografie wordt aangevuld door praktische informatie en handige webadressen.

Droomreizen: avontuur en natuur € 15,- (introductieprijs) Een rijk geïllustreerde verzameling van 366 natuurgedichten – een voor elke dag van het jaar, inclusief schrikkeldag. Ik wou

dat ik een vogel was € 39,99 Pak je koffers of je backpack maar vast in. Deze 1000 bijzondere plekken op aarde zijn stuk voor stuk het bezoeken waard.

1000 plekken die je echt gezien moet hebben, Patricia Schultz € 49,99

SAMENSTELLING ESTHER PORDON

Ontroerende, nostalgische en liefdevolle ode aan muziek, het leven en de liefde door Frits Spits. Alles lijkt

zoals het was, Frits Spits € 24,99

Drie vriendinnen laten hun gezin een weekendje achter om samen te gaan skiën in Winterberg, maar dan verdwijnt één van hen...

Winterberg, Kiki van Dijk € 15,99

CADEAUTIPS

De wereld rond Onze planeet, gebaseerd op de succesvolle Netflix-serie met David Attenborough, is een reis rond de wereld met fotomateriaal en illustraties in prachtig vormgegeven pagina’s. Het brengt je van de geïsoleerde wildernis op de Noordpool naar de verbazingwekkende jungles van Zuid-Amerika en de immense Afrikaanse landschappen. Je leert over de unieke habitats van onze planeet en over zijn vele bijzondere bewoners.

Onze planeet, Matt Whyman € 19,99

Debuutroman van muziekexpert Leo Blokhuis, waarin de worstelingen van twee tienerjongens in Den Haag en indorock centraal staan.

Blauwe zomer, Leo Blokhuis € 21,99

Thom Hoffman € 29,95 ‘Thom Hoffman is een geboren verteller’ - Het Parool

Een verborgen geschiedenis

Thom Hoffman

Leonardo da Vinci, Martin Kemp € 75,-

Al meer dan twintig jaar bestudeert acteur, fotograaf en documentairemaker Thom Hoffman Nederlands-Indië. Over dit onderwerp doceerde hij aan de Universiteit van Tilburg en de TU Delft.

Anders kijken naar Nederlands-Indië

In het prachtige kunstboek Leonardo da Vinci brengen Martin Kemp en Fabio Scaletti Da Vinci’s werk in 160 afbeeldingen tot leven. In zijn schilderijen, tekeningen en schetsen komt het hele leven voorbij: denk aan filosofie, religie en wetenschap. Naast de bekende werken, zoals de Mona Lisa, het Laatste Avondmaal en Salvator Mundi komen ook minder bekende werken aan bod.

Een verborgen geschiedenis. Anders kijken naar Nederlands-Indië is een fascinerende reis door de tijd. Het boek bevat Nederlands-Indische fotografie uit de schatkamers van 15 toonaangevende Nederlandse musea.

Thom Hoffman voert ons mee door de complexe geschiedenis van de Nederlandse aanwezigheid in de Indische archipel.

Van betoverende beelden uit de 19e eeuw, tot de grimmige realiteit van de koloniale oorlog tussen 1946 en 1949 en de stem van het zich bevrijdende Indonesië.

Dit boek is een absolute must voor alle liefhebbers van Indië, fotografie en vaderlandse geschiedenis.

Een verborgen geschiedenis

Meesterlijk

Betoverende verzameling van Nederlands-Indische fotografie uit de schatkamers van vijftien Nederlandse musea. Een verborgen geschiedenis,

Anders kijken naar Nederlands-Indië

Thom Hoffman

www.wbooks.com

Prachtige houten geschenkdoos met schets-, kleur- en aquarelpotloden, compleet met accessoires, een tekenblok en diverse projectvellen.

Geschenkverpakking Derwent Academy € 32,49

Present van Paagman 89

ALLE KANTEN VAN REMBRANDT Een man met vele gezichten

TEKST TESS VAN DER ZWET BEELD REMBRANDT VAN RIJN, RIJKSSTUDIO

Een geniale kunstenaar, maar ook een lousy lover en een geldverspiller van jewelste: over Rembrandt van Rijn is veel geschreven en gezegd. Dit jaar is het 350 jaar geleden dat dé Hollandse meester van de 17e eeuw overleed en daarom werd 2019 omgedoopt tot het Jaar van Rembrandt. Dat hebben we geweten.

H

Het succesvolle televisieprogramma Project Rembrandt zette in januari direct de toon, waarna de rest van het jaar de ene na de andere Rembrandttentoonstelling opende. Recentelijk was daar de vierdelige tv-serie Het Raadsel Rembrandt, gepresenteerd door Onno Blom en er werd de afgelopen maanden een indrukwekkende stapel boeken gepubliceerd, waaronder fictieve romans, historische reconstructies van Rembrandts leven en kinderboeken. Er kwam zelfs merchandise op de markt – van drinkbekers tot tote bags. Wie was die man achter De Nachtwacht,

KUNST

Danaë en De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp, waar we blijkbaar nog lang niet over uitgepraat zijn?

De jonge schilder

‘Ik was een of jaar of zeven toen ik voor het eerst oog in oog kwam te staan met een Rembrandt, eentje waarin hij een zelfportretje had verwerkt. Hij had een echte jongenskop met krullen, net als ik. Die krullen had hij er met de achterkant van zijn penseel in natte verf ingekrast. Dat maakte enorme indruk op me’, vertelt auteur Onno Blom. In de door hem geschreven biografie De jonge Rembrandt laat hij de lezer kennismaken met de schilder voordat hij de grote meester werd. ‘Elk van zijn verfspatten is inmiddels wel geanalyseerd, maar over zijn jonge jaren in Leiden is nog relatief weinig bekend.

Ik wilde dat verhaal op een toegankelijke manier vertellen. Als Leidse jongen over een Leidse jongen.’ Ook Matthias Rozemond ging voor zijn fictieve roman Het spel van licht en donker op zoek naar Rembrandt - en met name naar zijn vriendschappen in die periode. ‘De jeugdjaren van een genie zijn zo boeiend, omdat succes niet komt aanwaaien en Rembrandt met tal van tegenkrachten moest zien af te rekenen’, zegt Rozemond.

‘Zo had hij grote concurrentie van Jan Lievens die in zijn dagen als het eigenlijke wonderkind van Leiden

Notitieboek (18x23cm) Rembrandt’s 350th Anniversary Ultra, Paperblanks € 29,95

Sokken Through The Eyes Of The Master, set van vijf, On Socks € 28,95

Het spel van licht en donker, Matthias Rozemond € 19,99

Present van Paagman 91

nijntje x rembrandt, Dick Bruna € 12,95

Schilderslief, Simone van der Vlugt € 20,99

HIJ HAD LAK AAN OPDRACHTGEVERS EN RAADGEVERS DIE AAN ZIJN KOP KWAMEN ZEUREN

gold. Het is nu niet voor te stellen, maar Rembrandt speelde aanvankelijk tweede viool.’ De slimme, intelligente, eerzuchtige en ambitieuze schilder zal dat geen fijne positie hebben gevonden. Toch moet hij vanaf de eerste dag dat hij ontdekte dat er een schilder in hem schuilging, keihard hebben gewerkt. Al gauw lonkte de roem.

Opvouwbare tas € 11,-

Rembrandts plan, Machiel Bosman € 17,50

92 Present van Paagman

De grote meester

De Rembrandt die we het best kennen, is de Rembrandt uit zijn hoogtijdagen in Amsterdam. Over die periode is veel gedocumenteerd; hij raakte immers in conflicten, trouwde, er werden kinderen geboren, er gingen mensen dood en dat werd allemaal nauwkeurig vastgelegd.

Bovendien vormen vooral de schilderijen van Rembrandt een perfecte basis voor vele grondige persoonsanalyses. ‘Rembrandt werd verweten dat hij omging met het gewone volk

waar door de elite op neergekeken werd’, zegt Blom daarover. ‘Wat daar in mijn optiek vooral uit blijkt, is hoezeer hij geobsedeerd was door de schilderkunst. Hij was geen sociaal persoon, woonde zowat in zijn atelier. Maar de warme contacten die hij had, hadden allemaal een connectie met de schilderkunst. Dat was voor hem het enige wat telde. Hij had lak aan opdrachtgevers en raadgevers die aan zijn kop kwamen zeuren. Hij ging koppig en rebels zijn eigen pad en had het lef om te experimenteren.’

De geliefde

Ondanks zijn focus op zijn werk, stortte Rembrandt zich ook in romances. Met zijn grote en eerste liefde Saskia kreeg hij vier kinderen, waarvan er drie kort na de geboorte overleden. Over haar én Rembrandts latere liefje Hendrickje Stoffels is heel wat bekend, tevens omdat Rembrandt hen veel en graag portretteerde. Van zijn relatie met kindermeisje Geertje Dircx is echter weinig verschenen.

In de op feiten gebaseerde roman Schilderslief schetst Simone van der Vlugt hun liefdesverhaal, dat dramatisch eindigde: Rembrandt liet Geertje twaalf jaar lang opsluiten in een tuchthuis. ‘Hij zal er ongetwijfeld zijn redenen voor hebben gehad’, vertelt Van der Vlugt, ‘maar een prettig beeld van zijn karakter geeft het niet. Geertje is vanaf de negentiende

KUNST

eeuw altijd als opportuniste, hysterica en stalkster weggezet. Geloof me: ik heb alle stukken gelezen, maar niets bewijst dat zij ook echt zo was. Ik vond het daarom tijd voor eerherstel.’

De val

Een andere veelbesproken roddel: aan het eind van zijn leven zou Rembrandt volledig berooid aan de grond hebben gezeten. De geldproblemen stapelden zich op en resulteerden in faillissement, waardoor hij zelfs het graf van zijn Saskia moest verkopen. Maar is dat nu allemaal echt waar? Machiel Bosman stelt dat beeld bij in zijn boek Rembrandts plan, en gaat hardvochtig in op de geschiedenis van misvattingen en alternatieve feiten. Hoewel Rembrandt aan het eind van zijn leven inderdaad minder welvaart kende, was de armoede waarin Rembrandt leefde ook volgens Blom betrekkelijk: ‘Kunstcritici werden voorstander van een gladde, fijne en classicistische stijl, terwijl Rembrandt juist pasteus en woest te werk ging.

Maar Rembrandt is zijn hele leven beroemd gebleven en schilderde in de laatste jaren van zijn leven in die bescheiden huurwoning aan de Amsterdamse Rozengracht een paar van de mooiste schilderijen uit zijn leven.’

De legende

Waar de kracht van Rembrandt precies in zit, vindt Blom moeilijk te zeggen. ‘Het is een samenspel van elementen, van vorm en inhoud. Kijk voor de kracht in vorm naar zijn manier van tekenen, bijvoorbeeld in de tekening van een slapende Hendrickje. Dat zijn maar een paar vegen van een penseel, maar daarmee is het meest tedere, liefdevolle portret van een vrouw ooit op papier terechtgekomen. Inhoudelijk is Rembrandt in staat ongelofelijk te ontroeren. Hij is een menselijke schilder. Als je het portret van Rembrandt aankijkt, dan ontmoet je geen schilderij, dan ontmoet je een mens. Je kijkt hem recht in de ziel. Die raadselachtige kwaliteit heeft niemand ooit kunnen evenaren.’

Reisbeker van bamboe (large) € 9,99

De jonge Rembrandt, Onno Blom € 29,99

Present van Paagman 93

o o oo

o o oog

strelend oto r fie is een onderlij e nst or en o ent r eno en et het oo , oor ltijd st ele d o beeld od t oo ij die er niet bij ren, d t o ent nnen bele en e ij de ereld door de o en n en ele bij ondere oto r en et de e otoboe en die dit n j r ers hijnen

Kwetsbare natuur

Beelden die je bewust maken van de schoonheid en diversiteit van de natuurlijke wereld, maar ook van de vreselijke kwetsbaarheid en bedreiging ervan.

Fragile, Pedro Jarque Krebs â‚Ź 52FOTO: PEDRO JARQUE KREBS

© FRAGILE BY PEDRO JARQUE KREBS, PUBLISHED BY TENEUES, WWW.TENEUES.COM, LEMUR, PHOTO © PEDRO JARQUE KREBS. ALL RIGHTS RESERVED.

RUBRIEKSTITEL FOTOGRAFIE

Present van Paagman 95

FOTOGRAFIE

Wereldse mode Een verzameling van avontuurlijke reisverhalen en prachtige fotografie, uit de vele jaren van het iconische modetijdschrift.

Vogue on location: people, places, portraits € 64,95 FOTO: LINDA EVANGELISTA IN SHANGHAI, ARTHUR ELGORT

Kunst in het alledaagse

Fotograaf Raymond Rutting heeft een zeldzaam oog voor intieme momenten, opmerkelijke situaties en unieke composities. Dit boek bevat de ultieme selectie uit zijn werk van de afgelopen 20 jaar.

Wereldbeelden, Raymond Rutting € 39,99 FOTO LINKS: RAYMOND RUTTING

Present van Paagman 97

FOTOGRAFIE

Smaakvol Tel Aviv

Nadat Jigal Krant de keuken van Tel Aviv naar Nederland bracht, brengt hij de Nederlander naar Tel Aviv. In deze reisgids deelt hij al zijn geheime adresjes en persoonlijke favorieten.

FOTOGRAFIE: PEDRO JARQUE KREBS

TLV - De culinaire stadsgids, Jigal Krant € 20,FOTO: JIGAL KRANT

Present

Present is een prachtig overzicht van Stephan Vanfleterens oeuvre en geeft een compleet beeld van hem als fotograaf, als kunstenaar en bovenal als mens. Present, Stephan Vanfleteren € 69,FOTO RECHTS: RUTGER HAUER, NEDERLANDSE ACTEUR, BEETSTERZWAAG, NEDERLAND, 2017 © STEPHAN VANFLETEREN

98 Present van Paagman

Grote notebooks € 12,95

❤

Briefpapier € 14,95

❤

❤

WE LOVE

The

Notebook PaperStore-stationery voor al je notities

Reporterblocks € 7,95

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE PAPERSTORE / DELTAS

ADVERTORIAL

Ja, natuurlijk hadden wij ook een crush op Ryan Gosling in de iconische film (wie niet?!), maar we zijn minstens zo gek op de Leaves-notebooks van PaperStore. De nieuwe stationery-collectie heeft een frisse botanische look en bevat notitieboekjes en briefpapier voor iedereen. Voor welke ga jij?

Streep eronder

Voor al je gedachten, kattebellen, notulen en wat niet eigenlijk? Het gelijnde notitieboek is een alleskunner. In groot formaat handig op werk of thuis, het kleine formaat en het reporterblock (met de ringband aan de bovenkant) zijn perfect voor onderweg! Die ringband vind je trouwens bij alle Leaves-notitieboekjes van PaperStore, dus nooit problemen met het omvouwen van de bladzijden.

Puntjes op de i

Bulletjournals zijn de afgelopen jaren enorm populair geworden en dat is niet gek. In deze drukke tijden met zóveel indrukken op een dag, komt zo’n puntsgewijs notitieboekje goed van pas om kort en bondig je gedachten te ordenen. Ook handig voor todo-lists of boodschappenlijstjes! PaperStore brengt met de nieuwe collectie ook de bullet-notebooks in verschillende formaten, met zowel spiraal aan de zijkant als bovenaan.

Voor het blok

Geruit papier doet je misschien terugdenken aan de wiskundelessen van vroeger, maar kan ook vandaag de dag nog heel handig zijn! De geblokte pagina’s zijn bijvoorbeeld ideaal als je het fijn vindt om nog een ‘analoog’ huishoudboekje bij te houden, of veel met cijfers werkt. Reden dus voor PaperStore om de grote en kleine notebooks in deze collectie ook met geruit papier uit te brengen.

Postduif

Natuurlijk kunnen we tegenwoordig bijna alles op onze telefoon en computer, maar met pen iets opschrijven blijft toch iets speciaals hebben. Je schrijft het écht even van je af, zonder meteen afgeleid te raken door andere notificaties op je scherm. Hetzelfde geldt voor het schrijven van een brief; je bent volledig gefocust op wat je wilt gaan schrijven.

Daarom brengt PaperStore in de nieuwe collectie ook mooi briefpapier, met dezelfde botanische look als de notebooks.

In deze tijd een handgeschreven brief schrijven (en mogen ontvangen), da’s pas écht romantisch. Net als die film met Ryan Gosling.

Kleine notebooks € 8,95

Wie: PaperStore Wat: Mooi vormgegeven stationery Waar: verkrijgbaar bij de Paagman-winkels en paagman.nl

Present van Paagman 101

DE REST VAN JE LEVEN BEGINT IN

FINLAND Als negentienjarige jongen verbleef Herman Koch een half jaar in een afgelegen bos in Finland. Over deze periode verschijnt in januari zijn nieuwste roman Finse dagen; een indringend verhaal over rouw en volwassen worden. Speciaal voor Present neemt Herman je alvast mee, terug naar 1973.

In 1973 was Finland veel verder weg dan nu. Ongeveer net zo ver als Thailand of Bali vandaag de dag, maar dan wel zonder appjes en iPhones. Niemand ging naar Thailand of Bali in 1973. Midden in de woonkamer van de boerderij hing de telefoon aan de muur. Staand telefoneren was gebruikelijker dan zittend in die tijd.

Je hield het meestal kort. Anderen konden meeluisteren, niet in de laatste plaats de telefoniste aan wie je het

102 Present van Paagman

te bellen nummer moest doorgeven. Drie keer heb ik daar staan bellen in de zes maanden dat mijn verblijf in Finland duurde. Twee keer met mijn in Amsterdam achtergebleven vriendin (“Wanneer kom je terug? Verveel je je daar niet?”) en één keer met mijn vader die me vroeg wat ik met de rest van mijn leven wilde gaan doen.

Dat was mijn voornaamste angst destijds in Finland. Dat “de rest van mijn leven” na mijn verblijf onverbiddelijk zou beginnen. Ik herinner me dat gesprek met mijn vader nog bijna woordelijk.

TEKST HERMAN KOCH BEELD PEXELS

Voor het gesprek was er niets. Er was voornamelijk tijdloosheid. Er waren met sneeuw bedekte sparren, sporen van ski’s over het bevroren meer, de in de kou dampende mest van de koeien in de stal. En er was de tractor.

Ik had weliswaar een motorrijbewijs, maar ik ben nooit om enig rijbewijs gevraagd in dat halve jaar waarin ik door de Finse bossen scheurde.

Buiten het zicht van de boerderij testte ik de remweg op de bevroren en ongeplaveide wegen. Achteraf is het een wonder te noemen dat ik maar drie keer van de weg ben afgeraakt. De tweede keer lag de tractor op zijn kant in een met sneeuw gevulde greppel: ik had simpelweg geluk dat ik er zijdelings van af was gevallen en niet onder de wielen terechtgekomen was.

Het telefoongesprek vond ergens halverwege de zes maanden plaats. Voor het gesprek ging alles in een rechte lijn vooruit. Er was geen toekomst, omdat die toekomst samenviel met het heden. Na het gesprek stevende alles op het einde van dat heden af: de drie maanden die me nog restten voordat de rest van mijn leven een aanvang zou nemen. Een rest van mijn leven die ongetwijfeld een agenda zou vereisen, een tas waarin de schriften en de lesroosters konden

SCANDINAVIË

worden bewaard, lokalen met tl-licht aan het plafond. Een studententijd waar de meeste mensen nostalgisch op terugkijken als op “de mooiste tijd van mijn leven”, maar die voor mij uitsluitend een schrikbeeld aan de horizon betrof.

NA HET GESPREK STEVENDE ALLES OP HET EINDE VAN

DAT HEDEN AF

Waarom Finland? Dat vroegen de mensen toen al, en nu nog steeds. Er waren toch veel aanlokkelijker bestemmingen voor een negentienjarige te bedenken? Wie zondert zich vrijwillig af in onbereikbare bossen? Ik weet het antwoord. Ik wist het toen al, en ik weet het nog steeds. Ik geef het alleen nooit. Liever houd ik het antwoord voor mezelf.

De rest van mijn leven begon in 1973 en duurt voort tot op de dag van vandaag. Eigenlijk is het me nog best meegevallen.

Finse dagen, Herman Koch € 22,99 (verwacht 14 januari)

Present van Paagman 103

Wereld liefde voor onze aarde

9

1 8

7 2 6

10 11

5

3

12 4

104 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MICHIEL SPIJKERS STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

14

Blijf deze winter niet binnen, maar trek een lekker warme jas aan en ga op in de natuur.

13

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

1. Scratch wereldbol, Luckies € 37,90 2. Espressokopjes emaille, Gentlemen`s Hardware € 21,90 3. Succesomslag junior

vintage olive, Fred de la Bretoniere € 129,-

15

4. Cocktail multitool, Gentlemen’s Hardware € 32,90 5. Klimt cahier 13x18, Paperblanks € 24,95 6. Klimt

cahier 18x23, Paperblanks € 27,95 7. Anti-stress voodoo boss, Legami € 9,95 8. Large Notitieboek, Legami € 13,95 9. Collectors Edition notitieboek David Bowie, Moleskine € 34,90 10. Kerst-schudbol, RICE € 14,90 11. Latte-sokken, DOIY € 12,95 12. Zippockets Celeste Wallaert, Loqi € 14,95 13. Winter Wondermagneten, Qualy € 14,95 14. Travel Notebook, Fernweh € 19,99 15. Mina LED-lampje, Lexon € 33,-

Present van Paagman 105

*On solid surfaces under normal conditions

MARKS ON MOST SURFACES*

Mens, wat ben je mooi!

Life style 108 Het nieuwe feminisme 114 Hebbedingen voor op de verlanglijst 116 Fabienne Chapot: ‘Ik ben altijd op zoek naar balans’ 122 Auke Kok werkte drie jaar aan zijn biografie van Johan Cruijff Present van Paagman 107

Ode aan de vrouw Het nieuwe feminisme laat van zich horen

TEKST LIESBETH SMIT ILLUSTRATIES KARLIJN VAN DE WIER

De vrouw als onderwerp wordt al langere tijd uitbundig gevierd, ook in de literatuur.

Waarom is dat ‘nieuwe feminisme’ zo nodig en vooral: welke geweldige boeken kunnen we daar allemaal over lezen de komende tijd?

Een tipje van de sluier.

‘

‘The silence breakers’, werden ze genoemd door het Amerikaanse weekblad Time, eind 2017. Een groep vrouwen die door dit blad werd uitgeroepen tot ‘personen van het jaar’.

Op de cover van deze uitgave waren enkele van hen te zien, zoals actrice Ashley Judd en voormalig Ubermedewerkster Susan Fowler. Die laatste had er dat jaar met haar online onthulling over de seksuele intimidatie die ze ervaarde bij taxibedrijf Uber, voor gezorgd dat de beweging #metoo definitief doorbrak. Een wereldwijde beweging die ging -en nog steeds gaat- over het openbaren van seksuele intimidatie en discriminatie van vrouwen. Inclusief het uitspreken van de namen van mensen die zich daar schuldig aan hadden gemaakt of nog steeds maakten. “Ik wilde mijn mond niet langer houden”, zegt Fowler daarover in haar memoire Whistleblower (verwachte verschijningsdatum 17 maart 2020).

En ook: “Ik ben zowel opgetogen als

MAATSCHAPPIJ

doodsbang om het verhaal van deze periode te vertellen, omdat het zo persoonlijk is. Maar ik doe het toch.”

Het nieuwe feminisme

Ook in Nederland is er sinds #metoo een groeiende groep vrouwen opgestaan die, op heel verschillende manieren, aangeduid kunnen worden als ‘silence breakers’. Omdat ze allemaal verschillende maatschappelijke taboes rondom vrouwelijkheid doorbreken én daarbij een licht zetten op de schoonheid van elke vrouw.

Schrijfsters als Tatjana Almuli bijvoorbeeld, die in haar persoonlijke boek Knap voor een dik meisje aandacht vraagt voor het fenomeen ‘fatshaming’. Of de roman Soms is de liefde dit. Een brief over lichaam, seks en verlangen van journaliste en schrijfster Daan Borrel. ‘Steeds meer vrouwen staan op en laten hun stem horen, zowel in de literatuur als daarbuiten’, zegt Borrel daarover. ‘En daar is in korte tijd veel veranderd. Zes jaar geleden schreef ik bijvoorbeeld een artikel over openheid rond vrouwen en seks. Ik vond een website van journalistiek platform The Huffington Post totaal gewijd aan de clitoris, maar in Nederland kon ik niets soortgelijks vinden. Inmiddels houdt ook bij ons de serieuze journalistiek zich steeds meer bezig met discussies hieromtrent. En ook over die rond gender, transseksualiteit, racisme of

‘Steeds meer vrouwen staan op en laten hun stem horen, zowel in de literatuur als daarbuiten’ Present van Paagman 109

seksisme. We kunnen er, kortom, niet omheen dat steeds meer vrouwen op persoonlijke titel een meer inclusieve en diverse wereld willen laten zien.

Of daarover schrijven.’

Oude tegenstellingen omver werpen

Die vrouwen komen overal vandaan, en hebben veel verschillende gezichten. Borrel: ‘Klimaatactiviste Greta Thunberg protesteert voor het milieu bijvoorbeeld, psychiater Esther Perel spreekt openlijk over taboes in liefdesrelaties. Voetbalster Megan Rapinoe is hét gezicht geworden voor gelijke behandeling en diversiteit in de sport. En in de muziekwereld zijn de laatste tijd opvallend veel vrouwelijke rappers opgestaan die zeer duidelijke taal gebruiken. Het mooie aan dat “nieuwe feminisme” is dat dingen er niet langer binair in zijn, maar dat ze tegelijkertijd en naast elkaar kunnen bestaan. Ook in de literatuur. De hoofdrolspeelster in Stella Bergsma’s roman Pussy album is bijvoorbeeld én de traditionele mannelijke antiheld, én heel gevoelig. En in Niña Weijers roman Kamers, antikamers zegt de hoofdpersoon opvallend vaak “en, tegelijkertijd…”. Vrouwen hebben lang gehoord en daardoor geleerd of gedacht dat ze moesten kiezen

110 Present van Paagman

tussen de personages hoer, maagd of moeder. Deze nieuwe stemmen lossen die oude tegenstellingen in de beeldvorming langzaam op. Dat gaat niet vanzelf, want dit gaat om heel oude, historisch bepaalde patronen.

Maar deze nieuwe tendens moedigt wél aan dat je als vrouw veel tegelijk kunt zijn. En dat ook mag uitdragen.’

Inclusief wereldbeeld

Vraag schrijfsters en podcastmakers Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen naar het belang van deze ontwikkeling en ze steken enthousiast van wal. Eind 2018 schreven ze samen in sneltreinvaart het pamflet DAMN, HONEY. Een positief pleidooi om te doen waar je zelf zin in hebt. ‘Dat pleidooi was onze reactie op het verschenen boek Tired, but sexy, but tired van de populaire blogster Jamie-Li, waarin ze allerhande relatie- en sekstips gaf aan vrouwen. Bijvoorbeeld dat je “zin moet maken” als je man seks wil, of dat je dienstbaar aan hem moet zijn.

We werden er boos van, maar haar boek was wél een bestseller. Wij wilden daar een ander geluid tegenover zetten.’ DAMN, HONEY groeide uit tot een gelijknamige, tweewekelijkse podcast over shit waar je als vrouw van deze tijd mee moet dealen. Hagen

MAATSCHAPPIJ

‘Het mooie aan het “nieuwe feminisme” is dat dingen er niet langer binair in zijn, maar dat ze tegelijkertijd en naast elkaar kunnen bestaan’ en Van Voorthuizen bevragen gasten nu uitgebreid over allerhande thema’s die bijdragen aan een inclusief wereldbeeld. ‘Denk aan mensen of thema’s die niet in het standaardplaatje van “de maatschappij” passen en waarvoor dus weinig ruimte is in de algemene beeldvorming. Mensen in rolstoel zien we bijvoorbeeld vrijwel alleen in beeld bij inzamelingsacties voor ziektes of goede doelen, maar die hebben ook gewoon een baan, en dingen te zeggen. Vrouwen zonder kinderen is ook een groot thema, kwamen we achter. Daar hangen soms nog steeds verbazend stereotiepe ideeën omheen, áls je die vrouwen al ziet of hoort op een genuanceerde, menselijke toon. Als je erop let ga je gewoon zien dat er in onze wereld allang heel veel verschillende perspectieven en verhalen naast elkaar bestaan. Het nieuwe

feminisme gaat wat ons betreft dan ook niet over vechten voor alleen ons eigen witte vrouwenlijf. Het gaat over vechten voor iedereen die niet wil of kan meedoen aan de maatschappelijk dominante “norm”.’

Weerstand

Die ontwikkeling levert uiteraard ook weerstand op, want een roep om maatschappelijke verandering gaat zelden zonder angst bij de gevestigde orde. Zoals die voor de traditionele rechten en privileges van de ‘witte, conservatieve, westerse man’ bijvoorbeeld, die momenteel dan ook stevig worden uitgedragen door politici als Donald Trump of Thierry Baudet. Óf die worden geuit in verontwaardigde (online) reacties als: “je mag tegenwoordig ook niets meer zeggen, voor je het weet heb je iemand beledigd’” of: “dan mag je straks zeker

Present van Paagman 111

ook geen ‘blanke vla’ meer zeggen?”

Hagen en Van Voorthuizen wijdden hun nieuwe, tweede boek aan dat fenomeen (zie kader), al denken ze niet dat er nog een weg ‘terug’ is. Omdat de geest al uit de fles is, en daarmee ook de bijbehorende verandering in ons denken over ‘mannen’, ‘vrouwen’ en vooral: ‘mensen’ in het algemeen.

‘Netflix maakt nu al inclusievere series, we zien steeds meer vrouwen in allerlei soorten en maten in reclames verschijnen, de NS spreekt iedereen tegenwoordig genderneutraal aan met “beste reizigers”.

Tegelijkertijd zien we daarbij ook een enorm negatief tegengeluid, vol kwade reacties zoals rond dat besluit van de NS. Kijk eens om je heen, denken wij dan. Er zijn al zo lang zó veel verschillende mensen in deze wereld.

Zolang we ons er boos over maken dat zij zichtbaar worden, is er nog een lange weg te gaan.’

‘A piece of the pie’

Dat vieren van de zichtbare vrouw in al haar rollen en facetten gaat niet om slachtofferschap of polarisering tussen groepen, maar viert een wereld waarin iedereen meedoet, mee mag doen én daarbij gerepresenteerd wordt. En daar doen allang allerlei culturele achtergronden aan mee.

112 Present van Paagman

Een roep om maatschappelijke verandering gaat zelden zonder angst bij de gevestigde orde Zoals schrijfster en NRC-columniste Clarice Gargard. Gargard, die zichzelf in de media regelmatig uitspreekt over vrouwenrechten, LHTBI-kwesties, machtsstructuren en racisme krijgt daarvoor zowel veel bijval als zware kritiek, maar ze kan niet anders dan ermee doorgaan zegt ze in een recent interview met Vrij Nederland. “Steeds meer minderheden laten steeds luider hun stem horen. Ik ook. Het is niet meer: we want a piece of the pie, het is: we áre a piece of the pie.” En dat stukje van de taart opeisen werd hoog tijd, stelt ook Carolina Criado Perez in haar recent verschenen boek Onzichtbare vrouwen. “Want het grootste deel van de opgetekende menselijke geschiedenis is één grote datakloof. Waarin de levens van mannen die van mensen in het algemeen zijn gaan vertegenwoordigen. Wanneer het over de levens van de andere helft van de mensheid gaat, heerst vaak slechts stilte.” Moge die stilte nog maar lang, luid en met veel liefde doorbroken worden. Niet alleen door vrouwen, maar door iedereen die daar inmiddels de noodzaak van inziet.

fem in ism e

MAATSCHAPPIJ

H et ni eu we

Meer lezen?

Een doordachte, humoristische kijk op de systematische discriminatie van de halve wereldbevolking: de vrouwen.

Wat als je erachter komt dat je idealistische vader jarenlang voor een gruwelijke dictator heeft gewerkt? Wie is hij en wat zegt dat over jou? Drakendochter,

Onzichtbare vrouwen, Carolina Criadov Perez € 22,50

Clarice Gargard € 19,99

1 op de 5 vrouwen krijgt geen kind.

Liesbeth Smit beschrijft het aan vragen onderhevige niet-moederschap.

Levenslessen van krachtige en wijze vrouwen, godinnen en mystici vanuit alle hoeken en religies op aarde. Ongetemde

wijsheid, Mirabai Star € 22,50

Alles wat je wilt weten over feminisme en aanverwante zaken als seksualiteit, gender, racisme en je lichaam. Feminist fataal,

Dorien van Linge € 24,99

Amerikaans vrouwenvoetbalster Abby vertelt hoe vrouwen met elkaar het spel naar hun hand kunnen zetten.Wolfpack,

Abby Wambach € 12,50

Echte vrouwen krijgen een kind, Liesbeth Smit € 20,-

Hét boek voor iedere vrouw die deze 50 wederkerende vragen spuug- en spuugzat is.

Heb je nou al een vriend?, Marie Lotte Hagen & Nydia van Voorthuizen € 17,99

Een kwetsbaar en tegelijkertijd krachtig verhaal over vrouwelijkheid.

Jaar van het nieuwe verhaal, Daan Borrel (verwacht: 23 januari) € 20,99

Present van Paagman 113

Gierend en brullend terugkijken op 2019 met dit jaaroverzicht van De Speld.

2019: nog een jaar, De Speld € 15,Wij kúnnen de wereld nog redden, te beginnen bij het ontbijt. Het

klimaat zijn wij, Jonathan Safran Foer € 21,99

Youp praat, schreeuwt, fluistert, lacht, huilt en schuurt iedere week over de actualiteit. Zijn 52 columns van afgelopen jaar zijn gebundeld in dit boek. Lonely at the

DIE GOEIE

vrije tijd Stijlvol op pad, juichend voor de tv, sportief buiten of ontspannen met een boek, wat doe jij in je vrije tijd?

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

top, Youp van ‘t Hek € 12,50 Fijne vulpen met botanische look, zilverkleurige gegraveerde en verchroomde accenten. Vulpen

Botanica kolibrie, Cross € 105,-

Sleutelmomenten uit de carrières van Jos en Max Verstappen tonen de overeenkomsten en verschillen tussen vader en zoon. Jos &

Max, Ivo Pakvis € 20,99

Leer aan de hand van neurowetenschap hoe je nieuwe gewoontes en daarmee een beter leven kunt creëren.

Gelukkig met gewoontes, Wendy Wood € 22,50

Stijlvolle bruine lederen portefeuille met twee vakken voor bankbiljetten, een muntgeldvak, acht (bank) kaartsleufjes, insteekvak en venstervak, en uitgerust met RFID. Portemonnee

Dalian, Maverick € 41,95

114 Present van Paagman

Nederlands populairste ex-politievrouw vertelt openhartig en eerlijk over de ruim dertig jaar dat ze bij de politie in Amsterdam werkte. Mijn

jaren bij de politie, Ellie Lust € 20,-

SHOPPING

Scherpe observaties zoals we van Sylvia Witteman gewend zijn, zelfs zonder bril.

Boodschappen zonder leesbril, Sylvia Witteman € 15,Sjopper Kees is een maatje in het dagelijks leven: van boodschappen doen tot opbergen of als plantenmand.

Sjopper-Kees, Fatboy € 59,-

Streven naar geluk als levensdoel is een vergissing; streven naar zin en betekenis is waar het leven om draait. De kunst

van het ongelukkig zijn, Dirk de Wachter € 19,99

Vooruitkijkend op de F1 Grand Prix op Zandvoort, blikt dit boek terug op de mooie, dramatische, tragische en heroische geschiedenis van het circuit.

Nog meer geheimen en spectaculaire illusies uit het populaire tv-programma MINDF*CK worden prijsgegeven! MIND-

De wereld snakt naar een bedrijfsleven dat zich over de grote vraagstukken van deze tijd ontfermt. Smit laat zien dat we daarvoor allemaal een grote draai moeten maken.

Het grote gevecht, Jeroen Smit € 24,99 Biografie van de nuchtere 22-jarige voetballer uit Arkel, die een historische transfer naar FC Barcelona maakte. Frenkie,

F*CK next level, Victor Mids € 24,95

Luca Caioli & Cyril Collot € 19,99

Zandvoort, André Hoogeboom € 19,99 Ga mee op een fascinerend avontuur door het lichaam, rijk aan informatie, onderhoudend en vol humor.

Afrikaanse filosofie voor een gelukkig leven beschreven door de kleindochter van Desmond Tutu. De lessen van Ubuntu, Mungi

Het lichaam, Bill Bryson € 29,99

Ngomane € 19,99

Present van Paagman 115

Ze begon met leren tassen en portemonnees onder de naam Fab. Vandaag de dag runt powervrouw Fabienne Chapot een enorme lifestyle-business onder haar eigen naam maar blijft altijd op zoek naar balans. ‘Ik wil alles geven voor mijn bedrijf, maar niet ten koste van mijn zoontje.’

Je was pas 25 toen je begon met ondernemen en had nog weinig ervaring. Hoe heb je het voor elkaar gekregen? ‘Al in de

‘Regel

goed Fabienne Chapot

het

voor jezelf, en al helemaal als

vrouw’ 116 Present van Paagman

eerste baan na mijn studie merkte ik dat ik heel rusteloos was; ik voelde een enorme ondernemingsdrive. In die tijd raakte ik op Bali onwijs geïnspireerd door de mooie dingen die de lokale ambachtslieden maakten. Ik besloot dat ik zelf iets ging opzetten. Het werden accessoires, die ik zelf ontwierp en op Bali liet maken. Met mijn eerste samples ben ik langs winkels gegaan om ze te verkopen. Grappig genoeg sloeg dat enorm aan! Ik was jong en had nog niet veel ervaring, maar wel een heel duidelijke visie en ambitie. Mensen reageerden daar heel positief op; ze gunden het me en vonden mijn plannen heel mooi. Misschien ook omdat je in die tijd nog niet zoveel jonge onderneemsters zag. Ik heb het gevoel dat het juist in mijn voordeel werkte dat ik jong en vrouw was.’

Je bedrijf is in dertien jaar enorm gegroeid en je productaanbod ook… ‘Ja, die combi-

natie van creatief en commercieel zijn is iets dat me heel erg aanspreekt. Vijf jaar na het begin voegde ik schoenen toe aan m’n col-

INTERVIEW ESTHER PORDON FOTOGRAFIE DUCO DE VRIES

lectie, in dezelfde stijl als de tassen en portemonnees die ik al maakte. En een paar jaar geleden waagde ik de grote stap om ook een kledingcollectie te ontwerpen. Dat was heel spannend, maar de reacties zijn echt boven verwachting goed! Die modelijn is een nog veel grotere business dan alles wat ik al deed.

Het is echt the next level.’

Naast fashion heb je jouw merk ook uitgebreid naar heel andere productgroepen.

Hoe gaat dat met elkaar samen? ‘Jaren ge-

leden begonnen we met een Back to school-lijn: kaftpapier, schriftjes en een agenda. Dat vond ik superleuk, want ik herinnerde me nog hoe ik als kind elk jaar m’n agenda als een soort bijbel beschouwde. Later kwamen er ook notitieboeken bij.

Een hele toffe toevoeging, want dat is iets wat ik zelf dagelijks gebruik.

Die jaarlijkse notitieboekenlijn hangt weer samen met de tablewearcollectie. Ik vind het heel grappig om te zien dat onze prints ook werken op borden, kommen en mokken. Ondanks dat we zoveel verschillende dingen maken, is er wel echt eenheid in alles wat we doen. Elk item dat we ontwerpen, van jurk tot notitieboek, komt vanuit dezelfde kernwaarden: positief, speels en uniek.’

POWERVROUW

Je runt een groot, succesvol bedrijf maar bent ook moeder. Hoe combineer je dat?

‘Eén van de moeilijkste dingen van ondernemen is voor mij het vinden van balans. Hoe zorg ik dat ik zonder schuldgevoel genoeg op kantoor en genoeg thuis ben? Ik zou willen dat er vijftig uur in een dag zaten. Mijn bedrijf groeit en ik heb een enorm verantwoordelijkheidsgevoel; ik wil alles geven. Maar niet ten koste van mijn zoontje, en ik vind m’n sociale leven ook heel belangrijk. Dus ben ik altijd aan het puzzelen hoe ik het er allemaal in krijg, en dat ik ook nog gezond blijf.’

‘Ik heb het gevoel dat het juist in mijn voordeel werkte dat ik jong en vrouw was’

Zie je jezelf als rolmodel voor jonge, ambitieuze vrouwen? ‘Ik heb nooit

bewust nagedacht over een voorbeeldrol, maar ik merk wel steeds meer dat ik dat ben of kan zijn. Als ik van jonge vrouwen hoor dat ik ze inspireer, geeft me dat een warm gevoel. Ik ben blij dat ik mensen kan inspireren om hun eigen pad te kiezen en hun dromen achterna te gaan. Dat stimuleer ik echt. Ik vind onafhankelijkheid héél belangrijk. Dat je zelf iets opbouwt en niet jezelf wegcijfert omdat je man vijf dagen aan het werk is. Mijn levensmotto is: regel het goed voor jezelf, en al helemaal als vrouw.

Niet in iemands schaduw staan, waarom zou je?’

Hoe kom je op de prints van je notitieboeken en servies? ‘Ik laat me eigenlijk altijd

door alles om me heen inspireren en verwerk dat in vrolijke, speelse prints met veel kleur.

In de zomer van 2017 hadden we voor het eerst een print met dieren: een cheeta die hakjes droeg haha! Dat sloeg zo aan, dat we dat zijn gaan uitbouwen. Dieren lenen zich perfect voor een print in onze stijl. Vorig jaar was de kreeft bijvoorbeeld een enorm succes.’

Fabienne Chapot producten zijn vanaf € 9,95 verkrijgbaar bij Paagman

Present van Paagman 117

BEAUTY &

brains Kwaliteit en écht contact bij Rob Peetoom

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE TESS FLUIT

ADVERTORIAL

Alweer anderhalf jaar geleden opende Rob Peetoom een nieuwe salon, “bij ons” op de Fred. Inmiddels zijn eigenaren Maikel en Sam en hun team niet meer weg te denken uit de buurt.

De allure van een internationale topsalon; de fijne en open sfeer van een lokale kapper. Mét oog voor detail en een enorme drive.

Beleving

Wanneer je binnen stapt in het statige hoekpand waar vroeger de Rabobank zat, voel je je al bijna een filmster. En dan moet je haar nog gedaan worden! De salon is modern ingericht en tot in de puntjes verzorgd. Bij Rob Peetoom kom je niet voor ‘zomaar’ een knipbeurt, hier kom je voor de beleving. Maikel: ‘Als je bij ons komt, weet je dat je kwaliteit krijgt. Niet alleen qua kapsel en haarverzorging, maar ook Nespresso-koffie en San Pellegrino-water bijvoorbeeld.’

Betrokkenheid

Voor Maikel is niet alleen de kwaliteit van de behandelingen belangrijk; oprecht contact en een goede sfeer creëren staan ook voorop. ‘Uiteraard is Rob Peetoom een grote, internationale salon maar ik vind het héél belangrijk om betrokken te zijn bij de buurt én dat iedereen in de salon zich goed voelt.

En daarmee bedoel ik zowel het personeel als de klanten.’ Een internationaal merk met een lokale aanpak dus? Maikel: ‘Ik haal heel veel voldoening uit dat stukje zorg voor de mensen in en rondom de salon. Samenwerken met andere Haagse ondernemers, steeds weer iets bedenken waar ik onze klanten mee kan verrassen. Als het lekker weer is haal ik voor iedereen een ijsje bij Luciano de buurman.’

Behandelingen

Zoals je van een luxe salon als Rob Peetoom kunt verwachten, zitten ze ook niet stil qua innovaties. Naast wassen, knippen en stylen/föhnen kun je in de salon op de Fred ook terecht voor INGEbrows en INGEbrows to Stay (semi-permanente make-up), facial waxing, visagie met make-up van ILIA en diverse hair spa treatments.

Maikel: ‘Gezond haar is de basis van een mooi kapsel. Met de Fusio Dose kunnen we het haar een diepgaande oppepper geven die zes tot acht wasbeurten zijn kracht behoudt. Nieuw is ook de Fusio Scrub, een behandeling voor alle hoofdhuidproblemen. Bijkomend voordeel: het geeft tot 75 procent meer volume.’ En als je deze feestdagen gegarandeerd een stralend kapsel wilt, ga je voor de nieuwe behandeling met K-Water. ‘Dat geeft je haar enorm veel glans! Daarmee steel je gegarandeerd de show.’

Wie: Maikel van der Valk Wat: Eigenaar Rob Peetoom Den Haag en Rotterdam (samen met Sam van der Meer) Waar: Frederik Hendriklaan 230 in Den Haag, tegenover Paagman Meer info: robpeetoom.nl

Present van Paagman 119

ZO

gefixt!

Tools die het leven net iets makkelijker en aangenamer maken; wie houdt er niet van? Met deze items ben je voorbereid op elke uitdaging, zelfs vroeg opstaan wordt een makkie.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

K

KNAP LAMPJE

De Mina LED-lamp mini van Lexon is een knap staaltje design én functionaliteit. De lamp kan zowel warm als koud ingesteld worden, is oplaadbaar via USB-C en kan zo’n zes uur branden op één laadbeurt. Hij is verkrijgbaar in meerdere stijlvolle kleuren, maar de roze is natuurlijk het meest Paagman.

Lexon Mina LED-lamp mini, roze € 33,-

Opgeruimd staat netjes KROKODILLENKLUS De Crocodile-serie van Pattex is nieuw, sterk en gemakkelijk in gebruik, perfect voor alle handige Harries! Binnen de lijn vind je supersterke duct-tape, snelle secondenlijm, krachtige houtlijm, handige alleslijm en extreem krachtige epoxy-lijm. Een oplossing voor elke reparatie-uitdaging in en om het huis. Pattex Crocodile-serie vanaf € 5,99

Anne Newton ging van koopkoningin, via een door Marie Kondo geïnspireerde militante weggooier, naar een meer relaxte hoe-houdik-het-netjesfreak. De middenweg die ze heeft omarmd, is het streven naar een opgeruimder leven. In haar boek vertelt ze over haar ‘reis’ en hoe je door afscheid te nemen van overbodige spullen en bewuste keuzes te maken, meer ruimte krijgt in je hoofd voor de dingen die echt gelukkig maken. Delete & geniet, Anna Newton € 22,99

Magisch brainstormen De Magic Chart Whiteboard van Legamaster is een elektrostatische folie dat je op praktisch elk oppervlak kunt plakken, direct te beschrijven is en makkelijk weer schoon te maken. Je rolt hem zo op dus waar je ook bent, je hebt altijd een schrijf-

120 Present van Paagman

oppervlak beschikbaar. Zelfs als er geen flip-over of whiteboard aanwezig is. Notitieblaadjes blijven er ook op plakken, wat dit de perfecte brainstorm-tool maakt! Legamaster Magic

Chart Whiteboard 60x80, wit € 25,81

SAMENSTELLING ESTHER PORDON

PLAKT PRIMA Deze mega-stick weegt 90 gram en is een limited edition ter ere van het 50-jarig jubileum van Pritt. Het is de kwaliteit van de vertrouwde Pritt-stick Original maar dan in jumboformaat!

Hij is gemaakt van negentig procent natuurlijke ingrediënten, is oplosmiddelvrij, uitwasbaar op 20 graden en veilig voor kinderen. Alles wat je van de Pritt-stick gewend bent, extra large.

Pritt jubileum-stick 90 gram € 5,49

CADEAUTIPS

Waking up in Miami Wakker worden alsof je in Miami bent, met dit wake-up light van Lexon. Het stijlvolle design heeft een ronde lamp die ‘s morgen aangaat als de opkomende zon.

Je kunt tevens uit zeven verschillende natuurgeluiden kiezen zodat je helemaal ontspannen en fris wakker wordt.

De combinatie van wit met hout maakt deze ‘wekker’ ook nog eens een mooi accessoire voor de slaapkamer.

Lexon Miami Sunrise wekker, wit-hout € 79,99

Automatisch lamineren BESPAAR 98% VAN JE TIJD!

De GBC Foton 30 van Acco is ‘s werelds eerste volledig automatische kantoorlamineermachine. Hij is eenvoudig en gemakkelijk in gebruik en perfect geschikt voor grote, dagelijkse lamineertaken tot A3-formaat.

Nooit meer gedoe met lamineerhoezen, dus je bespaart 98% van je tijd! Deze automatische lamineermachine maakt gebruik van een uniek filmcartridge-systeem dat snel en gemakkelijk te vervangen is, en wordt geleverd inclusief een 75 micron cartridge.

Acco GBC Foton 30, automatische lamineermachine € 885,-

Present van Paagman 121

VOETBAL

TEKST MENNO POT FOTPGRAFIE HANS HEUS VIA HOLLANDSE HOOGTE, JAN REINIER VAN DER VLIET (PORTRET AUKE KOK)

Auke Kok

Op

over zijn Johan Cruijff

eenzame hoogte tussen biografie

de mensen

Ga er maar aan staan: de biografie schrijven van de beroemdste Nederlander ooit, Johan Cruijff, de man over wie elke Nederlander een mening heeft en die altijd controverse opriep. Spannende opdracht. Auke Kok nam hem aan.

122 Present van Paagman

H

Het is een regenachtige dag in oktober. Auke Kok mag van zichzelf even naar buiten: even een interview doen, koffie plus uitsmijter in zijn buurtcafé in Amsterdam-Oost. Daarna weer schrijven. Nog tien dagen, dan moet het ei gelegd zijn: de biografie van Johan Cruijff (1947-2016). Drie jaar werk, waarvan een vol jaar schrijven.

‘Het is de klus van mijn leven. Spannend is het ook. In Nederland lopen miljoenen Cruijff-kenners rond. De meningen zijn vaak fel: aan de ene kant de gelovigen, aan de andere kant mensen die hem een vervelende betweter vonden. Ik hoor zelf tot geen van beide kampen. Kan ook niet, als biograaf.’

Koks werk is gebaseerd op talloze gesprekken met mensen die dichtbij het fenomeen stonden, bijzonder bronmateriaal, bestudering van ontelbaar veel uren beeldmateriaal, een paar eigen gesprekken tijdens Cruijffs leven. Hij wil iedereen aan boord houden die in het fenomeen uit Betondorp geïnteresseerd is: de gelovigen, de sceptici, de boekenlezers die ‘gewoon’ een mooie biografie willen lezen.

‘Het heeft allemaal nog veel meer tijd gekost dan ik vooraf dacht,’ zegt hij, terwijl Auke Kok toch aardig heeft leren inschatten wat het schrijven van een journalistieke biografie met zich meebrengt.

Hij schreef boeken over de beruchte oorlogsverrader Anton van der Waals (1995) en misdadiger Willem Holleeder (2011), reconstrueerde de verhalen van piratenzender Veronica (2007), het WK voetbal van 1974 (2004) en de Olympische Spelen van 1936 in Nazi-Duitsland (2016). Voor Tussen Godenzonen (2013) volgde hij een seizoen lang de spelers van Ajax, niet alleen als voetballers, maar ook als mensen.

124 Present van Paagman

Laten we de Grote Vraag maar stellen: heeft de monsterklus de biograaf nog tot een wezenlijk nieuw inzicht gebracht? Kok denkt na en besluit op de Grote Vraag een Groot Antwoord te geven.

‘Wat voor mij de grote conclusie was, is dat we hem eigenlijk altijd verkeerd hebben geïnterpreteerd. We zagen hem als een Amsterdamse straatjongen die zó goed kon voetballen dat hij een eigenwijze dwingeland werd, maar we moeten hem anders zien: als een hoogbegaafde. Een soort kunstenaar. Dat is eigenlijk het leidmotief van mijn boek geworden.’

Hij zegt het niet zomaar. Onder de bijzondere documenten die Kok mocht inzien, waren ook psychologische rapporten. In één ervan noteerde een psycholoog het woord ‘hoogbegaafd’.

‘Niet cognitief hoogbegaafd,’ zegt Kok, ‘maar voetbalhoogbegaafd. Het was hem al op jonge leeftijd duidelijk dat hij er eindeloos veel meer inzicht in had dan anderen. Als je dat als uitgangspunt neemt, kun je zijn karakter beter begrijpen: hij was hoogsensitief, verlegen, in veel opzichten een beetje eenzaam. Als het over voetbal ging, stond hij alleen: hij begreep wat anderen niet begrepen. Daarom was het ook onmogelijk hem in een structuur te dwingen.’

Dat hebben ze geweten: bij Ajax, maar bijvoorbeeld ook bij de KNVB, in de jaren negentig, toen het er even naar uitzag dat Cruijff bondscoach zou worden. ‘Ze werden stapelgek van hem. Hij kon toch wel terugfaxen of -bellen? Niet dus. Denk je dat Pablo Picasso zou terugbellen?

Johan was onbereikbaar. Hij las nooit iets en schreef ook niets op.’

Het verklaart waarom Cruijff in Barcelona eigenlijk beter op zijn plek was dan in Amsterdam: in de Nederlandse cultuur word je geacht je te schikken, iedereen is gelijk. In de

VOETBAL Latijnse cultuur in Catalonië had hij de uitzonderingspositie waarin hij gedijde. Er was begrip voor de voetbalkunstenaar die hij was, al wijst Kok erop dat Cruijffs visie óók gestoeld was op Hollandse doelmatigheid: hij hield van mooi, maar niet van tierlantijnen, het moest wel economisch zijn. ‘Het lekkere weer, het Latijnse leven, dat grote stadion, de aanbidding, het paste hem als een jas. Bij Ajax was hij fantastisch en won hij drie Europacups, maar zo rond 1974 was hij op zijn best. Zo goed als in Spanje, direct na het WK, is hij nooit meer geweest.’

De man had een ‘magisch zelfbeeld’, vertelde Cruijffs fiscalist en belangrijkste persoonlijke adviseur Harry van Mens aan de biograaf: hij zag zichzelf als iemand die in wat hij deed op eenzame hoogte stond. Zijn geduld om op voetbalgebied compromissen te sluiten, werd kleiner naarmate hij ouder werd. Zijn behoefte om iets goeds voor mensen te doen juist groter.

‘Cruijff was ook een gewone jongen uit Betondorp die oprecht vond dat hij er voor de mensen was: altijd aardig, altijd hartelijk, altijd beschikbaar.

Zijn vrouw Danny werd er gek van, hij joeg nooit eens iemand weg, had voor iedereen een vriendelijk woord. Dat is paradoxaal, maar ook weer messiaans: op eenzame hoogte tussen de mensen.’

Het moest állemaal in het boek: Cruijffs persoonlijkheid en privéleven, zijn voetbalsuccessen, maar ook de ruzies, de affaires. Conflicten hoorden bij Johan Cruijff als de bal bij de voetballer. ‘Daar zag ik als schrijver tegenop: die ruzies, de Adidasstrepen, de schoenen, de zwembadaffaire, de oorlog bij Ajax. Op die momenten werd het echt werk: ik ontkwam er niet aan. Ook niet aan de fluwelen revolutie bij Ajax, in de herfst van zijn leven.

Dat houd ik helder, maar vooral kort. Want al die botsingen met figuren als Steven ten Have… Wie wil het nou lezen? Zitting nemen in de Raad van Commissarissen bij Ajax, had hij achteraf niet moeten doen. Ik denk dat hij dat zelf ook vond. Een bestuurder als Hans Wijers die aan Johan Cruijff gaat vragen of hij de notulen gelezen heeft, zie je het voor je? Johan vond dat hij met zo iemand helemaal niets te bespreken had.’

Een Cruijff-gelovige is Auke Kok niet geworden tijdens het schrijven. Wat blijft, is de fasci-

‘We hebben Cruijff eigenlijk altijd verkeerd geïnterpreteerd’ natie: door de voetbalidealen van de beste voetballer die Nederland voortbracht en door de unieke, paradoxale persoonlijkheid die erachter school. ‘Toen Rinus Michels in 1988 Europees kampioen werd met Oranje en toen Ajax in 1995 de Champions League won, kon Cruijff niet oprecht blij zijn. Daarin was hij klein en niet genereus. Hij had een raar soort halsstarrigheid die hem soms onuitstaanbaar maakte, maar die onredelijkheid heeft toch ook gemaakt dat zijn visie kon beklijven: als hij mild en laconiek was geweest, had het minder indruk gemaakt. Zelfs voor zijn onhebbelijkheden kunnen we hem dankbaar zijn.’

Johan Cruijff.

De biografie, Auke Kok € 26,99

Schrijver en Ajacied Menno Pot interviewde niet alleen Auke Kok voor dit stuk in Present, hij schreef zelf ook een boek over voetbalseizoen 2018/2019: “het seizoen waarin Ajax zichzelf opnieuw uitvond.” In zijn boek reconstrueert Menno het succes en legt uit dat het verschillende vaders heeft, van Johan Cruijff tot Peter Bosz en van Marc Overmars tot Appie Nouri. Het nieuwe

Ajax, Menno Pot € 16,99

Present van Paagman 125

8

Ça, c’est toi Wees gewoon jezelf

9

7 1

2 10

3 6 11 13

4

126 Present van Paagman

5

12

FOTOGRAFIE MICHIEL SPIJKERS STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

14

15

Omdat je nu eenmaal wel eens items tegenkomt die voor jouw persoonlijkheid gemaakt lijken te zijn.

17

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

18

16

19

1. Etui, Pip studio € 14,95 2. Agenda 2020, Pimpelmees € 14,95 3. A5 notitieboek, Pimpelmees € 9,95 4. Juwelendoosje, RICE € 9,90 5. Taco-sokken, DOIY € 12,95 6. Vaas porselein, RICE € 34,50 7. Bulletjournal, RICE € 13,50 8. Kerstboomhanger, Kingspoint € 2,50 9. Lama-knuffel, Happy Horse € 12,99 10. Cadeaulint, Stewo € 2,95 11. Sieradenschaaltje OUI, RICE € 11,90 12. Mino L bluetooth-speaker, Lexon € 59,95 13. Geurstokjes, RICE € 14,90 14. Etui, Tinne + Mia € 18,95 15. A5 notitieboek, Tinne + Mia € 12,95 16. Nachtlamp Fabian, Flow € 29,95 17. Letterreep wit met pepernoot, Tony Chocolonely € 4,30 18. Letterreep karamel zeezout, Tony Chocolonely € 4,30 19. Juwelendoosje, RICE € 9,90

Present van Paagman 127

VEEL DRUK DIKKE LIJNEN

VILTSTIFTEN MET PENSEELPUNT VOOR BEGINNERS EN GEVORDERDEN

WEINIG DRUK DUNNE LIJNEN

Verandering van spijs doet eten

K ken 130 Hoe ‘Vieze Fur’ viraal ging als ‘Lekker Fred’ 135 Cadeautips voor chefs van elk niveau 136 Ronald Giphart over warm bier 137 Drie recepten voor een heerlijk vega-kerstmenu

Present van Paagman 129

Koken met

rappers Hoe ‘Vieze Fur’ viraal ging als Lekker Fred

INTERVIEW ESTHER PORDON FOTOGRAFIE ELZA JO TRATLEHNER

Waarschijnlijk ken je hem beter als Vieze Freddy of Vjeze Fur van de Jeugd van Tegenwoordig. Sinds anderhalf jaar verwerft Freddy Tratlehner echter ook faam als Lekker Fred.

Want wat blijkt? Deze muzikant (en eigenlijk ook kunstenaar) kan ook nog eens heel lekker koken. ijn Inst r oo fil jes werden een hit waardoor nu zijn eerste kookboek Lekker Fred in de winkel ligt.

Zeg, hoe rolt een rapper in de wereld van het koken? ‘Dingen gebeuren gewoon bij mij. Als ik

iets leuk vind dan ga ik ervoor. Ik heb eigenlijk m’n hele leven al gekookt, groeide op in een huis waar papa en mama flink kookten. Mijn vader komt uit Oostenrijk, kookte jarenlang in Italië in diverse restaurants en was daarna in Nederland bedrijfsleider bij een restaurant in Amsterdam. En m’n moeder heeft in een slagerij gewerkt, dus ja… Er werd gewoon lekker gekookt bij mij thuis.’

Maar het was niet je eerste carrièrekeuze.

‘Eigenlijk ben ik kunstenaar; ik ben afgestudeerd aan de Rietveld Academie. Het muzikantschap is eigenlijk ook iets waar ik ben ingerold. Dat ging heel lang heel goed met de Jeugd van Tegenwoordig, maar toen ik tweeëneenhalf jaar geleden stopte met drinken, ging ik ook nadenken. Ik voelde dat er meer in mij zat. Ik wilde weer kunst maken. Dat ben ik toen als een gek gaan doen, maar ik realiseerde me dat ik een platform nodig had om mijn kunst te promoten. Ik ontdekte dat je daar tegenwoordig Instagram voor nodig hebt.’

Daarvoor zat je nog niet op Instagram? ‘Nee, ik was best wel een digibeet voor dit alles. Ik had wel een account, maar met slechts één foto ofzo.

Dus ging ik me verdiepen in hoe het werkt, welke

KOOKTALENT

mensen een groot bereik hadden en waarom. Ik ben naar een Instagrambedrijf gestapt en samen zijn we gaan kijken wat voor content bij mij past. Wat vond ik leuk? Nou, koken dus. Toen hebben we die filmpjes bedacht.’

Dus je ging eigenlijk aan de gang met Instagram om je kunst te promoten… ‘Zo gaat dat dus bij mij, de

dingen gebeuren. Mijn eerste Lekker Fred-filmpjes kwamen zo’n anderhalf jaar geleden online en die gingen – daar hebben ze een term voor – viraal. Ik mocht al vrij snel aanschuiven in een praatprogramma op tv, en toen ging het heel hard. Op een gegeven moment kwamen de volgers er met duizenden per dag bij. Ik wist wel dat het moest kunnen werken, er zat ook echt een plan achter, maar ik had niet verwacht dat het zó snel zou gaan.’

Waarom denk je dat het zo aanslaat? ‘Wat je ziet is echt, het is an-

ders dan anderen. En ik vind het gewoon heel leuk om te maken, vooral dat het zo vrij is. Ik vind de filmpjes zelf ook leuk, soms ga ik stuk om m’n eigen dingetjes. Dan lig ik op de bank te lachen, vraagt m’n vrouw “wat is er zo grappig?” En dan laat ik gewoon mezelf zien. Ik vind het hilarisch.’

‘Ik vind de filmpjes zelf ook leuk, soms ga ik stuk om m’n eigen dingetjes’ Present van Paagman 131

Dan heb je vast ook veel geleerd van je kooksessie met Janny van der Heijden? ‘Janny is ook

In je filmpjes kook je vaak met anderen, van BN’ers tot beroemde chefs. Welke BN’er kon nog wel een kookles gebruiken? ‘Nielson

was echt een ramp. Hij hakte bijna zijn vinger eraf. Ik moest ook echt een beetje rustig doen en niet teveel grappen maken, anders ging het fout.

Maar het was wel echt heel gezellig, ik vind Nielson heel tof. Ik hoop dat hij wat heeft opgestoken van onze kooksessie.’

En welke samenwerking vond je het meest speciaal? ‘Werken

met Ron Blaauw vond ik heel leuk!

Omdat hij ook van geintjes houdt, maar toch ook een serieuze kok is, een horeca-icoon. Echt een legend. En natuurlijk meesterbanketbakker Cees Holtkamp. Die man heeft zóveel kennis en is een enorme pietje precies.

Hij vindt alles simpel. Die taarten die ze bakken bij Holtkamp, vindt hij dus ook simpel. Hij zei tegen mij (imiteert de stem van Cees Holtkamp): “Fred, wat wij doen bij Holtkamp: het is heel simpel, maar het is goed gedaan en gewoon lekker.” En dan denk ik jajajaja… Ik ben natuurlijk ook helemaal niet goed in banketbakken. In de patisserie moet je alles afwegen en moet alles een specifieke temperatuur hebben. Ik ben meer van gewoon kijken en proeven tussendoor.’

132 Present van Paagman

al zo’n legende, die vrouw heeft ruim 60 kookboeken geschreven! Het mooie aan haar is dat ze heel geduldig is. Waar ik echt het bloed onder Cees z’n nagels vandaan kon halen omdat hij niet snapte hóe ik zo kon koken, was Janny juist heel geduldig met mij. Toen zij weg was, dacht ik echt: wat was het leuk met haar!’

In je filmpjes komen regelmatig jouw eigen termen voor, zoals mayomenaise en chocomelade.

Schrijf je je recepten ook zo? ‘In mijn boek vind

je bij elk recept een verhaaltje: verhaaltjes uit mijn jeugd, leuke vakantie-anekdotes, verhalen over de ingrediënten of met een historische waarde. En ja, het staat ook wel vol met mijn eigen termen, maar op een leesbare manier. Ik heb het boek eigenlijk zo gemaakt dat het leuk is voor mensen die van koken houden, maar ook leuk voor mensen die net beginnen. Als je dan voor de eerste keer een recept gaat proberen moet je er lol in hebben. Dat was de gedachte toen ik de recepten schreef. Ze zijn natuurlijk duidelijk, maar wel op zo’n manier geschreven dat je mij in je hoofd hoort praten als je aan het koken bent. Dat je het leest en denkt: huh?

Staat er nou mayomenaise? Oh ja, natuurlijk staat dat er, het is Fred. I like to get into the people’s heads.’

Wat eet je zelf het liefst? ‘Ik vind schaal- en schelpdieren heel fijn, liefst van dichtbij. Dan zijn ze het verst, en dat is ook de duurzaamste keuze.

Daar was ik voorheen nog niet zo mee bezig, maar ik ben me er nu wel in aan het verdiepen. Ik ben me nu bewuster van de gevolgen voor het milieu, en kook nu ook af en toe veganistisch. Maar

‘Ik was druk bezig met m’n kunst tot ik een Franse omelet ging maken en dat ineens als een speer ging’

KOOKTALENT

ik ben nog erg zoekende naar hoe ik écht lekker vegan kan koken, daarvoor moet ik nog even wat dieper in de materie duiken. Laatst was ik in een restaurant waar ik een hele lekkere milkshake had op basis van amandelmelk met kokosslagroom en actief houtskool. Dat vind ik dus heel spannend, en ik houd van spannend eten. Normaliter als je een hele milkshake drinkt bij een grote fastfoodketen, voel je dat daarna. Je krijgt een sugar rush, het gaat naar je buik en daarna voel je je bluhh. Maar dat heb je niet als je vegan eet. Dus mijn streven is wel om een paar dagen per week vegan te gaan koken, zodra het wat meer in mijn kook-arm zit.’

Naast dit kookboek en je Insta-video’s, heb je ook al eens een aflevering gemaakt voor televisie. Hoe groot zijn je kook-ambities? ‘We heb-

ben inderdaad één aflevering Lekker Fred in het land gemaakt en dat was best wel een succes, maar de VPRO had op voorhand al besloten dat het daarbij zou blijven. Omdat ze het niet echt konden plaatsen denk ik. Dus ik ben nu met andere productiehuizen aan het praten, waar hopelijk wat uit komt. Ik zou het heel leuk vinden om meer afleveringen voor tv te maken!’

En komt er ooit een Lekker Fred-restaurant misschien? ‘Dat zou wel heel leuk zijn hè?! Ik vind het

in ieder geval superleuk om dit te doen en laat me lekker meevoeren op de fijne energie die nu achter Lekker Fred zit. Eens zien hoe ver het gaat. Ik heb ook zeker nog de ambitie om meer met mijn kunst te doen. Daar was ik dus al heel druk mee bezig in m’n atelier, totdat ik een Franse omelet ging maken en dat ineens als een speer ging…’

Freddy’s jeugd zit vol fantastische, culinaire herinneringen.

Van paling roken met zijn opa tot mayomenaise stampen met zijn zus. In Lekker Fred deelt hij zijn helende recepten, vergezeld door deze herinneringen en andere verhalen. Uiteraard op zíjn manier verteld.

Freddy: ‘Dit is een boek voor jou.

De moderne mens, de klassieke mens, hij die zich eens wil uitsloven voor zijn vriendinnen, zij die zichzelf eens lekker wil verwennen. Ga mee op zoektocht naar je culinaire zelf. Thuiskomen was nog nooit zo lekker.’

Lekker Fred, Freddy Tratlehner € 25,Toeval of niet, rappers die koken lijkt een trend te worden. Naast het boek van Freddy, kun je ook met deze stoere heren de keuken in:

Donnie’s kookboek, Rapper Donnie € 17,99

From crook to cook, Snoop Dogg € 25,95

Present van Paagman 133

Promotieperiode: 1.10.2019 - 29.02.2020*

JOUW

RECEPT VOOR ORGANISATIE

INGREDIËNTEN: GEPATENTEERD 180°-MECHANIEK 20% SNELLER OPBERGEN

WAAR GENOT IN 4 STAPPEN

5 JAAR GARANTIE

1

50% GROTERE OPENING

Koop 5 of 50 Leitz ordners. Actie is geldig op alle Leitz ordners.

2 Registreer je via www.leitz.com/recipe en kies je cadeau.

3 Upload of stuur ons een kopie van de aankoopfactuur.

4 Wij sturen je jouw cadeau toe binnen 6 tot 8 weken.

of CADEAU 1 Nobo Glas flipover, t.w.v. €16,50, bij aankoop van 5 Leitz ordners.

KOOP & ONTVANG

Meer info? Ga naar www.leitz.com/recipe

*Cadeaus kunnen aangevraagd worden tot en met 31.03.2020

CADEAU 2 Joseph Joseph Nest™ Glazen Ovenschalen plus Joseph Joseph GoEat™ Bestekset OF Joseph Joseph Index Snijplankenset t.w.v. €65,-, bij aankoop van 50 Leitz ordners.

Goed op

SMAAK

Of je nou voor eenvoudig of uitgebreid gaat, en een buitenlandse of lokale specialiteit op tafel wilt toveren: met deze kookboeken kun je alle kanten op.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Weer 70 nieuwe gerechten met slechts vier ingrediënten, low-carb en met focus op het ketogeen dieet. Nog eenvoudiger 2,

Pascale Naessens € 25,99

Aan de hand van duidelijke, stapsgewijze instructies, foto’s en how-to’s laat Julius Jaspers zien hoe je de allerlekkerste stoofgerechten maakt.

Stoofbijbel, Julius Jaspers € 31,99

Simply Ottolenghi Eenvoud? Het lijkt onwaarschijnlijk bij een kookboek van Yotam Ottolenghi, maar het is heus!

Simpel staat namelijk vol met eenvoudig te bereiden gerechten, zonder af te doen aan de typische Ottolenghi-smaak of verrassing.

Van avocadoboter op toast met tomatensalsa, heerlijke safraanmosterdscones met cheddar en piccalilly tot een bevroren munt-en-pistache-chocoladecake.

Simpel, Yotam Ottolenghi € 29,99

SAMENSTELLING ESTHER PORDON

Maak stoere, eigenzinnige en lekkere desserts met deze recepten van chef-patissier Jurgen Koens.

PATISSERIE OM TE COMBINEREN

Copy pastry, Jurgen Koens € 32,50

JURGEN KOENS SWEET DESIGNER

RECEPT VOOR SUCCES Een avond met vrienden aan tafel. Heel leuk en toch ook ietwat stressvol: er moet een menu verzonnen én gekookt worden. En da’s nog niet zo makkelijk. Maar Maison Mari biedt uitkomst! In dit boek lees je alles over het samenstellen van een goed menu, inclusief 54 uitgebreide menu’s voor alleseters, geheelonthouders, veganeusjes, carnivoren, culi’s en normale mensen.

Maison Mari, Mari Maris € 39,99

Modern Indonesisch In Nederland kennen we vooral de Indische keuken, terwijl de Indonesische keuken veel meer in zich heeft.

En met al zijn aromatische planten en specerijen knalt hij van de smaken: diepzuur van tamarinde, gedurfde hartigheid van trassi, boterige pandan, geurig citroengras, weelderige kokos, peperige laos. Indorock herdefinieert de Indonesische keuken en steekt ’m in een nieuwe jas. Verwacht geen ingewikkelde fusion, maar verrassende nieuwe combinaties met het vertrouwde comfort food. Indorock, Vanja van der Leeden € 34,99

Present van Paagman 135

COLUMN

FOTOGRAFIE STEPHAN VANFLETEREN

LEKKER WARM BIER Ronald Giphart

bierbrouwen is hot; er zijn in Nederland inmiddels honderden zelfstandige brouwerijtjes en vele consumenten hebben zich de afgelopen jaren laten begeesteren door de smaak van eerlijk gebrouwen bier.

We associëren bier met fris en sprankelend, maar in vroegere tijden was het — met name rond kerst — ook heel gangan het begin van de jaren baar om bier warm te drinken, net als bijnegentig gaan ze na een voorbeeld glühwein. In Friesland (daar heet het bezoek aan Florida als ‘boerenkoffie’) en Groningen (‘haitbier’) bestaat hobby bierbrouwen op het nog steeds, maar in onze contreien dak van hun studentenhuis, waarna VOOR hetisgebruik het verdwenen. Kostelijke zonde, want de hun bieren zo populair worden DIT BOEK drank is niet te versmaden. dat ze in een Utrechtse werfHet recept is heel eenvoudig. Doe drie kelder een heus brouweHEB IK VEEL flesjes oud bruin of donker bier in een rijtje beginnen.

BROUWERIJEN pan met wat pijpkaneel, kruidnaVijfentwintig jaar BEZOCHT EN ZELF gels en citroenrasp. Verwarm dit, later trekken ze zich maar laat het niet koken. Klop een een weekend lang MET CRAFT volle hand suiker op met twee eieren terug in een jachthut BREWERS BIER tot het schuimt en voeg dit bij het bier. in Duitsland, omdat ze GEBROUWEN Roer goed door en giet er nog een scheut de week erop voor veel geld brandewijn bij. Een heerlijk warm bier voor hun bedrijf gaan verkopen. een winterse avond met een goed boek.

Wandelend door het bos reflecteren ze over hun vriendschap en het leven. Waren ze vrienden omdat ze een bierbrouwerij hadden, of hadden In een virtuoze stijl en in een bijzonder meeslepend wij-perspectief ze een bierbrouwerij om de vriendneemt Ronald Giphart ons schap? mee in zes met elkaar Uiteraard heb ik voor mijn boek veel verweven levens. Alle tijd is research gedaan, en dan bedoel ik niet een uiterst giphartiaanse, alleen dat ik veel bier heb gedronken, vitale roman over ambitie, maar ook dat ik veel brouwerijen heb vriendschap en liefde. bezocht en zelf met zogenaamde craft Alle tijd € 24,99 brewers bier heb gebrouwen. Zelf

Dit najaar verscheen mijn tiende roman Alle tijd, een boek waaraan ik lang heb gewerkt. Mijn verhaal gaat over zes jongens die elkaar in hun studententijd leren kennen en een echte vriendenclub vormen.

A

136 Present van Paagman

RECEPTUUR NAJAT KAANACHE, JAMIE OLIVER, DONNA HAY

RECEPTEN

Kerst vlees 3 recepten voor een

heerlijk vega-kerstmenu

zonder

De tijden dat er bij elke gelegenheid een stuk vlees op tafel kwam, zijn voorbij. Een kerstdiner zónder kan minsten zo lekker zijn! Geloof ons: van deze gerechten geniet je ook als je geen vegetariër bent.

Present van Paagman 137

RECEPTEN

Voor

Citrus-bietensalade Voor 4+ personen 3 middelgrote rode bieten 4 wortels 4 grapefruits 2 citroenen 2 sinaasappels 1 limoen 4 el olijfolie 2 el honing 2 el appelazijn (zee)zout naar smaak ½ el witte peper optioneel: rucola, pistache- en walnoten

Najat: ‘Citrus stimuleert de smaakpapillen en bieten zitten vol ijzer: deze magische Marokkaanse salade zet je op scherp. Ik houd niet van in water gekookte bieten, dus verpak ik ze in folie en rooster ze in de oven, gewoon zo, zonder iets erbij. In Fès brengen we ze naar de lokale bakoven en dat geeft de groente de speciale smaak van de medina.’

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

138 Present van Paagman

Verwarm de oven voor op 180 °C. Verpak de bieten in aluminiumfolie en doe dan meteen hetzelfde met de wortels.

Leg wortels en bieten in de oven. Rooster de wortels 20 minuten. Laat de bieten nog 1 uur bakken, of tot ze gaar zijn. Haal ze uit de oven, pak ze uit en laat afkoelen.

Snijd met een heel scherp mes de schil van alle citrusvruchten.

Snijd de partjes los boven een kom en verwijder de witte vliesjes. Vang het sap zoveel mogelijk op zodat je het kunt gebruiken voor de dressing.

Pel de bieten en snijd ze in plakjes of blokjes.

Maak in een kommetje een dressing van het opgevangen citrussap met de olijfolie, honing, appelazijn, zout en peper.

Leg de wortels, biet en citruspartjes op een groot bord of platte schaal. Garneer naar wens met rucola, pistache- en/of walnoten. Serveer met de vinaigrette en geniet.

Marokkaans koken leer je pas echt met dit kookboek van Najat Kaanache.

Koken met natuurlijke ingrediënten, maar wél met sterallures.

NAJAT, Najat Kaanache € 34,99

140 Present van Paagman

RECEPTEN

Cottage pie Hoofd

uit de moestuin

Voor 6-8 personen 10 g gedroogd eekhoorntjesbrood 2 grote preien 3 wortels 500 g knolraap 500 g knolselderij 3 takjes verse rozemarijn 1 tl komijnzaad 2 kg aardappels 40 g boter 1 scheutje halfvolle melk 1 ui 1 tl Marmite 3 el tomatenpuree 1 blik (400 g) groene linzen olijfolie

1.

2.

Verwarm de oven voor tot 190 °C/gasovenstand 5.

Doe het eekhoorntjesbrood met 600 ml kokend water in een blender.

3. Maak de preien schoon en snijd ze in 2 cm brede ringen. Schil de wortels, knolraap en knolselderij, en snijd ze in ongeveer even grote stukjes.

4. Schenk 2 eetlepels olie in een grote, zware ovenbestendige braadpan op matig vuur, ris er de rozemarijn bij. Bak de naaldjes 1 minuut, om ze lekker krokant te maken, en schep ze met een schuimspaan op een bord.

5. Doe het komijnzaad en de gesneden groenten in de pan, voeg een snuf zeezout en zwarte peper toe en blijf 30 minuten regelmatig roeren.

6. Schil intussen de aardappels, snijd ze in grove stukken, kook ze 15 minuten in een pan gezouten kokend water, of tot ze gaar zijn, en laat ze goed uitlekken.

7. Stamp ze met de boter en melk tot puree, en voeg naar smaak zeezout en zwarte peper toe.

8. Snijd de ui in kwarten, doe de partjes met de Marmite en tomatenpuree bij het eekhoorntjesbrood in de blender, en maal alles fijn.

9. Giet het mengsel in de pan met groenten en blijf 20 minuten regelmatig roeren en over de bodem schrapen, of tot het mengsel mooi donker en gekaramelliseerd is.

10. Doe de linzen (met vocht en al) erbij, breng aan de kook en voeg naar smaak zeezout en zwarte peper toe.

11. Verdeel de aardappelpuree over de groente en zet de pan 30 minuten in de oven, of tot de bovenkant licht goudbruin is en aan de rand pruttelt.

12. Strooi er de krokant gebakken rozemarijn op.

Jamie Oliver wil jou ervan overtuigen dat groenten heerlijk en vullend zijn, en dat je met al dat heerlijks op je bord het vlees echt niet mist. De gerechten in dit boek knallen van kleur én smaak!

Veg, Jamie Oliver € 29,99

RECEPTEN

Zachte karamel Na

met gezouten pinda’s

Voor zo’n 50 stuks 420 g gezouten pinda’s 1,1 kg kristalsuiker 11/8 liter single cream (koksroom) 350 g golden syrup 100 g ongezouten boter, in blokjes

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Tip

Bekleed een ondiepe bakvorm van 20x30 cm met bakpapier.

Bestrooi de bodem met de helft van de pinda’s en zet apart.

Zet de suiker, room, golden syrup en boter in een grote sauspan op hoog vuur en roer met een metalen lepel tot de boter en suiker zijn gesmolten.

Temper het vuur tot matig en verwarm al roerend 20−25 minuten of tot een suikerthermometer 122 °C aangeeft.

Werk nu snel. Schenk de karamel in de vorm en strooi er voorzichtig de resterende 210 g pinda’s over.

Laat 3−4 uur volledig afkoelen op kamertemperatuur.

Zet 25−30 minuten in de koelkast of tot de karamel is opgestijfd.

Stort op een snijplank en snijd de plak met een groot scherp mes in stukjes*.

Wikkel elke karamel in bruin vetvrij papier en draai de uiteinden dicht. Bewaar in de koelkast en laat voor gebruik op kamertemperatuur komen. *Als de karamel te zacht wordt om te snijden, zet je hem nog 5 minuten in de koelkast.

De in papier verpakte karamels zijn 2 weken houdbaar in de koelkast.

142 Present van Paagman

Koken met kerst is soms een grote uitdaging. Daarom laat Donna Hay je in stap-voor-stapfotografie zien hoe je je gerecht kunt voorbereiden, en geeft ze tijdbesparende trucjes en tips voor de beste planning.

Kerst - het kookboek, Donna Hay € 24,99

Present van Paagman 143

De lekkerste kookboeken om te krijgen!

Het ideale cadeautje voor in de schoen of sok van € 10

Strooigoed € 10,95

Hamburgers uit het atelier van Big Fernand € 9,95

Quiche & Hartige taart € 9,95

Voor het verlanglijstje van € 15 - € 20

The Curry Guy € 20,95

Vegarabia van € 30,95 voor € 20,00

Wijnkenner word je zo van € 23,50 voor € 15,00

Mooie kookboeken waar je uit blijft koken van € 25 - € 30

Provence € 25,95

Basisboek Indonesisch € 30,95

GOOD COOK

Bazaar € 25,95

T HIS IS C A E SA R Dagentree

29,95

¤ 22,50* + extra voordelen bij inschrijven*

* tegen inlevering van deze advertentie, prijs geldt per persoon voor maximaal 2 personen, geldig t/m 30-06 2020

Mauritskade 10 Den Haag 070 - 82 09 910 www.caesar-denhaag.nl

Hallo nijntje, nina en boris handmade Wat doen jullie aan vandaag?

Het naspelen van verhalen stimuleert de cognitieve ontwikkeling van kinderen en prikkelt de fantasie. Door het wisselen van outfits kunnen kinderen zich nog beter inleven in de vele rollen van nijntje, nina en boris. Zowel meisjes als jongens!

Illustrations Dick Bruna © Mercis bv, 1953 – 2019, www.miffy.com

Best Doll Award, Platinum: Loved by Children 2018 Best Toy Awards, Silver: Junior Design Award 2016 - toys 3-5, European Product Design Award 2017 - toys 3-6, European Product Design Award 2017 - handmade toy

www.just-dutch.com facebook: nijntjehandmade/ instagram: justdutch_/

©