Present van Paagman #2

Present van Paagman

Pre sent

Kerst

BBQ

uizen met Jord Alth

van Paagman Nr. 2 -Winter 2018/2019

JEAN-PIERRE GEELEN OVER OBAMANIA

Jimmy Nelson

aarde

Nr.2 Winter 2018/2019

“WE ZIJN HET CONTACT MET DE

KWIJT”

o.a.

Interviews met

HERMAN VAN VEEN PAOLO GIORDANO TONKE DRAGT MURAT ISIK SERGIO HERMAN TEUN VAN DE KEUKEN JANNEKE VREUGDENHIL & YVETTE VAN BOVEN

224 x CADEAU INSPIRATIE

Trend

MINIMALISME

Minder spullen, minder uitgeven, minder online

Adv Paagman.qxp_Opmaak 1 21-09-18 11:35 Pagina 5

Van Gogh Museum Editions Vincent’s schetsboeken en meer…

Nuenen 1884–1885

Nuenen, Antwerp, Paris 1885–1886

Paris 1886

Auvers-sur-Oise 1890

De vier enige overgebleven schetsboeken van Vincent van Gogh, in het bezit van het Van Gogh Museum, zullen vanwege hun kwetsbaarheid niet meer in het openbaar getoond worden.

Om het publiek toch toegang te verschaffen tot deze unieke schetsboeken, drie cahiers, enkele losse schetsen en een brief, uit de periode 1884-1890, worden ze eenmalig als facsimile’s in een gelimiteerde oplage van 1000 exemplaren uitgegeven.

Voorintekeningprijs ¤ 4.950 tot 15 november 2018, daarna ¤ 5.750

Dichterbij Van Gogh kun je niet komen.

Het geheel wordt geleverd in een walnoten kubus: 35 µ 35 µ 35 cm op een stalen onderstel.

De totale hoogte is 87, 5 cm

© Gerrit Schreurs Fotografie

About Paard 8 december

Paard is one of the biggest music venue’s in The Hague. It offers a wide range of concerts; pop, rock, hip hop, jazz, blues, Americana, world and classical music. artists such as Florence and the Machine, Editors, Paul Weller, Jonathan Jeremiah, Blof, De Dijk), Armin van Buuren and Modeselektor visited Paard in the past few years. This enumeration is only just the tip of the iceberg. For with an average of five concerts a week and club nights every weekend, Paard proves to be the musical hotspot in The Hague, whether it is for a legendary concert or a vivacious night out.

Residentie Orkest ft. Tim Kliphuis 15 december

TIM AKKERMAN SINGS THE BOSS 22 december

GARE DU NORD 31 december

NYE: VIVA LAS VEGAS

With more than 203.000 visitors, 2017 was PAARD’s most successful year in its 45 years of history. That does not mean the venue will just sit around and watch what 2017 has got in store. On the contrary. ‘This is the moment to develop even further’, explains director Majel Blonden, ‘We took a closer look at Paard with design bureau Fabrique and spoke to our visitors. A completely new vision and a corresponding new image is the result of this effort.’

PRINSEGRACHT 12 THe Hague www.paard.nl

AN EVENING WITH JUDY COLLINS 26 januari

ALISON MOYET PAARD.NL

3 februari

WELCOME TO THE MUSIC

Paard has got some tales to tell. For many years a girl’s school hid behind the walls of Prinsegracht 12, before it turned into a youth center back in 1972.

Soon after its opening, more and more artists and bands found their way to Paard and legendary names such as Prince, Pearl Jam and Nirvana paid its stages a visit. In 2003, the building got renovated and modernized by the renowned Dutch architect, Rem Koolhaas. Nowadays, the venue has two concert halls, a foyer and the Paardcafé, the favourite hang out for both locals and visitors of the city. In the ThIS year, Paard has got quite a few renowned artists on the bill: Ilse de Lange, Level 42, Doe Maar, Kensington, Wende, Joep Beving, Miss Montreal., BillY OCEAN, FATOUMA DIAWARA and Residentie Orkest.

16 JANUARI

Benjamin Herman’s Bughouse 7 februari

FATOUMATA DIAWARA 25 maart

BILLY OCEAN 15 april

PAUL YOUNG 30 mei

JOY DIVISION UNDERCOVER

t

Ik ben voetbal van sterspeler Zlatan Ibrahimović is een luxe cadeauboek, rijkelijk voorzien van fotomateriaal, dat de hele carrière beslaat van de topscoorder aller tijden van het Zweedse nationale elftal.

s

eExX

SsIiEeF U u L l f Cc

l iA gN

MéÉtT Ee m V A v G N a IT Uuitg EERrD deEeEn e N e IG E e d GEgSesigUnMM mEeRrD m u GEgN enFOoTtO f o

BeI Je P aM nAm AG

www.amboanthos.nl

€ 39,99 (na 1 januari 2019 € 45,-) | 384 blz.

COLOFON Present is een moment voor jezelf; een cadeautje van Paagman.

Hoofdredacteur Esther Pordon Redactie Tess van der Zwet en Judith van Ankeren Art Director TKCD - Tessa Koudijs Vormgeving TKCD – Tessa Koudijs en Imke Horvers Fotografie katerncovers Michiel Spijkers

MAXimize your performance

Aan dit nummer werkten mee: Maria Christensen, Jean-Pierre Geelen, Fleur Jurgens, Lyndsey Houghton, Sigriet Kingma, Agnes Loonstra, Tommie Niessen, Bianca Olijerhoek, Marike van Pagée, Roeltje van de Sande Bakhuijzen, Esther van der Wallen, Pieter Waterdrinker, Geert van Zandbrink Managing Director Fabian & Nadine Paagman Marketing & Communicatie Paula van Kempen Britt op de Laak Sannah Lasqad Pascal Janssen Sales Robert Conijn André van Raam Uitgever Smith Communicatie www.smith-communicatie.nl info@smith-communicatie.nl Drukkerij Altavia Sumis Cover Fotograaf: Jimmy Nelson Present is een idee van Paagman Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl www.paagman.nl 088 338 38 38

WWW.MAXHEALTHCLUB.NL KLATTEWEG 109 • 2597 KA DEN HAAG • 070  3549328 INFO@MAXHEALTHCLUB.NL

De in Present vermelde prijzen en data zijn onder voorbehoud van prijswijzigingen, typ- en drukfouten. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Paagman worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, op welke wijze dan ook.

FOTOGRAFIE RAY MAX

HET VERSCHIL

VOORWOORD

Hoe maak je nog het verschil in een wereld vol overvloed? Hoe word je nog geraakt wanneer alles en iedereen binnen handbereik (duimbereik!) is? Het is één van de dilemma’s waar we in onze eerste-wereld-altijdonline-maatschappij dagelijks mee worstelen.

Juist in die oceaan van oneindigheid, is er voor Paagman als familiebedrijf en boekhandel een rol van betekenis weggelegd. Om u wegwijs te maken en te begeleiden naar dat ene verhaal dat u kan inspireren. Om veelheid te bestrijden met kwaliteit. Om datgene waar wij voor staan en waar we in geloven, persoonlijk tot uiting te brengen in onze dienstverlening aan u. Om u te verrassen, te inspireren en te verwonderen. Zo maken we het verschil en zijn we het baken waar u áltijd op kunt vertrouwen.

2018 was voor Paagman een geweldig bijzonder jaar: we spreidden onze vleugels uit naar Delft, vernieuwden ons café-restaurant in Den Haag en verwelkomden tientallen nieuwe collega’s binnen ‘onze familie’. Dat alles was onmogelijk geweest zonder uw niet-aflatende trouw. Om u hiervoor te bedanken, delen we graag de tweede editie van ons feestdagenmagazine Present met u. We hopen dat de interviews met onder andere fotograaf Jimmy Nelson (blz. 54), Librisliteratuurprijs-winnaar Murat Isik (blz. 34) en alleskunner Herman van Veen (blz. 24), de cadeautips, recepten (blz. 137), wereldse foto’s en andere artikelen u net zo inspireren als ons.

Namens iedereen bij Paagman de allerbeste wensen voor het nieuwe jaar - proost!

Nadine & Fabian Paagman

Op onze website www.paagman.com/present kunt u nog verder genieten van een aantal artikelen uit Present.

Present van Paagman 7

B&O Beosound Edge: anders dan alle andere draadloze luidsprekers

Het Deense Bang & Olufsen heeft een nieuwe krachtige draadloze luidspreker voor thuis gepresenteerd, die de omgang met geluid opnieuw vormgeeft. De Beosound Edge is gecreëerd in samenwerking met de wereldwijd gelauwerde ontwerper Michael Anastassiades. Het is wederom een uniek en doordacht ontwerp dat het alledaagse transformeert tot muzikaal meesterschap en dat een esthetische meerwaarde is voor thuis!

De ronde vorm van de Beosound Edge biedt twee plaatsingsmogelijkheden. De luidspreker kan als fraaie blikvanger op de vloer worden gezet en opgaan in de kleuren van het omringende meubilair of deze juist versterken. De tweede mogelijkheid is bevestiging aan de muur, als een trotsering van zwaartekracht waarmee de ruimten in huis kunnen worden verdeeld.

Bewegingssensoren detecteren wanneer de gebruiker in de buurt van de luidspreker komt en zorgen ervoor dat de aluminium touchinterface oplicht.

Het aanpassen van het geluid is al even magisch als het geluid zelf: de gebruiker rolt de Beosound Edge eenvoudig heen en weer om hem harder of zachter te zetten. Een rustige beweging zorgt voor een beperkte volumeverandering, een stevige aanraking levert een drastischer aanpassing op. Losgelaten rolt de luidspreker weer soepel terug naar de oorspronkelijke positie.

Beosound Edge beschikt over een 360-graden, ruimtevullend geluid uit beide zijden van de luidspreker. Met de nieuwe Directional Sound Control kan de gebruiker de richting van het geluid bepalen, waardoor twee akoestische fronten ontstaan. Dit zorgt ervoor dat een ruimte kan worden opgedeeld in een actieve luisteromgeving en een passievere luisteromgeving. De bediening van het directionele geluid gaat via de Bang & Olufsen-app.

Beosound Edge biedt de belangrijkste standaardtechnologieën in de industrie om te zorgen voor een optimale streaming via de gangbare streamingdiensten. De luidspreker ondersteunt voorts AirPlay 2, Chromecast en bluetooth en biedt de mogelijkheid van stembediening in combinatie met een luidspreker met Google Assistant, zoals de Beosound 1 en de Beosound 2 of een Amazon Echo-apparaat.

Verkoopprijs: € 3.250,=

Theresiastraat 151-157 | 2593 AG Den Haag Tel.: 070-322.22.73 | www.praalderbeo.nl

70

SOMS ZEGT EEN FOTO GENOEG

54

JIMMY NELSON: “DIT BOEK IS EEN ODE AAN DE MENSHEID”

122

YVETTE INTERVIEWT JANNEKE

14

“We zaten gevangen, dus schreven we over ontsnappen”

132

TONKE DRAGT OVER HAAR TIJD IN EEN JAPPENKAMP

SERGIO HERMAN: “STROOI EENS WAT MIERIKSWORTEL OVER DE STAMPPOT”

82

“ALLES WAAR OBAMA OP STAAT, VERKOOPT”

INHOUD

100 MINDER IS MEER

In deze editie 137

VERRAS JE GASTEN MET DEZE RECEPTEN

Familie

Cultuur

Dragt openhartig 14 Tonke over haar leven en carrière voor 22 Cadeautips het hele gezin van Veen 24 Herman over ouder worden om vrolijk 28 Inspiratie van te worden de supermarkt 30 Overleef met Teun van de Keuken

volgens 82 Obamania Jean-Pierre Geelen 88 Shopping verdieping en bezinning Drakensteyns 90 Kasteel geheimen onthuld van 93 Column Geert van Zandbrink 94 Paagman-medewerkers over hun favoriete boeken voor een duik 96 Cadeautips in heden en verleden

Boeken HERMAN VAN VEEN

34

“IK GA NIET THUIS ZIJN ALS DE DOOD LANGSKOMT”

DE OVERLEVINGSSTRIJD VAN MURAT ISIK

24

78

Lifestyle Isik over het succes 34 Murat van Wees onzichtbaar mag het van 41 Column 100 Minimalisme ietsje minder zijn?

Pieter Waterdrinker Kepler kon door een 105 Column van 42 Lars Tommie Niessen pseudoniem samen schrijven Shopping voor 46 Cadeautips 106 ontspannen in stijl echte boekenwurmen Carrièreadvies van Giordano over zijn 48 Paolo 108 Randi Zuckerberg langverwachte vierde roman Cadeautips die heel 50 Shopping 112 het leven leuker maken veel boeken!

Geld verdienen met FIFA 114 Kunst & reizen Koen Weijland vertelt hoe Ilja Gort 116 Levensgenieter en zijn droomleven Jimmy Nelson 54 Fotograaf heeft een belangrijke missie 118 Inspiratie voor je wishlist om mee op 62 Cadeautips ontdekking te gaan Koken liefde voor Genua 64 De van Ilja Leonard Pfeijffer de afwas met 122 Aan Janneke en Yvette things met 68 Wonderful Mary Hessing van WOTH Jord Althuizen 128 Grilmeester over barbecueën in de winter voor 70 Fotoboeken op de koffietafel om je uit 130 Cadeautips te leven in de keuken 78 Inspiratie handig én mooi Sergio Herman 132 Topkok over smaakmakers voor 137 Recepten een werelds feestdiner

FUNCTIONEEL MOOI

Present van Paagman 11

Mooie Decemberzegels Koop ze nu

Er zijn geen kosten verbonden aan deelname aan de PostNL-kerstkrasactie. Deelname kan vanaf 18 jaar.

De code is te activeren van 5 november 2018 t/m 14 januari 2019. Op postnl.nl/kerst staan alle prijzen en actievoorwaarden.

1810_PostNL_KERSTCAMP_Paagman_adv_200x250.indd 1

12-10-18 16:32

Familie

14 Op de thee bij Tonke Dragt: “Verhalen schrijven leer je niet op een school” 24 Herman van Veen over ouder worden 28 Inspiratie voor je wishlist Present van Paagman 13

14 Present van Paagman

TEKST JUDITH VAN ANKEREN ILLUSTRATIES TONKE DRAGT FOTOGRAFIE MARK SASSEN

ICOON

Het

bijzondere verhaal van

T nke Dragt Haar boeken nemen je mee naar een andere wereld, waar het soms mooi is en soms eng, maar altijd fascinerend. En ook haar eigen levensverhaal is zeer de moeite waard. Een openhartig gesprek met Tonke Dragt zelf en de mensen om haar heen.

Present van Paagman 15

Z

staan, dus worden Fabian en Nadine, samen met Paagman-medewerker en fan van het eerste uur Don, hartelijk ontvangen in Den Haag, waar Tonke woont. Naar boeiende anekdotes over haar leven hoeft de schrijfster niet lang te zoeken. Want ook al is haar gezondheid inmiddels broos, Tonke heeft nog altijd een feilloos geheugen én een goed gevoel voor humor.

Jonge jaren

Ze mag dan inmiddels 88 jaar zijn, Tonke Dragt is nog altijd de koningin van de fantasie. Niet voor niets zijn haar boeken al vele malen herdrukt, vertaald en verfilmd. Met de serie die Netflix aan het maken is van De brief voor de koning, als voorlopig nieuw hoogtepunt. Haar verhalen zijn geliefd bij zowel kinderen als volwassenen. “Dat komt doordat er een dubbele bodem in zit”, zegt ze zelf. “Ik wil ook niet dat mijn uitgever er een leeftijd in zet. Kinderen kunnen mijn boeken heus wel vinden.”

Op interviews was ze nooit zo dol en de laatste jaren wijst ze alle verzoeken af. Maar voor de familie Paagman maakt ze graag een uitzondering. Lang geleden, ver voordat ze een bekende schrijfster werd, raakte Tonke namelijk bevriend met Gerard Paagman senior. Hij nam altijd bijzondere boeken mee van de Frankfurter Buchmesse, waar ze er één van mocht uitkiezen en ze heeft zelfs nog op Gerard junior gepast.

Paagman vond dat Tonke talent had en legde haar boeken prominent vooraan in de winkel, nog voor ze erkenning kreeg. En ze was de eerste die haar tekeningen exposeerde in de tentoonstellingsruimte op de eerste verdieping.

Die warme band is altijd blijven be-

16 Present van Paagman

Op 12 november 1930 werd Tonke geboren in Batavia (nu Jakarta) in Indonesië. “We hadden heel veel boeken thuis, ik ben ermee opgegroeid”, vertelt ze. “Er werd dagelijks voorgelezen, zowel thuis als op school. Minstens een keer per maand nam onze vader mijn zussen en mij mee naar de boekhandel. Daar lagen de boeken mooi uitgestald, net als bij Paagman nu. Ook pikte ik stiekem boeken uit mijn moeders kast, zoals 1001 Nachten. Dat was de niet-gekuiste versie en van mijn lieve moeder mocht ik het eigenlijk pas later lezen. Maar er stond niets in waarvan ik schrok. Het waren gewoon sprookjes.

Mijn lievelingsboek was De geheime tuin en dat is nog steeds een grote favoriet. Het is het soort boek dat niet tegenvalt als je het later nog eens terugleest. Het leuke vind ik dat het over een complot van kinderen gaat, de volwassenen staan er buiten.

Bovendien worden de hoofdpersonen niet geïdealiseerd. Het meisje is zelfs een beetje een kreng en dat blijft ze ook. Ze komt niet tot inkeer. Dat bevalt me wel. Ik kan het boek iedereen aanraden.”

Schrijven op wc-papier

De zorgeloze jaren kwamen ten einde toen Japan in 1942 Nederlands-Indië bezette en Tonke samen met haar moeder en zusjes in een jappenkamp belandde. Haar vader werd gevangen gezet in een

“

Verhalen schrijven leer je niet op een school

”

De zevensprong, Tonke Dragt € 19,99

ICOON

Present van Paagman 17

ander kamp en gedurende drie jaar wisten ze niet van elkaar of ze nog leefden. Lezen was er een belangrijke troost en tijdverdrijf, maar veel boeken waren er niet. Tonke: “Als iemand een boek te pakken had, dan wilde iedereen het lezen: ‘Mag ik het na jou?’

‘En ik daarna?’ Boeken waren echt het kapitaal. Soms moesten we naar een ander kamp verhuizen en dan mocht je alles meenemen wat onder je bed paste. Gelukkig stonden de bedden op blokken zodat je eronder kon schuilen bij een luchtalarm, dus er paste aardig wat onder. Per kind gingen er één of twee boeken mee. Ik had de Sprookjes van Andersen en dat boek heb ik altijd bewaard. Maar op een gegeven moment hadden we alles uit, dus ging ik samen met een vriendinnetje zelf maar een boek schrijven. We hadden alleen niet genoeg papier, dus toen hebben we een heel rekenschrift uitgegumd. Toen dat vol was, gingen we door op wc-papier.

Dat werd toch niet gebruikt, de wc’s waren gewoon gaten in de grond en die raakten er alleen maar verstopt van. Het verhaal was waardeloos.

De hoofdpersonen zaten gevangen en ontsnapten. Ook kwamen er veel maaltijden in voor. Achteraf snap ik het natuurlijk wel: we zaten gevangen, dus schreven we over ontsnappen en we hadden honger, dus ging het over eten. Ik heb het wel meegenomen uit het kamp, maar het was

niet geschikt om te publiceren. Toch was het wel de eerste stap in mijn schrijverschap.”

Haar debuut

Na de oorlog vestigde het herenigde gezin zich in Nederland waar Tonke naar de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag ging. “Verhalen schrijven leer je niet op een school. Dat moet je gewoon gaan doen en misschien komt er op een gegeven moment een goed verhaal uit. En misschien ook niet. Maar voor illustreren bestond wel een opleiding, dus daar ging ik naartoe. Ik koos voor de opleiding Tekenleraar, dat leek me praktisch.

Gelukkig vond ik lesgeven leuk. In het begin kon ik geen orde houden, maar daar had ik een truc voor.

Ik vertelde dan een verhaal en bij het spannende gedeelte hield ik op. ‘Ga hier maar een tekening bij maken. Het slot vertel ik als de tekening af is!’, zei ik dan tegen de klas. Dat werkte heel goed.”

Tonke stond een deel van de week voor de klas en de rest van de tijd tekende en schreef ze. “Ik stuurde verjaardagskalenders met allerlei verschillende illustraties naar uitgevers. ‘Kom maar langs met een mapje tekeningen’, kreeg ik als reactie. Zo kreeg ik opdrachten om boeken en omslagen te illustreren. Dat ben ik lang blijven doen. Ik was de eerste die de boeken van Paul Biegel mocht illustreren. Een grote eer. Er waren veel beroemdere tekenaars, maar hij koos mij. We hadden dezelfde kijk op dingen.”

Op haar 31ste werd Tonkes eerste boek Verhalen van de tweelingbroers gepubliceerd, dat ze compleet met illustraties naar een uitgever stuurde. “Ik kreeg een aardige reactie terug: ‘Sprookjes zijn helaas niet in de mode, maar stuur het maar naar schrijfster Miep Diekmann, want die is adviseur bij uitgever Leopold.’ Miep belde me een paar dagen later op:

“

Ik was de eerste die de boeken van Paul Biegel mocht illustreren.

Een grote eer

18 Present van Paagman

”

Geheimen van het wilde woud, Tonke Dragt € 19,99

ICOON ‘Ik ga het lezen, maar het is erg dik en ik heb het heel druk. Maar ik ga het wél lezen.’ Later vertelde ze me dat ze de tekeningen erbij zo leuk vond.

Daardoor viel ik op. Ze zei: ‘Ik heb één ding veranderd, maar je kunt het zo uitgeven.’ Zo ben ik bij Leopold beland en daar ben ik altijd gebleven.”

Het geheim van haar succes

Het bijzondere van Tonkes boeken is dat de taal niet zo verouderd lijkt.

Ook al verschenen de eerste drukken van boeken als De brief voor de koning, Geheimen van het wilde woud en De zevensprong al meer dan vijftig jaar geleden, ze blijven mateloos populair. Haar nieuwe, nog te verschijnen, dichtbundel Donderdag bijzonderdag of de dag dat de brontosaurus thuiskwam bevat ook een aantal oudere teksten, waar alleen wat spelfouten zijn uitgehaald. Tonke denkt zelf dat het komt doordat ze haar teksten altijd hardop zegt. “Het moet een bepaalde cadans hebben en dat hoor je pas als je het uitspreekt. Zodra ik ergens over struikel, weet ik: oh dat gaat niet lekker.

Ik denk dat dat een verhaal tijdloos maakt. Ik kreeg ook altijd veel complimenten van acteurs, bijvoorbeeld van de serie De zevensprong. Ze vonden de dialogen zo natuurlijk klinken. Ze hoefden er niets aan te veranderen.”

Collega-kinderboekenschrijver Rindert Kromhout denkt dat haar belangrijkste kracht is dat je al na een paar pagina’s helemaal in haar wereld wordt gezogen. “Tonke is als haar boeken, het is voor haar een manier van leven. Dat moet ook, anders kun je niet zo schrijven zoals zij dat doet.”

“Haar personages zijn heel goed uitgewerkt en de thema’s die ze kiest dragen ook een steentje bij”, zegt Liesbeth ten Houten, Tonkes toenmalige uitgever bij Leopold. “De kinderen van nu spelen nog steeds graag riddertje en willen Tiuri zijn van De brief voor de koning. Spannende fantasieverhalen raken nooit uit de mode.”

“

Tonke is als haar boeken, het is voor haar een manier van leven

”

Wat zeker heeft geholpen, is dat de schrijfster haar boeken altijd zelf heeft geïllustreerd. “Het inspireerde elkaar,” vertelt Tonke hierover. “Als het schrijven niet ging, dan ging ik tekenen en vice versa. Het een vloeide uit het andere voort. Vaak begon ik met een tekening en dan kwam het verhaal erbij. Ik kan nog steeds schrijven, dat is zo fijn. Met schrijven kun je lang doorgaan. Desnoods door het te dicteren. Maar ik doe het liever zelf hoor, dan maar in onleesbaar handschrift. Er is altijd wel iemand bij de uitgever die uittikt. Tekenen doe ik ook nog wel, maar mijn ogen zijn veel minder goed geworden en mijn lichaam is ook stijver. Voor Donderdag bijzonderdag of de dag dat de brontosaurus thuiskwam gebruiken we dan ook alleen oude tekeningen. Ik heb nog schetsboeken vol.”

Eigengereid en geestig

Hoe beschrijven de mensen die Tonke goed kennen haar? “Een tikje eigengereid,” aldus Liesbeth ten Houten, met wie ze nog altijd goed contact heeft.

“Ze is op zichzelf en weet precies wat ze wil.” Don kent Tonke ook al vijfentwintig jaar. “We raakten bij Paagman in gesprek over boeken en bleken zo’n beetje van dezelfde schrijvers en boeken te houden.

Sinds Tonke niet meer zo mobiel is, ga ik af en toe bij haar langs en dan kletsen we zo een paar uur weg. Ik zit dan ademloos te luisteren, want ze is

Present van Paagman 19

20 Present van Paagman

ICOON echt een geboren verteller!”

Rindert Kromhout herinnert zich hun eerste ontmoeting nog goed, al is dat ruim veertig jaar geleden. “Ik was een jaar of negentien en wilde kinderboekenschrijver worden. Dus had ik Tonke een brief geschreven of ik haar mocht ontmoeten. Ze stemde toe en op de dag van de afspraak belde ik aan. ‘Wie is daar’, klonk een boze stem door de intercom. Ik vertelde wie ik was. ‘Nee, die afspraak is morgen, ik kan je niet ontvangen want ik ben ziek’, antwoordde ze nog steeds boos. Ik wist zeker dat ik me niet vergiste en baalde dat ik de lange reis voor niets had gemaakt. Ik had haar eerder een aantal verhalen gestuurd.

‘Mag ik dan mijn verhalen meenemen?’, vroeg ik. Eenmaal binnen zag ze er helemaal niet ziek uit. ‘Wat ben je jong’, zei ze. ‘Ik geef je je verhalen en dan moet je weg.’ We raakten toch in gesprek en vier uur later kon ik nog net de trein terug halen. Dat is Tonke ten voeten uit.”

Dat ze zich niet laat piepelen, blijkt wel uit het feit dat ze eens een vertaling uit de handel heeft laten nemen omdat het verhaal was ingekort. Ook de makers van de Netflix-serie van De brief voor de koning kunnen niet om haar heen. “Het begin en einde van het script heb ik afgekeurd, dat hadden ze veranderd”, vertelt Tonke.

“Ook hebben ze allerlei spannende scènes toegevoegd, maar dat vond ik prima. En dat er een meisjespersonage bij is gekomen dat ik pas in het tweede boek opvoer, snap ik heel goed. Liefde is heel mooi. Maar ik heb wel benadrukt dat Tiuri de baas is. Het is een slim meisje, maar ze bepaalt niet wat er gebeurt.”

Toch kan Tonke het ook wel loslaten.

Ze is vooral enorm trots dat er zoveel geld wordt gestoken in de verfilming van haar boek. “Ze nemen het grotendeels op in Nieuw-Zeeland, net als de Tolkien-films. En Tiuri wordt door een onbekende acteur gespeeld. Het

“

Het begin en einde van het script heb ik afgekeurd, dat hadden ze veranderd moet zijn doorbraak worden, zoals voor de acteurs van Harry Potter. Ik ben heel benieuwd naar het resultaat.”

”

Beste boek

De brief voor de koning mag haar bekendste boek zijn, Rindert Kromhout vindt Geheimen van het wilde woud spannender en Torenhoog en mijlen breed nog mooier geschreven. “Dat heb ik vele malen herlezen.” Ook Liesbeth ten Houten kiest voor die laatste titel. “Ik hou heel erg van verhalen die zich afspelen op een andere planeet, van science fiction.”

Don vindt Aan de andere kant van de deur en De torens van februari het mooist. “Omdat ze over poorten naar andere werelden gaan. Tonke en ik delen een fascinatie voor spiegelwerelden.”

En wat vindt Tonke zelf haar beste boek? “Absoluut De torens van februari. Ik denk niet dat mijn lezers het daar mee eens zijn, want het is mijn meest controversiële boek. Het enige waar ik ooit knorrige brieven over kreeg. Mijn huidige uitgever houdt er ook niet van, het is het minst herdrukt van al mijn boeken. Ik denk omdat het geen vrolijk verhaal is, maar een beetje donker. Het gaat over een dagboek dat niet bestaat, je wordt er kriegelig van.

Toch denk ik zelf dat het mijn beste boek is, het zit goed in elkaar. Hoewel, eigenlijk heb ik mijn beste boek nog niet geschreven. Dat zit in mijn hoofd. Je moet altijd een verhaal hebben dat je nooit schrijft.

Waaraan je graag wilt beginnen, maar het komt er steeds niet van. Dat vind ik een leuk gegeven. De laatste regel weet ik al: Rimpelend water verstoort het spiegelbeeld.”

De brief voor de koning, Tonke Dragt € 19,99

Present van Paagman 21

Kinder

SPEL DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Bijbel voor jong en oud Deze bundel bevat een selectie van bekende bijbelverhalen uit het Oude en Nieuwe Testament, in een prachtig verzorgde uitvoering.

Auteur Ida Jessen is een geliefd literair auteur die de bijbelverhalen in levendige taal heeft beschreven, inspirerend voor zowel kinderen als volwassenen. En de illustraties van de Deense Hanne Bartholin zijn een kunstwerk op zich!

Bijbelverhalen, Ida Jessen en Hanne Bartholin € 15,-

GRIEZELEN Het nieuwe spookhuis op de kermis heeft een levensechte mummie die uit zijn sarcofaag kruipt, een faun en zelfs een doodenge vampier die dreigend op je afspringt. Nera ontdekt dat deze griezels echt zijn. Ze zijn ontvoerd door Herwald, de eigenaar van het spookhuis. Nera besluit de griezels te helpen. Maar dat gaat niet zonder gevolgen...

Het nieuwe spookhuis, Tjerk Noordraven € 7,50

Hatsikidee Voor het eerst wordt het complete verhaal verteld van de totstandkoming van de Fabeltjeskrant, de dieren uit Fabeltjesland en de mensen achter de schermen, in een boek dat bol staat van de mooie plaatjes en exclusief archiefmateriaal. Ontdek opnieuw de muziek, de dubbele bodems en de diepere lagen.

Want dieren zijn immers precies als mensen.

Hallo, meneer de Uil, Patrick Bremmers € 22,99

22 Present van Paagman

Ontwerpen voor kinderen Het Nieuwe Instituut maakte op basis van de schatten uit hun collectie een boek waarin kinderen leren dat bijna alles om hen heen door iemand is vormgegeven. Elke architect begint met het tekenen van een lijn, die kan uitgroeien tot een vierkant, een huis, een straat, een wijk tot een wereldstad. Hoi, ik ben een lijn wil kinderen inspireren om vervolgens zelf aan de slag te gaan met het doeboek.

Hoi, ik ben een lijn, Behrang Mousavi en Jan Paul Schutten € 17,50

TEKST ESTHER PORDON

Game night

Rara...

Fortnite is één van de populairste games ter wereld, en met ruim veertig miljoen spelers wereldwijd is de kans groot dat ook jij een liefhebber in je omgeving hebt. Voor spelers die alle geheimen en tricks van Fortnite willen weten, is er nu het 100% onofficiële handboek.

Lekker offline lezen en daarna online spelen.

Elizabeth vindt een weelderig hotel, een familiegeheim en een verboden boek vol raadsels, alles onder een sluier van magie. Even lijkt het een paradijs, maar een paradijs met een vloek, die misschien alleen Elizabeth kan opheffen. Áls ze op tijd dat ene boek vindt en de raadsels weet op te lossen…

Spannend boek met leuke woordladders en taalspelingen!

Fortnite.

Het 100% onofficiële handboek € 9,99

CADEAUTIPS

Winterhuis hotel, Ben Guterson € 17,50

Handgeschreven Dankzij Papicolor kan je nu bij Paagman op de Frederik Hendriklaan terecht voor een groot assortiment handlettering-producten! Papicolor heeft namelijk een hele muur gevuld met het mooiste papier, handige tools en bergen inspiratie van o.a.

Paperfuel en Studio Suikerzoet. Je vindt de producten op de benedenverdieping van de kantoorafdeling. Kom kijken en laat je creativiteit stromen!

Handlettering-display van Papicolor, producten v.a. € 2,-

Z

ZELFBEWUST OPVOEDEN Donald en Caroline Kwint-Schenk ontdekten dat de essentie van opvoeden in zelfbewustzijn ligt. Als je je namelijk bewust bent van je eigen gedrag, herken je ook de uitwerking ervan op je kinderen.

Om je daarbij te helpen, ontwikkelden ze de COACH-methode, waarvan de negen stappen je helpen om het beste uit jezelf te halen en zo het beste voorbeeld voor je kind te zijn.

Boek voor ouders, Donald en Caroline Kwint-Schenk € 20,-

Present van Paagman 23

INTERVIEW

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE BERND HAGEDOORN, JAN VAN VEEN

“

Herman van Veen

Toen ik jong was zong ik meer over vroeger dan nu

”

Hij is 73, maar rustig aan doen komt niet in zijn vocabulaire voor. Zingen, schrijven, schilderen, reizen en meer dan honderd voorstellingen per jaar: in zijn boek Voor het eerst vertelt Herman van Veen over ouder worden en hoe hij het allemaal volhoudt.

24 Present van Paagman

W

anneer had u voor het eerst de realisatie: ik word oud? “Ik meen dat het zo’n

vijftien jaar geleden was, ik liep tegen de zestig, toen ik tijdens een van mijn gastlessen op de Amsterdamse Toneelschool ontdekte dat van een hele klas theaterstudenten niemand wist wie Ko van Dijk was en Paul Steenbergen, Elisabeth Andersen, Ank van der Moer, Guus Hermus… Ik hoor het dubbeltje nog vallen. We worden oud.”

Wat zijn de opvallendste dingen die in uw leven anders zijn nu u ouder bent? “Ik kom uit een tijd

dat je een gaspenning in een gasmeter moest doen voordat je melk kon koken. Als je wilde telefoneren, moest je naar een telefooncel. Nu kan ik als ik in de Andes ben, mijn vrouw bellen en haar daarbij aankijken. In de jaren zestig deed je er zes uur over om in Groningen te komen. Alles is anders.

Wonderlijk genoeg zong ik toen ik jong was meer over vroeger dan nu. Blijkbaar heb ik een ander besef gekregen van het heden.”

Wat is het mooiste aan ouder worden en wat het minst? “Het mooiste is dat ouder worden vanzelf

gaat. Het gebeurt. Je voelt het aflopen. Het is een slijtageproces. Is dat erg? Nee. Heb je genetische mazzel, dan is het rijk. Het is een kwestie van aanvaarding. Ik heb alleen geen haast met het ouder worden. Van mij mag het nog zeventig jaar zo doorgaan. Ik ga niet thuis zijn als de dood langskomt, zonde van de tijd. Omgaan met de zekerheid dat het op een dag gedaan zal zijn, vind ik lastig.

Ik ga me daar niet of moeilijk bij neerleggen. Het verlies van dierbaren, ouders, vrienden, collega’s is zwaar. Erik van der Wurff bijvoorbeeld, we speelden 52 jaar samen. Ik heb hem langzaam maar zeker vermoord zien worden door de sluipmoordenaars in zijn bloed. Ik herinner me nog zijn laatste telefoontje: ‘Herman, ik sla de herfsttour over en kom dan in het voorjaar als een jonge god terug.’”

“

Ik ga niet thuis zijn als de dood langskomt, zonde van de tijd

HERMAN ALS KLEUTE R

”

overslaan. Een levenslange loopbaan opbouwen is tegenwoordig denk ik veel moeilijker dan vroeger.

Bijzonderheid is aan een zekere inflatie onderhevig.

Wat je op YouTube al niet tegenkomt aan magnifieke performances: je mond valt open. Ik zou met mijn eindexamen nu op geen conservatorium ter wereld meer worden toegelaten.”

Waarom een boek over ouder worden? “Mensen

vragen vaak hoe ik het toch allemaal doe. Met 73 jaar, 140 voorstellingen per jaar spelen en daarnaast nog schilderen, reizen, schrijven, een firma, een grote familie en tien hectare tuin onderhouden.

Met dit boek geef ik antwoord. Ik vertel de lezer over mijn slingerpaden door het heden, verleden en de toekomst. De obstakels, valkuilen, gezondheidsperikelen, angsten, vreugdes, mijn verbeelding en de mazzel. Want dat is ouder worden vooral.”

Het is duidelijk dat u nog geen stapje terug doet. Waar haalt u de energie vandaan? “Zo af

en toe denk ik voor een voorstelling: ‘zou iemand het van me kunnen overnemen?’ Dat heeft meestal te maken met de beroerde omstandigheden waaronder je, vooral in het buitenland, soms moet werken. Gore kleedkamers, laconiek theaterpersoneel, vermoeidheid. Maar loop ik dan in het witte licht het toneel op, zie ik al die nieuwsgierige mensen, dan vind ik het weer een prachtig avontuur. Iets dat ik voor geen goud zou willen missen.”

Succes behalen als artiest kan tegenwoordig op meer en andere manieren dan vroeger… “Ja,

vooral het medialandschap is ingrijpend veranderd.

Zat je vroeger bij Mies Bouwman in de uitzending, dan wist heel Nederland wat je deed. Nu zijn de mogelijkheden van ons werk vooral versnipperd. Je kunt vandaag niet zonder kranten, tv, radio en internet. Een lapjesdeken waarop je geen vakje kunt

Voor het eerst, Herman van Veen € 19,99

Present van Paagman 25

Groen

WONEN met stadse sfeer in Vroondaal

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE VROONDAAL

ADVERTORIAL

Op zoek naar een nieuw thuis? Middenin het groen van Madestein vind je kavels, vrijstaande villa’s en herenhuizen in Vroondaal: een lommerrijke woonwijk met de charme van de stad. Vijf redenen waarom dit jouw droomplek is.

Woningen in Haags chique stijl Vroondaal mag dan een nieuwbouwwijk zijn, het heeft alle charmes van het oude Den Haag. De herkenbare bouwstijlen van o.a. het Statenkwartier en Belgisch Park zijn namelijk de belangrijkste inspiratiebronnen voor de ontwerpen. Van afwisselende gevels en erkers tot kleine torentjes en Franse balkons: Vroondaal heeft oog voor detail en geen enkel huis is hetzelfde.

je er met een gerust hart buiten spelen.

Verder zijn er o.a. een kinderboerderij, een integraal kindcentrum met basisschool, KDV en BSO en wordt er gewerkt aan een kleinschalig winkelplein.

Bovendien sta je met tien minuten fietsen op het strand van Kijkduin en met een half uur in de binnenstad.

Je eigen droomvilla bouwen Naast woonprojecten, biedt Vroondaal ook diverse kavels om je eigen droomvilla op te bouwen. Uniek in Den Haag! Dat betekent dus dat je jouw mooiste woondromen werkelijkheid kunt maken, én in de stad kunt blijven wonen terwijl je toch rust en ruimte hebt.

Haal je sportieve hart op Al dat groen,

Oude stijl met de voordelen van nieuw In Vroondaal woon je dus in authentieke, Haagse sferen mét alle voordelen van een nieuwbouwhuis.

Denk aan goede isolatie, dubbele beglazing, nieuwe apparatuur, aansluitingen en elektrapunten waar je ze echt nodig hebt. Ook aan duurzaamheid wordt gedacht; alle nieuwe projecten worden zonder gasaansluiting gebouwd.

Stads wonen in groene omgeving Wél de sfeer van de stad, en toch ruimte en veiligheid middenin de natuur. De statige, ruim opgezette wijken van Vroondaal liggen verscholen in recreatiegebied Madestein, met volop water en groen in de buurt.

Ook binnen de wijken is gezorgd voor verschillende parken met speelvoorzieningen. Kinderen laat

de duinen, het strand… Wonen in Vroondaal betekent wonen in een hechte buurt met volop mogelijkheden voor buitenactiviteiten. Op het grote water kan je kanoën, door het park en de nabijgelegen duinen heerlijk wandelen en hardlopen, en om de hoek vind je de Uithof. Ook zijn er diverse voetbal- en hockeyverenigingen in de buurt en op steenworp afstand ligt een golfbaan!

Naam: Vroondaal Waar: middenin het groen van Madestein, vlakbij Kijkduin Wat: Kavels, vrijstaande villa’s, twee-onder-een-kapwoningen en herenhuizen Meer info: www.vroondaal.nl

Present van Paagman 27

1 2

3

7

8

9

11

13 12

14 15

28 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MICHIEL SPIJKERS STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

Oh

HAPPY STUFF 5

4

Die winterdip slaan we dit jaar over. Van deze kleurrijke en grappige items word je hartstikke vrolijk.

6

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

10

16

1. Things-to-do-lijstjes Rock-’n-roll, Rice € 9,95 2. Balpen Click 1.0 in groen of rood, Moleskine € 13,90 3. Theeset

Withmilk van porselein, DOIY € 43,95 4. Etui Hero, Printworks € 33,90 5. Lamp muis, Seletti € 69,6. Kandelaar Silly, Puik Art (set van 2) € 19,95 7. Notitieboek A5 Cheetah, Fabienne Chapot € 20,50 8. Etui in koraalrood, blauw of geel, Printworks € 19,90 9. Notitieboek A5 Kreeft of Sardine, Fabienne Chapot € 20,50 p.st.

10. Potloden-etui leer met 12 potloden, Printworks € 25,- 11. Pop-up-boekenlegger magnetisch, Nanoku € 4,95 12. Kleurpotlodenset metallic 10st, NPW € 9,95 13. Plakbandhouder Unicorn, NPW € 15,95 14. Balpen Unicorn, NPW € 8,95 15. Notitieboek A5 Pelikaan, Fabienne Chapot € 20,50 16. Notitieboek A5 Rock-’n-roll, Rice € 12,95

Present van Paagman 29

Presentator en columnist Teun van de Keuken is met zijn kritische vragen de luis in de pels van fabrikanten en beleidsmakers. Zijn Supermarktsurvivalgids loodst de lezer langs schappen vol met misleidende verpakkingen.

Waarom moest De supermarktsurvivalgids er komen? “Ik krijg zo-

veel vragen over voedsel, dat ik dacht: laat ik alles wat ik de afgelopen jaren aan kennis heb opgedaan nu eens samenvoegen. De wereld van voedsel zit krankzinnig in elkaar. Ik wil de lezer graag informeren over de ingewikkelde omschrijvingen op verpakkingen en hen er bewust van maken wat ze in hun winkelwagentje gooien, zonder een belerend vingertje op te steken.”

SURVIVAL

TO CHT

LANGS DE SCHAPPEN 30 Present van Paagman

Je hebt het in het boek over kindermarketing en geeft aan dat “als het goed is volwassenen wel weten dat bedrijven liegen”. Hoe komt het dat toch zoveel volwassenen in de mooie praatjes op de verpakkingen trappen? “Ik denk dat veel mensen

wel weten hoe de vork in de steel zit, maar op onderbewust niveau toch vatbaar zijn voor leugens. We weten heus wel dat die tomatensauzen niet door oude omaatjes in Italië worden gemaakt, maar gewoon in hypermoderne fabrieken. Maar die reclame wekt een bepaalde associatie op, die productbeleving zorgt ervoor dat je het uiteindelijk staat af te rekenen bij de kassa.”

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE JONATHAN HERMAN

Tuinen consumenten er misschien in door een gebrek aan educatie over dit onderwerp?

“Natuurlijk moeten mensen erop gewezen worden, maar het ligt ook aan een gebrek aan regels voor wat fabrikanten op de verpakking mogen zetten.

Het is belachelijk dat je een drankje dat vol met suiker zit en totaal nergens goed voor is, ‘vitaminewater’ mag noemen. Dat is gewoon een soort frisdrank, waar ze puur voor de naam een paar extra vitaminen in gegooid hebben. Alsnog superslecht voor je.”

BOODSCHAPPEN

klantenservices van fabrikanten.

Is dit een manier om de boel te relativeren? “Absoluut, het ís toch

ook grappig, al die manieren waarop bedrijven proberen je aandacht te trekken? Ik heb eerlijk gezegd veel bewondering voor de formuleringen

“BELACHELIJK DAT JE EEN DRANKJE VOL SUIKER ‘VITAMINESommige mensen weten ondertussen niet meer wat ze moeten geloven, wat nu wél gezond is en WATER’ MAG NOEMEN”

wat niet. Wat raad jij hen aan? “Zelf ben ik helemaal niet dogmatisch, maar het is blijkbaar in de mode om dingen zwart-wit te zien. Terwijl het veel fijner is om er ontspannen mee om te gaan. Ik heb in het boek een heel hoofdstuk gewijd aan wat ‘gezond’ nu eigenlijk precies is. In mijn beleving is dat het tegenovergestelde van ziek. Maar de nieuwe definitie van gezond is dat je een sixpack hebt en er eeuwig jong uitziet. Je kunt je afvragen of dát wel gezond is. Als ik voedingswetenschappers spreek, komt het altijd neer op hetzelfde, saaie verhaal: eet gematigd en volgens de schijf van vijf. Maar saaie verhalen verkopen niet.”

Is het niet juist een goede ontwikkeling dat gezond én duurzaam leven in opkomst is?

“Natuurlijk, maar het schiet volkomen door. Kijk maar naar die fitbodies op Instagram. Is het niet heel droevig dat iedereen maar perfect moet zijn?

Wat duurzaamheid betreft: bedrijven spelen daar heel handig op in. Zij zien die behoefte in de markt en creëren daarop een duurzaam imago. Hun manier van produceren verandert niet, maar jij denkt dat je verantwoord bezig bent. Zij lopen vervolgens binnen. Dat gebeurt overigens niet alleen bij supermarkten. Zo opende in Groot-Brittannië een aantal kleine, karakteristieke boekwinkeltjes zonder naam, zodat het leek alsof ze helemaal onafhankelijk waren. Later bleken al die winkeltjes van de grote boekhandelsketen Waterstones te zijn. Eenzelfde soort misleiding.”

Je boek bevat veel humor, waaronder de herkenbare telefoongesprekken tussen jou en de

en slogans die bedacht worden om positief over te komen. Er boos over zijn, heeft bar weinig zin. Je kunt er het beste ontspannen mee omgaan, de lol ervan inzien en zo slim zijn dat je er niet of minder vaak intrapt.”

Het boek is ook zeker geen aanklacht tegen supermarkten. Je lijkt zelfs bewondering voor ze te hebben. “Ik vind de supermarkt een

fantastische, fascinerende wereld. Ik heb ooit een item gemaakt over voedselverspilling. Als je kijkt hoeveel er weggegooid wordt per filiaal, dan is dat opvallend weinig. Je beseft je dan hoe knap het in elkaar zit. Ze moeten al dat vlees en vis toch bestellen, en weten precies hoeveel ze moeten hebben en wanneer dat weer verkocht moet zijn. Vergis je niet, die supermarkten kennen ons ontzettend goed.

Daarom kunnen we maar beter goed voorbereid zijn als we ze betreden.”

De supermarktsurvivalgids, Teun van de Keuken € 20,-

Present van Paagman 31

SCHOOLWERK, GOED GEREGELD! HUISWERK & BIJLES REMEDIAL TEACHING DIAGNOSTIEK AFTER’S COOL Benoordenhout | Weissenbruchstraat 3-5 | Den Haag AFTER’S COOL Maerlant-Lyceum | Johannes Bildersstraat 11 | Den Haag AFTER’S COOL Scheveningen | Pansierstraat 17-19 | Den Haag AFTER’S COOL Wassenaar | Van Hallstraat 2 | Wassenaar AFTER’S COOL ADO Den Haag Jeugdopleiding | Den Haag Overige vestigingen in Amsterdam en Rotterdam en omgeving

afterscool.nl

Boeken

34 De Bijlmer van Libris Literatuurprijs-winnaar Murat Isik 42 Schrijversduo Lars Kepler over samen schrijven en samen leven 48 Paolo Giordano hing

fysica aan de wilgen voor het schrijverschap

Present van Paagman 33

34 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET BEELD ISTOCK, PRIVÉCOLLECTIE MURAT ISIK, MERLIJN DOOMERNIK

INTERVIEW

“Als ik mij de Bijlmer herinner, schijnt de

ZON

”

Wees onzichtbaar vertelt het aangrijpende coming-of-age-verhaal van een Turks-Nederlandse jongen die opgroeit in de Bijlmer. Auteur Murat Isik werd met een prijzenregen overstroomd, terwijl het ‘nog maar’ zijn tweede roman is. Een indrukwekkende prestatie?

Absoluut. Een onverwachte winnaar?

Allerminst. Isik gaf de Bijlmer een gezicht, vrouwenemancipatie een stem en Nederland een belangrijke klassieker cadeau.

Present van Paagman 35

E

gedurende het schrijven ook vaak de vraag ‘wat als?’ Bijvoorbeeld: wat als er opeens een rebel de klas binnen zou wandelen, die het opneemt voor Metin? Zou dat niet gaaf zijn?”

Zijn dat gedachten die je destijds zelf ook had?

“Nee, ik was toen alleen maar bezig met overleven.

Ik ging met lood in mijn schoenen naar school, vond het echt een strafkamp. Ik hoopte altijd dat lessen uit zouden vallen en wenste zelfs in mijn duisterste momenten dat de school in brand zou vliegen en we de hele week vrij zouden zijn.”

Flitste er wel eens door je hoofd: ‘oei, moet ik dit nu wel schrijven?’ “Ik dacht bij heftige scènes

Een jonge jongen die opgroeit in de Bijlmer en een ware overlevingsstrijd voert; Wees onzichtbaar is deels gebaseerd op je eigen verhaal. Maar hoofdpersoon Metin is niet Murat. Dat levert vast wel eens verwarring op. “Metin is een

romanpersonage. Ik ben hem niet.

Hij maakt dingen mee die ik nooit heb meegemaakt en zegt dingen die ik nooit heb gezegd. Natuurlijk zijn er overeenkomsten. Zo ook met mijn vader, een atheïst en communist, een moeilijke man die vader noch echtgenoot wilde zijn en voor zichzelf leefde. En tegelijkertijd geldt: niets is zo gegaan en niets is zo gezegd. Als ik over mijn eigen leven had geschreven, zou het schrijfproces saai zijn, wat nu niet het geval was. Het was een avontuur om het boek te schrijven. Metin en de andere personages zijn met echo’s uit het verleden gecreëerd. Zo heb ik als kind veel junks en potloodventers gezien, maar in het boek heb ik het nog meer laten schuren en escaleren. Dat vond ik fascinerend om te doen. Ik stelde me

36 Present van Paagman

wel vaak: ‘Oh man, iedereen gaat nu denken dat het daadwerkelijk zo gegaan is’, terwijl ik dingen enorm heb uitvergroot en overdreven. Tegelijkertijd ken ik wel de pijn van de hoofdpersoon en lijkt die vader wel op de mijne, ook al is hij zwaar overdreven. Maar vertellen wat waargebeurd is en wat niet, zou afbreuk doen aan het verhaal.”

Toch merk je aan alles dat het jouw verhaal is, jouw observatie. “Ik ken de Bijlmer heel goed,

ben er opgegroeid en heb het zien verloederen. De komst van de junks en dealers, de leegstand: ik wilde alles per se van binnenuit beschrijven door de ogen van een kind én in al zijn rauwheid. Tegelijkertijd wilde ik ook het cliché tackelen; het was lang niet altijd een ghetto en kommer en kwel. Er waren ook veel mooie momenten: Kwaku-feesten, buiten spelende kinderen in het gras, warmte en vriendschap tussen buren, verbondenheid en vrolijkheid op straat. Als ik mij de Bijlmer herinner, schijnt de zon, zie ik de grasvelden waar we op voetbalden.

Tegelijkertijd wist ik wel dat zodra het begon te schemeren, het een unheimische plek kon worden.

Je wist dat je je ver moest houden van het donkere trappenhuis en hoewel mijn verzameling stripboe-

“ Ik wenste in mijn DUISTERSTE MOMENTEN dat de school in brand zou vliegen”

INTERVIEW

ken in de kelderbox lag, was dat een no go-area. Dat was een junkies paradise. Maar ondanks die rauwe randjes, had je als kind veel vrijheid in de wijk.”

In het boek is veel aandacht voor de geschiedenis van de Bijlmer.

Waarom vond je het belangrijk die te belichten? “Veel mensen kennen

de onbekende historie van de wijk niet, ik wilde koste wat kost haar unieke verhaal vertellen. Hoe het begon als een hypermoderne en idealistische leefomgeving waar wonen en werken gescheiden zou zijn, met bossen vol nachtegalen, herten en eekhoorns. Met buurthuizen waar mensen bij elkaar zouden komen. Het begon zo hoopvol, maar er werden onder andere grote fouten gemaakt bij de bouw en zo ging de Bijlmer in rap tempo achteruit. Daar ga ik dieper op in, en daar kunnen we nu veel lering uit trekken. Wees onzichtbaar heeft veel losgemaakt, ook bij de overheid en woningbouwverenigingen. Het doet me zó goed om te zien dat het imago van de Bijlmer is veranderd, dat er weer volop geïnvesteerd wordt en de hoop helemaal terug is. De wijk wordt nu omarmd, gevierd zelfs. Ze heeft de tijd overleefd, als een oude, waardige dame. Ik ben er schatplichtig aan, mijn liefde voor die plek gaat dieper dan ik dacht.

In de Bijlmermeer groeide ik op tot de man die ik nu ben.”

In mei won je de Libris Literatuurprijs. Hoe heb je dat ervaren? “Het

absolute hoogtepunt in mijn leven was de geboorte van mijn zoon, maar het winnen van de Libris staat toch echt op twee. Alsof ik de Champions League had gewonnen, zó voelde het.

Dat ik deze prijs in ontvangst mocht nemen in het jaar dat de Bijlmer vijftig jaar bestaat: alles kwam die dag

“ Mijn liefde voor die plek gaat DIEPER dan ik dacht” samen. Daarom heb ik de prijs ook aan de Bijlmer opgedragen. Voor mijzelf was het een overwinning op vele gebieden, als schrijver én als mens.

Mijn speech werd live op Nieuwsuur uitgezonden: als ik die opnames voorbij zie komen, krijg ik weer kippenvel. Wie het boek leest, begrijpt van hoe ver ik kom.”

In een eerder interview zeg je dat je na het schrijven van dit boek pas besefte hoe zwaar het moet zijn geweest voor je moeder. Kijk je nu anders naar haar? “Door het schrijven van mijn romans

ben ik naar mijn beide ouders anders gaan kijken.

Ook zij hebben een waanzinnige overlevingsstrijd gevoerd. Wees onzichtbaar is niet alleen een fictieve reflectie op mijn eigen jeugd, maar deels ook op hun situatie. In het schrijfproces begon ik te beseffen hoe zwaar het is om als vrouw in de Bijlmer te leven, in een wijk die verloedert. Ze was verhuisd van een dorp naar de stad, van Turkije naar Duitsland en vervolgens naar Nederland. Daar zat ze zonder familie, zonder netwerk, zonder vrienden, met een man die zich gevangen voelde in zijn huwelijk en letterlijk zei dat hij nooit had moeten trouwen, noch kinderen had moeten nemen. Dat is keihard. Het enige wat mijn moeder had, was de hoop dat haar kinderen het zouden gaan maken.

Toen ik met het schrijven van dit boek een personage tot leven wekte dat op haar lijkt, drong het nóg dieper tot me door hoezeer zij zich voor ons heeft opgeofferd.”

Waar ben je jouw moeder het meest dankbaar voor? “Dat ik altijd haar onvoorwaardelijke steun

voelde. Net als Metin had ik mijn moeilijkste momenten op school. Hoewel ik het vreselijk vond, wist ik dat ik niet mocht opgeven, voor haar. ‘Ze heeft het al zo zwaar, een mislukt kind op school kan ze er niet bij hebben’, heb ik zo vaak gedacht. Ik moest en zou haar missie verwezenlijken, bijdragen aan haar levensgeluk door te slagen. Ik was in wezen een gemakzuchtig kind. Als ik dat plichtsgevoel en haar steun niet had gehad, had ik waarschijnlijk niet doorgezet. Als ik een

Present van Paagman 37

goed cijfer haalde, kon ze letterlijk juichen. Riep ze: ‘Yes! Het is je gelukt!’ Dan gloeide ik van binnen en wist ik weer waar ik het voor deed.”

En dan word je opeens gevraagd om het Boekenweekessay 2019 te schrijven met als thema ‘De moeder de vrouw’. Ben je daarvoor bij je eigen moeder te rade gegaan? “Ik kan wel verklappen dat

ik veel met haar gesproken heb over háár emancipatiestrijd en dat dit een belangrijke rol speelt in mijn essay. Ik heb allerlei nieuwe dingen over haar en haar leven gehoord. Veel vrouwen in haar situatie blijven hangen in hun rol, cijferen zichzelf helemaal weg. Ik heb me vaak afgevraagd waarom het mijn moeder wél lukte zich daaraan te ontworstelen en te emanciperen, en andere vrouwen in vergelijkbare posities niet. Dat onderzoek ik in het essay, en ik heb antwoorden gevonden, kan ik verklappen. Kijk, ik ben geen socioloog of antropoloog, maar zoom in op persoonlijke verhalen. En ja, haar verhaal is voor het thema onmisbaar.”

Was er een kerstgevoel in de Bijlmer? “Absoluut. Floyd, het

vriendje van de hoofdpersoon in het boek, komt uit een christelijk gezin en is gebaseerd op een echt vriendje uit mijn jeugd. Ieder jaar nodigden ze me uit om kerst bij hen thuis te vieren of mee te gaan naar de kerk. Het is er helaas nooit van gekomen. Ik vond het altijd een fijne periode. Niet al-

“Vertellen wat waargebeurd is en wat niet, ZOU AFBREUK DOEN aan het verhaal” 38 Present van Paagman

leen was ik twee weken lang verlost van school, ook hadden we een kerstboom. Die werd in huis gehaald door mijn moeder en zusje, opgetuigd met lichtjes, kerstballen en een piek. Ook keken we samen naar kerstfilms. Helemaal zoals het hoort. Echt vieren deden we Kerstmis niet, maar we werkten wel toe naar onze eigen en enige feestdag: oud en nieuw.”

In het boek wordt beschreven hoe de vader van Metin die dag steevast transformeert van een tiran in de ideale vader… “Ja, ook mijn vader

veranderde die dag in een heel warme man met een zachte stem, die cadeautjes voor ons meebracht.

Het was voor ons een dag om naar uit te kijken, met het beste lamsvlees uit de stad en overheerlijke baklava. Het absolute hoogtepunt van mijn kerstvakantie. Ik denk aan die periodes terug als een fijne herinnering. Samenvattend klinkt het boek heel zwaar, maar er zitten ook veel vrolijke hoofdstukken in. Zo is er een scène in het boek waarbij de vader, moeder, zus en Metin tijdens Koninginnedag broodjes köfte verkopen en er veel hilarische dingen gebeuren. Het wordt een groot succes waaruit blijkt dat ze als gezin wél kunnen samenwerken.”

Het boek bevat ook veel humor. Hoe belangrijk is de toevoeging daarvan voor het verhaal?

“Essentieel! De kracht van humor kan niet vaak genoeg benadrukt worden. Er werd bij ons thuis ook heus wel gelachen. Mijn vader was een charismatische verhalenverteller. Hij kon in lachen uitbarsten om zijn eigen verhalen en door zijn aanstekelijke lach, lachte iedereen mee. Humor is iets dat ik bij het schrijven van dit boek enorm heb kunnen ontwikkelen. Het geeft een nieuwe dimensie aan het verhaal en het is goed voor de geloofwaardigheid.

Het boek is net als het leven: het is niet alleen afzien en ellende. Gelukkig valt er ook heel veel te lachen!”

Wees onzichtbaar, Murat Isik, eenmalige feestdagen-editie (gebonden) € 24,99

INTERVIEW

“Het enige dat mijn moeder had, was DE HOOP dat haar kinderen het zouden gaan maken”

Present van Paagman 39

STABILO Pen 68 metallic.

Viltstift van zeer hoge kwaliteit in 5 prachtige metallic kleuren: zilver, goud, koper, blauw en groen. Schrijft direct, schudden of pompen is niet nodig. Opvallende effecten, vooral op donkere ondergronden een groots resultaat! Zeer goede kleurafgifte dankzij de dikke punt van 1,4 mm. Schrijft ook op gladde oppervlakken als folie, wenskaarten of cadeaupapier. Inkt op waterbasis, in hoge mate lichtecht voor een langdurende metallic kleurintensiteit. Liggend bewaren.

Los â‚Ź 1,75 per stuk / Etui 6 stuks â‚Ź 10,50

Paagman Spoed.indd 1

11/09/2018 11:46

FOTOGRAFIE JULIA LISJNAK

COLUMN

DOSTOJEVSKIWEER Pieter Waterdrinker

Al bijna 25 jaar breng ik de ‘feestdagen’ door in Rusland.

Geen straf, want als het adagium You only live twice ergens van toepassing is, dan is het wel bij de viering van de feestdagen in Rusland. Wij vieren hier namelijk twee keer per jaar kerst en oud & nieuw.

H

oe dat komt? Door de Juliaanse kalender.

Deze tijdrekening, die 13 dagen achterloopt op onze Gregoriaanse, is weliswaar allang door de machthebbers in Moskou afgeschaft, maar wordt nog altijd door de Russisch-orthodoxe kerk gehanteerd. Het gevolg is dat we op 25 december dikwijls bij Britse, Franse of Duitse vrienden in Moskou of Sint-Petersburg van het kerstmaal genieten, of hen bij ons thuis onthalen. Om dit vervolgens op 7 januari, wanneer onze gelovige Russische HET LAND vrienden de geboorte van Christus VERKEERT vieren, nog eens met FEITELIJK volledig hernieuwde DRIE WEKEN inzet over te doen.

Bij de viering van LANG IN EEN het nieuwe jaar is het idem dito. Op ALCOHOLISCH 31 december gaat op COMA

het Rode Plein het staatssiervuurwerk de hoogte in. Met het geknal van Russische champagne.

Maar op 13 januari is het weer feest. Met als gevolg dat het land feitelijk drie weken lang in een alcoholisch coma verkeert.

Nog altijd heb ik Nederlandse vrienden die mij in al die jaren nooit in Moskou of Sint-Petersburg hebben opgezocht. Onbegrijpelijk en onvergeeflijk. Nou ja - nu de donkere dagen weer naderen, het jaargetijde van bezinning en van een zacht gemoed, vergeef ik ze maar.

In ieder geval missen ze een winters fenomeen dat ik koester: Dostojevksiweer. Stelt u zich een dag voor in december waarop het pas om half elf licht wordt, het tegen drieën begint te schemeren en het tegen vieren weer pikkedonker is. De sneeuw ligt romig op straat. IJspegels fonkelen aan de dakranden. De lichtjes in de etalages branden. Mannen en vrouwen begeven zich naar huis. Onder hen ben ik – een Nederlandse schrijver in vrijwillige ballingschap. Als ik thuis kom brandt de open haard. Mijn vrouw en onze poezen hebben zich in de huiskamer gerangschikt. Er is koffie, thee of wijn.

De meeste van mijn romans, durf ik u te bekennen, dank ik louter aan dit Dostojevskiweer.

In deze autobiografische roman neemt Pieter Waterdrinker de lezer mee op een duizelingwekkende reis door de Russische geschiedenis en zijn eigen leven.

Tsjaikovskistraat 40 € 24,99

Present van Paagman 41

TEKST XXXX XXXX XXX

42 Present van Paagman

& INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE THRON ULLBERG, EWA MARIE RUNDQUIST

DUO

Samen leven Lars Kepler

samen schrijven

Zoals Zweeds echtpaar Alexander Ahndoril en Alexandra Coelho Ahndoril elkaar aanvult in het schrijven van hun geliefde misdaad-thrillers, zo doen ze dat ook als we hen spreken over hun schrijverschap onder pseudoniem Lars Kepler. Volledig op elkaar ingespeeld zijn ze, deze geliefden die hun ingenieuze, maar huiveringwekkende plots bedenken tijdens lange, romantische wandelingen.

Present van Paagman 43

L Laten we beginnen bij het moment waarop jullie samen begonnen te schrijven: wie is Lars Kepler? “Lars

Kepler is de sleutel naar onze samenwerking. Voordat we hem bedachten, hebben we talloze keren geprobeerd samen te werken, maar die pogingen eindigden allemaal in ruzie over stijl en inhoud. We konden de stijlen van de schrijvers Alexander en Alexandra simpelweg niet verenigen. We probeerden zelfs een kinderboek. ‘Dat zal wel makkelijk zijn’, dachten we, want we hebben immers zelf kinderen. Maar het resultaat was werkelijk waar desastreus. Op een dag kwamen we tot het inzicht dat we onze individuele stemmen de mond moesten snoeren. Alleen door een heel nieuwe schrijver te creëren, zou het kunnen lukken. Dat werd Lars Kepler. En het werkte!”

Lange tijd hebben jullie geprobeerd geheim te houden wie er achter het pseudoniem zat. Waarom was het belangrijk dat Lars Kepler een mysterie zou blijven? “We dachten dat

de mystiek essentieel onderdeel was van het onverklaarbare succes in ons duo-schrijverschap. We waren bang dat bekendmaken dat wij achter deze naam zaten, deze magie meteen de kop in zou drukken. Bovendien hadden we geen idee of het een succes zou worden en konden we ons er dus goed achter verschuilen. Niemand wist het, zelfs onze familieleden, vrienden en kinderen hadden geen idee. Aanvankelijk was het onze intentie om het altijd zo te laten, maar dat mislukte. Na vijf of zes maanden - het was inmiddels hartje zomer zaten de kranten midden in de kom-

44 Present van Paagman

kommertijd en begonnen ze een heksenjacht. Er was zelfs een hotline waar je naar kon bellen als je dacht te weten wie Lars Kepler was.”

Hoe zijn jullie uiteindelijk ontmaskerd? “We

waren in die periode ‘ondergedoken’ in ons zomerhuis aan de westkust. Toen we op een avond op het punt stonden om naar bed te gaan, zagen we buiten het schijnsel van een zaklamp, dat steeds dichterbij kwam. Er volgde een harde bons op de deur. ‘Zijn jullie Lars Kepler?’ vroeg de journalist in de deuropening. Ze hadden ons gevonden. De volgende dag stond het in alle kranten. Voor onszelf voelde het toch als een opluchting. Nu konden we openlijk research doen, onze lezers ontmoeten en over ons

“Er was zelfs een hotline waar je naar kon bellen als je dacht te weten wie Lars Kepler was” werk praten. Dat is een stuk makkelijker en leuker dan een beetje mysterieus doen.”

Jullie hebben inmiddels al zeven boeken samen geschreven. Hoe gaat zo’n schrijfproces in zijn werk? “Zodra we een boek af hebben, gaan we

eerst grondig ons huis schoonmaken. Alle taken waar we in al die maanden geen tijd voor hadden, moeten in één dag uitgevoerd worden. Vaak hebben we de dag erna namelijk alweer een idee. We praten uren met elkaar en laten zo het verhaal en de personages groeien. We maken lange wandelingen, gaan samen uit eten en maken tijd voor elkaar én onze gedachten. Daarna schrijven we alles op postits, plakken die op een muur en schuiven ze een beetje rond. Zo krijgen onze thrillers vorm. Het is

DUO een fantastische periode, waarin alles mogelijk is.”

Dat klinkt enorm romantisch allemaal, maar in jullie boeken gebeuren de meest ijzingwekkende dingen… “Haha, dat is zeker waar.

We willen verhalen bedenken die ons fascineren en bang maken. We hebben altijd nachtmerries tijdens het schrijfproces. Op een gegeven moment zit je zó diep in het verhaal, dan is het onvermijdelijk dat het in je hoofd begint te leven. Dat is overigens wel hét moment waarop je weet dat je een goed verhaal te pakken hebt: als je er zelf ’s nachts niet van kunt slapen.”

In jullie boeken wordt veel gesproken over de wereld van misdaad en criminaliteit. Doen jullie altijd een grondige fact check? “Oh ja, dat is

zó belangrijk in dit genre. Juist omdat we schrijven over politie- en recherchewerk moet alles kloppen. Zelfs fysieke aspecten: je kunt pas de geur of het geluid van een kogel omschrijven als je er zelf een afgevuurd heb. Dat doen we allemaal samen, om er zeker van te zijn dat we allebei weten wat het inhoudt.”

Wat is het meest bizarre dat jullie ooit hebben gedaan om informatie te verzamelen? “We hebben ooit

een dag in de zwaarst beveiligde gevangenis van Zweden doorgebracht.

Ondergronds was een eindeloos doolhof, dat werd gebruikt om gevangenen over te plaatsen. Het was doodeng. Je kunt iets googelen, maar het is veel beter en interessanter om zelf de wereld in te stappen waar je over wilt schrijven. Als je je in zo’n lugubere inrichting bevindt, enkel bedoeld voor de meest agressieve, getroubleerde mensen, dan pas kun je de blik in hun ogen of de geur van het staal van hun cel in woorden vatten.”

Wat betekent het voor jullie om samen te kunnen schrijven? “Het grote nadeel van het schrij-

verschap is de eenzaamheid. Je doet alles alleen: het bedenken, het voorwerk, het schrijven, het schrappen… Je kunt anderen simpelweg niet toelaten in je wereld. Niemand zal begrijpen in welk stadium je je bevindt en hoe je je daarbij voelt. Nu we samen schrijven, zijn enkel nog de positieve kanten van het schrijverschap over. We willen niet meer anders.”

“We hebben altijd nachtmerries tijdens het schrijfproces” Waarom raden jullie mensen aan om thrillers te lezen? “Misdaadfictie is zo’n rijk genre, je kunt

daar enorm veel actualiteit in kwijt. Met thrillers kun je diep in het leven van personages duiken en een flinke dosis drama toevoegen. In Zweden is de combinatie van deze twee genres in de afgelopen jaren explosief gegroeid. Het is op een of andere manier heel democratisch, het beschrijft verschillende lagen in de samenleving en wordt ook gelezen door verschillende lagen in de samenleving.

Het is een vorm van ontspanning, maar kan ook een dialoog opwekken tussen familieleden bij het avondeten, collega’s bij de koffieautomaat of vrienden in de kroeg.”

Jullie nieuwste boek Lazarus is inmiddels al het zevende rondom inspecteur Joona Linna. Is Lars Kepler onlosmakelijk met hem verbonden? “We

hebben geprobeerd Joona los te laten met het boek Playground. Zodra we bij hem terugkwamen met Jager, voelde dat als thuiskomen. Lars Kepler kan simpelweg niet zonder Joona Linna. En wij dus eigenlijk ook niet.”

Lazarus, Lars Kepler € 19,99

Present van Paagman 45

Lezen=

LEVEN DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Spaans meesterwerk

LIEFDE IN DE OORLOG Nadat soldaat Veit Kolbe in 1944 gewond raakt in Rusland, brengt hij een paar maanden door in het Oostenrijkse Mondsee, onder de steile Drachenwand.

Hier ontmoet hij Margot en Margarete, die net als hij hopen dat ze ooit weer een gewoon leven kunnen leiden.

Deze ijzersterke roman gaat over de kracht van verhalen, de dood en de overlevenden, en liefde in duistere tijden.

Onder de Drachenwand, Arno Geiger € 24,99

Berta Isla en Tomás Nevinson zijn jong als ze elkaar ontmoeten en op stel en sprong besluiten te trouwen.

Ze kunnen dan nog niet vermoeden wat hun te wachten staat, wanneer Tomás’ werk steeds vaker en vreemdere reizen naar het buitenland vereist. ‘Een van de meest complexe en gewaagde romans van Javier Marías.’ (El Pais) ‘Marías heeft een meesterwerk gesmeed.’

(ABC Cultural)

Berta Isla, Javier Marías € 24,99

Bloedstollend waargebeurd Combineer true crime, onderzoeksjournalistiek en biografie en je krijgt dit bloedstollende boek van Jan Stocklassa. Het onthult niet alleen onbekende feiten en nieuwe verdachten in de moord op de Zweede premier Olof Palme in 1986, maar duikt ook

46 Present van Paagman

in de wereld van Stieg Larsson, wiens leven en werk opvallende gelijkenissen vertonen met dat van Mikael Blomkvist, hoofdpersoon in zijn wereldberoemde Millennium-reeks

Stieg Larssons erfenis, Jan Stocklassa € 21,99

TEKST ESTHER PORDON

Die deugt Ontroerende en wanhopige roman over een vader die denkt dat een goede man altijd een stapje opzij doet, dat goed zijn niet veel anders is dan verlangen naar het goede. Minder goede verlangens leg je gewoon het zwijgen op. Kan zo het onheil worden voorkomen? Wat kán een mens eigenlijk voorkomen?

Goede mannen, Arnon Grunberg

CADEAUTIPS

Portret van Remco Campert Mirjam van Hengel sprak twee jaar lang wekelijks met Remco Campert en kreeg inzage in al zijn papieren. Ze schreef een portret over de virtuoos terloopse dichter die al meer dan een halve eeuw het Nederlandse literaire landschap kleurt en die altijd zijn vinger aan de pols van de tijd heeft gehouden.

Een knipperend ogenblik, Mirjam van Hengel € 29,99

€ 24,99

B

Fascinerende taal

Waarom zegt de conducteur in de trein ‘UhLelystad’ in plaats van gewoon ‘Lelystad’?

Kun je beter ‘ARG’ whatsappen of ‘ARGH’?

Wat zijn dwangclichés?

Auto-irritaties? En wat is woordaanelkaarplakkisme? Scherp, onderzoekend en met een vrolijk relativeringsvermogen neemt Paulien Cornelisse in haar derde taalboek de taal onder de loep.

Taal voor de leuk, Paulien Cornelisse € 16,99

BROEDERBAND

Een renovatie van de instelling waar de verstandelijk en fysiek beperkte Lucien verblijft, maakt het noodzakelijk dat hij bij zijn vader en dertienjarige broertje Brian in de caravan komt wonen. De jonge Brian krijgt de verantwoordelijkheid voor de verzorging van zijn broer. Maar hoe doe je dat als je zelf nog zoveel te ontdekken hebt?

Zomervacht, Jaap Robben € 21,99

Present van Paagman 47

“

HET SCHRIJVERSCHAP IS EEN IS EEN HEEL SCHIZOFREEN BESTAAN

Paolo Giordano

In 2007 studeerde Paolo Giordano cum laude af in natuurkunde, een jaar later kwam zijn wereldwijd geprezen debuutroman De eenzaamheid van de priemgetallen uit. Na enkele jaren stilte is er nu eindelijk zijn vierde roman.

Heb je soms nog heimwee naar de wetenschap? “Ik ben heel dankbaar

dat ik door mijn studie de wereld vanuit verschillende perspectieven kan bekijken, maar missen doe ik het niet. Het was mijn roeping niet. Bij wetenschap ben je constant bezig met wiskundige formules; ik was op zoek naar iets dat op emotioneel en empathisch vlak diepgravender is.

Ik kan mijn leven nu wijden aan iets wat begrepen wordt door meer mensen dan slechts een select clubje.”

Zijn er overeenkomsten tussen wetenschappers en schrijvers? “Over

het algemeen leiden ze beiden een eenzaam bestaan. Dat is noodzakelijk: je moet jezelf afzonderen van de wereld om iets tot op het bot te kunnen uitzoeken. Ik vind het prettig om alleen gelaten te worden met mijn gedachten. Maar in tegenstelling tot een wetenschapper, moet je als schrijver heel ontvankelijk zijn voor de wereld en andere mensen. Ik moet mijn eigen

48 Present van Paagman

”

muren afbreken en de wereld binnenlaten, zodat ik het verdriet en de pijn, maar ook de vreugde van anderen kan voelen. Zodra een boek uit is en ik ermee naar buiten ga, moeten die muren weer omhoog.

Anders ben ik simpelweg niet weerbaar genoeg voor de kritische buitenwereld. Dat maakt van het schrijverschap een behoorlijk schizofreen bestaan.”

Is het je doel om nieuwe grenzen te verkennen met elk boek dat je schrijft? “Ja, ik wil me steeds

op onbekend terrein begeven, anders verlies ik mijn interesse. Zo waagde ik me met dit nieuwe boek voor het eerst aan vertelling vanuit een vrouwelijke hoofdpersoon. Ik wil alles een keer uitproberen. Je weet immers nooit wat je potentieel is als je het niet ten volle benut. De menselijke natuur is altijd de basis van mijn romans en ik ben geïntrigeerd door thema’s als familie, liefde en relaties. Deze komen allemaal terug in mijn boeken, maar wel elke keer vanuit een andere invalshoek. Naarmate ik ouder word, ga ik ook anders schrijven.”

In je nieuwe roman beschrijf je het leven van vier personages. Kun je je identificeren met ieder van hen? “Tot op zekere hoogte wel. Ik ben in perso-

nages altijd op zoek naar iets dat sympathie bij me oproept. Zodra ik genegenheid voor ze voel, weet ik: ik heb iets met hem of haar gemeen. In veel traditionele vertellingen is er duidelijk verschil tussen goed en slecht, maar in het echte leven is dat onderscheid bijna niet te maken. ‘Goede’ mensen kunnen heel domme, onbedachte, zogenaamd slechte dingen doen. Dat is menselijk. De hoofdpersonen in De hemel verslinden zijn ook zo. In mijn optiek is literatuur de kunstvorm bij uitstek om de complexiteit van de mens bloot te leggen. Het heeft de gave de lezer te roeren wanneer een ogenschijnlijk stabiel, moedig en goedaardig persoon slachtoffer wordt van zijn eigen zwaktes. Voor mij is dat het moment

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE DANIEL MORDZISNKI

LITERATUUR

waarop ik juist méér van een personage ga houden. Omdat hij dichter bij de werkelijkheid en mijzelf komt.”

Vond je het lastig om tegen het einde van het boek afscheid te nemen van je personages? “Bij mijn

vorige boeken zou ik volmondig ‘nee’ hebben geantwoord. Toen ervoer ik het schrijven van de laatste alinea’s als een opluchting. Dit keer, na het langste schrijfproces tot nu, voelde ik me verloren. Toen De hemel verslinden af was, werd ik overspoeld door gevoelens van ontheemdheid. Dat hield zo’n zes maanden aan en om eerlijk te zijn ben ik het nog steeds niet te boven. ” Hoe ga je nu met dat gevoel om?

“Ik dacht dat het wel goed voor me zou zijn om een tijdje te stoppen met schrijven, me te focussen op lezingen en boekpresentaties. Maar de enige manier om weer normaal te kunnen ademen, is door alvast over een ander verhaal na te gaan denken. Schrijven is een verslaving en mijn werk laat me nooit met rust. Ik kan me onmogelijk een leven voorstellen, waarin ik géén schrijver zou zijn.”

De hemel verslinden, Paolo Giordano € 24,99

“

LITERATUUR IS DE KUNSTVORM BIJ UITSTEK OM DE COMPLEXITEIT VAN DE MENS BLOOT TE LEGGEN

”

Present van Paagman 49

5, -

ni

et

ra ver w ppe we a he ar r d ldig ov eft me ie end er . L n din d he at he ge eb bb en t en w lie n b uut , A e ve es v kw het r n pr an as er iet eek ee i€ m o t n 1 aar ver

O

,-

18

n

du

nd

)

s,

RO M

A

N

Va nK

D

99

en

AU TE UR

VA N

LA IK L AT AU ME N LIE SP FD AC EZ H IEN

R

oot

ag en ta Cy aa n Zw ar t

T st heo re erd Th ha n, w am ijss e e d. aa se e n H n r Na r z vol we d aar ijk de ijn ksw rd re erw lem sbe lag vad ijk in 1 op be ijz en urs ere er de 87 le , w lse er i va na sc een Jo 9 in on s w aa ond n A n 1 ar ho sc rda de hi de at h rin erw ms 898 de k ol g hoe an Am in eri rw ij hij ij ter to w ing nw geb vo fe n v ijs als fel sbl dam t 19 eek hi in oTw or uill erh ervo een van ad D . H 21 sch j m kel te ee de eto ale er be le e N ij wa oo et tje hi raa de s d nv n e . O dre er ie ric s h l in st j aa d v Ka a p v orm n d ok igi trok uwe htte ij on ek n an m a . e pu ng t S e c h e n D r d i de Th ng. e c Am r en 193 aar om blic voo gen hoo et a o m st H jon ijs a l z 3 n n ee r pl erd at h tot aast Ba rde goe lve et ta gen sens ic am ij 19 w ren h d ki el g aie , D be at nd e o e g la ie . In in d 40 l as h d W ij s v 1 e id ij e er lez nge elu ng ls an 94 ge va bo en ri kk rij ek . D ef – ig ks e e 3 o me n d n ve en e en e w e k te lo rl is bel ord las, we ng ee na an e H rk on d ar gr n n et en the ijk og gri – K m ste st jze ee ve p ee kin s rn rij ds d , oe s v m oo d. r

9

H de et m vr d ys zic ouw ood ter i dr h o va e v on ie b wan ntv n z an D tm ijz ne ou ijn vo uiz oet ond er wt U lge end ing ere Jon da ls, p en ah ll Vi ap € ct ier he 21 or en eft . ,9 ia

E BE E ST SE LL lie en e ER 19 f d p 53 br e i s u , c in ik h h L ter in oo ve Ri aat nati de p en rha k L me on Ne m al au lie ale de ac ove ns fde film rla ht r n s pa z ch ien we dse mis € , rel e 19 d. n ,

n

ru kt ui n c o t ne n v do or Ko he om ra rin lieg s or t za ot ch w pa e Lo mp gen tu k c e n S o t r i g t (b es va aa ra € terk en-d in h k va e se esc de n 24 ve a an n le hi n H jar n ee mp c m r ,9 du e dz Ke tie kb aa oll en g n n trigg 9 nd st aa es r v an el iet er , K asf m va an der ed ve t h ees orm bin n af € en rw er va aa ne i . n 6 e 3 n nde ,99 Pijn rkt Ko t. e c va

ge

N ZIE

d

ote

un

gr en

rd

20

ve

M ee aria vo n j nn hu lge aar e P D m lpb ns lan ow de e ze ex aar oe ee g e er rz lf M pe oo k; e n a lke leef w oe mo n ar rim k d en k o ia e on en g der ma e nn nt tr r z an ui naa rd v tt r e P . H oe ap elf d e i an ow elp ren pig ro em ee er m d eie an n € e!, n. d d jon 19 U ie g m ,9 itg b 9 esc ez eis i j ha g e ke is leid ld ee t , A n to ng gro t e eli e en qu p j b e H on iza aa ge r o k € vro n15 u-

k

Ee

er

Ee

st

3

en

N ie th et noc et d no he h h ro ch t g et efs he ek vr te t b ste oli ed jk ra oc H st af et h e st w e, Ke v ez es an en lij va k n st Ko e ot en

DE IEF EL TM AA

HL AC SP UN LA RIK

ot

ni

ko

ve ste rd rk un d

n

gi lm m n co De a’s ee ooi w lum zw du ste ste m ord n emb nd r Th pro s e e gr er n en ad ruk eo za Th va in ijze Ke pas ve pas . ne ki es sa rh b ijs n d rin nd de ge al eva se e n sc ge , H jon s o en, t r in hr et ge ok en el n bi ijv . at 9 ta n, v n jn en i 78 a ie De err aa ef o a3 d 90 on ge as st 28 n 00 e l s b b g 28 er uk in er ek 02 i k g ef ig en oe en 43 m e e de w n kl u d w i z ijn as, t o ge w .v je Het nde an ug r oo dh rs er ch ot .n l

va

50 Present van Paagman

FEEST

Lees

Niets fijner dan op een winterse dag, met een goed boek op de bank kruipen.

DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

n

va

w de ee he de ld avo en n va tuu n r

tt

He

d an ts m s e a be th it c find as o nt e t Fa her w

va ve n w l i st n aa is h on aat gen r w et sl s zij ec ij s ver St ech bes n, a ht ter- haa l (E eph tst t én ls w toe N en zij o e in G F n. p o ) ry H on p € er s

v rg f, str Si et m an om gn ag de isc € e he 45 ,-

ba m rst a ar g w Be chie ie! H eer

He

s

e ro

19 oes ,9 , 5

k 7, wijt 50 ,

Aq

er

Su

bm

ua

su

Present van Paagman 51

s.

9 cha ste el

5, k, -

7, 5

0

W re aar n ve v ge W rzo an beu a E s rg ee rd Ro en l sen er in n di e av b v eve aar d ere on an n l en iere n- tuLo ang B nt on po lijd uin € ep, orp 1 .

-

zo na

n

20

,-

E st en t u de d yp vlu ch ent isch Z ch ar va e hi o do teli mes lt vo de er, M en ng va or r B a we Ya n ru rtj da sm g ev t in € . an

Ve g e rg ee luk eet az n , G all Th wo ijnz and uid e ze ee rille rd eik ere o W lfh m nd ro u t, G ers bo eij lpb UF iljon or ve u e e p r i s i blu O air je ee do . B g. rs oek es, te di in n j W oe Ee go en eij kj n oit o El zijn e m Ariz ou ers e w die h ve r vi o ee o na n nt n na li € aa ni et o r Po vo t s 14 r j et ve st er do en t, ,9 e b vo r € d. or ee 9 lij or 20 A ee n va , ri n

E on en b d w e ril lijk aar r je jant Bo t. W in n hu e th Sv ie iets id k rille er zi is ru r d ns nt w ip ie trö o t m p w at h en € ra et 1 a

E to en p O en ch er vr ntro i an ge t na soo e N n er va ek luk ar nli Ke ede dsc end Ne n o dot kig een jke ke uls rlan ha re p la n, Ve eli .a. es lev la zoe n e ke en dse tus as e ter rbe K He n en g kn H , a a jij ell u sen van va ee et. roe dy dv m mi a H teu tw de n n g K s d’ ie et Be er ru en A ze j, Y a rs e d uk an ip G nc n vo ass : Yv e g iep er iu no er on M nn e. on rot e in m o d a ag , g , B it i e K Zo n e € a i Ja en str eu als e 15 arb cha ls n ,- ara en P he le € ik jo 20 u Am iete t le inki v jk ,r Si ste szo en v in mo rd on a de ne am C n E 1 va . H oe va 7e n n de et s in Me eeu r V ch B nt w lu adu ata en gt w vi € spe a 20 l, Ve ,no rha ee ve len Th n p lle E bu eo ra en nd do ch w el mo r S tig ar me D ord e to v e h t o rie , rm er el .a sse Ma M s talin d e . de n € rtin ijn g n 19 M e va ,9 i er n

€

M kij et d k K e e ov at e n en klei e ve r n W le ne Ka ran vrie ol zen sam Ja t is de nd , di ov en co d rin sc e l er b G e d g. ha er p en ra raa en nt d

SHOPPING

Š ILJA KEIZER 2018

In deze schitterende nieuwe roman van Kader Abdolah volgen we het leven van een Perzische filmmaker in een tijdperk van revolutie en verraad.

Kunst & reizen

54 Fotograaf met een missie: Jimmy Nelson over de aarde en mensheid 64 Ilja Leonard Pfeijffer: “In Nederland zeurt men enorm�

70 De mooiste fotoboeken op een rij

Present van Paagman 53

J 54 Present van Paagman

JN N INTERVIEW JUDITH VAN ANKEREN FOTOGRAFIE JIMMY NELSON

BEELDMAKER

“Ikwil de wereld wakker schreeuwen met mijn foto’s” Jimmy Nelson

Van zijn fotoboek Before they pass away verkocht fotograaf Jimmy Nelson maar liefst 250.000 exemplaren.

De opvolger Homage to humanity is zo mogelijk nog bijzonderder, want dit boek neemt je mee op een virtuele reis naar alle uithoeken van de wereld.

Met een belangrijke boodschap.

Present van Paagman 55

W

en ik maak tientallen foto’s, waaruit je de mooiste mag kiezen. Dat is ook de waarheid, maar dan respectvol. Veel stammen worden al jaren onaangekondigd en zonder toestemming gefotografeerd of stiekem met een telelens. Ik fotografeer alleen met respect. Iedereen wilde meewerken omdat ik oprechte interesse toonde. We hebben alles nu ook gefilmd en de mensen op de foto’s worden aan het woord gelaten. Als je het boek koopt, krijg je er een gratis app en een virtualreality-bril bij. Zodra je een foto in het boek scant met je smartphone, komt het beeld letterlijk tot leven. Je staat met mij in de omgeving waar ik heb gefotografeerd en krijgt het verhaal achter de foto te zien en te horen.”

Zijn het andere stammen dan de vorige keer?

Waarom wilde je dit boek maken?

“Mijn vorige boek bevatte mooie foto’s van prachtige mensen, maar had te weinig inhoud, te weinig diepte.

Ook ontstond er veel discussie over, vooral online. Mensen schreven dingen als: dit is niet hoe de wereld eruit ziet, je hebt het in scène gezet, die mensen leven niet echt zo, het is niet de waarheid. Dit boek is een antwoord op die discussie en kritiek. Het is letterlijk een ode aan de mensheid.”

Maar hoe voorkom je dat je weer van onechtheid wordt beschuldigd? “Kijk, ik kan jou op twee ma-

nieren fotograferen: tegen je zin in op zaterdagochtend, net uit je bed, in je ondergoed en met een kater. Die foto publiceer ik dan zonder jouw toestemming. Dat is de waarheid, dat is echt. Of ik maak een afspraak met je, je komt naar de studio en we zitten de hele ochtend te kletsen, je krijgt visagie en mooie belichting

“Dit boek is letterlijk een ode aan de mensheid” 56 Present van Paagman

‘”Driekwart had ik nog niet eerder gefotografeerd, maar ik ben ook teruggaan naar de mensen van mijn vorige boek. Ik ben met hen in gesprek gegaan over onderwerpen als: hoe zie je jezelf, wat verwacht je van de toekomst? En wat is jullie culturele betekenis voor jullie zelf en voor de rest van de wereld? Ik ben geen antropoloog, maar ik weet zeker dat deze mensen iets belangrijks te vertellen hebben. En ik heb zelf ook een boodschap.”

Wat is jouw boodschap precies? “Die mensen die

je in het boek ziet, zijn op een heel andere manier rijk dan wij. Niet op een materialistische manier, maar met culturele rijkdom, rijk aan tradities. Daar moeten we respect voor hebben. Want als we hun levenswijsheid verliezen, belanden we in culturele en menselijke armoe. En die kant lijkt het hard op te gaan. Honderd jaar geleden was er een fotograaf die ik als mijn voorbeeld beschouw: Edward Curtis.

Hij fotografeerde dertig jaar lang indianenstammen in Amerika en daar maakte hij dertig boeken van. Hij wilde de verhalen vertellen van deze mensen en hun manier van leven vastleggen. Maar de Amerikanen wilden daar niets van weten. ‘Dat is het verleden, het was armoe’, werd er gezegd. Toen Curtis overleed, was hij failliet en waren bijna al zijn foto’s verbrand. Als je nu naar Amerika kijkt met alle culturele problemen die daar spelen, dan denk ik dat een belangrijke oorzaak is dat ze de connectie met het verleden zijn kwijtgeraakt. De indianen vormden een van de mooiste stammen op aarde en dat is allemaal weg. Inmiddels heeft

BEELDMAKER

HUILLOC, URUBAMBA PROVINCIE, PERU. “De vrouwelijke Huillocs weven

hun kleurrijke kleding en kleden al eeuwen met behulp van dezelfde technieken, die generatie op generatie worden doorgegeven.”

Present van Paagman 57

“ Op dit moment zijn we het contact met de aarde kwijt en ook met onszelf”

DOLGANS, ANABAR-DISTRICT, YAKUTIA IN NOORD-CENTRAAL SIBERIË. “Het was -60°C, mijn batterij werkte steeds maar vijf minuten.

Het was bijna niet te doen om buiten te zijn, je hebt echt een rendiervel nodig. Om de zoveel dagen verplaatsen de Dolgans zich, naar een plek waar eten is voor de rendieren. Daarom staan hun huizen op ski’s.”

58 Present van Paagman

BEELDMAKER

met het verzoek een ‘Jimmy-foto’ van ze te maken.

Vroeger kwamen er misschien veertig mensen per jaar, nu vierhonderd. Hierdoor merkten ze dat ze hun cultuur te gelde kunnen maken. Het is zelfs zo dat sommige stamleden die eerder naar de stad waren vertrokken, zijn teruggekeerd naar de oorspronkelijke gemeenschap.”

Wat vind je van die ontwikkeling? “Het is de

het land drie keer zoveel wapens als mensen, en een monster als baas. En dat komt doordat ze het contact met hun oorsprong kwijt zijn. Dat denk ik, dat vind ik. En dat mag niet meer gebeuren. Ik wil de wereld wakker schreeuwen met mijn foto’s.”

Hoe kunnen deze vrijwel onaangetaste stammen daarbij helpen?

“Het is belangrijk dat we hun wortels, hun geschiedenis en cultuur kennen en die kennis meenemen naar het leven nu en de toekomst. Deze mensen hebben respect voor het land waar ze wonen, voor de natuur waarin ze leven. Ze begrijpen er alles van. De westerse beschaving heeft een groot deel van de wereld vernietigd met ontwikkeling en industrie.

Hopelijk kunnen de mensen van deze stammen ons helpen om weer respect te krijgen voor onze aarde.”

Hoe vonden de gemeenschappen waarnaar je terugging het om de foto’s van zichzelf te zien? “Ze re-

ageerden heel positief en vonden de foto’s prachtig. Ze vertelden me dat er door mijn foto’s meer toeristen naar hun gebied waren gekomen,

minst erge van de twee kwaden. Als het alternatief is dat zo’n cultuur helemaal verdwijnt omdat iedereen naar de stad trekt, dan heb ik liever dat ze geld verdienen aan hun manier van leven en kunnen blijven. In het voorwoord van het nieuwe boek schrijf ik dat ik onderdeel ben van het probleem.

Daarmee doel ik op deze ontwikkeling. Ik wil de discussie hierover graag aangaan. Hoe kunnen we het beter aanpakken, hoe zorgen we dat de culturele diversiteit niet verloren gaat?”

Maar dat mensen over de hele wereld verlangen naar een comfortabeler leven, is toch niet zo gek? “Nee helemaal niet! Natuurlijk willen ze

ook elementen van de moderne tijd, een mobiele telefoon, een televisie. Daar is niets mis mee. Het gaat mij erom dat ze hun authenticiteit, hun menselijke waarden en hun kennis meenemen naar de moderne tijd. Anders raken we dat allemaal kwijt.

Ik wil ook de discussie aanzwengelen met de mensen zelf: wij zien jullie op deze manier, maar wat vinden jullie daarvan?”

En hoe staan zij daarin? “Veel van deze mensen zijn in de war. Ze stellen zichzelf de vraag: wat is rijkdom? Is dat een mooi huis en een grote auto in de stad of hier in de natuur waar alles is wat we nodig hebben? Welke richting moeten we op? Dat zijn de belangrijke kwesties waarmee ze op dit moment leven. De schatting is dat in 2050 85 procent van de wereldbevolking in een stad woont. Dat is zorgwekkend. Ik denk dat we veel beter voor de aarde zullen zorgen, als we ervaren hoe belangrijk dat is. Want op dit moment zijn we het contact met de aarde kwijt en ook met onszelf. Ik weet dat dit allemaal grote meningen van mij zijn, maar ik geloof dat oprecht. Het boek is een statement van hoe ik naar de wereld kijk en hoe ik vind dat we verder zouden moeten gaan.”

Present van Paagman 59

ben zo’n tachtig procent van de tijd op reis, dat is een heel rijk leven. Het reizen zorgt ook dat ik veel waardering heb voor waar ik ben, voor hoe bijzonder Nederland en Amsterdam zijn. Ik hou erg van door de stad fietsen. Het is een van de veiligste en meest vrije plekken ter wereld. Maar Nederland heeft niet alles. Papoea-Nieuw-Guinea is een van de mooiste landen die ik ken, maar heeft ook niet alles. Ik wil van beide genieten.”

“Ik weet zeker dat deze mensen iets belangrijks te vertellen hebben” Hoe heb je al die stammen gevonden en hoe wist je dat ze überhaupt bestonden? “Voor mijn eerste boek

ben ik zelf op zoek gegaan. Ik ben vijftig en heb mijn hele leven gereisd, dus ik had al veel kennis van dit soort plekken. Voor dit boek kreeg ik uitnodigingen van over de hele wereld: ‘We hebben je foto’s gezien, je moet naar deze mensen of naar die stam toegaan.’ Sommige van deze stammen waren nog nooit eerder gefotografeerd.”

Ben je wel eens ziek geweest tijdens je reizen? “Oh ja, ik heb alle

mogelijke ziektes gehad, waaronder malaria. Maar mijn immuunsysteem is heel sterk en ik leef gezond. Ik ben fit, rook en drink niet, eet geen vlees; ik zorg goed voor mezelf. Dus gezien de omstandigheden valt het eigenlijk wel mee. Maar soms heb ik pech.”

Reist je gezin met je mee? “Ik heb drie kinde-

ren en de jongste is in de pubertijd en de oudsten studeren. Ze hebben hun hele jeugd meegereisd en de hele wereld gezien. Nu vinden ze hun eigen leven belangrijker dan mijn missie en gelijk hebben ze. Ze genieten van Amsterdam en vinden het leuk om zich hier tot volwassenen te ontwikkelen.

Maar misschien dat een van hen ooit met mij gaat samenwerken, dat zou heel goed kunnen.”

Je schrijft in je boek dat je ook een persoonlijke reis maakt, wat is dat voor reis? “Dat is de

zoektocht naar mijn eigen identiteit. Dat doe ik door naar mezelf te kijken door de ogen van anderen. Die reis ben ik op mijn zeventiende begonnen, toen ik na het gymnasium voor twee jaar naar Tibet ging. Mijn ultieme doel is om van mezelf te leren houden. Dat gaat nooit helemaal lukken, maar dat is juist mooi. Het houdt me nieuwsgierig en wakker, ik blijf er door leren. Het is geen eindbestemming. Ik denk dat iedereen zijn eigen zoektocht heeft naar zelfliefde. Ons leven is heel kort en stelt niets voor als je naar de geschiedenis van de aarde kijkt. Die wetenschap is lastig, maar als je er echt van doordrongen raakt geeft het juist ook veel rust.”

Je thuisbasis is in Amsterdam, verkeer je niet in een soort continue cultuurshock? “Ik noem het zelf

een culturele whiplash. Zodra ik hier ben, wil ik op reis en vice versa. Mijn leven is een zoektocht naar balans en voor mij is dat in beweging zijn. Ik

60 Present van Paagman

Homage to humanity, Jimmy Nelson € 89,95

BEELDMAKER

WODAABE, GEREWOL FESTIVAL, CHARI-BAGUIRIMI REGIO IN CHA. “De littekens in

het gezicht van dit meisje dienen als een soort permanente make-up, zowel de vrouwen als mannen hebben dat. Ze is gekleed voor een soort schoonheidswedstrijd, waarbij de meisjes de jongens beoordelen en uitkiezen.”

Present van Paagman 61

Ontdekkings

LUST DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Haags luchtje Fotograaf Peter Elenbaas maakte de succesvolle fotoboeken Amsterdam en Rotterdam onbewolkt. Nu verlegt hij zijn koers naar de derde grootste stad van Nederland: Den Haag. Van het Binnenhof, het Vredespaleis en Madurodam, tot de elf kilometer lange kustlijn met de Pier en Kijkduin, de Schilderswijk en Bezuidenhout, in dit boek bekijk je heel Den Haag vanuit de lucht. Den Haag onbewolkt,

Peter Elenbaas € 29,99

IJSPRACHT Ontdek het nieuwe boek van Paul Nicklen, BBC Wildlife-fotograaf van het jaar en National Geographic’s 2018 Avonturier van het jaar. Nicklen neemt je mee naar de betoverende poolwereld en biedt een levendig, tijdig portret van twee buitengewone, bedreigde ecosystemen.

Born to ice, Paul Nicklen € 100,-

62 Present van Paagman

Reizen is een kunst Kunst en reizen komen ultiem samen in de bijzondere kofferhoezen van Loqi. Geïnspireerd op uiteenlopende kunstwerken, maken deze hoezen een doodgewone koffer ineens een plaatje om te zien. Ook niet onbelangrijk: de hoes beschermt je bagage tegen beschadigingen. Daarnaast heb je vast nog nooit je koffer zo makkelijk kunnen terugvinden op de bagageband! Kofferhoes The Hvass & Hannibal Collectie, Loqi

€ 26,95

TEKST ESTHER PORDON

Summer of love

De jonge Paulo maakt in 1970 een rondreis door ZuidAmerika, waarna hij in Europa een tijdje in Amsterdam verblijft. Tijdens de Nederlandse summer of love leert hij de Nederlandse Karla kennen en besluit met haar op de Magic Bus richting Nepal te stappen.

Deze onstuimige liefdesgeschiedenis resulteert nu in de meest autobiografische roman van Paulo Coelho tot nu toe!

Hippie, Paulo Coelho € 20,-

H

HET ITALIË VAN FELDERHOF

CADEAUTIPS

Ontdek de Hofstad Schrijver en fotograaf Tal Maes woont al haar halve leven in Den Haag. Ze gaat nooit zonder camera de deur uit en is altijd op zoek naar de beste en meest bijzondere adressen in die mooie stad achter de duinen. De 111 leukste plekken in de Hofstad, bundelde ze in dit boek tot de ultieme stadsgids. 111

Plekken in Den Haag die je gezien moet hebben, Tal Maes € 16,95

Ikigai Traditie, natuur en kunst hebben een grote invloed op het dagelijks leven in Japan: van bosbaden en kalligrafie tot theeceremonies en de Japanse ideeën over eten. Japanners weten hoe je kunt genieten van de kleinste dingen. Dit inspirerende boek helpt je jouw manier van leven te verfijnen en geest te verrijken met behulp van Japanse begrippen als wabi-sabi, kintsugi, ikigai en kaizen.

De Japanse manier, Erin Niimi Longhurst € 15,-

Een zomer in Italië is een verrukkelijk avontuur met de allure van een roman. Aan de hand van fragmenten uit zijn succesvolle Vliegenvangertrilogie, volgt dit boek Rik Felderhof op zijn tocht door Italië. Al reizend en gravend in de schatkist van zijn herinneringen ontvouwt zich een beeld van een gesloten persoonlijkheid met een ravissant levensverhaal.

Een zomer in Italië, Rik Felderhof en Marjolein Westerterp € 20,-

Present van Paagman 63

HET MAGISCHE GENUA & HET VERDOEMDE AVONDLAND Ilja Leonard Pfeijffer verhuisde tien jaar geleden naar Genua, Italië. Hoewel de stad slechts een bijrol speelt in zijn nieuwe boek Grand hotel Europa, blijft ze de schrijver inspireren. Een gesprek over Genua, de Morandi-brug en Europa.

Over toeval

“Tijdens een fietsreis kwam ik eigenlijk per toeval in Genua terecht en werd verliefd op die stad. Aan het eind van de reis moest ik er naartoe terug. Ik bedacht me dat het wel goed zou zijn er een tijdje te blijven. Twee maanden, ofzo. Dus huurde ik een appartementje. Ik verlengde het met nog eens twee maanden. En nog eens.

En nu zit ik er opeens al tien jaar.”

Over Genua

“Genua is met geen enkele andere stad te vergelijken. Het Centro Histórico is een middeleeuws labyrint van steegjes. Een unieke, magische plek die zijn authenticiteit heeft behouden. Hier wordt nog écht dwars door elkaar heen geleefd. Er zijn enorme contrasten: zo vind je op de luxueuze Via Balbi de musea en het

64 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE STEPHAN VANFLETEREN

oude stadhuis, terwijl hemelsbreed dertig meter verderop de hoertjes en dealers het straatbeeld schetsen.

Het is een bizarre, poëtische mix van mensen die in dit doolhof samenwonen. Dat vind ik onweerstaanbaar.”

Over de Morandi-brug

“Een tragedie met een enorme impact. Op de dag zelf was ik er erg overstuur van. En nog steeds, op straat heeft iedereen het er nog over.

Het was mijn brug naar Nederland, ik nam die altijd als ik naar het vliegveld ging. Dat je dan op zo’n moment de Nederlandse media voortdurend te woord moet staan, is best wel een beetje raar. Maar ik deed het graag.”

Over veritalianiseren

“Ik zal nooit helemaal Italiaans worden, ik blijf een buitenstaander. Dat is niet erg, ik vind het zelfs wel een prettige positie. Wonen in Italië heeft me in contact gebracht met de boze buitenwereld. In Nederland bestaan er eigenlijk geen problemen. Mensen zeuren wel de hele tijd enorm, maar dat slaat nergens op. Eén van de eerste dingen die me opvielen toen ik hier kwam wonen, waren de vluchtelingen in de stad. In Nederland lees je op de bijpagina van de krant wel eens wat over een gezonken bootje, maar hier komt het heel dichtbij.

Massatoerisme is ook zo’n voorbeeld.

Door in Italië te zijn, worden problemen die in Nederland nog helemaal niet bestaan en waarvan mensen zich niet bewust zijn, mij recht in het gezicht gesmeten. Ik vind het wel prettig om met mijn neus op de feiten gedrukt te worden. Hierdoor ben ik geëngageerder gaan schrijven. Meer van de echte wereld komt terug in mijn romans en poëzie.”

Over de toeristische monocultuur

“Venetië is overgenomen door toeristen op een manier die nauwelijks nog terug te draaien is. Het aantal inwo-

EUROPA

ners is gedecimeerd ten opzichte van eeuwen geleden. Als de leegloop in dit tempo doorgaat, woont er in 2030 niemand meer. Die toeristische monocultuur wordt over het algemeen niet als bedreiging gezien. Men denkt dat het eigenlijk wel goed is, dat de stad verdient aan toerisme. Los van de vraag of dat waar is, is de prijs die wordt betaald heel hoog: de stad verliest zijn ziel. Toeristen maken altijd datgene kapot, waardoor ze worden aangetrokken. Dat zie je ook gebeuren in steden als Praag en Amsterdam.”

Over Grand hotel Europa

“Op het wereldtoneel stellen we als Europa steeds minder voor. Als we niet meer kunnen concurreren met de fabrieken in China, is onze historie het enige dat ons nog uniek maakt. Als we alleen nog maar onze geschiedenis kunnen verkopen, worden we dan

“SINDS IK IN GENUA WOON, KOMT ER MEER VAN DE ECHTE WERELD TERUG IN MIJN WERK” een soort pretpark? Dat is de vraag die Grand hotel Europa aanspoort te stellen en het scenario dat wordt geschetst. Ik hoop dat het de lezer het gevoel geeft wakker geschud te worden. De roman sluit aan bij die gevoelens van onbehagen over massatoerisme die nu, met bijvoorbeeld de exponentiële groei van Airbnbverhuringen in de binnensteden, voor het eerst aan de oppervlakte komen.

Het beeld van een Europa als recreatiepark voor de rest van de wereld, waar we onze kunstschatten te gelde maken, onze zeekusten, bergen in de Alpen en totale rijkdom in dienst staan ter ontspanning van de productieve staten, is een ongemakkelijk vooruitzicht. Maar misschien moeten we er gewoon aan wennen. Het zou namelijk best een goede lotsbestemming zijn. Het is beter dan niets.”

Grand hotel Europa, Ilja Leonard Pfeijffer € 24,99 (verschijnt 14 december) Zaterdag 15 december is Ilja Leonard Pfeijffer te gast bij Paagman aan de Frederik Hendriklaan

Present van Paagman 65

hnt.nlkerstvakantie || kerstvakantie || kers

hnt.nl

in de kerstvakantie in Den Haag

kerst-

VER WONDER EN Mary Hessing en Toon Lauwen richtten twee jaar geleden designtijdschrift WOTH Wonderful Things op. Architectuur, mode, interieur en de mensen daarachter krijgen hierin de volle aandacht. “We laten ons inspireren door hen die anders tegen zaken aankijken. Dat levert altijd een eindeloze stroom verhalen op.” Present vroeg Mary door welke items bij Paagman zij geïnspireerd raakt.

Leonardo da Vinci, Walter Isaacson € 39,99 “Dit boek heb ik voor Toons verjaardag gekocht. Het schijnt een geweldige biografie te zijn, zo’n werk dat maar één keer in de zoveel jaar uitkomt. Toon is een echte geschiedenisfreak, die overal helemaal induikt. Hij zal het vast prachtig vinden.”

68 Present van Paagman

Crumpled city map van Milaan € 13,20 “Ieder jaar zijn alle groten uit de internationale mode- en designwereld op de Salone del Mobile in Milaan te vinden, de jaarlijkse designbeurs. Met zijn 23 hallen, heb je aan zeven dagen niet genoeg om alles of iedereen te zien.

Deze opvouwbare kaart van Milaan gebruik ik ieder jaar om mijn weg te vinden in de stad. Een subliem ontwerp.

Normaal loop ik altijd te klungelen met opvouwen van kaarten; deze kan ik gewoon in mijn tas proppen.”

TEKST TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE ROELTJE VAN DE SANDE BAKHUIJZEN

MOOIE DINGEN

Banana Lamp, Seletti € 229,- en Flames Kandelaar, Droog € 119,“Toen ik deze bananenlamp voor het eerst in Milaan zag, heb ik hard geschaterlacht.

Het is zó’n vrolijke provocatie met dat opzichtige goud. De kandelaar van Droog, ontworpen door Chris Kabel, is een vondst in al zijn eenvoud. Het lijkt op een echte kandelaar, maar staat op een gasbrandertje. Dit zijn heel mooie voorbeelden van Dutch Design, dat bekend is geworden om goede, maar ook heel conceptuele ontwerpen. Beide items zijn totaal verschillend, bevinden zich beide aan de uiteinden van het spectrum, maar juist daarom zijn ze zó sterk en opvallend.”

De eeuwige bron, Ayn Rand € 22,99 “Ik was zeventien toen ik voor het eerst alleen op vakantie ging. Vlak voordat ik mijn Interrail-trip begon, pakte ik snel nog een boek uit de kast: The fountainhead van Ayn Rand (De eeuwige bron). Het maakte diepe indruk op me.

Dit boek is een klassieker over een getalenteerde architect, die ervoor strijdt om vast te houden aan zijn eigen ideeën in een wereld waarin geen ruimte is voor individualisme. Een fascinerend boek van een bijzondere schrijfster en filosofe.”

Think radical vintage, Piet Swimberghe en Jan Verlinde € 39,99 “Ons huis, een oude melkfabriek in het Haagse Zeeheldenkwartier, is opgenomen in dit mooie interieurboek van Knack-journalist Piet Swimberghe en fotograaf Jan Verlinde. Er gebeurt bij ons altijd wel wat: is het niet een fotoshoot, dan wordt het als decor voor een film gebruikt. Eén keer per jaar transformeren we onze woning tot winkel/expositieruimte. Ik ben blij dat meer mensen zo van ons huis kunnen genieten.

Maar eerlijk is eerlijk: het is altijd lekker als iedereen vertrokken is en we deze plek weer helemaal voor onszelf hebben.”

Mary begon als modeontwerpster, maar werkte de afgelopen zeventien jaar aan de top van diverse interieurtijdschriften. Toon is architectuurhistoricus en designspecialist, schreef veertien boeken en is als curator bij verschillende (inter)nationale tentoonstellingen betrokken. In WOTH vertellen ze de persoonlijke verhalen van toonaangevende creatieven. “Het is inspirerend om te zien hoe zij hun leef- en werkomgeving inrichten. WOTH laat de dingen zien die het leven mooier maken.”

Present van Paagman 69

beeld ig Fotoboeken vol intrigerende, prachtige, sprekende beelden: met zo’n cadeau zit je altijd goed. Mooi voor op de kofďŹ etafel, om telkens weer doorheen te bladeren en bij weg te dromen.

70 Present van Paagman

TEKST ESTHER PORDON

FOTOBOEKEN

Taxidermie

Noem het flamboyant, bijzonder of eigenaardig, maar indrukwekkend zijn de beelden zeker. Het werk van kunstenaars Sinke en Van Tongeren etaleert de schoonheid en magie van de natuur, met prachtig gebeeldhouwde composities, die de dieren opnieuw tot leven wekken.

Our first book, Darwin, Sinke & Van Tongeren â‚Ź 45,-

Present van Paagman 71

Hollands glorie

COPYRIGHT ERWIN OLAF, MET DANK AAN FLATLAND GALLERY AMSTERDAM

Gemeentemuseum Den Haag viert de 60e verjaardag van Erwin Olaf met een eerbetoon aan de fotograaf. Vanaf 16 februari toont het Gemeentemuseum het vrije werk van Olaf sinds 2000 tot heden, en het Fotomuseum zijn werk van 1980 tot 2000. Tegelijkertijd komt er een boek uit met commentaar van Erwin Olaf zelf, en essays van Wim van Sinderen, Laura Stamps en Mattie Boom. I am, Erwin Olaf € 69,50

72 Present van Paagman

FOTOBOEKEN

Iconisch

Sommige sterren zijn zo beroemd dat alleen hun voornaam al genoeg zegt, dat zijn echte iconen. Denk Elvis, denk Twiggy, denk Cher… Eén fotograaf legde al deze iconen, en meer nog, vast op de gevoelige plaat. Een plaatje van een reis terug in de tijd.

Icons by Oscar, Oscar Abolafia € 27,50

Present van Paagman 73

Vroeger in kleur

Een tijdmachine op papier: 200 iconische, historische foto’s zijn op verantwoorde wijze ingekleurd. Zo komt het verleden écht tot leven en dichterbij dan ooit. De tijd

in kleur, Dan Jones € 35,-

74 Present van Paagman

FOTOBOEKEN

Smaakvol

De foto’s in dit boek zijn niet alleen een plaatje om te zien, maar laten tevens je maag knorren. Foodies en reisfanaten kunnen hun hart ophalen met de 500 beste eetervaringen ter wereld.Ultieme

culi-bestemmingen, Lonely Planet â‚Ź 29,99

Present van Paagman 75

Muzikaal

AVONTUUR met het Residentie Orkest

Tip van Jasper: Lazy Sunday

“Ga je liever overdag of zelfs ’s ochtends naar een concert? Kom dan naar onze Lazy Sunday. Kinderen kunnen dan een leuke, interactieve muziekworkshop volgen, terwijl jij van een prachtig ochtendconcert geniet met een kopje koffie en iets lekkers. Daarna heb je nog de hele dag voor je!”

TEKST TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE MAURICE HAAK, JULIE ALGRA, MARK DAVID

ADVERTORIAL

Het Residentie Orkest is al meer dan een eeuw een begrip in binnen- en buitenland. Jasper Grijpink is klarinettist bij dit symfonieorkest dat de mooiste verhalen uit de klassieke muziek vertelt, én tegelijkertijd spannende samenwerkingen met andere muziekstijlen opzoekt.

Wanneer wist je dat je musicus wilde worden?

“Eigenlijk pas best laat. Ik heb in verschillende (big)bands en orkesten gezeten, maar het kwam nooit in me op hiervan mijn vak te maken. Dat veranderde toen ik naast mijn studie Politicologie het bijvak Practicum Musicae ging volgen. De muziek liet me niet los en zo rolde ik na mijn studie door naar het Koninklijk Conservatorium. Tijdens mijn master Klassieke Muziek sloot ik me aan bij het Residentie Orkest als studentorkestlid. Toen een orkestlid met pensioen ging, heb ik auditie gedaan voor zijn functie. En ik werd aangenomen!”

Wat maakt het Residentie Orkest volgens jou zo bijzonder? “Het is een heel avontuurlijk en ver-

nieuwend orkest, dat allerlei soorten producties aankan, van hedendaags repertoire en crossovers met bijvoorbeeld een metal-zangeres of bluesartiest, tot een regulier klassiek programma. Ik zie het Residentie Orkest als de spin in het web van allerlei muziekgenres.”

Naar welke concerten in het nieuwe jaar kijk je uit? “Uiteraard naar alle-

maal! Bijzonder zijn de Symphonic Junction-concerten in PAARD. Daar gaan we de samenwerking met andere muziekgenres aan. Dat is altijd heel verrassend en spannend. De editie van 2 februari staat volledig in het teken van Chansons Magnifiques met zanger Philippe Elan. Een ander hoogtepunt is Soltani meets Collon op 8 en 10 februari. Hierbij ontmoeten Kian Soltani, hét cellotalent van dit moment, en de jonge, internationaal spraakmakende chef-dirigent Nicolas Collon elkaar. Als ik dan niet speel kom ik zeker luisteren, want het is geweldig om de muziek vanuit de zaal te ervaren.”

Hoe ziet de maand december eruit voor jou?

Spelen jullie door tijdens de kerstdagen?

“December is voor ons een drukke, maar sfeervolle periode. Halverwege de maand komen we al in de stemming met Bachs Weihnachtsoratorium, de perfecte muziek voor deze tijd van het jaar. Tijdens de kerstdagen spelen we Alice in Winter Wonderland, het beroemde verhaal van Lewis Caroll op muziek van Tsjaikovski. Op 5 januari starten we 2019 feestelijk met het Nieuwjaarsconcert.”

Naam: Jasper Grijpink Is: klarinettist bij het Residentie Orkest Waar: door heel Den Haag, maar voornamelijk in het Zuiderstrandtheater Meer info: www. residentieorkest.nl

Present van Paagman 77

1 2

9

7 10 8 16 11

17 18 21

19 20

78 Present van Paagman

F`OTOGRAFIE MICHIEL SPIJKERS STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

KUNST met functie 3 4

Functionaliteit en looks zijn een gouden combi. Zeker bij deze items, die het leven zowel makkelijker áls mooier maken.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

5 6 12 13

14 15

1. Corduroy knuffel, Nijntje € 14,95 2. Steakmessen, Gentlemen’s Hardware € 23,95 3. Flip 2 LCD-wekker, Lexon € 40,- p.st. 4. Cocktailshaker, Gentlemen’s Hardware € 26,95 5. Mino bluetooth-speaker, Lexon € 33,- p.st.

6. Perforator zwart met 23-karaats verguld, El Casco € 99,- 7. Fotolijst 20x20, VTwonen € 12,95 8. Cocktailstamper, Gentlemen’s Hardware € 16,95 9. Plakbandhouder zwart met 23-karaats verguld, El Casco € 87,80 10. Notitieboekje A5, Leuchtturm1917 € 16,95 11. Fine Powerbank 2600mAh, Lexon € 49,- 12. Clippen potloodclip, Peleg Design € 6,50 13. Dienblad van roestvrijstaal, Puik Art € 29,95 14. Hex gouden schaar, DOIY € 13,95 15. Schetsblok A4, Celestial € 8,95 16. Hex gouden pen, DOIY € 13,95 17. Letter Writing Set, Japan € 19,95 18. Zakmes, Gentlemen’s Hardware € 22,95 19. Hoop bluetooth-speaker, Lexon € 100,- 20. Shotglaasjes op serveerplank, Gentlemen’s Hardware € 21,95 21. Magneetjes in kruisvorm set van 6, VTwonen € 9,95

Present van Paagman 79

DE NIEUWE

Yuval Noah Harari auteur van Sapiens en Homo Deus

‘Fascinerend en meeslepend.’ – Bill Gates ‘Harari lanceert wederom tal van prikkelende ideeën, met grote retorische kracht opgeschreven.’

– Peter Giesen, de volkskrant

Thomas Rap

Cultuur

82 De Obama-factor 90 Wat gebeurde er

achter de poorten van Kasteel Drakensteyn?

94 Paagman-medewerkers kiezen hun favorieten

Present van Paagman 81

OBAMA Het was vorig jaar dé talk of the town: de verkoop van de rechten op de memoires van Michelle en Barack Obama. Een recordbedrag werd neergeteld en het eerste van de twee boeken (Michelle’s Becoming) is net uit.

Waar komt die ‘Obamania’ toch vandaan?

H

DOOR JEAN-PIERRE GEELEN

et was zo’n moment in de categorie ‘Waar was jij toen…?’ 20 januari 2009: de inauguratie van Barack Obama als president van de Verenigde Staten. De wereld pinkte een traantje weg. Change! Nu werd alles anders. Yes, we can!

‘Tijd voor een betere geschiedenis’: de voorpagina van de Volkskrant verwoordde een dag later een wereldwijd gevoel. De krant was de enige niet: het was de teneur van vrijwel de gehele (westerse) pers.

Obama’s eerste woorden schalden over de aanwezigen en over alle tv-zenders op de wereld:

82 Present van Paagman

‘Medeburgers, ik sta hier deemoedig, vanwege de taak die ons wacht.’ Toegegeven: het was moeilijk onberoerd te blijven bij Obama’s omschrijving van zichzelf als ‘een man wiens vader zestig jaar geleden niet bediend werd in een restaurant, en nu voor u hier de plechtige eed aflegt’. Een redenaarstrucje wellicht, maar daarom nog geen minder oprechte en navrante waarheid.

Bij de NOS voelde de toenmalige VS-correspondent tijdens het kanonsaluut ‘de stad ontploffen’.

Gelegenheids-anchor Eva Jinek peilde de stemming bij Gerri Eickhof in Washington. “Gerri, we weten dat het steenkoud is daar, maar hoe is de gevoelstemperatuur?” Eickhof: “Zomers warm.

Zelfs de cameramensen om mij heen maakten een rondedansje toen het einde van het tijdperk Bush werd afgekondigd.”

Acht jaar later sloeg het klimaat radicaal om. De gevoelstemperatuur bereikte waarden van de Noordpool. Wat herinnert u zich van de inauguratie van Donald Trump? Vermoedelijk vooral de bizarre worsteling over de fotobeelden, die zouden verraden dat er bij het Capitool aanzienlijk minder volk was komen opdagen dan acht en vier jaar eerder. Het was het officieuze startschot voor het in rap tempo oprukkende begrip fake-news.

Hoe anders ook de nieuwskoppen. ‘Trump gaat er meteen met gestrekt been in, zijn toespraak is ongekend fel’, luidde het eerste bericht op RTLnieuws direct na zijn inhuldiging.

De boekhandel is de spiegel van het leven en de wereld. Nergens is het contrast tussen de twee laatste presidenten zo scherp zichtbaar als in de uitgeverij.

De rekken puilen uit van de boeken van of – vaker – over de Amerikaanse presidenten Obama en Trump. Met een opmerkelijk verschil in toon. Waar

NIA!

FOTOGRAFIE PETE SOUZA

ACHTERGROND

DE WERELD PINKTE EEN TRAANTJE WEG. CHANGE! NU WERD ALLES ANDERS. YES, WE CAN! ALLES ANDERS. CHANGE! NUvanWERD EEN TRAANTJE Paagman WEG. DE WERELD PINKTE Present

83

DE OBAMA’S HEBBEN ZORGVULDIG GEWERKT AAN HUN IMAGEBUILDING GEWERKT AAN de publicaties over Obama meestal HEBBEN ZORGVULDIG positief of zelfs bewonderend zijn, DEvanOBAMA’S is de teneur boeken over Trump steevast kritisch. Tekenend is de werkwijze van fotograaf Pete Souza: na een eerder fotoboek over zijn jaren als Witte Huis-fotograaf onder Obama maakte hij dit jaar een nieuw werk. Over Trump, maar dan als ‘bezorgde burger’. In Shade plaatste hij zijn Obama-foto’s als commentaar op uitspraken en tweets van Trump.

“Alles waar Obama op staat, verkoopt”, zei literair agent Paul Sebes eerder dit jaar al tegen NRC Handelsblad. Hij kan het weten: zijn agentschap won de race onder agenten om in Nederland de rechten te mogen verkopen voor de twee aanstaande Obama-boeken. Allereerst de persoonlijke geschiedenis van Michelle Obama: Becoming, gevolgd door het verwachte klapstuk: de ‘of-

84 Present van Paagman

ficiële’ memoires van haar man Barack die terugblikt op zijn presidentschap. Dat belooft nieuws.

En Barack is al een gedreven schrijver gebleken, met een vlotte pen en gevoel voor humor. Er ontstond dan ook een miljoenendans om die twee boeken – waarover straks meer. Hoe komt dat toch?

En waarom verkoopt alles van en met Obama, en Trump veel minder?

Vooropgesteld: Amerikanen zijn dol op presidentiële biografieën uit de recentere geschiedenis.

In 2017 werden in Amerika meer dan 23 miljoen biografieën verkocht, in een boekenmarkt waarin toch al zo’n 27 miljard per jaar omgaat. Serious business dus. ‘Europa’ houdt meer van democraten dan van republikeinse presidenten. Die laatste werden en worden hier alom verdacht of gevreesd om hun snode plannen met de wereld. Ronald Reagan, George Bush, Donald Trump: altijd was er de angst voor ‘de rode knop’, gevoed door hun doorgaans weinig verzoenende redevoeringen en uitlatingen jegens gevreesde andere wereldleiders.

Als ze al niet met leugens de wereld een oorlog in dreven.

Sommige democraten hadden hun eigen schandaaltjes, maar Obama wist zonder kleerscheuren uit zijn ambt te treden. Een ongeschonden blazoen - dat was lang geleden. Hij heeft misschien niet eens zo gek veel bereikt op politiek gebied, maar hij heeft ook geen kapitale blunders of schandalen op zijn naam staan. Voor Barack komt daar die mysterieuze ‘Obama-factor’ bij. De eerste zwarte president, en democraat. Met een fenomenaal talent

ACHTERGROND

voor speeches. Die schreef hij niet zelf (Obama heeft veel te danken aan speechschrijver Jon Favreau), maar Barack wist ze voor te dragen als een volleerd acteur. De juiste dictie, de intonatie, een functionele stilte, gedoseerde ontroering – het is door en door Amerikaans, maar ook een goede Amerikaan neerzetten vergt talent dat niet iedereen gegeven is.

Last but not least hebben de Obama’s zorgvuldig gewerkt aan hun imagebuilding. Hun leven is een droom, een sprookje van twee mensen die zich vanuit een achterstandspositie opwerkten tot het allerhoogste. In haar boek Becoming (Mijn verhaal) beschrijft Michelle hoe ze als meisje uit het zuiden van Chicago de allereerste zwarte First Lady van de VS werd.

‘Ik hoop dat mijn verhaal anderen inspireert om te worden wie ze willen zijn’, twitterde ze. Haar man kan het haar nazeggen.

Op sociale media verkeren de Obama’s de laatste jaren tussen beroemdheden als Oprah Winfrey, Richard Branson en Tom Hanks.

Met zichtbaar genoegen ventten ze hun glamour-status uit door aan te treden in de talkshows van Ellen De Generes en David Letterman, en lieten ze zich uitbundig dansend filmen bij een optreden van Beyoncé en JayZ. Zoals een krant schreef: ‘Je associeren met Beyoncé geldt als een brevet van coolheid’.

Dat alles heeft de woordprijs van Obama’s memoires flink opgestuwd.

Het is een miljoenenbusiness geworden. Allereerst voor de ex-president zelf. Toucheerde die gedurende zijn ambtstermijn al een slordige 355 duizend euro per jaar (exclusief onkostenvergoeding), het echte werk begint daarna. De Obama’s, tijdens hun ambtsperiode de hoop van arm Amerika, weten van rekenen. The

New York Times sprak er schande van dat ‘de heilige Obama’ vorig jaar een bedrag van 400 duizend dollar kreeg voor een toespraak op een gezondheidsconferentie. Peanuts vergeleken bij de opbrengst van de rechten voor de biografieën van hem en zijn vrouw Michelle. Meer dan 65 miljoen dollar had de Amerikaanse uitgever Penguin Random House ervoor over – het hoogste bedrag dat ooit voor memoires werd betaald. Ter vergelijking: voor de memoires van Bill Clinton werd destijds 15 miljoen dollar betaald, voor die van George W. Bush 10 miljoen.

Uitgever Penguin was een oude bekende voor Barack. Gerenommeerde uitgevers als HarperCollins en Simon & Schuster hadden zich ook gemeld, maar visten achter het net. Dat de boeken bij verkoop nog geschreven moesten worden, leek er in dat hengelen niet toe te doen.

Succes leek gegarandeerd, want Barack had zich al de status van bestsellerauteur aangemeten. Zijn boek The audacity of hope (2006) en een briefboek aan zijn dochters leverden hem samen al 8,4 miljoen euro op. Zijn eerdere biografie Dreams from my father (2004), werd 4 miljoen keer verkocht en leverde zo’n 8 miljoen euro op aan royalty’s. Zijn toekomst was verzekerd. En dan moeten zijn ‘officiële memoires’ dus nog verschijnen. ‘A straightforward memoir about his presidency’, wordt het volgens de uitgever. Recht door zee – de torenhoge verwachting is gewekt.

Michelles boek Becoming kwam onlangs uit in 24 vertalingen op één en dezelfde dag, van Arabisch tot Zweeds. Het was onderdeel van een haast militaire operatie rond de twee Obama-boeken. Ook in Nederland brak al snel het gevecht uit. Allereerst was daar de strijd tussen literaire agenten: wie mag de rechten hier doorverkopen? Bij de uitverkorene, Sebes & Bisseling, dienden zich acht uitgevers aan, waarvan er in de tweede ronde vier overbleven.

Uiteindelijk werd het Hollands Diep, onderdeel van het concern Overamstel. De uitgeverij wil, geheel conform de geheimzinnigheid waarmee dit soort

“ALLES WAAR OBAMA OP STAAT, VERKOOPT” VERKOOPT ‘ALLES WAAR OBAMA Present van Paagman 85

ACHTERGROND

DE OBAMA-LEZER KAN MAAR BETER NOG EEN PLANKJE VRIJHOUDEN IN DE BOEKENKAST VRIJHOUDEN IN DE NOG EENgesloten, PLANKJE deals worden geen details kwijt.

Maar in kringen van bieders KAN MAAR BETER die meedongen, gaat bij geruchte het DEbedrag OBAMA-LEZER rond dat de uitgever ervoor bereid was te betalen: zo’n drie miljoen euro voor beide vertalingen.

Rationaliteit speelt in zo’n veilingachtige situatie niet altijd meer een rol, zegt een van de uitgevers die meebood (en verloor). “Soms wil je een boek gewoon hébben, net als een schilderij.” Opvallend detail, dat de nervositeit tekent: meestal krijgt de uitgever een zogeheten ‘proposal’ aangeboden, een indruk van het boek van zo’n vijftig pagina’s. In het geval van de Obama’s was er helemaal niets.

Het idee was al voldoende, dankzij dat ene toverwoord: die naam.

Een uitgever die toehapt begeeft zich in een web van voorwaarden.

Doorgaans komen die neer op strenge geheimhoudingsplicht voor de vertalers en strikte embargo’s rond de verschijningsdatum. Vaak moet de uitgever de publiciteit uit handen geven van de agent. Er zijn gevallen bekend waarin vertalers hun telefoons moesten inleveren en stukken tekst per koerier op versleutelde usbsticks werden aangeleverd aan uitgeverijen.

Roem is een zee waarop velen meesurfen. Het resultaat is een soort ‘Obamania’, een eigentijdse variant op de goudkoorts. De ‘Obamaboeken’ vliegen de koper om de oren.

86 Present van Paagman

Fotoboeken, brievenbundels en andere ego-documenten: alles is een kans. Lang niet altijd is er een relatie tussen auteur en de president.

Een ‘Methode voor charismatische communicatie’ voor weifelende managers? We noemen het De Obama-factor! Nog een hulpboek: Yes, I can!

Speechen als Obama. ‘Obamachicklit’, doopte columniste Aaf Brandt Corstius een ander verschijnsel afgelopen zomer in de Volkskrant. Oftewel: boeken geschreven door ex-Obama-medewerkers. De memoires van de ex-kok van Obama had ze nog even overgeslagen, maar twee andere boeken uit dit genre had ze wel gelezen: From the corner of the oval door Beck Dorey-Stein, en Who thought this was a good idea? van Alyssa Mastromonaco. De eerste was stenograaf bij de Obama-administration, de ander deed iets administratiefs in het Witte Huis. Slechts de verre nabijheid van de president leek de rechtvaardiging voor deze boeken.

Het einde is nog lang niet in zicht, ook niet voor de Obama’s zelf. Onderzoekers van de Kogod School of Business schatten dat de twee Obama’s de eerste vijftien jaar zo’n 230 miljoen euro kunnen verdienen met hun boeken, toespraken én hun jaarlijks pensioen (190.000 euro). De Amerikaanse krant The New York Times voorspelde bij de laatste dagen van zijn presidentschap dat Barack Obama zou kunnen uitgroeien tot ‘de succesvolste presidentieel auteur sinds Theodore Roosevelt’. Die schreef in totaal 42 boeken.

De Obama-lezer kan maar beter nog een plankje vrijhouden in de boekenkast.

Mijn verhaal van Michelle Obama is exclusief bij Paagman in gebonden uitgave beschikbaar voor de prijs van de paperback-uitgave. € 26,99 De Engelstalige uitgave Becoming is ook beschikbaar.

€ 23,95

De beelden bij dit artikel komen uit het fotoboek

Obama: An intimate portrait, Pete Souza € 34,95

Met o.a.

Holland Baroque Les Cloches de Noël

vier je in het

De Dutch Don’t Dance Division Alice in Winter Wonderland Música Temprana Kerstmuziek uit Ecuador Trijntje Oosterhuis Kerstconcert Woezel &Pip Charkov City Opera & Ballet Het Zwanenmeer De Notenkraker

ZUIDERSTRANDTHEATER.NL/ KERST

88 Present van Paagman

9,

u 99 ,

9

M re aak na is la ee bi ar ng n sc jzon het s d bijz Z hie de O e Z ond ed ijde den re oste ijde ere € itie rou is nie n, ro 25 , P tes va uw in ut ,- ete ge n d e g de es r F ïll e e ze ra ustr we nk ee re op rd ld . an e

an to bre on ke ku t h nd lo sla als nne oe bo Ri ten we n li we ek ka . A o efh al da Po lle ok eb lee t nn en du be n et m rv n € et en 1 jo

Ba

9,

95

he

),

D

(C e

lig

ta

Ee re n a i éé sgi tlas n! ds e tra Lon van n u ve ely d itvo la P e tla la we erig s € ne re e 4 t T ld

H alb et e W um er An en d v ste ou ’r an Ne k € m An de 1 aar ou rla 8, aa k. nd 9 s n

in

ke M Cy ahieu per en us, A De d v n H an aag Gaa len

Ine

ge

a

te a r n

e e d ie n H m ag ag e ve n r a

n

90

e o € Buc ur 20 k ,-

fo

20 0 t o ee ’s indr vi n u do uk co er ja nie cu wek o nt ar ke me ke W nge inen , lan toc nte nde € ild rep ten gs ht ren 39 la te e ze va ,9 nd, wi n ve n 9 P l de n ete rn r P is ick . re Bl for ist og d tra life ips ge ve sty vo r A be l gu le, or nne e s id v wa tem es an r en dee e v nd m o is boh lt h erl ing or ba em aa u s e dr s i c i a r t, n. om s n An F t ne eed erig ot d y e

E ev en s e en n ele m m em cti o In ge ens ent e va ek n e en n eM v n e d ,g 7 ah rge ie eb 5 H ieu te ge eu aa en n. H en rten gse Ad et Ha iss p va Ha gen en lekk n ag aa , fe en G s aa ge r zo no , len he u me ne € uge n 9, n,

H et

H G aa g eh s D eu za e ke 7 ge ge n 5

Culturele Laat je inspireren door nieuwe muziek, onbekende bestemmingen en wezenlijke momenten uit onze geschiedenis.

RIJKDOM DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

SHOPPING

fh

et r a

e

e ja st t ele n ot es rb ope gro e B ) He gel de zon CD af et Hit (2 m ts. 18 hi 20 , 9 9 of 19 €

B

e w eu ea n i n dr n a e st A tie re er an eer nd t e v v ), A 9 He bum lli in CD ,9 al ce i ( 19 Bo ar. S li € ja ocel

N

n

ie dr e et ijntj t.

ick

D

om

le

kk

e

op er na r o p u

na

di

de

c

ee

at ga ek je zo a nt b e o m e z nij op en n ag a be d op eb e ig bij n h ell e z m ge sa n

bo

de er

rij

n

er

op

aa r uit

m

op a et n

en

18

20

tje

om

ijn

a

in

k dic una br

ltu

ar

na

a

op

en

a

om

en del det e er un on en nd b ijz id e s b ejzo d t re bi jpen ees e p Am ng. i i i t

r v Ee ng e m n d he ont ne 9 aa n d eve van lk ean 9,9 va bri a vo a, J € 1 re bam nse am as O aa Ob ask rik ste e L Be ari M

n

ee sp to de ar au do na te ar rs on mo ee Le per die e de an hy en t z e v r d t n s Va ten i to oid vin stoe ing c r e a l m in nd : j it or ,99 d V s t a D da ne bo l in ot, 18 a o r b € r de ren ma . Ro ley e s all oek der b Kin

bv, g hin blis 8 Pu is 018 201 erc 2 – M bv, 53 by g 19 18 hin v, 20 lis b in Pub rcis ds is Me an rc ht erl Me rig eth ht py N rig co e y th op © in c na p d © ru oo he x t B rk te k blis d Dic a d ve e pu an s in e 1 ss st n tion Ch erv 2 lo Fir esig tra in res 4 3 de D lus ted ts 5 .nl or Il rin gh 7 6 tje vo d P ll ri 8 ijn A 0 9 .n em 1 w w est w kt b nie

dic una br

tje jn ni et na u t m k br

ui

ar

bv, g hin blis 8 Pu is 018 201 erc 2 – M bv, 53 by g 19 18 hin v, 20 lis b in Pub rcis ds is Me an rc ht erl Me rig eth ht py N g o e yri c th op © in c na d © ru p he x t B oo rk lis te ick ve ub n d D a d e t p a ns hin e 1 ss rs ign tio C serv 3 2 lo es a in re 4 de D ustr ted ts 5 or h 6 rin rig 7 vo 8 l d 9 em 0 est tb nie

a it at m r d e et ga uin n je lt sp ijnt n nt e e ee l, ee je nij sp is me an lt u de ar m a er in ar da cho lijb me n g l ele s na ie en ee sp oo e g v en m 18 no n n 20 u en k te er

m x r N aa e, bo ve it g ntj au s o u ij ,95 de kje r op et N 12 Ca e e m € bo die uit na op ru Er B

n aa ijn m r iud ve p , go en o lijke ins n. l e n

e Ee rha erk e e uw in ve m tig vro en op ach de ouw w, ,50 kr en vr eeu 39 r re 01 ste k € 10 20 loe de ls K E

e hit ok W r o eft n et ge e n va m on izi k h Ee ag rd iti re oe n - ,99 rd vie ed e , d als it b ze 35 ’s) jaa ge ed en t D je d ei € k i er t d C r m je n, . R n e v be te i 3 i l o ( h g ke rd ke 50 w xe, . de W 18 aa n o ek l vr de o td De lbum elu inc o’s. e 20 e be ntw on A n d ve em lux 9 elk nt t a te W ee tga r d De ,9 ku he d om : i ui she m - 24 ur t rel E lbu es € we No me e A tl n m s a va alle war n’.

Be e et rtr die zijn ng po en or e jo nd ng do tal ke jo ar to 0, ek e a e 2 w n d , m ‘d € uk e n id an dr lle ko he a In et a al lijk k Sp ni n b on en ee rso i, H pe our

lo n so va n ad

n va g 45 sla 8 er in 1 n isv t t e re da ie rd e h ip erl we p d isc ch d v er n o eEp n s lan lat de oc ael ee ge 70 von de ich En s 1 ge van s, M pa rug m bu 99 te de Ere 24, bo . € n aa alin P

e

nd a ro ge pm he ne ko n t et de ow ark rh n D M ee va its. D), 9 9 w Al um tra (C 9, alb ire S ever € 1 D er fler wh nop K

Present van Paagman 89

Deftig

Journaliste en schrijfster Fleur Jurgens verwerkte levendige dagboekverslagen van de oud-kokkin van prinses Beatrix tot de roman Drakensteyn, droomkasteel.

Ze doet een boekje open over de zoektocht naar een man voor de vrijgezelle Beatrix, de winterjacht en andere koninklijke perikelen.

90 Present van Paagman

A G E N

Najaar 1964.

Het jachtfeest is geopend op Kasteel Drakensteyn, als de butler, tot dan toe bescheiden in een hoek van de kamer, uitvalt tegen de jachtmeester, omdat die pontificaal zijn beduimelde laarzen op het Franse salontafeltje heeft uitgestrekt. “Kunt u uw modderschuiten voortaan buiten laten staan?” De edele heren bij de haard van Kasteel Drakensteyn, negeren de pietluttige bediende en vervolgen liederlijk en met veel bombarie hun sterke verhalen, over hoe ze in Afrika een olifant hebben geschoten, of een tijger in hun eigen achtertuin.

Ik was erbij, als schrijfster van de historische roman Drakensteyn, droomkasteel over de opkomst en ondergang van het echtpaar Minnie en Anton Mandemaker, kokkin en butler van Kasteel Drakensteyn tussen 1963 en 1967.

‘Het jachtfeest voor de adellijke jeugd’ dat najaar van 1964 – een initiatief van prins Bernhard – stond ook in het teken van de jacht op de meest begeerde vrijgezellin van Nederland, kroonprinses Beatrix. Het gonsde in de pers van de geruchten over aanwezige potentiële huwelijkskandidaten, de Oostenrijkse prins Richard zu Sayn-Wittgenstein, of Lord Nicholas Tollemache. Maar die ene, de Duitse diplomaat Claus von Amsberg, werd door alle verslaggevers en paparazzi over het hoofd gezien, misschien omdat hij zoveel ouder was dan Beatrix en van bedenkelijke adellijke komaf. In het souterrain was de Duitser, die inmiddels van zijn paard was gevallen tijdens het traverseren, en boven in de salon met een gespalkt been op de sofa lag, intussen dankbare gesprekstof onder het keukenpersoneel.

TEKST FLEUR JURGENS

Naast een praalzuchtig societygebeuren was de koninklijke jacht ook toen al een bekritiseerde praktijk van gruwelijke drijfjachten, het bijvoeren van wild en het bedwelmen van fazanten op de kroondomeinen. Als iets duidelijk maakt dat de beschaving bestaat uit een uiterst dun laagje vernis over het beest in de mens, dan is het de jacht wel.

Niet voor niets speelt het koninklijke jagen in Drakensteyn, droomkasteel zo’n belangrijke rol. Het uiterlijk vertoon, in al zijn facetten, is het hoofdthema.

Hoe lang is de schone schijn op te houden? De geoefende lezer van moderne romans kan het antwoord wel raden.

De kokkin is in het begin nog vol ambitie. Ze verwerkt de jachtbuit, bloederig en wel door de jachtmeester bij de keuken afgeleverd, tot verfijnde kookkunst: een sauté de Faisan (gesauteerde fazant), een lapin aux pruneaux (konijnenbout met pruimen), of een civet de lièvre (hazenpeper). Minnie kookt zich het leplazarus, volgens de voorschriften van Auguste Escoffier, grondlegger van de haute cuisine, wiens recepten (meer dan duizend!) zij allemaal uit het hoofd kent. Gaandeweg merkt ze dat haar kookkunst, waarmee ze de zintuigen van de groten der aarde onvergetelijk wil beroeren, vrede wil stichten en verbroedering en liefde nastreeft, ‘boven’ in de koninklijke vertrekken weinig gewaardeerd wordt. Via het menuboek krijgt ze ongezouten commentaar als ‘Appelmoes hoort niet bij West-Indische kalfsnieren! B.’.

Zeker aan de grillige standaard van de nieuwe heer des huizes, Prins Claus, valt door de overwerkte kokkin wel-

KONINKLIJK

dra niet meer te voldoen. Tijdens een jachtfeest (haar laatste in functie) gaat het mis en beseft ze hoe weinig haar ambitie en eer eigenlijk waard zijn.

De prins wil, hartje december, een buitendiner in de tuin, compleet met een reusachtig wild zwijn aan het spit.

Het personeel moet in het donker met schalen en borden en dranken door de regen banjeren. In een onmogelijke positie hangt Minnie boven het vuur, om hompen af te snijden. Een gloeiend stuk vlees valt van het spit. In een reflex vangt ze het op met haar blote hand en gilt het uit. Nog een geluk dat ze een emmer water heeft klaarstaan om het vuur mee te blussen. Ze dompelt meteen haar hand erin. Je kunt het horen sissen. De heren kijken op van tafel, geërgerd omdat het personeel hen zo onbetamelijk moet storen. Wat een gekkenwerk, denkt

De prins wil, hartje december, een buitendiner in de tuin, compleet met een wild zwijn aan het SPIT Minnie met haar schrijnende hand in het koele water, al deze inspanning voor een stel snobs die zich vervelen!

En dit, o lezer, is nog maar het begin van het einde.

Drakensteyn, droomkasteel, Fleur Jurgens € 19,99

Present van Paagman 91

Een reis door de geschiedenis in tweehonderd prachtige kleurenfoto's

De ingekleurde zwart-wit foto’s en begeleidende teksten brengen de historie dichterbij

‘HET GAAT NIET OM MOOI OF LELIJK, HET GAAT OM BETEKENIS.’ – NRC

ISB N 97 89 40 19 14 352 | g e bo nde n m e t le e s lint | € 3 5 , -

FOTOGRAFIE ILJA KEIZER

COLUMN

2019 IS OOK MAAR EEN GETAL Geert van Zandbrink

Eigenlijk is het vreemd. Het jarensysteem is ons heilig, alsof het een natuurlijke constante is.

Maar de enige houvast die we erbij hebben, is dat Jezus in het jaar 1 geboren zou zijn en het is zelfs nog maar de vraag of dat waar is.

T

och zweren we erbij om er op oudjaarsavond champagne, vuurwerk en oliebollen bij te halen om oud en nieuw te vieren.

Een nacht zoals alle andere voor de natuur, maar voor ons is het een wereld van verschil, zoals het voor ons ook behoorlijk uitmaakt of het woensdag of zaterdag is.

Waarom hebben we onszelf dan wijsgemaakt dat er zoiets bestaat als een week met een weekend of een jaar met maanden? Het antwoord is simpel: omdat het werkt. Het is handig en we kunnen erop vertrouwen.

Zie Darwins theorie van natuurlijke selectie: al wat goed werkt, leeft voort.

QUINTILIS Het kalendersysEN SEXTILIS teem hebben we te danken aan de LIJKEN Romeinen. Zo zijn MISPLAATST we de maanden van VOOR DE het jaar verschuldigd aan Julius ZEVENDE Caesar en zijn adopEN ACHTSTE tiefzoon Augustus.

MAAND Vandaar dat we de

naar hen vernoemde maanden juli en augustus kennen; voor hun tijd heetten die Quintilis en Sextilis, de vijfde en zesde maand.

Quintilis en Sextilis lijken misplaatst voor de zevende en achtste maand, maar destijds waren het weldegelijk de vijfde en zesde maand, omdat er slechts tien maanden bestonden. Julius en Augustus hebben in hun tijd januari en februari toegevoegd.

Tot op de dag van vandaag is die aanpassing zichtbaar op onze kalender. Juli en augustus zijn immers hernoemd, maar nog altijd spreken we van ‘september’, aan ‘septem’ te herkennen als zevende maand, die wij als negende gebruiken. En hetzelfde geldt voor oktober, november en december. Het bleef na de tijd van Julius en Augustus in gebruik en nu zit het muurvast en onbeweeglijk in ons systeem.

Ook taal is een verzonnen systeem, net als de kalenderstructuur. Zo is taal eveneens onderhevig aan natuurlijke selectie; woorden verschijnen en verdwijnen. En als ‘september’ dan goed werkt als negende maand, dan maakt het niet uit dat het ooit de zevende was.

Wist je dat de naam Antarctica verklaart dat er per definitie geen ijsberen op de zuidpool wonen?

Met humor en aanstekelijk enthousiasme vertelt Geert van Zandbrink over de Latijnse en Griekse oorsprong van woorden die we iedere dag gebruiken, waardoor je ze ineens veel beter begrijpt.

Linea recta naar het eind van je Latijn € 15,-

Present van Paagman 93

DE BOEKEN VAN JE LEVEN Eén boek tot favoriet benoemen: ga er maar aan staan. Toch kiest Paagmans ‘Boek van de maand’-team elke maand één opvallend, recent verschenen werk. Ze lezen dus tientallen boeken per jaar. Wat zijn hun persoonlijke hoogtepunten?

LEES MEER OVER PAAGMANS BOEK VAN DE MAAND OP WWW.PAAGMAN.NL/BOEK-VAN-DE-MAAND

VAN LINKS NAAR RECHTS: NELLEKE GROOT, BRITT OP DE LAAK, ANITA VAN LAARHOVEN EN SANDRA PELZ

Britt op de Laak (marketing en communicatie)

Nelleke Groot (verkoper Paagman Centrum) “Jasper en zijn knecht van Gerbrand Bakker is misschien wel het beste boek dat ik ooit heb gelezen.

De schrijver komt uit West-Friesland, net als ik. Hij kan schitterend schrijven over de mensen en de omgeving daar. Ik moet me altijd op één of andere manier met de auteur kunnen identificeren, ook al woont hij in de jungle. Gebeurt dat niet, dan leg ik het eigenlijk al snel weg.

Een andere favoriet is de heruitgave van de poëzie en biografie van de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker.

Zij was één van de blanke vrouwen die meestreed tegen de apartheid. Haar Zuid-Afrikaanse zinnen hebben zulke mooie klanken, die vragen erom hardop voorgelezen te worden. Gerrit Komrij heeft het schitterend vertaald.”

Jasper en zijn knecht, Gerbrand Bakker € 15,Ik herhaal je, Ingrid Jonker € 19,99

94 Present van Paagman

“Toen ik op de middelbare school Of mice and men las, ontdekte ik wat literatuur met je kan doen en ben ik écht van lezen gaan houden. Zó ontroerd was ik door het verhaal, dat prachtig beschrijft hoe je van iemand kunt houden, die tegelijkertijd je grootste last is.

Datzelfde gebeurt eigenlijk in Huis in brand van Kamila Shamsie. Het gaat over een tweeling uit een migrantengezin, waarvan de jongen zich aansluit bij IS. Dergelijke verhalen zetten je aan het denken. Als ik na het lezen van een boek een bepaalde mate van schaamte voel, omdat ik me realiseer dat ik vooroordelen had over iets waar ik eigenlijk niets vanaf wist, is het sowieso een goed boek.” Of mice and men / Muizen en mensen,

John Steinbeck € 10,95 / € 19,99 Huis in brand, Kamila Shamsie € 21,99

TEKST TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE ESTHER VAN DER WALLEN

BOEK VAN DE MAAND

“DOOR DIT BOEK ONTDEKTE IK WAT LITERATUUR MET JE KAN DOEN”

Sandra Pelz (verkoper Paagman Frederik Hendriklaan)

Anita van Laarhoven (verkoper Paagman Delft) “Ik heb De wereld van Sofie uit mijn kast gepikt. Het wordt aangeduid als youngadult-boek, maar ik was al in de dertig toen ik het voor het eerst las. Sofie krijgt een soort filosofieles en beleeft ondertussen allerlei avonturen. Een breed spectrum van filosofische stromingen komt langs, van mythes tot natuurfilosofie en van de Grieken tot Freud. Het is maar nét hoe je het leest: als een les in filosofie of als avonturenroman.

Ik ben ook groot fan van De smaakbijbel van Niki Segnit. Van buiten is het prachtig; van binnen vreselijk saai.

Geen plaatjes, niks. Maar de bijna wetenschappelijke smaakcombinaties worden heel levendig beschreven.

Je doet hierin inspiratie op, maar moet er vervolgens zelf iets mee doen. Daar houd ik van: zelf denken, zelf ontdekken.” De wereld van Sofie, Jostein Gaarder

“Ik heb een groot zwak voor mooi taalgebruik en vooral voor dat van A.F.Th. van der Heijden. Ook in zijn meest recente roman Kwaadschiks laat hij zijn zinnen beginnen, een omweg maken, weer terugkomen.

Een prachtige manier van schrijven.

Van der Heijden raakt me, als schrijver én als mens.

Een van mijn andere favoriete schrijvers is Murakami. Zijn boeken hebben altijd iets magisch. Ik lees ze in het Nederlands, Engels en Duits, om te voelen hoe zijn Japanse zinnen oorspronkelijk bedoeld zouden kunnen zijn. Mijn favoriet is zijn driedelige magnum opus 1Q84. Een flinke pil. Ik lees graag science fiction, dat bestaat vaak uit meerdere delen. Heerlijk om in zo’n wereld te blijven hangen en op de laatste pagina met pijn in het hart afscheid te moeten nemen van de personages.” Kwaadschiks,

A.F.Th. van der Heijden € 15,1Q84, Haruki Murakami € 26,99

€ 19,99 De smaakbijbel, Niki Segnit € 25,-

Present van Paagman 95

Cultureel

VERANTWOORD DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Historie Een eigentijds en vernieuwend standaardwerk waarin ingesleten opvattingen over Nederland en het Nederlanderschap tegen het licht worden gehouden, door meer dan honderd aanstormende en gevestigde Nederlandse onderzoekers op het gebied van geschiedenis en cultuur. Zij laten zien hoe Nederland de wereld door de eeuwen heen mede heeft vormgegeven, en andersom: hoe Nederland zich onder invloed van verre en nabije buren heeft ontwikkeld.

LITERATUUR IN DE MODE De mode-industrie laat zich graag inspireren door literatuur, in het bijzonder door de stijl van beroemde schrijvers. Maar laten Nederlandse schrijvers zich ook leiden door de mode? Na zijn standaardwerk Man op z’n best dook stijlpastoor des Vaderlands Arno Kantelberg de archieven in om zich te verwonderen over de garderobe van de Nederlandse auteur. De stijl van de schrijver,

Arno Kantelberg € 15,-

Wereldgeschiedenis van Nederland, Huygens Instituut € 39,99

WOII

Bijbels De Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 is de meest gebruikte vertaling van de Bijbel in het Nederlandse taalgebied en werd in 2016 verkozen als belangrijkste boek van Nederland. Uniek aan deze vertaling is de balans tussen trouw zijn aan de brontekst en trouw zijn aan de Nederlandse taal.

Bijbel NBV Standaard € 32,50

96 Present van Paagman

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bestieren twee joodse zussen - Janny en Lien Brilleslijper - een van de grootste onderduikadressen in Nederland: ‘t Hooge Nest, een villa in ‘t Gooi. Het Nest wordt verraden en de familie Brilleslijper belandt met het laatste transport in Auschwitz, samen met de familie Frank. ‘t Hooge Nest is een bloedstollend boek over moed, verraad en menselijke veerkracht.

‘t Hooge Nest, Roxane van Iperen € 21,99

TEKST ESTHER PORDON

CADEAUTIPS

John & Yoko

Fokke en Sukke Deze bundel van eerder gepubliceerde Fokke en Sukkecartoons, laat ons terugkijken op het afgelopen jaar door de ogen van de bekendste eend en kanarie van Nederland. Op de bekende Fokke en Sukke-wijze geven ze met humor commentaar op de belangrijkste dingen die in 2018 gebeurden. Fokke en Sukke -

Het afzien van 2018, Reid, Geleijnse en Van Tol € 10,95

Vooruitgang?

Met observaties en anekdotes laat Annegreet van Bergen zien hoe Nederland de afgelopen vijftig jaar veranderd is. De tijd dat verloofde stellen jaren moesten sparen voor hun uitzet of dat je maanden op een telefoonaansluiting moest wachten, is voorbij. Welke vrouw wordt nu nog ontslagen als ze gaat trouwen? En wie biedt zijn gasten nog een rokertje aan? Het

goede leven, Annegreet van Bergen € 19,99

Imagine vertelt het verhaal van John Lennon en Yoko Ono’s leven, werk en relatie in de periode dat ze het album Imagine maakten. Dit nieuwe boek neemt de lezers mee naar de fascinerende werkomgevingen door middel van verhalende filmbeelden, Yoko’s zorgvuldig bewaarde archieffoto’s en voorwerpen, en samengevoegde panoramabeelden. Imagine,

Yoko Ono € 34,99

O

(ON)BEGRENSD Gebruikmakend van geschiedenis, filosofie, geografie en sociologie analyseert Scheffer hedendaagse problemen als migratie, protectionisme en terrorisme.

Daarbij trekt hij ferme conclusies over de toekomst van Europa. De vorm van vrijheid is een actueel en urgent boek over een van de grote vraagstukken van onze tijd: de omgang met grenzen.

De vorm van vrijheid, Paul Scheffer € 19,99

Present van Paagman 97

CO CO C H A N E L , M I U CC I A P R A DA I R I S VA N H E R P E N E N V E L E A N D E R E N .

1 7 N O V 2 0 1 8 T/ M 24 MAART 2019

Life style

100 Trend: minder is meer 108 Zonder stress al

je ambities waarmaken: Randi Zuckerberg legt uit hoe 116 Het droomleven van Ilja Gort

Present van Paagman 99

minder Mag het ietsje

zijn?

100 Present van Paagman

TEKST JUDITH VAN ANKEREN ILLUSTRATIES AGNES LOONSTRA

Een groot huis met inloopkasten en een kookeiland, een topbaan met dito salaris, een snelle auto, coole gadgets, mooie merkkleding… Allemaal leuk en aardig, maar worden we er echt gelukkig van? Nee eigenlijk niet, ontdekken steeds meer mensen. Misschien is minder zelfs wel beter.

M

inimalisme is dé trend van deze tijd. Overal hoor en lees je verhalen van mensen die het roer om hebben gegooid en niet meer streven naar meer, maar juist naar minder. Hoe je minimalisme invult, bepaal je helemaal zelf. Er bestaat een hele stroming waarbij mensen hun spullen tellen in een poging om met minder dan 100 of zelfs 33 spullen te leven. Er zijn er ook bij die huis en haard vaarwel zeggen om in een hutje op de hei te gaan wonen of in een tiny house.

Zo ver hoef je natuurlijk niet te gaan.

Bewuster leven, met meer nadruk op het opdoen van ervaringen en minder op verwerven van geld, status en mooie spullen, is óók minimalisme.

Het gaat erom dat je focust op wat voor jou essentieel is en dat verschilt per persoon en levensfase.

Wat wil je veranderen en hoe pak je dat aan? Dat is vooral een kwestie van uitproberen. Gelukkig zijn er genoeg mensen om de kunst vanaf te kijken.

Of van wie je kunt leren hoe je het in ieder geval níet wilt doen.

MINIMALISME

Minder spullen

Ook als je geen verzamelaar of sloddervos bent, is de kans groot dat je huis vol staat met spullen. Sommige gebruik je regelmatig of zelfs dagelijks, maar veel spullen vallen in de categorie ‘kan ooit nog van pas komen’ of ‘zonde om weg te doen.’ Daarnaast zijn er nog spullen waarvan we niet meer weten dat we ze hebben. Ze staan op zolder, in die ene rommelkamer, of weggestouwd in een kast of in nooit uitgepakte verhuisdozen.

Vrijwel iedereen in de westerse samenleving heeft veel spullen.

Journalist, schrijver en trendwatcher James Wallman beschrijft in zijn boek Ontspullen een groot onderzoek waarbij wetenschappers spullen in willekeurige huishoudens telden. Ze waren verbijsterd door de uitkomsten. Zelfs in de kleinere huizen (minder dan 90 m2) stonden alleen al in de slaapkamer en huiskamer 2260 objecten. En dat waren alleen spullen die zichtbaar waren, alles wat in kasten was weggestopt was niet meegeteld.

Is het erg om veel spullen te hebben? Niet als je er geen last van hebt natuurlijk. En al helemaal niet als je er plezier aan beleeft. Maar meerdere onderzoeken tonen aan dat een overdaad vooral stress en ontevredenheid oplevert. Proefpersonen hadden het gevoel te verzuipen in de spullen.

Vooral bij vrouwen was er een enorme stijging van het stresshormoon cortisol in hun bloed te zien als ze werden geconfronteerd met hun overvolle huis.

Het gaat erom dat je focust op wat voor jou essentieel is Present van Paagman 101

Ontspullen, James Waldman € 20,99

Weg ermee, Dennis Storm € 14,99

Tijd dus om afscheid te nemen van een flink deel van je spullen. En dat moet radicaal, schrijft Dennis Storm in zijn boek Weg ermee. Geen half werk, het is alles of niets en nu of nooit. Neem er de tijd voor en hak een klus niet in tweeën, is zijn advies. Dikke kans dat je het anders nooit meer afmaakt.

Zijn invulling van het minimalisme is ‘thuis leven alsof je op reis bent.’

Investeer in kwaliteit (een paar goede spijkerbroeken, shirts en truien, een echt goede fiets) en doe de rest weg.

Ga je hele huis door en verzamel alles wat je niet nodig hebt. Geef het weg, verkoop het of gooi het weg als echt niemand het wil hebben.

Twijfel je nog of weet je niet hoe je het moet aanpakken? Er zijn fijne boeken die je op weg helpen, zoals de eerder genoemde boeken van James Wallman en Dennis Storm, maar ook Vaarwel spullen van Fumio Sasaki en het heel praktische Op orde van Gera van den Berg. Je moet even een drempel over, maar dan krijg je er een huis voor terug dat geen bron van stress is, maar een oase van rust.

Minder werken

Vaarwel spullen, Fumio Sasaki € 20,-

102 Present van Paagman

Tijd om te kunnen doen wat we zelf willen, is goud waard. Het geeft ons ruimte om ervaringen op te doen en herinneringen te maken. En daar worden we het gelukkigst van, blijkt uit psychologisch onderzoek. Er is zelfs een hele beweging ontstaan van mensen die heel bewust kiezen voor beleving: het experiëntialisme.

Trendwatcher James Wallman voorspelt dat deze beweging de komende jaren sterk zal groeien.

Die belevenissen hoeven geen grote avonturen te zijn in verre oorden.

Juist op een bankje in het park zitten, een praatje maken, theedrinken met een vriend, een boek lezen of een beetje in de tuin wroeten, maakt ons gelukkig. De Koreaanse boeddhistische monnik Haemin Sumin beschrijft in zijn boek Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt hoe je rust vindt in onze drukke wereld en wat dat je oplevert. Dat doet hij zowel aan de hand van zijn persoonlijke ervaringen als met heel korte, inspirerende en vaak prikkelende wijsheden, zoals deze: ‘Alles in dit universum is vluchtig. Omdat het vluchtig is, is het ook kostbaar. Breng dit moment op een wijze, mooie manier door.’

Ook hoogleraar psychologie van het onbewuste Ap Dijksterhuis schrijft in zijn nieuwe boek Maakt geld gelukkig? dat het antwoord op die vraag ‘ja’ is, zolang we het uitgeven aan vrije tijd, ervaringen en anderen. Het probleem is alleen dat we weinig echt vrije tijd hebben. Dijksterhuis rekent dat ons in zijn boek voor: ‘Een week duurt 168 uur. Een derde van die tijd slaap je, dan hou je nog 112 uur over. Als je je werk en de dagelijkse reis naar je werk eraf haalt, zit je op zo’n 70 uur. Dan trekken we de tijd eraf die je kwijt bent aan eten en het bereiden van eten, aan persoonlijke verzorging, en aan verplichte sores en dan houd je ongeveer 35 uur over.

Als je jonge kinderen hebt, mag je daar nog weer een flink aantal uren van aftrekken.’ Dit klinkt misschien een tikje deprimerend, maar gelukkig is de oplossing simpel: minder gaan werken. Dennis Storm ging ons voor

MINIMALISME

en zei een flitsende carrière bij BNN vaarwel. Hij werkt nu maximaal drie dagen per week. Dat kan lang niet iedereen zich permitteren, maar met een halve dag minder waarvan je de andere helft thuiswerkt, heb je ook al veel tijd gewonnen. Ja, dan verdien je wat minder geld, maar daar krijg je veel voor terug. De luxe van vrije tijd is dat dik waard.

Minder geld uitgeven

Als we minder gaan werken, is het meestal ook nodig om minder geld uit te geven. Als je het voornemen om minder spullen te kopen ook echt uitvoert, gaat dat deels vanzelf. Na een flinke opruimactie, kun je misschien zelfs kleiner gaan wonen, al zal dat waarschijnlijk alleen een optie zijn als je toch al verhuisplannen had.

Bezuinigen klinkt misschien niet zo sexy, maar als je het goed aanpakt, kun je er echt lol in krijgen. Zo is het enorm bevredigend om van alle vaste lasten na te gaan of het bij een andere aanbieder goedkoper kan. Telefoon-, energie-, internet en zorgkosten: overstappen loont heel vaak, zeker als je het al een paar jaar niet hebt gedaan. En met alle vergelijkingssites en overstapservices kost het helemaal niet veel moeite. Het grote voordeel van besparen op dit soort kosten, is niet alleen dat het serieus geld oplevert, maar ook dat je er verder meestal weinig van last van hebt. De warmte in je huis voelt niet anders als het geleverd wordt door een goedkopere aanbieder. Ook je hypotheek oversluiten kan veel geld besparen en check meteen ook of je wel profiteert van alle belastingvoordelen en toeslagen waar je recht op hebt.

Heb je echt iets nodig? Kijk of je het

tweedehands op de kop kunt tikken.

Of nog beter: of je het kunt lenen of ruilen voor iets anders. En bespaar op dagelijkse kosten door boodschappen te doen voor meerdere dagen en nooit met een knorrende maag naar de supermarkt te gaan.

Heb je de smaak van het budgetteren helemaal te pakken? Dan is Kakebo misschien iets voor jou. Hierbij schrijf je aan het begin van je kakebo-boekje op hoeveel je wilt sparen en wat je gaat doen om dat doel te bereiken. Vervolgens vul je elke week in wat je hebt uitgeven, zodat je aan het eind van de maand een mooi overzicht hebt. Na een jaar weet je of je je doel hebt bereikt. Doordat je zo heel veel controle hebt over je financiën, krijg je meer rust in je hoofd. En hou je geld over voor gelukkigmakende belevenissen.

Op orde, Gera van den Berg € 14,99

Minder online zijn

Gemiddeld zijn we zes uur per dag online. Zes uur! Ook kijken we maar liefst vijf keer per uur op onze telefoon. Het tegenstrijdige is dat we ons er tegelijkertijd kapot aan ergeren.

Kennelijk is minderen lastig. Zijn we verslaafd? Daarover verschillen de meningen. Dwangmatig is het voor veel mensen in ieder geval wel. En ook dwingend met al die WhatsAppen Facebook-groepen die je aandacht opeisen. Ondertussen heb je minder aandacht voor dingen die veel belangrijker zijn, zoals je gezin, werk, het verkeer, het uitzicht. Kortom: de wereld die zich voor je neus afspeelt.

Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt, Haemin Sunim € 15,-

Maakt geld gelukkig?, Ap Dijksterhuis € 15,-

Koop een ouderwetse wekker en neem je telefoon niet mee naar de slaapkamer Present van Paagman 103

MINIMALISME

Een overdaad aan spullen levert stress op Van veel online zijn krijgen we stress en bovendien legt het een enorm beslag op onze schaarse tijd. Een avondje Facebooken en Instagrammen voelt echt niet zo goed besteed, dus waarom kunnen we het dan toch niet laten? Volgens psychologisch onderzoek speelt de fear of missing out (fomo) hierbij een rol: we zijn bang om iets te missen. Ook triggeren leuke berichtjes ons beloningssysteem, waardoor het moeilijk is de verleiding te weerstaan. Een laatste reden is de sociale druk die we ervaren. Vooral bij directe communicatievormen, zoals WhatsApp wordt er van je verwacht dat je rap reageert op berichtjes. Vooral iets wél lezen en dan niets terugzeggen. Oei, er zijn ruzies ontstaan om minder ernstige vergrijpen.

Radicaal stoppen hoeft niet. Sterker nog, dat kan zelfs niet. Zonder internet krijg je niets meer geregeld en kun je meestal niet eens werken.

Maar minder een slaaf zijn van je smartphone is wel heel goed te doen.

Dit zijn de belangrijkste tips: • Zet alle notificaties uit. Dus voor je mail, WhatsApp, Messenger, Facebook, Instagram en alle andere apps die je aandacht opeisen met geluidjes of meldingen.

• Een nog beter idee is om Facebook en Instagram helemaal van je telefoon af te gooien.

• Verlaat alle WhatsApp-groepen die nuttig noch leuk zijn.

• Laat je telefoon vaker thuis, bij-

104 Present van Paagman

voorbeeld als je uiteten gaat. Wil je ‘m toch mee? Leg je telefoon niet voor je op tafel, maar laat ‘m in je tas zitten. Check alleen even snel je berichten als je tafelgenoot naar het toilet is.

• Koop een ouderwetse wekker en neem je telefoon niet mee naar de slaapkamer. Het is bewezen dat de kwaliteit van je nachtrust sterk vermindert als je voor het slapen nog even op je telefoon (of een ander beeldscherm) kijkt. Of de straling van je telefoon schadelijk is, daar is de wetenschap nog niet uit. Maar het kan geen kwaad om het zekere voor het onzekere te nemen.

Heb je werkelijk geen idee meer wat je moet doen als je niet online bent?

Dan is het boek Happy time offline van Vincent Wijers een aanrader.

Er staan allerlei grappige suggesties in met mooie foto’s en illustraties.

Alleen de tip ‘Begin een verzameling’ kun je maar beter niet opvolgen…

Kakebo - de Japanse kunst van het sparen € 15,-

Happy time offline, Vincent Wijers € 15,-

FOTOGRAFIE MILAN VERMEULEN

COLUMN

RETOUR AFZENDER Tommie Niessen

‘Bent u bang voor de dood?’

‘Nee, eigenlijk niet. Ik wacht het gewoon af. Ik merk wel dat ik nog heel veel wil zeggen,’ antwoordt meneer.

H

ij zit in bed en kijkt voor zich uit. Het late zonlicht valt door het raam op zijn gezicht. Ik zie de emoties in zijn ogen. Hij is nu twee weken in het hospice.

‘Wat wilt u dan nog zeggen?’ vraag ik hem.

‘Ah, nog zoveel! Vooral hoe dankbaar ik ben. Ik vind het zo bijzonder dat de mensen om me heen zoveel voor mij doen. Iedereen is er. Zelfs jij bent nu hier. Daarvoor ben ik dankbaar.’

Vanaf het moment dat ik voor meneer zorgde, konden we het goed met elkaar vinden. We praatten over van alles, met name over het leven. We begrepen elkaar zonder veel te zeggen. Meneer was destijds negenentachtig en ik vijfentwintig. Maar toen ik een andere opdrachtgever kreeg, hoefde ik niet meer naar hem toe. Tot een oud-collega mij belde en vertelde dat meneer was opgenomen in het hospice.

‘Wat denkt u dat er gebeurt als u overlijdt?’

‘Een goede vraag, waar geen antwoord op is, hè?’

WE BEGREPEN ELKAAR ZONDER VEEL TE ZEGGEN

‘Nee, maar u hebt daar vast en zeker gedachten over.’

‘Dat klopt, jongen! Ik ben er wel uit, denk ik. Retour afzender.’

Ik kijk hem vragend aan.

‘Ja, gewoon terug naar waar je vandaan komt.’

‘Misschien klopt uw theorie.’

‘Ik weet het in ieder geval eerder dan jij!’

‘Dat weet u niet zeker.’

‘Het is wel heel waarschijnlijk.’

‘Ja, daar hebt u natuurlijk gelijk in. Ik kom volgende week weer langs, oké?’

‘Is goed, jongen. Bedankt voor je komst, hè.’

Op een avond in het najaar krijg ik een berichtje van de schoonzoon: ‘Hij is aan zijn laatste fase begonnen, Tommie. Hij eet en drinkt niet meer.’ Ik ga de volgende dag meteen naar het hospice. De hele familie is aanwezig. Meneer ligt op bed, in een diepe slaap. Ik ga naast hem zitten en pak zijn hand vast. Mijn ogen worden vochtig. Meneer reageert niet meer met woorden. Er rolt een traan over zijn wang. Dit raakt me intens. Het is goed zo. Ik kijk de kamer rond en ik zie de liefde tussen deze mensen. Meneer zou dit prachtig vinden. Een paar dagen later overlijdt hij.

Retour afzender…

Ooit begon Tommie Niessen een blog om bijzondere ervaringen met zijn werk in de zorg te delen. Al snel had hij tienduizenden lezers, dus een boek kon niet uitblijven.

Ontroerende gesprekken, bijzondere ontmoetingen en dagelijkse belevenissen van een jonge ZZP’er in de zorg. Tommie in de zorg € 15,-

Present van Paagman 105

Hou een ‘digital detox’ met deze mooie notitieboeken!

Verkrijgbaar in diverse formaten.

Mooie plakbandhouder, verkrijgbaar in mint en lavendel.

Inclusief rol Magic Tape. Tape

Dispenser C18, Scotch® € 11,95

Topstylist Pascalle Koldenhof geeft advies bij het vinden of verfijnen van je eigen stijl.

Jouw stijl, Pascalle Koldenhoff € 25,Eenhoorns zijn hip! Knuffel Yara heeft een veelkleurige staart en manen, komt in twee maten en als tuttle. Eenhoorn

Black/Grey, Parker € 29,-

Speciale, stijlvolle editie van Mijn bullet journals, in compact formaat. My little

black bujo € 14,99

Dagje bankhangen

IN

stijl

Yara, Happy Horse vanaf € 9,99

De iconische Parker Jotter maar dan extra groot, met dezelfde matte finish. Verkrijgbaar in drie kleuren. Balpen Jotter XL Blue/

Notitieboek Digital Detox, Leuchtturm1917 vanaf € 16,95

Tussen zoveel moois zit voor ieders verlanglijst wel een passend cadeau!

De kleine voetjes en/ of handjes van de baby vereeuwigen?

Deze gipsset komt in een mooi bewaarblik. Hand foot print

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Silver, Bam Bam € 39,95

Buiten nat en koud? Kruip heerlijk op de bank met een klassieker van vroeger of de tofste series van nu.

Homeland Seizoen 7 4DVD € 29,99, 3BluRay € 39,99 • The Crown Seizoen 2 4DVD € 29,99, 4BluRay € 39,99 • Mr. Mercedes Seizoen 3DVD € 19,99 • Goodbye Christopher Robin € 14,99 • Sissi Trilogie DVD-box 3DVD € 19,99, 3BluRay € 24,99 • Bud Spencer & Terence Hill Best of Movie Collection 6DVD € 29,99, 6BluRay € 39,99

106 Present van Paagman

Dit journal is je vrolijke metgezel op het pad naar de beste versie van jezelf. De beste versie

van jezelf, Caroline Kelso Zook € 12,99

SHOPPING Deze krijt- en lakmarkers zijn op haast alle oppervlakken te gebruiken! In diverse maten en kleuren.

Krijtmarkers & Lakmarkers, Schneider vanaf € 2,95

Luxe geschenkset met de Parker Sonnet-balpen en een zachte etui. In twee kleuren, met giftbox. Balpen Sonnet met

etui in Chrome/Black, Parker € 111,- / € 136,-

Vaar, rij of vlieg mee met Nijntje met deze mooie knutsels van recyclebaar karton! Boot/Auto/Vliegtuig

Nijntje, Mister Tody € 44,95

Comfortabele en handige designkruk die eenvoudig te verplaatsen is. In zes kleuren. UPis1, Interstuhl

€ 159,-

Speciale editie van de Parker Sonnet-balpen, geïnspireerd op reizen. In twee kleuren, met giftbox. Parker, Balpen

Sonnet Special Edition 2018 Grey/Blue € 181,- / € 285,-

Altijd een post-it binnen handbereik met deze handige dispenser! Incl.

Super Sticky ZNotes (90st). Z-Notes

Dispenser Pro, Post-it® € 15,95 Handige set voor handlettering, met verschillende pennen.

Handige tas in opvallende metallic kleuren, op 3 manieren op te vouwen. Metallic

collection Matt rose gold/Silver/Gold, Loqi € 26,95

Pitt Artist Handlettering-startset, Faber Castell € 22,95

Deze reuze postits (27,9x27,9cm) zijn ideaal om op te brainstormen! Super

Sticky Big Notes (30st), Post-it® € 16,95

Ook de iconische Waterman Hemisphere-pen komt met mooi etui. In twee kleuren, met giftbox. Balpen

Hemisphere met etui, Waterman € 84,Muismat in zwart met metallic, met comfortabele gel-polssteun. Gel Polssteun, 3M™ € 125,-

“Ik voel me nu veel minder vaak

Randi Zuckerberg

SCHULDIG” W Ze is de zus van MarkFacebook-Zuckerberg en werkte lange tijd met hem samen. Maar Randi Zuckerberg wilde meer, veel meer. Hoe ze al haar ambities waarmaakt zonder ten onder te gaan aan stress en schuldgevoelens, legt ze uit in haar boek Pick three.

108 Present van Paagman

at wil Randi Zuckerberg allemaal? Op Broadway op de planken staan, een wekelijks radioprogramma presenteren, lezingen geven over de hele wereld, gezond eten, haar eigen bedrijf leiden, afspreken met vrienden en familie, sporten, slapen, een fijne relatie met haar man hebben, een goede moeder zijn voor haar twee zoons, schrijven en nog heel veel meer. Als je haar complete lijst met activiteiten leest, word je al moe. Hoe doet ze het allemaal? Heel simpel: ze kiest telkens drie dingen en focust zich daarop.

Aan Present vertelt ze wat dat haar bracht.

Je deelt al je bezigheden in vijf categorieën in: werk, slaap, familie, gezondheid en vrienden en daar pik je er telkens drie uit. Maar waarom niet bijvoorbeeld twee of alle vijf?

“Omdat drie taken doen genoeg is om een tevreden gevoel over jezelf te krijgen, zonder dat je door de bomen

TEKST JUDITH VAN ANKEREN FOTOGRAFIE BEN ARONS

het bos niet meer ziet. Misschien zou twee wel prettiger zijn. Dat je je bijvoorbeeld alleen maar op je gezin en je gezondheid focust, maar dat is gewoon niet realistisch in ons drukke bestaan. Ik denk bovendien dat het voor de balans in je leven niet zo goed is als je al je kaarten op één of twee activiteiten zet. Mensen die bijvoorbeeld altijd maar aan het werk zijn, worden daar op de lange duur niet gelukkig van. En alle vijf is weer echt te veel, dan doe je alles half en word je stapelgek.”

Kun je met de categorieën variëren? “Ja, ik heb gemerkt dat deze vijf

categorieën voor mij belangrijk zijn.

Maar ik kan me voorstellen dat sommige mensen een categorie ‘hobby’s’ hebben. Het is maar net wat voor jou het belangrijkste is. Ik denk wel dat je niet te veel categorieën moet maken, want dan zit je weer met een schuldgevoel als je er één te lang verwaarloost.”

Pick three was je antwoord toen je voor de zoveelste keer werd gevraagd hoe je de balans houdt tussen privé en werk. Deze vraag wordt alleen aan vrouwen gesteld.

Wat vind je daarvan? “Dat vind ik

enorm frustrerend! Niemand heeft ooit aan Marlon Brando gevraagd hoe hij zijn succesvolle filmcarrière combineerde met de zorg voor zijn vijftien kinderen. Vijftien! Maar bij elke vrouwelijke beroemdheid komt die vraag bij ieder interview wel weer langs. Ik heb zelf in India eens in een panel gezeten over digitalisering. Ik was de enige vrouw en kreeg maar één vraag. Je raadt al welke.”

Wat heeft je Pick three-methode je gebracht? “Ik voelde me altijd en

eeuwig schuldig. Als ik aan het werk

CARRIERE

was, tegenover mijn man en kinderen en als ik thuis was, dat ik niet hard genoeg werkte. Door mezelf toestemming te geven om telkens drie dingen uit te kiezen en de rest te laten zitten, heb ik veel minder last van schuldgevoel. Want ik weet: als ik werk geef ik me voor de volle 100% en als ik thuis ben, dan ben ik er ook echt en geef ik mijn kinderen de volle aandacht. En ook slaap en ontspanning is heel belangrijk. Dat heb ik gewoon nodig. Iedereen heeft dat nodig. Vooral vrouwen vergeten zichzelf nogal eens.”

“BIJ ONLINE VRIENDEN ZIE JE VOORAL WAT ZIJ JE WILLEN LATEN ZIEN” Ik las dat je niet heel veel tijd besteedt aan je vrienden, maar wel veel op social media zit. Wat is voor jou het verschil tussen online en real-life vriendschappen?

“Ik vind beide belangrijk. Bij online vrienden zie je vooral wat zij je willen laten zien, wat ze doen, waar ze belangstelling voor hebben, waar ze blij van worden. Het is een vriendschap gebaseerd op hun eigen perceptie van zichzelf, met weinig ruimte voor hoe jij hen ziet. Het gaat vooral om wat je met elkaar gemeen hebt. Bij real-life vriendschappen gaat het om de persoon als geheel. Je deelt veel meer persoonlijke dingen en kunt van mening verschillen. Voor zo’n vriendschap moet je iemand echt vertrouwen en investeren in de band.

Ik heb het zo druk en heb een hechte familie. Er blijft daardoor niet zoveel tijd over voor mijn vrienden. Maar dat vind ik wel jammer en misschien verandert dat nog eens.”

Pick three, Randi Zuckerberg € 19,99

Present van Paagman 109

MO OI I makers bij Rob Peetoom op de Fred

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE ROB PEETOOM

ADVERTORIAL

In april 2018 kreeg Paagman nieuwe overburen op de Fred: in het oude Rabobank-pand op de hoek kan je nu terecht voor haar, make-up en brows bij Rob Peetoom.

Mede-eigenaar Maikel van der Valk over de Fred, de feestdagen en het nieuwe jaar.

Hoe waren deze eerste maanden in de nieuwe salon? “Heerlijk! Vroeger woonde ik hier achter,

dus ik heb altijd geweten wat voor fijne straat het is. Eerst zat de salon in de Bijenkorf, verstopt achter het corrigerend ondergoed. Alleen onze vaste klanten wisten waar we zaten, niemand kwam toevallig voorbij. Nu we verhuisd zijn naar de Fred, komen er iedere dag wel nieuwe klanten binnen.

We hebben veel ramen dus de gezelligheid van de straat blijft niet onopgemerkt, heerlijk die levendigheid! Eigenlijk is de Fred net een klein dorp. In het begin heb ik veel rondjes gelopen, met de mensen gepraat, de andere ondernemers leren kennen.

Ik vind het heel belangrijk om een goede buur te zijn, elkaar te helpen waar het kan.”

Wat zijn de trends en tips voor de feestmaand van 2018? “Ik doe niet zo aan trends, het is veel

belangrijker dat je kapsel en make-up bij je passen.

Als ik iemand in de stoel heb, ben ik geïnteresseerd in wie ze is, wat voor werk ze doet, wat bij haar past. Voor de kerstdagen en nieuwjaarsborrels adviseer ik wel om op tijd een afspraak te maken, zo kort mogelijk op je borrel/feest/diner, en je haar na je bezoek niet te wassen. Als wij het gestyled hebben en je maakt het nat, is je look verloren. Ben je bang dat je kapsel instort of iets te vet is? Dan is droogshampoo echt een lifesaver! Het haalt het vettige uit je haar en geeft het wat meer stevigheid.

Beneden in de voormalige bankkluis van het pand

kan je bij ons terecht voor mooie INGEbrows met of zonder microblading (semi-permanente ‘tattoos’, red.) wat onwijs mooi en natuurlijk is! Als je ook je wimpers laat verven, heb je al een basislook waar je bijna niks meer aan hoeft te doen.”

En wat heeft 2019 voor jullie in petto? “In 2019 bestaat Rob Peetoom

vijftig jaar! Dat vieren we met heel veel mooie events, promoties en andere extra’s voor onze klanten.

Verder hoop ik de salon nog beter op de kaart te zetten en komen er nog veel leuke samenwerkingen met de ondernemers van de Fred aan.”

Wie: Maikel van der Valk Wat: Eigenaar Rob Peetoom Den Haag en Rotterdam (samen met Sam van der Meer) Waar: Frederik Hendriklaan 230 in Den Haag, tegenover Paagman Meer info: www.robpeetoom.nl

Present van Paagman 111

DOEN & laten DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Watch it

Coelho wijst de weg In 2019 wijst Paulo Coelho je de weg. Bekend van internationale bestsellers als De alchemist, brengt de Braziliaanse schrijver ook jaarlijks een agenda uit, dit jaar rondom het thema ‘cammini’, oftewel: wegen. Houd overzichtelijk je afspraken en activiteiten bij, en laat je tegelijkertijd inspireren door spreuken en citaten uit Coelho’s boeken en prachtige illustraties. Wegen Agenda 2019,

Paulo Coelho € 16,50

Rolex is een van de bekendste en meest prestigieuze horlogemerken. Dit boek beschrijft de ongelooflijke geschiedenis en traditie van het bedrijf. Ontdek de ingenieuze innovaties in de technologie en de marketing achter het snelle succes van deze schitterende onderneming.

The watch book Rolex, Gisbert L. Brunner € 59,95

ZZZZ...

Lekker zacht De bekende Fatboy-zitzakken krijgen gezelschap van een collectie velvet kussentjes. Verkrijgbaar in een vierkante, rechthoekige en rollster-uitvoering en in zes verschillende kleuren, van stoer grijs tot lieflijk roze: voor elk interieur wat wils.

Luxe zachtheid die volgens Fatboy door Hugh Hefner zonder twijfel goedgekeurd zou worden. Velvet kussens, Fatboy vanaf

€ 34,95

Slaap is een absolute voorwaarde voor excellente prestaties, het is zelfs belangrijker dan eten en bewegen samen.

Floris Wouterson is Slaap Performance Coach en helpt ondernemers, atleten en high performers om met slaap hun prestaties, humeur en levenskwaliteit drastisch te verbeteren. In dit boek deelt hij zijn methode, zonder radicale veranderingen maar met kleine stapjes die groot effect hebben. Superslapen,

Floris Wouterson € 20,-

112 Present van Paagman

TEKST ESTHER PORDON

Naar de maan en terug De energie van de maan is zelfs voor de meest niet-spirituelen onder ons niet te ontkennen; kijk maar naar het eb en vloed van de zee. De maankalender geeft je per dag informatie over de maanfasen, de energie van de dag en tips voor activiteiten die hierbij passen: o.a. administratie, huishouden, reizen, relaties, tuinieren, oogsten en meer. Met het volgen van de maankalender komt er weer een oud, meer natuurlijk ritme terug in ons leven. Maankalender 2019,

CADEAUTIPS

Jeuktaal Waarom hebben volwassen vrouwen het tegenwoordig over hun ‘vriendinnetje’ en ‘mannetje’ en klinken jeukwoorden als ‘living’ en ‘master bedroom’ op Funda ineens wel lekker? Hoezo zeggen we ‘cashback’ als we ‘geld terug’ bedoelen? Met veel humor onderzoekt redacteur en columniste Japke-D. Bouma de ontwikkelingen in onze taal, vol herkenbare ergernissen én goede vondsten.

Mag ik even iets tegen je aan houden?, Japke-D. Bouma € 12,99

Marjanne Hess-van Klaveren € 15,95

Gelinkt

De Link-it pennen en viltstiften van Schneider zijn de eerste pennen die middels een slim systeem verschillende combinaties mogelijk maken. Niet alleen kleuren, maar ook de diverse schrijfsystemen, zoals fineliners en viltstiften met verschillende lijnbreedten kunnen worden gekoppeld. Link-it fineliners

& viltstiften, Schneider vanaf € 0,95

F

FIETS HELD

Peter Sagan is niet alleen drievoudig wereldkampioen op de weg, hij is een entertainer en persoonlijkheid die vaak op de voorgrond treedt.

Maar belangrijker nog dan zijn soms lange haar en gekke dansjes, zijn al die overwinningen; hij won al zes keer de groene trui in de Tour de France. In deze autobiografie geeft Peter Sagan een kijkje in zijn persoonlijke én sportieve leven.

Mijn wereld, Peter Sagan € 19,99

Present van Paagman 113

DIGITALE VOETBAL

DROMEN van Koen Weijland

Door een blessure wist Koen Weijland al op jonge leeftijd dat hij geen professioneel voetballer zou worden. Toch werd hij in 2016 getekend bij Ajax - zijn club, als eerste e-sporter ooit.

De pionier van de Nederlandse e-divisie, vertelt zijn verhaal in Strijder.

Hoe ben je de e-sport ingerold? “Ik

speelde altijd al FIFA, maar toen ik op mijn zestiende ook online begon te spelen, merkte ik dat ik echt goed was. Samen met vrienden reisden we met de trein naar toernooien af. Ik speelde steeds meer en werd steeds beter, waardoor ik bij het NK terechtkwam. Toen ik won, mocht ik Nederland vertegenwoordigen in Zuid-Korea en stond ik ineens voor een camera van de NOS. Ik begon ook met Youtube-videos en kreeg online wat meer bekendheid. Zo is de bal gaan rollen: clubs begonnen

114 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE NIKITA KACHANOVSKY (UNSPLASH), EA SPORTS

de voordelen van e-sport in te zien en dat ze hun mensen én potentiële fans op een nieuwe manier konden bereiken.”

Wanneer wist je: hier zit een carrière zin? “Vrij laat. Het was natuurlijk heel gaaf om zo jong al bij de besten van de wereld te horen, maar ik heb ook een tijdje helemaal geen FIFA gespeeld, omdat ik mijn studie aan de universiteit wilde afmaken.

Ik verwachtte totaal niet een carrière te maken in de e-sport. Pas toen ik na mijn afstuderen samen met Endemol en mijn huidige werkgever Digital Enterprises een Youtube-kanaal begon, bleek dat ineens een realistisch plan.”

Hoe werkt de e-divisie eigenlijk? “Dat is een digitale competitie in FIFA, waarin alle eredivisieclubs worden vertegenwoordigd door e-sporters: professionele gamers. Dit wordt ook uitgezonden op YouTube en FOX Sports. Eigenlijk werkt het net als de eredivisie, alleen worden de wedstrijden niet in een stadion, maar in de studio op een scherm gespeeld.”

Wat doet een gecontracteerde e-sporter bij Ajax? “Ik speelde toernooien en internationale

wedstrijden in onder andere Warschau, Kazan, Genua en Londen. Ook presenteerde ik veel video’s, waarin we bijvoorbeeld FIFA speelden met spelers van Ajax. Als e-sporter ben je tegelijkertijd een voorbeeld voor de jeugd en is het belangrijk om je club goed te vertegenwoordigen. Zo zorgde ik ervoor dat Ajax sponsoren binnenhaalde en was ik het visitekaartje voor de club richting supporters, sponsoren én de directie. Je moet dus niet alleen presteren met je videogame, maar óók de fans weten te bereiken en een zakelijke rol spelen in het geheel.”

En dan stop je al na twee jaar. Was dat een zware keuze? “Nee, eigenlijk niet. Het was natuurlijk te

gek om onderdeel van Ajax te zijn – dat is gewoon mijn club - maar het beperkte me ook in veel dingen. Nu openen zich deuren die voorheen gesloten bleven en kan ik mijzelf verder ontwikkelen en meer aandacht geven aan mijn video’s. Ik had nooit verwacht dat ik binnen twee jaar al weg zou zijn, maar Ajax ‘laten gaan’ voelde op dat moment als de juiste keuze.”

SPORT

“IK MOCHT NEDERLAND VERTEGENWOORDIGENOP HET WK IN ZUID-KOREA” Voor wie heb je Strijder geschreven? “In eerste instantie voor de

jongeren die de droom hebben om e-sporter te worden. Ik vind het mooi dat jonge jongens die hun fysieke voetbaldroom niet waar kunnen maken, op deze manier toch een nieuw, ander toekomstperspectief hebben, waar voetbal en een clubgevoel nog steeds een rol in spelen. In Strijder vertel ik mijn persoonlijke verhaal, maar belicht ik ook de scene en het ontstaan ervan. Voor iedereen die meer over e-sport en FIFA wil weten, dus ook voor ouders, kan het super verhelderend zijn.”

Hoe ziet de toekomst van e-sport eruit, denk je? “Vaak wordt me ge-

vraagd of FIFA groter wordt dan voetbal. Dat denk ik niet, maar de kijkcijfers liegen er niet om. Neem nu de samenvatting van Heracles – PEC. Die wordt in de e-divisie gewoon vaker bekeken dan in de eredivisie.

Dat zijn toch wel gekke statistieken.

Natuurlijk staat de ontwikkeling van de e-divisie hier in Nederland nog in de kinderschoenen, maar de toekomst belooft wat. In Azië zijn stadions al tot de nok gevuld met fans van e-sport. Die grote toernooien en wedstrijden met gigantische tv-producties, die gaan er hier ook komen.

Een heel vet vooruitzicht.”

Strijder, Koen Weijland € 18,99

Present van Paagman 115

LEVENS GENIETERS PUR SANG

Ilja Gort is wijnboer, schrijver en televisiemaker. Samen met zijn wijnboerenminnares Caroline d’Hollosy wisselt hij een boerenbestaan in Frankrijk af met het stadsleven van Amsterdam. Vanuit zijn Château La Tulipe vertelt hij over ‘klooien in de wijngaard en pierewaaien’ en levensgenieten.

116 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE CHÂTEAU LA TULIPE, KELSEY-KNIGHT, JASSY-ONYAE, KARSTEN WURTH (UNSPLASH)

J

ullie wisselen jullie droomleven in Frankrijk af met een leven in Amsterdam. Krijgen jullie wel eens heimwee naar je andere ‘thuis’? “Altijd.

Als we langer dan een maand op het château zijn, willen we de zon weer in de Amsterdamse grachten zien spiegelen, onze Nederlandse vrienden zien en dat lekkere niet-lullen-maar-poetsen ondernemerschap ervaren. Ik heb gemerkt dat ik geen Fransman ben en dat ook nooit zal worden.

Ik hou van de Fransen, maar het is soms lastig om tot wat diepere gesprekken te komen. Fransen zijn totaal verschillend van Nederlanders: erg afstandelijk. Toch verlang ik naar ze als ik in Nederland ben.

En naar die ademstokkend mooie natuur en de rust en de zon en de... Nou ja, zo worden we dus heen en weer geslingerd.”

Hoe verschilt jullie leven in Bordeaux van dat in Amsterdam? “In Frankrijk zijn we fysiek heel ac-

tief: een beetje in de wijngaard klooien en met de druiven bezig zijn. Ons middeleeuwse kasteel ligt op een heuvel tussen de wijngaarden, 25 minuten van Bordeaux. Er heerst een paradijselijke rust. In Amsterdam gaan we vaak uit, eten buiten de deur, gaan naar het theater. Op het château zijn we veel meer bezig met de aarde. En ik schrijf er mijn boeken. De rust die op het château heerst is heel vruchtbaar; ik heb er zojuist mijn nieuwe roman De druivenfluisteraar voltooid.”

Kookboeken, romans, kinderboeken, tv-opnamen, oogsten… Hoe houden jullie al die ballen in de lucht?

lekker vindt, maar juist ervoor zorgen dat je zo lang mogelijk van het leven kan genieten. Helaas brengt dat matigheid met zich mee. Verder is het een combinatie van werken en ontspannen en daarover schrijven. Ik hou ervan met mijn handen in de aarde wroeten, en met de druiven en de wijn in de weer te zijn. Vervolgens neem ik de tijd om mijn gedachten daarover op te schrijven.

Ik wil stilstaan bij de gewone dingen, daar het ongewone van zien en daar een boek van maken.”

Ondanks dat je vegetariër bent, waag je je voor de camera nog wel eens aan een stuk vlees.

Geniet je daar dan ook van? “Nee, dat ben ik een

beetje ontwend. Geef mij maar een avocadosalade of artisjokharten met pompoen. Maar als we met de hele château-equipe eten, komt er heus wel eens kip op tafel of ‘entrecôtes vigneronnes’. Als we alleen maar een salade op tafel zouden zetten, zouden onze mannen verbaasd zitten wachten wanneer het échte eten begint. Voor mij maakt dat niet zo uit, want bij de maaltijd draait het bij mij toch voornamelijk om de wijn. Behalve als we bij Fransen thuis uitgenodigd zijn en we worden getrakteerd op zo’n absoluut onverteerbare ‘andouillette’, een in Frankrijk populaire worst van koeienpens. Die stop ik, als niemand kijkt, in mijn broekzak en geef ik later aan een hond.”

“ IK HEB GEMERKT DAT IK GEEN FRANSMAN BEN EN DAT OOK NOOIT ZAL WORDEN”

“Wij vinden het allemaal verschrikkelijk leuk. Dat is de basis. Daarenboven zijn we erg perfectionistisch.

Van onze nieuwsbrief Slurp bijvoorbeeld, willen we echt de leukste nieuwsbrief die er is maken.

Gelukkig vullen Caroline en ik elkaar goed aan en werken we in alles samen. Als ik bezig ben met een nieuw boek, zoals nu, zit ik wel eens in de knoop.

Dan gooi ik ’s avonds tijdens het diner mijn dilemma op tafel: ‘mijn protagonist ligt vastgeketend in een varkenshok, maar voor het verhaal moet hij ontsnappen. Wat nu?’ Binnen enkele minuten komt Caroline dan met een geniale oplossing en kan ik weer door.”

Wat is levensgenieten volgens jullie? “Levens-

genieten is niet alles opeten en drinken wat je

GENIETEN

Waar en hoe brengen jullie de feestdagen door? “Kerst

vieren we in Frankrijk. Op het menu staat elke keer iets anders: vaak bijzondere gerechten die we met z’n allen koken. Ons oude wijnkasteel leent zich perfect voor de kerst: de enorme open haard met een knapperend vuur, een grote tafel met een hoop vrienden, heerlijk eten. Dat is ook het moment waarop de bijzondere bewaarwijnen opengaan. Als het dan ook nog sneeuwt, is het helemaal een droomkerst!”

Slurpen zonder grenzen, Ilja Gort € 15,95 Ilja Gort en Caroline d’Hollosy zijn op 13 december te gast bij Paagman

Present van Paagman 117

WISH LIST materiaal

2

5

1 6

7 8 9

14 15

16

17

18

21

118 Present van Paagman

F`OTOGRAFIE MICHIEL SPIJKERS STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

3

4

Een goed begin is het halve werk. Met een vrolijk bureau en handige accessoires, ga je dus vol plezier aan de slag.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

10 12 11

13

19

20

1. Cocktailshaker, Pretty Useful Tools € 33,95 2. Agenda 2019 Mood Edition A6, Be bright be happy € 12,50 3. Kaars Candela, Puik Art € 14,95 4. Manicurekit, Pretty Useful Tools € 42,95 5. Elastomap

A3 Good Morning, Pip Studio € 7,95 6. Etui Good Morning, Pip Studio € 14,95 7. Flesopener, Pretty Useful Tools € 18,95 8. Siertegels, Storytiles € 27,50 p/st. 9. Notitieboek A5, &Anne € 12,95 10. Nietmachine, We Live Like This € 16,50 11. Notitieboekje volant pocket gelinieerd (set van 2), Moleskine € 8,90 12. Waterfles I Did Not 500ml, Yes Studio € 19,95 13. Kurkentrekker, Pretty Useful Tools € 18,95 14. Balpen, Yvonne Ellen € 14,95 15. Balpen, Sara Miller € 14,95 16. Kleurpotloden metallic, We Live Like This € 6,50 17. Heupfles Heck Yes 150ml, Yes Studio € 22,95 18. Notitieboekje met ringband Greensleeves, Papette € 13,95 19. Notitieboekje A5 Greensleeves, Papette € 13,95 20. Etui Rock-’n-roll, Rice € 14,95 21. Keuken-multitool, Pretty Useful Tools € 38,95

Present van Paagman 119

N i e uw

Think BIG! Space-Up writing collection

Wrap-Up whiteboard kasfot, lie tafel of wand een

ing die van uw Op zoek naar een oploss dĂŠ oplossing k maakt? Dan is Wrap- Up rvla magnetisch schrijfoppe whiteboard. le m is te gek voor dit flexibe voor u! Geen wand of vor ervlakken een kunt u van alle gladde opp Met dit zelfklevende folie Wrap- Up d maken. Daarnaast kan het magneethoudend whiteboar en. de vormen worden gesned whiteboard folie in verschillen

Beschikbare afmeting per rol 101 x 150 cm 101 x 300 cm 101 x 600 cm 101 x 1200 cm

Bruist u van de ideeĂŤn? Alle info op www.legamaster.com/nl/spaceup

Legamaster, brand of the edding group

Koken

122 Yvette van Boven interviewt Janneke Vreugdenhil 132 Sergio Herman: “Smaakmakers kunnen een groot verschil maken in je gerecht�

137 Drie recepten voor een feestdiner

Present van Paagman 121

Aan de afwas met

VREUGDEN HIL

&

VAN BOVEN

Zet kookboekenschrijfsters Janneke Vreugdenhil en Yvette van Boven bij elkaar, en ze raken gegarandeerd verzeild in levendige gesprekken. Met de handen in het sop na een feestdiner bij Janneke, vuurt Yvette een aantal smakelijke vragen op haar af.

122 Present van Paagman

UITWERKING TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE MARIKE VAN PAGÉE VISAGIE BIANCA OLIJERHOEK

DUBBELINTERVIEW

Present van Paagman 123

““IKBEN BENGEEN GEEN “IK EMOTIONELE EMOTIONELE ETER,MAAR MAAR ETER, WELEEN EEN WEL EMOTIONELE EMOTIONELE KOKER” KOKER KOKER”

124 Present van Paagman

DUBBELINTERVIEW

Y: Wat is jouw begin bij een recept?

Een ingrediënt, een gebeurtenis in je leven, iets wat je gegeten hebt?

J: “Het kan dat allemaal zijn. Soms is het een gerecht dat ik in een restaurant heb gegeten. Ik at laatst in een moderne tapasbar in Barcelona sardientjes in een escabeche van wortel. Dat vind ik dan zo fantastisch dat ik thuis eindeloos ga klooien, totdat ik het ook kan maken. Dan kan het uiteindelijk iets heel anders worden dan het origineel. In dit geval moet ik zeggen: het is me nog niet gelukt.

Het allerleukste vind ik nog de koelkast opentrekken en kijken wat er is en dáár iets mee doen. Ik kook minder uit kookboeken dan jij, het verbaasde me zelfs toen je zei hoe vaak je er een boek bij pakt. Weet je nog dat we het een keer over Gwyneth Paltrow hadden? Ik vroeg me af wat dat nu helemaal kon zijn, waarop jij uitriep: ‘Oh ik kook daar heel vaak uit, dat vind ik eigenlijk heel goede boeken!’ Ik ben daar naderhand eens naar gaan kijken en dacht: verdomd, ze heeft gelijk!”

Je schrijft heel autobiografisch, dat maakt je werk heel persoonlijk.

Zijn de gebeurtenissen in je leven leidend voor de recepten die je schrijft? “Zeker, zelfs hele boeken zijn

daaruit voortgekomen. Comfort food kwam voort uit de periode dat ik ziek was en heel weinig kon. Wat ik wél kon, was een beetje koken voor mijn gezin. Toen had ik ook echt behoefte aan troostende gerechten. Ik maakte stoofpotjes, soepen en chocoladetaarten, zodat ik aan het eind van de dag het gevoel had dat ik tenminste iets had gedaan. En Solo food is natuurlijk voortgekomen uit mijn scheiding. Dat is toch wel mijn meest persoonlijke boek. Veel van mijn recepten komen voort vanuit een gevoel. Ik ben geen

emotionele eter, maar wel een emotionele koker. Als ik me verdrietig of een beetje miezerig voel, kan het heel therapeutisch werken om te koken. En als je dan tóch uien staat te snijden, kun je die overtollige tranen er net zo goed meteen uithuilen.”

Ik moet denken aan Agua para chocolate, waarin iedereen die de maaltijden van de verdrietige kokkin eet, zelf ook verdrietig wordt. Merken jouw kinderen ook iets van jouw emoties in wat je hen voorschotelt? “Ze merken het absoluut als

ik gestrest ben. Dan wil het eten nog wel eens een stuk minder lekker zijn. Ik ben dan niet geconcentreerd genoeg en laat de pasta net een halve minuut te lang koken of zo. In de periode na mijn scheiding, kookte ik vooral heel vaak hetzelfde. Ik kon geen hap door mijn keel krijgen en het idee van koken stond me dan ook vreselijk tegen. Dus kookte ik achter elkaar dezelfde pasta met prut en rijst met prut, heel ongeïnspireerd. Dát hebben mijn kinderen zeker gemerkt. Spelen emoties bij jou in de keuken ook een rol? Proeft Oof hoe het met jou gaat?”

Ja, ik kook dan ook heel ongeconcentreerd. Dat proef en zie je direct. Als ik in goeden doen ben, kook ik juist veel te veel en krijg ik een enorme bakdrang. Dan gooi ik er gerust nog een taart of cake tegenaan, die ik de volgende dag dan maar naar de buren breng, anders groeien we dicht.

Ik ben vaak goed gehumeurd, dus dat gebeurt regelmatig. Kook jij beter als je gelukkig bent?

“Ja, ik denk het wel. Ik kook zeker niet beter als ik ongelukkig ben, hoewel ik me kan voorstellen dat er een heel goede kippensoep uit verdriet zou kunnen komen. Ik heb wel van een aantal vrienden gehoord dat ze mijn columns uit de tijd dat ik ongelukkig was wat directer, misschien zelfs wel beter vonden. Maar schrijven is iets anders dan koken…”

Laten we het omdraaien. Ben je gelukkiger als je kookt? “Ik voel me in elk geval na het koken altijd

beter dan daarvoor. Het geeft voldoening, ook als je alleen voor jezelf kookt. Je begint met niets en daarvan maak je iets door een beetje te hakken en te bakken. Daarbij maak je ook nog eens iets heel essentieels. Daarom zal ik nooit op koken uitgekeken raken. Afgezien van de spaarzame dagen dat ik

Present van Paagman 125

er geen zin in heb. Er wordt hier ook heus wel eens pizza bezorgd.”

Merk je er vaak iets van dat mensen die je werk lezen, daar iets mee doen? Krijg je bijvoorbeeld reacties op jouw persoonlijke verhalen?

“Vooral sinds Solo food heb ik veel fantastische mails én zelfs handgeschreven brieven gekregen. Zo ook van een Britse weduwnaar, die het boek had gekregen nadat zijn vrouw was overleden. Hij vertelde me dat hij vroeger enkel in de keuken werd toegestaan als er iets kapot was en ook geen idee had wat hij er te zoeken had. Dankzij mijn boek had hij weer plezier gekregen in eten, en daarmee in het leven.

Ik vind het heel mooi dat mijn boek voor zoveel mensen een hart onder de riem is. Dat het zó’n weerklank zou vinden, had ik niet verwacht.”

Je bent nu samen met een Nederlander die in Spanje woont en bent daar veel te vinden. Ga je een Spaans kookboek voor ons schrijven? Ik ben nooit zo fan van de Spaanse keuken geweest, maar als jij erover schrijft, krijg ik er toch zin in. “Ik ben nog bezig met twee an-

dere boeken, dus het is er nu nog een beetje te vroeg voor, maar het lijkt me op den duur heel leuk. Elke keer als ik in Spanje ben, ontdek ik weer iets nieuws. Die supermarkten alleen al: alles is daar zo vers, niet te vergelijken met hier. We eten daar twee keer per dag warm, dus je kookt ook gewoon meer. Daarbij is het leven een stuk losser. Om één uur leg je je werk neer en ga je serieus koken, zoals je dat ’s avonds ook zou doen.

Hier in Nederland lunch ik snel achter mijn bureau; in Spanje zitten we tussen twee en drie gewoon aan tafel met een biertje of glas wijn erbij.”

126 Present van Paagman

Dat klinkt inderdaad heerlijk. Zitten er ook nadelen aan die manier van leven? “Ik vind van

niet, die dagindeling is juist geweldig. Het breekt je hele dag, op een goede, productieve manier. Hij lijkt er bijna alleen maar langer door, terwijl je voor alles wat je doet veel meer de tijd neemt. Wat je alleen niet doet, is ’s avonds voor de tv hangen.”

Is er eigenlijk een groot verschil tussen de Catalaanse en de Spaanse keuken? “Dat weet

ik eigenlijk nog helemaal niet zo goed, maar een Spaanse keuken bestaat volgens mij sowieso niet.

Het is zo’n groot land, het is daar heel normaal om in regionale keukens te denken. Er zijn enorm veel verschillen tussen verschillende gebieden.

Gefrituurde inktvisjes kun je bijvoorbeeld op zijn Andalusisch maken én op zijn Catalaans.

De één haal je door de bloem en de ander door een beslagje. Groot verschil, hoor. In Nederland kennen we zulk regionaal onderscheid helemaal niet. Wij zijn al geneigd om - volledig onterecht overigens - te zeggen dat de Nederlandse keuken niet zoveel voorstelt, laat staan dat we het over de keuken van Zuid-Holland zouden hebben.”

Stippel je je werkende weg uit voor zover dat kan, of ben je meer iemand die dealt met het leven zoals het komt? “Ik houd helemaal niet

van een volgeplempte agenda. Ik heb echt een go with the flow-mentaliteit, zowel met werk als in mijn persoonlijke leven. ”

En toch komen er dingen op je pad die je succes opleveren.“When life gives you lemons, make

lemonade. Toen ik ziek werd, dacht ik: nou, dan ga ik maar heel uitgebreid, troostrijk koken. Daar maakte ik dan vervolgens een boek van. Ik ging scheiden, moest opeens alleen voor mezelf iets klaarmaken en ook daar kwam een boek van. En nu heb ik verkering met iemand die in Spanje woont en ook dat zou best een boek kunnen worden. Aan het eind van mijn leven, zou mijn bibliografie best nog wel eens een accurate weerspiegeling van mijn leven kunnen zijn. De kunst is het pakken van de kansen op het moment dat ze zich aandienen. Geen vastomlijnd doel hebben, helpt daarbij.”

DUBBELINTERVIEW

“ WORDT “ER HIEROOK HEUS HIER WEL EENS PIZZA BEZORGD BEZORGD”

Altijd feest, Janneke Vreugdenhil € 25,-

De grote oven van Van Boven, Yvette van Boven € 20,-

Present van Paagman 127

ZWARE

KOST in donkere dagen Jord Althuizen, oprichter van cateringbedrijf Smokey Goodness, is BBQ-goeroe, braaikoning en pitmaster. Gooi je gourmet-plannen maar weg: als het aan Jord ligt, staan we deze kerst buiten te grillen.

Van vonk tot vuur

Dat wij nu al vier boeken lang van Smokey Goodness kunnen genieten, hebben we te danken aan de Amerikanen. Het was in Colorado dat Jord Althuizen tijdens een bezoek aan zijn schoonfamilie nietsvermoedend een festivalterrein op liep, waar op dat moment een barbecuewedstrijd gaande was. Hij keek z’n ogen uit. “Voor mij was barbecueën toen nog om vijf uur de kolen aansteken en de barbecue volgooien met saté en andere stukken vlees, de tuinversie van het gourmetpakket, zeg maar.

Zó anders dan hoe deze gasten het aanpakten. Amerikanen maken de keuze voor één gerecht en slaan een grote hoeveelheid kwaliteitsvlees in.

Soms ligt die pulled pork of brisket

128 Present van Paagman

wel zestien uur lang te roken. De vonk sloeg over: ik moest en zou weten of dit ook in Nederland aan zou kunnen slaan.”

Blijven verrassen met BBQ

Inmiddels zijn we jaren verder. Met zijn crew, bestaande uit kerels die stuk voor stuk een passie hebben voor alles dat zich laat roken of grillen, vervult Jord de missie van Smokey Goodness: Nederland laten zien en proeven hoe mooi, lekker en ambachtelijk koken op vuur kan zijn. Dat doet hij met zijn boeken, workshops en op talloze evenementen waar hij de catering verzorgt. “Natuurlijk kan ik na al die jaren af en toe ook geen sparerib meer zien, dus blijven we verrassende nieuwe dingen maken, waarbij ik mezelf altijd afvraag: hoe kunnen we hier een smokey touch aan geven? We laten ook steeds vaker keukens uit andere werelddelen zien.

Ieder land heeft een rijke barbecuecultuur, we zijn immers allemaal begonnen met koken op vuur.”

Ingekapseld calvinisme

Ondertussen kan Jord een expert genoemd worden op het gebied van barbecuetradities. “De barbecuecultuur in de Verenigde Staten blijft fascinerend. De bereidingen daar hebben een kwalitatieve aanpak, die tijd mag kosten. Dat kennen wij in Nederland niet.” Hoe het komt dat Nederland van oudsher minder bezig is met eten, is ook voor hem een raadsel. “Misschien is het dat ingekapselde, ouderwetse calvinisme. Ons hedonisme is vrij laag in

TEKST TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE REMKO KRAAIJEVELD

BBQ

“WE ZIJN ALLEMAAL OOIT BEGONNEN MET KOKEN OP

vuur”

vergelijking met andere landen. Als je in Nederland een biertje of glas wijn bij de lunch neemt, reageren mensen soms heel overdreven. ‘Zo zo, jij neemt het ervan.’ Terwijl je in België vreemd aangekeken wordt als je aan een glas melk gaat zitten nippen.”

Vegetarisch voor mannen

Dat er steeds meer vegetariërs en veganisten zijn, ziet Jord niet als een bedreiging. Sterker nog, hij houdt er ook rekening mee in zijn boeken, die steevast een vegetarisch hoofdstuk bevatten. “Het is een ontwikkeling die we omarmen. Ik probeer al jaren mensen ervan te overtuigen dat je echt niet zeven dagen per week vlees hoeft te eten. Áls je vlees eet, zorg dan dat je in kwaliteit prikt, met een mooie afkomst. En als je kerels zoals ik aan de groente wil krijgen, moet je stoer en robuust blijven koken. Geen lichte liflafjes, gemarineerde tofu of tempeh, daar zitten die gasten echt niet op te wachten. Maar neem nou een in as gepofte, zwartgeblakerde pompoen. Geitenkaas, gekruide pompoenpitten, zoetzuur en peper erin en je bent klaar. Als je zo’n ding op hebt, is het net alsof je een steak achter de kiezen hebt. Dan zit je ramvol.”

naar wat er voorradig is: wild, mooie paddenstoelen, heerlijke knolgroenten. Die zware kost kunnen we in de donkere dagen wel gebruiken. Voor een ultieme Yankee-kerst gooi je een hele kalkoen op de barbecue. Fikkie stoken in de kou, met vrienden of familie rond de gril; die gezellige sfeer, met een beetje bravoure, dát is kerst Smokey Goodness-style. Ik hoop dat kerels dit boek kopen, ermee naar hun vrouw of vriendin gaan en zeggen: ‘Schat, dit jaar gaan we het zo doen’.”

Smokey goodness winter BBQ, Jord Althuizen € 24,99

Kerst rond de grill

Met de winterse recepten uit Jords nieuwe boek Winter BBQ gaat de hens erin dit najaar. Het boek bevat zelfs een vijfgangen-kerstmenu, waarbij alles tussen aperitief en dessert direct van het vuur komt. “De winter is het perfecte grilseizoen. Kijk

Black smoke, Jord Althuizen en Kasper Stuart € 39,99 (verschijnt begin december)

Present van Paagman 129

Bon

APPÉTIT

Duik de keuken in en ontdek nieuwe smaakexplosies. Met deze boeken wordt koken een werelds avontuur!

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Tientallen recepten voor Mexicaanse taco’s en bites, om je vingers bij af te likken.

Taco’s, Felipe Fuentes € 20,-

Masterchef-winnares Estée inspireert je om creatief en slim te koken met Nederlandse ingrediënten. Estée kookt,

Estée Strooker € 22,50

Op een grote paddenstoel Wat is er mooier dan in goed gezelschap, na een dagje paddenstoelen zoeken er een heerlijk maal mee te maken? Met dit boek neemt Jonnie Boer, chef-kok van de Librije, de lezer mee het bos in, naar de wereld van de paddenstoel. Hij laat zien en proeven dat deze uitzonderlijke lekkernij, mits de nodige voorzichtigheid en zorgvuldigheid betracht wordt, voor iedereen bereikbaar is. Een leidraad om op de juiste wijze te zoeken en te determineren, en er de mooiste gerechten mee te maken.

Paddenstoelen, Jonnie Boer € 64,-

130 Present van Paagman

O

OTTOLENGHI VOOR IEDEREEN Eenvoud? Het lijkt onwaarschijnlijk bij een kookboek van Yotam Ottolenghi, maar zijn nieuwe kookboek staat vol met eenvoudig te bereiden gerechten, zonder af te doen aan de typische Ottolenghi-smaak of verrassing. Van avocadoboter op toast met tomatensalsa, heerlijke saffraan-mosterdscones met cheddar en piccalilly tot burrata met gegrilde druiven en basilicum of een bevroren munt-en-pistache-chocoladecake.

Simpel, Yotam Ottolenghi € 29,99

Zoet, hartig en alles daartussenin: Donna Hay biedt de thuisbakker alles. Modern

baking, Donna Hay € 35,Voor het eerst onthult de chef-kok van Noma de kennis en technieken van zijn beroemde gerechten.

Noma’s handboek voor fermenteren, René Redzepi € 39,99

TEKST ESTHER PORDON

Mamma mia! Met hulp van Jamie zet je heerlijke Italiaanse gerechten op tafel. Jamie kookt Italië,

Jamie Oliver € 29,99

Naast voedingstips geeft influencer Rens Kroes nu ook tips voor een bewust leven. Rens - Mijn lifestyle

guide, Rens Kroes € 20,-

CADEAUTIPS

Gezond genieten In het piepkleine Italiaanse dorp Pioppi leven de mensen eenvoudig, maar ook lang en gezond. Er is geen sportschool, geen supermarkt. Het eten is er verrukkelijk en ze genieten elke avond van een glas wijn. Hierop is de Pioppi-levensstijl gebaseerd. Je hoeft geen ‘nee’ te zeggen tegen lekker eten en je hoeft er ook geen uren voor te sporten. In drie weken zal het Pioppi-dieet je helpen om simpele, haalbare en blijvende veranderingen door te voeren in je eet-, slaap- en beweegpatroon.

Het Pioppi dieet, Aseem Malhotra en Donal O’Neill € 16,99

Midden-Oosterse heerlijkheden Tony Kitous groeide op in Algerije en woont sinds zijn 18de in Londen. Inmiddels is hij eigenaar van 31 restaurants, waarvan één in Nederland. Zijn kookboek Feest! staat boordevol traditionele en vernieuwende recepten uit het Midden-Oosten waarmee je moeiteloos een feestelijke maaltijd kunt bereiden voor vrienden en familie. Een heerlijke collectie recepten voor ontbijt, lunch, diner, mezze en tussendoortjes.

Comptoir Libanais - Feest!, Tony Kitous € 24,99

Het hoeft niet ingewikkeld, je kan ook gezond én heerlijk koken met maar vier ingrediënten! Nog

eenvoudiger met 4 ingrediënten, Pascale Naessens € 25,99

Ooit gedacht dat er 75 verschillende manieren zijn om nachos te serveren?! Buenos

nachos!, Gina Hamaday € 20,-

Present van Paagman 131

“

WIJ DEKKEN DE TAFEL OP MAANDAGAVOND EVEN MOOI ALS OP ZONDAG

”

“

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE DIEGO FRANSSENS

SMAAK

ALS JE ZO’N CHEAPO BLIK ANSJOVIS UIT DE SUPERMARKT EET, SCHRIK JE JE KAPOT Sergio Herman

In zijn nieuwe boek breekt topkok Sergio Herman een lans voor alle bekende en minder bekende smaak­makers. Een gesprek over mierikswortel over de hutspot, meurende vissaus en papperige rode kool.

Wanneer begon eten voor jou te leven?

“Als je opgroeit in een restaurant, ben je natuurlijk altijd verweven met eten en drinken en alles wat daarbij komt kijken.

Van jongs af aan werd ik ondergedompeld in de culinaire wereld. Met een jaar of zes keek ik al reikhalzend uit naar een volgend bezoek aan een restaurant of onze volgende reis naar Frankrijk, omdat we dan altijd bijzondere adresjes langsgingen. Ik at toen al alles mee met mijn ouders: oesters, langoustines, krab, coquilles… Mijn ouders wisten die liefde voor goed eten en mooie producten op de juiste manier bij mij te activeren.”

”

Hoe probeer jij invloed op jouw kinderen uit te oefenen? “Ik denk daar wel vaak over na. Eigenlijk

heb ik te weinig tijd om thuis zelf te koken. Op zondag kook ik wel en probeer ik elke keer weer iets nieuws op tafel te zetten. De kinderen lusten gelukkig vrijwel alles, genieten net als wij van ansjovis en olijven. Het is heel fijn om ze uitgebreid kennis te kunnen laten maken met de eindeloze foodwereld. Het is belangrijk om niet teveel te pushen, maar wel met passie en gevoel over eten te praten. Stap voor stap voed je dan hun enthousiasme. Ik wil graag dat ze het belang van goed eten inzien, dat het niet alleen maar een levensbehoefte is, maar ook een mooi onderdeel van ons dagelijks samenzijn. Aan tafel zitten met het gezin of vrienden is een moment om te koesteren en te delen.

Ik wil dat ze dat voelen en beleven. We gaan ook regelmatig uit eten. Daar leer ik ze dan tafelmanieren, etiquette. Dat ze altijd beleefd moeten zijn.”

Ben je een strenge vader aan tafel? “Nee, sterker nog: ik ben heel relaxed. Ze hoeven echt hun bord niet leeg te eten, maar moeten wel gewoon effe proeven. Als ze een stuk chocola willen, dan

Present van Paagman 133

krijgen ze dat. Vragen ze twintig minuten later om een bakje chips? Dan krijgen ze dat bakje chips.

Kom op zeg: af en toe mag dat gewoon.

Ik ben daar heel makkelijk in.”

Zijn er dingen die je zelf echt niet lekker vindt?

“Spruiten of rode kool zijn van die twee typische Hollandse groenten die ik niet snel in mijn koelinkje zou bewaren. Té vaak heb ik het moeten eten dat het te ver gekookt was en het zo’n belegen geur kreeg. En dan was die kool ook nog eens helemaal papperig geworden met appels erdoor enzo. Ik ben al niet zo’n zoete eter, maar dan ging er ook nog een schep suiker en een beetje azijn door. Gatverdamme zeg. Nee, daar kom ik nog altijd mijn bed niet voor uit.”

Waarom is lekker eten kunnen bereiden zo belangrijk? “Afgezien van het feit dat het gezond is,

is het ook heel ontspannend om te koken. Het geeft mij ook echt een lekker gevoel om andere mensen er een fijne middag of avond mee te bezorgen. Het is een goede reden om samen aan tafel te zitten en een tof gesprek te hebben. Eten is voor mij één van de gelukkigste momenten van de dag.”

In de inleiding van je nieuwe boek Sergio’s smaakmakers geef je aan dat we kruiden, specerijen en andere smaakmakers nog veel te vaak links laten liggen. Waarom is dat denk je? “Ik heb

het gevoel dat mensen gewoon niet weten hoe ze het moeten gebruiken en hoeveel. Het begint bij je opvoeding. Als je thuis nooit hebt geleerd om eten op waarde te schatten, dan kun je het ook niet verder uitdragen.”

Welke smaakmakers worden volgens jou zwaar onderschat? “Dat zijn er een heleboel, het boek

staat er vol mee. Neem ansjovis. Kennen veel mensen alleen maar uit de supermarkt. Als je daar zo’n cheapo blikje koopt en het eet, schrik je je kapot.

Niet te vreten, jôh! Doodzonde, want als je wist wat goede kwaliteits-ansjovis te bieden heeft, dan zou je er zó een blik van leegeten. Dat zijn gewoon snoepjes. Vissaus is ook een goed voorbeeld. Als je het opentrekt meurt het als de hel! Maar weet je het goed te gebruiken, dan wil je niet meer zonder. Al die smaakmakers, of je nu over mosterd, limoen of miso praat, kunnen stuk voor stuk verschil maken in je gerecht. Zout en peper, prima hoor, maar strooi eens wat mierikswortel over die

134 Present van Paagman

stamppot. Dan heb je een héél ander verhaal. Dáár is Smaakmakers voor bedoeld: dat je bekende en minder bekende producten gewoon eens gebruikt, en proeft wat het kan doen.”

Hoe ziet een kerstdiner er bij jullie uit?

“Heel doordacht en simpel. De momenten waarop ik bij mijn gezin of familie kan zijn, zijn heel spaarzaam. Daarom maak ik het altijd van tevoren of eten we iets dat we alleen nog maar in de oven hoeven te schuiven. Dat zet ik dan op tafel met een lekkere groentegarnituur, saladebereiding en een mooie saus over de vis of het vlees. Het belangrijkste is dat we tijdens het eten allemaal aan tafel zitten en van dat samenzijn genieten. Ikzelf dus ook.”

Welke gouden tip heb je voor hen die nu al stressen voor het kerstdiner?

“Veel mensen staan soms de hele avond te zwoegen. Dan denk ik: is kerst dáár voor bedoeld? Dan mislukt het ook nog eens een keer, want ze gaan allemaal dingen maken die ze niet gewend zijn te maken. Mijn boek is bedoeld om het hele jaar door mee te oefenen. Het is geen moeilijk boek. De tweede keer dat je er iets uit klaarmaakt, pak je het bij wijze van spreken al moeiteloos op en vanaf de derde keer ken je het uit je hoofd.

Ook niet onbelangrijk is hoe je het eten presenteert. Daar besteed ik in het boek ook aandacht aan. Dat geldt overigens niet alleen voor kerst, maar altijd: wij dekken de tafel op maandagavond even mooi als op zondag. Het geeft allemaal een extra dimensie aan het eten en aan het genieten.”

Sergio’s smaakmakers, Sergio Herman € 31,99

SMAAK

“

MIJN OUDERS WISTEN DIE LIEFDE VOOR GOED ETEN OP DE JUISTE MANIER BIJ MIJ TE ACTIVEREN

”

Present van Paagman 135

RECEPTEN

culi feest RECEPTUUR JONNIE BOER, NADIA ZEROUALI & SAMIRA DAHMANI, GREG & LUCY MALOUF

3 recepten voor een wonderlijk

Laat je inspireren door internationale topkoks en verbaas straks iedereen met een werelds kerstdiner waar je u tegen zegt, met deze recepten uit drie nieuwe musthave kookboeken.

Present van Paagman 137

Voor

Passievrucht Voor 4 personen 5 passievruchten 200 g crème fraîche 100 g lardo 120 g foreleitjes 100 g wortelsap ½ winterpeen 2 el olijfolie zout

1.

Snijd de passievruchten doormidden en lepel het vruchtvlees eruit, verwijder de eventueel achtergebleven vellen aan de binnenkant.

2. Doe het vruchtvlees in een beker en puls het fijn met een staafmixer.

3. Giet het door een zeef en vang het vocht op, maar bewaar ook de pitjes.

4. Giet het vocht van de crème fraîche af en schep om tot een egale massa; vul er eventueel een spuitzakje mee.

5. Breng het wortelsap op smaak met het passievruchtensap tot een lekker fris sapje.

6. Schil de peen en snijd hem in blokjes van ongeveer 3 millimeter.

7. Verhit de olijfolie in een pan en bak de blokjes beetgaar; breng op smaak met zout. Bewaar ze in een bakje.

8. Snijd alleen het vet van de lardo in blokjes van ongeveer 5 millimeter.

9. Verhit de blokjes in een pannetje op laag vuur tot ze lekker zacht worden; haal dan van het vuur.

Opbouw 1. Schep een theelepel wortelblokjes in elke passievruchtschaal.

2. Leg hier 5 blokjes lardo op.

3. Vul gelijkmatig op met crème fraîche tot ongeveer een halve centimeter onder de rand.

4. Leg hier een laagje eitjes op van maximaal 2 eitjes dik.

5. Giet hier een eetlepel wortel-passievruchtensap op.

6. Leg er 7 passievruchtpitjes op.

138 Present van Paagman

Jonnie & Thérèse Thuis is een thuiskookboek, met gerechten die de Boertjes thuis graag op tafel zetten – gewoon doordeweeks, of als er iets te vieren valt.

Jonnie & Thérèse thuis, Jonnie Boer, tijdelijk voor maar € 29,95 (t/m 31 december 2018)

RECEPTEN

Present van Paagman 139

140 Present van Paagman

RECEPTEN Hoofd

Couscous smen

met mrouzia en gefrituurde amandelen

Voor 4-6 personen 500 g middelgrote couscous 75g smen (gerijpte boter) 3 el zonnebloemolie 1,5 kg mals lamsvlees, met bot (bijv. de nek) 2 el zoete ras el hanout (er bestaat een speciale mix voor mrouzia) 1 el gemalen kurkuma ½ el gemberpoeder peper en zout 6 el dadelsiroop (of pekmezdruiven-siroop, of honing) 2 el gedroogde rozenblaadjes 125 g rozijnen 75 g amandelen olie

Voor 4 personen 350 g couscous 2 el milde olijfolie (extra naar smaak) ½ tl. zout (extra naar smaak) De eigenaren van de Couscousbar geven in dit boek 60 van hun recepten prijs. Met o.a. Marokkaanse linzensoep met wortel, diverse couscousvariaties en een quinoasalade met geroosterde groenten, kaneelpruimen en een tahina-citroendressing.

Couscousbar, Nadia Zerouali en Samira Dahmani € 20,-

1.

Maak de couscous klaar op de moderne manier zoals hieronder beschreven staat. Breng op smaak met wat smen.

2. Voor de mrouzia verhit je intussen de zonnebloemolie met een klontje smen in een stoofpan en bak je hierin het lamsvlees rondom bruin.

3. Voeg ras el hanout, gemalen kurkuma, gemberpoeder en naar smaak wat peper en zout toe, en bak 2 minuten mee.

4. Voeg circa 6 deciliter water toe en laat met het deksel op de pan in 2 tot 3 uur (afhankelijk van het vlees) gaar stoven.

5. Voeg de dadelsiroop, rozenblaadjes en rozijnen toe en laat onder geregeld roeren konfijten. Het water moet verdampen en het vlees diepbruin en stroperig worden.

6. Verhit een flinke laag olie in een wok of koekenpan en frituur hierin in enkele minuten de amandelen donkerbruin maar niet zwart.

7. Schep voorzichtig uit de hete olie en laat op keukenpapier uitlekken en knapperig worden.

8. Verdeel de couscous over een grote warme schaal, schep de mrouzia erover, bestrooi met amandelen en serveer warm.

Mama Rabia’s moderne manier van couscous stomen 1. Leg de couscous in een grote schaal of kom, besprenkel met 2 eetlepels olijfolie en bestrooi met ½ theelepel zout.

2. Wrijf en masseer de couscous, zodat elke korrel licht glimt van de olie.

3. Schenk er 350 milliliter lauwwarm water over en laat de couscous 10 minuten staan totdat het water volledig opgenomen is.

4. Roer de couscous los met een garde.

5. Schep de couscous in het bovenste deel van de couscouspan of in de schaal van een stoomoven.

Stoom de couscous 10 minuten.

6. Schep de gestoomde couscous terug in de grote schaal of kom, voeg naar smaak wat extra olijfolie en/of zout toe, besprenkel met wat koud water en roer los met een garde. Stoom nogmaals op dezelfde manier voor een tweede keer.

Present van Paagman 141

Na

Mandarijn-negroni granita

Voor ongeveer 600 ml 400 ml mandarijnensap 100 ml bloedsinaasappelsap 150 g fijne kristalsuiker 1 klein gelatineblaadje 40 ml campari 40 ml zoete vermouth 1 el gin

142 Present van Paagman

1.

Verwarm het mandarijnensap, bloedsinaasappelsap en de fijne kristalsuiker langzaam in een steelpan, roer af en toe, tot de suiker is opgelost.

2. Breng het sap, zodra de vloeistof helder is, aan de kook. Draai het vuur lager en laat de siroop 1 minuut flink koken. Haal de steelpan van het vuur en laat de siroop iets afkoelen.

3. Week het gelatineblaadje een paar minuten in koud water tot het zacht is.

4. Knijp het overtollige water eruit, voeg de gelatine toe aan het warme sap en roer tot de gelatine helemaal is opgelost.

5. Zeef het gelatinemengsel met een fijne zeef en laat het afkoelen.

6. Roer de campari, vermouth en gin erdoor zodra het gelatinemengsel is afgekoeld.

7. Schenk de granita in een lage bak en laat het bevriezen tot een hard blok ijs.

8. Schraap, als je het wilt serveren, met een vork over de bovenkant om gladde ijskoude schaafsels te maken en vul hiermee kleine, gekoelde glazen.

Na het succes van Vegarabia komen Greg en Lucy Malouf met een nieuw kookboek over de Midden-Oosterse keuken, ditmaal boordevol 100 zoete lekkernijen.

Van pudding en gebak tot ijs, koekjes, fruit en drankjes. Suqar, Greg en

Lucy Malouf â‚Ź 29,95

RECEPTEN

Present van Paagman 143

Notebook groot / klein met ringband ‘leaves’ €12,95 / €8,95 Bullet Notebook groot met ringband ‘leaves’ €12,95 Handige notebooks in trendy design om te schrijven, te noteren en te bewaren.

Schrift lijn / ruit ‘leaves’ €5,95 Luxe schriften met extra dik papier en stevige kaft.

Mijn bullet dagboek ‘leaves’ €16,95

Menuplanner €9,95

Een bullet dagboek is een to do-lijst, agenda en dagboek in één!

Nooit geen losse lijstjes meer met deze handige blocnotes met geperforeerde blaadjes in vrolijk design.

Boodschappenlijst €5,95

Notitieboeken die het verschil maken

To do-lijst €5,95

LEITZ IQ PAPIERVERNIETIGER ZOVEEL STILLER, DAT U ER MISSCHIEN NOG NIET VAN HEBT GEHOORD

WORD AVG-PROOF* *Papier vernietigen ondersteunt naleving van de AVG.

Eindelijk, een papiervernietiger van Leitz. Dit is niet zomaar een papiervernietiger, hij is stiller, eleganter en er is een uitvoering beschikbaar voor elk kantoor en elke behoefte.

Reden genoeg om dit van de daken te schreeuwen!

www.leitz.com

JOB WELL DONE

HET NAJAAR WAS NOG NOOIT ZO ANGSTAANJAGEND

Lees nu de briljante thriller van de bedenker van The Killing www.paagman.nl/oktober