Ο Υμηττός από το χθες στο σήμερα

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ 3ο Γ

ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΣΧ. ΕΤΟΣ 2015-16

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος

3

Ιστορία

4

Πρόσφυγες

5

Η Παπαστράτειος Σχολή

8

Καθημερινή ζωή - Μικρασιάτικα σπίτια

10

Η Συμβολή των Προσφύγων στον Πολιτισμό

12

Γράμματα, Τέχνες και Λογοτεχνία

12

Χορός

13

Ενδυμασία

15

Ιστορίες με αρώματα – Συνταγές με μνήμες

16

Συνταγές

18

Ο Υμηττός σήμερα

22

Βιβλιογραφία

25

Παράρτημα ▪

Φωτογραφίες του Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου Υμηττού

▪

Στοιχεία από το περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας» για την Δημιουργία της Παπαστρατείου Σχολής

▪

Έντυπα του Δήμου Υμηττού

▪

Φωτογραφίες

2

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με έντονο το ενδιαφέρον για τη μελέτη του τόπου μας και ιδιαίτερη τη διάθεση να διατηρηθεί η φυσιογνωμία και το ύφος της πόλης μας, που την κάνει και σήμερα να ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες της Αττικής, οι μαθητές της Ομάδας Αγωγής Υγείας του 3ου Γυμνασίου Υμηττού με την εργασία αυτή προσπάθησαν να ασχοληθούν με την ιστορία της πόλης μας και τις παραδόσεις που οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους. Ακολουθήθηκε η διαδικασία συλλογής στοιχείων, η μελέτη τους και η σύνθεση τους. Οι μαθητές ασχολήθηκαν επίσης

με τη λήψη φωτογραφιών

και κατέγραψαν μαρτυρίες παλαιών κατοίκων της πόλης μας. Σημαντικότερο όμως όλων θεωρούμε το ενδιαφέρον το οποίο έδειξαν για την εκμάθηση Μικρασιάτικων χορών. Χωρίσαμε την εργασία σε ενότητες και ασχοληθήκαμε με την Ιστορία του Υμηττού που ξεκινά από την ίδρυση του με την εγκατάσταση των Προσφύγων και την μετέπειτα εξέλιξη του. Γίνεται επίσης αναφορά σε σημαντικά κτίρια συνυφασμένα με την ιστορία της πόλης όπως είναι

η

Παπαστράτειος Σχολή. Στη συνέχεια προσπαθήσαμε να δούμε πως οι Μικρασιάτες πρόσφυγες εμπλούτισαν την ελληνική παράδοση με τα ήθη, τα έθιμα, τη μουσική τους, το χορό, τη μαγειρική. Η ενασχόληση με το θέμα είχε σαν αποτέλεσμα να το «αγκαλιάσουν» τόσο, ώστε να γεννάται η επιθυμία για την προσθήκη όλο και περισσότερων στοιχείων. Προσπαθώντας λοιπόν να μην κουράσουμε με μια

καταγραφή

ιστορικών στοιχείων γύρω από την Μικρασιατική Καταστροφή και τους Πρόσφυγες που σε δύσκολες συνθήκες εγκαταστάθηκαν στη Ελλάδα, και φοβούμενοι επίσης

να αγγίξουμε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως είναι το

«Προσφυγικό» θελήσαμε μόνο να δώσουμε μια εικόνα για την ιστορία, τις μνήμες και τα αρώματα που μας έρχονται στο μυαλό όταν μιλάμε για την πόλη μας, τον Υμηττό.

3

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Υμηττός ιδρύθηκε το 1928, όταν παρουσιάστηκε έντονη ανάγκη επέκτασης του Δήμου Βύρωνα, που γέμισε ασφυκτικά από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Μέχρι το 1922, στην περιοχή του Υμηττού υπήρχε μόνο η μονάδα της Πολεμικής Βιομηχανίας, το Καλυκοποιείο. Μικρές ομάδες πληθυσμού καταγράφονται την περίοδο 1885 – 1928, όταν σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας,

ο

πληθυσμός

της

περιοχής

που

αναφέρεται

ως

«Πυριτιδοποιείο», ανέρχεται σε 84 κατοίκους το 1885, και 147 κατοίκους το 1920, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με την λειτουργία του Καλυκοποιείου.

1

1

Ημερίδα Δήμου Υμηττού: «Υμηττός και Πυρκάλ», Απρίλιος 2002 4

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Οι Πρόσφυγες

Το 1925 δημιουργούνται στην Αττική οι πρώτοι μεγάλοι προσφυγικοί συνοικισμοί: του Βύρωνα, της Καισαριανής, της Νέας

Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, το ελληνικό κράτος, οι τοπικοί φορείς και διάφοροι διεθνείς οργανισμοί κινητοποιήθηκαν με τρόπο πρωτοφανή για τα τότε ελληνικά δεδομένα για τη στέγαση των προσφύγων,

που

κατέφθαναν

αναζητώντας

νέα

μέρη

για

να

ξαναστήσουν τη ζωή τους. Το 1928, επειδή ο Δήμος Βύρωνα γέμισε ασφυκτικά, η έντονη ανάγκη στέγασης των προσφύγων που έφθαναν στην περιοχή, είχε σαν συνέπεια την επέκταση προς την περιοχή του Υμηττού. Απαλλοτριώθηκαν, Δήμου

Αθηναίων,

από

έτσι

εγκαταλελειμμένοι

τα

Υπουργεία

Γεωργίας

αμπελώνες και

του

Υγιεινής,

συνολικής έκτασης 270 στρεμμάτων, και το 1930 – 1931 ξεκινάει η

οργανωμένη

Αποκατάστασης

ζωή

στον

Υμηττό,

Προσφύγων2,

όταν

δόθηκαν

οι

από

την

πρώτες

Επιτροπή πεντακόσιες

πενήντα προσφυγικές κατοικίες. Προκρίθηκε το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών, μονοκατοικιών, διπλοκατοικιών, μονώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια, κουζίνα και τους απαραίτητους βοηθητικούς χώρους.

2

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1923 με

πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Εθνών και είχε αναλάβει την εξασφάλιση οριστικής στέγασης και παραγωγικής απασχόλησης στους πρόσφυγες. Η Ελληνική Κυβέρνηση είχε διαθέσει στην ΕΑΠ τις ιδιοκτησίες των Τούρκων ανταλλαξίμων, κτήματα του Δημοσίου, το ποσό δυο δανείων, οικόπεδα μέσα ή γύρω από τις πόλεις, το Τεχνικό και Διοικητικό Προσωπικό του Υπουργείου Γεωργίας και του Υπουργείου Προνοίας και Αντιλήψεως.

5

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Στις εργασίες οικοδόμησης απασχολήθηκαν κυρίως οι ίδιοι οι πρόσφυγες λύνοντας μ’ αυτόν

τον

τρόπο

εν

μέρει

και

το

πρόβλημα της απασχόλησης τους. Τα πρώτα αυτά 550 σπίτια αποτελούν τον

πυρήνα

του

οικισμού,

ενώ

παραπήγματα συνεχίζουν να στεγάζουν τους λιγότερο προνομιούχους. Ο Υμηττός αποτελούσε αρχικά συνοικία του Δήμου Αθηναίων. Σημαντικό ρόλο για την δημιουργία του πρώτου οικισμού έπαιξε η «Ένωση Οικιστών Υμηττού», ένα κοινωνικό σωματείο που αποτελούσαν πρόσφυγες, και του οποίου σκοπός ήταν μεταξύ άλλων η βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων και η υποστήριξη των συμφερόντων και των αναγκών του συνοικισμού. Είχε προηγηθεί ο αγώνας των κατοίκων με σύνθημα «Το Κλειδί», όταν η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π) είχε προβάλει ως προϋπόθεση για την παράδοση των κατοικιών, την καταβολή επιπλέον χρηματικού ποσού 5.000 – 6.000 δραχμών, που θα έπρεπε να εξοφληθεί εντόκως και εντός 15 ετών από τους δικαιούχους. Μετά την αίσια κατάληξη του αγώνα και σε ανάμνηση της

παράδοσης

των

«κλειδιών»,

δόθηκε

στην

εκκλησία

που

ανεγέρθηκε εκείνη την εποχή, το όνομα των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου,

καθώς

σύμφωνα

με

την

παράδοση

της

εκκλησίας

ο

Απόστολος Πέτρος είναι ο «Κλειδοκράτορας». Η αύξηση των κατοίκων όξυνε τα προβλήματα που ήδη εμφάνιζε ο αστικός χώρος, όπως ήταν το στεγαστικό και η ανεργία, και επιβάρυνε τις δυσχερείς συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν τα λαϊκά στρώματα.

6

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Από διηγήσεις παλιών κατοίκων του Υμηττού μπορεί κανείς να διαμορφώσει μια εικόνα για την καθημερινή ζωή της εποχής εκείνης. Σύμφωνα μ’ αυτές, η λάμπα πετρελαίου ήταν το μόνο μέσο φωτισμού μέχρι το 1932, η άρδευση γινόταν από πηγάδια, οι δρόμοι ήταν χωμάτινοι, συγκοινωνίες δεν υπήρχαν. Στην Οδό Αθανασίου Διάκου υπήρχε ρέμα το οποίο κινδύνευε με υπερχείλιση όταν έβρεχε. Ο Λόφος

Γερμανού, που

βρίσκεται απέναντι

από

το

σημερινό

Δημαρχείο, πήρε την ονομασία του την εποχή εκείνη, από έναν ιδιόρρυθμο Γερμανό του οποίου η κατοικία βρισκόταν εκεί. Ως πρώτος συνδρομητής της Ηλεκτροπαραγωγικής Εταιρείας «Ίκαρος»3, αναφέρεται ο δημότης Ηλίας Βάβουλας, η ταβέρνα του οποίου στην πλατεία, ήταν το σημείο συνάντησης των εργατών που δούλευαν για την κατασκευή των πρώτων κατοικιών. Βάσει της απογραφής του 1928, με την ονομασία πλέον Κοινότητα Υμηττού ο πληθυσμός ανερχόταν στους 4.100 κατοίκους. Το

πρώτο

σχολείο

που

ιδρύθηκε

στον

Υμηττό

ήταν

η

Παπαστράτειος Σχολή το 19294, ενώ λίγα χρόνια αργότερα χτίστηκε το 1ο Δημοτικό Σχολείο του Υμηττού. Ο Υμηττός αποσπάσθηκε από τον Δήμο Αθηναίων το 1935, οπότε και συστάθηκε ως κοινότητα, με την υπ’ αριθμό 18/1/1935 απόφαση (Π.Δ.20, Φ.Ε.Κ. 22/1935 Τ.Α’). Το 1938 ξεκίνησε από την κοινότητα Υμηττού η σύνταξη Δημοτολογίων με τοπική πρόσκληση του πληθυσμού και απογραφή5. Η μελέτη των δημογραφικών δεδομένων μας οδηγεί στη διαμόρφωση

3

«Εργασία Ερευνητικής Ομάδας Δήμου Υμηττού», Υμηττός 1988

4

Βλ. παρακάτω

5

Ημερίδα Δήμου Υμηττού 14 Απριλίου 2002 7

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

μιας εικόνας για την εποχή αυτή, βάσει της οποίας, η κύρια απασχόληση των κατοίκων της περιοχής έχει σχέση με την ύπαρξη και λειτουργία του Καλυκοποιείου.

Η ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ Οικοδομήθηκε

το

1930

με

δαπάνες

των

αδερφών

Επαμεινώνδα, Ιωάννη, Σωτηρίου και Ευαγγέλου Παπαστράτου και με σχέδια των αρχιτεκτόνων Γ. Σούλη και Κωνσταντινίδη, όταν η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων παραχώρησε το οικόπεδο της οδού Πάτμου 39. Στέγασε

την

Σχολή

Παιχνιδιών

και

Διακοσμητικής

που

ιδρύθηκε το 1928, από τον «Σύνδεσμο για τα δικαιώματα της γυναίκας», και η οποία αρχικά δημιουργήθηκε ως Τμήμα της Εσπερινής

Σχολής

Γυναικών

Υπαλλήλων,

από

την

οποία

και

αυτονομήθηκε το 1929. Η Σχολή τελούσε υπό την οικονομική ενίσχυση του Υπουργείου Παιδείας καθώς και την υποστήριξη του Υπουργείου Οικονομικών6. Τα μαθήματα ήταν διάρκειας τριών ετών και μπορούσαν να τα παρακολουθήσουν αγόρια και κορίτσια ηλικίας 12 ετών και πάνω, απόφοιτοι τουλάχιστον της Τετάρτης Τάξης του Δημοτικού Σχολείου, ενώ προτεραιότητα δινόταν στους απόφοιτους Δημοτικού.7

6

Περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας», Αρ. 143, 30 Ιουνίου 1931, σελ. 2

7

Το Σχολικό Έτος 1930-31 στη Σχολή εγγράφηκαν 105 μαθητές 8

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Στόχος της Σχολής ήταν η εισαγωγή νέων επαγγελματικών κλάδων κυρίως γυναικείων, και η προετοιμασία των νέων της εποχής για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. «Η αρχή να ξυπνούν όλες οι δημιουργικές δυνάμεις της παιδικής ψυχής, να αποφεύγεται η μίμηση, εφαρμόζεται πέρα ως πέρα στη Σχολή. Γι αυτό τα έργα των παιδιών μας δίνουν μια εντύπωση φρεσκάδας, καινούργιου, φαιδρότητας».8

Σχέδιο δίδασκε ο γνωστός ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου, του οποίου

η

μεθοδική

διδασκαλία

υπήρξε

ξεχωριστή,

όπως

χαρακτηριστικά αναφέρεται στο περιοδικό της εποχής «Ο Αγώνας της Γυναίκας»:

«...Γιατί οι δάσκαλοι της Σχολής τους μαθαίνουν πρώτα

να κοιτάζουν γύρω τους. Κι αυτό είναι η πρώτη και απαραίτητη αρχή…»9 Ιδιαίτερη βαρύτητα δινόταν και μαθήματα Γενικής Παιδείας, ενώ στο πρόγραμμα της Σχολής περιλαμβάνονταν και οι επισκέψεις σε μουσεία, κινηματογράφο και διάφορες άλλες δραστηριότητες. Σήμερα στο κτίριο στεγάζεται το 1ο ΕΠΑΛ Υμηττού.

8Περιοδικό 9

«Ο Αγώνας της Γυναίκας», Αρ. 143, 30 Ιουνίου 1931, σελ. 1

Βλ. παραπάνω

9

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Καθημερινή ζωή - Μικρασιάτικα σπίτια

Οι Έλληνες της Μ. Ασίας μαζί με τα τοπωνύμια και τα τραγούδια τους μετέφεραν στον ελλαδικό χώρο και τον τρόπο ζωής τους. Οι

ασβεστωμένοι

τοίχοι

και

τα

κατάλευκα

ρείθρα

των

πεζοδρομίων, οι περιποιημένοι φανοστάτες, οι χειροποίητες κουρτίνες στα παράθυρα,

οι βασιλικοί και τα γεράνια στα σκαλοπάτια, τις

ταράτσες, τις αυλές ομόρφαιναν την προσφυγική συνοικία, έδιναν μια χαρμόσυνη νότα ζωής στη γειτονιά που μοσχοβολούσε νοικοκυροσύνη και πάστρα. Το εσωτερικό των σπιτιών εντυπωσίαζε με την καθαριότητα και την τάξη που επικρατούσε σ’ αυτό, αν και τα περιορισμένα δωμάτια ασφυκτιούσαν από τα χρηστικά αντικείμενα, τ’ απαραίτητα για την καθημερινή διαβίωση των ενοίκων. Ο μπουφές με τα γυαλικά, η τραπεζαρία, η γωνιά των ρούχων κι οι συμπληρωματικές ντιβανοκασέλες ήταν τα συνήθη υπάρχοντα είδη των σπιτιών, ενώ αν δεν διέθεταν περισσευούμενο δωμάτιο μπορούσε κανείς στον ίδιο χώρο να συναντήσει τη ντουλάπα, το ψυγείο, ακόμη και το διπλό κρεβάτι του ζευγαριού.10 Σε μια εταζέρα βρίσκονταν συνήθως τα εικονίσματα, τα ιερά κειμήλια των προσφύγων κι άλλα αγαπημένα αντικείμενα τα οποία εξέθεταν σε καθημερινή θέα, όπως φωτογραφίες της οικογένειας, στεφανοθήκες, μπακίρια, μεταξωτά χάλια τοίχου, το παραδοσιακό χαλί

10

Hirschon R., Heirs of the Greek Catastrophe. The Social Life of Asia Minor Refugees

in Piraeus, εκδ.οικ. Berghahn Books, N.Y. & Oxford, 1989/1988, σ. 134.

10

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

υποδοχής της εισόδου, διάφορα πολύτιμα μικροπράγματα που έδιναν μιαν αίσθηση ζεστασιάς και οικειότητας στο προσφυγικό σπίτι.11

Η μαγειρική αποτελούσε μια από τις κύριες ασχολίες της Πολίτισσας νοικοκυράς, αποτελούσε δραστηριότητα δημιουργίας και προβολής.12 των

Η προετοιμασία του καθημερινού φαγητού, καθώς και

γιορτινών

γευμάτων

απαιτούσε

χρόνο,

γνώση

και

επιτηδειότητα.

11

Μιχελή Λ., Προσφύγων Βίος και Πολιτισμός, εκδ. Δρώμενα, Αθήνα 1992, σ. 235-236.

12

Κων/νος Σουλιώτης, 7 ημέρες της Καθημερινής (ένθετο), 3 Μαρτίου 2013

11

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Γράμματα, Τέχνες και Λογοτεχνία Προερχόμενοι

από

περιοχές

στις

οποίες

λειτουργούσαν

σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και εκτεταμένο σχολικό δίκτυο, με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα τους, οι πρόσφυγες αναζωογόνησαν το ελλαδικό πολιτισμικό τοπίο με νέες αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Το 1922 θεωρείται σημαντικός σταθμός για τη λογοτεχνία. Η Μικρά Ασία αποτέλεσε την πατρίδα πολλών επώνυμων λογοτεχνών, οι οποίοι εμπνευσμένοι από την εκδίωξη του γένους τους, συνέγραψαν λογοτεχνικά αριστουργήματα που εκφράζουν όχι μόνο τα ιστορικά γεγονότα, αλλά κυρίως το συναισθηματικό φορτίο της προσφυγιάς. Σημαντικές προσωπικότητες που άφησαν το στίγμα τους στην ελληνική λογοτεχνία είναι οι: η Διδώ Σωτηρίου, ο Ηλίας Βενέζης, ο αγιογράφος, ζωγράφος και λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Γεώργιος Θεοτοκάς, ο Στρατής Δούκας,

ο Γιώργος

Μετσόλης, η Μαρία Ιορδανίδου, και ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας Γιώργος Σεφέρης.

12

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Χορός Η µουσικοχορευτική παράδοση της Μικράς Ασίας ήταν ιδιαίτερα πλούσια παρουσιάζοντας µεγάλη ποικιλία χορών. Κάθε περιοχή, ακόµα και κάθε χωριό, έχει τους δικούς του χορούς, γεγονός που οφείλεται σε λόγους όπως το κλίµα, ο τρόπος ζωής των κατοίκων, οι πόλεµοι, οι καταστροφές κ.λπ. Η ονοµασία του κάθε χορού σχετίζεται µε τον τόπο καταγωγής του (π.χ.

συρτός

Μικράς

Ασίας),

έχει

την

ονοµασία

προσώπων

(Γιωργίτσα), διάφορων εποχών (πασχαλινός, αγιοβασιλιάτικος) και επαγγελμάτων (χασάπικος) κ.ά. Γνωστοί χοροί που διασώθηκαν και διαδόθηκαν είναι:13 Καρσιλαμάς ή Γαρτσιλαμάς Ανήκει στους Αντικριστούς χορούς. Είναι χορός που συνηθίζεται σε γαμήλιες τελετές και διασκεδάσεις. Οι γυναίκες κρατούν ένα μαντίλι με τεντωμένα ή λυγισμένα χέρια στους αγκώνες και κουνούν τα χέρια δεξιά και αριστερά. Αλλιώς ο καρσιλαμάς ονομάζεται και Αντικριστός,

Καρσιλαμάς

και

Καρτσιλαμάς.

Στα

αστικά

κέντρα

συνοδεύεται με ρεμπέτικη μουσική.

Ζεϊμπέκικος Πήρε το όνομά του από τους Ζεϊμπέκιδες (Ζεϊμπέκ στα Τούρκικα σημαίνει παλικάρι). Δεν έχει βήματα αλλά μόνο φιγούρες. Κάθε χορευτής έχει τις δικές του προσωπικές φιγούρες.

13

http://www.pro-dance.gr/dances/popular-greek-dances/history-of-greek-folk-

dances 13

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

 Απτάλικος Το όνομά του προέρχεται από την τούρκικη λέξη «Απτάλ» που σημαίνει «ζαλισμένος». Οι κινήσεις του κάθε μεμονωμένου χορευτή είναι ιδιότυπες. Χορεύεται συνήθως από 3 ή 4 άντρες που κάνουν τσαλίμια.

Χασάπικος – Αρναούτικος – Πολίτικος Κασάπικος Ο

χασάπικος

παντομιμικό

έχει

πολίτικη

συντεχνιακό

χορό

καταγωγή

των

και

μακελάρηδων,

ανάγεται

στο

δηλαδή

της

συντεχνίας των χασάπηδων – κρεοπωλών, οι οποίοι τον χόρευαν στις γιορτές της συντεχνίας τους (esnaf). Ο χορός παρέµενε δημοφιλής στην Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία, αλλά τη μεγαλύτερη αναγνώριση έλαβε µετά την έλευση των προσφύγων στον ελλαδικό χώρο.

Χορεύεται σε ευθεία γραµµή και αποτελείται από ένα βασικό

βήµα, που εναλλάσσεται µε θεαµατικές φιγούρες. Τις παραλλαγές του βασικού βήµατος της διαμόρφωνε κάθε παρέα.

Γυναικείο χορευτικό

14

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Ενδυμασία Όσον αφορά στην ενδυμασία, παρά το ότι οι πρόσφυγες δεν μετέφεραν κατάφεραν,

στον μετά

ελλαδικό την

χώρο

αυτούσιες

εγκατάστασή

τις

τους,

φορεσιές να

τους,

ανακάμψουν

δημιουργώντας περίτεχνα κεντήματα. Οι

Μικρασιατικές

ξεχωριστή

θέση

φορεσιές στον

κατέχουν

πολιτισµό της

περιοχής αυτής. Η ενδυµασία της Μικράς Ασίας

είναι

άξια

διαφοροποιείται

προσοχής, ανά

παρουσιάζοντας

έτσι

πλούτο

Φυσικά,

της.

καθώς περιοχή

έµµεσα η

και

τον

έλλειψη

βιομηχανίας την εποχή εκείνη, έκανε αναπόφευκτο το γεγονός ότι έπρεπε ο καθένας να φτιάχνει την δική του φορεσιά, γι’ αυτό άλλωστε και θεωρείται ένα είδος τέχνης. Βέβαια τα τελευταία χρόνια πριν την καταστροφή η ενδυµασία διαφοροποιούταν,

τόσο

λόγω

των

ενδυµάτων

που

έφερναν

οι

ξενιτεµένοι, τα οποία ενσωματωνόταν στην παραδοσιακή φορεσιά, όπως µαντίλια, ζωνάρια και διάφορα είδη υφασµάτων, όσο και λόγω της εισβολής των δυτικών ενδυµατολογικών προτύπων εξαιτίας της ανάπτυξης του εµπορίου. Για τους πρόσφυγες που έφυγαν από την Μικρασία, η τοπική ενδυµασία τους βοήθησε στην εύρεση των προγόνων τους.

Νυφιάτικη ενδυµασία Σίλης Ικονίου. Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης

15

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ Ιστορίες με αρώματα – Συνταγές με μνήμες

«-Ωχ!

Δόξα

σοι

ο

Θεός!

Σήμερα

τι

να

ψήσω!

Δηλαδή τι να πρωτοψήσει ήθελε να πει. Να πάρει μεγάλα μύδια να τα κάνει τσακιστά, ή να πάρει μικρότερα για να τα κάνει αχνιστά ή πλακί ή τηγανητά με σκορδαλιά ή καλύτερα να τα κάνει με το ρύζι – σαλμαδάκι… Να φας μύδια τσακιστά απ’ της Λωξάντρας το χέρι και να πεθάνεις. Να φας χουνκιάρ – μπεγιεντί και γιαουρτλού κεμπάμπ, και κρεατερά ντολμαδάκια τυλιγμένα όχι σε κληματόφυλλα, που το χειμώνα δεν υπάρχουνε, αλλά σε φύλλα πουράντζας, που λιώνει στο στόμα (είναι και εφιδρωτικά και διουρητικά). Να φας χτένια ψημένα μέσα στο καύκαλό τους πάνω σε χόβολη και να πεθάνεις. Να πεθάνεις και να ξαναζωντανέψεις για να ξαναφάς. » 14

14

ΜΑΡΙΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ “ΛΩΞΑΝΤΡΑ” Εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ

16

3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

Αυτό που σήμερα αποκαλούμε Πολίτικη Κουζίνα,

είναι

συνήθειες

που

οι

ξεχωριστές

έφεραν

οι

διατροφικές

πρόσφυγες

της

Πόλης στον Ελλαδικό χώρο. Είχαν διαμορφώσει στον τόπο τους μία κουζίνα πλούσια κι ευφάνταστη, μια κουζίνα που ξεπερνούσε κατά πολύ την ανάγκη για θρέψη και ενδιαφερόταν για την σύνθετη χρήση των γευστικών της μέσων και των καλών υλικών που έβρισκαν στις μεγάλες αγορές της Πόλης. Αυτή την κουζίνα έφεραν μαζί με την αρχοντιά τους, που τους έκανε να ξεχωρίζουν, παρά την σχετική ανέχεια που προκάλεσε ο ξενιτεμός και το ξεσπίτωμα τους. Είναι τόσο έντονη η παρουσία και το βάρος της γαστρονομικής παράδοσης, που ακόμη και σήμερα μετά από τόσα χρόνια, από τον τελευταίο

ξεριζωμό,

διατηρούνται

εντονότατα

τα

στοιχεία

των

γαστρονομικών συνηθειών στις οικογένειες που προέρχονται από την Πόλη. 15 Γενικά, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι στις σχέσεις των ανθρώπων

μέσα

σε

οικογένειες

που

κατάγονται

από

την

Κωνσταντινούπολη, η μαγειρική παίζει μεγάλο ρόλο και αποτελεί συχνά μέσον εκδήλωσης αγάπης και αφοσίωσης. Από το καθημερινό διαιτολόγιο του πολίτικου σπιτιού δεν έλειπε το ψάρι, μαγειρεμένο με διάφορους τρόπους. Το συνηθισμένο διαιτολόγιο ήταν μαγειρευτά φαγητά με κρέας, λαχανικά εποχής και αυγολέμονο, διάφορα γεμιστά με κιμά, ποικιλία λαδερών λαχανικών, σούπες ρύζι, όσπρια και σαλάτες.

15

Κείμενο – επιμέλεια: Παναγιώτης Κουκουβίτης http://www.nline.gr/194

17