Ο ΓΕΡΩΝ ΚΟΣΜΑΣ, Αγιορείτης Καλαβρός

ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΣ

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Γέρων Κοσμάς

ὁ Ἀγιορείτης Καλαβρός

Ι.Μ. ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΘΕΡΙΣΤΟΥ

1953-2010

ortodossia.it ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΙΕ ΡΑ ΜΗ Τ Ρ ΟΠ ΟΛΙ Σ ΙΤΑΛΙ ΑΣ

«...ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα οὐ σαλευθήσεται, εἰς μνημόσυνον αἰώνιον ἔσται δίκαιος» Ψλμ 111

Η Νότιος Ιταλία,

η γνωστή από την αρχαιότητα σαν Μεγάλη Ελλάδα (Magna Graecia), από την βυζαντινή εποχή για πολλούς αιώνες αποτέλεσε την ασκητική παλαίστρα και το πνευματικό στάδιο μέσα στο οποίο αγωνίστηκαν χιλιάδες έλληνες μοναχοί και μοναχές. Το πλήθος των ασκητηρίων, των μοναστηριών, αλλά και των μεγάλων οσιακών μορφών που εκεί διέλαμψαν με την ισάγγελη βιωτή τους, καθιστούσαν την Κάτω Ιταλία ισάξια με την Αιγυπτιακή Θηβαΐδα, την έρημο της Παλαιστίνης, τον Όλυμπο της Βιθυνίας και το όρος του Άθωνος. Στα άγρια βουνά της Καλαβρίας και της Σικελίας καθώς και στις κρύπτες της Απουλίας, αναπτύχθηκε μια τεράστια μοναστική παράδοση που άνθισε για μια περίπου χιλιετία, μέχρι να σβήσει σταδιακά με την ολοκλήρωση του εκλατινισμού των περιοχών αυτών.

4

Ενώ όμως όλα έδειχναν πως στην σύγχρονη εποχή, η ιστορία του ένδοξου Ιταλιώτικου Μοναχισμού αποτελούσε παρελθόν, και αντικείμενο μόνο ιστορικών και αρχαιολογικών μελετών από τους ειδικούς, συνέβη κάτι που φάνηκε να αλλάζει την πορεία της ιστορίας. Ένας αγιορείτης μοναχός, στις αρχές τις δεκαετίας του ’90, αποφασίζει να εγκατασταθεί μόνιμα στην Καλαβρία. Πρόκειται για τον Λαυριώτη μοναχό Κοσμά, κατά κόσμον Ανδρέα Παπαπέτρου, γεννημένο στο Γκρίμποβο της Ηπείρου το 1952, που μέχρι εκείνη την εποχή ζούσε στην Καλύβη του Αγίου Βασιλείου στην περιοχή της Καψάλας. Ο πατήρ Κοσμάς ήταν λόγιος μοναχός, απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και με μεταπτυχιακές σπουδές στη Ρώμη. Ήταν βαθύς γνώστης και μελετητής των λειτουργικών και πατερικών κειμένων, των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, των δημοτικών τραγουδιών, της λογοτεχνία και της ιστορίας. Μέσα από τις μελέτες του ανακάλυψε τον λησμονημένο ελληνισμό της Μεγάλης Ελλάδας τον οποίο έκτοτε υπηρέτησε με όλες του τις δυνάμεις.

Όταν το 1994, πυρπολημένος από την μεγάλη του αγάπη για την Νότιο Ιταλία αποφασίζει να εγκαταβιώσει μόνιμα στην Καλαβρία, επιλέγει ένα παλαιό και ερειπωμένο βυζαντινό μοναστήρι κοντά στο χωριό Μπιβόντζι. Πρόκειται για την Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεριστού, η οποία ήταν για αρκετούς αιώνες εγκαταλειμμένη και είχε μετατραπεί σε σταύλο. Εκεί, μέσα σε εντελώς αντίξοες συνθήκες, ζώντας αυστηρή ασκητική ζωή με μεγάλη ακτημοσύνη, μονάζει για περίπου 11 χρόνια. Την εμπειρία των πρώτων αυτών ημερών της διαμονής του στον άγιο Ιωάννη τον Θεριστή καταγράφει ο ίδιος: «Μόλις πρωτοῆρθα νὰ µείνω µέσα στὰ ἐρείπια τοῦ Μοναστηριοῦ γοη-

5

τεύθηκα ἀπὸ τὴν ἐρηµιὰ... ἐπιθυµοῦσα νά ἀκουστοῦν ξανὰ οἱ ψαλµωδίες µας, ἡ ἑλληνικὴ λαλιά...Θυµοῦµαι νοσταλγικὰ τὰ πρῶτα χρόνια στὸ µοναστήρι, ὅταν ἡ ἐκκλησία ἦταν ξεσκέπαστη, ὅπου φώλιαζε ὁ γκιώνης. Χωρὶς νερό, χωρὶς ἠλεκτρικό. Ὅµως ἡ χάρη τοῦ ἁγίου ἦταν ἐµφανής... Προτίµησα τὸ ρόλο τοῦ καντηλανάφτη κι ὄχι τοῦ ἱεραποστόλου. Ἐδῶ ἔζησαν πολλοὶ ἅγιοι...»

6

Γρήγορα η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεριστού καθίσταται ένας πνευματικός φάρος της Ορθόδοξης πνευματικότητας και του μοναχισμού που προσελκύει πολλούς ντόπιους, λογίους και μη, που ανακαλύπτουν ξανά τις πνευματικές τους ρίζες και την πλούσια ιστορία του τόπου. Ο πατήρ Κοσμάς ξυπνά μέσα τους την αγάπη και το ενδιαφέρον για τους τοπικούς αγίους. Η μορφή του ακτήμονα μοναχού γοητεύει τους προσκυνητές και κάνει την επίσκεψή τους στο ερειπωμένο μοναστήρι μια από τις μεγαλύτερες πνευματικές εμπειρίες της ζωής τους. Η αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε κάποια ασκητική περιοχή του Αγίου Όρους είναι έντονη. Φαίνεται να επιτελείται ένα θαύμα. Ο γνήσιος ελληνορθόδοξος μοναχικός βίος ξαναζωντανεύει μετά από αιώνες στα βουνά της Καλαβρίας!

7

8

Να πως παρουσιάζει ο ίδιος τα κίνητρα που τον ώθησαν να μεταβεί στην Καλαβρία: «Δεν διακατεχόμαστε από ιεραποστολικά άγχη. Πήγαμε στην Καλαβρία πριν πέντε χρόνια με την ευλογία του Οικουμενικού Πατριαρχείου -στην δικαιοδοσία του οποίου υπαγόταν η περιοχή από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα- υπαγόμαστε κανονικά στην Μητρόπολη Ιταλίας και είμαστε εκεί για να φυλάμε τα ερείπια που αποπνέουν μνήμες ελληνικές αιώνων. Σκοπός μας δεν είναι ο προσηλυτισμός, όπως μας κατηγόρη-

σαν αρχικώς οι καθολικοί, αλλά η συνέχεια της ιστορίας, η οποία είναι χαραγμένη στα ερείπια. Οι πέτρες αυτές ψάλλουν το Κύριε ελέησον στα ελληνικά! Ο Χριστιανικός Ελληνισμός φιμώθηκε βίαια στην Καλαβρία, με την κατάργηση του Βυζαντινού Τυπικού. Σήμερα επαναφέρουμε το Βυζαντινό Τυπικό το οποίο συγκινεί τους ντόπιους, γιατί αποπνέει πνευματικότητα».

9

Σπουδαία είναι όμως και η εκδοτική δραστηριότητα του πατρός Κοσμά, που αφορά κυρίως τους βίους των ελληνοϊταλών αγίων και η οποία ξεκινά πριν ακόμη εγκαταβιώσει μόνιμα στην αγιοτόκο Καλαβρία. Ήδη το 1992 εκδίδει από τις εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη με δικό του πρόλογο και μετάφραση στην νεοελληνική το βιβλίο με τίτλο, «Ο Όσιος Λουκάς, επίσκοπος Ασύλων της Καλαβρίας (11ος αιών)», το οποίο επανεκδόθηκε το 2002 από

10

τις εκδόσεις Μυγδονία με τίτλο «Ο Όσιος Λουκάς ο Γραμματικός, ο εν Καλαβρία». Το 1993 εκδίδει το δίγλωσσο

(αρχαία και νέα ελληνικά και ιταλικά) έργο, «Βιος και πολιτεία του οσίου πατρός ημών Ηλία του Νέου (του Σικελιώτη)», από τις εκδόσεις Ακρίτας σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Giuseppe Pontari. Το 2003, λίγο πριν φύγει από την αγαπημένη του Μονή, εκδίδει το «Όσιος Ηλίας ο Σπηλαιώτης. Βίος και ακολουθία, καθώς και το Νικοδήμου Νυκτερινού, Βίος και Ακολουθία Οσίου Ιωάννου του Θεριστού». Μέσα από τα έργα αυτά ο πατήρ Κοσμάς παρουσίασε στο ευρύ κοινό (ελληνικό και ιταλικό) του βίους και τις σπουδαίες μορφές των λησμονημένων αγίων του Ιταλικού Νότου.

11

12

Το 2005, μετά από μια σειρά γεγονότων, ο π. Κοσμάς αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Άγιο Όρος και εγκαταστάθηκε στο κελί των Εισοδίων της Θεοτόκου της Καψάλας, κοντά στο κελί που είχε εγκαταβιώσει πριν φύγει για την Καλαβρία. Το όνειρό του για την αναβίωση του ελληνορθοδόξου μοναχισμού στην Μεγάλη Ελλάδα φάνηκε να σβήνει και ο ίδιος μετά από λίγα χρόνια, μη μπορώντας να επιστρέψει στην αγαπημένη του Μονή, του Αγίου Ιωάννου του Θεριστού, αφήνει την τελευταία του πνοή στις 12 Δεκεμβρίου 2010. Την ημέρα εκείνη μπόρεσε να πραγματοποιήσει την παλαιά εκείνη επιθυμία του, που κατέγραφε στις σημειώσεις του. «Θα ήθελα πολύ να ανταμώσω τους πεθαμένους μοναχούς του μοναστηριού. Πως μιλούσαν τα ελληνικά; Πως έψαλλαν; Πως άντεχαν τον επερχόμενο αφανισμό του ελληνισμού και τον επελαύνοντα εκλατινισμό; Θυμάμαι τη συνάντηση του Οδυσσέα με τη μάνα του στον Άδη…».

Παρόλο το «άδοξο» τέλος του εγχειρήματος του πατρός Κοσμά στη Καλαβρία, τα σημάδια από την παρουσία του είναι έντονα μέχρι σήμερα και το πέρασμά του άφησε ανεξίτηλα ίχνη στις ψυχές των ανθρώπων που τον γνώρισαν. Έλληνες φοιτητές και προσκυνητές, ιταλοί τουρίστες και περαστικοί ιστοριοδίφες, όλοι κρύβουν μέσα στην καρδιά τους τις καλύτερες εντυπώσεις από την επαφή τους με τον παράξενο αυτό αγιορείτη καλόγερο. Οι ορθόδοξοι της Νοτίου Ιταλίας ακόμα μιλούν και αναπολούν την εποχή της παρουσίας του γνήσιου αυτού μοναχού στην γη της Καλαβρίας.

13

«Ήταν μοναδική η στιγμή όταν για πρώτη φορά, κόλλησα ένα κερί σε μια πέτρα δίπλα σε μια χαραμάδα. Αντίκρισα την πρώτη καπνιά στον τοίχο. Ξέφυγα από την αρχαιολογία».

Όλος ο ελληνισμός χρωστάει ευγνωμοσύνη και σεβασμό στον ηπειρώτη Καλόγερο, που για δέκα χρόνια παρέμεινε με τεράστια αυταπάρνηση να ανάβει το καντήλι του Αγίου Ιωάννου του Θεριστή. Έζησε στα άγρια βουνά της Καλαβρίας από αγάπη για τον ελληνισμό και τους αγίους της Νοτίου Ιταλίας. Έφερε από την Ελλάδα ιερείς, μοναχούς και προσκυνητές, τέλεσε μαζί με τους ντόπιους πατέρες, λειτουργίες και ακολουθίες στα σπήλαια που έζησαν οι όσιοι πατέρες μας, επισκεπτόταν και στήριξε πνευματικά τα ελληνόφωνα χωριά του Ιταλικού Νότου.

14

15 Η πολυετής προσφορά του στον ελληνισμό και την Ορθοδοξία είναι ανεκτίμητη! Αλλά και για τους ντόπιους Καλαβρούς αποτέλεσε το έναυσμα και την αιτία ώστε να ανακαλύψουν ξανά την ταυτότητα και τις ρίζες τους. Μέσα από αφάνταστες δυσκολίες κατάφερε να κρατήσει την μνήμη, ελλήνων και ιταλών, ζωντανή...

«Ὅλες οἱ ὀμορφιὲς τοῦ κόσμου τούτου μοῦ ἄφησαν ἕνα κατακάθι πίκρας καὶ μαρασμοῦ... Πέρα ἀπὸ ἕνα ξεφάντωμα, πέρα ἀπὸ μιὰ αἰσθητικὴ ἀπόλαυση, πέρα ἀπὸ μιὰ ὕψιστη σαρκικὴ ἡδονή, ὁ Θεὸς μᾶς περιμένει πάντα στὴν ἄλλη ὄχθη ὅταν ἀποκαμωμένοι ἀπὸ τὸ ἀνικανοποίητο νιώθουμε τὴν παγερὴ μοναξιά μας... Πάντα ἀνοίγει ἕνα παράθυρο σκοτεινὸ ἀλλὰ ἀληθινὸ καὶ μᾶς δείχνει ἂν θέλουμε νὰ δοῦμε τὰ πράγματα διαφορετικά. Μὴ φοβηθεῖς τέτοια παράθυρα οὔτε νὰ σβήσης ἀπὸ τὴ μνήμη σου ἕναν αἰφνίδιο θάνατο ἑνὸς συμπολίτη σου γιατὶ θὰ χάσης ἕνα πολύτιμο ὀπτικὸ πεδίο. Οἱ ἀτυχίες εἶναι κοντά, ἕτοιμες νὰ ἀνοίξουν ρῆγμα στὴν τσιμεντένια αὐτοπεποίθησή μας. Μέσα ἀπ’ αὐτὰ τὰ «ἀπαίσια» ρήγματα φθάνει ὁ Θεὸς ποὺ σέβεται κι ἀγαπᾶ τὴν μοναξιά μας. Τίποτε ἰσχυρότερο ἀπὸ τὴν ἀπελπισία.»

ΟΡΘΟ∆ΟΞΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

RET E

W

Θ

X M E IA NET D

Σ ΣΗ

HO

DO

OR

K

ORT

Ο∆

DO

TICA OR D IA TO ME

ΗΜΕΡΩ ΕΝ SSA

ΟΞΟ

ΙΚΤΥΟ ∆

ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ

«Εἰς ἐπίγνωσιν τῆς Ἀληθείας» ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ - ΑΘΗΝΑ - ΒΟΛΟΣ Τ: 2371 200 377 Μ: 6978 550 908 Ε: vivlos.net@gmail.com

vivlos.net

αω.gr

ΟΡ