Dr Artur Górecki Wprowadzenie do tematyki Kongresu Edukacji Klasycznej

Głupoty straszna potęga: Ziemię burzy, piekłasięga. Aleksander Fredro

Słowa Aleksandra Fredry można odnieść do degradacji naszej kultury, co polega na odcięciu jej od korzeni, od tego, co ponaddoczesne, oraz wyizolowaniu od tej bazy edukacji, która zatraciła orientację teologiczną, a także realistyczne odniesienie antropologiczne i metafizyczne.

Wiemy jednak, że żywotne soki mogą znaleźć drogę do martwych, jak mogłoby się zdawać, gałęzi i przywrócić je do życia. Kongres zorganizowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Ośrodek Rozwoju Edukacji jest próbą wskazania na ową żywicę, którą stanowi edukacja klasyczna rozumiana jako dziedzictwo greckiej paidei i rzymskiej humanitas, przejętej i dopełnionej przez chrześcijaństwo, które następnie uczyniło z niej swój własny program edukacyjny. Współcześnie ta formuła edukacji, która pozwoliła rozwinąćsię cywilizacji łacińskiej– prawdziwej, bo opartej na naturze samych rzeczy– bywa nazywana edukacją liberalną.

Ten najtrwalszy w naszym kręgu kulturowym model edukacji został zachwiany już u progu nowożytności, ale zerwanie nastąpiło dopiero za sprawą programów oświeceniowych i pozytywistycznych. Dzisiaj niemal wszystko, co klasyczne, zostało z edukacji wyeliminowane, ewentualnie pozostało w jakiejś szczątkowej postaci, która postrzegana jest jako ciało obce we współczesnej szkole.

Czasami edukacja klasyczna bywa utożsamiana z narodzinami nowoczesnej pedagogiki i zmianami, które weszły do szkolnictwa na początku XIX w. na fali reform Wilhelma von Humboldta i popularności pedagogiki Johanna Friedricha Herbarta, redukującymi klasyczny model kształcenia do studium języków i literatury.

Tymczasem jedyną realną alternatywę dla edukacji podporządkowanej celom utylitarnym, w tym wymogom rynku pracy, a także encyklopedyzmowi, stanowi edukacja klasyczna w zarysowanym wyżej rozumieniu. Jest tak przede wszystkim dlatego, że opierasię ona na prawdzie antropologicznej, dostrzegającej w człowieku określone predyspozycje (potencjalności), które ten musi rozwijać (aktualizować), aby osiągnąć cel swojego życia– szczęście, a nie na projekcji tego, na jakiego człowieka jest właśnie zapotrzebowanie. Zakłada ona istnienie rzeczywistości przyczynowo-zewnętrznej i niezależnej wobec poznania, którego prawdziwość lub fałszywość jest przez nią warunkowana.

Tylko tak rozumiana edukacja stanowi alternatywę dla nieustannych poszukiwań nowatorskich rozwiązań w obszarze wychowania i kształcenia, opartych częstokroć na wątpliwych podstawach filozoficznych, pedagogicznych oraz psychologicznych, przynoszących zmiany, które prawie zawsze dokonywane są pod kątem niewłaściwie rozumianych ułatwień i demokratyzacji. Zmiany te prowadzą nie tylko do upadku autorytetu szkoły i nauczyciela, ale także do relatywizmu moralnego i poznawczego, są samobójstwem intelektu, który jest władzą ludzką par excellence.

Przedłożenia kongresowe traktują przede wszystkim o sposobach usprawnienia intelektu i woli, ze szczególnym wskazaniem miejsca i roli sztuk wyzwolonych, będących ćwiczeniami w praktykowaniu sprawności rozumienia. Dopiero owa sprawność otwiera dostęp do właściwie rozumianej wiedzy i mądrości. Wykładowcy starająsię odpowiedzieć na pytania, w jaki sposób ukierunkować człowieka na prawdę i dobro, tak aby nie tylko je rozpoznawał, ale chciał i potrafił je wybierać; w jaki sposób i co można zaczerpnąć z wielowiekowej tradycji edukacji europejskiej i jej kanonu w celu budowania solidnych podstaw polskiej szkoły – cały czas pamiętając, że aktywność rozumu nie zamyka się jedynie w obszarze myśli, ale ogarnia również te dziedziny ludzkiego życia, które są przez myśl kształtowane, przede wszystkim – nasze postępowanie.

Edukacja klasyczna wskazuje nam, że– używając słów Chestertona – „prawdziwe wykształcenie polega na tym, by sięgać wzrokiem poza pospolitą dla własnych czasów symbolikę i maszynerię, dostrzegając elementarną prostotę u źródeł wszystkich cywilizacji, widząc takie życie, które nie sprowadzasię do konsumowania, i takie ciało, które nie zależy od szaty”.

Miejmy nadzieję, że Kongres Edukacji Klasycznej, zorganizowany 24 listopada 2021 r. na Zamku Królewskim w Warszawie, zbliży nas choć o krok do mądrości rozumianej jako poznanie w świetle najgłębszych przyczyn.