Opzij September / Oktober

OPZIJ FEMINISTISCH MAGAZINE 4.0

NR .6 • s e pt /o kt 2 0 1 8 • 4 6 s t e JA A RG A NG • € 6,99

IER S S O D TOO E M # • Onderonsje voor mannen in NL • Stormy vs Trump • Hoe zit het in de popmuziek?

MICROSOFT LANGS DE MEETLAT

KNAPPE KOP EVELINE CRONE PUBERBREIN 2 GLENN CLOSE ÉINDELIJK THE GOOD WIFE

Happily

ever after

SOFIE VAN DEN ENK PRAKTIJK EN WETENSCHAP TOPVROUW MARRY DE GAAY FORTMAN VERDRINKT GEEN DOOIE EENDEN MEER OPTIMIST CHARLES GROENHUIJSEN ZINGEND HET LAND IN

W W W. S J E N K E L S . N L I N S TA G R A M : S J E N K E L S K A P P E R S FA C E B O O K : S J E N K E L S K A P P E R S

E i g e n t i j d s e v o r m g e v i n g i n e e n o p e n r u i m t e m e t v e e l s f e e r, d a t i s d e s t i j l v a n S j e n k e l s . Pa s s i e v o o r h e t v a k , d e d i c a t e d p r o f e s s i o n a l s e n k w a l i t e i t t o t i n d e p u n t j e s .

In deze inspirerende omgeving word je vriendelijk ontvangen en kan je er op vertrouwen dat je haar in goede handen is. Sjenkels heeft in totaal elf filialen waar jij je haar kunt laten verwennen: Amsterdam, Delft, Rotterdam, Leiden, D e n H a a g , Vo o r b u rg , Z o e t e r m e e r, G o u d a , H a a r l e m , A r n h e m e n Le e u w a rd e n .

OPZI

COLOFON/UITGELICHT

F E M I N I S T I S C H M AG A Z I N E 4 . 0

NR .6 • sept /o kt 201 8 • 4 6 ste j aargan g • € 6 ,9 9

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen.

Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl.

Een jaarabonnement kost € 42,75 voor 6 nummers.

COLOFON Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl

UITGELICHT

Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Chef Redactie Marleen Hogendoorn Art Director Emmely Pardon Medewerkers Irene Berbee, Emmi van den Boom, Saskia Bosch, Asha ten Broeke, Sofie van den Enk, Carin Gaemers, Ingrid Houtkooper, Karlijn van Houwelingen, Felix Huygen, Nina Klaassen, Annemarie Oster, Sander Pardon, Lize Prins, De Reismeiden, Sheila Sitalsing, Else Tilman, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Anne Vollaard, Lisa Verdegaal, Etchica Voorn, Renate van der Zee Directeur/uitgever Hans van Brussel Distributie Aldipress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden.

De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam. Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

ANNEMARIE OSTER Sinds het afgelopen nummer schrijft Annemarie Oster een column voor OPZIJ. Waar zij haar inspiratie hiervoor vandaan haalt? “Ik schrijf om het (dagelijks) leven het hoofd te bieden. Daarnaast schep ik er behagen in gebeurtenissen, zieleroerselen en andermans zowel als eigen gedrag zo adequaat mogelijk onder woorden te brengen.”

ETCHICA VOORN Ook Etchica Voorn is onze nieuwe columnist. Je weet wel: ze won de OPZIJ Literatuurprijs 2018 met haar debuut Dubbelbloed. “Of ik vaste columniste wilde worden voor OPZIJ? Are you kidding? Een eigen column is een droom die uitkomt. Vanuit mijn Surinaams Nederlandse mix deel ik in mijn column mijn zoektocht en ervaringen. Wat betekent kleur in onze witte maatschappij en bij wie hoor ik?”

OPZIJ 2018 NR. 6

3

#METOO TIJDLIJN

DOOR ELSE TILMAN

1949

ENG 1736

In The History of the Pleas of the Crown, van grote invloed op de Engelse en Amerikaanse strafwet, schrijft jurist Sir Matthew Hale: “For the husband cannot be guilty of a rape committed by himself upon his lawful wife for by their mutual matrimonial consent and contract the wife hath given up herself in this kind unto her husband which she cannot retract.” Oftewel: een man kan niet schuldig zijn aan de verkrachting van zijn wettige vrouw.

ENG 1792

In A Vindication of the Rights of Woman schrijft Mary Wollstonecraft dat vrouwen dezelfde grondrechten verdienen als mannen.

1700

1800

In het verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd staat dat vrouwen moeten worden beschermd tegen verkrachting, gedwongen prostitutie en iedere andere aanranding van de eerbaarheid.

NL 1968

Met de oprichting van de feministische actiegroep Man Vrouw Maatschappij deed de tweede feministische golf haar intrede in Nederland. De strijd om gelijkheid strekt zich uit over verschillende maatschappelijke gebieden, waarbij ook vermindering van (seksueel) geweld een belangrijk thema is.

BIH 1992-1996

Tijdens de Bosnische burgeroorlog worden naar schatting tussen de 12.000 en 50.000 vrouwen verkracht, veelal door soldaten.

VS 1993

Verkrachting binnen het huwelijk wordt in alle staten strafbaar.

VN 1993

De Verenigde Naties nemen The Declaration on the Elimination of Violence Against Women aan, een verklaring die geweld tegen vrouwen moet tegengaan, waarin staat dat vrouwenrechten mensenrechten zijn die actief beschermd moeten worden.

1900

1969 NL

De Dolle Mina-beweging wordt opgericht en voert op ludieke wijze actie voor meer gelijkheid, bijvoorbeeld door urinoirs dicht te maken en mannen na te fluiten op straat.

1974 NL

In Amsterdam opent het eerste Blijf-van-mijn-lijfhuis zijn deuren, waar vrouwen terechtkunnen die zijn mishandeld door hun man of vriend.

1975 NL

De groep Vrouwen Tegen Verkrachting wordt opgericht om hulpverlening te organiseren voor vrouwen die te maken hebben met mishandeling en verkrachting.

1983 NL

Stichting Tegen Haar Wil wordt opgericht, die zich bezighoudt met hulpverlening, actievoeren, voorlichting en het bestrijden van taboes, mythes en vooroordelen rond seksueel misbruik.

1994 RWA

Tijdens de Rwandese genocide worden naar schatting honderdduizenden vrouwen en kinderen verkracht, seksueel verminkt en vermoord.

1998 NL

Verkrachting wordt voor het eerst op een internationaal gerechtshof, bij het Joegoslaviëtribunaal, een oorlogsmisdaad en misdaad tegen de menselijkheid genoemd.

1998 TZA

Op het Rwanda-tribunaal wordt oorlogsmisdadiger Jean-Paul Akayesu veroordeeld voor genocide en misdaden tegen de menselijkheid, waarbij hij de eerste ter wereld is die wordt veroordeeld voor het gebruik van verkrachting als oorlogswapen.

1990 IRL, CAN, VS, AUS

Er komt steeds meer aandacht voor seksueel misbruik binnen de RoomsKatholieke Kerk, beginnende met berichten in Ierland, Canada, de VS en Australië.

1991 NL

Een herziening van de zedelijkheidswetgeving treedt in werking. Vanaf nu kan elke vorm van seksueel binnendringen onder dwang worden bestraft als verkrachting en ook verkrachting binnen het huwelijk wordt strafbaar.

Ga verder op pagina 47 4

EDITORIAL MARIANNE VERHOEVEN

A AIBA AR

M

onique was een hele goede vriendin van me, met wie ik onbedaarlijk kon lachen. Ze overleed alweer een paar jaar geleden, maar ik moet nog vaak aan haar denken.

Zeker ook rond de vakantieperiode.

Monique was namelijk echtscheidingsadvocaat en mediator, en vertelde me jaren geleden al over de enorme hausse aan nieuwe cliënten net voor of direct na de vakantie. Voor de vakantie als er kinderen in het spel waren – duidelijkheid over een voogdijregeling en wie welke weken weg kan – en na de vakantie omdat ‘dit echt de laatste keer is dat ik drie weken met die eikel op stap ben geweest, dit nooit meer!’.

Overigens besloot Monique, toen ze wist dat genezing voor haar geen zekere uitkomst was, om geen echtscheidingszaken meer te doen: ‘Ik kan het niet meer opbrengen, dat vaak egoïstische gedrag. Ik heb meer zin om ze met de koppen tegen elkaar te slaan. Laten ze eens naar hun kinderen kijken in plaats van hun

zijn wanneer zij ondanks alle weerstand als eerste vrouw het stokje van haar vader kan overnemen? Een klein stukje verderop ligt het mooie Lombok, waar door de zware aardbeving begin augustus en diverse heftige naschokken al meer dan 460 doden zijn gevallen. Ik begreep dat er in Nederland al diverse hulpinitiatieven zijn gestart; daar zijn we doorgaans goed in. Maar ik zou ook een oproep willen doen aan toevallige vakantiegangers in die buurt: geef ter plekke gul, het hoeft niet via de omweg van een NGO. Over slachtoffers gesproken: in juli leefde de hele wereld mee met de twaalf voetballertjes die in een ondergelopen grot in Thailand geen kant meer op konden. Het leek wel een live-soap, met onverwachte wendingen en personages die probeerden ook een beetje airtime te veroveren. Het liep gelukkig goed af.

Maar iets verder, in Japan, moesten 1,6 miljoen mensen worden geëvacueerd en overleden – tot nu toe – 176 mensen als gevolg van ‘historisch’ zware regenval. De

ook mee in de verslaggeving rond #MeToo. Harvey Weinstein, niet moeders mooiste en met een uitstraling die in een maffia-film niet zou misstaan, werd onmiddellijk en zonder proces door ons allemaal schuldig verklaard. Bij Morgan Freeman, die door acht vrouwen is beschuldigd van misbruik en onbetamelijk gedrag, merkte ik in mijn omgeving toch een zekere weigerachtigheid om het te geloven.

Zijn buitengewoon sympathieke uitstraling en de filmrollen waarbij hij nagenoeg altijd de good guy speelt, spelen in de verslaggeving ook een rol. Google maar eens.

Maar sowieso is de discussie rond #MeToo in Nederland een bijzondere kant op gegaan. Zoals Renate van der Zee in haar essay schrijft: #MeToo is in Nederland een mannenonderonsje geworden. En dat kan niet de

Het leek wel een live-soap, met onverwachte wendingen en personages die probeerden ook een beetje airtime te veroveren. eigen wensenpakket.’

Sofie van den Enk diepte dit onderwerp voor ons uit in een vouwcaravan op een gezellige camping midden in het land.

Over vakantie gesproken: voor onze rubriek Reizen zijn we ditmaal op Java geweest – prachtig eiland, meer dan de moeite waard – en we blijven de strijd van de dochter van de sultan zeker volgen. Want hoe mooi zou het

overstromingen vaagden wegen en spoorwegen weg en hele delen van Japan werden overspoeld door modderlawines. Natuurlijk werd er door journaals en kranten aandacht aan besteed. Maar het stond niet in verhouding tot de twaalf voetballertjes. Aaibaarheid is kennelijk nog steeds een criterium dat het nieuws mede bepaalt.

Die aaibaarheid als criterium speelt

bedoeling zijn. #MeToo is een hele persoonlijke aangelegenheid en we moeten voorkomen dat door afleidende manoeuvres de kern van de boodschap niet meer zichtbaar is.

En dat is het empoweren van vrouwen die in ongewilde situaties terechtkomen en het duidelijk maken aan mannen hoe je te gedragen.

Zoals de overleden Aretha Franklin al zong: R.E.S.P.E.C.T. O OPZIJ 2018 NR. 6

5

INHOUD

14

40

64

26 30

Maatschappij & Wetenschap 04/47/52/62/70 #METOO TIJDLIJN 08

SAY WHAT?

09

KOPSTOOT

10

ONZE WERELD Opmerkelijk nieuws

36

48 54 58 64

10

REPORTAGE BUITENLAND Fukushima, verder na de ramp

Mensen

DOSSIER #METOO Een onderonsje voor mannen in NL STORMY VS TRUMP Hoe zit het in de popmuziek?

14

OPEN DOEK RENSKE VAN DER VEER

18

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT Microsoft Nederland

26

ZUSTERSCHAP MASIH ALINEJAD

30

VAKVROUW MARRY DE GAAY FORTMAN

INTERVIEW EVELINE CRONE Week van de Wetenschap

9

Eind score 7

6

5

4

48

40

94

6

COVERINTERVIEW Happily ever after SOFIE VAN DEN ENK, CATRIN FINKENAUER EN CONCHITA VAN ROOIJ MAN OVER VROUWÂ CHARLES GROENHUIJSEN

3

2

1

INHOUD

72

84

36

88

Kunst & Cultuur 72

INTERVIEW GLENN CLOSE

76

BOEKEN

80

FILM & TV

81

PODIUM

83

TENTOONSTELLING

84

VAN OPZIJ MATROESJKA

88

OP REIS Java

94

Columns 05

EDITORIAL

13

SHEILA SITALSING

25

ANNEMARIE OSTER

35

ASHA TEN BROEKE

63

ETCHICA VOORN

69

LISA VERDEGAAL

98

CARIN GAEMERS

Service 03 12

COLOFON ABONNEE WORDEN OPZIJ 2018 NR. 6

7

SAY WHAT

#PAARSE tuinbroek Op social media wordt veel gereageerd. Vaak waardevol en leerzaam. Soms zo zuur, dat we er de slappe lach van krijgen. Daarom de rubriek: #paarsetuinbroek. Hierbij de opvallendste oprisping van de afgelopen maand.

SAY

WHAT? Trophy wife BARBIE

Trophy Wife Barbie is gescheiden van Ken, lekt weleens door, heeft cellulitis en love handles en geeft borstvoeding in het openbaar. Het alter ego van Barbie dus. Het account is bedacht door de ZuidAfrikaanse Annelies Hofmeyr.

Ze startte met Trophy Wife Barbie om taboes te doorbreken, want: “It is often easier to talk about difficult topics using humour and something as non-threatening as a doll.”

8

Vrouwen uit

EUROPA

Wat maakt je gelukkig? Wat is je grootste wens? En wat voor advies zou je andere vrouwen willen geven? De Nederlandse Mariska Vermeulen reist langs alle Europese hoofdsteden om in elke stad zeven vrouwen hierover te spreken. Zoals de excentrieke zeventigjarige Dominique uit Parijs en de vijftienjarige Amelia uit Warschau. Verschillende vrouwen met elk hun eigen verhaal. Vermeulen heeft nu vier steden bezocht en moet er 47. Leuk om te lezen, want wie weet kunnen we wat van elkaars verhalen leren. Zie: WomenofEurope.eu

Actievoeren heeft ZIN! De commotie over het thema van de Boekenweek 2019 (De moeder de vrouw) én de keuze voor twee mannelijke auteurs die over dit thema een Boekenweekgeschenk en -essay mogen schrijven, hebben we nauwgezet gevolgd. Het leidde tot publieke discussies en ook een petitie van mensen in het boekenvak. De CPNB ging vervolgens in gesprek met een afvaardiging van de initiatiefnemers van de petitie. Het werd een gesprek dat zich concentreerde op de rol en positie van vrouwen in de literaire wereld. Als belangrijkste wens formuleerde de afvaardiging dat de CPNB zich sterk zou moeten maken voor een gelijkwaardige man/vrouwverdeling in de keuze voor de schrijvers van Boekenweekgeschenk en -essay. En ja hoor, het actievoeren bleek zinvol, want de CPNB beloofde dat de komende jaren het aantal vrouwelijke en mannelijke schrijvers gelijk zal zijn.

KOPSTOOT

Lekker bezig, zonder bestuurlijke ervaring.

OPZIJ 2018 NR. 6

9

ONZE WERELD Frankrijk In Parijs is de Oekraïense feminist Oksana Sjatsjko overleden. Ze was de medeoprichter van Femen, een protestbeweging uit Kiev. Femen bestaat sinds 2008, de vrouwen doen door heel Europa acties houden, vaak topless, om aandacht te vragen voor ongelijkheid voor vrouwen.

Sjatsjko is 31 jaar geworden.

België Bij onze zuiderburen is abortus binnenkort geen officieel misdrijf meer. Het gaat uit het Wetboek van Strafrecht en krijgt een eigen wet. Maar in de praktijk verandert er weinig. Abortus blijft mogelijk in de eerste twaalf weken, daarna is het verboden. Socialiste Karin Jiroflée ziet het als een muizenstapje: “Elk jaar gaan vijfhonderd vrouwen noodgedwongen naar Nederland voor een abortus na twaalf weken.” Na de verkiezingen van 2019 legt haar partij dit dossier opnieuw op tafel.

Spanje

Argentinië De Senaat van Argentinië heeft tegen de legalisering van abortus gestemd.

Er werd zestien uur lang over gedebatteerd. Het voorstel zou abortus binnen veertien weken van een zwangerschap moeten toestaan. Nu is het alleen legaal na een verkrachting of bij een levensbedreigende situatie van een vrouw. Er wordt geschat dat er elk jaar vierhonderd duizend illegale abortussen worden ondergaan, waarbij honderden vrouwen overlijden.

Tijdens het debat verzamelden zich duizenden voor- en tegenstanders buiten het parlementsgebouw in Buenos Aires.

10

FOTO EITAN ABRAMOVICH/AFP

De wetgeving rondom verkrachting wordt in Spanje aangescherpt.

Seks zonder expliciete goedkeuring wordt in de nieuwe wet als verkrachting gezien. Geen ‘ja’ is dus een ‘nee’. In de huidige wetgeving van het land is er pas sprake van verkrachting als de dader gebruikmaakt van intimidatie of geweld. De aanscherping van de wet is het gevolg van een verkrachting van een achttienjarige vrouw in 2016 door vijf mannen. De verkrachters kregen alleen een straf voor seksueel misbruik, omdat er volgens de rechtbank geen geweld was gebruikt.

ONZE WERELD Opmerkelijk nieuws afgelopen maand.

Zweden Sinds juli geldt een Zweden een wet die bepaalt dat seks zonder expliciete toestemming verboden is. Zo hoopt de regering verkrachting en seksueel misbruik tegen te gaan, want nu moeten mensen met woorden instemmen of actief laten zien dat ze seks willen. “We stellen hiermee het belang van de slachtoffers voorop,” aldus de Zweedse premier Stefan Löfven.

Nederland Met tien nieuwe leerstoelen voor vrouwen hoopt Universiteit Twente het aandeel vrouwelijke hoogleraren te laten groeien. Momenteel is het percentage zeventien procent. De leerstoel kan worden aangepast aan de expertise van de sollicitant, aldus de UT.

India Het duurde even, maar India heeft de belasting van twaalf procent op maandverband en tampons weer geschrapt. Een jaar geleden werd de heffing ingevoerd, en dit zorgde voor veel protestacties. Meisjes in India bleven meestal thuis van school tijdens hun menstruatie omdat ze zich geen tampons of maandverband konden veroorloven. Sommigen gebruikten doeken, waarmee de kans op een infectie groot is.

Israël Ahed Tamimi is weer vrij. De zeventienjarige Palestijnse activiste werd afgelopen maand vrijgelaten nadat ze in maart voor acht maanden cel werd veroordeeld in Israël. De jonge vrouw schopte en sloeg een Israëlische militair in december en werd daarvoor met haar moeder opgepakt. Naar haar vrijlating vertelde ze de tijd in de gevangenis te hebben gebruikt om internationale recht te studeren, zodat ze verder kan strijden voor de rechten van haar land.

OPZIJ 2018 NR. 6

11

ABONNEE WORDEN

NEEM NU EEN

JAARABONNEMENT

en ontvang een boek CADEAU!

6 NUMMERS + BOEK VOOR

€ 41,50

MEISJES MET LEF

(winkelverkoopprijs € 18,99, voor u gratis bij een jaarabonnement) Deskundigen roepen al jaren dat kinderen meer buiten moeten spelen en dat ouders hen niet zo moeten betuttelen. Caroline Paul richt zich in dit boek specifiek tot jonge vrouwen. Zij stimuleert hen om grenzen op te zoeken en er dan, met beleid, overheen te gaan. ‘Jezelf uitdagen is essentieel voor een leven vol opwinding, zelfvertrouwen en plezier,’ stelt Paul in haar voorwoord. In dit boek laat ze zien hoe je het leven stoer tegemoet kunt treden aan de hand van leuke illustraties, ervarings-avonturen en moderne heldinnen, onder wie het Nederlandse zeilmeisje Laura Dekker.

DUITSE MOEDERS

(winkelverkoopprijs € 19,50, voor u gratis bij een jaarabonnement) In Duitse moeders staan verhalen van Nederlanders die net als Frank Dam een Duitse moeder hebben. Gesprekken met Hans Sleutelaar, Liselore Gerritsen, Britta Hosman, Cherry Duyns, Hans Maarten van den Brink, Laura Starink, Boudewijn Paans, Xaviera Hollander, Barbara Plugge, Ove Lucas, Marten Visser, Barbara Mounier, Willem van Drunen, Andrea Bosman en Hans van Manen. En een voorwoord van Tessa de Loo.

GA NAAR OPZIJ.NL/ABONNEMENTEN Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (6 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van 1 maand. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

12

COLUMN SHEILA SITALSING Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant.

Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

HIJ EEN BEETJE MEER DAN ZIJ

O

ver de man die met geprangd gemoed rondloopt omdat zijn vrouw meer verdient dan hij, is veel geschreven. Meestal in de vorm van het tijdschriftenstukje (‘Wat er kan gebeuren als je vrouw meer verdient dan jij’ – Men’s Health. ‘Mijn vrouw verdient meer dan ik. Moet ik me daarom minder man voelen?’ – Het Nieuwsblad) en dat zich vooral bekommert om het mannelijke slachtoffer.

En soms komt de informatie tot ons in de vorm van het wetenschappelijke artikel (‘Gender Identity and Relative Income within Households’ – The Quarterly Journal of Economics, ‘Acting Wife: Marriage Market Incentives and Labour market investments’ – American Economic Review), dat doorgaans tot verontrustende conclusies komt over de intens diepe worteling van patronen in de westerse cultuur.

Zoals: binnen man-vrouwhuwelijken komt het nog altijd weinig voor dat de vrouw het meest verdient. Dat komt niet doordat vrouwen slechter betaald

zouden worden, maar doordat ze ervoor kiezen hun man niet te overvleugelen. In huwelijken waar de vrouw meer kan dan haar echtgenoot, werkt ze meestal onder haar kunnen – in Nederland noemen we dat deeltijd - zodat de inkomensverdeling blijft: hij een beetje meer dan zij. Verdient zij toch meer, dan is het huwelijk slechter en strandt het vaker, en doen vrouwen zelfs alsof ze heus niet de kostwinner zijn (‘Manning Up and Womaning Down: How

Daar sta je dan, met je ‘onze cultuur is de beste’ Husbands and Wives Report Their Earnings When She Earns More’ – SEHSD Working Paper). Ook de jonge slimme vrouwen die meer verdienen dan de jongens en waar je zoveel over leest in de krant, doen na hun dertigste een stap terug, een raadsel waar het Sociaal en Cultureel Planbureau

onderzoek naar doet.

Daar sta je dan, met je ‘onze cultuur is de beste’.

Twee Zweedse onderzoekers (Research Institute of Industrial Economics) vonden een vergelijkbare correlatie: het handjevol vrouwen dat de top bereikt in bedrijfsleven of politiek en dat met een man is getrouwd, heeft een substantieel grotere kans op een verbroken huwelijk dan de hordes mannen bovenop de apenrots, met name wanneer haar inkomen daarmee aanzienlijk hoger wordt dan dat van hem, en wanneer hij vaker moet stofzuigen na haar promotie. Dit risico bestaat ook wanneer zij een prestigieuze prijs wint. Vrouwen in een vrouw-vrouwrelatie hebben daar geen last van.

Prima, kun je zeggen: wie wil er nu een man thuis die gaat huilen als zijn vrouw meer geld binnenbrengt? Maar het leidt tot gedragsaanpassing, tot vrouwen die promoties afslaan, minder gaan werken, dingen zeggen als ‘ik hoef heus de hoofdprijs niet’.

Want hell hath no fury like a man overshadowed by his spouse. O OPZIJ 2018 NR. 6

13

OPEN DOEK

14

DOOR MARLEEN HOGENDOORN BEELD JOY SCHREINER

Sinds een paar maanden is Renske van der Veer (1980) de nieuwe directeur van het International Centre for CounterTerrorism, het ICCT, in Den Haag. Het ICCT houdt zich bezig met contraterrorisme. OPZIJ spreekt haar over IS, angst voor aanslagen, terugkeerders en Idols.

W

at doet het ICCT precies?

“We houden ons met contraterrorisme (CT) bezig, dus hoe je de dreiging die wordt veroorzaakt door terrorisme tegengaat, en met wat CVE heet: countering violent extremism, het tegengaan van gewelddadig extremisme. Dat doen we met een bijzondere focus op rechtsstatelijkheid en mensenrechten. We bestrijden het terrorisme niet operationeel, we zijn een zogenaamde denk- en doetank.

We doen wetenschappelijk onderzoek en de kennis die we hieruit halen, zetten we om in beleidsadvies en beleidsuitvoering. We geven ook trainingen, veelal in het buitenland, in Mali en Pakistan bijvoorbeeld, altijd gebaseerd op feiten uit ons onderzoek.

“Het ICCT werd opgericht na een debat in de Tweede Kamer, toen mensen zich zorgen maakten over de dreiging van terrorisme. Ze vroegen zich af hoe de strijd tegen terroristische dreiging zich verhoudt tot het beschermen van mensenrechten. Dat is een interessant dilemma. Want CT-maatregelen hebben nogal eens effect op privacy en grondrechten. Hoe verhoudt het zich als je de nationale veiligheid wil beschermen tot het moeten ingrijpen in iemand zijn persoonlijke levenssfeer? De Kamer vond daarom dat ons land een onafhankelijk instituut nodig had dat zich vanuit multidisciplinaire hoek hiermee bezighoudt. Er waren hiervoor wel partijen die zich bezighouden met CT en terrorisme an sich, maar geen zelfstandig onderzoeksinstituut met dat specialisme.”

Wat zijn je taken als directeur?

“De positionering in het debat, we willen het debat voorzien van constructief kritische noten vanuit ons onderzoek. Ik ben verantwoordelijk voor de strategie, dus: waar zijn we van, waar willen we heen en hoe zijn we zo effectief mogelijk? Verder het dagelijks management

en ik doe zelf ook nog onderzoek, ik ben nu bezig met het onderzoeken van het functioneren van organisaties in het CT-veld zelf. En natuurlijk de media te woord staan. Gisteravond zat ik bij Nieuwsuur. Twee jihadisten, Nederlandse jongens, hebben in Turkije een straf uitgezeten.

Wat kan je dan in Nederland doen en wat mag je nog als iemand al is vervolgd? Best wel een interessante kwestie. Ook wel leuk dat je in de media iets mag zeggen, zo expliciet je mening geven was toen ik nog ambtenaar was minder mogelijk.”

Zaten er nog meer vrouwen aan tafel?

“Ja, toevallig alleen maar vrouwen aan tafel – maar dat waren alleen ik en de presentatrice. In dit vakgebied zijn trouwens vrouwen relatief goed vertegenwoordigd heb ik het idee. Het is niet ingewikkeld om vrouwen te vinden die expert zijn op het gebied van terrorisme, denk maar aan Beatrice de Graaf, maar ook binnen de ambtelijke instituten die zich bezighouden met CT werken veel vrouwen. Ik herinner me een Amerikaans onderzoek naar de effectiviteit van inlichtingenanalisten, dus mensen die de informatie duiden. Daar kwam uit dat vrouwen over het algemeen beter zijn in dat werk.

Misschien heeft dat er iets mee te maken? Ook op directieniveau bij onderzoeksinstituten lijken ze redelijk goed vertegenwoordigd, zo is zowel de directeur van Clingendael – Monika Sie Dhian Ho– als de wetenschappelijk directeur van het Asser Instituut – Janne Nijman – ook vrouw.

Toch blijft het nog wel een mannenwereld.”

Is zichtbaarheid belangrijk voor het ICCT? “Ja, dat vind ik zeker. Het is belangrijk om het OPZIJ 2018 NR. 6

15

OPEN DOEK

debat te beïnvloeden. In een vakgebied als CT is de publieke opinie van invloed op de dreiging. Het publieke debat kan zo polariserend werken, dat het kan zorgen voor een voedingsbodem van radicalisering. Op een effectieve manier deelnemen aan het publieke debat draagt bij aan onze missie. Ook zie je dat het debat over CT soms erg gepolitiseerd is. Ik vind het de rol van ICCT om telkens weer terug te gaan naar de feiten en ook in dat politieke domein de vraag te blijven stellen: ‘maar wanneer is iets nou echt effectief?’ Ook is het belangrijk om aandacht te vragen voor de lange termijn bijeffecten van CT-beleid. De politieke blik reikt niet altijd zo ver maar stevige tegenmaatregelen die nu nodig lijken, kunnen er op termijn voor zorgen dat mensen steeds bozer op de Nederlandse overheid worden, wat weer radicalisering in de hand kan werken.”

genuanceerd. Maar dat is niet realistisch. Als er nu een jihadistische aanslag plaatsvindt, is er nu eenmaal meestal een link met IS en dan is het logisch dat de focus op IS ligt. Maar het zou goed zijn als de media iets bewuster zijn van de rol die ze hebben en de zaken die niet worden belicht.”

En de onthoofdingsfilms? Zou je als media daarover moeten berichten of kweek je daardoor juist meer angst bij de mensen en realiseer je het doel van de terroristische organisatie?

“Ik heb me in het begin van de uitreisgolf gestoord aan hoe de Syriëgangers in beeld werden gebracht.

Men kon het zich blijkbaar niet voorstellen dat dat soort jongens echt zo gevaarlijk waren en ze kregen een podium in talkshows. Dat zie je nu gelukkig niet meer. Dat soort verhalen kunnen namelijk inspirerend werken voor andere jongens en meisjes. Daar zit een verantwoordelijkheid voor de media. Als je niet oppast, doe je het werk voor de terrorist in feite.”

‘IS is een sterk merk.

Het maakt niet uit of ze grondgebied hebben, het bestaat ook online, maar ook in de hoofden van mensen’

Hoe staat het met de dreiging van terrorisme?

“Terrorisme is niet alleen een globaal fenomeen, maar ook structureel. Een tijd geleden werd er soms gedacht: Ach, dat gaat vast nog wel over. De algemene notie van nu is dat het wel een probleem is van structurele aard. We gaan er nog een hele lange tijd geconfronteerd mee worden. Dat geldt voor Nederland, Europa maar ook buiten Europa.

Er wordt in ons land veel gesproken over de dreiging vanuit IS. Ik denk dat die erg in beweging is. Het kalifaat is gevallen in Syrië en Irak. In hoeverre neemt daarmee de dreiging af? Een interessant vraagstuk. Ik denk dat je je daarin niet moet vergissen. IS is een sterk merk. Het maakt niet uit of ze grondgebied hebben, het bestaat ook online, maar ook in de hoofden van mensen. Het merk IS werkt inspirerend en sommige mensen willen erbij horen. De dreiging is er nog steeds. Sinds eind 2017 is er wel een algemene afname van het aantal aanslagen in Europa, maar dat zegt ook weer niks, want in maart was er in Frankrijk weer een aanslag.

“We zijn nu veel met terugkeerders bezig. We staren ons daar echter blind op en dat is wel risicovol. In het publieke debat wordt momenteel weinig aandacht besteed aan Nederlandse jihadistische netwerken. Dat is een ondergeschoven kindje geworden. Je hoort verder weinig meer over Al Qaida, terwijl dat ook een organisatie is die nog steeds bestaat en nog altijd het doel heeft om aanslagen te plegen in het Westen.”

Vind je dat de media een rol daarin hebben om mensen daarover te informeren?

“In een ideale wereld beschouwen de media alles heel 16

Een knuffelterrorist.

“Precies. Alsof die jongen uit een dorpje in het oosten van ons land geheel ongevaarlijk is, daar toch niet toe in staat kán zijn. Een gekke naïviteit.”

Momenteel speelt de kwestie over mannen, vrouwen en kinderen die al dan niet worden teruggehaald.

“Echt een moeilijk onderwerp, juist omdat hier de politieke realiteit botst met de vraag wat het meest effectief is, zowel als je ernaar kijkt vanuit de dreiging als vanuit onze mensenrechtelijke verplichtingen. Om nog maar niet te spreken over onze morele plicht. Ik vind dat het nooit verstandig is om absolute taal daarover uit te slaan. Dat doet de overheid nu wel: we gaan in geen enkel geval een inspanning leveren om mensen terug te halen naar Nederland die zich hebben ingelaten met een jihadistische organisatie. Het laat geen ruimte over voor bepaalde casussen. Een man, een vrouw of een kind, vormen die echt een dreiging? Bij de mannen is het vaak wel evident, voor vrouwen ook. Dat is trouwens ook zo’n gevaar hè, dat vrouwen worden onderschat omdat ze vrouw zijn. Die vrouwen hebben daar net zo hard meegedaan en hebben soms ook wapentrainingen gehad, ze zijn in potentie net zo gevaarlijk. Ik vind het kwalijk dat er geen uitzonderingen worden gemaakt voor kinderen. Daar heb ik moeite mee. Veel van die kinderen zijn onschuldige slachtoffers, dan moeten we proberen ze

OPEN DOEK

uit die situatie te halen. Ook vanuit dreigingsoverweging: als je dat niet doet, groeien ze misschien op binnen het jihadistische gedachtengoed met het beeld van Nederland op het netvlies als dat land wat niets voor hen deed. Ik vind dat er in ieder geval per case moet worden gekeken of de kinderen moeten worden weggehaald, en die ruimte wordt nu niet geboden. De terminologie die gebruikt voor voor deze kinderen is ook zo stuitend, ‘jihad-kids’ en ‘jihad-baby’s’, het gaat om kinderen van vier en baby’s die huilend onder het puin worden getrokken en die worden neergezet als halve terroristen. Omgekeerd ook: vrouwen van strijders worden ‘jihadbruiden’ genoemd, klinkt volkomen ongevaarlijk.”

Vermijd je ook geen drukke of toeristische plekken?

“Nee absoluut niet. Ik heb veel ervaring in CT, heb veel gelezen en bekeken, ook nare dingen. Ik wil niet zeggen dat ik ben afgestompt, maar ik ben het wel gewend en word ook snel niet bang. Het dreigingsniveau in Nederland is nu al een tijd substantieel. De frequentie van aanslagen is afgenomen, het staat wat minder op het netvlies. Maar op verjaardagsfeestjes vragen mensen me nog steeds over aanslagen, moeten we bang zijn? Ik zeg altijd: je moet je niet bang laten maken, want dat is nou juist wat ze willen. Maar het kan natuurlijk altijd gebeuren. ”

In Nederland is er – gelukkig – nog nooit een aanslag geweest. Komt dat doordat de dreiging zo goed in de gaten wordt gehouden?

“Dat is lastig om te onderzoeken. Ik heb het gevoel dat het te maken heeft met de Nederlandse cultuur. We hebben toch een bepaalde sociale zekerheid. Als je onze zogeheten slechte wijken vergelijkt met slechte wijken in omringende landen, dan is dat echt een groot verschil. In sommige landen durft de wijkagent de wijk niet in. Daar is geen toezicht en daar kan zomaar iemand verdwijnen.

Dat heb je niet in Nederland. We hebben een goed veiligheidsapparaat, daar heb ik vertrouwen in.”

Ik let wel op of ik een verdachte situatie zie of kijk waar de nooduitgang is.

“Het is helemaal niet zo slecht dat burgers waakzamer zijn geworden. Aan de ene kant roep ik dat je niet bang moet zijn, maar een toegenomen waakzaamheid in de samenleving is niet verkeerd. Want dat is wel wat er moet gebeuren: op het moment dat er iemand iets geks doet of langzaamaan radicaliseert, dan heb je mensen nodig die daar alert op zijn en gaan handelen. Die 112 bellen als ze ergens een rugzak zien staan of naar de huisarts gaan als iemand zich anders gaat gedragen.”

Ben je zelf weleens bang voor een aanslag?

“Ik ben daar zelf niet bang voor. Sterker, ik denk dat ik dat door mijn werk minder angst heb dan de gemiddelde mens. Ik zit ook wel ideëel in mijn werk. Ik voel als ik me bang laat maken, dat de terrorist dan wint. Een terrorist wil geen aanslag plegen, maar angst inboezemen en daardoor de samenleving ontwrichten. Als we allemaal bang worden, alles gaan overbeveiligen, krijgen ze hun zin. Door veel politie op straat neemt het gevoel van veiligheid juist af. Daar moeten we ook niet in doorschieten.”

Voordat je directeur werd, werkte je al zo’n tien jaar in het veld van contraterrorisme.

“Het interessante eraan vind ik dat het met de psyche van de mens te maken heeft. Wat drijft de mens nou om aangetrokken te worden tot zo’n heftig gedachtegoed? En hoe kom je tot het plegen van een geweldsdaad? Er zijn veel factoren op van invloed. Psychologische processen,

‘Een terrorist wil geen aanslag plegen, maar angst inboezemen en daardoor de samenleving ontwrichten. Als we allemaal bang worden, alles gaan overbeveiligen, krijgen ze hun zin’

Voelen mensen in België en Frankrijk, waar er militairen met grof geschut op straat lopen, niet veiliger?

“Het kan zijn dat mensen zich er veiliger door voelen, maar het is niet gek om te denken dat men zich er ook juist onveiliger door gaat voelen. Het kan best unheimlich zijn als er op allerlei plekken zichbare wapens worden gedragen en je overal militairen tegenkomt. In Nederland lijkt dat nu niet zo te zijn, maar daar is veel bewaking ook juist minder zichtbaar. In 2017 bleek uit onderzoek dat rond de 65 procent van de Nederlanders zich juist veiliger voelt bij extra inzet van bijvoorbeeld de marechaussee bij signalen, extra fouillering of inzet van meer beveiligingspersoneel.”

mensen kunnen problemen hebben met hun identiteitsvorming bijvoorbeeld. Of sociaaleconomische factoren, dat ze denken een kans te hebben. Het kan ook doordat ze zich afgewezen voelen door hun omgeving.”

Toen ik je googlede, las ik dat je ooit meedeed aan Idols.

“Ik vreesde al dat je dat had gedaan. Ja, dat was ik. Ik stond in de finales, ik had zomaar ook een hele andere carrière kunnen hebben.” O OPZIJ 2018 NR. 6

17

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

DOOR MARIANNE VERHOEVEN EN NINA KLAASSEN

HOOGSTANDJE Begin dit jaar mailde Microsoft Nederland ons een persbericht waar we oprecht vrolijk van werden. Zonder wettelijke verplichting – maar om werk te maken van hun streven naar diversiteit en inclusiviteit op de werkvloer – gaf het bedrijf de medewerkers recht op ruimer volledig betaald ouderschaps- en zorgverlof. Nieuwsgierig geworden zochten we hen op. Daar werden we nog blijer van. Een directieteam van tien personen dat uit vijf vrouwen en vijf mannen bestaat! We spraken met deze vijf vrouwelijke directieleden en de Algemeen Directeur, in dit verhaal de enige man. Zag de bestuurstop van heel Nederland er maar zo uit. gevraagd!” Aldus de man wiens persoonlijke motto – toeval of niet – ook het motto is van menig feminist: “Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan,” aldus Pippi Langkous.

Griekenland! Hoe leuk was dat?

“Dat is achteraf een hele ingrijpende keuze geweest, maar wel een van de mooiste uit ons leven.”

Ernst-Jan Stigter (1972) begon in 1999 bij Microsoft Nederland. Hij maakte er flink carrière en werd in 2009 aan de vooravond van de financiële crisis naar Griekenland gestuurd. Sinds medio 2016 is hij terug in Nederland als algemeen directeur. Tot zijn verbazing en lichte ergernis werd hij bij zijn benoeming tot Algemeen Directeurdoor Het Financieele Dagblad uitgeroepen tot Goudhaantje. “Ze hebben mij niets 18

Je zegt ons.

“Ja, want het is een familiebeslissing. We hadden toen twee kleine kinderen – ze zijn nu alweer ietsje groter –, twee meisjes. Die waren twee en vier jaar oud en je gaat zo’n avontuur wel met z’n allen aan. Nu is dat op zich met zulke kleine kinderen nog niet zo ingewikkeld, maar mijn vrouw had haar eigen bedrijf. Toch vond zij dat het juiste moment voor zo’n buitenlandavontuur. Het heeft achteraf gezien heel goed uitgepakt, in alle opzichten. Terwijl we daar wel door momenten heen zijn gegaan, die ik echt nooit zal vergeten.”

BEELD SANDER PARDON

Zoals?

“Ik had driehonderdvijftig man in m’n eerste meeting en die zaten allemaal vol verwachting naar mij te kijken. Twee weken later liep de hele economie daar vol tegen de muur. Ik kan je vertellen dat als je daar als eenling staat en je je niet gelijk verdiept in hun positie, je dat niet overleeft. In één keer stort alles in elkaar en dan staat daar een buitenlander die de taal niet spreekt en die compleet van de andere kant komt als het gaat om hun levensovertuigingen. Voor de Grieken komt hun sociale leven namelijk op de eerste plaats, hun economische leven staat op de tweede plek. Voor ons is het toch andersom. Ik dacht vanaf dat moment: ik moet niet pretenderen dat ik ook maar iets weet, ik draai het helemaal om. Ik zei: ‘Dit is wie ik ben.

Ik kom hier vandaan, dit zijn onze molens, maar die hebben jullie ook.

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Van buiten zien ze er heel anders uit, maar de principes zijn hetzelfde. Ik kom niet met een lege rugzak en ik denk dat ik het verschil kan maken.

Zijn er nog vragen?’ Ze hadden verwacht – en misschien waren ze het gewend – dat er iemand vijfenveertig minuten op ze in zou staan te hakken en dat deed ik dus niet. Vanaf dat moment heb ik de boel weten te mobiliseren en zijn we gaan nadenken en over hoe we met die enorme crisis moesten omgaan als Microsoft. Hoe sneller je uit die dramazone komt en zegt hoe gaan we hier ons voordeel uit halen, hoe beter. En dat hebben we met elkaar gedaan.”

Eh…driehonderdvijftig mán?

“Mensen. De man/vrouwverhouding was daar best wel goed. Ik denk ongeveer 35 procent vrouwen.”

Dat is voorbij het streefcijfer in

Nederland, dat al vaak niet gehaald wordt.

“Dat klopt. En dat was daar dus best goed op orde. Daar is ook mijn – ik zou bijna zeggen – geloof in diversiteit geboren. Ik denk dat het me tot die tijd was aangepraat. Ik ging er wel in mee, maar ik had zoiets van: en dan?”

En dus?

“En dus neem ik dat elke dag mee in wat ik doe en waar ik op uit ben, hoe ik klanten help en het team hier probeer op te tuigen en probeer te ontwikkelen. We zijn door een behoorlijke verandering gegaan en dat gaf ons de gelegenheid om de beste mensen op de beste plekken neer te zetten. En dat is denk ik in het managementteam ook qua diversiteit goed gelukt.

Ga je een keer met Rutte praten? De beste mensen op de beste plek en dat je dan op 50/50 uitkomt?

“Haha. Ja, dat is waar je op uit moet komen, denk ik. Daar zitten natuurlijk heel veel dilemma’s achter die in de hoofden van mensen leven.

We hadden een maand geleden een interne Women’s Day, een event waarbij dialoog centraal staat, waarbij we hadden gezegd: de enige voorwaarde om die dag te laten slagen is dat we elke vrouw een man mee laten nemen. We wilden eigenlijk niks anders dan alle dilemma’s of dogma’s op tafel krijgen.

Want je wilt niet dat de discussie zich achter de schermen afspeelt of dat niemand erover durft te praten. We hadden een dialoogsessie met een paar mensen op een podium. Iemand zei: ‘Ik ben 45, een blanke man en ik voel me benadeeld en vrouwen krijgen voorrang.’ Dat is natuurlijk een geschenk uit de hemel, als je een omgeving weet te creëren waarbij mensen dat durven te zeggen. Ik zei: ‘Ja zo kan het voelen, maar wil je weten hoe het echt zit? Ben je het met me eens dat we willen dat deze organisatie een afspiegeling is van de klanten die we bedienen of niet?’

Daar was hij het mee eens. Weet je OPZIJ 2018 NR. 6

19

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

RAWAN SHALHOUB, DIRECTEUR HR In 2005 begon Rawan, die is geboren in de VS maar grotendeels opgroeide in Libanon, bij Microsoft Nederland.

Daar vertrok ze na vijf jaar om bij het waterfilteringsbedrijf van haar vader in Dubai te gaan werken. Om vervolgens in 2017 weer terug te keren naar Microsoft Nederland.

Rawan is getrouwd en woont met haar man en twee zonen in Amsterdam.

Welke rol speelt HR in de bevordering van diversiteit binnen Microsoft?

“Diversiteit en inclusiviteit is zeker niet alleen een HRding. Anders zou het blijven bij een losse activiteit en zou de cultuur zelf niet worden aangepakt. Aan die cultuur van diversiteit en inclusiviteit wordt door de hele organisatie heen gewerkt. Het moet iets zijn wat onze managers opbouwen. En natuurlijk hebben we ook een goed beleid geformuleerd om onze doelstellingen te bevorderen. Een mooi voorbeeld daarvan is ons zogenaamde ‘versterkte familiebeleid’. Daar valt verlengd zwangerschapsverlof en verlengd vaderschapsverlof onder, voor zowel de moeder als de partners. Maar ook een regeling voor betaald verlof als je voor een ziek familielid moet zorgen. Het is voor ons belangrijk om onze mensen de vrijheid te geven om zowel hun werk als hun familie goed te laten managen. En om mannen hun recht te geven om tijd door te brengen met hun kinderen.

Het is belangrijk dat mannen ook ervaren dat zij deel mogen zijn van het leven van hun baby.”

Heb je het gevoel dat dit soort beleid er ook voor zorgt dat er meer mensen bij jullie willen werken?

“Dat is wel de intentie. Dat mensen voelen dat ze binnen dit bedrijf het beste uit zichzelf kunnen halen. Aangezien

dat als wij een vacature hebben, er negen mannen solliciteren en één vrouw? Dat vind ik niet echt gezond, zei hij. Dus wat hebben we gedaan: we geven recruitment acht weken de tijd om meer vrouwen te zoeken.”

Dus gewoon beter zoeken?

“Daar zit natuurlijk meer achter dan alleen het geslacht. Beter zoeken, maar het is ook beter specificeren wat we zoeken. Kijk eens goed naar je team. Wat zoek je daarin? Waar heb je te veel van? Waarvan te weinig? Hoe kunnen we de specificatie van jouw zoekopdracht zodanig verfijnen dat het ook recruitment in de gelegenheid stelt om een bredere selectie van mensen te vinden waarvan we hopen dat er 20

het welzijn van onze medewerkers vooropstaat, zijn we er trots op dat we nu de ruimte kunnen bieden voor een gezonde werk-privé balans. Toen we dit beleid introduceerden, kreeg ik veel mails van mensen over hoe goed ze het vonden dat Microsoft voor dit beleid had gekozen.”

Hoe hou je het management bij de les?

“Net zoals in de meeste bedrijven hebben we verschillende managementtrainingen. Wij focussen op de onbewuste vooroordelen als het gaat over diversiteit en inclusiviteit.

Deze training is trouwens ook beschikbaar voor onze klanten en partners of ieder ander die daar graag gebruik van zou willen maken.”

Jullie zijn een heel divers managementteam en met veel vrouwen. Denk jij dat dit belangrijk is om meer vrouwen in de IT-sector werkzaam te krijgen?

“Jazeker. Het begint daar om te laten zien dat we rolmodellen binnen de organisatie hebben die divers zijn.

Het is heel erg mooi om te kunnen zeggen dat we een team van vijftig procent vrouwen en vijftig procent mannen hebben, maar er zijn altijd nog verbeteringen mogelijk.

Het eindigt nooit echt. Het gaat erom of mensen zich veilig voelen bij ons en of ze het gevoel hebben dat er ze er bij ons alles uit kunnen halen. Het is makkelijker om jezelf terug te vinden in iemand die er net zo uitziet als jij, het kost dus echt moeite om een divers team aan te stellen dat anders is dan jij. Maar onderzoeken tonen aan dat deze aanpak leidt tot meer innovatie en tot betere teamprestaties.”

meer vrouwen tussen zitten? Dan heb je na acht weken in het beste geval drie vrouwen en drie mannen op de shortlist. En dan kiezen we de beste. In het slechtste geval ben je acht weken verder en heeft recruitment nog steeds maar één vrouw gevonden, en dan moet je kiezen voor de beste kandidaat. Dat proces kost acht weken. En dat doet soms pijn, maar dat is de beslissing die we als managementteam genomen hebben.”

En de verhouding man-vrouw bij de opleidingen?

“Die is niet best. Bij opleidingen voor de IT-sector is maar zeven procent vrouw en in de IT-arbeidsmarkt is dat 9 procent. Dat maakt het zo

moeilijk. Dus wij vissen eigenlijk uit een poel die veel te smal is. We hebben een belang bij het vergroten van die vijver waar mensen instappen om een toekomst te zoeken in een sector waar we denken dat het gaat gebeuren. We zitten nu op bijna dertig procent met de hele organisatie in Nederland dat is een verbetering van zeven procent ten opzichte van twee jaar geleden. Dat is aanzienlijk. We willen uiteindelijk naar een fiftyfifty-verdeling, maar daar gaan we geen quotum op zetten.

Ik geloof ook dat dat niet hoeft, naarmate je die dertig procent nadert, komt heb je een inflectiepunt.

Maar de realiteit is dat de sector een probleem heeft. Een sector waar maar negen procent vrouw is.”

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Maar waar ligt dat aan?

“Dat ligt aan heel veel dingen. Dat begint op de lagere school, bij een gebrek aan vrouwelijke rolmodellen die het leuk vinden om met coderen iets te doen, die het leuk vinden om met innovatie wat te doen. Die het leuk vinden in STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics – red.) iets te doen.

Daar gaat het bij ons al mis. We moeten op de basisscholen beginnen, we moeten op de middelbare school

iets doen, we moeten op het hoger onderwijs wat doen.

Onze drie dochters zijn nu vijf, negen en twaalf en ik zie het huiswerk dat zij meekrijgen. Daar maak ik me grote zorgen over. Wij leiden ze op voor de banen van gisteren. Dat houdt geen stand. Het aandeel van de ICT-sector in de economische groei is vijftig procent, dus het gaat helemaal mis als wij niet iets radicaals doen om daar verandering in te brengen. Ik ben voorzitter van

CARA ANTOINE, DIRECTEUR MARKETING EN OPERATIONS Sinds anderhalf jaar is Cara Antoine werkzaam bij Microsoft Nederland. Cara is van oorsprong Amerikaanse maar grotendeels in Australië opgegroeid. De internationaal georiënteerde Antoine kwam 22 jaar geleden in Europa terecht bij Compact Computer in München. Via Frankrijk ging ze in Nederland eerst bij Shell aan de slag, waarna ze landde bij Microsoft Nederland. Ze legt er eer in de taal van het land waarin ze werkt vloeiend te spreken en pakte het Nederlands op bij de nonnen in Vught. Ze woont inmiddels al meer dan vijftien jaar in Nederland met haar man en zijn twee zonen. Vijf jaar geleden liep ze tijdens een zakenreis in China een zeer ernstige schimmelinfectie op die er uiteindelijk toe leidde dat ze het zicht in haar linkeroog verloor. Onder andere door deze ervaringen geeft zij bij Microsoft haar eigen invulling aan het begrip inclusiviteit.

Hoe was het voor jou om na een lange revalidatie weer aan het werk te gaan?

“Ik werkte toen nog voor Shell en merkte dat ik niet meer met de beschikbare apparatuur kon werken, zoals ik dat eerst kon. Ik moest speciale apparatuur krijgen om het visueel mogelijk te maken om mijn werk te doen. Ik heb toen expertisecentrum Visio ingeschakeld, maar werd tot mijn verbazing op mijn vingers getikt met een geautomatiseerde mededeling dat dit buiten het bedrijfsbeleid om was en ik het of terug moest sturen, of zelf moest betalen.

Dat was het moment dat ik vond dat er iets moest veranderen. Ik liep naar het bureau van de CEO, die ook een goede vriend van me was. Hij was het snel met me eens en zei dat als er

Nederland ICT met de portefeuille onderwijs en werkgelegenheid. Dat is een initiatief dat staat voor een positief toekomstperspectief voor alle kinderen in Nederland door het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Schoolbesturen hebben de ruimte om dertig procent van de leertijd zelf in te vullen. We hebben een pakket ontwikkeld waarmee scholen nu al aan de slag kunnen. Het begint met het enthousiasmeren in het

iemand was die iets kon veranderen, dat ik dat was. Ik heb vervolgens met verschillende teams samengewerkt om het beleid op gebied van medische zorg te veranderen, maar ook vanuit managersperspectief. Dat was voor mij een moment waarop mijn leven veranderde. Ik kon echt een verschil maken. De missie van Microsoft en wat we willen doen om alle mensen de kans te geven om hun doelen te halen past perfect bij mijn eigen overtuiging.”

Dus inclusiviteit is voor jou persoonlijk ook heel erg belangrijk?

“Het is absoluut heel persoonlijk. Microsoft heeft een visie en een missie om elke persoon en elke organisatie in staat te stellen om meer te bereiken. Dat ligt zo dicht bij mij, daar geloof ik echt in. De diepere en meer persoonlijke betekenis voor mij is om de toegankelijkheid voor mensen te vergroten. Toegankelijkheid is voor mij een heel persoonlijk onderwerp, maar het is ook gewoon een duurzaam punt, dat belangrijk is voor welk bedrijf dan ook.”

Zijn er voor jou ook nog verbeterpunten bij Microsoft?

“Het is een alarmerende ontwikkeling dat de technologiesector op dit moment wordt gedomineerd door mannen en hun visie op producten en innovatie.

Deze ontwikkeling zal de komende jaren toenemen en het is belangrijk dat ook vrouwen hier deel van uitmaken.

Mensen met STEM-vaardigheden zijn gewilde kandidaten op de arbeidsmarkt en het is goed dat we ons daar binnen Microsoft hard voor inspannen.

Maar er is altijd ruimte voor verbetering. Ik geloof dat het een reis is. Wat is het einddoel en hoe ziet dat eruit? Ik kan me bijvoorbeeld goed voorstellen dat we mensen met een vorm van autisme bij Microsoft te betrekken. Ze hebben vaak bijzondere capaciteiten die wij goed zouden kunnen gebruiken. En dat terwijl ze vaak werkloos zijn.

Ik vraag me af hoe wij deze mensen kunnen uitnodigen om bij ons te komen werken. We kunnen altijd meer doen. Er is hier geen finishlijn.”

OPZIJ 2018 NR. 6

21

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

SURYA RAMKUMAR, DIRECTEUR SERVICES Surya is geboren in India en deed haar studie Engineering en Computer Science in Singapore.

Na in verschillende Europese landen te hebben gewerkt, kozen Surya en haar man bewust voor Amsterdam om hun twee dochters te laten opgroeien. In Nederland begon haar carrière bij McKinsey, dat toch wel kan worden omschreven als een mannenbolwerk.

Nu versterkt ze sinds negen maanden het directieteam van Microsoft. Surya is een actief lid van het International Writers’ Collective.

Hoe is het om binnen zo’n divers team te werken, vooral omdat je het dus wel anders gewend bent?

“Bij McKinsey was ik soms de enige vrouw in de hele zaal.

Dan wordt er naar je gekeken alsof je voor alle vrouwen spreekt. Bij Microsoft heb ik het gevoel dat ik kan praten namens mezelf, zonder dat ik alle vrouwen vertegenwoordig. Ik kan namelijk alleen maar voor

basisonderwijs. Met het vinden van nieuwe vrouwelijke rolmodellen op de pabo, die het leuk vinden om kinderen te stimuleren voor STEMonderwerpen. En ik zit in de raad van advies van Future NL. Dankzij een initiatief van hen werden meer dan twintig vrouwen in elf weken tijd via een volledig betaalde opleiding klaargestoomd voor een carrière als Data Scientist. Er was nota bene een wachtlijst van 142 vrouwen.

Je ziet dat in landen in het MiddenOosten en Oost-Europa vrouwen veel meer de bèta-kant op gaan. Het percentage vrouwen ligt daar op dertig, tot zelfs veertig in de Oekraïne en Bulgarije. Ik had onlangs een gesprek met iemand die bij Randstad werkt. Hij vertelde 21 verschillende nationaliteiten te hebben werken voor een bedrijf met tweehonderd fte’s. 21 nationaliteiten!

Hij had hij net zes mensen aangenomen uit Egypte. Gewoon omdat de skills die hij zoekt niet in Nederland te vinden zijn en in Egypte wel. Huisvesting wordt geregeld, alles erbij. Dat is één manier op het probleem op te lossen, 22

mezelf spreken.”

Was het ook een reden om bij Microsoft bent gaan werken?

“Microsoft gebruikt technologie om mensen bij elkaar te brengen. Ik ben gek op technologische mogelijkheden en wat het kan doen voor individuen en organisaties. De boodschap die Microsoft uitdraagt inspireerde me zeker om de overstap van McKinsey naar hier te maken. De mensen zijn hier allemaal zo gedreven en betrokken bij de missie om te verbinden. Dat is wat je elke dag wilt voelen en je kunt het laten zien in de producten die we maken. En ik kan nu uit ervaring zeggen dat het ook heel anders werkt met een team waarvan de helft vrouw is. Het gaat me niet zozeer om het aantal, maar meer om wat het vertelt over de cultuur waar we bij Microsoft aan werken.

Ik weet dat het geen wassen neus is. Je hebt een cultuur nodig die diversiteit promoot en dat vind ik heel bijzonder.”

Wat is het leukste aan werken voor Microsoft?

“Ik mag hier hele bijzondere dingen doen die echt impact hebben op het leven van mensen, die iets te betekenen.

Dat maakt mijn dag.”

door onszelf uit het probleem te importeren, maar dat is kapitaalvernietiging van de Nederlandse economie.”

Jullie leiden bij Microsoft Nederland al flink wat maanden een zwervend bestaan, want het hoofdkantoor op Schiphol wordt verbouwd en je hebt er bewust voor gekozen geen vervangende ruimte te huren.

“Ja, we hebben de grenzen echt even verlegd. Alle conventies en alle overtuigingen die nog in ons zitten hebben we tegen de muur te laten lopen, expres.”

Dus nu werken jullie voor een groot gedeelte vanuit huis?

“Vanuit huis, vanuit kantoren van partners, of waar dan ook. We hebben gezegd: we willen meer naar buiten. Het internationale motto van Microsoft is empower every person and every organization on the planet to achieve more. Daar staan we vroeg voor op. Het gaat om het succes van onze klanten. En die klanten zitten niet hier op kantoor. We zijn

weliswaar al jaren geleden begonnen met het invoeren van tijd- en plaatsonafhankelijk werken. Maar dat bleef nog steeds iets wat je met collega’s deed. Allemaal heel gezellig. Maar dat ‘nieuwe werken’ is nu samenwerken met klanten, met partners, in het hier en nu. Wat halen we uit de tijd en hoe benutten we die zo dat je daar allemaal het beste uithaalt. Dat vergt een volledig open en veel minder naar binnen gerichte organisatie.”

Ik probeer daar dan een beeld bij te krijgen.

“Nou, we gaan echt vraagstukken van klanten bij de horens pakken. Een voorbeeld. We hadden in ons oude gebouw 1200 vierkante meter, waarbij we tachtig procent alleen voor medewerkers beschikbaar hadden gesteld. Dus twintig procent voor onze klanten. Dat is dadelijk compleet andersom. Dan reserveren we die tachtig procent om met partners, klanten en medewerkers de mooiste problemen die we hebben op te lossen.

Dat kunnen economische problemen zijn, issues op het gebied van duurzaamheid, of uitdagingen zijn op

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

JUDITH CUPPEN, DIRECTEUR ENTERPRISE Judith maakte deel uit van het managementteam van IBM voordat ze in 2015 de overstap maakte naar Microsoft. Het grootste verbeterpunt voor Microsoft is volgens haar dat er nog meer vrouwen aangetrokken moeten worden. Zoals de meeste directieleden van Microsoft heeft ook Judith in internationaal verband gewerkt, onder andere in Turkije en het Verenigd Koninkrijk. Cuppen is getrouwd en heeft twee stiefkinderen.

Waarom is er volgens jou nog zo veel te behalen als het gaat om het percentage vrouwelijke werknemers?

“Als er een nieuwe werknemer aangenomen moet worden, loop je altijd een heel proces door. Als het einde van zo’n proces in zicht komt, hoor ik van: ‘Jij gaat weer een man aannemen in plaats van een vrouw.’ Dan zeg ik ja, inderdaad. Maar volgens mij ben ik drie maanden bezig geweest en heb ik vijftig kandidaten gesproken en het zijn allemaal mannen. Hoe kan ik daar dan een

EMILY GLASTRA, DIRECTEUR PUBLIC SECTOR Ook Emily begon haar carrière bij IBM, waar ze destijds werd aangenomen door collega Judith Cuppen. Ze startte in 2007 een bedrijf dat zich voornamelijk richtte op het MKB. Na zeven jaar vond ze het tijd voor iets anders, verkocht haar bedrijf en begon in december 2013 bij Microsoft Nederland.

Wat betekent diversiteit precies voor jou?

“Diversiteit gaat voor mij ook om naar elkaar luisteren.

Als je met z’n allen aan tafel zit, begrijp je dan wat er gezegd wordt? Begrijp je dan dat er mensen met verschillende achtergronden zitten? Ik was laatst op een evenement en ik was de enige met een tintje. Dat is me echt nog nooit eerder opgevallen. En doordat we er hier zo bewust mee bezig zijn, valt het me eigenlijk steeds vaker op.”

Hoe zorg je er dan voor dat er een divers team ontstaat?

“Ja, een mooi motto is Culture eats strategy for breakfast.

Als je niks aan de bedrijfscultuur doet dan kun je nog zoveel mooie strategieën bedenken, maar dan werkt het niet. Het lukt alleen als die cultuur tegelijkertijd

vrouw uit kiezen? Het gaat ook denk ik om een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid en hoe kan ik wat breder denken. De oplossingen liggen soms wat verder weg dan je je in eerste instantie realiseert.

Misschien kun je iemand met industriekennis aannemen en ervoor zorgen dat zo’n persoon wat meer over onze producten leert en zijn IT-kennis vergroot. Kennis kun je vergaren, maar aanleg en talenten heb je. Hoe ga je van know it all naar learn it all?”

Dus de manier van recruiten moet worden aangepakt?

“Ja, het gaat ook om hoe je het lerend vermogen van kandidaten moet taxeren. Dat moet je echt geleerd worden, want hoe schat je dat in een kort gesprek in? Daar hebben we trainingen voor gekregen. Dat vind ik uitdagend. Het is natuurlijk wel een kans voor je om een goed iemand aan te nemen.”

Dus een divers team werkt een stuk fijner?

“Heel veel mensen die we nu aannemen die uit een andere IT-organisatie komen, die zeggen ‘o, het gaat hier heel anders.’ Ik zie dat ook terug in de teams. Mijn team is heel divers en ik zie dat minder diverse teams dat zelf ook wel zouden willen. Of het nou meer vrouwen zijn, of jong en oud door elkaar, of de een wat meer creatief en de ander meer analytisch. Dat is wat we willen.”

meegenomen wordt met die strategie.

Rondom cultuur is nog zoveel winst te behalen.”

Is dat dan ook het grootste verbeterpunt volgens jou?

“Het is echt een reis. Ik denk ook dat we nog beter de dialoog met alle betrokkenen aan kunnen gaan, dat we die nog verder kunnen ontwikkelen. Daarnaast is het creëren van een veilige omgeving en openheid als het gaat om meningsvorming heel belangrijk. Ik denk dat wij als organisatie ook nog iets in de dialoog en hoe we met de klant omgaan kunnen betekenen. Mijn werkterrein is de publieke sector en mijn contactpersonen zijn in de regel blanke mannen van een jaar of vijfenveertig. Er wordt mij af en toe nog wel gevraagd ben jij van marketing of ben jij de assistent van. Bij de ene klant kan ik daar wel grappen over maken, bij een andere iets minder. In het begin vond ik dat nog wel moeilijk, maar ik ben me er nu wel bewuster van geworden.”

OPZIJ 2018 NR. 6

23

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

elk gebied waarvan we denken dat we daar iets mee kunnen. Ik wil dat onze mensen zich voortdurend afvragen wat ze echt nodig hebben. Waarom ben je überhaupt om acht uur ’s morgens in de auto gestapt? Je wordt zo ook veel planmatiger. We hopen ook dat we de medewerkers veel meer bewuste keuzes laten maken.

In de ‘oude tijd’ werd dat voor jou bepaald. Nu draaien we het helemaal om. Jij bent zelf in charge.

Dat is mentaal een hele ommezwaai voor een bedrijf dat 42 jaar oud is en dat conventies, routines en overtuigingen heeft ontwikkeld onder leiding van Bill Gates en later Steve Ballmer. Maar waar sinds de komst van Satya Nadella (de van oorsprong Indiase CEO van Microsoft, die sinds 2014 aan het roer staat – red.) een enorme slinger aan wordt geven.”

Maakt dat heel veel uit?

“Dag en nacht. Ik denk dat hij ook het inflectiepunt is geweest van deze verandering waar we middenin zitten. Zonder hem was ik hier ook niet meer geweest, denk ik. Maar met zijn bijzondere spirit zie ik weer enorme mogelijkheden.”

Even iets heel anders. Onlangs is de topman van Intel opgestapt vanwege een relatie op het werk. Hoe kijk jij daartegenaan?

“Je relatie ontmoeten op het werk en daar je leven lang gelukkig mee zijn.

Ja, wie zijn wij om daar wat van te vinden? Dat moet vooral ook een privékwestie blijven. Wij hebben binnen Microsoft hele duidelijke normen met elkaar afgesproken over hoe we ons willen gedragen. Dat je aan de bel kan trekken om naar een compliance board iets te roepen, maar er is ook sinds drie jaar een vertrouwenspersoon. Dat is er nu een, maar stel nou dat er iemand is die die ene persoon kent en dat voelt niet goed. Moeten het er dan niet drie zijn of vier? En als het er vier zijn, moet het dan ook niet een afspiegeling zijn van de diversiteit van de organisatie? Het antwoord is 24

natuurlijk ja. Dus we zitten in een fase waarin alles zich continu verder ontwikkelt. De kunst, en de opdracht ook, is om je daar continu op aan te passen. En relaties die op het werk geboren worden? Ik ga er niet tussen zitten, haha.”

Je hebt je vakantie deze zomer doorgebracht in Griekenland?

“Jazeker, op Corfu. We hebben daar een hele mooie tijd gehad. En ik zou er ook zo weer kunnen leven. We zijn daar door een onvoorstelbare crisis gegaan en dat was nooit gelukt als ik niet een gezonde, diverse afspiegeling in mijn team had gehad. En dat team dat toen stond, dat staat er gewoon nog steeds. Dat heeft tegen de klippen op alles voor elkaar gekregen. En dat heeft mij ervan overtuigd dat het zo moet. Zo moet het.”

OVERWEGING Totaal werken er ongeveer duizend mensen bij het op Schiphol gevestigde Microsoft Nederland.

Daarvan richten er zich ongeveer vijfhonderd volledig op Nederland. De andere vijfhonderd worden internationaal ingezet. Dat zijn de specialisten.

Microsoft Nederland geeft in een flink aantal opzichten het goede voorbeeld: een groot managementteam dat voor de helft uit vrouwen bestaat en een percentage vrouwen dat richting de dertig gaat voor de hele organisatie. En dat in een technologische en IT-omgeving, waar vrouwen in de regel zwaar in de minderheid zijn. Maar waar we vooral van onder de indruk zijn, zijn de op de toekomstgerichte inspanningen. Die niet alleen ten gunste zullen komen van Microsoft, maar waar veel meer organisaties en dus mensen van zullen gaan profiteren. Daarnaast is er stevig werk verricht met het verruimen van zorgverloven, zoals vier weken volledig betaald verlof om voor naaste familie met ernstige gezondheidsproblemen te zorgen; een verhoging van het zwangerschapsverlof van zestien naar in totaal twintig weken; zes weken volledig betaald verlof voor de vader of partner in plaats van de wettelijk verplichte twee dagen. Maar ook medewerkers die een kind adopteren krijgen zes weken volledig betaald verlof, in plaats van de wettelijk verplichte vier weken. Natuurlijk, het helpt als er voldoende financiële middelen zijn, want het zijn best extra kosten waar je als bedrijf tegen aanloopt. Maar dan nog. O

EINDSCORE 10

9 9

8

7

6

5

4

3

2

1

COLUMN ANNEMARIE OSTER

Annemarie Oster (1942) is cabaretière, zangeres en schrijfster van o.a. Mooi geweest, Over garaniums,

Mannetjesmanieren, Zomerbenen en andere leeftijdsfenomenen. Ze woont met haar man in Amsterdam.

E

indelijk had ik weer eens sjans. Nu, dat overkomt me niet iedere dag. ‘Ils sont passés, les jours de fête’. Althans, op erotisch gebied. Ach, ik mag blij zijn dat ik nog leef. En wat er niet allemaal in de plaats komt voor die behaagzieke flauwekul: een goed gesprek, theater-, opera- en bioscoopbezoek, grootmoederschap, (voor)leesplezier, Netflixgenot!

‘Het leven is een feestje,’ zoals mijn kapper zegt, ‘maar je moet wel zelf de slingers ophangen’ (of een antidepressivum nemen).

Helaas, de latente behoefte aan

sportschool waar hij naast me zat bij de e-gym. De e-gym bestaat uit zitapparaten waarop een display die -via een persoonlijk polsbandje daar tegenaan – op jouw capaciteiten zijn afgesteld.

Door middel van een aantal krachtsinspanningen, nu eens met de armen, dan weer met de benen, buik of rug, versterk en/of onderhoud je je spieren en loop je als herboren de sportschool uit.

Hij sprak me aan met mijn naam, een introductie die zijn uitwerking niet miste. Had er een spiegel achter het e-gymapparaat gestaan, dan had ik een innig gevleid gezicht gezien. En

Een keurige meneer, recht van lijf en leden en met niet direct een sixpack maar wel een onberispelijke leest - dat zag je door zijn sporttenue heen interesse van de andere sekse zit er kennelijk bij mij ingebakken. Hoe vaak ik, wanneer een niet eens zo leuke man mijn pad kruist, nog steeds verbaasd, ja verbolgen ben dat zo’n oelewapper me geen blik waardig keurt.

Maar dit keer dus wel: een keurige meneer, recht van lijf en leden en met niet direct een sixpack maar wel een onberispelijke leest – dat zag je door zijn sporttenue heen. Hij had al zijn eigen grijze haar nog en een jongensachtige lach van oor tot oor.

Naar mij!

Onze confrontatie vond plaats in de

zeker toen hij meldde dat hij de stukjes miste die ik ooit voor de Volkskrant schreef en er regels uit citeerde, onder andere over een, zo bleek, gemeenschappelijke kennis, een zeer charismatische acteur.

Zelf was hij officier van justitie (geweest). Ik op mijn beurt kon het niet laten te melden dat mijn man ooit advocaat was.

Omdat mijn nieuwe vriend één apparaat verder was, kwam hij zelfs nog even afscheid nemen met deze verrukkelijke woorden: ‘Die advocaten gaan er ook altijd met de leukste vrouwen vandoor!’

FOTO PAUL TOLENAAR

NIEUWE VRIEND

Nu kon mijn dag helemaal niet meer stuk. Ik kon niet wachten tot het volgende sportschoolbezoekje. Hij kennelijk ook niet, want niet alleen kwam mijn e-gymcollega weer op het apparaat naast me zitten, ook bood hij me na afloop een kopje koffie aan.

Volgde een geanimeerd gesprek, onder andere over die bekende, aantrekkelijke acteur.

‘Jammer,’ zei ik dan ook, ‘dat hij van de herenliefde is.’

Verbeeldde ik het me of zag ik iets verschieten in die masculiene blik?

En – zo viel me plotseling op – sprak mijn nieuwe kennis niet wat overgearticuleerd? Nou ja, een jurist, vast bij het corps gezeten…

Maar terwijl hij – met ironisch stoere motoriek – vertelde dat hij wel vier keer per week alle apparaten van de sportschool onveilig maakte, bekroop me een angstig voorgevoel. Niet alleen die atletische gestalte was een lust voor het oog, ook dat wat erboven troonde, nu van dichtbij, loog er niet om. Alles aan hem was even verzorgd: huid, haar, wimpers…

‘Ben je getrouwd?’ hoorde ik mezelf eruit flappen.

‘Nee,’ luidde het eenvoudige antwoord en hij noemde de naam van de in Nederland wereldberoemde gemeenschappelijke kennis, ‘is mijn vriend.’

Sjans? Ha! Maar ach, liever een complimenteuze nicht dan een ongeïnteresseerde hetero. O OPZIJ 2018 NR. 6

25

ZUSTERSCHAP

ONBEDEKT Journaliste en activiste Masih Alinejad (1976) is de vrouw achter het online platform My Stealthy Freedom, waarop vrouwen in Iran foto’s en video’s van zichzelf zonder hoofddoek plaatsen. Hiermee strijden ze tegen de wet die vrouwen verplicht zich te sluieren in Iran. In de afgelopen jaren heeft Masih voor heel wat opschudding gezorgd in Iran. In haar nieuwste boek The Wind in My Hair vertelt ze haar verhaal en legt ze uit waarom de strijd tegen de verplichte hoofddoek zo belangrijk is. En let wel: de verplichte hoofddoek. Want ze is niet tegen jezelf sluieren, maar wil dat vrouwen de keuze hebben of ze hun haren bedekken of niet.

W

aarom wilde je dit boek schrijven?

“Als kind was ik mij niet bewust van zoiets als keuzevrijheid, feminisme of gelijkheid. Ik wilde alleen maar dezelfde dingen doen als mijn kleine broertje. Hij mocht buitenspelen en in bomen klimmen, terwijl ik binnen moest blijven en een hoofddoek om moest. Iedere keer als ik om iets vroeg, zeiden mijn

26

ouders dat dit niet het goede moment was. Er waren belangrijkere zaken.

We waren arm en mijn ouders moeten iedere dag hard werken om genoeg eten te kunnen kopen.

Vervolgens kwam de revolutie in 1979, de oorlog tussen Irak en Iran, de sancties vanuit het Westen; er was altijd wel iets belangrijker dan praten over mijn vrijheid en rechten als vrouw.

“Later realiseerde ik mij dat mij op die manier altijd is verteld dat mijn

ZUSTERSCHAP

27

ZUSTERSCHAP

stem, mijn verhaal, niet belangrijk was. Dat mijn persoonlijke vrijheid er niet toe deed en ik niet zelf mocht kiezen wat ik met mijn lichaam kon doen. Ik werd er steeds gevoeliger voor als iemand zei: ‘Dit is niet het goede moment’. Zelfs nu in Amerika vinden sommigen dat ik mijn mond moet houden omdat ik anders voor islamofoob aangezien kan worden. Maar ik strijd niet tegen de islam, ik strijd voor mensen- en vrouwenrechten. Daarom ben ik begonnen met schrijven.

Ik geloof er sterk in dat ieders stem belangrijk is. Met dit boek wil ik alle vrouwen in Iran, het Midden-Oosten en de rest van de wereld vertellen dat hun verhaal er toe doet. Laat niemand je ooit het zwijgen opleggen. We zijn lang genoeg stil geweest.”

Wanneer je Masih hoort praten, kun je je niet voorstellen dat haar ooit het zwijgen is opgelegd. Haar stem is luid, haar wilde krullen dansen rondom haar gezicht en wanneer ze lacht, lacht ze met haar hele lichaam. Dit alles waren redenen voor haar vader om Masih, in het kleine traditionele dorp waarin ze opgroeit, zo stil en onzichtbaar mogelijk te maken. “Vanaf mijn zevende moest ik verplicht een hoofddoek om als ik naar buiten wilde en op een gegeven moment verplichtte mijn vader dat ik hem ook binnen ophield. Ik sliep er zelfs mee. Mijn vader geloofde dat dit was hoe het hoorde.”

‘Ik moet altijd hard lachen als westerse feministes en politici zeggen dat het een persoonlijke vraag is of je een hoofddoek wilt dragen. Zo is het misschien in Europa, maar niet in Iran’

Hoe heeft het opgroeien in zo’n traditionele familie je gevormd?

“Mijn moeder is een echte vechter en heeft mij geleerd om dapper te zijn. Toen ik klein was, hadden we alleen een toilet buiten in de tuin. ’s Nachts was het pikdonker, ik vond het hartstikke eng. Maar mijn moeder zei: ‘Als je je angst laat winnen, zal het je vermorzelen.

Kijk de duisternis in de ogen en dan verdwijnt het vanzelf.’ Dit is een van de belangrijkste lessen die ik van haar heb geleerd.

“Mijn leven is doordrenkt met duisternis. In het laatste jaar van de middelbare school werd ik gearresteerd en in de gevangenis gezet voor het verspreiden van pamfletten tegen de regering, ik ben verbannen als journalist uit mijn eigen land en heb mijn familie al negen jaar niet gezien.

Jarenlang wenste ik dat ik in een hoogopgeleide familie was geboren. Maar mijn moeder heeft mij zoveel geleerd dat je niet uit studieboeken haalt. Ze heeft mij leren vechten.”

En vechten doet ze al sinds ze kan praten. Eerst tegen de 28

strenge opvoeding van haar ouders. Later tegen de regering. En haar vechterslust brengt haar ver. Want ondanks dat ze haar middelbare school niet afmaakt, krijgt ze een baan als politiek verslaggever in Teheran. Ze voelt alle ministers aan de tand en zingt tijdens interviews met (oud)-politici en regeringsleiders, terwijl het voor vrouwen verboden is om te zingen. Haar provocatieve acties en contacten met het Witte Huis zorgen ervoor dat ze in 2009 verzocht wordt het land te verlaten zodat ze geen verslag kan doen van de presidentsverkiezingen. Ze vliegt naar het Verenigd Koninkrijk en keert nooit meer terug. Inmiddels woont ze in de Verenigde Staten. Vanuit daar zet ze in 2014 het online platform My Stealthy Freedom op. In Iran staat ze op de zwarte lijst. Mocht ze ooit terugkeren, riskeert ze gevangenisstraf.

Je spoort vrouwen in Iran aan om hun hoofddoeken af te doen en hiervan een foto online te plaatsen. Duizenden vrouwen geven hier gehoor aan. Maar niet zonder gevolgen.

Sommigen van hen zijn gearresteerd en zitten in de gevangenis. Hoe voelt dat?

“Toen een van de vrouwen opgepakt werd, heb ik de hele dag gehuild. Ik voelde mij zo schuldig, ik wilde direct stoppen met de campagne. Maar op de dag dat ze vrijkwam, nam ze een video op voor de ingang van de gevangenis. Ze had geen hoofddoek op en zei: ‘Door mij te arresteren, te bedreigen of te martelen, kunnen jullie mij niet het zwijgen opleggen.

Ik zeg nu nog harder nee tegen de verplichte hoofddoek.’ Haar moed gaf mij zoveel steun en vertrouwen. Deze vrouwen weten welke risico’s ze lopen en zijn bereid deze te lopen in de strijd tegen de verplichte hoofddoek. Ze vertellen mij dat ik niet degene ben die ze in gevaar brengt. Ze zijn geen slachtoffers, maar strijders en gaan door ondanks alle gevaren. Ik bied ze het platform waarop ze eindelijk hun stemmen kunnen laten horen aan de rest van de wereld.”

Hoe ziet de Iraanse feministische beweging eruit?

“De grootste beweging is online en steunt op individuele acties van dappere vrouwen. Hoewel het makkelijk is om organisaties het zwijgen op te leggen, kan de regering nooit alle vrouwen oppakken die zich online uitspreken. Daarom geloof ik er ook heilig in dat je als vrouw je eigen held moet zijn en zelf in actie moet komen als je verandering wilt.

Verschillende vrouwen hebben dankzij hun acties voor My Stealthy Freedom meer vrijheid verworven binnen hun eigen familie. Dat is de eerste stap. Ik geloof dat je alleen

ZUSTERSCHAP

op die manier werkelijk verandering teweeg kunt brengen in zo’n traditionele samenleving als die in Iran.

Daarom hoop ik vrouwen in Iran te inspireren om hun stem te verheffen en zich uit te spreken. Want ieder verhaal doet ertoe.”

In je boek teken je Iran af als vrij conservatief en dat is logisch, want jouw traditionele familie en dorp speelt een grote rol. Maar er is ook een deel van Iran dat heel modern is en waar meisjes meer vrijheid hebben binnen hun familie. Waarom praat je daar niet over?

“Dat klopt en er zijn veel feministes die uit deze moderne families komen. Maar ik vertel mijn verhaal en waar ik vandaan kom. Ik denk dat juist door mijn achtergrond veel vrouwen zich met mij kunnen identificeren. Ze zien mij niet als uitzondering of modern. Zij komen ook uit traditionele families en vechten niet alleen tegen de islamitische wetten, maar ook tegen de traditionele cultuur waarin ze opgroeien. Net als ik. Dus als ik het kan, kunnen zij het ook.

“Maar het is belangrijk om je te realiseren dat het gevecht tegen de verplichte hoofddoek zowel een cultureel als een politiek gevecht is. Toen ik net begon met My Stealthy Freedom wilde ik vooral de traditionele samenleving veranderen. Als je in een moderne familie opgroeit, heb je die drang misschien niet zo sterk. Terwijl die strijd net zo belangrijk is voor meisjes uit moderne families. Op straat komen ook zij in aanraking met traditionele mensen zoals mijn vader die ze aanspreken als ze niet zedelijk gekleed zijn. En op school moeten ze zich bedekken omdat de islamitische wet dit voorschrijft.

“Ik moet altijd hard lachen als westerse feministes en politici zeggen dat het een persoonlijke vraag is of je een hoofddoek wilt dragen. Zo is het misschien in Europa, maar niet in Iran. Daar legt de regering ieder meisje van zeven jaar en ouder op om zichzelf te bedekken. Dan kun je niet van een persoonlijk issue spreken. Je moet stilstaan bij de filosofie erachter, de politieke boodschap die de islamitische regering uit via vrouwen. Voor de revolutie hadden we de vrijheid om te kiezen en waren er veel vrouwen die ongesluierd door het leven gingen. Hoe kun je dan zeggen dat het deel is van de cultuur? Ik strijd tegen de hoofddoek omdat dit het meest zichtbare symbool is van de onderdrukking in mijn land. Maar er zijn nog zo veel meer dingen die moeten veranderen voordat er werkelijk gelijkheid is.”

zullen maken?

“Aan de ene kant vind ik dat we al gewonnen hebben omdat er na veertig jaar eindelijk geluisterd wordt naar de vrouwen in Iran. De wereld leert nu de echte Iraanse vrouwen kennen. En zij vertellen de islamitische regering dat ze af willen van de wetten die vrouwen voorschrijft hoe ze zich moeten kleden. Maar natuurlijk is mijn uiteindelijke doel dat deze wetten ook daadwerkelijk afgeschaft worden. Pas dan maken we stappen richting volledige gelijkheid. Het afschaffen van de sluier is de eerste stap. We hebben nog een lange weg te gaan.”

Wat kunnen westerse feministes leren van de Iraanse vrouwen?

“Wat het betekent om je echt te verzetten tegen onderdrukking. Ik roep alle westerse feministes op om meer te lezen over de Iraanse feministische beweging, de cultuur en politiek. Tijdens de #MeToo-campagne verenigde de wereld zich in de strijd tegen seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag. Waarom is het dan ineens een interne kwestie als het over vrouwenrechten in Iran gaat? Iedere dag verzetten vrouwen in Iran zich tegen de onderdrukking, iedere dag schrijven ze geschiedenis. We mogen niet wegkijken. We moeten ze helpen om ook in Iran vrouwenrechten mogelijk te maken. En als je naar Iran gaat, wees dan net

‘Tijdens de #MeToo-campagne verenigde de wereld zich in de strijd tegen seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag. Waarom is het dan ineens een interne kwestie als het over vrouwenrechten in Iran gaat?’

Denk je dat jullie acties uiteindelijk een verschil

zo dapper als de lokale vrouwen. Kom op voor je eigen waarden en spreek je uit tegen de verplichte hoofddoek.”

Je hebt je familie al negen jaar niet gezien. Stel je voor dat je de kans had om terug te gaan naar Iran zonder het risico te lopen om gearresteerd te worden. Maar je moet wel een hoofddoek op. Zou je gaan?

“Nee!” Masih lacht en schreeuwt. “Dit is zo’n moeilijke vraag. Ik droom vaak dat mensen mij Iran insmokkelen zodat ik mijn familie kan zien. Maar ze dwingen mij altijd een hoofddoek te dragen. Badend in het zweet word ik wakker: want hoe kan ik een hoofddoek dragen als ik het gezicht ben van de strijd tegen de verplichte hoofddoek?

Ik mis mijn familie ontzettend, heb vaak heimwee naar Iran en ik voel mij schuldig om dit te zeggen, maar nee, ik zou niet gaan.” O OPZIJ 2018 NR. 6

29

VAKVROUW MARRY DE GAAY FORTMAN IN 81 WOORDEN

WERKT: Veel. Als advocaat en commissaris ben ik bijna altijd aan het werk, maar meestal voelt het niet als werk.

VERDIENT: Genoeg. Advocaat is een beroep waarbij je (vaak) zelfstandig ondernemer bent.

BETAALT DAARVAN: Studerende kinderen. Leuke dingen.

MOEILIJK MOMENT IN CARRIERE: Mijn start als

30

Managing Partner / Bestuurder bij Houthoff op jonge leeftijd.

PRESTATIE: Bijdrage aan het bewustzijn dat we al het beschikbare talent nodig hebben.

DROOM: Dat mijn kinderen opgroeien in een wereld waarin we allemaal beter met elkaar samenwerken.

DOOR MARLEEN HOGENDOORN

A

dvocaat Marry de Gaay Fortman schreef het boek Verdrink geen dooie eend, een managementboek aangevuld met persoonlijke verhalen. Haar boodschap: laat situaties op de werkvloer niet escaleren en besteed weinig aandacht aan negatieve zaken. Verdrink geen dooie eend dus. Want als je motto ‘getting to yes’ is, hoef je iemands ongelijk niet in te wrijven, maar is er ruimte om te focussen op het bereiken van het gezamenlijke doel.

MARRY DE GAAY FORTMAN

ADVOCAAT EN PARTNER HOUTHOFF, VOORZITTER STICHTING TOPVROUWEN, SCHRIJFSTER VAN VERDRINK GEEN DOOIE EEND

VAKVROUW

Voor het principe van de dooie eend heb je wel wat mentale kracht nodig. “Het lukt niet meteen, je moet het oefenen,” erkent De Gaay Fortman. “Als ik word geconfronteerd met situaties die me raken, dan is het moeilijk om niet boos te worden. Maar dan denk ik: nee, niet doen. Het is een vorm van professioneel gedrag en van empathisch vermogen dat je het niet persoonlijk neemt.”

EEN DOOIE EEND-VOORBEELD UIT HAAR BOEK: Ik herinner me hoe ik langsging bij een van de partners die mijn toekomst in handen hadden, kort voordat er besloten zou worden of ik al dan niet partnermateriaal was.

Opgewonden nam ik de lift naar de verdieping waar deze man zijn werkkamer had. Ik was vastbesloten een geweldige indruk op hem te maken en wilde graag met hem praten over de zaken waaraan ik wilde bijdragen. Ik was zelfverzekerd over de wapenfeiten die ik meenam: mijn juridische expertise, de zaken die ik won, mijn succesvolle acquisities, de omzet die ik realiseerde. Nadat we elkaar de hand hadden geschud, ging het echt helemaal niet over die prestaties.

Droogjes viel hij met de deur in huis: “Zo Marry, hoeveel kinderen wil jij eigenlijk nog?” My jaw dropped zoals de Engelsen dat zo mooi zeggen. Uiteraard was ik verbijsterd.

Wát een impertinente vraag en wát een beperkt wereldbeeld.

Natuurlijk had ik kritische vragen verwacht, maar deze specifieke vraag niet. Waarom vroeg hij me niet direct of ik al had nagedacht over het combineren van een zware functie met mijn verantwoordelijkheden thuis? Dat zou tenminste een eerlijke, open vraag zijn en relevant bovendien. Ik kookte vanbinnen, maar liet het wijselijk niet blijken. Ik was hier tenslotte als tussenstop op mijn reis naar het partnerschap, niet om discussie te gaan over principezaken. Gelukkig lukte het me om in het tijdsbestek van een seconde zowel mijn mond weer dicht te klappen als een strategie te bedenken – een strategie die me tot de dag van vandaag behulpzaam is en die ik in gedachten ‘verdrink geen dode eend’ ben gaan noemen. Ik analyseerde het speelveld en hield voor ogen waar ik naartoe wilde, het oog op de bal. Ik wilde het hebben over mijn toegevoegde waarde en waarom ik een goede partner zou zijn, dus ik besloot het gesprek terug te leiden naar het door mij gewenste onderwerp. Het bommetje dat de partner had gegooid, wilde ik zo snel mogelijk onschadelijk maken. Ik wist dat hij zelf een kind had en net als ik was hij op een leeftijd waarop je nog kunt gaan voor een heel elftal.

Met die kennis antwoordde ik opgeruimd en met een pokerface: “Geen idee, hoeveel wil jij er zelf eigenlijk nog?”

Na het lezen van het boek besprak ik het met vrienden, zowel mannen als vrouwen. Het viel me op dat de reacties van beiden even positief waren.

“Het was voor mij cruciaal om dit boek voor mannen én vrouwen te schrijven. Vooraf heb ik wel nagedacht of ik het moest doen of niet. Mijn verhaal over mijn loopbaan is relevant voor vrouwen omdat ik een vrouw ben. Maar mijn ambitie was juist dat mannen het zouden lezen. Het laatste hoofdstuk over diversiteit is er later bijgekomen omdat we nu in zo’n belangrijke tijd zitten en zoveel mensen er een OPZIJ 2018 NR. 6

31

VAKVROUW

mening over hebben zonder dat ze weten hoe het in elkaar zit. De jurist in mij kwam naar boven en ik dacht: laat ik het nog een keer uitschrijven.”

Wat hoop je dat mensen hiervan leren?

“Dat de verschillen tussen mannen en vrouwen er mogen zijn, maar dat we juist die kracht van verschillen moeten gebruiken. We zijn gelijkwaardig, maar Nederland is toch nog wel een land met traditionele opvattingen, waar vrouwen die gelijkwaardigheid aan de keukentafel moeten bevechten. En niet alleen daar, ook in de boardrooms. En dat terwijl vrouwen een waardevolle bijdrage leveren en bedrijven daar een betere businesscase aan overhouden. Een boodschap die mannen zou moeten aanspreken. Als een top divers is samengesteld, en eigenlijk alle lagen van een bedrijf, dan benut je alle talent van de organisatie. Je wordt innovatiever en je bent een betere afspiegeling van de samenleving. Dat komt de bedrijfsprestaties ten goede.

Er zijn mannen die terugkijken en vaststellen dat ze het jammer vinden dat hun vrouw haar talenten niet heeft gebruikt. Ik moedig mannen aan om dit boek te lezen.

Had een man dit boek kunnen schrijven?

“De reacties op het boek zijn dat mensen het bijzonder vinden dat iemand die nog midden in het werkende leven staat zo’n boek durft te schrijven. Een boek over het leren van je fouten, terwijl je nog aan het werk bent. Mensen doen dat vaak pas aan het einde van hun carrière in hun memoires.

“Het principe van de dooie eend is een manier om me staande te houden in een mannenwereld. Je hebt er humor voor nodig, je moet blijven nadenken waar je zelf naartoe wil en je niet laten afleiden door dooie eenden.

Als je blijft stilstaan bij alles waar je het gevoel hebt: nou, dat is zo oneerlijk, dan kom je er niet. Choose your battles.

Ik hoor dat vaker van vrouwen op bestuursfuncties.”

Je moet ook niet over je heen laten lopen.

“Nee zeker niet. Wel lik op stuk geven, Maar het gaat dan om de toon, of om het te benoemen van: ho, dit vind ik niet leuk. Gecontroleerd en rustig. Dat heb ik geleerd in mijn vak als advocaat. Ik mag best wel boos worden, maar functioneel boos. Om een doorbraak te forceren moet je weleens functioneel boos worden, anders denkt het andere kamp: daar kan ik overheen walsen. Net zoals thuis eigenlijk.”

‘We zijn gelijkwaardig, maar Nederland is toch nog wel een land met traditionele opvattingen, waar vrouwen die gelijkwaardigheid aan de keukentafel moeten bevechten’ Er is een soort van hiërarchie waar mannen in vastzitten. Dat keurslijf moet weg, dat is ook voor de carrière van mannen beter.”

Mannen zouden zich er bewust van moeten worden dat er een onbewuste vanzelfsprekendheid is dat ze andere mannen aandragen voor bestuursfuncties.

“Ja precies. Er is een vanzelfsprekendheid die nog steeds aanwezig is. Beter is om met elkaar in gesprek te gaan wat er precies nodig is. We hoeven echt niet allemaal fulltime te werken, maar die vanzelfsprekendheid moet eruit. Ik wens dat de generatie van mijn kinderen, de millennials, toe. Ik sprak met deze generatie, onder andere op universiteiten, en dan zie je dat die traditionele rolpatronen er nog zijn. Ze zitten er nog net zo hard in, studentes die ik sprak dachten dat ze minder kans hadden op een man als zij hard wilden werken. Het is bijna nog traditioneler dan toen ik die leeftijd had, want toen zat er een basis van gelijkwaardigheid in, mede gevoed door de generatie van mijn ouders. Het lijkt wel alsof we conservatiever worden.”

32

Op je veertiende stuurde je een open brief naar OPZIJ omdat je het als meisje niet mocht opnemen tegen jongens tijdens een judowedstrijd.

“Van jongs af aan trek ik mijn mond open tegen ongelijkheid. Ik heb het voorrecht dat ik door mijn ouders, dus ook door mijn vader, zo ben opgevoed dat ik me altijd gelijkwaardig heb gevoeld aan mannen. Ik heb me nooit ondergeschikt gevoeld. En vanuit dat natuurlijke zelfvertrouwen ben ik altijd goed voor mezelf opgekomen en heb ik kunnen bonden met mannen. Ik was een tomboy, speelde altijd met jongens. Ik kan goed met hen opschieten en ken hun wereld. Ik trek graag op met mannen.”

Je bent ook voorzitter van Stichting Topvrouwen.

Hoe lang blijft deze stichting nog nodig?

“Op een gegeven moment moet de stichting worden opgeheven, ik denk dat we eind volgend jaar de balans gaan opmaken. De minister heeft gezegd dat er in 2020 voldaan moet zijn aan die dertig procent. Of we dat gaan redden? Wel bij de commissarissen, daar zijn we al heel dichtbij. Maar dan heb je het over de top tweehonderd van bedrijven in Nederland, en niet over de vijfduizend bedrijven die onder de Wet bestuur en toezicht vallen.

Dus over het geheel gezien, halen we het niet. Daarom wordt er nog over een quota nagedacht. Ik ben daar minder voor als het gaat om de executive posities. Het

VAKVROUW

ingrijpen in een bedrijf gaat een stap verder. Ik ben wel voor de naming and shaming. Het moet echt not done worden voor bedrijven om niet diverser te worden.”

Is dat boete genoeg?

“Ik hoop dat daardoor stakeholders de herbenoemingen niet goedkeuren omdat er alleen maar mannen worden voorgedragen. Of dat een accountant zegt dat het beter moet, omdat anders het jaarverslag niet wordt goedgekeurd.”

Je noemt carrièretips in je boek, aan welk advies had je zelf het meest?

“Be good and tell it, een golden oldie. Zichtbaarheid dus.

De waarde dat je omgeving weet wat je doet, dat dit niet te onderschatten is. Mannen zeggen heel subtiel wat voor goede dingen ze hebben gedaan en wat ze gaan doen. Dat doen de mannen in mijn team ook. Vrouwen praten daar – op een enkele uitzondering na – veel minder over.

Daarnaast is het ook belangrijk om de ander het gevoel

geven dat je begrijpt wat het probleem is, empathie dus.”

Ik had zelf het meest aan het advies dat het voor kinderen niet uitmaakt of je er altijd bent, maar als je thuis bent dat je er dan echt bent. Leuk dat jouw kinderen dit onderschrijven.

“Die is heel belangrijk ja. Al blijft het een uitdaging om er ook echt voor je kinderen te zijn als je veel aan je hoofd hebt. Ik vind het belangrijker dat je goed zichtbaar bent in de vakanties en de momenten dat je thuis bent, dan dat je altijd maar aan het zorgen bent. Kinderen geef je zelfvertrouwen mee door ze vrijheid te geven waardoor ze ook verantwoordelijkheid kunnen nemen. Zo help je ze een eigen kompas te bouwen.”

In een interview met je in NRC Handelsblad, en ja hoor, daar was hij: de vraag die mannen niet krijgen. Hoe combineer je zo’n drukke baan met je gezin? Is dat anno 2018 nog een relevante vraag?

“Ik heb inmiddels volwassen kinderen nota bene! Er is

OPZIJ, achtste jaargang, nr. 6, juni 1980.

OPZIJ 2018 NR. 6

33

VAKVROUW

‘Het principe van de dooie eend is een manier om me staande te houden in een mannenwereld. Als je blijft stilstaan bij alles waar je het gevoel hebt: nou, dat is zo oneerlijk, dan kom je er niet’ niks veranderd, die vraag wordt alleen aan mij gesteld en niet aan mannen. Als ik andere vrouwen tegenkom in mijn werk, dan zie ik ze als directeur, senior manager of commissaris. Het is een vorm van gefocust zijn. Ik denk niet van: goh, hoe regelen die dat? Ik ben daar niet in geïnteresseerd.

“Ik beantwoord die vraag eigenlijk gewoon niet meer, maar stel een tegenvraag. Dat lijkt een beetje op het voorbeeld uit het boek van de vraag over mijn kinderwens van die partner. Een vriendelijke doch effectieve manier om het bij een ander te laten.”

Je zit in diverse besturen en commissariaten, heb je nog weleens tijd voor een wat je in je boek een nen-moment noemt, een nu-even-niet-moment?

“Ik ga bijna op vakantie en dan voer ik de nen-momenten wel op. Ik wil niet de eerste week van mijn vakantie moeten bijkomen van werk. Ik ben naar documentaires aan het kijken, dit weekend keek ik er eentje over architect Francine Houben. Als ik die dan helemaal kan afkijken, dat is in totaal maar een uur en tien minuten ofzo, dan ben ik weer blij. En ik lees graag. Voor vakantie heb ik een stapel biografieën klaargelegd: die van Hélène Nolthenius, Jan Wolkers, Ivo van Hove en Michelle Obama. Veertien dagen is wel lang hè, ik heb veel boeken nodig.”

Marry de Gaay Fortman - Verdrink geen dooie eend €20,- (Atlas Contact)

Een deel van haar jeugd bracht Marry de Gaay Fortman (1965) door in Zambia vanwege het werk van haar vader.

Vanaf haar zeventiende studeerde ze rechtsgeleerdheid aan de VU. “Ik dacht eerst nog dat ik naar de politieacademie zou gaan. Na een stage op een openbaar ministerie mocht ik dossiers bekijken en werd mijn interesse gewekt voor rechten. Ik ben best een tough lady, maar word heel week van strafrecht, dat was niks voor mij.”

Momenteel is ze advocaat-partner bij Houthoff, een Nederlands advocatenkantoor met vestigingen in Brussel, Londen en New York. Ze is gespecialiseerd in publiek privaatrecht. “Vooral regulatoire zaken waar problemen zijn tussen ondernemingen en de overheid. Ik doe ook integriteitsonderzoeken over de governance bij bedrijven. En ik trek nog genoeg mijn toga aan.” Een bekende zaak van haar is de afwikkeling van Vestia’s derivatenportefeuille.

Naast haar werk als advocaat is ze voorzitter van Stichting Topvrouwen, een database met profielen van ervaren topvrouwen die beschikbaar zijn om commissaris, lid van een raad van bestuur of raad van toezicht te worden.

Ook is ze commissaris bij de Nederlandsche Bank, KLM, voorzitter van de raad van toezicht van Internationaal Theater Amsterdam en bestuurslid van Museum Paleis het Loo en De Nederlandse Bachvereniging. Ze woont in Amsterdam en heeft vier kinderen: een dochter van 24, twee dochters van 22 (tweeling) en een zoon van 17 jaar. O 34

COLUMN ASHA TEN BROEKE Asha ten Broeke (1983) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet mij. Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

POKKE PRINSESSEN

P

okkeprinsessen, noem ik ze altijd: die wezenloze Disney-schepsels die niets doen dan lieflijk en mooi zijn, tot op een dag hun ledige bestaan wordt verstoord door een oudere vrouw die wél macht heeft en niet bang is die te gebruiken, en dus vanzelfsprekend kwaadaardig is. De pokkeprinses wordt vervloekt, heeft hier niet van terug, en slachtoffert wat aan, totdat er een prins langshuppelt om haar te verlossen. Dan kan iedereen nog lang en gelukkig leven, behalve uiteraard de machtige tovenares, die moet sterven zodat alle vrouwen in het sprookjesrijk weer netjes tam en ondergeschikt zijn.

Het is een volkomen impotent format, waar Disney desalniettemin stinkend rijk van is geworden, omdat het bedrijf op een zeker moment besloot plaatjes van die pokkeprinsessen op voorwerpen van goedkoop roze plastic te drukken. Dat leverde een miljardenomzet op, maar geen feministische kudos.

Dat laatste zal ze misschien toch dwars hebben gezeten, want sinds een paar jaar brengt Disney, in samenwerking met Pixar, ook andere films uit. Films waarin de prinsessen stoer en zelfredzaam zijn, en het plot draait om solidariteit tussen vrouwen (Brave, Frozen), of waarin de hoofdpersoon zelfs helemaal geen prinses is, maar wel een halfgod in het rond commandeert terwijl ze eigenhandig een stokje steekt voor de naderende apocalyps (Vaiana).

Deze keuzes leidden bij verschijning onvermijdelijk tot ophef; de meeste feministen waren blij, de meeste boze mannen waren zuur, en op Twitter en Facebook loeide het dat het een lieve lust was. Maar bij de nieuwste feministisch-verantwoorde film van Disney-Pixar, Incredibles 2, bleven digitale volksopstootjes goeddeels uit.

Er was slechts in de marge wat online gepruttel van levende machofossielen, en een paar krantenrecensies die met kalme tevredenheid opmerkten dat het toch heel aardig was dat er nu ook een feministische animatiefilm over superhelden was. En daar bleef het bij.

En dat terwijl de film van voor tot achter draait om vrouwen. Voor nietingewijden: de Incredibles zijn een familie – man, vrouw, tienerdochter,

De schurk is ook een vrouw, en bovendien zeer technisch begaafd. En als Elastigirl in de penarie zit, is het haar dochter die het voortouw neemt.

Tussen de bedrijven door is er ook nog een vergadering van honderd wereldleiders, aangevoerd door, jawel, een vrouw.

En al is Elastigirl soms een beetje cliché-ongerust omdat haar man in zijn eentje voor kinderen en huishouden zorgt terwijl zij haar heldendaden verricht, alle vrouwen in de film zijn onbeschaamd machtig,

Al is Elastigirl soms een beetje cliché-ongerust omdat haar man in zijn eentje voor kinderen en huishouden zorgt, alle vrouwen in de film zijn onbeschaamd machtig zoon en baby – met superkrachten. In de eerste film was de hoofdrol voor papa Incredible, maar de nieuwe film draait om de moeder, Elastigirl. Zij kan zichzelf op allerlei manieren uitrekken, en redt zo mensen in ontsporende treinen en op hol geslagen schepen.

moedig, taai, onafhankelijk en initiatiefrijk. De mannen zijn hun sidekicks. Dit alles wordt gebracht als volkomen normaal en vanzelfsprekend. Er is geen pokkeprinses te zien, geen vrouw wordt getemd. Ik vind het geweldig. O OPZIJ 2018 NR. 6

35

REPORTAGE BUITENLAND

DOOR INGRID HOUTKOOPER

FUKUSHIMA VERDER NA DE RAMP

Het is ruim zeven jaar na de kernramp in Fukushima. Yoko Shoji is een van de vrouwen die destijds huis en haard moest verlaten met haar gezin. Na de ramp startte ze haar eigen onderneming: het maken van teddybeertjes. Best bijzonder, want de rol van vrouwen in Japan is nog steeds ondergeschikt aan de man.

I

n de vroege ochtend van zaterdag 12 maart 2011 worden Yoko Shoji en haar gezin gesommeerd om onmiddellijk hun huis te verlaten. Het is minder dan een dag geleden dat een van de zwaarste aardbevingen ooit langs de kust van Japan een verwoestende tsunami heeft veroorzaakt. Yoko woont met haar man, haar dochter en haar schoonzoon in Okuma, een stadje met een kleine vijftienduizend inwoners in de prefectuur Fukushima, nog geen vier kilometer verwijderd van de kerncentrale die ook Fukushima heet, voluit Fukushima Daiichi (Nummer 1). Zo’n vijftien kilometer verder langs de kust staat de tweede kerncentrale, Fukushima Daini (Nummer 2). Door de aardbeving is Fukushima Daiichi al van elektriciteit verstoken en staan de noodaggregaten te draaien.

Geen ideale situatie, maar alles is nog onder controle. Om de kerncentrale te beveiligen tegen tsunami’s – een reëel risico in Japan waar dagelijks aardbevingen plaatsvinden – is bij de

36

bouw in de jaren zeventig van de vorige eeuw tegen de zee een muur gemaakt van bijna 6 meter hoog.

Maar de tsunami van 11 maart is 14 meter hoog en golft exact een uur na de aardbeving met donderende kracht over de muur heen.

“Iedereen moest zo snel mogelijk weg,” zegt Yoko, “Een voorzorgsmaatregel, dachten we. We hadden daarom verder ook niets meegenomen, geen extra kleding, geen toiletspullen. We moesten naar het westen gaan. Om half elf die ochtend arriveerden we in het plaatsje Tamura.” Die middag explodeert Fukushima Daiichi, maar Yoko en de andere evacués worden niet op de hoogte gebracht. “Het is ons volledig ontgaan, we moesten het de volgende dag in de krant lezen.”

De evacuatiezone was ondertussen uitgebreid naar dertig kilometer rondom de kerncentrale.

Honderdduizenden moesten hun huizen verlaten. Yoko realiseerde zich toen dat een snelle terugkeer naar Okuma er niet meer in zat.

REPORTAGE BUITENLAND

Hulp voor de evacués kwam snel op gang. Het Japanse leger – dat eigenlijk Self Defense Force heet – werd ingezet om iedereen van eten en drinken te voorzien en het bedrijf Denso stelde zijn lege opslaghallen beschikbaar voor opvang. Ieder gezin kreeg een blauw zeil om op te zitten en te slapen. “We hadden niets hè, we waren totaal afhankelijk van anderen. Bovendien was het nog winter en erg koud. Het zeil lag op een betonnen vloer en de kou kroop erdoorheen,” herinnert Yoko zich.

Een kleine vier weken leven ze in de Denso-hal, op het zeil, samen met nog honderden anderen. Begin april wordt aangekondigd dat het hoofdkwartier van het stadsbestuur van Okuma gevestigd gaat worden in de stad Aizuwakamatsu, een grotere stad in de prefectuur Fukushima.

Een groot aantal inwoners van het Okuma vertrekt mee naar Aizuwakamatsu. Yoko en haar man verblijven daar in een Japanse herberg, haar dochter en haar echtgenoot in een andere herberg.

Het is eind juni 2011 als het gezin herenigd wordt in een tijdelijk huis.

“Ruim vier maanden na de evacuatie, in juli, mochten we voor de eerste keer weer even naar ons huis om de meest noodzakelijke spullen op te halen,” vertelt Yoko. “De radioactieve straling was hoog, dus we moesten een masker op en speciale kleding aan. We mochten niet langer dan twee uur blijven. We gingen met een bus waarin zo’n veertig personen zaten, onder begeleiding van politie.

Om te voorkomen dat iedereen te veel zou meenemen kregen we een doosje mee, kleiner dan een schoenendoos. Meer spullen dan wat daarin paste mochten we niet meenemen. Dus namen we onze hanko mee (in Japan gebruik je in plaats van een handtekening een persoonlijke stempel – hanko – voor officiële documenten – IH.), en ons bankboekje, paspoorten, dat soort dingen. We hadden ook niet zoveel tijd. Pas later hebben we foto’s meegenomen en andere waardevolle spullen.”

Het gezin Shoji had ook een kat, OPZIJ 2018 NR. 6

37

REPORTAGE BUITENLAND

genaamd Pia, die ze door de plotselinge evacuatie achtergelaten hadden in Okuma. “We dachten dat we haar kwijt waren. Maar na acht maanden kwam ze ineens aanlopen.

We waren toen voor de vierde keer bij ons huis. Ze heeft zich al die tijd weten te redden. Ze is uiteraard gescand op radioactiviteit maar alles was oké, we hebben haar meegenomen naar ons nieuwe huis.”

De eerste paar jaar mochten de inwoners van Okuma maar twee of drie keer per jaar naar hun huis, nu kan het vaker. De straling is minder, maar nog steeds te hoog, dus trekken ze weer beschermende kleding aan en mogen ze niet lang blijven. De stad wordt nu gebruikt om radioactief materiaal van de kerncentrale en de omgeving op te slaan, overal staan plastic containers afgedekt met zeil. Yoko laat een foto van haar huis zien. Het lijkt of alle huisraad uit het huis gesmeten is.

“Zo troffen we het huis laatst aan.

Wilde zwijnen hebben er huisgehouden en alles naar buiten gesleept. De natuur neemt de stad over.”

Yoko weet dat ze niet meer kan terugkeren naar Okuma. “Het duurt nog zeker veertig jaar, en misschien wel langer, voordat de kerncentrale ontmanteld is en de radioactiviteit is verdwenen. Je ziet nu al dat in de gebieden die weer veilig verklaard zijn, maar tien procent van de oorspronkelijke bewoners terugkeert. Alle jonge mensen hebben ondertussen een nieuw leven ergens anders opgebouwd, hebben kinderen en gaan echt niet meer terug,” zegt ze, “Ik ben weer gelukkig in Aizuwakamatsu en ik zal hier sterven. Maar Okuma mag niet vergeten worden.”

Okuma was een onbeduidend stadje, dat in 1970 een enorme economische boost kreeg toen de kerncentrale er werd gebouwd. Meer dan negentig procent van alle banen in Okuma was tot de dag van de ramp in 2011 direct of indirect verbonden met de kerncentrale. Yoko Shoji werd 71 jaar geleden in Okuma geboren, ze groeide er op en heeft daar het 38

grootste deel van haar leven gewoond. Ook haar ouders en grootouders kwamen uit Okuma.

“Okuma is mijn furusato, en die ben ik – en velen met mij – nu kwijt,” zegt Yoko. De furusato is niet alleen maar je geboorteplaats, maar een anker in het leven van de meeste Japanners.

Oshogatsu – nieuwjaar – wordt er vaak met de familie gevierd en ook obon, de paar dagen per jaar in augustus dat de voorouders herdacht en geëerd worden, brengt men door met familie in de furusato. In Japan worden de doden gecremeerd en wordt het as bijgezet in een familiegraf dat vaak al generaties

‘Het duurt nog zeker veertig jaar, en misschien wel langer, voordat de kerncentrale ontmanteld is en de radioactiviteit is verdwenen’ bestaat. “Het familiegraf is nog in Okuma,” vertelt Yoko, “Elke keer als we naar ons huis mogen, gaan we er langs om eer te betonen aan onze voorouders. Daar hebben we speciaal toestemming voor, voor de rest mogen we nergens komen. Mijn broer heeft het idee opgevat om het graf te verplaatsen naar een andere stad, maar dat moet nog gebeuren.”

“Fukushima Daiichi heeft ons veel gegeven, maar uiteindelijk ook alles van ons weggenomen,” zegt Yoko, die nog vaak droomt van haar stad. “Dat de kerncentrale zó dichtbij gebouwd, werd was geen enkel probleem. De autoriteiten hebben ons vanaf het

begin voorgehouden dat de kerncentrale absoluut veilig was. En we hebben het geloofd, deze mythe.

Ik heb er dan ook werkelijk al die jaren geen moment aan getwijfeld, Daiichi was een onderdeel van ons leven.”

“Als ik terugdenk aan dat eerste jaar na de kernramp, dan lijkt het alsof het niet echt is gebeurd. Het was ook onvoorstelbaar. We waren het leven dat we leidden kwijt. Het leven, waarin alles zo vanzelfsprekend was.

Het was een gevoel van rouw, van verlies,” vertelt Yoko,”En daarbij de wetenschap dat we ons leven een nieuwe invulling moesten geven.” Ze hadden een dak boven hun hoofd, ze kregen geld om eten en kleding te kopen, maar voelden zich volkomen verloren. “We hadden niets te doen.

Maar wat moesten we doen? Hoe moesten we leven?” Yoko haalt haar schouders op en kijkt alsof ze het allemaal niet meer weet. “Zo voelden we ons. We moesten ons leven opnieuw uitvinden. We wilden per se niet voor altijd ‘evacué’ blijven. We krijgen nog steeds schadevergoeding van Tepco, het elektriciteitsbedrijf dat eigenaar is van de kerncentrale, maar ik wilde daar niet afhankelijk van zijn. Ik wilde mijn eigen boterham weer verdienen en trots zijn op wat ik doe.”

Voor de ramp was Yoko een ontwerper van breipatronen, het lag dus voor de hand dat zij in die richting weer iets zou oppakken. Ze ging aan de slag met haar naaimachine en zo werd “Aiku” geboren - het beertje met de open blik en zonder mond, gemaakt van Aizu-katoen, stof uit Aizuwakamatsu. “Ik wilde het verhaal van Okuma vertellen en kuma betekent ‘beer’ in het Japans,” zegt Yoko, “Ik vind dat alle kerncentrales gesloten moeten worden, deze ramp heeft ons geleerd dat je niet moet beginnen aan iets wat je niet kunt controleren. Het heeft geen zin om met een spandoek te gaan demonstreren bij de regering, dus vertel ik het verhaal via Aiku.”

Aiku heeft expres geen mond. “Met

REPORTAGE BUITENLAND

een mond zie je meteen welke stemming hij heeft,” zegt Yoko, “Ik wil dat iedereen zijn eigen fantasie gebruikt, en zelf bepaalt of Aiku lacht of ernstig kijkt.”

Samen met een aantal vriendinnen, allen afkomstig uit Okuma, startte Yoko in 2012 de productie van de speelgoedberen. Elke Aiku is uniek, wordt met de hand gemaakt en vertelt het verhaal van het stadje Okuma, van alle mensen die daar ooit woonden. Yoko heeft speciaal voor katoen uit Aizuwakamatsu gekozen omdat deze stad de ontheemde inwoners van Okuma heeft omarmd.

Bovendien is Aizu-katoen al vierhonderd jaar een begrip in Japan.

Het is van hoge kwaliteit, robuust en krimpt niet. Maar de verkopen stagneerden. Sinds de kernramp in 2011 hebben alle producten uit de agrarische prefectuur Fukushima

met sterk dalende verkopen te maken gehad. Fukushima is zo groot als Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland samen en slechts een relatief klein gedeelte is getroffen door de kernramp. Maar de naam Fukushima is besmet geraakt en daarmee alles wat ervandaan komt.

Maar Aiku maakte een opmars als symbool voor alle getroffenen van de kernramp in Fukushima en Okuma in het bijzonder. Na een presentatie over de beren bij de regering van Japan toonde ook Japan Airlines (JAL), de grootste vliegmaatschappij van Japan, interesse. Zij kochten tweehonderd beertjes en maakten er een showtoren van in een van hun lounges. En met de airmiles die je spaart als je vliegt met JAL kan je Aiku-beertjes kopen. In januari 2014 werden de Aiku-beertjes gepresenteerd op de invloedrijke

beurs Maison & Object in Parijs als product uit Fukushima. Yoko ging ook een samenwerking aan met Pola, een grote Japans cosmeticafabrikant, die de Aikubeertjes verkoopt in hun flagshipstore in Ginza, het luxe shoppinggebied van Tokyo.

Aiku is nu een geregistreerd merk en ook het uiterlijk van de beer is gepatenteerd. “We hebben in 2016 in Aizuwakamatsu een nieuw huis gebouwd en meteen een aparte ruimte bijgebouwd waar we nu de beertjes maken. We kunnen daardoor meer produceren. In totaal hebben we tot zo’n zesduizend Aikuberen in allerlei maten en soorten verkocht. De prijs is gemiddeld zo’n ¥ 3300 (€ 25) per beer. Maar het gaat niet om het geld. Het gaat om dat we via Aiku het verhaal vertellen van onze furusato, Okuma.”

VROUW EN WERK IN JAPAN Het verhaal van Yoko Shoji is vrij uitzonderlijk in Japan. De rolverdeling tussen man en vrouw in Japan is steeds erg traditioneel, met name als het gaat om de verdeling werk en zorg. Hoewel de huidige premier Abe in 2012 met veel tamtam zijn derde pijler voor economische groei genaamd ‘womenomics’ bekend maakte en beloofde om meer kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt te creëren, is er anno 2017 niet veel veranderd in het land van de rijzende zon. Het doel was dat in 2020 dertig procent van de senior- of managementposities in het bedrijfsleven en in de publieke sector door vrouwen zouden worden bekleed. Na een aantal jaren werd al duidelijk dat dat bij lange na niet gehaald zou worden. Het streefpercentage werd teruggebracht naar vijftien procent voor het bedrijfsleven en een schamele zeven procent voor de overheid. Er zijn talloze goedbedoelde initiatieven ontplooid in de afgelopen jaren. Die hebben er

weliswaar voor gezorgd dat er meer vrouwen aan het werk zijn, maar zij werken voornamelijk in deeltijd en op contractbasis, zonder sociale zekerheid en carrièremogelijkheden.

Het lijkt ook wel of het zelfs averechts werkt. Japan is in 2017 van plaats 111 naar 114 gezakt op de gender gap wereldranglijst van het World Economic Forum.

Shinzo Abe zelf begon zijn premierschap met vijf vrouwelijke kabinetsleden, maar dat zijn er na een aantal tussentijdse verkiezingen ondertussen nog maar twee. Harde maatregelen om de maatschappelijke verandering die nodig is om de zeer traditionele rolverdeling tussen man en vrouw te doorbreken, blijven uit.

Voor een groot deel is dat te wijten aan het conservatieve bedrijfsleven, waarin mannen het nog steeds voor het zeggen hebben. De regering verplicht bedrijven om ‘een inspanning te doen’, maar zonder verdere consequenties.

Ook qua ondernemerschap blijven vrouwen in Japan nog ver achter.

0,9% van de bedrijven met werknemers is opgezet door vrouwelijke ondernemers en onder de zelfstandigen zonder personeel is slechts 4,4 procent vrouw, beiden ver onder het niveau van de G7 landen (2016, OECD). Opmerkelijk is dat er in Japan ook anders dan in westerse landen wordt gekeken naar ondernemerschap. Ondernemers in het algemeen en vrouwelijke ondernemers in het bijzonder worden niet gezien als rolmodellen. Terwijl het voor vrouwen juist mogelijkheden biedt om gebruik te maken van je talent en geld te verdienen zonder te verstikken in het ouderwetse corporate systeem. O

OPZIJ 2018 NR. 6

39

COVERINTERVIEW

Happily

Het is geen fabel dat het aantal echtscheidingen na de vakantieperiode toeneemt.

Maar wat voor invloed heeft vakantie dan op relaties?

Sofie van den Enk gaat hierover in gesprek met twee vrouwen, allebei met een berg professionele kennis en ervaring op het gebied van relaties, in een karakteristieke vakantiesetting zonder opsmuk – op de camping tussen de vouwwagens en caravans.

40

DOOR SOFIE VAN DEN ENK EN ANNE VOLLAARD BEELD PAUL TOLENAAR

COVERINTERVIEW

ever ever after after HOE DAN OOK, MET WIE DAN OOK

OPZIJ 2018 NR. 6

41

COVERINTERVIEW

“I

k heb het altijd druk na de zomervakantie, en na kerst ook.

Mensen willen dan scheiden, want het gaat niet goed. Ze liepen er al een tijdje mee rond, maar hadden het druk met van alles. Op vakantie zitten ze bij elkaar en zijn er ergernissen. Dan komt alles dubbel zo hard terug. En met kerst komt je schoonmoeder ook nog eens om een hoekje kijken, dan denken mannen tijdens het diner: is dat mijn voorland?” aldus Conchita van Rooij, volgens haar website de beste echtscheidingsadvocaat van Amsterdam. Catrin Finkenauer deelt ook een inzicht uit haar praktijk: “Over het algemeen wordt aangenomen dat mensen in relaties blijven omdat ze van de ander houden. Dat is niet helemaal waar.”

Catrin is hoogleraar aan de UU en deed jarenlang onderzoek naar relaties, dus dit is nogal een ontluisterende mededeling. Zo ontluisterend, dat iedereen gelijk in de lach schiet. Catrin licht toe wat ze bedoelt: “Mensen blijven ook bij elkaar omdat ze hebben geïnvesteerd in de relatie, namelijk tijd, geld en moeite. En hoe meer je in iets investeert, hoe meer je het in stand wil houden. Verder heeft iedereen bepaalde behoeftes: seks, nabijheid of stimulering.”

Sofie: “En financiële zekerheid, denk ik.”

Catrin: “Ja, dat ook. En als daar geen alternatief voor is, dan blijf je eerder in een relatie.”

Sofie: “Een erfenis kan ook een alternatief zijn toch?”

Catrin: “Precies, je ziet het bijvoorbeeld bij mishandelde vrouwen. Ze blijven niet bij hun man omdat ze van hem houden, maar omdat er geen alternatief is. Ze hebben geen rijbewijs of opleiding.

Als ze dat kunnen krijgen, dan is de stap om weg te gaan een stuk makkelijker.”

Sofie: “Vind jij dat plausibel, Conchita?”

Conchita: “Ja, neem de financiële crisis, daardoor heb je een hoop

42

toestanden in het huishouden. Dan moeten mensen bij elkaar blijven. Ze gaan niet scheiden omdat de vrouw afhankelijk is van de man, hij is kostwinnaar en zij heeft geen inkomen.”

Sofie: “Dat is dus nog heel traditioneel in ons land.”

Conchita: “Ja, ik kom vaak vrouwen tegen die parttime werken en daardoor afhankelijk zijn van de man. Ze blijven dan liever samen, ondanks alle problemen. De huizenmarkt werkt niet mee, het is moeilijk om een huis te krijgen. De financiële drempel is gigantisch hoog. Als er een geldpotje is, dan is het makkelijker om te scheiden. In mijn praktijk is vaak de wens van de man zo min mogelijk alimentatie te betalen. De vrouw krijgt dan minder alimentatie, heeft kinderen en dat is een heel ander level van welstand dan voorheen. Vrouwen komen zelfs soms in de bijstand terecht. Dat zijn dingen die gebeuren.”

Sofie: “Dat is het resultaat als het niet lukt om de vakantie tot een goed einde te brengen. Waarom gaat het soms zo mis op vakantie?”

Catrin: “Ik denk dat een vakantie meerdere uitkomsten kan hebben.

Als het al niet goed gaat, dan kan vakantie dingen op scherp stellen.

Als je iets nieuws doet en de vakantie goed loopt, dan kun je denken: we hebben het niet slecht samen. Het kan dus ook goed uitpakken. Dat je samen nieuwe dingen doet en uit de sleur bent.”

Sofie: “Maar waar hangt een goede afloop dan van af?”

Catrin reageert ad rem met een wedervraag: “Hoeveel tijd heb je?”

En daar moeten ze alledrie hard om lachen.

Jarenlang waren een paar honderd pasgetrouwde stellen studieobject van Catrin, ze zou dus moeten weten wat de ingrediënten zijn voor happily ever after. Naast haar academische, heeft ze ook een praktisch onderlegde kijk op relaties: ze maakte de vechtscheiding van haar ouders mee en ontmoette haar man, ook hoogleraar, maar aan de VU. Ze

legt uit hoe vakantie een relatie kan beïnvloeden: “Stel dat er al wrijvingen waren in een relatie, en je hebt de gewoonte om elk jaar naar hetzelfde huis te gaan, waar je iedereen en de route kent. Dan doe je niets nieuws en alles is saai. Maar als je zegt: ‘We gaan dit jaar iets anders doen, naar Thailand of Bali en we laten ons verwennen, met tijd voor elkaar en andere gesprekken…’ Dan kan datzelfde stel, denk ik, een hele andere uitkomst hebben na de vakantie.”

Sofie: “Wat hangt er dan veel van zo’n vakantie af!”

Conchita: “Vroeger was vreemdgaan een reden, maar tegenwoordig gaan mensen uit elkaar omdat ze op elkaar zijn uitgekeken, niet genoeg communiceren of omdat hun karakters botsen. Mensen gaan ook op vakantie om te kijken of ze er nog samen uit kunnen komen.”

Sofie: “Hoe essentieel is het dan om vooraf de verwachtingen van een vakantie uit te spreken?”

Catrin: “Als het om relaties gaat, dan zijn er geen regels. De relatie die jij hebt met je partner is heel anders dan die ik heb. Wat jij belangrijk vindt, is iets anders dan wat ik belangrijk vind.

Maar altijd geldt: mensen moeten niet voor elkaar gaan denken. Je denkt dat je je partner kent en dat je niets meer hoeft te vragen omdat je het antwoord al weet. Dan kun je de plank behoorlijk misslaan.”

Sofie: “Ik las dat je ergens beschreef hoe een vrouw heel teder op het oor van haar man aan het knabbelen was, omdat ze hoopte dat hij dat ook bij haar zou gaan doen. Maar dat doet hij niet, omdat hij hoopt dat ze stopt.

Helemaal langs elkaar heen dus.

Terwijl hij het misschien niet eens zo erg vindt om het bij haar te doen, en dan is iedereen dolgelukkig, maar dan moet je wel die verwachting uitspreken.”

Catrin: “Stellen hebben vaak dat soort dingen; bij ons was het met het kontje van het brood. Ik geef het aan hem, terwijl ik het zo lekker vind. Is van mij een soort cadeautje. Maar hij vond het helemaal niet lekker!”

Sofie: “Ja, zulke dingen kom je ook

tegen op vakantie. Mooi voorbeeld, hoe je voor een ander denkt. En hoe je het goed wil doen voor de ander.”

Conchita: “Communicatie is het allerbelangrijkste, om relaties goed te houden. Dat zie je ook bij echtscheidingen en vechtscheidingen. Er is sprake van een vechtscheiding als mensen elkaar kapot willen maken en elkaar verachten, dan zie je dat de communicatie echt niet goed loopt en ze elkaar niet begrijpen. Ze proberen dan op hetzelfde level te komen, maar dat hadden ze gewoon veel eerder moeten doen in plaats van aan het eind.”

Sofie: “Heb jij dat niet heel vaak dat je denkt: my god, als deze mensen iets eerder waren gaan praten dan hadden we hier helemaal niet hoeven zitten?”

Conchita: “Ja, dat geldt ook voor je eigen relatie. Je moet vaak aan tafel gaan zitten om te communiceren. Er zijn zoveel emoties ook, zo’n wirwar.

Er moet dan een professional bij komen, een mediator of een psycholoog. Maar bij mij zijn ze al bij het eindpunt en hebben ze er alles aan gedaan.”

Sofie: “Jij krijgt de hopeloze gevallen?”

Conchita: “Ja eigenlijk wel. Ze hebben een dossier opgebouwd en willen gaan vechten. Met oog voor de

te belasten. Vertel ze er niets over en als je dat doet vertel dat op een verantwoorde manier..

Maak de ander niet zwart. En als je ziet dat ze in een conflict komen, zorg dan voor de juiste hulp.’ Zorg er bijvoorbeeld voor dat kinderen in de knel hun hart kunnen luchten, zodat ze hun problemen kwijt kunnen aan een derde en niet aan een van de ouders. Ik zeg vaak ook tegen mijn cliënten: ‘Zorg voor hulp voor jezelf. Je wordt er sterker van.’”

Catrin: “We denken nogal lineair over scheiden. Mensen maken ruzie met elkaar, vinden elkaar niet meer leuk, het escaleert en ze gaan scheiden. Terwijl dat niet zo hoeft te gaan.”

Conchita: “Ik ben blij dat je dat zegt!”

Catrin: “Mensen denken soms: als we gescheiden zijn, wordt alles beter. Maar dan ben je vaker alleen en krijgt je ex een nieuwe partner, en dan valt het toch tegen. Net als een vakantie naar

CATRIN FINKENAUER ‘Over het algemeen wordt aangenomen dat mensen in relaties blijven omdat ze van de ander houden. Dat is niet helemaal waar’ kinderen hè, daar houd ik wel rekening mee als advocaat. Ik ben zelf een kind van de rekening geweest met vechtende ouders, dus ik zeg altijd wel: ‘Kijk, de kinderen zitten erbij, probeer hen alsjeblieft niet met de echtscheidingsperikelen

Bali waar iedereen zich op verheugt, maar als je aankomt stinkt het en zijn de kinderen moe.”

Hardop vraagt Sofie zich af, terugdenkend aan haar eigen vakantie: “Zo’n vakantie, is dat niet

een snelkookpan? Net zoals het huwelijk zelf? Aan het begin ben je vol van alle verwachtingen en dan hangt het ervan af hoe goed je kunt omgaan met het spanningsveld tussen de verwachting aan de ene kant en de realiteit aan de andere.”

Catrin: “Ja, daar moet je mee leren omgaan. Er zijn vakanties die leuk zijn natuurlijk. Gemiddeld is het wel iets meer stress dan het dagelijkse leven waarin je kunt terugvallen op je routine. In het begin moet je even wennen omdat alles anders is, maar je hebt ook meevallers.”

Sofie neemt haar eigen vakantie als voorbeeld: “Ik heb best wel een zware depressie gehad en de afgelopen vakantie was de eerste waarin het goed met me ging. Dus ik ging met een optimistisch gevoel weg. Ik dacht: het wordt fijn. Maar juist door die depressie was van huis gaan voor mij toch heftig. Dus ik had OPZIJ 2018 NR. 6

43

COVERINTERVIEW

een superdiepe terugval, die uiteindelijk maar een dag duurde.

Misschien is dat wel iets van mijn generatie, dat alles leuk moet zijn de hele tijd... Hoe dan ook: ik kon dit helemaal niet delen met mijn partner. In mijn thuissituatie, als ik een slechte dag heb, dan trek ik me even terug. Ik ben best terughoudend in het delen van m’n depressie met hem. Want ik wil hem niet bang maken, dat het weer terugkomt. En dan zit je daar tijdens de vakantie, de hele tijd bij elkaar in dat kleine stukje vouwwagen. Ik dacht: ik wil

SOFIE VAN DE ENK ‘Misschien is dat wel iets van mijn generatie, dat alles leuk moet zijn de hele tijd...’ me gewoon even terugtrekken, maar dat ging niet.”

Catrin: “Hier is een heel leuk onderzoek over gedaan onder mannen en vrouwen, over dat terugtrekken bij stress voor mannen veel normaler is dan bij vrouwen. Als mannen bijvoorbeeld op hun werk een conflict hebben, dan komen ze thuis en gaan ze even weg.”

Sofie: “Naar de cave, haha.’

Catrin: “Precies. Maar als vrouwen conflicten hebben op hun werk, dan komen ze thuis en dan willen ze kletsen en ontstressen door voor anderen te zorgen. Je ziet dan dat twee mensen botsen. Ander onderzoek laat zien dat als mannen en vrouwen een goede relatie hebben, ze door de stress van de ander niet besmet worden. Dus bij een gelukkig stel komt de een gestrest thuis en kan de ander 44

zeggen: jij moet even gaan zitten.

Waar de ander rustig van wordt.”

Sofie: “Mijn cave bleek de supermarkt te zijn. Ik ben toen uiteindelijk even boodschappen gaan doen, ik wilde even alleen zijn.”

Catrin: “Door boodschappen te doen kon je misschien weer controle krijgen over de situatie? Omdat dat iets is wat je kunt overzien en bepalen?”

Sofie: “Misschien wel. Ik vind het heel fijn om tijd te nemen voor boodschappen. Het is mijn guilty pleasure, een soort van meditatie.

Vooral in buitenlandse supermarkten, waar je andere soorten producten hebt. Dat vind ik heel fijn.”

Conchita: “Dat heb ik met winkelcentra! Als ik me rot voel, vind ik dat geweldig. De common people lopen daar. In mijn eigen winkelcentrum, waar ik al kom sinds mijn jeugd, word ik helemaal vrolijk.

Dan ga ik dingen kopen en naar al die mensen kijken en dan denk ik: ach, het valt wel mee. Je moet soms een uitweg vinden uit de situatie, dat is onze cave.”

Catrin: “Sofie, nog even over wat jij net zei, dat mensen voor anderen gaan denken. Jij zei dat je niet aan je partner wilde vertellen hoe je je voelde, omdat hij dan denkt dat je depressie dan weer terugkomt...”

Sofie: “Ja, dan verpest ik zijn vakantie.”

Catrin: “Ik heb ook onderzoek gedaan naar stellen die een kind verloren hebben. Wat je daar in rouwtherapie ziet, is dat mensen elkaar willen

beschermen voor nog meer pijn. Je ziet dat je partner enorm veel verdriet heeft en je wil hem of haar beschermen, en wat mensen dan doen is zichzelf groot houden: om jou te beschermen ga ik niet vertellen hoe ik me voel. Wat wij als onderzoekers zagen, is dat ondanks de goede intentie dat je de ander wil beschermen, het voor allebei dan juist zwaarder wordt. Dat meedenken met je partner moet je de volgende keer misschien dus anders doen.”

Sofie: “Gewoon zeggen: ‘Ik voel me even slecht.’”

Catrin: “En: het komt wel goed, maak je geen zorgen, ik ga nu even boodschappen doen. Want je partner heeft meer door dan je denkt.”

Sofie: “Ja, dat ben ik ook heel erg gaan zien hoor. We zijn er nog steeds mee aan het werk, maar we vertellen elkaar nu meer. We zijn nu elf jaar samen en ik had niet verwacht dat het delen van gevoelens zo belangrijk was,

misschien wel dom om dat te denken. Je denkt: wij zijn gewoon een heel goed team, dan hoef je ook niet alles de hele tijd te vertellen.

Maar dat moet dus wel eigenlijk.”

Conchita: “Ja, bij relaties werkt het denk ik zo. Blijven praten over dingen, zodat je samen tot een oplossing komt. Als je niet alles zegt, dan ontstaat er een breuk. Dat is waar het op uitdraait bij een echtscheiding. Maar de combinatie van personen is ook van belang.

Soms zit je gewoon in een foute relatie. Catrin, klopt dat?”

Catrin: “Ja. Je hebt natuurlijk altijd twee mensen in een relatie.”

Conchita: “Soms kunnen twee mensen veel beter samenwerken. Is het eigenlijk niet beter dat als je relatie niet goed loopt, je iemand anders probeert te vinden?”

Sofie: “Maar je moet ook niet te snel opgeven, toch?”

Catrin: “Vijftig jaar geleden had je een soort van norm van moral en obligation. Je moest doorzetten, omdat je niet alles voor het kiezen had. Je ging ervoor, dat gold voor werk en ook voor relaties. Niet alles is rozengeur en maneschijn, maar je zette door. En dan was het ook nog zo dat je vijftig jaar geleden in een dorpje woonde en je daar maar twee alternatieven had van leuke jongens in jouw leeftijd...”

Sofie: “Ja, er zaten toen niet zoveel mensen op Tinder.” (Gelach.)

Conchita: “Catrin, ik ben het met je eens dat je zeker moet vechten voor

een relatie. Heel veel mensen gaan scheiden als er maar iets aan de hand is. Het gras lijkt groener aan de overkant, maar dat is niet zo. Elke relatie is werken. Ik vind dat mensen hun best moeten doen, zeker als er kinderen in het spel zijn. Maar ja, soms gaat dat niet. Hoe hard ga je werken en hoe lang kun je het volhouden?”

Catrin: “Onderzoek laat zien dat door spannende en nieuwe dingen doen, bijvoorbeeld tijdens vakanties, mensen weer passie krijgen voor elkaar. Je wordt meer ontspannen en raakt de ander meer aan. Want je leert hem kennen in een andere omgeving. In de literatuur heet dat self expansion, de ander is een deel van jou en door samen nieuwe dingen te doen word je samen groter. Dan ontwikkel je je samen.”

Sofie: “Is er een manier om dat vast te houden? Als je een goede vakantie hebt gehad, dan ben je soms op de terugweg dat gevoel alweer kwijt omdat je zoveel uur in de auto zit.”

Catrin: “Ik denk dat niet. Vooral veel met elkaar praten, dat wordt onderschat. Dat jij je behoeftes kunt

CONCHITA VAN ROOIJ ‘Vroeger was vreemdgaan een reden om te scheiden.

Maar tegenwoordig gaan mensen uit elkaar omdat ze op elkaar zijn uitgekeken, niet genoeg communiceren of omdat hun karakters botsen’

laten merken zonder dat jij je ervoor schaamt. Mannen hebben dan vaak de neiging om dingen te fiksen. Als je zegt: ‘Volgens mij word ik te dik.’ Dan komt hij met een dieet.

Conchita: Volgens mij is een relatie ook afspraken maken. Je kunt een meningsverschil hebben, maar dan spreek je af: oké, dan doen we het deze maand zo, en volgende maand zo. Precies zoals een advocaat.

Gewoon goede afspraken maken.

Soms is een relatie als een zakelijke overeenkomst.”

Catrin: “En die afspraken moet je niet zien als keihard, maar wel dat je je er comfortabel bij voelt.”

Conchita: “Ja, en dat je ook aan bod komt. Want ik vaak zie is dat er eentje meer pijn of angst heeft om verlaten te worden. Het is nooit dat iedereen even verdrietig is, altijd is er een verdrietiger dan de ander. Is dat OPZIJ 2018 NR. 6

45

COVERINTERVIEW

jouw ervaring ook?”

Catrin: “Meestal wel, maar als je ze beiden vraagt dan antwoorden ze dat ze allebei even zwaar lijden.”

Conchita: “Toch zie je er altijd eentje emotioneel er beter van afkomen. Dan heb ik het over de emotionele kant hè. De een zit nog midden in het rouwproces. Een echtscheiding is, ja partir c’est mourir un peu, je loopt de fases zo door. Je ziet gewoon dat de een het heel erg vindt, en dat de ander gewoon verdergaat. Het is altijd scheef, nooit we zijn even blij of even verdrietig.”

Conchita vervolgt: “Wat ik altijd zo bizar vind, is dat als mensen zeggen dat ze zulke goede vrienden zijn

maar toch uit elkaar gaan.”

Catrin: “Dat vind ik bij scheidingen raar ja. Heb je dan alleen een relatie voor de seks?”

Conchita: “Ja precies. Wees blij. We zijn zo goed met elkaar en we houden van elkaar. Dan zeg ik: ‘Maar waarom ga je dan uit elkaar?’ Dan is het antwoord: ‘We zijn als broer en zus.’ Ja kom op zeg. Doe wat spannends, haal een zweep uit de kast, ik zeg maar wat. Wees blij. Want het leven is keihard, wees blij dat je een man hebt thuis die je omarmt en die lief voor je is. Er zijn zoveel vijanden en dan moet je de spanningen opzoeken. Ik snap het niet. Dat vind ik zo bizar.”

Sofie: “Ik herken het wel.”

Catrin: “Heel veel mensen proberen dingen beter te maken, maar als je dat hebt dan geef je aan dat je niet tevreden bent met hoe het op dit moment is. Je kunt dat niet de hele tijd doen.”

Conchita: “Dat houd je niet vol.

Weet je waar ik ook weleens moeite mee heb, op aardige en lieve mensen kun je de grachten dempen. Daar zijn er zoveel van. Die man is heel lief.

Lief? Lief? Dat is heel moeilijk te vinden. Een echt lief persoon is met een loep te vinden.”

En ze schieten alle drie weer in de lach als Sofie opmerkt: “Zo is het.

Laten we de gracht alleen met stomme mensen dempen. Dan zijn we daar vanaf.” O

Catrin Finkenauer (1965) is hoogleraar jeugdstudies aan de Universiteit Utrecht. Ze studeerde psychologie in Giessen, Duitsland, en promoveerde in Leuven op het onderwerp ‘geheimen’. Van liefde en relaties maakte ze haar onderzoeksobject, door tweehonderd pasgetrouwde stellen te volgen in de eerste jaren van hun huwelijk. Van 2001 tot 2016 was ze verbonden als universitair hoofddocent en hoogleraar aan de Vrije Universiteit. Finkenauer werd in Stuttgart geboren en woont al twintig jaar in Amsterdam. Ze is getrouwd met Peter Kerkhof, hoogleraar social media en communicatie aan de VU. Samen hebben ze twee dochters van 16 en 18 jaar.

Sofie van den Enk (1980) studeerde Amerikanistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze liep stage bij Max Westerman in New York en won daarna de eerste prijs op het Camerettenfestival. Van den Enk werkte bij RTV Utrecht als verslaggever, brak door als presentator van het nieuws en werd ontdekt als jakhals bij De Wereld Draait Door. Nadat ze de Philip Bloemendalprijs voor jong presentatietalent won, haalde de KRO haar in 2009 binnen. Van den Enk is dagvoorzitter en presenteert Keuringsdienst van Waarde, Ouders uit de Kast en vanaf deze zomer Me Jane, You Tarzan. In 2014 won ze Wie is de Mol? Ze woont in Utrecht met haar man en twee kinderen van vier en zes jaar.

Conchita van Rooij (1965) studeerde Nederlands recht aan de UvA en is sinds 2004 actief als advocaat, haar kantoor is in Amsterdam Zuid. Ze is gespecialiseerd in personen- en familierecht en hypotheek- en executierecht. Van Rooij is is zeer actief op LinkedIn, Twitter, Instagram en Facebook, want, zo schrijft ze op haar website: “Ik vind het belangrijk om me als advocaat te profileren, en daarnaast een inkijkje te geven in mijn leven. Deze persoonlijke touch ontbreekt vaak in de harde wereld van de advocatuur. Ik ben ook een liefhebber van kunst, wat zeker terug is te zien op social media en in mijn kantoor.” Van Rooij schrijft maandelijks columns voor tijdschrift Mokum Magazine en Gloss, en geeft wekelijks als vaste gast aan tafel juridische tips, bij het lifestyleprogramma Bubbels & Gloss op RTL4. Van Rooij heeft een Spaanse moeder en een Nederlandse vader. Ze heeft een latrelatie.

46

#METOO TIJDLIJN

VS - 2006

De Amerikaanse mensenrechtenactivist Tarana Burke start naar aanleiding van eigen ervaringen met seksueel geweld en ervaringen als jeugdwerker de #MeToo movement, waarmee ze slachtoffers van seksueel geweld helpt en een stem geeft.

HTI, MLI - NOV

Uit onderzoek van de BBC blijkt dat er ernstig seksueel misbruik door VN-soldaten heeft plaatsgevonden tijdens vredesmissies in Haïti en Mali.

2006

2008 2010

MEI - CIV, SSD, HTI

Uit onderzoek van hulporganisatie Save the Children blijkt dat VN-militairen en hulpverleners schuldig zijn aan ernstig seksueel (kinder)misbruik in Ivoorkust, Zuid-Sudan en Haïti.

APR - COD

OKT - VS

VS - APR

Honderden studenten protesteren tegen de manier waarop Amerikaanse universiteiten omgaan met beschuldigingen van verkrachting.

De brief ‘Dear Colleague’ van Obama’s regering zorgt ervoor dat hogescholen en universiteiten meer verantwoordelijkheid dragen voor het eindigen van seksueel geweld op campussen.

OKT - VS

NL - DEC

Uit het eindrapport van de commissieDeetman blijkt dat duizenden kinderen tussen 1945 en 1985 ernstig seksueel zijn misbruikt in de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland.

2011

Tientallen vrouwen komen naar buiten met beschuldigingen van seksueel wangedrag, drogering en seksueel misbruik door comedian Bill Cosby.

2012 2013

NOV - NL

Uit een rapport van de commissie-Samsom over seksueel misbruik in jeugd- en pleegzorg sinds 1945 staat dat overheid, instellingen en pleegzorg tekort zijn geschoten in het beschermen van kinderen tegen seksueel misbruik.

2014

NL - APR

De wet wordt aangepast: vanaf nu kunnen misdrijven waar minstens twaalf jaar gevangenisstraf op staat, zoals verkrachting en ernstig seksueel kindermisbruik, niet meer verjaren.

IND - DEC

In reactie op een groepsverkrachting en daaropvolgende protesten in 2012 treedt in India een wet in werking om vrouwen beter te beschermen tegen seksuele intimidatie en seksueel geweld.

Hulporganisatie Oxfam Novib schrijft in een rapport dat vrouwen in het oosten van de Democratische Republiek Congo, waar verkrachting al decennia een enorm probleem is, steeds vaker slachtoffer zijn van verkrachting, waarbij de dader in meer dan zestig procent van de gevallen militair of lid van een militie is.

Ga verder op pagina 52 OPZIJ 2018 NR. 6

47

DOSSIER #METOO IN NEDERLAND

Een onderonsje #MeToo veranderde in Nederland geruisloos in een onderonsje voor mannen. Naar vrouwen die echt slachtoffer zijn wordt nog steeds onvoldoende geluisterd. Renate van der Zee blikt een jaar later terug op de beweging. “En o ja Freek, wat vind jij er nou van?”

48

DOOR RENATE VAN DER ZEE ILLUSTRATIES LIZE PRINS

DOSSIER #METOO IN NEDERLAND

voor mannen

E

r is iets vreemds met #MeToo gebeurd in Nederland. De angel is uit de beweging gehaald, op een manier die niemand had voorzien.

Het begon met de brief van Jelle Brandt Corstius in Trouw waarin hij schreef dat ook hij een #MeToo-slachtoffer was. Hij noemde geen naam, want hij wilde geen trial by media. Maar dat was vervolgens precies wat er gebeurde met Gijs van Dam. En dat was precies wat twee weken later met Job Gosschalk gebeurde, toen het nieuws naar buiten kwam dat hij tijdens castingsessies seksuele grenzen had overschreden.

Het is interessant om eens terug te blikken op wat toen volgde. Daarbij moeten we niet vergeten dat het bij #MeToo in de kern om bewustwording draait.

Bewustwording van de machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen en het structurele seksuele geweld dat daar uit voortvloeit.

Maar met de zaken Brandt Corstius en Gosschalk nam de discussie in Nederland een onverwachte wending.

Opeens stonden er mannen centraal. En die mannen waren niet het slachtoffer van een eeuwenoud probleem dat voortvloeit uit de machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Nee, zij

waren het slachtoffer van incidenten. Heel onaangename incidenten die niet hadden mogen gebeuren, maar toch: incidenten.

De discussie ging niet meer over de kernvraag: hoe gaan we structureel seksueel geweld en intimidatie van mannen tegen vrouwen in de toekomst voorkomen, maar over de personen die als dader waren aangewezen: Gijs van Dam en Job Gosschalk. Mannen tegen wie jarenlang geen aangifte was gedaan, maar die wel aan de hoogste boom van het medialandschap werden gelyncht.

Wie de praatprogramma’s terugkijkt waarin deze twee kwesties aan de orde kwamen, zal nog iets anders opvallen: de discussie wordt vrijwel uitsluitend door mannen gevoerd. Er komen nauwelijks vrouwen aan het woord.

Het is hallucinant: een beweging van vrouwen die opkwamen voor hun rechten, veranderde in Nederland geruisloos in een onderonsje voor mannen. De discussie was gekaapt. Mannelijke presentatoren bespraken de kwestie met mannelijke slachtoffers, mannelijke journalisten en mannelijke advocaten. Tekenend was wat Matthijs van Nieuwkerk deed nadat hij in DWDD journalist Frank Waals en advocaat Sébas Diekstra uitgebreid aan het woord had gelaten over de Gosschalkkwestie. Hij vroeg vervolgens ook nog even aan Freek de Jonge, die in het publiek zat voor iets totaal anders, wat hij er nou van vond. Hier kwam geen vrouw meer aan te pas – of het moest Dieuwertje Blok zijn, die toevallig die avond tafeldame was.

Terwijl in Nederland mannen de #MeToo-discussie overnamen, gebeurde er in Zweden iets totaal anders.

Een groep actrices begon een massale #MeToo-actie waarbij steeds meer vrouwen, ook uit andere Scandinavische landen, zich aansloten. Deze vrouwen stelden een vlammend manifest tegen seksuele intimidatie en geweld op waarbij zij bewust geen namen noemden. “Omdat als we namen noemen, alle aandacht naar de personen van de specifieke daders gaat. Dat leidt af van waar het werkelijk over gaat,” zo legde actrice Sofia Helin uit. “Wij willen juist dat er aandacht komt voor het structurele probleem van machtsmisbruik van mannen tegenover vrouwen.”

In Nederland gebeurde precies wat Helin en de haren wilden voorkomen: het ging niet meer over het structurele probleem, het ging alleen maar over OPZIJ 2018 NR. 6

49

DOSSIER #METOO IN NEDERLAND

incidenten. En de mannelijke slachtoffers kregen de meeste aandacht in de media. Natuurlijk, zij hadden iets heel vervelends meegemaakt dat niet had mogen gebeuren, maar dat was niet omdat zij tot de sekse behoorden die zich sinds mensenheugenis seksueel geweld en intimidatie heeft moeten laten welgevallen omdat dat er ‘nu eenmaal bij hoort’, ‘je wel tegen een geintje moet kunnen’ of ‘over dat soort dingen niet moet zeuren’.

In het juninummer van HP/De Tijd mochten, jawel, drie mannen terugkijken op de gebeurtenissen rond #MeToo in Nederland. Eén van hen was de advocaat Peter Plasman, die over de beschuldiging aan het adres van zijn cliënt Gijs van Dam opmerkte: “Zodra zo’n beschuldiging in de media komt, is de eerste reactie in de samenleving: dan zal het wel waar zijn, je vertelt dat niet als het niet waar is. De schuld staat al meteen vast, net als de straf.

Namelijk een levenslange beschadiging van je reputatie en carrière, en publiekelijke vernedering.”

Dit is eloquent gesteld, zoals het een topadvocaat betaamt, maar het is niet waar. Jelle Brandt Corstius mocht zich inderdaad verheugen over een ‘je vertelt dat

zou zijn om ‘de machtige mannen waar we seks mee hadden achteraf te beschuldigen van misbruik’. Daniela Hooghiemstra vond dat #MeToo zich zou kenmerken door een ‘humorloos, eendimensionaal puritanisme’.

Wilma de Rek, betoogde dat #MeToo ene taboe alleen inruilde voor het andere. ‘Ik ben misbruikt’ mag wel, maar ‘Waarom deed je je mond niet open?’ bleek deze week streng verboden, stelde zij.

Wat er met Griet Op de Beeck gebeurde na haar optreden in DWDD is een duidelijk antwoord op die laatste vraag.

Vrouwen worden, ook in Nederland, meestal niet geloofd als ze hun mond open doen over seksueel geweld of intimidatie. Er staan altijd mensen op – en opvallend vaak zijn dat oudere, witte mannen – om te roepen dat het niet waar is wat je beweert.

Een fascinerend fenomeen, die oudere witte mannen die vrouwelijke getuigenissen van seksueel geweld van tafel proberen te vegen. Waarom hebben zij er zoveel moeite mee als een vrouw met een verhaal over mannelijk wangedrag de aandacht op zich richt? Zien zij het als een belediging aan het adres van de man en voelen ze zich persoonlijk aangevallen? Of willen ze niet dat een vrouw zoveel ruimte inneemt? Of is het gewoon weer het oeroude mechanisme dat een vrouw die spreekt niet serieus wordt genomen? En hebben vooral oudere, witte mannen moeite met het loslaten van die voor hen zo comfortabele patriarchale traditie?

Dit is wat er gebeurde met #MeToo in Nederland. Naar de mannen werd beter geluisterd dan naar de vrouwen. Zij mochten uiteindelijk het hoogste woord voeren in de

‘Mannelijke presentatoren bespraken de kwestie met mannelijke slachtoffers, mannelijke journalisten en mannelijke advocaten’ niet als het niet waar is’-reactie van het grote publiek. De meeste mensen geloofden hem op zijn woord, hoewel hij geen bewijzen kon aandragen. Maar toen een maand eerder Griet Op de Beeck tijdens een emotioneel interview bij de De Wereld Draait Door vertelde dat zij tussen haar vijfde en haar negende jaar door haar vader seksueel was misbruikt, en daarvoor meer dan honderd secundaire bewijzen kon aandragen, was ongeloof haar deel. Columnisten en commentatoren, voornamelijk oudere, witte mannen, stonden in de rij om hun twijfel uit te spreken over het waarheidsgehalte van haar verhaal.

Terwijl wat zij zei te hebben meegemaakt vele malen ernstiger was dan Brandt Corstius’ relaas.

Ook opvallend aan de #MeToo-discussie in Nederland was dat er snel vrouwen opstonden die zich ervan distantieerden. Aleid Truijens schreef dat het ‘hypocriet’ 50

discussie – of het nu slachtoffers, journalisten, advocaten of talkshowpresentatoren waren. En o ja Freek, wat vind jij er nou van?

In die discussie raakte langzamerhand ook de maat zoek.

Harvey Weinstein werd aangeklaagd omdat hij vrouwen ernstig had geïntimideerd en had verkracht. Job Gosschalk werd weggezet als de Nederlandse Weinstein, maar dat is hij niet. Want uit alle verklaringen bleek duidelijk dat hij niemand had verkracht.

Er was op een gegeven moment nauwelijks meer een grens in de #MeToo-discussie. Er waren vrouwen die zich tijdens onderlinge discussies zelfs opwonden over seksueel getinte sms'jes. En dat waren dezelfde vrouwen die in het debat over seksuele uitbuiting volhielden dat prostitutie een vorm van seksuele bevrijding is.

Dat was misschien wel het meeste teleurstellende in de #MeToo-discussie in Nederland, dat er geen oog was voor

DOSSIER #METOO IN NEDERLAND

een #MeToo-kwestie die zich min of mee onder onze ogen afspeelt: de seksuele uitbuiting van vrouwen in de prostitutie.

Vorig jaar november zei de vooraanstaande Amerikaanse prostitutie-onderzoeker Melissa Farley tijdens haar optreden in De Balie, dat op een steenworp afstand zich de grootste #MeToo-tragedie voltrok die je je kon denken – namelijk op De Wallen. En dat te weinig mensen dat willen inzien.

Nog denken veel Nederlanders dat we het in ons land met

de legalisering van prostitutie prima geregeld hebben, terwijl afgelopen zomer twee rapporten een totaal ander, onthutsend beeld lieten zien van de vaderlandse seksindustrie. De Amsterdamse Rekenkamer berekende dat er in de afgelopen zeven tot acht jaar 120 strafzaken zijn geweest met als slachtoffer vrouwen die op de Wallen in de raamprostitutie zaten. De Rekenkamer verklaarde van dit hoge cijfer te zijn geschrokken en noemde het een ‘serieus probleem’.

Kort daarna kwamen Soa Aids Nederland en belangenvereniging Proud met een gezamenlijk rapport waarvoor meer dan driehonderd vrouwen in de prostitutie waren geïnterviewd en waaruit bleek dat zij bijna allemaal geweld hadden meegemaakt. De cijfers waren schokkend: 93 procent had sociaal-emotioneel geweld meegemaakt, 60 procent fysiek geweld en 78

‘Er staan altijd mensen op – en opvallend vaak zijn dat oudere, witte mannen – om te roepen dat het niet waar is wat je beweert’ procent seksueel geweld. Het meeste geweld bleek van de mannen te komen die van hun diensten gebruikmaakten.

Maar naar deze geluiden is weer niet serieus geluisterd.

Er is geen besef ontstaan dat het hoog tijd is om mannen die seks kopen op hun verantwoordelijkheid te wijzen.

Niemand heeft zich afgevraagd: moeten we dit eigenlijk wel willen, een ‘industrie’ waarbij vaak kwetsbare vrouwen voor geld beschikbaar moeten zijn voor mannen en vervolgens zoveel geweld meemaken? #MeToo is in Nederland door mannen gegijzeld en vervolgens ontkracht door het in het persoonlijke te trekken. We hebben het er ook nauwelijks meer over, behalve misschien gekscherend met dankbaar gebruik van het nieuwe zelfstandige naamwoord: ‘een metootje’.

De vrouwen die de echte slachtoffers zijn, worden nog steeds niet serieus genomen. Want anno 2018 wordt in Nederland nog altijd beter geluisterd wanneer een man zijn mond open doet dan wanneer een vrouw iets zegt.

Hoe ernstig het ook is wat zij te melden heeft. O OPZIJ 2018 NR. 6

51

#METOO TIJDLIJN 21 JAN

Een dag na de inauguratie van Donald Trump protesteren wereldwijd miljoenen mensen tijdens de Women’s March tegen Trump en voor mensenrechten.

VS - AUG

Nieuwsmedium Indianapolis Star schrijft dat uit eigen onderzoek blijkt dat sportbond USA Gymnastics talloze beschuldigingen van seksueel misbruik door verschillende medewerkers, waaronder turnarts Larry Nassar, jaren heeft laten liggen.

VS - 19 APR

Presentator Bill O’Reilly wordt ontslagen door Fox News vanwege beschuldigingen van vrouwelijke collega’s van seksueel wangedrag.

VS - JUN

Steeds meer vrouwen en meisjes beschuldigen turnarts Larry Nassar van seksueel misbruik. De teller staat inmiddels op meer dan honderd.

VS - 7 OKT

The Washington Post publiceert de beruchte video uit 2005 waarin op dit moment presidentskandidaat Donald Trump zegt: “You can do anything. Grab them by the pussy.”

VS - JUL

Activisten Oronike Odeleye en Kenyette Barnes roepen op zanger R. Kelly te boycotten met de hashtag #MuteRKelly vanwege de vele beschuldigingen van seksueel (kinder)misbruik.

OKT

VS - SEP

De hashtag #WhyWomenDontReport, waarmee mensen beschrijven waarom vrouwen geen aangifte doen na seksueel grensoverschrijdend gedrag, is trending op Twitter.

2015

2016

ARG, URY, CHL, MEX - JUN

In Argentinië gaan mensen de straat op om te protesteren tegen gender gerelateerd geweld en al snel volgen protesten in Uruguay, Chili en Mexico.

Trumps secretaris Betsy DeVos herroept een deel van Obama’s ‘Dear Colleague’, waaronder de verlaagde norm van bewijslast van verkrachting op campussen en de onderzoeksperiode van 60 dagen.

2017

5 OKT - VS

The New York Times publiceert een artikel waarin meerdere vrouwen, waaronder actrice Ashley Judd en producer Laura Madden, de bekende filmproducent Harvey Weinstein beschuldigen van seksueel wangedrag. Weinstein biedt in een verklaring zijn excuses aan voor de pijn die hij heeft veroorzaakt, maar gaat niet in op de beschuldigingen. Drie dagen later wordt hij ontslagen als president van zijn bedrijf The Weinstein Company.

10 OKT - VS

Nog dertien vrouwen, waaronder Gwyneth Paltrow en Angelina Jolie, beschuldigen Weinstein van seksueel wangedrag, waarvan drie van verkrachting. En steeds meer mensen spreken op social media hun afkeur uit over Weinstein, waaronder Brie Larson, Lena Dunham, Meryl Streep, Kate Winslet, Seth Rogen, George Clooney, Barack Obama, Benedict Cumberbatch en Leonardo DiCaprio.

12 OKT - VS, VK

De Amerikaanse en Engelse politie starten met onderzoeken naar de beschuldigingen tegen Weinstein.

De lijst slachtoffers van hem wordt steeds langer.

13 OKT - FRA

Journalist Sandra Muller deelt haar ervaring met seksueel overschrijdend gedrag met de hashtag #BalanceTonPorc, verlink je varken.

VS - 13 OKT

Model en activist Cameron Russell plaatst ervaringen van modellen van seksueel wangedrag op Instagram met de hashtag #MyJobShouldNotIncludeAbuse.

52

VS - 15 OKT

Actrice Alyssa Milano tweet: “Als alle vrouwen die seksueel lastiggevallen of misbruikt zijn ‘Me too.’ als status plaatsen, kunnen we mensen misschien een idee geven van de omvang van dit probleem.” Social media stromen vol met berichten en al snel is de hashtag #MeToo een trending topic op Twitter. Ook Facebook stroomt vol, met in de eerste 24 uur na de tweet 12 miljoen #MeToo-berichten.

OKT

#MeToo verspreidt zich als een olievlek en talloze vrouwen en enkele mannen uit allerlei sectoren komen naar buiten met ervaringen van seksueel geweld.

AFG - 18 OKT

Als een van de weinige vrouwen in Afghanistan tweet journaliste Maryam Mehtar over haar #MeToo-ervaringen, waarna ze talloze haatberichten ontvangt.

#METOO TIJDLIJN NL - 7 NOV

Regisseur en schrijver Job Gosschalk legt zijn werkzaamheden neer vanwege beschuldigingen van verschillende acteurs van seksueel wangedrag.

IND - 19 OKT

Bollywood actrices Konkona Sen Sharma en Radhika Apte spreken hun steun uit voor de #MeToo beweging, velen delen hun #MeToo-verhaal.

NL - 8 NOV

NL - 20 OKT

De Vlaamse acteur Jappe Claes, die tot 2014 als docent werkte bij de Theaterschool in Amsterdam, vertrekt bij Het Nationaal Theater na beschuldigingen van seksueel overschrijdend gedrag.

Time magazine publiceert een brief van Alianza Nacional de Campesinas, waarin Latina boerinnen beschrijven hoe seksueel geweld ook in hun industrie voorkomt en ze solidariteit uitspreken voor de #MeToo-beweging. Ook Amerikaanse vrouwen in de staatsveiligheidssector schrijven een open brief, een roep om betere wetgeving rondom seksueel geweld en seksisme in de sector.

VS - 22 OKT

NL - NOV

Jelle Brandt Corstius doet aangifte van verkrachting tegen Gijs van Dam.

NL - 10 NOV

Na de oprichting van het Meldpunt Tantra Misbruik vorige maand komen tientallen meldingen binnen van seksueel misbruik door tantramasseurs.

Ook in het Amerikaans Congres is #MeToo aanwezig. Vrouwelijke senators Heidi Heitkamp, Mazie Hirono, Claire McCaskill en Elizabeth Warren delen hun ervaringen met seksueel wangedrag in een uitzending van NBC’s nieuwsprogramma Meet the Press.

23 OKT - NL

Journalist Jelle Brandt Corstius schrijft in Trouw aan het begin van zijn carrière gedrogeerd en seksueel misbruikt te zijn door een man van wie hij de naam niet noemt.

25 OKT - NL

Regisseur Ruut Weissman wordt beschuldigd van seksueel overschrijdend gedrag. Weissman ontkent.

28 OKT - VK

Minstens veertig politieke figuren, waaronder minister van Buitenlandse Handel Mark Garnier, worden verdacht van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

29 OKT - VS

Acteur Anthony Rapp beschuldigt acteur Kevin Spacey van aanranding in 1986, toen Rapp 14 was en Spacey 26.

30 OKT - NL

Televisieproducent Gijs van Dam vertelt bij televisieprogramma Pauw dat hij de persoon is die door Brandt Corstius wordt beschuldigd van seksueel misbruik. Van Dam ontkent misbruik en zegt dat er sprake was van seks met wederzijdse toestemming. En dag later doet van Dam aangifte tegen Brandt Corstius wegens smaad en laster.

VS - 22 NOV

De Amerikaanse Emily Joy en Hannah Paasch starten de hashtag #Churchtoo om aandacht te vragen voor seksueel misbruik in de kerk.

VS, VK - OKT

De lijst blijft groeien en tientallen vrouwen beschuldigen Weinstein van seksuele intimidatie, seksueel misbruik en verkrachting. Weinstein wordt geschorst door verschillende organisaties zoals het comité van de Oscars, producersvereniging Producers Guild of America, filmprijzenorganisatie BAFTA en de organisatie van de Emmy Awards.

OKT

#MeToo zet The Weinstein Effect in werking: in navolging van Weinstein worden talloze mannen wereldwijd beschuldigd van seksueel wangedrag, waaronder filmproducent Roy Price, fotograaf Terry Richardson, voormalig president George H. W. Bush, acteur Jeremy Piven, acteur Dustin Hoffman en cartoonist Chris Savino. Ook oude verhalen over seksueel wangedrag en verkrachting, zoals de beschuldigingen van Bill Clinton, worden opnieuw bediscussieerd.

NL - 24 NOV

De Nederlandse Beroepsvereniging van Film- en Televisiemakers maakt bekend een vertrouwenspersoon aan te stellen waar misstanden binnen de sector kunnen worden gemeld.

ESP, AUS, SWE, NOR - NOV

De gevolgen van #MeToo strekken zich wereldwijd uit. Zo protesteren duizenden in Spanje tegen geweld tegen vrouwen, loopt in Australië een onderzoek naar honderden beschuldigingen van publieke figuren, ondertekenen duizenden vrouwen uit verschillende industrieën in Zweden petities tegen seksueel geweld, delen duizenden vrouwen in Noorwegen onder verschillende hashtags hun ervaringen met seksueel wangedrag en vraagt hordeloopster Lui LaiYiu in Hong Kong aandacht voor seksueel kindermisbruik.

VS - 6 DEC

Time magazine benoemt de #MeToobeweging ofwel The Silence Breakers tot Person of the Year.

Ga verder op pagina 62 OPZIJ 2018 NR. 6

53

DOSSIER #METOO IN DE VS

DOOR KARLIJN VAN HOUWELINGEN BEELD GETTY IMAGES

Van pornoster In een stripclub op Long Island maakt een pornoster de #MeToobeweging te gelde. Voor twintig dollar mag je ernaar kijken: Stormy Daniels in roodkapjekostuum, en niet veel later, Stormy Daniels zonder roodkapjekostuum. Alleen een miniscule string blijft over.

Ze is de ‘hotste vrouw op Google,’ legt Polo Pacheco uit – daarom heeft hij haar op een doodgewone donderdagavond naar zijn club in de omgeving van New York gehaald.

C

lub Gossip heet-ie, gelegen tussen de groothandel en het grillrestaurant van Melville en voor de gelegenheid halfgevuld met journalisten die hopen Daniels meer informatie te ontlokken over de onenightstand die ze zegt te hebben gehad met Donald Trump, een verhaal dat na een onthulling over zwijggeld niet alleen de Amerikaanse roddelpers, maar ook kwaliteitsmedia als The New York Times bereikte.

Zonder #MeToo had het vermoedelijk nooit zoveel aandacht gekregen, en had Daniels – in het echte leven Stephanie Clifford – hier geen glunderende mannenhoofden tegen haar boezem gedrukt. Ze doet het bijna wekelijks, steeds in een andere Amerikaanse nachtclub. De Make America Horny Again-tour heeft ze de publiciteitreis door het land gedoopt. Ze doet een dansje, trekt haar kleren uit en poseert af en toe voor foto’s met fans dan wel haters van de man die haar beroemd maakte. Haar optredens zijn zo gewild, dat Club Gossip moeite had haar te boeken, volgens manager Pacheco. Hoeveel hij voor haar komst betaalde wil hij niet zeggen.

Daniels vindt dat haar verhaal niet in de #MeToobeweging past. De seks gebeurde geheel met wederzijdse instemming. “Ik was geen slachtoffer, ik heb nooit gezegd dat ik een slachtoffer was. Proberen mij te gebruiken om de agenda van iemand anders vooruit te helpen, dat beschadigt mensen die echte slachtoffers zijn,” zei ze in een veelbesproken interview met CBS. Maar ook zij werd door een man met macht onder druk gezet om haar mond te houden: ze kreeg 130.000 dollar, een bedrag dat ze zegt te hebben geaccepteerd na een fysieke bedreiging. De advocaten van Trump advocaten

54

beloofden later openlijk haar financieel kapot te maken.

Haar pogingen onder de deal uit te komen, zodat ze zich kan verdedigen tegen het team van de president dat haar wegzet als leugenaar en geldbeluste sloerie, maakten haar ongewild toch een icoon van vrouwen die zelf over hun lijf en hun mening willen beslissen.

Het is tekenend: in geen land maakte #MeToo zoveel los als in de VS, waar de hashtag vandaan komt. Zelfs een pornoster die er niets mee te maken wil hebben, wordt half opgeslokt door de spontane onlinecampagne tegen seksueel misbruik en tot ‘feministische heldin’ van de beweging verklaard.

Vox.com telde tussen april 2017 en juli 2018 maar liefst 219 beschuldigingen aan het adres van prominente, machtige mannen – en een enkele vrouw – in de Amerikaanse media, de entertainmentwereld, het bedrijfsleven en de politiek. Velen raakten hun baan kwijt. Soms vanwege bloedserieuze verdenkingen van grove misdaden, zoals in het geval van filmproducent Harvey Weinstein, maar soms ook om anonieme, vage, weinige specifieke beschuldigingen. Senator Al Franken gaf onder druk van de Democratische Partij zijn zetel op terwijl nog geen onderzoek was afgerond naar beschuldigingen van het betasten van vrouwen in zijn vorige leven als cabaretier. Journalist Ryan Lizza moest vertrekken bij The New Yorker om iets dat zonder toelichting ‘ongepast seksueel gedrag’ werd genoemd, maar voor CNN later niet genoeg reden was om Lizza van het scherm te houden. Hij mocht terugkomen. #MeToo ging in de VS ver. Zo ver dat zelfs overtuigde voorvechters van vrouwenrechten er soms moeite mee hadden. Schrijver Daphne Merkin stelde in The New York Times, de krant die met de openbaring van het Weinstein-

DOSSIER #METOO IN DE VS

tot politiek icoon

OPZIJ 2018 NR. 6

55

DOSSIER #METOO IN DE VS

schandaal een grote rol speelde in de opkomst van #MeToo, dat zij en andere feministen genoeg hebben van de ‘reflexieve en ongenuanceerde woede die van een bonafide beweging voor morele verantwoording een serie willekeurige en soms onbewezen beschuldigingen maakte’.

De hausse aan ontslagen leidt tot een voorzichtige verschuiving op hoge posities. In verschillende gevallen neemt een vrouw de plaats in van de gevallen man. Zo werd in de Amerikaanse Senaat Tina Smith geïnstalleerd als tijdelijke opvolger van Al Franken namens Minnesota.

Hoda Kotb is de nieuwe presentator van de Today Show, icoon van de Amerikaanse ochtend-tv dat nu voor het eerst door een geheel vrouwelijk team wordt gepresenteerd.

Kotb vervangt Matt Lauer, die in november vorig jaar werd ontslagen, onder meer vanwege een aantijging van misbruik door een collega.

En #MeToo had nog hardere consequenties. Harvey Weinstein verscheen geboeid op alle journaals; zeker 160 slachtoffers van gymnastiekarts Larry Nassar kregen de ruimte om hun verhaal te doen in de rechtszaal en zagen hem tot een leven in de cel veroordeeld worden. Vóór #MeToo mislukte een proces tegen Bill Cosby omdat de jury het na zes dagen overleg niet eens kon worden over beschuldigingen van seksueel misbruik – ná alle discussie over seksueel misbruik door machtige mannen werd hij in een nieuwe rechtszaak binnen twee dagen veroordeeld.

“Zonder #MeToo denk ik niet dat de maatschappij zo enorm zou opschuiven naar het geloven van vrouwen,” zei een van de beschuldigers van Cosby, Lili Bernard, tegen CNN. “Dit vonnis toont dat het rechtssysteem eindelijk aansluit bij de moderne cultuur, dat de stemmen van vrouwen geloofd worden.”

Zelfs Bill Clinton, lang een geliefd gezicht van progressief Amerika, is in een ander licht komen te staan. Sinds 2001, het jaar dat hij aftrad, is zijn populariteit niet zo laag geweest, met meer Amerikanen die negatief over hem denken dan positief. De dalende trend is ongebruikelijk: presidenten worden vaak populairder naarmate ze langer met pensioen zijn. Maar in het #MeToo-debat is er nieuwe aandacht voor beschuldigingen van verkrachting en zijn affaire met stagiair Moncia Lewinksy. Destijds, in 1998, was niet Clinton, maar Lewinksy degene die door het slijk gehaald werd.

Maar bij nader inzien, schreef de linkse blogger Matthew Yglesias, ging het om een ‘spraakmakend voorbeeld van een wijdverbreid sociaal probleem: misbruik van macht in de werkomgeving voor seksueel gewin’. Clinton had moeten aftreden, zei partijgenoot en senator Kirsten Gillibrand, potentieel presidentskandidaat in 2020.

Lewinksy verdient excuses, stelde David Rothkopf, oudhoofdredacteur van Foreign Policy, die in de jaren negentig voor Clinton werkte.

#MeToo drong in Amerika door tot alle sectoren: topmannen van Nike stapten op vanwege de uitkomsten van een enquête over seksuele intimidatie en genderdiscriminatie; cheerleaders uit het American football kregen steun voor een rechtszaak waarin ze draconische gedragsregels die niet voor mannelijke spelers gelden aankaarten. Ze worden bovendien in situaties gebracht, zegt hun advocaat Sara Blackwell, 'waarin ze verkracht of serieus misbruikt kunnen worden.' Cheerleaders vertelden over wedstrijddagen en evenementen waarbij ze menigtes tamelijk dronken mannen in worden gestuurd en steeds opnieuw seksueel getinte intimiderende opmerkingen horen of ongewenste handen op hun lijf voelen.

Er kwam een tweede fase, afgetrapt door honderden vrouwen uit de filmindustrie, die bij de uitreiking van de Golden Globes in het zwart gekleed aandacht vroegen voor inspanningen om daders voor de rechter te krijgen.

Onder aanvoering van onder andere Eva Longoria en Reese Witherspoon is een fonds opgericht om gerechtskosten te betalen voor vrouwen die te maken krijgen met seksueel misbruik op de werkvloer. Hun initiatief, Time’s Up genaamd, richt zich nadrukkelijk ook op sectoren waarin werknemers weinig steun een aandacht krijgen, zoals de horeca of de hotelbranche.

Time’s Up ambieert wetgeving te introduceren die bedrijven aanspoort meer te doen aan seksueel wangedrag op de werkvloer. De invloedrijkste vrouwen van de VS zeggen zich er hard voor te gaan maken. Het fonds staat onder leiding van Tina Tchen, de voormalige stafchef van Michelle Obama.

Er is al wat vooruitgang geboekt: in diverse staten is wetgeving voorgesteld om geheimhoudingsovereenkomsten en gedwongen arbitrageclausules nietig te

‘Proberen mij te gebruiken om de agenda van iemand anders vooruit te helpen, dat beschadigt mensen die echte slachtoffers zijn’

56

verklaring in het geval van seksuele intimidatie of discriminatie. Zulke afspraken tussen werkgevers en werknemers zijn gebruikelijk in de VS, en maken het moeilijk om juridische stappen te ondernemen.

Het debat gaat inmiddels over alweer een volgende stap: wat als daders een comeback willen maken? Moet dat kunnen? Talkshow-host Charlie Rose probeert het, door middel van een tv-show over mannen die zoals hij beschuldigd zijn van seksuele intimidatie (in het geval van Rose door acht vrouwen – hij ontkent). Fox Newspresentator Bill O’Reilly – die aantijgingen ook ontkent zou in gesprek zijn over een nieuw programma. Topkok

DOSSIER #METOO IN DE VS

Mario Batali bood verontschuldigingen aan na getuigenissen over betasting en wil nu een nieuw bedrijf starten.

Eén beschuldigde man bleef in de #MeToo-storm zonder problemen overeind: Donald Trump. Hij is nota bene degene die de beweging vleugels gaf: de verkiezing van een president die door zeventien vrouwen beschuldigd is van seksueel wangedrag, wakkerde woede en aandacht voor het probleem aan.

Zijn Witte Huis is compleet blind voor de betekenis van

‘Zonder #MeToo denk ik niet dat de maatschappij zo enorm zou opschuiven naar het geloven van vrouwen’ #MeToo. Trump maakte er grapjes over, verdedigde stafsecretaris Rob Porter die twee ex-vrouwen had mishandeld, bleef achter Senaatskandidaat Roy Moore staan ondanks geloofwaardige verhalen over een seksuele voorliefde voor tienermeisjes en nam in de zomer zonder blikken of blozen Bill Shine aan als communicatiedirecteur. Shine stapte op bij Fox News omdat hij de ongewenste seksuele avances toegedekt zou hebben van zenderbaas Roger Ailes van Fox News.

Zo is er toch ook veel hetzelfde gebleven, waarschuwt Juliet Williams, hoogleraar in genderstudies die aan de universiteit van Californië seksuele schandalen in de politiek bestudeert. “De krankzinnige realiteit is dat we vandaag de dag na Bill Clinton opnieuw een president hebben die beschuldigd is van het ongewenst betasten van vrouwen, die zelfs trots is op dat gedrag. Tot het moment dat de vrouwen die Trump beschuldigen gehoord worden zoals ze verdienen, moeten we concluderen dat de krachten van seksisme springlevend zijn.”

Daniels is niet van plan zich daarbij neer te leggen. Ze heeft zich vastgebeten in rechtszaken tegen Trump en zijn entourage, en is dankzij haar Trumpiaanse methodes een ware plaaggeest voor de president geworden. Stormy schaamt zich nergens voor, net als Trump, en is daarmee een lastige opponent. Voor slut- of bodyshaming, een favoriete tactiek van Trump en zijn advocaat Rudy Giuliani, is ze niet gevoelig. Toen een Twitter-criticus haar duidelijk maakte dat ‘domme hoeren naar de hel gaan’, zei Stormy Daniels: “Blij dat ik een slimme ben.”

In juli werd ze gearresteerd omdat ze met aanrakingen lokale regels voor nachtclubs in Ohio zou hebben overtreden. Haar advocaat Michael Avenatti sloeg terug, en verklaarde op tv dat het allemaal politiek gemotiveerd

was. De aanklacht werd niet veel later ingetrokken.

Eerder dit jaar deed de FBI een inval bij Trumps advocaat en fixer Michael Cohen, onder meer op zoek naar informatie over de omstreden betaling aan de pornoactrice, die een overtreding van de kieswet kan zijn.

Naast Stormy Daniels kreeg Playboymodel Karen McDougal met medeweten van Trump een flinke som (150.000 dollar) om haar mond te houden over een affaire, en volgens hun beider advocaat Michael Avenatti zijn nog drie vrouwen betaald om te zwijgen.

De federale recherche legde onder meer beslag op communicatie tussen Cohen en Trump over de deals.

Daniels zorgt daarbij aanhoudend voor onthullingen en mediamomenten. Haar gang naar de rechter is risicovol voor de president die er een handje van heeft de waarheid om te buigen: voorganger Bill Clinton werd bijna afgezet nadat hij onder ede had gelogen over een affaire. Niet speciaal aanklager Robert Mueller, maar een pornoster zou zo wel eens Trumps ondergang kunnen worden, kopte The Washington Post al eens met enig gevoel voor drama boven een column van Richard Cohen.

Stephanie Clifford eigent zich die politieke rol graag toe.

Ze plaatste op haar Instagram-account trots een artikel uit Rolling Stone dat haar uitriep tot ‘de held die Amerika nodig heeft’, en vestigde de aandacht op nieuws uit West Hollywood. Daar is 23 mei uitgeroepen tot Stormy Daniels Day, ter ere van haar ‘leiderschap in de verzetsbeweging’.

Tijdens de crisis rond immigranten-kinderen die bij de Mexicaans-Amerikaanse grens van hun ouders werden gescheiden, kondigde Daniels aan dat ze naar het grensgebied zou gaan – wat ze voor zover bekend overigens nooit deed. In een interview met de Chicago Tribune vroeg ze de journalist of ze zich kandidaat zou moeten stellen voor het presidentschap. “Het beangstigende,” zei ze erbij, “is dat ik zomaar kan winnen.”

Kiezers worden dankzij Stormy Daniels keer op keer herinnerd aan de uiterst twijfelachtige seksuele moraal en de leugens van de president. Maar Amerikanen zijn immuun geworden voor de vuile was van Donald Trump.

Hij heeft toch al nooit gepretendeerd een moreel voorbeeld voor de puriteinse Amerikaanse natie te zijn, in het dagelijkse Witte Huis-tumult komen de zeventien vrouwen en het monddood maken van minnaressen niet meer bovendrijven.

Trumpaanhangers bevalt de Stormy-saga zelfs wel. In Club Gossip twijfelt niemand eraan dat zij de waarheid spreekt, ondanks de ontkenningen die op dat moment uit het Witte Huis komen, en niemand vindt het een probleem. Gary DeLadate: “Normaal pretenderen politici dat ze beter zijn dan anderen en zulke dingen niet doen, maar hij is gelukkig geen normale politicus.” Zijn vriend Jay Bennet: “Ik hóóp dat het echt gebeurd is – voor hem.” Ondernemer Andy Randazzo wordt afgeleid door een danseres die vanaf het podium haar billen in zijn gezicht schudt en schuift een dollarbiljet tussen haar dij en een streepje ondergoed, om dan vast te stellen: “Er zijn belangrijkere dingen dan wie de president neukt.” O OPZIJ 2018 NR. 6

57

DOSSIER #METOO IN DE POPMUZIEK

#METOO in Kesha

Het afgelopen jaar raasde #MeToo als een vuurzee door Hollywood. In de popmuziek lijkt de beweging tot dusver echter beduidend minder impact te hebben. Hoe kan dat?

‘De cultuur van seks, drugs en rock & roll zorgt ervoor dat het makkelijker is om claims over misbruik weg te wuiven. Als een vrouw die zich schaars kleedt in haar video's zegt dat ze misbruikt is, neemt het publiek zo'n aanklacht helaas minder serieus.’

58

DOOR SASKIA BOSCH

DOSSIER #METOO IN DE POPMUZIEK

de popmuziek

“I

k werk al twintig jaar in de muziekbusiness, maar ik heb niet veel gehoord over misbruik van vrouwelijke collega’s en artiesten.

Niemand is naar mij toe gekomen om te vertellen dat ze met iemand naar bed moesten om een job te krijgen. Ik heb er zelfs meer discussies over gehad met vrienden van buiten de muziekindustrie dan met mensen uit de muziekwereld.”

De Duitse Julia Gudzent werkt als programmeur van grote festivals als Melt!, Lollapalooza Berlijn en Splash! en verbaast zich erover dat #MeToo tot dusver zo weinig teweeg heeft gebracht in de muzieksector.

Het wil volgens Gudzent echter niet zeggen dat er in de popmuziek geen sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag ten opzichte van vrouwen. “Ik denk dat er wel degelijk veel misbruik plaatsvindt in de muziekindustrie. Ik heb er zelf ook mee te maken gehad. Ik was bijvoorbeeld eens aan het werk, toen een tourmanager me opeens probeerde te zoenen.”

Toch is het aantal vooraanstaande muzikantes dat tot dusver naar buiten is getreden met verhalen over ongewenste seksuele avances beperkt gebleven. Zangeres Sheryl Crow liet op Twitter weten dat een manager haar tijdens haar eerste tournee als achtergrondzangeres lastig viel. “Toen ik naar een advocaat ging, zei hij tegen me dat ik me moest vermannen want deze man zou veel voor me kunnen doen.” Ook de IJslandse zangeres Björk kwam na lang aarzelen naar buiten met haar ervaringen met seksuele intimidatie, zij het dat zij niet in de muziekstudio maar op de filmset van de film Dancer In The Dark werd lastiggevallen door de Deense regisseur Lars von Trier. Op haar Facebook-pagina somt ze zes incidenten van seksuele intimidatie op. Zo vertelt ze dat Von Trier een keer dreigde om van zijn balkon naar Björks kamer te klimmen, zodat ze naar de kamer van een vriend moest vluchten.

Bovendien probeerde hij haar stil te houden door verhalen in de pers te brengen over hoe moeilijk ze was om mee samen te werken. “Dat sluit perfect aan bij de methodes van Harvey Weinstein,” concludeert Björk.

De meeste aandacht in de #MeToo-discussie in de popmuziek trok het optreden van Kesha tijdens de Grammy's dit jaar. Nadat ze naar buiten had gebracht dat ze door haar producer Dr. Luke seksueel zou zijn misbruikt, kreeg de Amerikaanse veel bijval van collegazangeressen. Zo lieten Miley Cyrus, Lady Gaga, Ariana Grande en Lily Allen via social media weten Kesha te steunen. Ook tijdens de Grammy's werd de zangeres OPZIJ 2018 NR. 6

59

DOSSIER #METOO IN DE POPMUZIEK

bijgestaan door haar collega's. Omgeven door bekende sterren als Cyndi Lauper en Camila Cabello bracht Kesha een emotionele vertolking van Praying. Het nummer ("Je liet me door een hel gaan, Ik moest leren voor mezelf te vechten") was een onmiskenbare aanklacht aan het adres van Dr. Luke en werd door de Amerikaanse pers uitgeroepen als het meest indrukwekkende optreden van de avond.

Dr. Luke is niet de enige die met beschuldigingen van seksueel wangedrag te maken heeft gekregen. Zo stellen twee vrouwen dat dj The Gaslamp Killer hen in 2013 heeft gedrogeerd en misbruikt. Ook de bandleden van de Britse

terechtstaan op beschuldiging van seksueel misbruik en verkrachting. Ook in de klassieke muziek heeft #MeToo voet aan de grond gekregen nadat meerdere vrouwen Daniele Gatti, de chefdirigent van het Concertgebouworkest, van seksueel wangedrag beschuldigden. De dirigent werd daarop door het Koninklijk Concertgebouworkest met onmiddellijke ingang ontslagen.

Waarom is de invloed van #MeToo in de popmuziek tot op heden minder groot? Alan Williams, coördinator van het muziekbusiness-programma aan de universiteit van Massachusetts, zegt ervan uit te gaan dat misbruik op alle gebieden van de entertainment-business voorkomt en dus ook in de muziekindustrie.

Dat relatief weinig vrouwelijke artiesten hun verhalen hebben gedeeld, kan volgens hem ermee te maken hebben dat er tegenwoordig niet veel artiesten zijn die een langlopende carrière hebben. “Daardoor heeft een vrouwelijke artiest tegen de tijd dat ze de kans heeft om te laten weten dat ze misbruikt is, geen platform meer en wordt ze niet gehoord.

Alleen als een Beyoncé of Taylor Swift zo’n verhaal naar buiten zou brengen, zou het net zoveel aandacht krijgen als de Harvey Weinstein-zaak.”

Daarnaast kan een deel van de verklaring er volgens de Amerikaan ook in liggen dat de muziekindustrie een lange traditie kent in het exploiteren van muzikanten.

“In de muziekwereld gaat het vaak om kleine compromissen die vrouwen moeten sluiten. Een artieste moet bijvoorbeeld een nummer zingen dat ze eigenlijk niet wil zingen of meer make-up opdoen dan ze zou willen. En vrouwen worden continu gevraagd hun seksualiteit te verkopen. Dat idee zit zo ingesleten in de cultuur en artiesten groeien er zo mee op, dat ze tegen de tijd dat ze volwassen zijn ze het niet eens meer herkennen als uitbuiting. Dat maakt het moeilijker om te voelen wanneer een lijn wordt overschreden. In de muziekindustrie is er geen lijn.”

Williams vervolgt: “Iemand als Madonna heeft altijd geponeerd dat zij de baas is over haar eigen seksualiteit en de manier waarop ze zichzelf neerzet. Maar dat deed ze toen ze al een machtige figuur was in de industrie. Het probleem is dat jonge vrouwen die de volgende Madonna willen worden, die macht vaak niet hebben. Denk maar aan iemand als Britney Spears. Ze heeft Madonna altijd genoemd als haar rolmodel, maar had ze wel dezelfde macht? Haar zeer publieke ineenstorting (Spears liet zich diverse malen opnemen in een verslavingskliniek en was in 2007 zo in de war dat ze haar haar afschoor -SB.) liet zien dat er iets heel onprettigs aan de gang was in haar carrière.”

Daarnaast stelt Williams dat de popmuziek sinds jaar en dag een cultuur kent waarin wordt aangenomen dat seksuele avances er ‘gewoon’ bijhoren. “De cultuur van seks, drugs en rock & roll zorgt ervoor dat het makkelijker is om claims over misbruik weg te wuiven.

‘Alleen als een Beyoncé of Taylor Swift zo'n verhaal naar buiten zou brengen, zou het net zoveel aandacht krijgen als de Harvey Weinstein-zaak’ rockband Nothing But Thieves zouden zich ongepast hebben gedragen ten opzichte van vrouwelijke fans.

De bekendste muzikant die momenteel onder vuur ligt is rapper R. Kelly. Eind vorig jaar beschuldigde Jerhonda Pace hem ervan haar op zestienjarige leeftijd te hebben opgeleid tot seksslaaf. Het was niet de eerste keer dat de rapper in verband werd gebracht met seksueel misbruik.

Verhalen over seksueel wangedrag van de Amerikaan gaan al sinds de jaren negentig rond, zonder dat het zijn carrière schaadde. De Amerikaanse krant The Washington Post stelt in een achtergrondverhaal over R. Kelly zelfs dat muziekbobo’s de verhalen bewust naast zich neerlegden, om de successen van de rapper niet in gevaar te brengen.

R. Kelly ontkent alle aantijgingen. Hij bracht onlangs het nummer I Admit (Ik Geef Toe) uit, waarin hij toegeeft fouten te hebben gemaakt en zegt berouw te hebben van zijn zonden. Tegelijkertijd stelt hij zich in de song meer op als slachtoffer dan als dader door uitgebreid stil te staan bij zijn eigen moeilijke jeugd en bij het feit dat hij zelf als kind is misbruikt. Maar de aantijging dat hij met minderjarige vrouwen naar bed is geweest blijft R. Kelly in het nummer ontkennen: “Ik geef toe dat ik alle dames neuk. Oudere en jonge dames. Maar vertel me hoe je dat pedofilie kunt noemen, want dat is idioot”. En aan het eind van I Admit verklaart hij maar voor één ding bang te zijn: schuldig bevonden te worden terwijl hij onschuldig is.

Hoe gruwelijk de verhalen ook zijn die naar buiten zijn gekomen ook zijn, toch heeft de #MeToo-beweging nog niet zo’n impact gehad in de popmuziek als in de andere sectoren van de entertainment-industrie. In de filmwereld hebben talloze beroemde actrices hun ervaringen gedeeld en moet producent Harvey Weinstein 60

Cyndi Lauper Björk

past niet bij hun publieke imago om verkracht te zijn. Als ze zo’n verhaal toch naar buiten brengen, wordt hun imago meer beschadigd dan dat van de man in kwestie.” Daarnaast denkt Gudzent ook dat vrouwen zich niet uitspreken omdat ze bang zijn, dat ze dan niet meer geboekt worden voor liveoptredens. “Een popfestival wordt geacht een gelukkige wereld te zijn, waarin je kunt ontsnappen aan je leven van alledag. Artiestes vragen zich af of ze een onderwerp als #MeToo in die wereld willen introduceren.”

Hoewel hij van mening is dat seksueel misbruik ook in de popmuziek voorkomt, stelt Williams toch dat de druk op actrices om machtige mannen in de industrie te plezieren groter is dan de druk op muzikantes. Want voor een actrice kan een rol in een grote film volgens hem het verschil maken tussen een geslaagde start van je carrière of een plaats in het vergeetboek. “In de filmindustrie zijn de financiële risico’s groter en daardoor hebben actrices meer het gevoel dat ze dingen moeten doen waarbij ze zich niet prettig voelen, teneinde het te maken. Als muzikante ben je echter minder aangewezen op één producer of studiobaas. Je kunt ook gaan touren of wellicht ben je een goede songschrijver en kun je zo je geld verdienen.”

Julia Gudzent ziet dat anders. “Als je wilt doorbreken, is het heel belangrijk om goede contacten te hebben. Er zijn bijvoorbeeld maar zo’n vier of vijf songschrijvers die de hele grote hits schrijven, dus je moet de juiste contacten hebben als je beroemd wilt worden. Als je Katy Perry bent, kun je kiezen met wie je wilt werken. Maar voor een beginnende artieste is het niet makkelijk om de juiste contacten te krijgen. Dus muzikantes ervaren wel degelijk dezelfde druk als actrices.”

Hoewel #MeToo in de popmuziek tot nu nog nauwelijks de koppen van grote sterren of platenbonzen heeft laten rollen, verwacht zowel Williams als Gudzent toch dat de beweging de muziekindustrie zal gaan veranderen. Williams: “Ik zie nu al dat veel jonge mannen op social media hun verbijstering uitspreken over de verhalen die naar buiten komen en ik denk dat veel mannen zijn gaan nadenken over de vraag hoe hun gedrag heeft bijgedragen aan een cultuur waarin misbruik mogelijk is.”

Gudzent is nog positiever. "#MeToo heeft op hele samenleving enorme impact en zal ook de muziekindustrie veranderen.” Lachend: “De mensen die vrouwen niet als gelijkwaardig zien gaan met pensioen! Daarnaast worden mannen anders opgevoed, want hun moeders zijn feministen of ze zich nu zo noemen of niet. Ik denk dat het de komende twintig jaar veel beter wordt.

Ik heb zelfs jonge werkneemsters die het begrip seksisme niet eens meer begrijpen.” O

Fiona Apple

Als een vrouw die zich schaars kleedt in haar video’s zegt dat ze misbruikt is, neemt het publiek zo’n aanklacht helaas minder serieus.”

Williams denkt dat er met name in het verleden veel ‘verschrikkelijke voorbeelden’ van misbruik en geweld tegen vrouwen zijn geweest maar dat die nooit naar buiten zijn gekomen omdat bijvoorbeeld in de jaren zestig en zeventig heel anders tegen dergelijke verhalen werd aangekeken. Hij verwijst naar Ike Turner die zijn toenmalige partner Tina Turner regelmatig mishandelde. En naar muziekproducer Phil Spector die zijn vrouw en zangeres Ronnie Spector jaren gevangen hield in hun huis. “De lelijkheid achter die verhalen suggereert dat er altijd al wijdverspreide exploitatie en seksueel misbruik in de muziekindustrie is geweest.” Als recenter voorbeeld van exploitatie van vrouwen in de muziekbusiness noemt hij de zangeres Fiona Apple.

“Ze nam voor het nummer Criminal een clip op met beelden die je als licht pornografisch zou kunnen betitelen. Toen ze zich achteraf van de clip distantieerde en zei ze dat ze onder druk was gezet om hem op te nemen, kreeg ze te horen: ‘Waarom heb je het dan toch gedaan?’”

Ook Julia Gudzent signaleert dat doordat vrouwen in de muziek constant wordt gevraagd hun seksualiteit in te zetten, hun verhalen niet de aandacht krijgen die ze verdienen. “Voor vrouwen in de muziekindustrie is het moeilijker serieus te worden genomen als ze met verhalen over misbruik naar buiten treden, omdat ze toch al worden verkocht als makkelijke vrouwen. Toen actrice Selma Hayek haar ervaringen deelde, stond ze al bekend als een sterke vrouw. Maar Kesha’s verhaal over misbruik wordt veel minder serieus genomen. Want ze is een popster en draagt altijd sletterige kleren.”

Wat volgens Gudzent ook meespeelt is dat vrouwelijke popartiesten worden geacht het imago van de vrolijke popster uit te dragen. “Het

Sheryl Crow

DOSSIER #METOO IN DE POPMUZIEK

OPZIJ 2018 NR. 6

61

#METOO TIJDLIJN FEB

VS DEC

Steeds meer politieke figuren worden beschuldigd in het kader van #MeToo. Naast president Donald Trump en senator Al Franken, die aftrad wegens meerdere beschuldigingen van seksueel wangedrag, worden ook zeven leden van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden en tientallen staatspolitici beschuldigd van seksueel wangedrag. In het Verenigd Koninkrijk moet staatssecretaris Damian Green opstappen vanwege seksueel wangedrag.

12 DEC - NL

Sportbond NOC*NSF publiceert een rapport waaruit blijkt dat seksuele intimidatie en misbruik vaak voorkomen in de sportwereld en dat er meer moet worden gedaan om seksueel wangedrag tegen te gaan.

2017

Time’s Up heeft twintig miljoen dollar en tweehonderd vrijwillige advocaten bij elkaar voor de juridische verdediging van slachtoffers van seksueel geweld met lage inkomens.

SAU - 6 FEB

De Pakistaanse Sabica Khan deelt op Facebook haar ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag tijdens de hadj, de jaarlijkse pelgrimstocht naar Mekka.

VS - 6 FEB

Journalist Mona Eltahawy deelt in een reactie op Khan op Twitter haar ervaring met seksueel geweld tijdens de hadj en spoort andere moslims aan gelijke ervaringen te delen met de hashtag #MosqueMeToo.

FEB

Na het nieuws dat medewerkers van humanitaire organisatie Oxfam zich na de aardbevingen op Haïti schuldig hebben gemaakt aan het organiseren van seksfeesten met prostituees, komen verhalen over seksueel wangedrag aan het licht bij hulporganisaties Plan International, Artsen zonder Grenzen, Save the Children en het Internationale Rode Kruis.

2018

17 DEC

#MeToo bereikt ook de kunstwereld. Er wordt over verschillende kunstwerken gediscussieerd wegens vermeende problematische seksuele connotaties, er worden petities gestart om schilderijen uit musea te krijgen en kunstcritici en curators laten volop van zich horen.

1 JAN

Meer dan duizend vrouwen in de entertainmentindustrie starten Time’s Up, een beweging tegen seksueel geweld.

CHN - 1 JAN

Voormalig student Luo Qianqian beschuldigt professor Chen Xiaowu van seksueel grensoverschrijdend gedrag met de hashtag #WoYeShi, de Chinese vertaling van #MeToo. Ze moedigt anderen aan hetzelfde te doen maar krijgt lange tijd weinig navolging, mede dankzij strenge (online) wetten in China.

NL - 4 JAN

VS - 19 FEB

The Weinstein Company vraagt faillissement aan en heft alle geheimhoudingsovereenkomsten van werknemers op.

VS - 8 JAN

VS - 3 MRT

CAN - 15 JAN

Canadese vrouwen lanceren de hashtag #EtMaintenant, ‘en nu?’, om aandacht te vragen voor de vervolgstappen die nodig zijn seksueel wangedrag tegen te gaan.

62

Na vier maanden onderzoek klaagt Eric Schneiderman, de procureur-generaal van de staat New York, Harvey Weinstein, zijn broer Bob Weinstein en hun filmbedrijf The Weinstein Company aan vanwege beschuldigingen van serieuze schendingen van burgerrechten, mensenrechten en staatswetten.

D66 wil dat er een intern onderzoek komt naar seksuele intimidatie bij de Eerste en Tweede Kamer en alle ministeries.

Vrouwen in het leger protesteren buiten het Pentagon om aandacht te vragen voor seksueel geweld in het leger.

Ga verder op pagina 70

VS - 11 FEB

Een groep mannelijke acteurs, producenten en activisten spreekt in een open brief respect en steun uit voor de #MeToo-beweging. De brief noemt de hashtag #AskMoreOfHim, om aan te duiden dat mannen meer moeten doen tegen seksisme.

COLUMN ETCHICA VOORN Etchica Voorn (1963) is ondernemer, auteur en blogger. Ze won in juni de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont met haar man en zoon in Amsterdam.

KARRETJES

M

ijn hart bonkte als een gek, mijn bloed raasde door mijn aderen, het leek alsof ik van de grond werd getild, luttele seconden gewichtloos, een intens gelukkig moment. Het gejuich, het applaus, de armen van zoonlief en mijn man, tranen, felicitaties en dikke zoenen. Het leek alsof iedereen in de mooie strakke IJ-lounge van filmmuseum Eye betoverd was. Het oranje avondlicht ketste van het water de zaal in en deed er een schep magie bovenop. Mind you, ik won niet zomaar een literatuurprijs, maar de literatuurprijs van hét blad dat in mijn jeugd vaste prik was op het leesmenu van mijn moeder en haar Dolle Minavriendinnen.

In een pre-interview dat ik had met Marianne Verhoeven, bleek eerlijk gezegd dat ik me niet expliciet met vrouwenzaken bezighoud. In tegenstelling tot mijn betrokkenheid bij Suriname. In het land van mijn vader was mijn tante, Siegmien Staphorst, jarenlang voorzitter en boegbeeld van de Nationale Vrouwenbeweging. Deze organisatie ploegt nog steeds dagelijks door dikke hete tropische modder in het binnenland om vrouwen economisch en persoonlijk sterker en onafhankelijk te maken. Dan kun je zeggen dat je lééft voor de goede zaak.

Het juryrapport en de reacties zijn

lovend. Literair zit Dubbelbloed uitstekend in elkaar zegt de een, je boek is zo verbindend zegt de ander, er is geen opgeheven vingertje en dát vind ik zo fijn, zegt een derde. “Als je maar wel gewoon Etchica blijft,” appt een oude vriendin. Ik heb geen idee wat ze bedoelt. Een landelijke krant belt mij op en wil weten waaruit men mijn feminisme kan opmaken. Ik word aan de tand gevoeld. Ik voel glad ijs.

‘Onze lezers zijn al heel ver,’ beweert Marianne, “na Gloria Wekker, Nzume,

Gefeliciteerd met uw prijs, maar ik ken u niet de discussie over het correcte gebruik van gekleurd, wit of zwart is jouw boek weer een volgende stap.”

Ik waag dit te betwijfelen, maar is dit opeens míjn taak? Alhoewel, ik vind dat de betekenis van Keti Koti op 1 juli zo langzamerhand algemeen bekend moet zijn.

“Gefeliciteerd met uw prijs, maar ik ken u niet. Wat is uw positie in het debat over slavernij en de gewraakte Zwarte Pieten-discussie?” blaast een Surinaamse mevrouw hoog van de

toren die inbelt tijdens een live radiointerview. Ze wil weten aan welke kant ik sta. Weer een karretje, al die wagentjes lijken een prelude op evenzoveel ideologieën.

Ik deel mijn angst met mijn redacteur, hij retourneert een paar regels van Spinvis opgetekend uit een dubbelinterview in de NRC: Voor je het weet wordt kunst een instrument om iets teweeg te brengen.

Het leuke en bijzondere is nou juist dat het geen nut heeft. Het is gewoon zelf iets. Er is een verschil tussen of je je eigen gevoel wilt overbrengen of de ideologie van een ander.

Opgelucht laat ik mijn adem gaan.

U kunt het nog niet weten maar ik ben dezelfde als altijd. Mijn naam is Etchica, een witte vrouw én een zwarte vrouw, Nederlandse en Surinaamse, Amsterdammer, partner, moeder en oma. Talentcoach. Schrijver.

En trotse winnaar van de OPZIJ Literatuurprijs 2018 met mijn debuut Dubbelbloed. Maar dat is ‘gewoon zelf iets’, iets wat eruit móest. Ik voelde een urgentie om woorden te geven aan de betekenis van dubbel zijn. Hoe ik met het gevoel er nooit helemaal bij te horen ben omgegaan. Mijn ervaringen over hoe het is om te zweven tussen twee werelden én op zoek te gaan naar mijn eigen identiteit.

Dat raakt een gevoelige snaar. Mijn hart bonkt daar nog steeds van. O OPZIJ 2018 NR. 6

63

INTERVIEW WETENSCHAP

KNAPPE KOP

Tijdens het Weekend van de Wetenschap op 6 en 7 oktober openen universiteiten, bedrijven, onderzoeksinstituten en musea hun deuren. Een van de ambassadeurs van dit bijzondere weekend is Eveline Crone (1975), hoogleraar Neurocognitieve Ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Leiden en auteur van het inmiddels fameuze boek Het puberende brein.

O

p een van de vele bloedhete dagen die deze zomer kende, spreken we haar thuis in Oegstgeest. Van pre-vakantiestress is geen sprake – Eveline gaat met haar gezin naar de westkust van de VS. Haar zoon van vijf wordt door haar met een iPad op de bank gezet en vermaakt zich opperbest. Het kenmerkt haar relaxte manier van kijken en beschrijven.

Ambassadeur voor het Weekend van de Wetenschap, wat houdt dat in?

“In dit weekend kun je ieder jaar weer de wetenschap in haar volle breedte zien. Het is een ode aan de nieuwsgierigheid en geeft een kijkje achter de conclusies. Het leuke is dat de deuren van de laboratoria geopend worden. Wetenschap is natuurlijk niet iets dat maar één weekend per jaar zichtbaar is, we zien wetenschap iedere dag overal om ons heen. Mijn eigen onderzoek gaat over gedrag en gedachten, wat maakt ons wie we zijn? Mijn fascinatie is het begrijpen van hoe de hersenen groeien en hoe dat bijdraagt aan beter begrijpen hoe, wanneer en onder welke omstandigheden jongeren succesvol opgroeien. Het overstijgt de geijkte wetenschaps-disciplines, we maken

64

gebruik van technieken uit de bètawetenschap, om te onderzoeken hoe mensen zich gedragen in het dagelijks leven, het klassieke veld van de gammawetenschap, en plaatsen dit in het kader van de geschiedenis, filosofie en ethiek.”

Wat ga je specifiek doen tijdens dat weekend?

“We organiseren op zondag 7 oktober een evenement in de Stadsgehoorzaal in Leiden, waar ik presentaties geef over het puberbrein en het publiek als het ware een kijkje geef in hun hersenen.

De andere ambassadeurs zijn kunstenaar/wetenschapper/ uitvinder Daan Roosegaarde, en ruimtevaarder Andre Kuipers.”

Je gaat na tien jaar Het puberende brein opnieuw uitgeven.

“Ja! Ik heb net het laatste correcties aangebracht en dan ga ik het opsturen.”

Wat zijn de belangrijkste veranderingen?

“Wat ik tien jaar geleden vond dat staat nog steeds, en daar is wel meer bevestiging van gekomen. Maar tegelijkertijd ben ik me ervan bewust dat de generatie van nu toch ook weer heel anders is dan die van tien jaar geleden. Jongeren van nu zijn zo

INTERVIEW WETENSCHAP

DOOR MARIANNE VERHOEVEN

met elkaar verbonden, via internet, via social media. Dat was tien jaar geleden toch anders. Ik merkte dat wanneer mensen zeiden: O, ik heb net je boek gekocht, dat toch een beetje begon te knagen. Dus ik voelde echt die urgentie en nu kon het.”

Vooral op het gebied van social media is er natuurlijk heel wat veranderd in die tien jaar.

Het is vooral heftiger geworden.

“Ja, dat wel, maar kinderen beleven er ook heel veel plezier aan. Er zijn natuurlijk ook uitdagingen zoals dat ze hun mobiel naar hun slaapkamer meenemen en dan een slaaptekort

opbouwen of dat ze eigenlijk de hele tijd de bevestiging van anderen nodig hebben. Dat zijn een beetje de valkuilen. Maar over het algemeen geven jongeren gewoon aan dat ze er plezier aan hebben. En ik denk ook: het ís er. Je moet er gewoon een weg in vinden.”

Ervaren jongeren door het voortdurend online-zijn ook niet heel veel stress?

“Ja, dat wel, zij ervaren druk omdat ze steeds iets gepost moeten of willen hebben. Als ze iets posten, kijken ze steeds kijkt hoeveel likes ze hebben of hoeveel er gereageerd is. Dat

ervaren zij als druk, en dat is een druk die volwassenen over het algemeen niet zo ervaren.

Het is echt een andere generatie nu.

In mijn onderzoek probeer ik steeds te kijken naar patronen, en die blijven wel hetzelfde, maar het uit zich steeds een beetje anders. Die gevoeligheden van pubers blijven hetzelfde als toen wij puber waren of honderd jaar geleden. Maar dat vind ik dan zo verrassend dat je enerzijds overal van die patronen terugziet en anderzijds er toch weer zulke verschillen zijn. Kijk maar eens naar het risicoprofiel. Een jaar geleden stond in de Volkskrant een groot stuk

OPZIJ 2018 NR. 6

65

INTERVIEW WETENSCHAP

over de brave jeugd van nu: jongeren drinken helemaal niet zoveel meer als vroeger, ze gaan veel minder uit, ze hebben veel later seks. Ja, het is echt een brave jeugd, zeggen volwassenen dan een beetje verbaasd. Maar die missen helemaal dat risicogedrag zich nu op een andere manier uit. Denk maar aan de challenges via internet. Dat is ook hartstikke gevaarlijk. Of sexting, wat jonge meisjes doen. Enerzijds is het heel normaal dat jonge meiden dat doen, maar het is ook risicogedrag.

En het is dan grappig om te zien dat volwassenen uitgaan van hoe ze zelf vroeger waren en concluderen dat

die jeugd van nu zo braaf is geworden. Maar die missen de hele leefwereld van jongeren van nu. Dat vond ik ook leuk om uit te diepen, met alle cijfermatige onderbouwing uiteraard.”

Hoe groot is het risico met sexting voor die jonge meiden?

“Kijk, bij veel sexting gaat het helemaal niet mis. Jongeren experimenteren daarmee, het is ook spannend. Het ontdekken van seks, wat vroeger misschien in een steegje gebeurde, gebeurt nu op deze manier. Maar er is toch een behoorlijk percentage, iets tussen de

Portret van Eveline Crone dat 8 maart 2018 - internationale vrouwendag - werd onthuld en dat in de Senaatskamer van het Academiegebouw in Leiden hangt naast dertien andere vrouwelijke hoogleraren.

tien en twintig procent, dat er een behoorlijk vervelende ervaring mee heeft. Dat vind ik best wel veel. Dus ja, het hoort erbij, maar die excessen blijven er ook altijd en dat is dan waar we ons als volwassenen zo’n zorgen over maken. Pubers hebben vaak ook een slechte naam, er is vandalisme, ze maken bushokjes kapot, maar het zijn maar heel weinig jongeren die dat doen. En zo is het ook een beetje met de challenges en de sexting. Ik heb de afgelopen tien jaar vaak meegemaakt dat ouders tegen me zeiden: ik heb eigenlijk helemaal niet zoveel problemen met m’n kinderen meegemaakt.”

Komt dat ook niet omdat je je vroeger wel wat meer moest afzetten tegen je ouders?

Tegenwoordig begrijpen ouders alles wel van hun kinderen en vice versa.

“Nou, als dat is bereikt, dan ben ik echt heel erg blij. Toen ik meer dan tien jaar geleden aan mijn boek en het onderzoek begon, waren er over pubers alleen maar opvoedboeken.

Met als boodschap: alle pubers worden onberekenbaar en vervelend en hoe moet je daar dan mee omgaan.

Mijn overweging was dat ik wel een keer wilde uitleggen wat wél de kansen zijn, wat er wél mogelijk is.

Wat maakt eigenlijk deze kinderen op deze leeftijd zo bijzonder en hoe kun je daarin investeren? Toen ik het boek schreef, dacht ik: als het twee maanden in de boekhandels ligt dan ben ik al blij. Ik had ook niet echt voorzien dat het zo zou aanslaan. Ik denk toch dat er wel iets meer begrip is ontstaan. En wat we in al onze onderzoeken zien is dat jongeren nog steeds de mening van hun ouders heel belangrijk vinden. Dat kunnen ouders bijna niet geloven.”

Heeft de economische welstand van nu ook iets te maken met die verbeterde relatie tussen ouders en jongeren?

“Vroeger waren er misschien meer geldzorgen, maar jongeren groeien nu op met andere druk. Zoals zorgen over het klimaat en de relatie tussen

66

INTERVIEW WETENSCHAP

Rusland en de VS. Jongeren denken: oké, ik ben dus op de wereld gezet, wie heeft dit voor mij besteld en hier moet ik het dus mee gaan doen. Dus het is moeilijk om te zeggen of het nu moeilijker of makkelijker is voor hen dan tien jaar geleden. Vroeger had je de druk van de kerk en veel sociale controle. Iedere generatie heeft andere uitdagingen. Dus je kunt niet zeggen dat de generatie van nu het moeilijker heeft of makkelijker.”

Een van je nieuwe bevindingen is dat pubers met een bepaald risicogedrag juist dankzij die eigenschap in staat zijn om anderen te helpen.

“Ja, risicogedrag heeft altijd een slechte connotatie. Dat we denken: konden we dat maar overslaan. Was daar maar een pilletje voor. Maar nu hebben we ontdekt dat er verschillende soorten risiconemers zijn: impulsieve jongeren die snel handelen. Maar als dat gecombineerd wordt met een bepaalde vorm van empathie of goed sociaal gedrag, dan zijn juist dat de mensen die voor anderen opkomen als ze problemen hebben. Ze denken ook daar niet over na. Ze zijn impulsief, ze doen het gewoon uit goedheid.

Dan kunnen ze nog steeds van hun eigen leven een beetje een rommeltje maken, maar het zijn ook de helden.

Je hebt er niet zoveel aan als iemand alleen maar empathisch met je meehuilt, maar je hebt iemand nodig die iets voor je wil dóen. Dat is juist heel mooi. We ontdekten toen dat het hersengebied dat te maken heeft met het krijgen van beloningen, dus dat gebied dat altijd actief wordt als jongeren risico nemen, ook actief wordt als jongeren iets goed doen voor iemand anders. We waren helemaal verbaasd. Dus wij moesten ook helemaal anders gaan redeneren.

Wij zeiden ook altijd als dát gebied actief is, dan voorspelt dat dat jongeren die alcohol en drugs gaan gebruiken, het slechte pad opgaan.

Het was ook eigenlijk zo, dat konden we vrij goed voorspellen. Maar dezelfde activiteit in de hersenen

voorspelde ook dat ze iemand anders gingen helpen en dat was voor ons de paradox. Nu begrijpen we dat beter.

Dat dat impulsieve helemaal niet altijd slecht is. Het ligt er ook een beetje aan in welke situatie je zit, maar het kan eigenlijk twee kanten op. En dat maakte voor mij ook duidelijk: zíe je wel hoe belangrijk de adolescentie is.

Want dat hersengebied is dan extra ontvankelijk.

Dus dat betekent dat het nog alle kanten op kan gaan. Als je zo’n puber in een omgeving zet waarin hij of zij iets kan betekenen voor iemand anders, dan leid je iemand gewoon zo een kant op waar alles nog openligt. Terwijl als je zo’n puber in een omgeving zet waarin alleen maar negativiteit, is, dan gaat het vaak juist de verkeerde kant op. Met dat inzicht dat we nu hebben, willen we natuurlijk jongeren volgen. Ik wil wel weten waar ze over twintig jaar terecht zijn gekomen. We volgen meerdere cohorten, en we onderzoeken meerdere aspecten.”

tweeënhalf miljoen euro dat daarmee is gemoeid. Ben je het al aan het uitgeven?

“Ik ben begonnen met – en dat klinkt een beetje gek, alsof ik met het einde begin – met de outreach-projecten (het ontsluiten van wetenschappelijke kennis voor een breed publiek – red.) Mijn man werkt

‘Pubers hebben vaak ook een slechte naam, er is vandalisme, ze maken bushokjes kapot, maar het zijn maar heel weinig jongeren die dat doen’

Hoe kom je aan die onderzoeksgroepen?

“We hebben altijd meer aanmeldingen dan we kwijt kunnen, maar we moeten altijd moeite doen om jongeren te vinden uit alle sociaal-economische milieus.

Sommigen zijn voor ons heel moeilijk te bereiken. Of dan bereiken we ze een keer, maar dan daarna zeggen ze daarna nu heb ik er geen zin meer in. Dus dat is voor ons echt een probleem. Maar nu met die grote beurs, kan ik iemand aannemen die die mensen thuis gaat bezoeken en hun kan vertellen hoe belangrijk het is om mee te werken.”

Goed dat je zelf het bruggetje legt naar de Spinozaprijs en het prettige geldbedrag van

in het onderwijs op een basisschool en ik kreeg die prijs net in die periode van de demonstraties van de leerkrachten. Ja, ik zie natuurlijk van dichtbij hoe moeilijk het voor die leerkrachten is, hoe groot die klassen zijn. En ik dacht: nu krijg ik zo’n grote wetenschapsprijs en tegelijkertijd wordt er verderop gedemonstreerd.

Dus ik voelde daar ook een beetje wrijving. Daarom bedacht ik: ik wil het gewoon eerst gebruiken voor projecten waar de maatschappij ook iets aan heeft. Het is vrij besteedbaar geld, ik mag ermee doen wat ik wil.

Dus we werken aan een nieuwe website voor jongeren, kijkinjebrein. nl, maar ik heb ook een outreachmedewerker aangenomen, die zal een jaar lang allerlei lespakketten over de hersenen in klassen testen met feedback van jongeren en docenten.

Eigenlijk maken we een grote professionaliseringsslag voor de outreach. Ook al is het niet direct m’n werk, ik beleef er heel veel plezier aan.”

Dat is toch wel het doel van je werk: je wilt dat er iets met de resultaten uit onderzoek gedaan wordt.

“Eigenlijk bestaat deze baan niet echt. Want wetenschappers moeten OPZIJ 2018 NR. 6

67

INTERVIEW WETENSCHAP

wetenschap doen, maar die vertaalslag is nog best ingewikkeld.

Het is voor mij echt een kans.”

Hoe groot is jouw afdeling?

“Dat wisselt een beetje, maar gemiddeld zo’n twintig mensen.”

Mannen? Vrouwen?

“Nou, ja, mannen werken we hard aan, maar we hebben moeite om

denken dat mannen en vrouwen tegenwoordig gelijke kansen hebben om succesvol te zijn in de wetenschap, worden vrouwen in de praktijk toch vaak anders benaderd en behandeld dan mannen, en dit kan invloed hebben op hun wetenschappelijke loopbaan. Om zichtbaar te maken welke problemen vrouwen hierbij tegenkomen en deze waar mogelijk te verhelpen, richtte Crone samen met

‘We ontdekten dat het hersengebied dat te maken heeft met het krijgen van beloningen, dus dat gebied dat altijd actief wordt als jongeren risico nemen, ook actief wordt als jongeren iets goed doen voor iemand anders’ mannen te vinden. We hebben nu vier mannen. Als je er maar een hebt, is dat echt niet leuk voor die man.

Dus ik zorg ervoor dat ik altijd minimaal twee mannen heb.”

Waarom kiezen mannen die richting niet?

“Die richting kiezen ze wel, maar ik weet het niet. Of ze liever met mannelijke leiders werken, het is me niet helemaal duidelijk. Misschien ook wel omdat ik die prijs heb gehad, dan sta je daardoor wel een beetje in de schaduw. Soms willen mensen individueel opbloeien. Maar ik weet niet of dat man/vrouw-gerelateerd is. Het kan ook aan het onderwerp liggen, want als het met jeugd is, trekt het altijd meer vrouwen. Maar ons werk is behoorlijk fundamenteel, het is technisch hoogstaand. Je moet kunnen programmeren en technisch zijn. Ik hoop dat de mannen die nu bij mij werken een beetje ambassadeurs willen zijn voor andere mannen.”

Het surplus aan vrouwen op de sectie van Eveline Crone is bepaald niet representatief. Hoewel veel mensen 68

haar Leidse collega-hoogleraren Ineke Sluiter, Judi Mesman en Naomi Ellemers de organisatie Athena’s Angels op.

Heb je nog wel tijd voor Athena’s Angels?

“Ja, daar ben ik heel actief voor. We hebben laatst een film gemaakt Door de ogen van mijn dochter. Het zijn interviews met mannen die op een goede positie in de wetenschap werkzaam zijn. We vroegen die vaders: wat zie je nou voor toekomst voor je dochter in de wetenschap? Mensen zetten vaak een andere bril op als ze bestuurder zijn, maar als ze het dan vanuit hun dochter bekijken, realiseren ze zich dat sommige dingen toch niet helemaal kloppen.

Ik had zo’n ervaring ook een keer bij de discussie over #MeToo. Daar sprak ik met een hoogleraar over en die zei, ja onzin allemaal, die meiden lokken het ook allemaal zelf uit. Maar toen zei ik: jouw dochter, die is nu twintig, als die in zo’n situatie terechtkomt. ‘Nou, als het m’n dochter zou zijn, dan zou ik die man meteen opzoeken!’ Het is altijd iemands dochter, hè, over wie we het over hebben.”

Ik las dat je ooit ergens hebt gezegd dat je een middelmatige, gewone student was. Daar kan ik me niets bij voorstellen.

“Dat is toch echt zo. Die schoolse vaardigheden die had ik wel, maar ik was nooit de allerbeste. Maar ik heb blijkbaar andere kwaliteiten, zoals een neus voor vernieuwing, ik zie waar het veld naartoe gaat. Ik heb vaak eerste studies gedaan, waarna er op allerlei labs wereldwijd tientallen anderen volgen. En wat ik ook heb, is een hele grote intrinsieke motivatie. Ik heb áltijd zin om te werken. Maakt niet uit, al is het zaterdagavond, al ben ik met m’n man naar de film geweest, dan nog denk ik: o, ik zou nog wel even willen werken. Ik heb er altijd zin in, het valt mij nooit zwaar. Daarom ben ik ook niet burn-outgevoelig. Dat voel ik alleen als ik heel sterke bestuursdruk heb. Hoogleraaroverleggen die niet aan de inhoud gerelateerd zijn. Dus als ik allemaal dingen moet doen die ik eigenlijk niet wil.” O Weekendvandewetenschap.nl Kijkinjebrein.nl Athenasangels.nl (Ook voor Door de ogen van mijn dochter)

BUDGETCOACH Lisa Verdegaal (55) is financieel specialist en werkte voor diverse instellingen. Tegenwoordig is zij zelfstandig budgetcoach. Ze woont met haar man en zoon in Amsterdam.

VASTHOUDEN

E

en half jaar geleden werd ik gebeld door de werkgever van een vrouw, laten we haar Joyce noemen. Geen loonbeslag dit keer, maar deze vrouw had nog een week voordat ze haar huis werd uitgezet wegens huurachterstand. Ze zat met haar handen in het haar en was daarom naar haar werkgever gestapt.

Of ik iets voor haar kon betekenen. Ja natuurlijk, maar dan wilde ik wel meteen diezelfde dag met haar afspreken.

Ik kwam tegen het einde van de werkdag bij haar thuis. Ze had een heel net huis, ik kon niet geloven dat ze eruit gezet zou gaan worden. Joyce had een baan, een redelijk inkomen en een dochter van negen jaar. Er moest wat aan de hand zijn dat er ondanks voldoende inkomen zo’n grote huurachterstand was. Wat dat precies was, had op dat moment geen prioriteit, er moest gewoon meteen adequate hulp komen.

Als eerste belde ik de deurwaarder om te vragen of Joyce uitstel kon krijgen. Dat kon niet, volgens de deurwaarder had mevrouw genoeg kansen gekregen, het was al voor een derde keer in een jaar tijd tot een ontruimingsbevel gekomen. ‘Dit kunnen we niet meer toestaan,’ zei hij. Ik zei tegen de deurwaarder: ‘Er is maar één oplossing mogelijk en die is dat mevrouw zo snel mogelijk onder beschermingsbewind gaat.’ Waarop de deurwaarder zei dat al vaker gezegd was door de hulpinstanties dat dit zou gebeuren maar dit nog steeds niet rond was. De woningbouwcorporatie was helemaal klaar met mevrouw.

Mijn volgende telefoontje was naar

een bewindvoerder met wie ik goed contact heb en hij zegde toe om twee dagen later bij Joyce thuis te komen om haar aan te melden voor beschermingsbewind. Ik zorgde dat ik bij deze afspraak aanwezig was. ’s Avonds heb ik een overzicht gemaakt van haar schulden en de schuldeisers gemaild en op de hoogte gesteld. Ook regelde ik met de werkgever van Joyce dat de huur voor de komende maand direct werd overgemaakt naar de woningcorporatie.

Al deze acties waren volgens de deurwaarder nog steeds niet genoeg om huisuitzetting te voorkomen. Ik heb de hele middag aan de telefoon gezeten met alle mogelijke hulpinstanties. Ook sprak ik de GGD omdat er een kind bij betrokken was.

Uiteindelijk kwam ik terecht bij een afdeling van de gemeente Amsterdam die zich bezighoudt met geëscaleerde probleemgezinnen. Ze hebben een kort lijntje met de woningcorporaties.

De allerlaatste kans. Er was misschien een mogelijkheid dat de gemeente tijdelijk het huurcontract zou overnemen om de verhuurder garantie te bieden en ze zeiden tegen Joyce dat ze zich wel moest gaan voorbereiden op de huisontruiming. De noodopvang voor vrouwen zat al vol, dus het zou lastig worden. Ik bleef vol ongeloof dat ze dit zeiden en dacht steeds maar: dit gaat niet gebeuren! Een moeder kan toch niet zomaar met haar kind op straat worden gezet?

De volgende ochtend kreeg ik het

verlossende telefoontje dat de ontruiming met een maand werd uitgesteld zodat de zaken omtrent de tijdelijke overname van het huurcontract geregeld zouden kunnen worden.

We zijn inmiddels een tijdje verder.

Het gaat heel goed met Joyce en haar dochter. Het beschermingsbewind is rond en alle vaste lasten worden betaald en de schulden worden afgelost. Joyce krijgt wekelijks leefgeld en ze heeft eindelijk rust in haar hoofd. Joyce vertelde me dat ze zo blij was dat ik meteen het heft in handen nam die middag vlak voor de ontruiming.

Ondanks de bemoeienis van schuldhulp en maatschappelijk werk waar ze al een jaar lang door geholpen werd was er geen afdoende

Een moeder kan toch niet zomaar met haar kind op straat worden gezet? oplossing gekomen. Als budgetcoach had ik persoonlijk contact met haar en kon ik na kantoortijd thuis doorwerken totdat alles geregeld was. Ik voelde me zo betrokken, we hadden een goede klik. Het was een heftige strijd en ik was verbaasd dat door mijn vasthoudendheid toch zaken opgelost konden worden. Dat was precies wat Joyce nodig had. O OPZIJ 2018 NR. 6

69

#METOO TIJDLIJN VS - 18 MRT

Regisseur en voorzitter van de organisatie van de Oscars John Bailey wordt door drie vrouwen beschuldigd van seksueel wangedrag.

VS - 26 APR

In de eerste grote rechtszaak in het kader van #MeToo wordt comedian Bill Cosby, die door meer dan 60 vrouwen wordt beschuldigd van seksueel wangedrag, schuldig bevonden van het drogeren en misbruiken van basketbalster Andrea Costand.

ESP - 26 APR

Duizenden protesteren wanneer in een rechtszaak vijf mannen die beschuldigd worden van groepsverkrachting niet worden veroordeeld voor geweld.

VNM - APR

In Vietnam wint #MeToo langzaam terrein nu journalisten naar buiten komen met ervaringen. Vooral seksueel geweld op de werkvloer is onderwerp van gesprek.

ENG, DEU, SWE, ESP - 18 JUL

In verschillende landen, waaronder Engeland en Duitsland en sinds kort ook Zweden en Spanje, is seks zonder nadrukkelijke toestemming volgens de wet verkrachting.

Ook in Nederland wordt gediscussieerd over de aanpassing van de zedenwetgeving.

NL - 19 JUL

Het Openbaar Ministerie maakt bekend Gijs van Dam en Jelle Brandt Corstius niet te gaan vervolgen. Volgens het OM is er geen grond voor vervolging.

NL - 2 AUG

Dirigent van het Amsterdamse Concertgebouworkest Daniele Gatti wordt ontslagen na verschillende beschuldigingen van seksueel wangedrag.

2018

VS - MEI

Meer vrouwen beschuldigen televisiepresentator Charlie Rose van seksueel wangedrag: de teller staat inmiddels op vijfendertig.

10 MEI

Streamingsdienst Spotify verwijdert de muziek van R. Kelly uit zijn afspeellijsten vanwege de vele beschuldigingen van seksueel (kinder)misbruik.

VS - 24 MEI

Uit onderzoek van CNN komt naar voren dat acht vrouwen acteur Morgan Freeman beschuldigen van ongepast gedrag en seksuele intimidatie.

VS - 25 MEI

Weinstein geeft zichzelf aan bij de politie in New York en wordt gearresteerd en aangeklaagd voor verkrachting, het begaan van een criminele seksuele daad, seksueel misbruik en seksueel wangedrag tijdens incidenten met twee vrouwen in 2004 en 2013. Weinstein blijft onvrijwillige seksuele contacten ontkennen.

CHL - JUN

In Chili gaan duizenden de straat op in een reeks protesten tegen seksueel geweld.

Einde tijdlijn 70

K

KUNST & CULTUUR

Mijanou (18), verkozen tot ‘Best Physique’ op de Beverly Hills High School, spijbelt om met haar vrienden naar het strand te gaan op de jaarlijkse ‘Senior Beach Day’, Santa Monica, Californië, 1993 © Lauren Greenfield / Fotomuseum Den Haag.

Met onder andere

BOEKEN

FILM & TV

KUNST

PODIUM

REIZEN

• Tegen de terreur • De zon en haar bloemen • Drift • Wie is mijn naaste?

• Buitenhof met Matroos • Meer voor vrouwen • Nederlandse Filmnacht • I am not a Witch

• Corneille, zijn wereld • Generation Wealth • Amsterdams magisch Centrum: kunst en te gencultuur 1967-1970

• NNF •1001 vrouwen in de 20ste eeuw

• Java

OPZIJ 2018 NR. 6

71

FOTO GETTY IMAGES

Go

72

KUNST & CULTUUR/INTERVIEW

DOOR RENATE VAN DER ZEE

od Wife The

GLENN CLOSE: VEELZIJDIGE ÜBERBITCH, MAAR NU EVEN NIET Ze heeft heel wat uitgekookte en felle vrouwen gespeeld gedurende haar carrière. Maar op haar 71ste zet Glenn Close (1947) in The Wife een vrouw neer die zich haar leven lang heeft weggecijferd voor haar man. Een gesprek over de film, feminisme, de weldaad van veel vrouwen op de set en #MeToo. “Het blijft een constant gevecht.”

D

e Amerikaanse filmster Glenn Close heeft in haar lange carrière veel felle, wilskrachtige vrouwen en bikkelharde loeders gespeeld. Ze vergaarde wereldroem als de wraakzuchtige ex-minnares Alex Forrest in Fatal Attraction. Ze speelde de meedogenloze markiezin De Merteuil in Dangerous Liaisons en was te zien als de gemene dierenbeul Cruella De Vil in 101 Dalmatiërs. Maar nu speelt ze in The Wife een vrouw die zich haar leven lang heeft weggecijferd voor haar man.

Joan Castleman is de volledig toegewijde echtgenote van de beroemde schrijver Joe Castleman. Minstens zo intelligent en getalenteerd als hij, heeft ze toch haar leven in dienst gesteld van zijn schrijverschap. Maar wanneer hij de Nobelprijs wint en ze samen naar Zweden reizen, komen de barsten in hun huwelijk aan het licht. Middels

flashbacks zien we dat de jonge Joan (gespeeld door Closes dochter Annie Starke) ooit ook literaire ambities koesterde, maar ontmoedigd raakte door de gure, seksistische wind die door de literaire wereld waaide.

Sindsdien leeft ze met een geheim.

“Het was voor mij iets totaal nieuws om een personage als Joan te spelen,” zegt Close. “Ze is een vrouw die haar leven lang op de tweede plaats is gekomen en zichzelf heeft verloren in haar huwelijk. Ik denk dat iedere vrouw in het publiek die situatie zal herkennen, ongeacht of ze jong of oud is. Ikzelf ben in mijn jeugd alleen maar aangemoedigd om het beste uit mijn leven te halen, maar ik zie het personage van Joan wel terug in mijn moeder. Zij was volkomen toegewijd aan mijn vader, maar aan het einde van haar leven had ze het gevoel dat ze niets had bereikt.”

OPZIJ 2018 NR. 6

73

KUNST & CULTUUR/INTERVIEW

Is The Wife een feministisch statement?

“Het is zeker een feministische film, want het verhaal gaat over een vrouw die zichzelf probeert terug te vinden. Die heeft geprobeerd te overleven in een wereld gedomineerd door mannen. Maar dat was niet de reden waarom ik die rol wilde spelen. Ik vond het gewoon een heel goed verhaal dat strookt met wat er in de wereld gebeurt.”

Het is opvallend dat The Wife, afgezien van de mannelijke regisseur Björn Runge, het werk is van vrouwen. De film is gebaseerd op een boek van Meg Wolitzer, het scenario is van Jane Anderson, de muziek, de kostuums en de montage waren in handen van vrouwen en er was ook een reeks vrouwelijke producenten bij betrokken. Vind je dat belangrijk?

“Ja. Ik let altijd goed op hoeveel vrouwen betrokken zijn bij een project waaraan ik me verbind. En welke posities ze bekleden. Ik wil die druk op de ketel houden. Maar uiteindelijk ga ik er natuurlijk niet over. Ik moet zeggen dat het heerlijk was om met zoveel vrouwen te werken, er was een geweldige sfeer op de set.”

Zie je jezelf als een feministe?

“Ja, hoewel ik me niet op mijn plek voel in grote demonstraties. Toen mijn dochter net was geboren, ging ik naar de grote pro-abortusdemonstratie in Washington, omdat het een zaak was die me aan het hart ging. Mijn vader zei altijd tegen mij dat het belangrijk is om aanwezig te zijn, want je voegt door jouw aanwezigheid weer één persoon toe. Tijdens die demonstratie droeg ik mijn dochters fopspeen om mijn hals, want ik deed het voor haar, voor haar toekomst. Ik ging er gewoon als Amerikaanse vrouw naar toe, maar de mensen duwden me naar voren. En daar stond ik dan, naast Jane Fonda en Gloria Steinem, die precies wisten wat ze moesten zeggen. Ik voelde me erg verlegen en dom.

Feminisme betekent voor mij dat je vrouwen helpt om moedig te zijn. Op dit moment ben ik veel aan het lezen over de middeleeuwen en in die tijd werden vrouwen beschouwd als vies en kwaadaardig. Echt, wij vrouwen hebben een heel lange weg afgelegd. Het begint er mee dat vrouwen zich ervan bewust worden dat ze een eigen persoon zijn, los van hun partner. Dat ze zich afvragen: wie ben ik eigenlijk echt? Dat is altijd moeilijk geweest

‘Feminisme betekent dat je vrouwen helpt om moedig te zijn’

74

KUNST & CULTUUR/INTERVIEW

‘En daar stond ik dan, naast Jane Fonda en Gloria Steinem, die precies wisten wat ze moesten zeggen. Ik voelde me erg verlegen en dom’ voor vrouwen en ik denk niet dat het ooit heel makkelijk zal worden. Maar ik kies ervoor te geloven dat de emancipatie niet meer teruggedraaid kan worden.”

Glenn Close sprak zich vorig jaar openlijk uit toen de #MeToo-beweging op gang kwam. Tegenover The Times verklaarde ze dat hoewel Harvey Weinstein zich netjes tegenover haar had gedragen, ze jarenlang geruchten had gehoord over zijn onaanvaardbare gedrag tegenover vrouwen. Ze zei: “Ik ben boos, niet alleen op hem en de samenzwering om te zwijgen over wat hij deed, maar ook omdat het fenomeen van de zogenoemde 'casting couch' nog steeds bestaat in de filmindustrie en in de wereld.”

Nu, een jaar later, is ze hoopvol gestemd over wat #MeToo teweeg heeft gebracht. “Het wordt niet meer zoals vroeger,” zegt ze. “Mannen realiseren zich nu dat nu dat seksueel wangedrag hun te duur kan komen te staan.

Maar #MeToo blijft een gevecht. We kunnen niet denken dat het nu voorgoed geregeld is. Het blijft een constant gevecht.”

ik wèl. Ik ben naar een psychiater gegaan en heb gevraagd: is dit gedrag verklaarbaar? En hij zei: zeker. Als ze als kind seksueel misbruikt is en moest kokhalzen en overgeven bij wat ze moest doen, dan is dat getriggerd in die scène.

“Voor mij was Alex een slachtoffer van seksueel misbruik en ik heb altijd mededogen met haar gehad. Na 31 jaar vind ik het nog steeds jammer dat dat thema niet helderder is uitgewerkt in die film.” O

Binnenkort ga je een rol spelen in het toneelstuk Mother of the Maid van Jane Anderson, die ook het scenario schreef voor The Wife. Kun je daar iets meer over vertellen?

“Ik speel daarin de moeder van Jeanne d'Arc. Zij is een vrouw die haar dochter niet kan redden van de doodstraf en ik denk dat dat de ergste nachtmerrie is die je je als moeder kunt voorstellen. Zij was een eenvoudige boerenvrouw, maar is tot het uiterste gegaan om haar dochter te redden. Ze was analfabeet, maar ze had lef. Ze is zelfs naar de paus gegaan om hem te smeken haar dochter te helpen. Ik heb geen idee hoe dat haar is gelukt, maar ze deed het en dat zegt wel iets over haar karakter.”

Dan ben je toch weer terug bij hoe we je vaak hebben gezien: in de rol van een sterke vrouw, die zich niet opzij laat schuiven.

“Dat klopt. Maar niet al mijn personages hebben de erkenning gekregen die ze verdienden. Alex Forrest uit Fatal Attraction wordt beschouwd als een van de meest angstaanjagende slechteriken uit de filmgeschiedenis.

Maar ik heb haar nooit zo gezien. Ik had sympathie voor haar, want ik begreep dat ze een beschadigde vrouw was.

Er zit één scène in de film waarin ze Michael Douglas bespiedt en ziet dat hij een konijn aan zijn dochter geeft.

Vervolgens moet ze overgeven in de bosjes. Niemand heeft zich ooit afgevraagd wat die scène betekende. Maar OPZIJ 2018 NR. 6

75

KUNST & CULTUUR/BOEKEN TEGEN DE TERREUR

B

eatrice de Graaf brengt de eerste Europese inspanning tegen de terreur in kaart. Ze gaat terug naar de periode net nadat Napoleon was verslagen, maar de angst voor revolutionaire terreur en aanslagen de mensen nog in de greep had. Na vijfentwintig jaar van oorlog en chaos verlangde de bevolking naar rust en veiligheid.

Daarom moest een nieuwe Europese Verdedigingsgemeenschap daarvoor gaan zorgen. Met behulp van allerlei nieuwe instrumenten werd het inderdaad veilig. De veiligheid werd duur betaald, met internationale leningen en afgedwongen Franse herstelbetalingen. Maar werd de terreur werkelijk bezworen?

Wat interesseerde je aan deze tijd om er een boek over te schrijven?

“Het is de periode die de basis legde voor ons huidige veiligheidsbestel.

Onze politie, het idee van nationale veiligheid, dat er een regering is die centraal onze veiligheid regelt – is onder Napoleon en net erna geboren.

Ook de angst voor terreur stamt uit deze periode. Het is bovendien een periode die zowel heel romantisch (Jane Austen en Walter Scott) is, maar ook de overgang naar brutale terreur en contraterreur inhoudt.

Mijn interesse werd bovendien gewekt doordat ik een reisverslag las van een vrouw, Louisa Adams, die in deze periode met haar zoontje van Rusland naar Parijs trok, per koets, en alles aan de lijve ondervond. Hoe zag die nieuwe vrede eruit, hoeveel terreur was er nog waar zij bang voor moest zijn? Dat wilde ik verder uitzoeken. Vrouwen zijn toch vaak de beste graadmeters, bovendien schreven zij toen veel uitvoeriger

over hun gevoelens en emoties dan hun mannen. En dus ook over hun angsten.”

Zijn er lessen uit die tijd waar we nu nog wat aan hebben?

“Ja, het belang van gevoelens in de strijd tegen terreur. Wat de mensen vonden, dachten, opschreven en als echt of nepnieuws aan elkaar

doorgaven – dat was toen net als nu doorslaggevend voor wat er voor maatregelen werden genomen. Zo werd er in 1815 voor het eerst een Europese geheime politie opgericht.

Die moest nepnieuws in de gaten houden. Erg modern, alleen heette het toen niet ‘fake news’ maar ‘fausses nouvelles’. Napoleon, maar ook zijn overwinnaars, hadden al snel door hoe effectief het was om aan volksmennerij te doen, en de angst in de bevolking te gebruiken voor het opzetten van eigen nieuwe instanties, diensten en maatregelen.”

Beatrice de Graaf – Tegen de terreur €27,50 (Prometheus)

#NOTME

H

oe ga je om met ongewenst en grensoverschrijdend gedrag zoals intimiderend gedrag op de werkvloer, tijdens het uitgaan of in je eigen relatie? Mark de West is expert op het gebied en dacht eerst dat #MeToo alleen maar een ‘Amsterdams grachtengordeldingetje’ dingetje was.

Niet dus. Hij is zich vervolgens gaan

76

verdiepen in onderzoeken en sprak met professionals en kwam met dit boek. Hij geeft tips en strategieën voor adequaat reageren, zodat #MeToo kan veranderen in #NotMe. Mark de West en Carlie van Tongeren - #NotMe €20,00 (AnderZ/Van Duuren Media)

KUNST & CULTUUR/BOEKEN OUDE DOZEN

D

ozen met afgedankte feministische boeken langs de kant van de weg inspireerden Vuijsje, eerder schreef ze de biografie van Joke Smit, om dit boek te schrijven. De tweede sekse van Simone de Beauvoir en De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt bijvoorbeeld. Maar achter die boeken doemt de cultuur op van jongeren die

vonden dat alles anders moest.

Vuisje maakte van Oude dozen een autobiografie en geschiedenisboek ineen. Ze blikt terug op de Tweede Feministische Golf en haar eigen leven met feministische vriendinnen.

Marja Vuijsje – Oude dozen €19,99 (Atlas Contact)

WIE IS MIJN NAASTE?

O

p Lampedusa, Sicilië en in Libanon hoort Rosita Steenbeek de intense verhalen van de vluchtelingen én de hulpverleners, en maakt hun schrijnende maar ook mooie momenten mee. Ze komt in een opvanghuis op Sicilië voor alleenreizende minderjarige asielzoekers, slaapt met vrouwen uit Aleppo in een tent in een vluchtelingenkamp op een paar kilometer van de Syrische grens, en brengt tijd door met hulpverleners in Libanon die de onmenselijke keuze moeten maken wie wel en wie niet mee mogen met een humanitaire corridor naar Italië. Alle betrokkenen worden ieder voor zich geconfronteerd met de fundamentele vraag: wie is mijn naaste?

Welke ontmoeting is je het meest bijgebleven?

“Het is moeilijk kiezen, want ik heb erg veel indrukwekkende ontmoetingen gehad. Ishmael, uit Sierra Leone, net achttien geworden, zat vrijwel dagelijks bij me aan tafel in de opvang op Sicilë. Ik vroeg of hij geen heimwee had naar zijn familie. Terwijl hij volleerd de pasta om zijn vork wikkelde vertelde hij kalm in goed Italiaans dat zijn ouders en zijn broer tijdens de burgeroorlog waren vermoord toen hij één was. Zijn tante die hem opvoedde was zwaar verminkt, haar dochters vermoord. Op zijn veertiende was hij alleen, en ging hij op zoek naar een plek waar hij geld kon

verdienen. Hij kwam in handen van de Libiërs, is mishandeld, heeft als slaaf gewerkt, kon na negen maanden ontsnappen. Hij wilde helemaal niet naar Europa maar de boot, in problemen geraakt op weg naar Tunesië, werd te hulp geschoten door een Italiaans schip. Ishmaël sprak ook Engels maar wilde Italiaans spreken om het zo snel mogelijk goed te leren. Hij wil hard werken, een gewoon leven.”

Hoe was dat voor jou om op die plekken te zijn?

“Het was indrukwekkend om met eigen ogen deze plekken te zien waarover je leest in de krant en hoort en ziet op radio en tv. Daar is echt tot me doorgedrongen wat voor vreselijke dingen er gebeuren. Ik werd me ervan bewust hoe bevoorrecht ik ben dat ik zomaar op vliegtuigen en boten kan stappen wanneer ik wil terwijl zij vast zitten of een levensgevaarlijke reis moeten maken. Daarom laat ik in het boek ook zien hoe makkelijk en vanzelfsprekend ik tussen al die plekken heen en weer vlieg en vaar.

Het decor van deze drama’s is vaak schitterend, dat was ook een contrast dat me trof, de grootse Bekaavallei, vol tentenkampen, de beroemde steden Beiroet, Tyrus en Sidon, het weergaloze Sicilië en het kleine eiland Lampedusa dat zo veel toeristen trekt.”

Wat wil je dat je boek met de lezers doet?

“Ik hoop dat de lezers via het boek deze mensen ontmoeten waardoor de vluchtelingen minder abstract worden maar een gezicht krijgen. Ik hoop dat de lezers net als ik beseffen dat het mensen zijn als wij die in vrede en zonder honger willen leven.

Ik hoop dat de lezers net als ik inzien hoe goed wij het hebben en in wat voor ontspoorde wereld we leven waarin een deel van de mensheid voortdurend op vliegtuigen en cruiseschepen stapt op zoek naar nieuwe prikkels en een ander deel als ‘menselijk afval’ in de kolossale containers van de kampen zit.”

Rosita Steenbeek – Wie is mijn naaste? €19,99 (Prometheus)

OPZIJ 2018 NR. 6

77

KUNST & CULTUUR/BOEKEN DRIFT

E

en jonge vrouw verlaat op een winternacht haar man en huis met in haar rugtas een tandenborstel, een slipje en een decennium aan dagboeken. Met haar archieven op haar rug zwerft ze door Brussel en probeert ze te begrijpen wat ze achterlaat: de jeugdliefde met wie ze op jonge leeftijd trouwde – en een vrouw waarin ze zichzelf niet langer terugvindt. Tussen de kaften van haar dagboeken gaat ze op zoek naar wie ze nou daadwerkelijk is: want wat verlies je als je opgroeit en nog maar één rol mag spelen?

Je had geen zin in dit boek?

“Nee, ik voelde grote weerstand om dit verhaal te schrijven. Ik wilde veel liever iets dat compleet verzonnen was en ver van me af stond. Dat is veel veiliger. Werkelijk iets van jezelf laten zien is eng en maakt je kwetsbaar; natuurlijk omdat je schrijft voor een groot en anoniem publiek, maar ook omdat je daarvoor onverbiddelijk eerlijk naar jezelf moet kijken. Bovendien: als je iets schrijft dat dicht op je eigen huid zit, en wortels heeft in je eigen leven, dan raak je daarmee onherroepelijk ook de mensen om je heen, die je liefhebt.

Die gaan zich denken te herkennen

en gaan ook jou met nieuwe ogen bezien.

Het grootste obstakel was dat ik jarenlang vond dat ik het recht niet had om dat te doen.

Ik zat zo volledig klem dat ik geen andere manier zag om door te schrijven.”

Heb je je ware ik inmiddels gevonden?

“Als er één ding duidelijk wordt uit deze roman, is het hopelijk hoe verraderlijk het geloof in een ‘ware ik’ is, net zoals dat blinde geloof in een ‘ware liefde’. De personages in het boek streven er steeds naar een bepaalde rol te vervullen: ze proberen bijvoorbeeld ideale geliefden te zijn, ze proberen zich zo aan te passen dat er van hen gehouden wordt. Ze zijn niet zoals ze willen zijn, maar hun streven is enorm oprecht. Soms is de rol die je speelt het meest waarachtige deel van je.”

Je bent medeoprichter van de Bovengrondse, waar strijden jullie voor?

“We organiseren toegankelijke avonden over feminisme in De Rode Hoed en netwerkavonden. Sommige

van onze leden waren betrokken bij de start van Stem op een Vrouw, we zaten achter #wildplasgate, en voor #meervrouwopstraat hingen we op één ochtend in elf Nederlandse steden nieuwe straatnaambordjes op om te wijzen op het grote gebrek aan vrouwelijke straatnamen.

Momenteel bereiden we ons voor op een complexer onderwerp, huishoudelijk werk. Wist je dat er in de Nederlandse wet een uitzondering gemaakt wordt voor (betaald) huishoudelijk werk, zodat het veel slechtere sociale bescherming geniet dan al het andere werk?”

Bregje Hofstede – Drift €23,99 (Das Mag)

PONTI

P

onti vertelt vanuit het perspectief van drie vrouwen over vriendschap en herinneringen aan vroeger. Allereerst vanuit het perspectief van Szu, een zestienjarige dame die met haar moeder Amisa in Singapore woont. Ze raakt bevriend met Circe, een rijke en sarcastische jonge vrouw. Voor Szu is dit een kans om te ontsnappen aan de verstikkende relatie met haar moeder. Circe is gefascineerd door de

78

bekendheid van Amisa. Jaren later wordt ze gevraagd voor een remake van een cultfilm uit de jaren zeventig, de film waar Amisa zo beroemd door werd. Daardoor zit ze met haar gedachten bij de twee vrouwen uit haar verleden, en ze worstelt met een schuldgevoel dat ze al die tijd heeft weten te onderdrukken.

Sharlene Teo – Ponti €19,99 (de Bezige Bij)

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

ASYMMETRIE

H

et is 2003 en we zijn in New York. Alice is een jonge redacteur met ambitieuze schrijfplannen. Ze begint een affaire met een oudere en wereldberoemde schrijver. Het is 2008 en we zijn op Heathrow Airport. De IrakeesAmerikaanse econoom Amar is

onderweg naar zijn familie in Koerdistan maar wordt aangehouden door de douane. Twee willekeurige personages, of zijn hun levens wel met elkaar verbonden?

Lisa Halliday – Asymmetrie €22,99 (Atlas Contact)

DE ZON EN HAAR BLOEMEN

D

e zon en haar bloemen is de tweede dichtbundel van Rupi Kaur. Een verzameling gedichten over groei en helen, over waar je vandaan komt en over een thuis vinden in jezelf met wederom haar eigen illustraties.

Rupi Kaur – De zon en haar bloemen €18,95 (Uitgeverij Orlando)

COCO CHANEL

D

it is het eerste boek uit de serie Van klein tot groots over Coco Chanel. Het boek, met illustraties van Ana Albero, beschrijft haar leven van weeskind tot internationaal modeontwerpster.

Dankzij haar werden vrouwen uit hun korset bevrijd, ze maakte kleding die fijn was om te dragen en waarin

vrouwen zich vrij konden bewegen.

Bedankt he Coco! Later volgen er meer levensverhalen over sterke vrouwen in deze reeks, onder andere over Audrey Hepburn en Anne Frank. De verhalen zijn voor vijf- tot honderdjarigen.

Maria Isabel Sánchez Vegara – Coco Chanel €13,95 (De vier windstreken) OPZIJ 2018 NR. 6

79

KUNST & CULTUUR/FILM & TV BUITENHOF MET MATROOS

O

p 9 september presenteert Diana Matroos haar eerste aflevering van Buitenhof.

Over haar nieuwe job zei ze eerder: “Met een enorme voorliefde voor interviewen vind ik het een eer Buitenhof te presenteren met een ijzersterke journalistieke redactie en boeiende gasten.” Naast Matroos wordt het programma wisselend gepresenteerd door Paul Witteman en Jort Kelder.

Buitenhof is iedere zondag om 12.10 uur te zien op NPO1

FEMINISME BIJ POWNED

P

owned komt in september met Meer voor Vrouwen. Een docuserie waarin de positie van de vrouw anno nu onder de loep wordt genomen. Verslaggevers Charlotte Pieters, Nadia Poeschmann en Vera Verzijl duiken in feministische onderwerpen die de media het afgelopen jaar flink bezig hebben gehouden. Van de beweging #MeToo tot free bleeding en van de straatnamendiscussie tot de manvrouwverhouding in het werkveld.

Meer voor Vrouwen is op dinsdag 4, 11 en 18 september om 21.00 uur te zien op NPO3

NACHTJE FILM

E

en nacht lang aandacht voor de Nederlandse film. Tijdens de derde editie van de Nederlandse Filmnacht is het feest bij de speciale voorpremière van Niemand In De Stad, het speelfilmdebuut van Michiel van Erp en de openingsfilm van het Nederlands Film Festival 2018.

Deze film gaat over drie jonge vrienden die met vallen en opstaan volwassen worden tijdens hun studententijd in Amsterdam. De nacht bestaat natuurlijk uit film, maar ook kunst, muziek, theater en thematische verdieping.

Nederlandse Filmnacht is op 28 september in tien filmtheaters door ons land

I AM NOT A WITCH

N

a een incident in haar dorp in Zambia wordt de pas negen jaar jonge Shula beschuldigd van hekserij. Tijdens de korte rechtszaak wordt ze schuldig bevonden en verbannen naar een heksenkolonie.

Haar nieuwe leven bestaat uit werken op het land met de andere heksen en als een attractie te worden bekeken door toeristen. Shula’s lot lijkt te verbeteren als meneer Banda zich over haar ontfermt om ‘samen zaken te doen’ en de publiciteit met haar opzoekt. Terwijl haar leven besloten lijkt, staat het jonge meisje voor de keuze: haar lot als heks accepteren of het risico nemen en voor vrijheid kiezen.

I am not a Witch is vanaf 13 september te zien in de bioscoop

80

KUNST & CULTUUR/TENTOONSTELLING WELKE? Corneille, zijn wereld WAAR? Stedelijk Museum Schiedam WAT? Grote overzichtstentoonstelling van het kleurrijke werk waarmee Corneille ( 1922-2010) internationale erkenning kreeg, inclusief zijn inspiratiebronnen, zoals Afrikaanse maskers en natuurfoto’s van zijn verre reizen. De tentoonstelling neemt de bezoeker mee in het universum van deze belangrijke kunstenaar.

WAAROM? Het is inmiddels zeventig jaar na de oprichting van CoBrA, de Europese beweging met kunstenaars uit COpenhague, Bruxelles en Amsterdam.

Corneille vertegenwoordigde samen met Karel Appel de Amsterdamse tak van de groep. Het Stedelijk Museum Schiedam bouwde vanaf het begin van de jaren vijftig, toen CoBrA nog niet bekend was, een prachtige CoBrA collectie op. Vorig jaar werd die uitgebreid met een schenking waardoor het museum nu een mooi overzicht kan laten zien.

WANNEER? Van 22 september 2018 tot en met 3 februari 2019 www.stedelijkmuseumschiedam.nl

Jackie (41) en haar vriendinnen dragen Versace-handtassen tijdens een besloten openstelling van de Versace-winkel, Beverly Hills, 2007 © Lauren Greenfield / Fotomuseum Den Haag

WELKE? Generation Wealth Overzichtstentoonstelling Lauren Greenfield WAAR? Fotomuseum Den Haag WAT? De Amerikaanse fotograaf en filmmaker Lauren Greenfield (1966) houdt zich al vijentwintig jaar bezig met het thema ‘rijkdom’ en portretteert zowel de rich and famous als de mensen die er alles aan doen om dit uit te stralen. De tentoonstelling omvat meer dan tweehonderd fotowerken en een aantal films, zoals de prijswinnende documentaire The Queen of Versailles uit 2012.

WAAROM? Dit is het eerste grote overzicht van Greenfields werk. Generation Wealth is een indrukwekkend verslag van het brandende verlangen om rijk te zijn, tegen elke prijs.

WANNEER? Van 15 september 2018 tot en met 3 februari 2019 www.fotomuseumdenhaag.nl

Corneille, Petite Musique du Printemps, 1987. Die Galerie, Frankfurt am Main.

WELKE? Amsterdams magisch Centrum: kunst en tegencultuur 1967-1970 WAAR? Stedelijk Museum Amsterdam WAT? Het Stedelijk kijkt vijftig jaar later terug op een reeks historische happenings, events en conceptuele kunstwerken die in Amsterdam tot stand kwamen of getoond werden, vaak met de stad als decor. Werk van onder andere Wim T. Schippers, Daniel Buren, Louis van Gasteren, Jan Dibbets, Maria van Elk. De kunst verandert ingrijpend in deze periode: idee wordt belangrijker dan vorm. En humor en ironie spelen een grote rol.

WAAROM? In de jaren 1967-1970 ontpopt Amsterdam zich tot een progressieve en artistieke vrijplaats, en oefent grote aantrekkingskracht uit op jongeren uit de hele wereld. Kunstenaars leveren commentaar op de samenleving.

WANNEER? Tot en met 6 januari 2019 www.stedelijkmuseum.nl Gandalf, jaargang 6 1969/70, no 40. Foto: Studio Gandalf. Collectie Rijksmuseum, Amsterdam OPZIJ 2018 NR. 6

81

NEDERLANDS FILM FESTIVAL Eind september verandert Utrecht voor negen lang in het kloppende hart van de Nederlandse film en televisie. Op deze 38ste editie van het Nederlands Film Festival worden in totaal 240 films, televisieseries en interactieve producties getoond. Zoveel keuze! Wij geven je alvast vijf tips.

Nederlands Film Festival, van 27 september tot en met 5 oktober. Zie filmfestival.nl

VECHTMEISJE

A

ls haar ouders in een vechtscheiding belanden, verhuist de eigenzinnige en licht ontvlambare twaalfjarige Bo met haar moeder en broer naar een Amsterdamse buitenwijk. Daar introduceert buurmeisje Joy haar bij de kickboksclub. Ze blijkt een natuurtalent te zijn en mag al snel meedoen aan de Nederlandse kampioenschappen, maar door de scheiding van haar ouders is Bo afgeleid en komt de wedstrijd steeds meer in gevaar. Bo moet leren zich te beheersen en accepteren dat ze niet alles onder controle heeft.

ANNE+

H

anna van Vliet speelt Anne, een lesbische twintiger die terugkijkt op haar liefdesleven in haar studententijd. In elke aflevering van elf minuten staat één relatie centraal. Scenarist Maud Wiemeijer en regisseur Valerie Bisscheroux willen met Anne+ een verandering teweegbrengen in het Nederlandse media-aanbod, want ‘er is een tekort aan lesbische rolmodellen in de media en dat vinden wij een groot gemis’.

RAFAEL MOEDER AAN DE LIJN

N

aast hun eigen gezin en drukke levens zorgen Elien, Carin en Hanna voor hun ouder wordende moeders. Dit doen ze uit liefde, al gaat het ook met enige frustratie gepaard. Terwijl zij wassen, kleden, voeden en verzorgen, verliezen hun moeders steeds meer grip op het leven. De rollen van ouder en kind draaien zich op deze manier genadeloos om in deze observerende en met vlagen pijnlijke documentaire over mantelzorg.

T

ijdens de Arabische Lente zien de Tunesische Nazir en zijn zwangere Nederlandse vrouw Kimmy (gespeeld door Melody Klaver) zich gedwongen te vluchten. Nederland weigert Nazir de toegang, dus vertrekt Kimmy noodgedwongen alleen naar Nederland.

Nazir, die per se bij de geboorte van hun kind wil zijn, waagt op een van de vele gammele bootjes de tocht over de Middellandse Zee. Zodra hij op Lampedusa aan wal stapt, wordt hij als illegale vluchteling opgesloten. Hoogzwanger vertrekt Kimmy naar Italië, vastbesloten om Nazir vrij te krijgen. Een spannend verhaal over grenzen en bureaucratie, dromen, wilskracht en de liefde die zich niet laat beteugelen.

LIGHT AS FEATHERS

I

n een weinig idyllisch Pools plattelandsdorp woont de vijftienjarige Eryk met zijn dominante moeder, grootmoeder en dementerende overgrootmoeder. Vader is niet in beeld. Terwijl Eryk door zijn moeder gebruikt wordt als het haar uitkomt, misbruikt de tiener in dit familiedrama ondertussen zijn jongere buurmeisje. Als ze zwanger blijkt, verkiezen betrokkenen het stilzwijgen. De familie van de jongen raakt nog verder ontwricht. Ondanks pogingen om het leven te herpakken blijkt er geen ontsnappen aan de verstikkende familiedynamiek.

82

KUNST & CULTUUR/PODIUM

Vrouwen uit de twintigste eeuw

V

erhalen van inspirerende, beroemde en beruchte vrouwen vind je op de tentoonstelling 1001 vrouwen in de 20ste eeuw in het Amsterdam Museum. Het museum presenteert samen met Els Kloek, de samenstelster van het gelijknamige boek, meer dan 125 bekende en minder bekende vrouwen die, ieder op hun eigen manier, een rol hebben gespeeld in de twintigste eeuw. Het waren politica’s, feministes, wetenschapsters, treinkaapsters, sportvrouwen, directrices of vrijheidsstrijdsters. Ze deden iets voor het eerst of ze deden iets het best. Ze streden voor rechten, ze veroverden het publieke domein, ze zaten in het

verzet, of juist bij de NSB, ze pleegden aanslagen, ze excelleerden in vormen van kunst of ze wilden de wereld veranderen. Bekende vrouwen zoals Koningin Juliana, Mies Bouwman en Majoor Bosshardt. Maar ook de Surinaamse Misi Francina de Neef, die zich als weldoenster inzette voor armen en naamgeefster is van de Mis de Neef-dracht, Bet van Beeren, die in 1927 een cafĂŠ opende op de Amsterdamse Zeedijk waar homoseksuele mannen en vrouwen zichzelf mochten zijn en Dolle Mina Nora Rozenbroek, die een voortrekkersrol speelde in de tweede feministische golf.

Bij de tentoonstelling horen ook driehonderd voorwerpen die stuk voor

stuk het verhaal van een van de vrouwen vertelt. Een bril, een kledingstuk of een microscoop bijvoorbeeld.

Sommige verhalen zijn vrolijk of stemmen je trots. Bij andere verhalen kan je woede of verdriet ervaren. De meeste vrouwen en hun verhaal zullen inspireren. Het zijn namelijk stuk voor stuk krachtige vrouwen die iets hebben gedaan of hebben bereikt in een tijd dat er voor vrouwen veel minder mogelijk was.

1001 vrouwen in de 20ste eeuw.

Van 4 oktober tot en met 10 maart 2019 in het Amsterdam Museum.

Zie: amsterdammuseum.nl O OPZIJ 2018 NR. 6

83

VAN OPZIJ

DOOR MARLEEN HOGENDOORN BEELD SANDER PARDON

MATROESJKA

Het zal je maar gebeuren: je staat als veelbelovend cabaretduo in de startblokken voor je tweede theatertournee, maar dan wordt de een ziek en moet de tour van negentig voorstellingen worden afgeblazen. Het gevolg: een lege agenda en een lege bankrekening. Het gebeurde Matroesjka, bestaande uit Lisa Loeb en Janneke Rinzema, afgelopen jaar.

Maar de dames zijn terug van weggeweest.

84

LOCATIE DE KLEINE KOMEDIE AMSTERDAM

OPZIJ 2018 NR. 6

85

KUNST & CULTUUR/VAN OPZIJ

W

at was er gebeurd? Lisa: “Ik kreeg eerst de diagnose burn-out, maar het bleek eigenlijk een depressie met angststoornis te zijn. Ik had een depressie en ben toen lang door gaan werken waardoor ik burn-outverschijnselen kreeg. Ik had niet door hoe ziek ik eigenlijk was. Ik dacht wel elke dag: goh, ik heb weer koppijn, goh, ik heb steken in mijn hart.

Maar ik bleef maar doorwerken.” Janneke: “We kwamen van de eerste voorstelling die we speelden, en toen hadden we twee maanden de tijd om een nieuwe te schrijven en gingen we meteen vier keer per week tryouten. Je bent in die zin slachtoffer van je eigen succes.”

Lisa: “Onze eerste show ging goed en programmeurs wilden ons weer boeken. Als je dan al ziek bent, wordt het steeds zwaarder. Ik bleef maar doorgaan tot de dokter zei: je mag niet meer werken. Ik wilde niet stoppen, echt moeilijk. Cabaret is wat ik het allerliefste doe en als ik stop, zijn er allerlei mensen van mij afhankelijk die ook niet meer kunnen werken. We zijn een duo, er kan niet zomaar een poppetje op mijn plek komen. Misschien moeten we voortaan met understudies gaan werken, haha.

Ik kreeg in eerste instantie ook nog eens de verkeerde diagnose. Een psycholoog nam mijn klachten niet serieus en vond dat ik na wat rust weer kon gaan werken. Maar als je bij een burn-out rust neemt, hoor je je beter te voelen; ik voelde me juist steeds slechter. Ik kreeg angstaanvallen als ik naar buiten ging. Toen vond ik een goede psychiater die me medicatie voorschreef.

Antidepressiva ja, veel mensen hebben daar een mening over, maar wat is daar nou gek aan? Het viel me op dat mensen vroegen: maar je bent normaal gesproken altijd zo vrolijk, hoe kan je dan een depressie hebben? Dat moet je dus niet zeggen tegen iemand met een depressie.” En nu weer terug? Janneke: “Eind april zijn we weer begonnen. Een paar optredens hebben we al gedaan en in september beginnen we met try-outen. Er staan negentig optredens gepland. Daar zijn we echt blij en dankbaar voor.” Lisa: “De kaartverkoop loopt al goed, er zijn voorstellingen bijgeboekt, mensen hebben ons gemist.

We zijn echt #blessed.” Wat is je huidige gemoedstoestand? Janneke: “We zijn enthousiast.

Het is spannend dat we bijna in première gaan. We hebben er zin in om weer op het podium te staan.” Lisa: “We hadden een groot deel van de voorstelling klaar.

Maar vanwege wat er is gebeurd het afgelopen jaar hebben we een verdieping kunnen aanbrengen. We gaan ons niet meer verschuilen achter typetjes nu.” Wat is je definitie van geluk? Lisa: “Ik voel me het gelukkigst als ik genoeg wordt uitgedaagd zodat ik het leven interessant vind, maar dat ik ook weet dat ik het aankan.” Janneke: “Als het lukt om samen te vallen met iets of iemand. In een relatie, op het podium of met jezelf.” Wat zijn je dagdromen? Lisa: “In een uitverkocht Carré staan.”

Janneke: “Het is wel grappig dat Lisa een duidelijk doel heeft. Dat is altijd al zo geweest.” Lisa: “Ik wist al op mijn vierde dat ik cabaretier wilde worden. En Janneke is het

86

meer overkomen. Zij ervaart meer, ik plan het.” Janneke: “Ik hoop dat er iets blijft hangen, dat ik met cabaret een verschil kan maken.”

Wat is je meest opvallende eigenschap? Janneke: “Van Lisa denk ik haar enthousiasme. Het is makkelijker om het over elkaar te zeggen.” Lisa: “Is een eigenzinnige geest een eigenschap? Dat vind ik Janneke’s meest opvallende eigenschap. Over mezelf is het makkelijk: grenzeloos ambitieus. Maar dat is ook vernietigend, ik kan doorslaan erin.” Janneke: “Ik denk dat ik goed ben in bekijken van situaties van meerdere kanten.” Welke eigenschap vind je minder aan jezelf? Janneke: “Ik kan heel erg twijfelen. Dat is de andere kant van situaties van meerdere kanten bekijken, je kunt verloren raken in je eigen gedachtenlabyrint.” Lisa: “Ik ben superkritisch op mezelf. Maar dat is ook de keerzijde van ambitieus zijn.” Wie leerde jou de belangrijkste les? Janneke: “Ik ben gelovig opgevoed, mijn vader zei altijd: ‘Jij doet je best en God de rest.’ Nu is het niet zozeer dat ik zelf in God geloof, maar wel dat je tot een bepaalde hoogte invloed hebt op dingen. Dat heeft me geleerd om dingen los te laten. Je doet je best, verder spelen er andere factoren mee die van invloed zijn.” Lisa: “Heel klef, maar ik heb geleerd van mijn man dat ware liefde bestaat. En dat een relatie mooi en liefdevol kan zijn en niet destructief. Hij was mijn rots in de branding het afgelopen jaar. Daarna trouwden we. Hij heeft honderdmiljoen keer bewezen dat hij er in tegenspoed voor me is, dus nu gaan we voor voorspoed. Toch afhankelijk van een man hè, haha, nee hoor.” Fluistert: “Jawel.” Janneke: “Haha. Afhankelijkheid is toch ook wel mooi. Je kan wel altijd alles maar alleen willen doen, maar dat is niet waar het leven om draait.” Lisa: Dat is wel hoe de maatschappij in elkaar steekt: heel individualistisch. Aan de ene kant wel heel erg je zwaktes tentoonspreiden op social media, maar aan de andere kant mag je het ook weer niet laten zien.” Janneke: “Ja, maar om er applaus voor te krijgen. Kijk eens hoe open ik durf te zijn. Daar gaat het niet om.” Wie bewonder je?

Janneke: “Ik bewonder Claudia de Breij, ze weet elke keer fantastische voorstellingen te maken die haar verbinden met de wereld om haar heen. Echt een goede theatermaker. Ook haar oudejaarsconference vond ik geweldig.” Lisa: “Het was 2016 en zij was pas de eerste vrouw die een oudejaarsconference deed, hoe dan?”

Janneke: “We hebben haar een keer geïnterviewd en vroegen wat haar grootste droom was. Dat was om ooit de oudejaarsconference te doen. Ook om naar de maan te gaan trouwens. Ze doorbreekt grenzen.” Lisa: “Ik bewonder Beyoncé. Ik vind haar als artiest zo fantastisch.

Ze strijdt voor het feminisme, maar ook voor gelijkheid van rassen op een hele eigen manier. En ze weet muzikaal elke keer weer iets nieuws te doen.” Ben je een feminist? Lisa: “Zeker. Ik draag een ketting met ‘feminist’. Een knuppel in het hoenderhok. Mensen gaan zo aan als je zegt dat je een feminist bent. In onze nieuwe show zit een feministisch blok waarin we zeggen dat

KUNST & CULTUUR/VAN OPZIJ

bedrijven geen vrouwenquotum nodig hebben maar dat we moeten laten zien dat ze meer verdienen als ze vrouwen aannemen. Het is tongue in cheek maar het is ook waar. Ook zingen we het nummer Op de plaats rust om te laten zien hoe de maatschappij tegen vrouwen praat. Zo van: ‘nou mevrouw de president, u moet nu echt voor de kinderen zorgen, dat wilt u toch ook zelf?”

Janneke: “Het is geen aanklacht tegen mannen. We vinden dat de discussie te smal gevoerd wordt. We hopen dat met de nieuwe feministische golf een lans hiervoor wordt gebroken. Dat je niet meer wordt gereduceerd tot baarmoeder.” Lisa: “En evenzeer dat mannen niet worden gereduceerd tot beesten die zich niet kunnen inhouden.” Janneke: “We moeten ook niet seksistisch gaan doen over mannen. Wat als dat over ons wordt gedaan, worden we boos. Niet manonvriendelijk doen dus.” Lisa: “Ik ben net getrouwd en mijn man en ik hebben elkaars achternaam aangenomen, dat vonden we volstrekt logisch, maar sommige mensen dachten van: wow, wat modern. Iedereen moet het voor zichzelf weten, maar ik hoor nog steeds dat vrouwen minder gaan werken dan mannen. In die zin valt er nog zoveel te winnen en zijn er zoveel ingesleten rolpatronen.” Janneke: “Je

moet aankaarten bij zijn vrienden als ze iets seksistisch zeggen. Ik kan het zeggen, maar dan word je als vrouw vaak als boos wijf weggezet. Het is veel krachtiger als mannen wat zeggen tegen elkaar, we hebben elkaar nodig.” Janneke: “Ik ben benieuwd hoe het mannen gaat veranderen.” Lisa: “Het zit hem ook in de opvoeding. Dat je van je ouders meekrijgt dat je mag huilen als jongen en dat je als meisje met een truck mag spelen. Ik ben benieuwd hoe wij dat doen als we kinderen krijgen. Ik ben zelf heel genderneutraal opgevoed, dat heb ik als een voorrecht gezien. Ja, en dat je op school als meisje niet een cursus krijgt ‘Hoe niet verkracht te worden’, maar een cursus geeft aan jongens dat ze meisjes niet verkrachten.” Wat is je favoriete reis? Janneke: “Ik maakte het afgelopen jaar een reis van zes weken naar Libanon. Ik deed een project voor mezelf over humor. Ik wilde weten hoe een land dat zoveel vluchtelingen heeft en zo anders is dan Nederland, hoe humor daar helpt. Het was heel interessant. Ik stond zelf niet meer op het podium omdat Lisa ziek was, en wist het even niet meer.

Zo’n reis geeft je een andere blik op Nederland en jezelf.

Wie ben je als je je beroep niet kunt uitoefenen?” Lisa: “Ik vind New York de meest geweldige stad op aarde. Ik

‘Ik ken je als die jongen die bij DWDD zat te verkondigen dat je vrouwen met hun gezicht naar je kruis moet trekken omdat ze dat wel lekker vinden’ merkt dat er nog veel seksisme is.” Lisa: “Mannen van onze leeftijd die het echt niet snappen en op Thierry Baudet stemmen.” Janneke: “Toen Trump werd verkozen tot president, schrokken we zo. We moesten die avond optreden en waren helemaal van de kaart.” Lisa: “Waar deden we het nog voor?” Janneke: “Er brak een nieuwe tijd aan, ik moest echt huilen. Het voelde als een defeat. Zeker omdat hij zo over vrouwen praat.” Lisa: “Ik droomde dat we bij Pauw zaten, dat Baudet er ook is en wat ik dan tegen hem ga zeggen. Ik zou zeggen: ‘Hartstikke leuk dat je de politiek in bent gegaan, maar ik ken je als die jongen die bij DWDD zat te verkondigen dat je vrouwen met hun gezicht naar je kruis moet trekken omdat ze dat wel lekker vinden.’ Daar heeft niemand het meer over. Ik kan me daar zo over opwinden. Ik wil hem vragen waar hij zo bang voor is dat hij zo over vrouwen praat. Hij raakt me meer dan Wilders, omdat hij van mijn leeftijd is en mensen van mijn achtergrond aanspreekt.”

Hoe hebben jullie #MeToo beleefd? Janneke: “Toen ik mijn vriendje ontmoette, zei hij: ‘Ik ben een feminist.’

Ik dacht: wow chill. Met hem heb ik tijdens #MeToo veel gepraat over hoe mannen geframed worden. Ik ben blij dat er vanuit Hollywood een beweging op gang is gekomen, maar nu moet er een tweede slag op gang komen.” Lisa: “Ik vind het heel belangrijk dat we elkaar erop aanspreken. Ik zeg altijd tegen mijn man dat hij het

zou er weleens een tijdje willen wonen. Daar is qua humor veel aan de hand. Eigenlijk is het heel erg dat ik mijn huwelijksreis niet noem, we gingen drie weken naar Italië.” Janneke: “Dat is ook weer zo’n cliché, dat dat je mooiste reis moet zijn.” Lisa: “Weet ik veel, ik doe ook maar m’n best als getrouwde vrouw, haha.” Wat is je grootste angst? Lisa: “Dat de mensen van wie ik houd, doodgaan.” Janneke: “Dat iets naars hen overkomt.” Wat is je grootste prestatie? Janneke: “Ik vond het heel tof dat we genomineerd werden voor de Annie M.G. Schmidtprijs met ons liedje #Imalive. Een vakprijs.

Uiteindelijk hebben we niet gewonnen, maar die nominatie was al heel tof. Dat liedje ging over vluchtelingen. We zijn altijd heel secuur over onze teksten en muziek, en als dat dan samenvalt in een lied, dat is zo fijn. Bij dit liedje klopte het gewoon.” Lisa: “Dat we al zes jaar bestaan en kunnen leven van ons werk. Veel mensen kennen ons nog niet, terwijl we al best een tijdje bezig zijn. Het duurt echt een tijd voordat je helemaal doorbreekt.” Wanneer had je voor de laatste keer de slappe lach? Janneke: “Even denken.” Lisa: “Waarschijnlijk om onszelf.” Janneke: “We zijn eigenlijk heel serieus.” O

Vanaf september tourt Matroesjka door het land met nieuwe voorstelling BRAINWASH. Zie Matroesjkaspeelt.nl OPZIJ 2018 NR. 6

87

KUNST & CULTUUR/OP REIS

DOOR DE REISMEIDEN

Ruiger dan Bali is het eveneens wonderschone Java. Het eiland dat in de koloniale tijd het bestuurscentrum was van de Hollanders.

En er heeft zich in Yogjakarta een feministische paleisrevolutie voltrokken; voor het eerst in de historie heeft de sultan zijn dochter als opvolger benoemd.

88

KUNST & CULTUUR/OP REIS

O

nze eerste impressie van Yogyakarta, ook wel bekend als de culturele hoofdstad van Java, is duizelingwekkend. Noem het naïef, maar we hadden werkelijk geen idee dat iedere Indonesiër zich op een brommer verplaatst, tenzij hij of zij in de auto zit. Yogya is geen uitzondering. In Semarang, Soerabaya en Jakarta is de verkeersjam even oververhit.

De eerste avond gaan we als zeldzame wandelaars op zoek naar een restaurant. Scooterchauffeurs met mondkapjes op scheren rakelings voorbij en al snel blijkt dat het hopeloos is om ter plekke een taxi aan te houden. Maar een van de leuke dingen van reizen is dat het anders is dan thuis. De volgende dag ‘ontdekken’ we dat we vooraf in het hostel een taxi dienen te bestellen.

Het is Fiera, de pittige 21-jarige businessstudente achter de receptie

van het beeldige Tiga Lima Homestay die ons in vloeiend Engels – dat ze zichzelf heeft aangeleerd – wegwijs maakt. Hoe zijzelf door de stad reist? Ze toont haar smartphone: “Met een Go-Jack een brommer-taxi, hier zie je de app.’

Net als de meeste Javanen is Fiera islamitisch, al draagt ze geen hoofddoek en heeft ze een vriendje.

Ze noemt zichzelf dan ook ‘liberal’ en bezoekt geregeld een kunstfestival in deze bruisende universiteitsstad.

OPZIJ 2018 NR. 6

89

KUNST & CULTUUR/OP REIS

De jonge generatie heeft afstand genomen van het zware boerenleven van hun ouders dat zich voornamelijk op de rijstvelden afspeelt en hoopt op een comfortabeler bestaan. Naast de onvermijdelijke shoppingmalls en fastfoodketens die onder Indonesiërs razendpopulair zijn, is Yogyakarta bezaaid met cafeetjes en galeries.

Ook zijn er interessante musea met moderne kunst, waaronder het Jogja National Museum en het Affandi Museum, gehuisvest in het voormalige woonhuis van de bekendste Indonesische impressionistische schilder Affandi.

KRATON Hedendaagse kunst trekt toeristen, maar de de massa buitenlanders komt toch vooral af op het historisch FOTO GETTY IMAGES

90

cultuurgoed. Hoogtepunt is het ommuurde achttiende-eeuwse paleis van de sultan, de kraton. Een deel van de tentoonstellingszalen in het paleis is gewijd aan de eeuwenoude batik-technieken en toont foto’s van koninklijke dames in strakke sarongs die amper voetje voor voetje kunnen schuifelen. Aparte aandacht is er voor sultan Hamengkubuwono IX, die als jongen naar het Stedelijk Gymnasium in Haarlem ging en studeerde in Leiden. Eenmaal terug in Yogya bood hij in de kraton onderdak aan de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders die in opstand kwamen tegen de Hollanders die nooit een voet in het paleis hebben durven zetten. De sultan erkende als een van de eersten de Republiek Indonesië die Soekarno op 17 augustus 1945 uitriep en als

dank voor zijn steun werd hij gouverneur van Yogyakarta, een ambt dat erfelijk is.

VROUWVRIENDELIJKE SULTAN Zijn zoon, de huidige sultan Hamengkubuwono X, resideert nog altijd in een gedeelte van de kraton.

Wie door het paleis dwaalt langs de vergeelde foto’s in de vitrines, zou het niet zeggen, maar de sultan is een hervormingsgezind en zeer geëmancipeerd man. Zo brak hij met de traditie van polygamie. Hij weigerde evenals zijn voorvaderen om meerdere echtgenotes en concubines te nemen om zich zodoende te verzekeren van een mannelijke opvolger.

Met koningin Hemas, die hem in tegensteling tot eerdere sultanechtgenotes geregeld in het

KUNST & CULTUUR/OP REIS

openbaar vergezelt en die bovendien een eigen carrière heeft als senator, heeft hij vijf dochters en geen zoon.

De dochters hebben alle vijf gestudeerd, ze hebben interessante banen en zijn rolmodellen voor moderne Javaanse vrouwen die streven naar gelijkheid en zelfstandigheid. Helaas zijn de prinsessen niet te zien in de zalen van de kraton. Het is ook erg jammer dat er geen foto’s hangen van de ceremonie waarmee de sultan in 2015 onverwacht zijn oudste dochter – toen 43 jaar – aanwees als zijn opvolgster. Hier in de kraton herdoopte de sultan prinses Pembayun tot Mangkubumi, een titel die tot dan toe was voorbehouden aan de mannelijke kroonprins op wiens speciale zetel zij ook plaatsnam.

De elf (half-)broers van de sultan hadden verwacht dat de troon zoals altijd in mannelijke handen zou overgaan en ontstaken in woede. Uit alle macht proberen zij de Javanen er sindsdien via de media van te overtuigen dat een vrouw ongeschikt is voor het sultanaat. De mannelijke symboliek van het koningshuis is vanzelfsprekend ook niet op een vrouwelijke sultan toegesneden.

Voor de vorstelijke titel kalifatullah, ‘wijze geestelijke leider’ bestaat geen vrouwelijke naam. In de moskee waar vrouwen helemaal niet mogen komen, heeft de sultan een speciale plek. Daarom heeft de huidige vorst nieuwe paleiswetten laten maken om de symboliek te emanciperen. De opvolgingskwestie is nog niet beslecht, maar de zeventigjarige sultan zou zomaar eens als winnaar

uit de paleisrevolutie tevoorschijn kunnen komen. Als hij zijn zin krijgt, gaat hij de boeken in als vader van de eerste vrouwelijke sultan van Yogyakarta.

Op loopafstand van de kraton, – ja, je kunt hier echt zonder al te veel risico naartoe wandelen – ligt ‘Taman Sari’ een elegant waterpaleis waar de vroegere sultans zich met hun harem vermaakten. We nemen vanaf hier een bejac, een fietstaxi naar de Jalan Malioboro. In deze drukke befaamde winkelstraat eten we in een restaurant op palen een pittig kipgerecht. We blussen het af met een Bintang-biertje.

ZONSOPGANG In de omgeving van Yogyakarta liggen een paar adembenemende tempels. Ze herinneren aan de periode tussen de zevende en veertiende eeuw toen Indonesië bestond uit verschillende koninkrijken waar het hindoeïsme en boeddhisme leidende godsdiensten waren.

Student Engelse literatuur Dekcy, is onze fietsgids naar het befaamde hindoe-tempelcomplex Prambanan.

Vanuit de stad maken we een twintig kilometer lange fietstocht die ons voert door achterafstraatjes van de kampongs en over plattelandspaden.

We zijn om zeven uur gestart – het vroege opstaan in de Tropen is even wennen – maar we schamen ons als we van Decky horen dat zijn moeder dagelijks om 4.30 uur opstaat. Na het eerste ochtendgebed gaat zij koken, serveert haar drie zoons nasi en reist dan naar de markt waar ze kruiden verkoopt.

Eenmaal bij de Prambanan-tempels is het net zoals bij andere toeristische trekpleisters in Indonesië: je bent er niet alleen. En er is geen bezoeker die zichzelf niet fotografeert. Fotograferende toeristen – met of zonder selfiesticks – treffen we ook de volgende dag als we vanaf een heuvel toekijken hoe de zon opgaat boven de Borobudur. De grootste boeddhistische tempel ter wereld rijst soeverein op uit de jungle. En eerlijk is eerlijk, het is OPZIJ 2018 NR. 6

91

KUNST & CULTUUR/OP REIS

afzien om in het holst van de nacht je bed uit te komen, maar het ochtendlicht geeft de tempel een sprookjesachtige glans. De Indonesiërs houden van de opkomende zon en ook de tours naar de actieve Bromo-vulkaan in OostJava starten ver voor zonsopgang.

Daar staan we dan hoog op de Penanjakan-berg met uitzicht op de Bromo blauwbekkend bij een houtskoolvuurtje te wachten in het donker op het magische ‘fotomoment’. Als de zon op is, rijden we in een jeep door een fascinerend maanlandschap tot vlak bij de krater die kreunt en puft en zwaveldampen uitstoot.

EAT PRAY LOVE Vanaf het heuvelachtige Semarang, met zijn mooie koloniale oude stad, vertrekken we ten slotte voor het ultieme strandleven naar de eilandengroep Karimunjawa. Deze

92

archipel van 27 Bounty-eilanden is nog niet ontdekt door het massatoerisme, vandaar dat het er paradijselijk is. Je kunt er je eigen ‘Expeditie Robinson-ervaring’ opdoen door je af te laten zetten op een van de 17 onbewoonde tropische eilandjes. Eten, tent en een harpoen om vis te schieten krijg je mee; de schipper komt je na een paar dagen weer ophalen.

Op het hoofdeiland ontmoeten we tussen de pakweg achtduizend eilandbewoners twee Nederlandse dertigers, Josephine Kobussen en Joyce van den Muijsenberg. Net als Elizabeth Gilbert, de Amerikaanse bestsellerauteur van Eat Pray Love, verloren ze hun hart in Indonesië.

Joyce is net getrouwd met een man van het eiland, en toen haar vriendin Jospehine haar bezocht werd zij ook verliefd. Ze vertelt dat het volgens traditionele moslimgemeenschap not done is om alleen in één ruimte

KUNST & CULTUUR/OP REIS

te zijn met een man die niet je echtgenoot is, en dat als je slippers ‘s nachts niet op de stoep voor het huis staan, er wordt gekletst dat je niet thuis hebt geslapen. Ondanks de culturele barrières zijn beide Nederlandse vrouwen zo verrukt van Karimunjawa dat ze iets terug wilden doen voor het arme eiland. Vandaar dat ze de stichting Hello Karimunjawa hebben opgezet om de lokale bewoners een handreiking te bieden om zich staande te kunnen houden in het groeiende toerisme.

Om het niet te hoeven afleggen tegen grote ondernemers en investeerders heeft de stichting docenten ingehuurd die de eilanders Engels onderwijzen en er zijn cursussen ondernemen en marketing & communicatie gepland. Reisbijbel Lonely Planet zette in de laatste editie de Karimunjawa-archipel in de toptien van must-sees op Java; het zou volgens beide Nederlandse vrouwen prachtig zijn als de lokale bevolking daarvan kan meeprofiteren. O

HOE ZEG JE

IN HET INDONESISCH

Goedemorgen

Selamat pagi

Dankjewel

Terima kasih

Ik zoek een taxi

Saya mencari taksi

Ik wil nog een dag langer blijven

Saya ingin tinggal satu minggu lebih lama

Wilt u even OPZIJ gaan?

Apakah Anda ingin melihatnya?

OPZIJ 2018 NR. 6

93

MAN OVER VROUW

GROENHUIJSEN 4.0 Charles Groenhuijsen (1954) De voormalige Journaalpresentator zien we al jaren wekelijks opduiken bij Pauw, RTL Late Night en Jinek als Amerika-deskundige, dit dankzij zijn jarenlange verblijf in Washington als correspondent.

Daarnaast heeft hij in flink tempo een aantal boeken geschreven, natuurlijk over Amerika en Trump. Met zijn laatste boek tapt hij uit een heel ander vaatje: Optimisten hebben de hele wereld. Een vrolijk stemmende boodschap, die op hemzelf kennelijk ook z’n uitwerking niet gemist heeft: Charles geeft zijn carrière nog een slinger en gaat dit najaar het theater in.

MOEDER Mijn moeder is een paar jaar geleden gestorven, fors in de negentig. Ik kom uit een heel traditioneel gezin. Ik ben wel geboren in Friesland, maar verder ben ik niet Fries.

Mijn naam is ook niet Fries. Charles vonden ze heel gek daar. Jongens heten daar Wytse of Douwe. Mijn ouders kwamen uit Amersfoort en zijn in ‘49 naar Friesland toe gegaan, omdat mijn vader bij Douwe Egberts in Joure ging werken. Een heel keurig, upper middle class, traditioneel gezin. Moeder thuis, vader aan het werk. Vier kinderen, twee zusjes boven me, ik en dan mijn broer. Er zat overal keurig twee jaar tussen.

Mijn moeder komt uit een middenstandsgezin, ze hadden een slijterij. Ze was graag iets met taal gaan doen, maar dat werd afgestopt, want ze moest gewoon thuisblijven.

Terwijl ze het denk ik wel had gekund. Dus heel traditioneel. Mijn schoonmoeder zat in het onderwijs en moest ontslag nemen toen ze ging trouwen. Tja, dat was die generatie. Mijn vader vertelde dat tot op de dag van de bruiloft hem door zijn schoonvader de les werd gelezen omdat hij een dochter weghaalde. Want die was thuis nodig.

Mijn moeder heeft het nooit leuk gevonden in Friesland.

Zij kon niet goed omgaan met Friezen, ze vond ze stug en ze vond de taal lelijk. Ik heb altijd heel veel plezier met Friezen gehad. Ik vind het een prachtige taal. Ik spreek ook wel Fries. Niet perfect, dus als ik door Omrop Fryslân word geïnterviewd, dan stellen ze de vragen in het Fries en antwoord ik voor het grootste deel in het Nederlands.

Om toch aan de veilige kant te blijven. Maar goed, dus een traditioneel keurig, katholiek gezin. Hoewel mijn ouders wel vrij snel met die kerk zijn gestopt. Ik kan me ook geen strijd herinneren van: jullie moeten naar de kerk. Mijn vader overleed dertig jaar geleden, heel onverwacht. En ik weet nog heel goed, ze zat op de achterbank en mijn zusje en ik reden terug hiernaartoe.

Toen zeiden we: ‘Sorry mam, maar we moeten wel weten wat jij wilt. Wil je iets met de kerk?’ Maar nee, hoor. Geen sprake van. Die strijd, waar de halve Nederlandse literatuur vol mee staat, hebben wij niet gehad. Ik kan er geen trilogie over schrijven.

Ik was een lastig kind, een heel lastige puber. Omdat ik niks deed, gewoon voortdurend dwarsliggen en met andere dingen bezig zijn. Mijn moeder heeft daar altijd

94

DOOR MARIANNE VERHOEVEN

MAN OVER VROUW

CHARLES GROENHUIJSEN Groenhuijsen is sinds zijn studie geschiedenis in Utrecht samen met Karin van der Cammen. Ze zijn getrouwd en hebben twee zonen en een dochter:

Bas (25, woont in Manchester, UK), Daan (23, woont in Indiana, VS) en Francine (23, woont in San Francisco, VS).

OPZIJ 2018 NR. 6

95

MAN OVER VROUW

heel goed op gereageerd. De verantwoordelijk terugleggen bij waar uiteindelijk de oplossing vandaan moet komen, namelijk bij mezelf. En weinig autoritair.

Gewoon van: ga maar naar boven en kom pas weer terug als je rustig bent. Ook toen ik bleef zitten in de derde klas.

Mijn vader heeft toen voor elkaar gekregen bij de rector dat ik wel op het gymnasium mocht blijven. Waar ik achteraf blij om ben.

Mijn moeder is dus een paar jaar geleden overleden aan vrij heftige dementie. Dat vond ik wel lastig, ze veranderde echt en ze had moeite met de verzorging, die daar ook door mannen werd gedaan. Mijn moeder was heel erg van de preutse generatie, ik heb mijn ouders ook nooit bloot gezien, en als je dan op die leeftijd wordt uitgekleed en gewassen door een man…

VROUW Ik heb een zeer Rotterdamse vrouw, die ik wel een paar Friese scheldwoorden geleerd heb. We zijn sinds onze studietijd al samen. Mijn vrouw vindt het ook wel spannend dat ik nu het theater in ga, maar ze kent me en weet: zo ben ik nu eenmaal. Ik ben wel een beetje afwezig als ik met zo’n project bezig ben. Dat wel.

Karin is learning specialist. Zij heeft toen we in Washington woonden, lang gewerkt op een privéschool.

En toen we hier weer terugkwamen, was het best een uitdaging om weer een baan te vinden, ondanks dat ze een dubbele master heeft. Ze werkt op de internationale school in Hilversum, waar ze werkt met kinderen met leerproblemen. Wat geen ‘leerproblemen’ mogen heten.

Op die school zitten ook kinderen uit Azië, Irak, Afghanistan, die tussen twee culturen, of soms drie culturen zitten. Ze zitten op een Engelstalige school, thuis zijn ze Iraaks of Koreaans en ze zitten in Hilversum.

Dat is heftig hoor. We verplichten kinderen op de internationale school om Nederlands te spreken. Die komen van god weet waar, zijn drie jaar hier en moeten dan weer weg. En dan zijn ze slecht in Nederlands, dat is demotiverend. Terwijl zij in de context waarin zij functioneren Nederlands helemaal niet nodig hebben.

Onze kinderen hebben op Amerikaanse scholen gezeten.

Dus ik heb het verschil in onderwijs van dichtbij kunnen zien. In Nederland blijf je zitten als je hartstikke goed bent in talen en twee vieren voor je exacte vakken hebt.

Of ze zeggen: ga maar naar de havo of het vmbo. De rest van de tijd, als je iemand aanneemt, selecteer je iemand op grond van waar ze goed in zijn. Stel je toch eens voor dat je een sollicitatiegesprek houdt en de sollicitanten selecteert op basis waarvan ze niet goed in zijn.

DOCHTER Mijn dochter woont in San Francisco en werkt nu bij de YWCA in Silicon Valley, dat is een soort YMCA maar dan voor disadvantaged women. Zij geeft onderwijs aan vrouwen die slechte of geen kansen hebben in de ITomgeving van Silicon Valley. Om die met die tech-dingen het eerste duwtje in de rug te geven. Dat doet ze met veel 96

plezier. Ze heeft altijd gezegd: ‘I wanna do good’. Ze heeft in een weeshuis in Malawi gewerkt, en ondanks de onvoorstelbare armoede en het feit dat kinderen daar ook gewoon doodgingen, zei ze toen ze terugkwam: ‘These were the happiest months of my life.’ Mooi hè. Dus dat doet ze nu met veel bevlogenheid. Amerikaanse kinderen gaan in hun tijdens high school en middle school vaak dit soort social services doen in de zomervakantie.

‘Ik houd mijn hart vast, want de concurrentie is natuurlijk gigantisch.

Met al die Jochem Myers en Youp van ’t Hekken’ Dat zit gewoon standaard in het curriculum. Ze draaien diensten bij een soup kitchen in de buurt doen of zo. Dat kan ook. Niet iedereen hoeft naar een ontwikkelingsland af te reizen. Alle drie, Bas ook en Daan, hebben altijd iets gedaan in verweglanden in de zomer.

OPTIMIST En ik ben nu ook met het theaterprogramma bezig. Dat is zo ontzettend leuk. Ik houd mijn hart vast, want de concurrentie is natuurlijk gigantisch. Met al die Jochem Myjers en Youp van ’t Hekken. Ik ga bijvoorbeeld vier plekken op het podium maken, dat heb ik van Marc de Hond afgekeken, moet ik eerlijk zeggen. Hij heeft een voorstelling over zijn opa, die hij vanwege de Holocaust nooit gekend heeft. Ik ga voor verleden, heden en toekomst plekken maken op het toneel. En dan laten zien hoe je naar de wereld om je heen kunt kijken. Ik heb nu alle jaargangen van Het Aanzien van via Marktplaats gekocht. Ik ga er per jaar een aantal dingen uit halen waarvan je denkt: tjonge, daar maakten we ons toen druk over. Die zijn verdwenen of opgelost. Ik ga de zaal ook vragen: noem eens een jaartal.

Het theaterprogramma wordt persoonlijker dan mijn boek. Dat ga ik voor een deel doen met oude beelden, ook van mezelf. Ik heb een ochtend lang bij het Instituut voor Beeld en Geluid gezeten. Dan komen zoveel dingen terug.

Kijk (laat een filmpje zien – red.). Ik ben toen meegeweest met het eerste voedseltransport met geld van Eén voor Afrika naar Khartoem. Die beelden heb ik allemaal teruggevonden. Dus ik ga gedeeltelijk verhalen vertellen aan de hand van wat ik zelf gedaan heb. En dan kijken waar de zaal mee komt, die mag reageren.

Een belangrijk thema voor mij is factfulness. Een heel interessant begrip, ga maar eens kijken op gapminder. org. Ola & Hans Rosling hebben een fantastische site gemaakt over de verschillen tussen feiten en perceptie ten aanzien van wereldthema’s en -problematiek. Op het

MAN OVER VROUW

moment dat je die factfulness toevoegt aan je waarneming van wat er allemaal om ons heen gebeurt, dan bestaat de kans dat je iets minder pessimistisch over de toekomst wordt.

Precies wat ik ook in mijn boek doe, omdat er nu eenmaal veel reden is om optimistisch te zijn. Een prachtig voorbeeld: iets meer dan honderd jaar geleden was er een conferentie in New York over paardenpoep, want die verstopte en de straten en de stank rees de pan uit. En toen kwam er ineens een oplossing: de auto! Tja, en nu is die oplossing een probleem geworden voor ons.

Vooruitgang noemen we dat maar. In mijn boek geef ik de journalistiek af en toe ook een flinke draai om de oren, vanwege de negatieve insteek. Het zelfreinigend vermogen van de journalistiek in Nederland, in kranten en tijdschriften, is nul.

Ik vond een heel aansprekend voorbeeld de kopvoddentaks van Wilders, van een paar jaar geleden.

Dat is een tamelijk bizar voorstel; los van dat het discriminerend is, is het onwettig. Wilders komt ermee en ik vind vooral dat hij dat qua vrije meningsuiting moet kunnen doen. Maar dan moeten wij als journalistiek daar anders mee omgaan. Oké, als de fractievoorzitter van de PVV zoiets zegt, dan is dat nieuws. Dan zetten we het in de krant. En daarna doen wij er het zwijgen toe. Veel plezier.

Zoals wij als journalistiek zelfmoord niet melden, of vrijwel niet. Dat is afgesproken, want het is een voorbeeldfunctie. Dus er is met ons journalisten te praten over het aanpassen van onze berichtgeving op grond van gewenst of ongewenst effect in de samenleving. Als het om dit soort krankzinnige dingen gaat zoals van Wilders – Baudet heeft er ook een aantal – dan moet je toch op een bepaald moment kunnen afspreken: dat gaat niet gebeuren, hoor. We nemen als collectieve journalistiek – en daar reken ik mezelf ook maar even toe voor een deel – absoluut die verantwoordelijkheid niet.

vergelijkt. Er is een fantastische Ted-talk van Barry Schwartz. Hij praat over keuzestress en zegt dat een van de grote problemen van nu is dat we gewoon te veel te kiezen hebben. Want je kiest een vakantie, terwijl je die 999 andere bestemmingen ook had kunnen kiezen. Hij gebruikt een prachtige cartoon uit The New Yorker van een wat ouder echtpaar dat ergens op Long Island aan de kust zit. En die man moppert tegen zijn vrouw: ‘Ik kan niet tegen het idee hoeveel vrije parkeerplaatsen er in Manhattan zijn. En ik gebruik ze nu geen van allen, ik word daar gek van.’ Fantastisch. Wat heb ik níet gekozen.

Wij zijn niet gewend om te kiezen. Als je terugkijkt naar onze verre voorgangers, als die hadden gegeten en een vrouwtje hadden, gingen ze dan een rondje rennen?

Dacht het niet. Gingen ze dan meer eten? Dacht het niet.

Heb je ooit een dik beest gezien in de natuur? Nog nooit.

Een dikke olifant? Nooit. Ooit een dikke vis gezien? Ja, in een vissenkom. Dat zijn wij. Omdat we kunnen kiezen.

We kiezen voor hamburgers en chips.

Ik word ook uitgelachen hoor, om m’n plannen.

Amerikanen vinden het allemaal leuk, maar Nederlanders hebben zoiets van: ben je gek geworden. Ik heb extra gitaarlessen genomen bij een jonge gozer, net van het Conservatorium af, want ik ben geen briljante gitarist, maar de meeste nummers kan ik wel spelen. En ik heb een hele leuke zanglerares. Uit het vrouwenkoor waar Karin in zit. Martina, zij is Ierse, afkomstig uit een familie van IRA-bommengooiers. Een boeiende, interessante vrouw met hele mooie levenslessen. En dan denk ik: iemand anders zit op kantoor. O Vanaf 24 oktober tourt Charles Groenhuijsen door het land met Optimisten hebben de halve wereld.

Ik lig ook wakker van die theatertoer, hoor. Ik heb gelukkig wel fans, maar ik moet ook een beetje uit m’n bubbel komen. Daarom ben ik regelmatig te zien bij Pauw, Humberto zolang die er was en bij Jinek. Eva is trouwens als stagiaire bij mij begonnen. Een geweldig talent, dat was direct zichtbaar. Maar hoe dan ook, mensen kennen me totaal niet in deze rol, zingend en spelend.

Ja, dat verwachten de meeste mensen niet van me. Maar ik speel al vanaf m’n zevende gitaar, en ik gebruik bekende melodieën met Nederlandse teksten die ik zelf schrijf.

Een datinglied op Ob-La-Di, Ob-La-Da van de Beatles, een burn-outlied op Het land van Maas en Waal. Burn-out is voor een deel ook keuzestress. Vroeger waren het de dominee en de vakbondsbaas of weet ik het, die gewoon voor jou bepaalden wat je moest doen. Sowieso zat je al heel erg in je eigen zuil. Het was eigenlijk vrij makkelijk.

Als je nog een generatie verder teruggaat, met name op het platteland, dan had je het buurmeisje links of rechts.

En was je daar gelukkig mee? Meestal natuurlijk niet. Een wonder dat ze zoveel kinderen kregen. Als je dat met nu OPZIJ 2018 NR. 6

97

CARIN GAEMERS - TAKE CARE Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

DE BEPROEVING VAN DAPHNE

T

oen OPZIJ mij in november vorig jaar uitriep tot invloedrijkste vrouw van 2017 heb ik die titel opgedragen aan Daphne.

Zij verbleef op dat moment in een Extra Beveiligde Kamer in een ggzinstelling. Vroeger noemden wij dat een isoleercel. Op dat moment had zij zo’n drieduizend uur in een EBK doorgebracht.

Vanaf januari ging het gelukkig een stuk beter met Daphne. Dankzij extra geld van de zorgverzekeraar kreeg zij op het terrein een eigen ‘huisje’ met een groepje vaste begeleiders. In die situatie herstelde ze in spectaculair tempo. Maar de ggz-instelling kon die zorg niet vanaf mei niet langer bieden en opnieuw belandde Daphne in de isoleercel.

Daphne heeft nergens invloed op. Dat is het gevolg van de zware vorm van autisme waaraan zij lijdt. Haar brein heeft veel tijd nodig om zich aan te passen aan veranderingen in haar omgeving en aan doorbreking van haar vaste dagroutine. Ze kan praten, maar ook de verwerking van verbale informatie kost haar veel tijd.

Communicatie die voor ons vanzelfsprekend is, blijft voor haar beperkt tot mensen die heel vertrouwd zijn en die zich aanpassen aan haar tempo.

98

Verstandelijk zit Daphne op vwoniveau, maar vanwege haar autisme functioneert Daphne emotioneel op het niveau van een tweejarige.

Zelfstandig wonen is voor haar niet haalbaar.

Wanneer Daphne ontregeld is, lukt het haar niet om zelf de balans terug te vinden. Als zij daarbij niet de juiste hulp krijgt, snijdt zij zichzelf soms. Voor haar is dat de enige manier om een noodkreet te uiten.

Daarmee is zij begonnen toen zij tijdens een eerdere opname zag dat patiënten die dit deden veel aandacht kregen.

Haar automutilatie wordt gezien als een psychiatrische gedrags-stoornis en als een uiting van suïcidaliteit. Dergelijk gedrag wordt ook bij mensen met autisme aangemerkt als verhoogd risico en leidt tot dwangmaatregelen zoals de isoleercel. Dwang en de EBK ontregelen Daphne juist nog meer en vaak verhoogt dit de drang zichzelf te

snijden. Voor haar is de isoleercel dus juist een heel onveilige plaats.

Daphne is veel meer dan de optelsom van haar problemen. Ze is levenslustig, dapper en tegen de mensen die zij vertrouwt is zij uiterst liefdevol. Toen een van haar lievelingsbegeleiders werd overgeplaatst, gaf Daphne haar bij het afscheid haar dierbaarste knuffel mee. De pluchen steun en toeverlaat

In de zorg geldt betrokkenheid die maakt dat je pijn voelt als onprofessioneel. Ik vind gebrek aan die betrokkenheid juist heel onprofessioneel die zij altijd met zich mee droeg. Wanneer Daphne begrijpt wat er van haar wordt gevraagd, is ze behulpzaam en zal ze nooit tegenwerken. Daphne heeft een groot gevoel voor humor. Haar woordgrappen zijn vlijmscherp en op inconsequent gedrag reageert ze met

CARIN GAEMERS - TAKE CARE

gortdroge geestige opmerkingen.

Cynisme behoort eveneens tot haar repertoire. Op de dag dat de dreiging van sondevoeding boven haar hoofd hing wilde ze per se het t-shirt aan met daarop de tekst: Positive Vibes Only.

Er zijn in Nederland heel weinig plaatsen waar mensen met zo’n ernstige vorm van autisme passende zorg kunnen krijgen. Dat is de reden dat Daphne en veel van haar lotgenoten terecht komen in de ggz.

Daar ontbreekt het echter aan specialistische deskundigheid op het gebied van autisme. Met alle gevolgen van dien.

Het ministerie van VWS kan niet aangeven hoeveel mensen dit betreft. De Inspectie voor Gezondheid en Jeugd en zorgverzekeraars evenmin. Dit op zich is al absurd. Naar schatting gaat het om honderd tot tweehonderd mensen, waarvan tien procent in een situatie vergelijkbaar met die van Daphne.

Al sinds januari zoekt de zorgverzekeraar uit alle macht naar een geschikte plaats, met steun van het ministerie van Volksgezondheid en de Inspectie Gezondheid en Jeugd. Omdat die niet snel genoeg is gevonden, werd Daphne eind juli onder dwang overgeplaatst naar een instelling voor mensen met een zeer complexe psychiatrische problematiek. Terwijl Daphnes psychiatrische problemen ondergeschikt zijn aan het autistische beeld. Er werd geen tijd genomen om goed uit te leggen welke zorg Daphne vanwege haar autisme nodig heeft. Haar reactie op de overplaatsing werd gezien als verzet en zo belandde Daphne daar nog dezelfde dag in de isoleercel.

Op het moment dat ik dit schrijf zit ze daar af en aan nog steeds. Namen en rugnummers ga ik niet noemen – niet uit privacyoverwegingen. Daphne wil heel graag dat haar verhaal bekend wordt, maar op dit moment zou dat nadelig voor haar uitpakken.

Instellingen in de ggz houden niet van publiciteit. En Daphne heeft al een keer haar verhaal gedaan aan

een krant. Dus dat moet wachten tot later.

In de zorg voor Daphne wordt steeds vastgehouden aan regels die haar aantoonbaar schade berokkenen.

Door tussen januari en mei af te wijken van de regels, kon Daphne

Daphne wil heel graag dat haar verhaal bekend wordt herstellen. Zodra de regels weer gingen gelden, was ze binnen een maand terug bij af. In de isoleercel.

Het doet pijn Daphne in deze situatie te zien. In de zorg geldt betrokkenheid die maakt dat je pijn voelt als onprofessioneel. Ik vind gebrek aan die betrokkenheid juist heel onprofessioneel. Want als je je geheel afsluit voor het lijden van de persoon die van jouw zorg afhankelijk is, ga je voorbij aan een essentieel kenmerk van zorg. Namelijk het meevoelen dat maakt dat je die extra stappen zet als dat voor die zorg noodzakelijk is. Dat je niet vasthoudt aan regels wanneer die de situatie slechter maken, dáárvoor moet je die pijn kunnen voelen.

Dat is niet de allesoverheersende en verlammende pijn die Daphne voelt.

Het is ook niet de verzengende en pramende pijn die haar moeder voelt.

Maar dat is die gemene, snijdende pijnscheut die de ware professional af en toe kort de adem beneemt. De ware professional laat die pijn toe, vanuit het besef dat die pijn bijdraagt aan de kwaliteit van de zorg.

Dit is de pijn die het handjevol mensen rondom Daphne voelt en die maakt dat ze voor haar vechten. Er is nog een handjevol mensen die deze pijn voelt terwijl zij Daphne nog nooit hebben ontmoet. Dat zijn de mensen bij de zorgverzekeraar, bij VWS en bij

de IGJ, heldinnen en helden die zich het vuur uit de sloffen lopen om voor Daphne een plaats te vinden waar ze de juiste zorg kan krijgen.

De zogenaamde professionals die de beslissingen over het lot van Daphne nemen, voelen die pijn niet of hebben voor zichzelf een overtuigende reden gevonden om die niet te hoeven voelen. Vanwege hen belandt Daphne steeds weer in de isoleercel, die hel waar zij alleen maar pijn, angst, radeloosheid en verdriet kan voelen.

Die zogenaamde professionals willen in de wetenschap dat het nu nog even niet mogelijk is haar een betere plaats te geven kost wat kost vasthouden aan de regels en het systeem. Zonder serieus af te wegen of er in de huidige situatie niet iets beters te bieden valt dan een isoleercel. Daphne heeft hier geen invloed op. En de mensen die wel weten hoe haar uit de isoleercel te houden ook niet.

Er is iets grondig mis met het systeem en die regels. Razend word ik daarvan. En intens verdrietig. O

OPZIJ 2018 NR. 6

99

nr. 1

Hulp-tv, wie is daar eigenlijk mee geholpen?

In een drieluik legde NRC-journaliste Lineke Nieber het ware gezicht van dit fenomeen bloot.

Beloften werden niet altijd nagekomen, behandelingen half uitgevoerd. Hulp hield op zodra de camera’s waren verdwenen.

Een inkijkje in de wereld van macht, hulpbehoevenden en televisie-amusement waarvoor zij een Tegel-nominatie kreeg.

Meer weten over de NRC Code? Ga naar nrc.nl/nrc-code