Groen Licht editie 4

EDITIE 4 | 2020 HET DUURZAME MAGAZINE VA N KO N I N K L I J K E O OST E R B E R G

licht Eerst besparen, dan opwekken

22 Geen afval, maar circulariteit

18

Wassink Installatie over duurzaamheid

12

01

OPPLE Smart Connect Box OPPLE Lighting heeft haar Smart Lighting systeem uitgebreid met de Smart Connect Box. Een divers apparaat dat het mogelijk maakt om uw Smart Lighting systeem verbonden te maken met de buitenwereld.

De voordelen • De Smart Connect Box brengt overzichtelijk gegevens zoals energieverbruik, temperatuur, luchtvochtigheid en aanwezigheid per gebouw, per verdieping en per ruimte in kaart.

• Overal en altijd in controle: op afstand de verlichting in uw gebouw bedienen.

• Elk type DALI armatuur is te koppelen en te bedienen via Smart Switch, Smart Sensor of Smart App. • Scheduler: armaturen automatisch in-/ uitschakelen op een specifieke tijd of datum.

• Koppelt meer Smart Projecten in één project aan elkaar.

• Volledig compatibel met het bestaande OPPLE Smart Lighting systeem.

Opple Adv

Op afstand gegevens monitoren Waar alle apparaten van het OPPLE Smart Lighting systeem in de basis enkel met elkaar communiceren, zorgt de Smart Connect Box ervoor dat u nu ook op afstand verbinding kunt maken met uw verlichtingssysteem. Een groot voordeel van de Smart Connect Box is dat u er heel eenvoudig informatie mee kunt monitoren. Zo biedt de OPPLE Cloud u inzicht in allerlei gegevens omtrent uw gebouw, welke u via uw laptop of tablet real time tot uw beschikking heeft.

Energieverbruik in kaart Met de Smart Connect Box is het mogelijk grafieken te maken per gebouw, per verdieping en per ruimte. Het maakt inzichtelijk wat binnen een bepaalde periode het energieverbruik is, wat het klimaat is en op welke tijdstippen er beweging is gedetecteerd. Ook kunt u via de Smart Connect Box heel eenvoudig de armaturen op afstand in- en uitschakelen, of dit met de scheduler automatisch instellen.

Dit maakt de Smart Connect Box een ideale oplossing voor facility managers bij het beheren van grotere gebouwen. Doelstellingen rondom groene activiteiten zoals energiereductie kunnen ook eenvoudiger worden behaald.

Voeg de Smart Connect Box eenvoudig toe aan uw OPPLE Smart Lighting systeem. U hoeft niets te wijzigen of te vervangen rondom de bestaande Smart Lighting installatie.

Vragen? Neem contact op met een van onze account managers.

OPPLE.COM

Smart Connect Box - 560000005700

Ervaar de unieke uitlichting van

eaton Adv Eaton’s topdesign noodverlichtingsarmatuur met transparant frame • Perfect homogeen, helder verlicht pictogram • Herkenningsafstand van 20 of 30m • ‘One-box solution’ voor zowel muur- als plafondmontage, inclusief 4 inlegpictogrammen

CrystalWay is een design led pictogramarmatuur dat zich dankzij het transparante frame perfect aan de omgeving aanpast. De armatuur lijkt

• Beschikbaar in wit, zilver, grijs, zwart en RVS • Standaard voorzien van Automatische Testfunctie (AT) • Mogelijkheid tot aansluiting op CGLine+ monitoringssysteem

te zweven in de ruimte en kan harmonieus geïntegreerd worden in de architectuur van ieder gebouw.

De pure vorm, de perfecte homogene

uitlichting van het pictogram, de kleine behuizing en flexibele montagemogelijkheden zorgen ervoor dat CrystalWay geschikt is voor ieder project!

www.eaton.nl/noodverlichting

NOVEMBER 2020

COLOFON Groen licht is een magazine over duurzaamheid in de elektrotechniek dat twee keer per jaar wordt verspreid in een oplage van 21.500 exemplaren.

Interviews met bekende en minder bekende personen uit de (elektro)techniek en interessante rubrieken geven Groen licht een heldere en frisse kijk op duurzaamheid en de toekomst daarvan.

Jaargang 2, nummer 4, NOVEMBER 2020 UITGEVER Koninklijke Oosterberg BV Pollaan 4-6 7202 BX Zutphen HOOFDREDACTIE Wencke Rikkers

11 TIPS voor thuis

REDACTIE Myra Langenberg Wencke Rikkers

DE VISIE VAN: Derk Wassink

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Pascale Drent (fotografie) Gert de Vos (column) Gerhard Hospers (column) Jorian Pas (DTP) ADVERTENTIES marketing@oosterberg.nl

DRUK Ovimex

Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd.

ALGEMENE VOORWAARDEN EN PRIVACY STATEMENT zie www.oosterberg.nl COPYRIGHT

Zet d volge e nd stap e

VORMGEVING Loek & Feel

ABONNEMENTEN EN ADMINISTRATIE marketing@oosterberg.nl Verschijning: 2 x per jaar

09

RE

D

Gehoord & Gezien

12

Koninklijke Oosterberg

Op weg naar steeds minder CO2-uitstoot

naar mind er CO2

CO 2

U CO C T I E 2

RE

D

CO 2

U CO C T I E 2

15

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen aan de volledigheid en juistheid van de informatie, zoals weergegeven in deze uitgave, geen rechten worden ontleend. De uitgever en auteurs kunnen dan ook geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie uit deze uitgave.

VOLG ONS OOK VIA

04

"Eerst besparen, dan opwekken"

Duurzame bedrijfsvoering volgens Guus Arends van Lednovate

22

INHOUD Wat levert 36 duurzaamheid op

De voordelen van

elektrisch verwarmen

06

Greenworks

Met BOESTER van het gas af!

COLUMN

s o V e d t r Ge

De noodzaak van duurzame innovaties De wereld moet en is aan het veranderen. De klimaatverandering moet gestopt worden en om de CO2-uitstoot te verminderen, werken we met z’n allen hard aan de energietransitie. De grondstoffen raken op en daarom maken we steeds vaker nieuwe grondstoffen uit afval. Producten proberen we zo lang mogelijk te gebruiken en hergebruiken. Populair gezegd: de energietransitie is begonnen en de transitie van een lineaire economie naar een circulaire economie is in gang gezet. In de gehele keten van producten en diensten zijn we op zoek naar nieuwe oplossingen. Er wordt volop geïnnoveerd.

De energietransitie houdt in dat het energiesysteem in Nederland moet veranderen naar nul CO2 uitstoot. We zien hier innovaties op het gebied van duurzame energieopslag, omdat aanbod en vraag van duurzame zon- en windenergie niet gelijk loopt. We zien duurzame mobiliteit, van auto naar vrachtauto en naar het openbaar vervoer.

Het zijn niet alleen productinnovaties, maar ook de manier waarop we omgaan met bijvoorbeeld. autobezit verandert. De elektrische deelauto is al geïntroduceerd, ondersteund met digitale reserverings- en registratiesystemen via onze slimme apparaten. De technologie ondersteunt!

Ook op het gebied van producten en diensten wordt geïnnoveerd. Nieuwe vormen van recycling; Al het plastic op de wereld blijft wel een punt. Denk aan de innovaties van onze landgenoot Boyan Slat met zijn Ocean Clean up.

Innovaties kunnen ook niet -technologisch zijn: zoals bijvoorbeeld een winkel zonder verpakkingen.

Koninklijke Oosterberg doet graag mee en zoekt daarvoor in de gehele (bouw-) keten de samenwerking. In deze Groen licht uitgave delen we innovaties op het gebied van duurzaam slopen en hergebruik, een innovatie voor woningrenovatie met duurzame en circulaire producten. En we werken aan de eerste projecten met energieopslag in duurzame batterijen.

Graag sluiten we af met de uitnodiging: doe met ons mee, want samen bereiken we meer.

Gert de Vos is projectmanager Greenworks bij Koninklijke Oosterberg

05

NOVEMBER 2020

Versneld verduurzamen voor een scherpe prijs

Met BOESTER betaalbaar en eenvoudig van het gas af

Het Klimaatakkoord is duidelijk: in 2030 moeten we in Nederland 1,5 miljoen woningen aardgasvrij hebben gemaakt. Dit betekent voor woningcorporaties dat zij per jaar 100.000 woningen moeten verduurzamen. Een flinke klus, die ook aardig wat geld kost.

Dankzij BOESTER kan dit sneller en goedkoper.

Ga in gesprek met opdrachtgevers over de opgave om hun woningen aardgasvrij te maken en er popt al snel een aantal belemmeringen op: de huidige concepten zijn te duur, de opgave is te groot, het is ingewikkeld, niemand weet hoe het echt moet en oplossingen zijn niet vanuit een integrale aanpak ontwikkeld.

Renovatiekosten

Kijkend naar Nederland moeten we constateren dat slechts 17% van onze woningen beschikt over label A en dat hiervan nog maar een klein deel gasloos is. Daar komt bij dat de kosten voor het renoveren naar label B gemiddeld zo’n € 45.000 bedragen en die van een nul-op-de-meter-renovatie € 75.000.

Zonder slimme, betaalbare en integrale oplossingen is dit een onmogelijke opgave en hebben we alle beschikbare handen in de bouw nodig om deze doelstelling te halen. Niet alleen die van grote bedrijven, maar vooral ook van de lokale en regionale aannemers en installateurs.

06

Verduurzamen met BOESTER

Het kan ook anders. De Greenworks ketenpartners Raab Karcher, Wasco en Oosterberg hebben samen met gerenommeerde Greenworks leveranciers een nieuw concept ontwikkeld: BOESTER. Hiermee kan een corporatiewoning die is gebouwd tussen 1965 en 1974 worden verduurzaamd van label B naar gasloos energieneutraal A++ vanaf € 25.000. Verduurzamen van label G naar gasloos energieneutraal label A++ kost met BOESTER iets minder dan € 70.000. Bij deze G naar A++ variant wordt de woning bovendien voorzien van een nieuwe keuken, badkamer en toilet, wand- en plafondafwerking en nieuwe binnendeuren.

BOESTER De aanpassingen

Iedere woning wordt van binnenuit kierdicht gemaakt en optimaal geïsoleerd met kant-en-klare wandpanelen en desgewenst een circulaire renovatievloer, waardoor de buitenruimte onaangetast blijft. Mooi voordeel: deze wijze van renoveren is vergunningvrij. De warmte wordt opgewekt met een warmtepomp, gekoppeld aan een laagtemperatuur warmteafgiftesysteem voor de begane grond. Afhankelijk van de situatie is dit een circulair vloerverwarmingssysteem of komen er convectoren. De eerste verdieping krijgt elektrische radiatoren of infraroodpanelen, afhankelijk van de situatie of de wens van de opdrachtgever. De benodigde stroom komt van de op het hellende dak te monteren pvt-panelen. De decentrale ventilatie wordt voorzien van warmteterugwinning, tenzij de woning al is voorzien van een goed werkend centraal ventilatiesysteem. Ook logistiek gezien biedt BOESTER voordelen: alle materialen worden centraal verzameld en gecombineerd aangeleverd in een Lean Box, die op locatie de ruimte inneemt ter grootte van één personenauto.

Trainingen voor aannemers & installateurs

Om het BOESTER-concept goed te kunnen uitvoeren, biedt de Greenworks Academy – in samenwerking met leveranciers – trainingen voor aannemers en installateurs. Zo zetten we samen de schouders onder het verduurzamen van Nederland. ■

Afwerkingsniveaus

BOESTER kent 3 afwerkingsniveaus: Basic, Medium en Premium. Wat alle pakketten gemeenschappelijk hebben, is de optimale isolatie van de schil, maximale energieopwekking, optimale afgifte en een behangklare wandafwerking. Het Medium-pakket bevat bovendien een circulaire keuken met inductiekookplaat en bij de meest uitgebreide Premium-variant krijgt de woning een nieuwe keuken, badkamer, toilet, binnendeuren en binnendeurkozijnen. Bovendien worden de wanden en plafonds met spac afgewerkt.

07

NOVEMBER 2020

GROENE GOLF

Van Energielabel C naar A

BESPAAR ENERGIE, VERHOOG DE VASTGOEDWAARDE Hierin ontdek je welke concrete stappen er nodig zijn om het energielabel van je pand te verhogen en daarmee de waarde ervan te vermeerderen.

Terwijl circa de helft van alle bestaande grotere kantoren nog aan de slag moet met energielabel C, dient zich alweer een nieuwe uitdaging aan. Naar verwachting is namelijk vanaf 2030 ook Energielabel A verplicht.

In 2050 moeten alle gebouwen in Nederland energieneutraal zijn.

Dat lijkt misschien nog ver weg, maar de overheid maakt haast. In het Energieakkoord zijn dan ook een aantal stappen opgenomen die dwingen om nu al in actie te komen.

Zo moet vanaf 2023 elk kantoor groter dan 100 m2 minimaal Energielabel C hebben om te voorkomen dat de kantoorfunctie van het gebouw vervalt. En vanaf 2030 is dat waarschijnlijk zelfs Energielabel A. Juist daarin schuilt een belangrijke kans. Het is het immers makkelijker – en op lange termijn voordeliger – om nu alvast vervolgstappen te zetten met betrekking tot het

verduurzamen van gebouwen. De eisen van de verschillende energielabels overlappen elkaar, en zo voorkom je dubbel werk, en daarmee extra kosten. Zeker ook omdat vaststaat dat gebouwen over dertig jaar hoe dan ook energieneutraal moeten zijn. En niet in de laatste plaats omdat het de waarde van het vastgoed aanzienlijk verhoogt.

Zo gaan we in op het behalen van Energielabel C. Laten we zien waarom Energielabel C slechts als tussenstap naar label A moet worden gezien. En uiteraard behandelen we de belangrijkste kenmerken van Energielabel A voor kantoren, zoals connectiviteit, energiemanagementsystemen en relevante certificeringen. Daarnaast komen enkele concrete voorbeelden aan bod en tot slot vind je handige links naar relevante websites over energielabels.

Overtuigd van de noodzaak en de voordelen van Energielabel A? Vraag dan nu het gratis kennisdocument aan via de link hier onder:

Gratis whitepaper biedt handvaten ABB biedt inzicht en uitkomst om de energiebesparingsopdracht op slimme wijze tegemoet te treden.

Bijvoorbeeld met het gratis whitepaper ‘Kosten besparen door nu al aan de slag te gaan met Energielabel A voor mijn kantoor’.

www.new.abb.com/low-voltage/nl/labelA

08

GEHOORD & GEZIEN De laatste ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid

Volg het via radio of podcast en laat je inspireren!

Greenleaders podcast

De Green Leaders Jan Paul Rutten was chirurg maar wil nu de duurzaamste bierbrouwer worden.

Familiebedrijf Gulpener profileert zich al jaren als duurzame onderneming en heeft de ambitie om in 2030 volledig fossielvrij te zijn. Een belangrijke stap hiernaartoe is de bouw van een nieuw brouwhuis, voorzien van de nieuwste innovaties om het bier zo energie-efficiĂŤnt mogelijk te brouwen. In deze podcast vertelt Rutten hoe het was om de switch van chirurg naar bierbrouwer te maken over zijn ambitie om nog verder te verduurzamen. Wekelijks verschijnen er nieuwe Green Leaders online.

BNR podcast

The Green Quest Hoe maken we een duurzame wereld? Welke innovaties in het bedrijfsleven dragen daar echt aan bij?

Je hoort het in The Green Quest van BNR Nieuwsradio.

Presentator Harm Edens gaat elke week in gesprek met de duurzame frontrunners van Nederland.

Elke maandag om 15.00 uur op BNR Nieuwsradio of online terug te luisteren op:

www.bnr.nl/podcast/the-green-quest

greenleaders.podigee.io/

09

NOVEMBER 2020

GROENE GOLF

Grip op tijd én op energieverbruik:

DE NIEUWE GENERATIE TIJDSCHAKELKLOKKEN Energiebesparing als leidraad bij ontwerp

De nieuwste generatie tijdschakelklokken van Hager staat voor volledige controle. Het geeft jou als installateur flexibiliteit in een druk werkschema en het geeft klanten grip op energieverbruik.

Efficiënter in gebruik, eenvoudiger te bedienen en intelligenter dan ooit. Of je nu een tijdschakelklok zoekt voor het beheren van gemeenschappelijke buitenverlichting, extra veiligheid wil creëren met automatische sloten of verwarming en elektra op afstand wil beheren. Met deze nieuwe serie kies je altijd voor het juiste model.

Bespaar waardevolle installatietijd Complexe programma’s instellen nog vóór installatie? Zo gedaan.

Aanpassen op afstand? Geen probleem. Programma’s personaliseren? Dat kan waar en wanneer je maar wil. De bijbehorende Bluetooth-aansluiting en de Hager

Mood App maken installatie zelfs nog eenvoudiger. Bovendien bespaart het je waardevolle installatietijd.

Vereenvoudigde productlijn, meer mogelijkheden Om de keuze nog makkelijker te maken heeft Hager de serie tijdschakelklokken en schemerschakelaars teruggebracht van meer dan 20 naar 4 modellen, zonder in te boeten op de bewezen functionaliteiten van de vorige lijn.

Sterker nog: de nieuwe generatie herbergt naast die functies ook de allerlaatste technologie voor meer gebruiksgemak.

Duurzaamheid staat voorop bij het ontwerp van de nieuwe lijn tijdschakelklokken. De intuïtieve bediening laat gebruikers eenvoudig en flexibel schakelprogramma’s instellen. Zo besparen ze energie als ze op vakantie gaan door de voorkeuren voor de thermostaat aan te passen of kunnen ze juist opschalen in veiligheidsmaatregelen door extra lampen aan te sluiten.

De Astro Mode van de Hager tijdschakelklokken genereert automatisch de juiste instellingen voor zonsopgang en zonsondergang, waardoor lampen nooit onnodig branden. Daarnaast detecteren slimme accessoires als optionele lichtsensoren automatisch de hoeveelheid licht in de omgeving waardoor overbodige verlichting wordt uitgeschakeld.

Dataveiligheid als voorwaarde Uiteraard is alle data die de tijdschakelklok genereert, beveiligd en privé. Ook wanneer je gegevens via de app verzendt. Toch delen met collega’s of klanten? Via de beveiligde myHager-cloud stuur je data door zonder dat iemand anders erbij kan. ■

Meer weten? Ontdek alle details op:

www.hager.nl/tijdschakelklokken

10

7

TIPS VOOR THUIS

Duurzame tips waar iedereen iets aan heeft

WAS ZO KOUD MOGELIJK

Hoe kouder je wast, hoe minder stroom je verbruikt.

Bij wassen op 30°C in plaats van 40°C neemt het elektriciteitsverbruik gemiddeld met de helft af, variërend van 25 procent tot 65 procent besparing.

Zet de verwarming een tandje lager

KOOP EEN GROENE AUTO te denken aan een hybride auto of zelfs een 100% elektrisch aangedreven auto

Geef producten een nieuw leven

Isolatie helpt tegen tocht en dus blijft het in huis lekker behaaglijk.

De energierekening kan daardoor een stuk lager uitvallen. Isoleren kan eenvoudig met bijvoorbeeld radiatorfolie. Triple glas of HR++glas zorgt voor goede isolatie van de ramen. En uiteraard kun je ook met de muren en vloer aan de slag.

GEBRUIK EEN REGENTON

GOED ISOLEREN HELPT

Jaarlijks gebruiken we voor onze tuin bijna 2.000 liter drinkwater. Een regenton scheelt water. Gebruik regenwater om je tuin te sproeien, de planten water te geven of ramen mee te zemen.

Koop alleen iets nieuws als het echt moet

11

NOVEMBER 2020

Spreken over duurzaamheid met…

Derk Wassink va Wassink Inst Nadenken over duurzaamheid, vooruitkijken en werken aan een betere, schonere wereld. Sommige mensen doen dat meer dan anderen. Derk Wassink bijvoorbeeld, algemeen directeur van Wassink Installatie in Winterswijk en Doetinchem.

Wij vroegen hem ernaar.

In het gerenoveerde kantoor in Winterswijk laat Wassink Installatie zien hoe je kan omgaan met duurzaamheid in bestaande bedrijfspanden. Het kantoor is volledig energieneutraal en voorzien van een all-electric installatie, compleet gasloos dus. Op het dak staan 2 lucht-water warmtepompen en liggen 296 zonnepanelen. Ook is er een luchtbehandelingskast met warmtewiel en vochtterugwinning en de kantoorruimtes worden verwarmd en gekoeld met inductie-units. In het magazijn is gekozen voor laagtemperatuur luchtverwarmers. Het hele pand is voorzien van ledverlichting en innovatieve regeltechniek. Screens aan de binnenzijde van de ramen zorgen ervoor dat het pand in de zomer koel en in de winter warm blijft en sensoren monitoren onder meer of de temperatuur en de lichtsterkte goed zijn.

Realistisch blijven

Voor Derk Wassink is werken aan duurzaamheid geen kwestie van ‘moeten’. “Natuurlijk zijn er steeds meer regels en minimale eisen vanuit de overheid”, vertelt hij. “Verduurzaming wordt actief gestimuleerd, maar ook veel opdrachtgevers willen graag duurzame keuzes maken. Hier worden wij enthousiast van en we vinden het ook onze taak om hen hier goed over te adviseren.

Dit maakt ons vak juist mooi en uitdagend: verduurzaming biedt veel kansen, die we graag grijpen. Klanten hebben behoefte aan een gebouw dat voldoet aan hun wensen en eisen op het gebied

12

DE VISIE

VAN

an tallatie Derk Wassink Wassink installatie

van comfort, gebruiksgemak en duurzaamheid en wij zorgen graag voor een duurzame oplossing. Dit betekent overigens niet dat we ons alleen op warmtepompen en zonnepanelen richten. Het gaat ons erom dat we een zo duurzaam mogelijke installatie adviseren, die past bij de wensen en het budget van de opdrachtgever. We blijven realistisch, maar kijken wel graag verder dan de gebaande paden: we zijn vrij snel in het toepassen van nieuwe technieken en innovaties. Dit vinden we leuk om te doen en hier onderscheiden we ons graag mee in de markt.”

Maatwerk en nazorg

“Kennis en ervaring zijn hierbij belangrijk”, geeft Derk Wassink aan. “We besteden dan ook veel aandacht aan de opleiding en ontwikkeling van onze medewerkers.

Ook zorgen we ervoor dat zij zo snel mogelijk praktische ervaring opdoen met een nieuw systeem. Je moet goed weten welke mogelijkheden er zijn, hoe iets werkt, wat de voor- en nadelen zijn en waar je je klant echt een plezier mee doet, zowel qua comfort als besparing.

We adviseren dan ook alleen systemen waar we echt achter staan en kiezen bewust voor de combinatie van advies, montage en beheer. Want naast maatwerk is nazorg belangrijk: een systeem moet je blijven monitoren, onderhouden en waar nodig bijstellen om er alles uit te halen wat erin zit én aan te sluiten op de verwachtingen van een opdrachtgever. Als installateur moet je je klanten de weg wijzen naar oplossingen die aan hun wensen voldoen. Nu én in de toekomst.” >>

13

NOVEMBER 2020

Volledig circulair bouwen is nog geen gemeengoed Aandacht voor circulariteit

Ook als het gaat om circulariteit loopt Derk Wassink graag in de voorhoede. “We zijn al zo’n drie jaar bezig met onderzoeken hoe we zo circulair mogelijk kunnen werken in de bouw.

Dit doen we samen met aannemers en leveranciers. Het gaat helaas nog niet met grote sprongen – volledig

14

circulair bouwen is nog geen gemeengoed – maar elke stap is er één. Ik zie – voor ons als technisch dienstverlener in gebouwgebonden installaties – in ieder geval mooie ontwikkelingen en kansen. Door veranderende behoeften in de markt zal de rol en het bijbehorende verdienmodel van fabrikanten, leveranciers en installateurs sterk kunnen veranderen. Zo zullen gebruik, eigendom, beheer, restwaarde en garanties belangrijke aspecten worden. Hier kunnen wij met onze praktische kennis en ervaring uitermate goed invulling aan geven. Het is goed dat er vanuit de overheid steeds meer richting wordt gegeven aan duurzaamheid en dat de lat hoog wordt gelegd. Maar het is de vraag of we het in onze branche kunnen bijbenen. Technisch en organisatorisch gaat dat prima, maar als het gaat om de beschikbaarheid van voldoende personeel wordt het een ander verhaal.”

Opleiding en ervaring

“Om op te kunnen schalen, heb je voldoende mensen nodig die hun vak verstaan – en die zijn niet altijd voorhanden. Mede daarom zijn wij dus al vele jaren bezig om onze huidige monteurs mee te nemen in de veranderingen en nieuwe leerling-monteurs te enthousiasmeren. We zorgen graag, in samenwerking met diverse onderwijsinstellingen, voor de juiste opleiding. En via leerwerkplekken binnen Wassink Installatie doen leerlingen de nodige kennis en ervaring op.

Pas als wij onze mensen goed hebben opgeleid, schalen we op. Zodat we zeker weten dat we kwaliteit leveren en onze beloftes nakomen. We stoppen graag veel tijd en energie in het uitdragen van de veelzijdigheid binnen de installatietechniek en laten zien hoe mooi ons vak is. Want het is belangrijk dat er in de toekomst genoeg mensen zijn die dit vak graag willen uitoefenen.

Ook dat is duurzaamheid.” ■

OOSTERBERG

Op weg naar steeds minder CO2-uitstoot Sinds 2017 is Oosterberg actief om haar footprint in kaart te brengen, met als doel dit te reduceren. Deze reductie wordt gerealiseerd door middel van het reductiesysteem: CO2-footprint prestatieladder. Hierin komen de onderdelen inzicht, reductie, communicatie en deelname aan initiatieven naar voren.

Oosterberg is gecertificeerd op niveau 3 van de CO2-Prestatieladder.

Doel lijkt bijna behaald

De doelstelling voor 2020 is 50% reductie ten opzichte van het peiljaar 2016.

Deze doelstelling is gerelateerd aan de omzet. Over 2019 was de eindstand 48% reductie. Hiermee is Oosterberg duidelijk op weg om de doelstelling te behalen. Daarnaast is Oosterberg ook recent weer voor drie jaar gecertificeerd (t/m 2022).

Reductiemaatregelen

De lijn die Oosterberg volgt met haar bestaande reductiemaatregelen, zorgt dat er ruimschoots CO2-uitstoot wordt verminderd. Zo zijn er al een aantal vestigingen van het gas af en zijn er op diverse daken zonnepanelen opgesteld.

Ook wordt het gebruik van E-leaseauto’s steeds meer gestimuleerd. Gericht op transport, wordt het inzicht in het rijgedrag verbeterd.

Voor de toekomst moeten nieuwe reductiemaatregelen zorgen dat er nog meer kilometers worden gereduceerd: door de vulgraad van vrachtauto’s te optimaliseren en orders compleet te leveren.

Nieuw huisvesting hoofdkantoor, nieuwe mogelijkheden

Door het betrekken van het nieuwe hoofdkantoor aan de IJsseldijk in Apeldoorn worden er ook stappen genomen wat duurzaamheid betreft. Het pand voldoet aan de eisen waar een modern kantoor aan moet voldoen.

Het aantal laadpalen wordt uitgebreid en er worden duurzame aanpassingen gedaan waar mogelijk.

CO2 en Corona

Een bijkomend effect van het massaal thuis werken sinds maart, is dat er minder woon-werk verkeer is. Ook dat betekent minder CO2-uitstoot. Dat vergaderen niet altijd in dezelfde ruimte hoeft, is ook bij Oosterberg sinds de Coronacrisis duidelijk geworden. Er wordt nog steeds veel waarde gehecht aan echt contact. Maar een reis van Alkmaar naar Zutphen is geen noodzaak, dankzij de mogelijkheid om video te bellen. ■

Zet de volgende stap

RED

CO2

UCT

CO2

IE

naar minder CO2

RED

CO2

UCT

CO2

IE

15

NOVEMBER 2020

GROENE GOLF

Kabeldraagsysteem met windcertificering

HOE ZEKER BEN JE VAN JOUW KABELDRAAGSYSTEEM? Certificering en rekentool Het systeem met Performa ZINC+ en PVX Multimount is niet alleen gecertificeerd. Maar tijdens de windtesten is er ook een rekentool ontworpen, om constructies te berekenen ten aanzien van de windbelasting. Dit zorgt ervoor dat je verzekerd bent van een veilige installatie.

Met de verduurzaming wordt ook de vraag naar zonne-

De Performa ZINC+ draadgoot in combinatie met PVX Multimount is niet alleen kostenefficiĂŤnt, gebruiksvriendelijk en eenvoudig in gebruik, maar is ook gecertificeerd en met gebruik van de rekentool ook veilig. â–

panelen, klimaatsystemen en andere (vlakke) dak installaties steeds groter. Hoe veilig en zeker zijn dergelijke kabeldraagsystemen als er sprake is van windbelasting?

Het weer wordt steeds extremer, stormen en windhozen komen steeds vaker voor. En dit heeft een behoorlijke impact op de kabeldraagsystemen op daken. Uit de solar branche kwam een toenemende vraag naar meer kennis over het gedrag van kabeldraagsystemen, de veiligheid en zekerheid. Naast deze vraag en in het algemeen toenemende schade na deze heftige stormen, hebben Schneider Electric en PVX Multimount de handen ineen geslagen om als eerste het kabeldraagsysteem te laten testen op weersbestendigheid en dit officieel te laten certificeren.

Windtunneltest Peutz, een onafhankelijk adviesbureau met een eigen windtunnel, heeft het kabeldraagsysteem, dat specifiek is ontworpen voor vlakke dakconstructies getest. De PVX Multimount is op zichzelf getest, in combinatie met de Performa ZINC+, met en zonder deksel, met de installatiebuis en als totaal oplossing. Onder andere windhinder en windgevaar zijn getest. De beoordeling is aan de hand van de criteria voorgeschreven in de NENEN 1881-1-4:2011, NEN 7250:2014 en de CUR aanbeveling 103 uit 2005.

www.stago.nl - www.se.com/nl

16

De transitie naar een circulaire economie!

COLUMN

In mijn werk, of beter gezegd passie, om de gebouwde omgeving te verduurzamen, spreek ik enorm veel mensen over van alles wat hen bezighoudt. Van bouwplaatsmedewerker tot directeur en van beleidsmaker tot opdrachtgever.

Eenieder met eigen kwaliteiten en eigen wijze van communiceren. We gaan op onze eigen manier om met de uitdagingen welke gewenst en ongewenst op ons pad komen.

We weten feilloos te benoemen waar de schoen wringt en wie volgens ons de aanstichter is. Zelden wordt dit gevolgd met wat een mogelijke oplossing zou kunnen zijn, laat staan wat men er zelf aan zou kunnen doen.

Kijken we vanuit dit perspectief naar de transitie om te komen tot een circulaire economie en het verduurzamen van ons bestaande woningbezit, dan is van een uitdaging geen sprake en wordt dit hoogstwaarschijnlijk ons hoofdpijndossier!

Kan het ook anders? Jazeker! Anders denken; niet in problemen maar in uitdagingen. Niet alleen, maar samen op zoek naar de beste oplossing. Stoppen met hokjes denken en openstaan voor nieuwe ideeën en op zoek naar een toekomstbestendige positie in de bouwkolom.

Gerhard Hospers is Adjunct Directeur Greenworks bij bouwmaterialen groothandel Raab Karcher en zet zich in voor het verduurzamen van de gebouwde omgeving en kennisoverdracht

G erhard Hosp ers.

Toekomstbestendig betekent dan wel de juiste dingen doen en kiezen voor een integrale benadering. Denken en acteren als een system integrator. Van losse producten naar integrale totaaloplossingen. Bereid zijn om samen te werken met andere disciplines en partijen aan elkaar weten te verbinden. Samen kom je tot de beste oplossing voor de klant, het beste concept, de beste aansluiting met de markt en kunnen we afspraken maken over het verminderen van het gebruik van primaire grondstoffen. Ook we afvalstromen verminderen en wat overblijft omzetten naar grondstoffen voor de ander.

Daarnaast kunnen we logistieke stromen bundelen tot minimale vervoersbewegingen en komen tot betaalbare concepten om onze bestaande woningvoorraad te verduurzamen. Het concept BOESTER is hiervan een mooi voorbeeld.

Hiermee creëren we toegevoegde waarde, onderscheidend vermogen en behouden we onze positie in de markt.

De tijd om per project steeds opnieuw het wiel uit te vinden gaat voorbij en sneller dan gedacht. Er is een tijd aangebroken waarbij alle puzzelstukjes een totaalplaatje moeten vormen. Wanneer we samen puzzelen zijn we eerder klaar voor de uitdaging die ons te wachten staat! ■

17

Lagemaat Sloopwerken: geen afval, maar circulariteit

S

lim en verstandig omgaan met materialen: we doen het steeds vaker. In de bouw, maar ook bij de sloop. Arend van de Beek, programmamanager circulariteit bij Lagemaat Sloopwerken, legt uit hoe dit in zijn werk gaat én hoe je als installateur je steentje kunt bijdragen aan een duurzamere wereld.

“Als sloopbedrijf staan we midden in de afvalstroom”, geeft Arend van de Beek aan. “Van de gebouwen die we slopen, recyclen we 98%; alleen asbest wordt gestort. Een bijna gesloten afvalstroom dus. We slopen circulair, waarbij we kijken hoe de materialen zo hoogwaardig mogelijk in te zetten zijn. Een natuurlijk proces van hergebruik, zodat we zo min mogelijk eindige grondstoffen hoeven aan te boren, we minder CO2 uitstoten en het milieu sparen. We zien een gebouw dan ook niet als sloopwerk, maar als een materialendepot.”

18

Materialenpaspoort

We onderzoeken wat er uit een gebouw te halen is en wat we hiervan zinnig kunnen inzetten in de nieuwbouw

“We onderzoeken wat er uit een gebouw te halen is en wat we hiervan zinnig kunnen inzetten in de nieuwbouw”, legt Arend uit. “Stalen en houten balken worden bijvoorbeeld weer als zodanig gebruikt en systeemplafonds kunnen refurbished opnieuw worden ingezet. Ook ledlampen en ledbakken gaan vaak nog jaren mee. Het uitzoeken en sorteren is nu nog vrij arbeidsintensief, maar dit gaat veranderen. Dat moet ook wel, want anders krijgt de volgende generatie de rekening gepresenteerd. Een mooi voorbeeld van verandering is het materialenpaspoort, waarin wordt vastgelegd wat er aan bouwmaterialen en installaties in een gebouw is verwerkt. Dankzij dit paspoort kunnen we van tevoren zien wat er vrijkomt en wat we ermee kunnen doen. Zo zorgen we er samen voor dat we materialen steeds

CIRCULAIR SLOPEN

duurzamer kunnen inzetten en makkelijker kunnen hergebruiken. Ook de samenwerking met architecten is belangrijk: zij bepalen tenslotte welke materialen er in een nieuw gebouw terechtkomen.”

Van sloopafval naar nieuw beton

80% van wat Lagemaat sloopt, is beton.

Dit komt nu voornamelijk in de wegenbouw terecht, als puinlaag. “Maar we gaan nog een stapje verder”, geeft Arend aan. “We verwerken het sloopbeton tot korrels, die het grind vervangen bij het maken van nieuw beton. Inmiddels kunnen we beton ook ‘splitsen’: door bestaand beton uit elkaar te wrijven, houd je grind, zand en cementsteenpoeder over, waar je ook weer nieuw beton van kunt maken. Een belangrijke stap, want nieuw zand, grind en vliegas heb je dan niet meer nodig. Dit proces zal in de nabije toekomst energieneutraal moeten worden, met behulp van hernieuwbare energie.”

Klikbare systemen

Naast het goed documenteren van de toegepaste materialen, is ook de constructie belangrijk. Arend: “Klikbare kabelgoten en buizen zijn bijvoorbeeld op een later moment snel en eenvoudig te

verwijderen en opnieuw te gebruiken, mits ze niet zijn vastgeschroefd. Ook luchtbehandelingskasten kun je vaak prima een tweede leven geven. Hier liggen nog wel wat uitdagingen, maar er wordt in de branche al hard aan gewerkt om systemen in simpel monteerbare én dus demonteerbare ‘legoblokken’ aan te bieden. Ik hoop dat ook steeds meer installateurs hier aandacht aan besteden: samen bereiken we meer op dit gebied. Vandaag de dag is het kostentechnisch gezien vaak niet interessant, maar ik denk wel dat het goed is als je je hier in verdiept. Probeer als installateur eens te kijken wat je nu al kunt hergebruiken.

Aircoroosters uit een bestaand gebouw bijvoorbeeld. Door klein te beginnen, krijg je vanzelf oog voor andere, grotere zaken. Oefen ermee, bekijk de mogelijkheden. Is het iets duurder?

Bekijk dan of je er subsidie voor kunt krijgen. Alles maar zonder nadenken op de schroothoop gooien, is echt zonde. Zoek de samenwerking met anderen en kijk vooruit.

Waar je nu vast ervaring mee opdoet, geeft je een voorsprong. Zo ben je voorbereid als straks de regels gaan veranderen en je wel circulair móet werken.

Samen staan we sterker!”

Iets nodig of over?

Check Insert!

Lagemaat is co-founder van stichting Insert, een collectief van sloopbedrijven, civiele aannemers en groenbedrijven. Samen stimuleren zij het hergebruik van (bouw)materialen, bomen, struiken en andere materialen uit de buitenruimte. Het resultaat: een online marktplaats voor circulair bouwen. Hier kun je materialen aanbieden én zien wat er wanneer beschikbaar komt bij jou in de buurt. www.insert.nl ■

19

eindeloze Eindeloze flexibiliteit flexibiliteit

302_advertentie_cubiq_f03_01.indd 3

23-07

TIPS VAN COLLEGA'S

Michael Zee

Tips van collega’s

Hoe zorgt Michael Zee van Intralectric voor duurzaamheid in zijn bedrijf?

Duurzaam ondernemen: het zit in grote, maar ook in kleine dingen. Hoe pakken collegainstallateurs dit aan? Deze keer tips van Michael Zee, directeur van elektrotechnisch installatiebedrijf Intralectric in Wateringen. Laat je inspireren!

Niet bang

Wees niet bang om zoveel mogelijk elektrisch te rijden. De actieradius van een elektrische auto is sterk verbeterd, maar die van een bestelbus is soms nog wat klein. Voor lokaal gebruik is het voldoende, maar voor regionaal gebruik moet je de ritten goed plannen: als je hieraan gewend bent, is het prima te doen. Bovendien komen er steeds meer laadpalen, dus je kunt altijd wel ergens opladen. Na enige tijd wil je niet meer anders.

Goede voorbeeld

Geef het goede voorbeeld: plaats zelf pv-panelen op je bedrijfspand, vervang je bestaande armaturen door ledverlichting en plaats een warmtepomp (of laat dit doen door een gespecialiseerde collega). Zo laat je zien wat je kan: een mooi duurzaam visitekaartje.

Promotie

Promoot het gebruik van pv-panelen bij je klanten: de panelen worden steeds goedkoper en de opbrengsten in Kw worden steeds hoger, waardoor je klant de investering veel sneller terugverdient.

Extra

Bied het plaatsen van laadpalen voor elektrische auto’s aan, bedoeld voor bedrijven en bij mensen thuis – eventueel gekoppeld aan pv-panelen. Hier komt steeds meer vraag naar.

Offerte

Stuur bij alle offertes voor pv-panelen en ledverlichting een kostenbesparingsmodel mee. ■

21

NOVEMBER 2020

"Eerst besparen, dan opwekken. Dan ben je pas echt goed bezig!"

Duurzame bedrijfsvoering

volgens Guus Arends van Lednovate

Fabriekshal voorzien van ledverlichting; Optimaal licht met minimaal verbruik

H

oe richt je je productieproces, transport en logistiek zo duurzaam mogelijk in? We vroegen Guus Arends, directeur van Lednovate in Ootmarsum, hoe hij duurzaam onderneemt.

Sinds 2014 ontwikkelt Lednovate voornamelijk ledverlichting voor de industrie –bedrijfshallen en magazijnen – maar ook terreinverlichting en led-armaturen voor bijvoorbeeld sporthallen. Daarnaast verzorgt het bedrijf lichtberekeningen die vaak al binnen een dag klaarliggen. Doordat alles in eigen fabriek plaatsvindt, van de eerste schets van de printplaat tot en met de volledige productie, zijn de lijnen kort en de werkwijze en levering zeer efficiënt.

Kwaliteit en duurzaamheid

“Mijn compagnon Harm Oude Luttikhuis en ik zijn klein begonnen”, vertelt Guus Arends. “Onze insteek: zorgen voor ledverlichting van goede kwaliteit, bedacht én gefabriceerd in eigen land. We zagen vooral lampen uit Azië waarvan de kwaliteit te wensen overliet. De resultaten van het investeren in ledverlichting vielen bij veel bedrijven tegen en we dachten: ‘Dit kunnen wij beter’.

22

Onze armaturen onderscheiden zich door de hoge efficiency – dus meer licht per Watt – een constantere lichtkleur en een aanzienlijk langere levensduur. We winnen het echt op kwaliteit en duurzaamheid: onze armaturen gaan twee tot drie keer langer mee dan marktconforme ledverlichting én hoeven niet uit het Verre Oosten te komen. Minder CO2-uitstoot dus. Bovendien zijn onze led-modules in de armaturen makkelijk te upgraden en in de toekomst uit te wisselen voor nieuwere, verbeterde versies.”

100% recyclebaar

Bij Lednovate wordt sowieso alles zo duurzaam mogelijk aangepakt. Guus somt op: “We hebben bewust gekozen voor armaturen van 100% aluminium. Dit is niet alleen te recyclen, maar geeft ook een betere koeling, gaat langer mee, zorgt voor een hogere efficiëntie en roest natuurlijk niet zoals metaal. De prijs van aluminium is iets hoger dan van metaal, maar een aluminium armatuur met een coating gaat een leven lang mee. Daarna is het product te upgraden of te recyclen. Uiteindelijk ben je dus goedkoper uit én vriendelijker voor het milieu. Ook verpakken we niet elk onderdeel afzonderlijk: we pakken alle armaturen en onderdelen voor

DUURZAME BEDRIJFSVOERING een project, al helemaal samengesteld, op een pallet met een laag sealfolie. Veel minder afval dus.”

Rechtstreeks naar de bouw

Het bedrijfspand van Lednovate is uiteraard ook voorzien van ledverlichting, gecombineerd met bewegingsen daglichtsensoren. Alle radiatoren zijn vervangen door lagetemperatuur vloerverwarming en zonnepanelen zijn in aantocht. Daarnaast is de productie zo economisch mogelijk ingericht: er worden zoveel mogelijk dezelfde schroefjes en componenten in de armaturen gebruikt. Dit scheelt in de voorraad én er is minder verschillend gereedschap nodig om de armaturen te produceren. Guus: “Op dit moment produceren we circa 350 tot 400 armaturen per week. Na het assembleren en testen gaan deze

rechtstreeks naar de bouw. Geen tussenopslag en onnodige kilometers dus. Ook dat is duurzaam. En als er iets met een product van ons aan de hand is, lossen we het probleem snel op. Duurzaam op alle fronten dus.”

Lichtmanagementsysteem

Over de hele linie zijn bedrijven al goed bezig met ledverlichting, vindt Guus. “Het is echt een sneeuwbaleffect. Dat is niet zo gek, als je bedenkt dat ledverlichting in combinatie met slimme sensoren een besparing van 60% tot 70% kan opleveren. Mijn advies aan bedrijven is dan ook: kijk goed naar je verlichtingssysteem. Dit is vaak een grote energievreter en een flinke kostenpost. Het kan vaak veel duurzamer.

Met een lichtmanagementsysteem bijvoorbeeld. Is er voldoende daglicht, dan dimmen de lampen vanzelf.

Of kies, op plekken waar niet ieder uur van de dag iemand aanwezig is, voor oriëntatieverlichting die vanzelf opschakelt bij beweging. Schaf ook niet zomaar zonnepanelen aan: in combinatie met ouderwetse lampen is dit dweilen met de kraan open. Begin met het besparen van energie en bekijk dan hoeveel energie je nodig hebt en hoe je die zelf kunt opwekken. Dat is de meest ideale situatie.

Zeker als je bedenkt dat je de aanschafkosten van ledverlichting sneller terugverdient dan van zonnepanelen.

Dus eerst besparen, dan opwekken.

Dan ben je pas echt groen bezig.” ■

23

NIEUW!

Maak alle dimbare ledverlichting slim met de nieuwe smart dimmers van Lumiko.

Kijk voor meer informatie op klemko.nl

Iedere dag weer opgewekt

HADEC maakt het werk voor installatieondernemers makkelijker Van complete zonnestroomsystemen, laadpalen en oplossingen voor energie-opslag tot alle tools en kennis op het gebied van verduurzamen. Jij vraagt, wij draaien.

Al onze producten zijn direct uit voorraad leverbaar. Bovendien zijn ze simpel en snel besteld. Die duurzame klus klaren was nog nooit zo makkelijk.

Wij zijn jouw partner als het gaat om duurzaamheid EEN ONDERNEMING VAN:

adv_190x133_groen_licht_hadec.indd 1

hadec.nl 21-09-2020 16:33

GROENE GOLF DALI lichtsturing met Theben producten

EFFICIËNTE EN DUURZAME LICHTINTELLIGENTIE worden geadresseerd, per knop of via de afstandsbediening. Ook kunnen de knoppen flexibel worden toegewezen aan de lichtgroepen na de installatie, zonder dat er een kostbare wijziging in de bedrading moet plaatsvinden.

De DALI-aanwezigheidsmelders van Theben combineren alle voordelen van het DALI-bussysteem met de bewezen kwaliteit van Theben op een efficiënte en flexibele manier. Gebruikers hebben maximale vormgevingsvrijheid in hun ruimtes.

DALI maakt het eenvoudiger om individuele lichtbronnen te controleren en in te stellen. Dit maakt het een energiezuinig systeem. Iedere ruimte in een gebouw kan zijn eigen parameters, lichtkleur, sterkte en afstelling hebben. Zo kan er op de meest efficiënte manier omgegaan worden met de lichtsturing.

Ook is het gehele DALI systeem aan te sturen met 1 DALI bussysteem; er zijn geen afzonderlijke besturingskabels nodig.

Theben DALI aanwezigheidsmelders beschikken over de mogelijkheid om conventionele knoppen aan te sluiten. Gebruikers kunnen daardoor kiezen uit alle gangbare schakelaarprogramma's en hebben

maximale vormgevingsvrijheid in hun ruimtes.

Naast de aansluitmogelijkheid op conventionele knoppen van alle gangbare schakelaarprogramma’s zijn de voordelen van de Theben DALI aanwezigheidsmelders onder andere: Automatische configuratie van nieuwe DALI-bedrijfsapparaten via de aanwezigheidsmelder en zijn de aanwezigheidsmelders verkrijgbaar als „broadcast“-varianten met een lichtkanaal en als „adresseerbare“ melders voor twee tot drie lichtkanalen op één DALI-kabel.

De hieruit voortvloeiende gemaksen efficiëntie voordelen zijn dat de DALI lampen comfortabel kunnen

De Theben DALI aanwezigheidsmelders zijn DALI 2 gecertificeerd en daarmee klaar voor de toekomst.

Ook kunnen de melders gemakkelijk als master-slave worden aangesloten, om het detectiebereik uit te breiden. De DALI aanwezigheidsmelders zijn geschikt voor zowel in- als opbouw (met opbouwhuis). De afstandsbediening theSenda B maakt het mogelijk om de aanwezigheidsmelders gemakkelijk via een smartphone app te programmeren. Om zo niet aan de lichtsturing, maar ook de installatie efficiënt te maken.

Theben DALI aanwezigheidsmelders zijn er in verschillende varianten.

Onze adviseurs kunnen je alles over de mogelijkheden vertellen. Voor een energiezuinig, flexibel en efficiënt lichtsturingssysteem zit je bij Theben goed. ■

www.theben-nederland.nl

27

NOVEMBER 2020

Duurzame energieopslag

Wat is er mogelijk, nu en straks?

Zelf energie opwekken is in Nederland al bijna gemeengoed: de zonnepanelen zijn niet aan te slepen. Goed voor het milieu en de portemonnee, want nu krijg je nog geld terug voor zonnestroom die je niet zelf verbruikt. In 2023 gaat de salderingsregeling veranderen en wordt terugleveren steeds minder interessant.

En dan? “Zelf energie opslaan wordt de trend.”

“Particulieren en bedrijven die hun zelf opgewekte energie opslaan voor later gebruik, zijn er nu nog niet veel”, vertelt Roland Derksen van HADEC Duurzame Energie. “Maar als de salderingsregeling verandert en je misschien geen geld meer krijgt voor stroom die je zelf hebt opgewekt, wordt dat snel anders, verwacht ik. Accuopslag wordt een heel interessant alternatief voor teruglevering aan het net.

We merken het nu al aan het snel stijgende aantal advies- en offerteaanvragen.

Marcel Frielink Koninklijke Oosterberg

28

Ook aan de fabrikantzijde zie je deze opkomende markt. Een aantal jaren terug had je een beperkt aantal aanbieders, nu is de keuze in opslag veel ruimer. Deze nieuwe markt biedt volop kansen voor installateurs. Het is goed om hier alvast over na te denken en de mogelijkheden te bekijken. Als je nu al bekend bent met de basistechniek, zijn de aanpassingen straks ook sneller te volgen.”

DUURZAME ENERGIEOPSLAG Energieopslag in het kort

De insteek van energieopslag: overdag zonne-energie opwekken en die in een accu opslaan om gedurende de avond en nacht te gebruiken. Zodat je de stroom overdag niet hoeft terug te leveren aan het net en ’s avonds en ’s nachts geen stroom van het net hoeft af te nemen. Klinkt eenvoudig, maar het ontwerpen en installeren van een dergelijk systeem is dat niet altijd. Zo moet je als installateur kennis hebben van gelijkspanning en weten welke accu – met welk vermogen – geschikt is voor welke situatie: hoeveel stroom wordt er op welke momenten gebruikt en hoeveel opslag heb je hiervoor nodig? Daarnaast moet je natuurlijk zorgen voor een goede, compatibel aansluiting op het huidige systeem én een veilig ruimte om de accu te plaatsen. Ten slotte moet je rekening houden met het kortstondig en continu vermogen van een accu.

Milieuvriendelijke accu’s

Bij energieopslagmogelijkheden die er al zijn, gaat het grotendeels om lithium-ion accu’s. Die zijn nu nog vrij prijzig en niet altijd even praktisch, laat staan brandveilig. De verwachting is dat deze de komende jaren beter en goedkoper worden, maar dan zijn ze nog steeds niet milieuvriendelijk. Marcel Frielink van Oosterberg legt uit: “De kosten voor het recyclen van lithium-ion accu’s zijn zeer hoog. Je moet veel betalen als je ze inlevert bij de milieustraat en ze leveren een hoop chemisch afval op.

Een mooi, duurzaam alternatief is de CrystalTower van PowerTrust. Een slim accusysteem met een zoutderivaat in

Roland Derksen HADEC Duurzame Energie

plaats van accuzuur. Deze accu is aan het einde van zijn levensduur tot 99% te recyclen, heeft nog een restwaarde – vanwege het lood – en is niet brandgevaarlijk. Nadeel is wel dat een dergelijke accu vrij groot en zwaar is, en niet goedkoop. Goed nieuws is dat de fabrikant al bezig is met een opvolger, de LiFePo4 accu. Deze accutechniek kenmerkt zich door een hoge energieopslagdichtheid. De LiFePo4 accu is compact, te recyclen en bovenal niet brandgevaarlijk. Daarnaast zijn er nog ontwikkelingen gaande op basis van de supercondensatorentechniek, met grafeen als component. De voordelen van deze accutechniek zijn de zeer hoge energieopslagdichtheid, de zeer snelle oplaadtijd, de lange

levensduur en het feit dat deze accu’s voor 99% te recyclen zijn. Ook zijn ze niet zelfontbrandend en worden ze op termijn beter betaalbaar. Het nadeel is de snelle ontlading, waardoor deze techniek op dit moment alleen nog wordt toegepast bij netwerkbeheerders om dalingen in het stroomnet op te vangen.” >>

Zelf energie opslaan wordt de trend

29

NOVEMBER 2020

Ervaring opdoen

De ontwikkelingen in accu-land gaan sowieso snel. “Er worden steeds weer nieuwe technieken ontwikkeld: accu’s die beter werken, sneller laden, en meer opslagcapaciteit hebben”, gaat Marcel Frielink verder. “Bovendien gaat de gemiddelde levensduur van een accu steeds verder omhoog, net als de garantieduur. Een accu aanschaffen wordt dus steeds interessanter. Daarom verdiepen wij ons – samen met HADEC – nu al in de mogelijkheden en de trends. Daarnaast doen we via pilotprojecten ervaring op, zodat we installateurs alvast goed kunnen voorlichten en trainen. Ook als het gaat om bijbehorende domotica, om bijvoorbeeld de vaatwasser of de wasdroger en andere grootverbruikers, juist dan in te schakelen als er veel energie opgewekt wordt en de energie uit de accu gebruikt wordt om de nachtelijke uren te overbruggen. Zo gebruik je de opgewekte energie optimaal. Als je het slim aanpakt en het systeem goed inregelt, kun je in theorie tot wel 80% off-grid stroom gebruiken.”

Klein beginnen

Volgens Roland Derksen zijn er nog niet veel installateurs bezig met de mogelijkheden van accuopslag. “Dit komt met name door een gebrek aan kennis en handjes”, denkt hij.

“Ook kijken veel installateurs nog even de kat uit de boom.

Maar energieopslag wordt straks booming business, dus als je er nu niet vast op inspeelt, ben je straks te laat. Dan raak je klanten kwijt aan installateurs die wel accu’s aanbieden. Zorg dus dat je weet wat er mogelijk is en breng het ter sprake bij klanten die zonnepanelen laten installeren. Wij helpen graag met informatie, advies, opleidingen, webinars en trainingen. Mijn advies aan installateurs: begin klein.

Ontdek hoe het werkt en doe ervaring op met bijvoorbeeld accu’s voor tuinhuisjes en caravans. Let er wel op dat je bij een dergelijk project goed doorvraagt waar je klant de opgeslagen stroom voor wil gebruiken. Voor een boormachine heb je bijvoorbeeld veel meer capaciteit nodig dan voor alleen verlichting.”

30

Ook kijken veel installateurs nog even de kat uit de boom Energiemeting

Roland Derksen is ervan overtuigd dat accuopslag de komende jaren gemeengoed wordt. “Niet alleen bij mensen thuis, maar ook lokaal. Er wordt steeds meer duurzame energie opgewekt en het elektriciteitsnet raakt steeds vaker overbelast, dus we moeten wel. Voor installateurs is het belangrijk dat ze maatwerk kunnen leveren. Dit kan door goed te onderzoeken wat een huishouden wanneer verbruikt: hoe zit het met de verlichting?

Staat er nog een oude, energievretende koelkast in huis? Zijn de bewoners overdag weg of juist thuis? Een energiemeting geeft je helder inzicht. Probeer eerst te besparen en kijk dan hoeveel energie je nodig hebt. Kijk hierbij ook naar de aanwezigheid van een warmtepomp: deze vraagt vrij veel energie, dus de opslagcapaciteit van de accu moet evenredig zijn. Op basis hiervan kun je een berekening maken én een prioriteitenlijst van het domoticasysteem opstellen om op maat te programmeren.

Heb je hier hulp bij nodig? Vraag HADEC dan gerust om advies.”■

Wat heb je nodig om energie op te slaan?

Een accusysteem kun je in principe bij iedereen in huis plaatsen. Hiervoor is – naast de accu en zonnepanelen – wel een speciale omvormer met aanvullende techniek nodig. Deze regelt hoeveel stroom er wordt opgewekt, opgeslagen en gebruikt om apparatuur aan te sturen. Er zijn al hybride omvormers op de markt waar deze techniek al in zit en die je nu al kunt inzetten, dus nog voordat er een accu in het spel is. Zo ben je vast voorbereid op de toekomst. Een slimme keuze voor degenen die al wel zonnepanelen laten installeren, maar nog even wachten met de aanschaf van een accu. En voor de installateur, die hiermee extra omzet genereert.

GROENE GOLF Bescherming dag en nacht

LICHTREGELING MET HOGE VEILIGHEIDSFACTOR overspanningsbeveiliging overtreft de normatieve minimumvereisten met 100%. Door de geïntegreerde impulsgeveringang kan de gebruiker ook altijd handmatig het licht in het gebouw inschakelen om door het raam te kijken of alles in orde is. Een nuldoorgangsschakeling beschermt het relais bij het aansturen van LED-verlichting.

Met de buitenbewegingsmelders en schemerschakelaars van de serie DEFENSOR breidt ESYLUX de mogelijkheden van intelligente lichtregeling uit en richt het zich tegelijkertijd op het thema veiligheid.

Vandalisme- en sabotagebeveiliging

Tijdsafhankelijke bedrijfsmodi

De bewegingsmelders zijn met detectiehoeken van 280°, 230° of 200° verkrijgbaar. De 280°- en 230°-uitvoeringen, waarvan de draaibare sensorkop indien nodig aan het plafond kan worden gemonteerd, zijn uitgerust met een intelligente vandalisme- en sabotagebeveiliging: Als de sensorkop er met geweld wordt afgeslagen, wordt het licht permanent geactiveerd en staat de dader vol in het licht! Bovendien herkennen ze of iemand hen vanaf rechts of links passeert of onder hen door gaat en daarbij de onderkruipbeveiliging betreedt of verlaat. Voor elk van deze vier richtingen kan een individuele nalooptijd worden ingesteld.

De 280°- en 230°-melders beschikken eveneens over een interne klok die het mogelijk maakt om in twee tijdvensters binnen 24 uur van de ingestelde standaardbedrijfsmodus af te wijken. Daarbij bestaat de keuze tussen volautomatisch, halfautomatisch, schemeringsschakelaarmodus en gericht in- of uitschakelen van de verlichting. Dit zorgt voor een hoge regelflexibiliteit.

Bijzonder veilig Voor de gehele serie gelden verhoogde veiligheidsmaatregelen: Een persoonlijk wachtwoord voorkomt onbevoegd instellen, de slagvastheid bedraagt IK07, de beschermingsklasse IP55, de

Schemerschakelaars Twee schemerschakelaars maken de serie compleet. Ze schakelen de verlichting in wanneer het donker wordt en pas weer uit als er de volgende morgen voldoende daglicht aanwezig is. Bovendien beschikt de T-variant over een interne klok en twee tijdvensters, waarin het licht ook onafhankelijk van het daglicht kan worden in- of uitgeschakeld.

Alle apparaten zijn met de fabrieksinstellingen direct klaar voor gebruik. Om onbevoegde manipulatie te voorkomen, is bewust afgezien van instelelementen op de behuizing.

In plaats daarvan kunnen de instellingen eenvoudig via ESY-pen en de ESY-app worden aangepast. ■

www.esylux.nl/defensor

31

NOVEMBER 2020

GROENE GOLF

NIEUW! Extraline – Ondubbelzinnig de juiste richting met noodverlichting

VLUCHTROUTE AANDUIDING MET VLUCHTROUTEVERLICHTING

De Extraline is de stijlvolle en eenvoudige oplossing voor locaties waar vluchtroute aanduiding en noodverlichting beiden op het zelfde punt verplicht zijn. 2 functies in 1 armatuur!

Een strak vormgegeven vluchtrouteaanduiding met een leesafstand van 30 meter, tevens voorzien van een aparte led lichtbron, 100 Lumen, ten behoeve van de vluchtrouteverlichting!

Deze unieke 2 in 1 functionaliteit biedt enorme voordelen bij het plaatsen van noodverlichting in de vluchtroutes. Denk hierbij aan extra noodverlichting bij deuren in de vluchtrichting, kruispunten op de vluchtroutes, richtingsveranderingen in de vluchtroute en in de nabijheid van brandhaspels, brandblussers, handmelders, EHBO posten en andere hulpmiddelen voor veiligheidsdoeleinden.

Het armatuur is tevens uitgerust

met een snelmontage systeem waardoor montage een kwestie van minuten wordt. Ook faciliteert deze snel montage behuizing ook eenvoudige toegang tot de accu, waardoor accu vervanging op termijn ook in luttele minuten voor elkaar is!

Het armatuur wordt geleverd compleet met pictogram frame, inclusief pictogramfolies voor de verschillende vluchtrichtingen, een complete en flexibele oplossing.

De voordelen van de veelzijdige Extraline XSDA nog eens op een rijtje:

Een stijlvol armatuur wat door zijn unieke dubbelfunctie leidt tot minder installatie punten, minder armaturen en minder onderhoud.

•

• •

• • •

•

Vluchtroute aanduiding 30 meter 4 pictogramfolies inbegrepen pijl ↑ pijl → pijl ← en een witte folie bij enkelzijdig gebruik Noodverlichting , 100 Lumen Snelle montage, bespaar op installatiekosten Eenvoud in onderhoud, bespaar op onderhoudskosten Opgenomen vermogen 3,3VA, bespaar op energiekosten Led lichtbron 50.000 uur L70B10, bespaar op lichtbron vervanging ■

www.ecolight.com

32

GROENE GOLF Easyclick Pro LED Dimmer

DRAADLOZE DIMMEN VAN MODERNE LED-LAMPEN Moderne functies

Milieuvriendelijkheid en duurzaamheid zijn slechts twee bijzondere kenmerken van de EnOcean-technologie.

Als pionier in deze technologie introduceert Honeywell PEHA de nieuwe Easylick-dimmer.

De Technologie De EnOcean Technologie is een draadloze oplossing die uniek in zijn soort is ten opzichte van de concurrentie. De reden: De zenders zijn volledig batterijloos. Dit betekent dat er geen onderhoud nodig is en het is milieuvriendelijk.

Bovendien brengt het enorme voordelen met zich mee als het gaat om renovatie en nieuwbouw, omdat het de algemene installatiekosten drastisch verlaagt.

Dimmerkwaliteit De nieuwe Honeywell PEHA Easyclick Pro LED-dimmer is volledig uitgerust met moderne functies en wordt geleverd met een hoge kwaliteit. De EnOcean technologie

dimmer heeft zijn sterke punten waar veel andere dimmers moeite mee hebben, hij zorgt voor flikkervrij, stil en lineair dimmen van op het lichtnet aangesloten dimbare LED-lampen. De toepassing is wijd verspreid en gaat van woningen, commerciële gebouwen, gezondheidszorg, hotels tot restaurants en nog veel meer. De dimmer is in staat om LED-lampen te bedienen van >1W tot 150W. Met de baanbrekende fasetechnologie is hij compatibel met dimbare LED-lampen van gerenommeerde fabrikanten. De instellingen zorgen voor een perfecte aanpassing aan de kenmerken van LED-lampen.

Bovendien is het mogelijk om in de toekomst eenvoudig over te stappen op andere soorten LED-lampen.

Met behulp van de lichtscènes kunnen verschillende sferen worden bereikt. Lichtscènes worden steeds populairder. De reden hiervoor ligt voor de hand, door te spelen met licht kunnen we met één klik de complete uitstraling en sfeer van een woonkamer veranderen, of beter gezegd met Easyclick.

Een andere unieke functie is de nieuwe statusgegevensfunctie die een volledige bewaking van het energieverbruik voor elektrische belastingen mogelijk maakt. Dit is vooral handig voor grotere gebouwen zoals hotels. De bi-directionele communicatie maakt integratie in Tridium/Niagara gebouwautomatiseringssystemen mogelijk en is volledig gecertificeerd door KEMA. Samenvattend: milieuvriendelijk daar men geen batterijen gebruikt en geen extra buis en bedrading nodig heeft. Bovendien heb je op de projecten minder afval en uiteindelijk tijd -en kostenbesparend. ■

www.peha.de

33

NOVEMBER 2020

Oosterberg Amsterdam naar energielabel A Vanaf 1 januari 2023 is energielabel C verplicht voor alle kantoorgebouwen vanaf 100 vierkante meter. Dat lijkt misschien ver weg, maar toch is het verstandig om hier als installateur nu alvast mee aan de slag te gaan. Er liggen tal van kansen, alleen hoe breng je dit het beste over op jouw klanten?

Door het zelf te ervaren was het antwoord. Door zelf te ervaren wat een energiescan is, een maatwerkadvies met financiĂŤle regelingen, hoe je de maatregelen laat uitvoeren en het energielabel opnieuw laat afmelden.

Oosterberg Amsterdam heeft het hele proces doorlopen om het zo goed mogelijk aan de installateur uit te kunnen leggen. Eind juni heeft onze vestiging, na enkele aanpassingen in de verlichting, het certificaat energielabel A ontvangen. Een mooi resultaat! En met ons certificaat label A voldoen we zelfs aan de norm tot en met 2030!

34

O O S T E R B E R G AMSTERDAM Hoe dit in z’n werk ging?

Een energielabel regel je in een aantal stappen:

Check je huidige energielabel en vraag een energiescan aan

Het pand van Oosterberg Amsterdam is onderworpen aan een technische inspectie. Hierbij kwam een EPB-U adviseur (Energie Prestatie Bestaande bouw-Utiliteit) van Eye4label langs op locatie om gegevens op te nemen en worden er enkele kenmerken van het pand onderzocht zoals o.a. de klimaatinstallatie, ventilatie, verlichting, schakeling, koeling, beglazing, isolatie en de ligging.

De verzamelde gegevens worden ingevoerd in een speciaal voor energielabels geattesteerde software.

Daaruit volgt een bepaalde waarde uitgedrukt in een energie index met labelklasse.

Deze waarde noemen we de 0-meting en geeft aan waar we staan en wat onze energiehuishouding is. De waarde voor Oosterberg Amsterdam was Energie-Index 1.07, energielabelklasse B. Zeer goed dus. Maar waarom gaan voor een voldoende als je ook voor uitstekend kunt gaan? Dus kwam de vraag: ”Wat moeten we doen om label A te verkrijgen?”

Verken financiële regelingen en vraag subsidie aan

Het voorstel kwam: alle verlichting in de kantoren vervangen door led verlichting. De kosten van de ingreep werden in kaart gebracht.

Wat moeten we doen om label A te verkrijgen?

Maatregelen uitvoeren & vastleggen nieuwe energielabel

Tijd om de mouwen op te stropen.

De verlichting werd vervangen en een paar weken later kon de EPB-U inspecteur de verandering nogmaals controleren alvorens een verbeterde energielabel af te melden.

Energielabel A is een feit! ■

35

NOVEMBER 2020

Wat levert duurzaamheid op?

De voordelen van elektrisch verwarmen Verwarmen zonder cv-ketel of warmtepomp? Een koud kunstje met infrarood. Geen leidingwerk, efficiënte, snelle warmte én een 100% herbruikbaar en recyclebaar product.

Bovendien is de installatie een fluitje van een cent.

Duurzaam verwarmen: in deze tijd is het slim te weten welke mogelijkheden er zijn en wat je jouw klanten het beste kunt adviseren. Moeten – of willen – zij van het gas af, dan zijn er verschillende opties.

Elektrische vloerverwarming bijvoorbeeld: ideaal in wat kleinere ruimtes. Verwarmen met behulp van een warmtepomp kan uiteraard ook. En dan is er nog de mogelijkheid van infraroodverwarming. Welk systeem is waarvoor geschikt en wat zijn de voor- en nadelen?

Schoon en duurzaam

Bas Spekreijse is directeur van ETHERMA Benelux BV; producent van elektrische verwarmingssystemen. “Elektrisch verwarmen is schoner en duurzamer dan verwarmen met olie of gas”, vertelt hij. “Zowel in productie, levensduur als in gebruik, mits gebruik wordt gemaakt van duurzame energiebronnen als zonne- of windenergie.

Infraroodverwarming kun je in alle ruimtes toepassen.

36

Bas Spekreijse Bijvoorbeeld om te zorgen voor comfort van baliemedewerkers of bepaalde plekken in bedrijfshallen, dit doet ETHERMA al 40 jaar. De laatste jaren wordt deze manier van verwarmen ook populairder bij woningeigenaren, die het steeds meer als hoofdverwarming toepassen.”

WAT LEVERT DUURZA AM OP? Efficiëntie

Elektrisch verwarmen is schoner en duurzamer dan verwarmen met olie of gas Voordelen van infrarood

Infraroodverwarming kent volgens Bas Spekreijse veel voordelen: “De techniek is inmiddels ver doorontwikkeld, het is efficiënt en een infraroodpaneel brengt een ruimte snel op temperatuur. Het is veilig – infraroodstraling heeft geen beschadigende werking op de huid – en niet duurder dan andere systemen. Sterker nog: vanwege het comfort kun je de thermostaat gemiddeld twee graden lager zetten dan die van een cv-installatie: een mooie besparing van zo’n 12%. Ook is een dergelijk systeem heel eenvoudig te installeren: plug-and-play.”

“Het is wel belangrijk dat je voordien een goede energieberekening maakt en de infraroodpanelen op de juiste plek ophangt”, legt Bas Spekreijse uit.

“De voordelen van infraroodverwarming komen het best tot hun recht als de energievraag al laag is, bijvoorbeeld door goede isolatie. Infrarood is daardoor ideaal voor kleinere, goed geïsoleerde woningen en appartementen.

Een warmtepomp is door het gebruik van omgevingsenergie efficiënter dan infraroodverwarming, maar de pomp zelf is een flinke investering, nog afgezien van het jaarlijkse onderhoud. Verder neemt een warmtepomp flink wat ruimte in. Ook is de levensduur van een warmtepomp korter dan die van een infraroodpaneel: 12-15 jaar tegenover minimaal 25 jaar. Bovendien is een infraroodpaneel volledig te recyclen. Een combinatie van een warmtepomp en infraroodpanelen kan natuurlijk ook: een warmtepomp voor ruimtes die bijna altijd verwarmd moeten worden – zoals de woonkamer en keuken – en infraroodpanelen voor de bovenverdiepingen. Zo kun je toe met een kleinere pomp én heb je boven geen leidingen en radiatoren nodig.”

Handboek voor de installateur

“We bieden een online tool waarmee je op basis van de afmetingen van de te verwarmen ruimtes, het bouwjaar en de isolatiegraad van een gebouw het energievermogen kunt berekenen. Je kunt je klant dan meteen een voorstel voor infraroodpanelen doen, inclusief kostenplaatje. Verder bieden we trainingen voor installateurs en medio volgend jaar verschijnt een ISSO-handboek over infraroodverwarming. Dit objectieve naslagwerk wordt gemaakt door de branchevereniging en kennisinstituten en biedt handvatten en tips voor de installateur. Ook werken we met andere partijen aan het ideale plaatje: een energiemanagementsysteem waarin alle techniek in huis is gekoppeld: van verwarming tot verlichting. En van het opwekken van energie tot en met het slim opslaan en aanwenden daarvan. Dat is de toekomst: een handig communicatieplatfom waarop je alles kunt bedienen en bijhouden. Zo maken we het installateurs én eindgebruikers graag makkelijk.”

ETHERMA:

Partner binnen Greenworks Duurzame bouw- en installatiematerialen krijgen een Greenworks-label met duurzaamheidsscore. Ook de producten van ETHERMA hebben een Greenworks-label. Ze worden in Europa gefabriceerd met behulp van duurzaam opgewekte energie, zoveel mogelijk in karton verpakt, duurzaam vervoerd en de afvalstromen worden gescheiden. ■

37

NOVEMBER 2020

Maximale controle, minimale installatie SylSmart Standalone Room Neem de volledige controle over de lichtsturing met draadloze aanwezigheidsdetectoren en draadloze wandschakelaars.

+ Minimale installatie + Eenvoudige instelling + Geen extra bekabeling

Sylvania adv

+ Kosten- en energie- efficiĂŤnt + Dynamische verlichting

+ Veilig en toekomstbestendig

Ideaal voor kantoren, vergaderzalen, klaslokalen en gangen.

Light your world

Ontdek het zelf op youtube.com/ sylvania

38

Niko adv

Ecodesign

Milieuvriendelijk produceren volgens Niko Niko levert forse inspanningen om de gevolgen van zijn industriÍle activiteit op het milieu zo klein mogelijk te houden. Zo worden er onder andere ecologische alternatieven gebruikt in het productieproces en wordt er zoveel mogelijk hergebruikt en gerecycled: al het kunststofafval wordt vermalen en opnieuw gebruikt en de ontvettingsbaden worden biologisch afgebroken. Tevens is er aandacht voor een rationeel energiegebruik, met 4000m² aan zonnepanelen op de fabriek in BelgiÍ wordt in 10% van het stroomverbruik van Niko voorzien.

Door het gebruik van Niko schakelmateriaal draag je hierdoor bij aan een lage belasting van ons milieu bij de productie hiervan.

www.niko.eu

39

NOVEMBER 2020

h t e r y i o d j e n !

E Cable adv

Al 25 jaar de betrokken B2B kabelleverancier Ontwikkeling, daar weten wij bij Cable Partners alles van!

Tijdens onze reis, die in 1995 startte, zijn wij gegroeid tot een vooraanstaande en betrokken partner in de elektrotechnische branche.

De tomeloze energie en de wil om elke klant op het juiste moment te beleveren bepalen het succes.

Dat wij ook nog eens beschikken over een zeer breed assortiment elektriciteitskabels maakt het plaatje compleet.

cablepartners.nl

40

Let’s enjoy the ride!