12/2020

ISSN 1232-0161 egzemplarz bezpłatny

Miesięcznik Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza

GRUDZIEÑ 2020 – STYCZEÑ 2021

(nr 308–309)

V Przegląd roku V Świąteczne scenariusze V Skierowani na manowce V Szpitale tymczasowe V Nie mój pacjent – moje dziecko V W obronie dobrego imienia lekarzy V Kontakt oparty na zaufaniu V Lubię ciszę V W zdrowiu i chorobie izba-lekarska.pl

oilwarszawa

oilwarszawa

oilwarszawa

Biuro OIL w czasie epidemii dzia³a w godzinach podanych na stronie internetowej izby.

Zachêcamy do zdalnego za³atwiania spraw.

Szczegó³owe informacje (pobierz kod) § 02-512 Warszawa, ul. Pu³awska 18; NIP 522-00-02-357; tel.: 22-542-83-48; biuro@oilwaw.org.pl

Prezes Okręgowej Rady Lekarskiej Łukasz Jankowski, tel. 22-542-83-82 Wiceprezes ORL ds. lekarzy dentystów Dariusz Paluszek, tel. 22-542-83-55 Wiceprezesi ORL Jarosław Biliński, tel. 22-542-83-45; Krzysztof Madej, tel. 22-542-83-46 Wiceprezes ORL – przewodniczący Delegatury Radomskiej Mieczysław Szatanek, tel. 48-331-36-62 Sekretariat, tel. 22-542-83-40, 22-542-83-42, faks 22-542-83-41 Sekretarz ORL Marta Moczydłowska, tel. 22-542-83-31, 22-542-83-44, faks 22-542-83-41 Zastępca sekretarza ORL Piotr Pawliszak, tel. 22-542-83-31, 22-542-83-44, faks 22-542-83-41 Skarbnik Jan Krzysztof Kowalczuk, tel. 22-542-83-85 Pełnomocnik ds. operacyjnych Piotr Winciunas, tel. 22-54-28-345 Okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej Ewelina Bobek-Pstrucha, tel. 22-542-83-22, 22-542-83-24, 22-542-83-27 Okręgowy Sąd Lekarski, przewodnicząca Magdalena Rychłowska-Pruszyńska, tel. 22-542-83-20, 22-542-83-21 Okręgowa Komisja Rewizyjna, przewodnicząca Elżbieta Latoszek-Banasiak, tel. 22-542-83-90 Dyrektor biura Anna Ścibisz, tel. 22-542-83-47 Główna księgowa Agnieszka Kazimierczak, tel. 22-542-83-36 Księgowość, tel. 22-542-83-35, 22-542-83-79, 22-542-83-54 Kasa, tel. 22-542-83-34 czynna w poniedziałek i wtorek od godz. 9.00 do 15.30, w środę – od 9.00 do 17.00, w czwartek i piątek – od 9.00 do 15.30 (przerwa codziennie od godz. 13.30 do 14.00)

Komisja ds. Nauki i Kształcenia, tel. 22-54-83-33 Komisja Współpracy z Zagranicą, tel. 22-542-83-90 Komisja Lekarzy Seniorów, tel. 22-542-83-30 Komisja Młodych Lekarzy, tel. 22-542-83-80 Komisja ds. Kultury, tel. 22-542-83-33 Komisja ds. Sportu, tel. 22-542-83-33 Rzecznik praw lekarza, tel. 22-542-83-29 Pełnomocnik ds. zdrowia lekarzy i lekarzy dentystów, tel. 660-672-133 Ośrodek Doskonalenia Zawodowego Lekarzy i Lekarzy Dentystów, tel. 22-542-83-71, 22-542-83-75, 22-542-83-76, 22-542-83-77, faks 22-542-83-65, odz@oilwaw.org.pl Rada Funduszu Samopomocy, tel. 22-542-83-33 Mediator, tel. 22-542-83-29

Składki, tel. 22-542-83-38, 22-542-83-39, 22-542-83-78, 22-542-83-96

Zespół ds. Wypalenia Zawodowego, tel. 22-542-83-80

Komisja ds. Rejestracji i Prawa Wykonywania Zawodu, tel. 22-542-83-16, 22-542-83-14

Zespół ds. Monitorowania Naruszeń w Ochronie Zdrowia, tel. 22-542-83-90 Grupa Balinta, tel. 22-54-83-80

Komisja ds. Praktyk Lekarskich, tel. 22-542-83-18, 22-542-83-19 Okręgowa Komisja Wyborcza, tel. 22 542-83-48 Komisja ds. Konkursów na Stanowiska Kierownicze w Ochronie Zdrowia, tel. 22-542-83-30

Zespół ds. Matek Lekarek, tel. 22-542-83-80 Zespół ds. Szczepień, tel. 22-542-83-33

Dział Informacji Medialnej, tel. 22-542-83-83 Marketing i reklama, tel. 22-542-83-53, 668-37-31-00, marketing@oilwaw.org.pl

Komisja Bioetyczna przy OIL w Warszawie, tel. 22-542-83-12

Delegatura Radomska (26-600 Radom, ul. Rwańska 16), tel. 48-331-36-62, faks 48-331-17-30 poniedziałek, wtorek, czwartek i piątek w godz. 7.30–15.30, środa w godz. 8.00–16.00

Komisja ds. Lekarzy Dentystów, tel. 22-542-83-55

Fundacja Pro Seniore, tel. 22-542-83-30 proseniore@oilwaw.org.pl

Komisja ds. Stażu Podyplomowego, tel. 22-542-83-32

w w w. i z b a - l e k a r s k a . p l

Graf. K. Bryda

IZBA DLA LEKARZY

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

1

www.miesiecznik-puls.org.pl

IZBA DLA LEKARZY (str. 1, 34)

NA DZIEŃ DOBRY (str. 4)

DZIŚ I JUTRO (str. 5)

6

OPINIE

Graf. na okładce: P. Łojek

SPIS TREŚCI

Szpitale tymczasowe – Małgorzata Solecka

11 Czarny scenariusz – Paweł Walewski

12 Bitwa o ustawę – Paweł Kowal

8

#SPRAWDZAM – Małgorzata Solecka

oprac. Michał Niepytalski

SPRAWY LEKARZY DENTYSTÓW 36 Dzielne dentystki – Dariusz Paluszek

ZABIEGI WIZERUNKOWE 42 Tu jest „jakby luksusowo”?

– rozmowa z Maciejem Orłosiem

WYNURZENIA I IDEOLOGIE...

Córka aktorka i syn prezydent – Jarosław Biliński

BEZ ZNIECZULENIA 10 Węzeł gordyjski – Marek Balicki

SŁOWA NA ZDROWIE 13 Epidemia – prof. Jerzy Bralczyk

Michał Niepytalski

MEDIA

39 #W_ETERZE 44 W obronie dobrego imienia lekarzy

9

WALKA Z EPIDEMIĄ 32 Skierowani na manowce

E-ZDROWIE 49 E-skierowania Michał Oleksy

PRAWO 52 Diagnostyka – Aleksandra Powierża, Karolina Podsiadły-Gęsikowska

54 Aktualności prawnomedyczne – Filip Niemczyk

PODSUM0WANIE ROKU (str. 14)

LEKARSKIE ŚWIĘTA 20 Świąteczne scenariusze – rozmowa z Marzeną Dębską, Magdaleną Flagą-Łuczkiewicz oraz Justyną i Grzegorzem Kwitkiewicz

NA PRZESTRZENI LAT 56 Lekarz na długie lata – rozmowa z Elżbietą Olszewską-Leś

PO GODZINACH 58 Lubię ciszę

MEDYCYNA RODZINNA 24 Kontakt oparty na zaufaniu – rozmowa z Agnieszką Mastalerz-Migas

RODZICIELSTWO 26 Nie mój pacjent – moje dziecko rozmowa Renaty Jeziółkowskiej

30 Wyższy stopień trudności Michał Niepytalski 2

– rozmowa z Jadwigą Kłapą-Zarecką

SZCZEPIMY – CHRONIMY (str. 31) OKIEM NFZ (str. 38) PATRONAT „PULSU” (str. 46, 47) W TELEGRAFICZNYM SKRÓCIE... (str. 48) OKIEM WUM (str. 50) BIULETYN ORL (str. 60) WSPOMNIENIA (str. 62)

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

REKLAMA

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

3

NA DZIEŃ DOBRY

RENATA JEZIÓ£KOWSKA redaktor naczelna

Fot. K. Bartyzel

32 grudnia Jak byłoby wspaniale, gdyby wraz ze zmianą cyfry 0 na 1 zniknęły wszystkie problemy, które tak bardzo przytłoczyły świat w 2020 r.

Gdyby tak od 1 stycznia było po epidemii, ochrona zdrowia w Polsce dostała potężny zastrzyk finansowy, a lekarzom nie rzucano kłód pod nogi. Formalnie wkrótce będzie Nowy Rok. Realnie 32 grudnia, 33, 34…

Ch

yba wszyscy chcemy liczyæ, ¿e to, co najgorsze, jest ju¿ za nami. Perspektywa kolejnego pocz¹tku czêsto daje poczucie nowych szans, nowego otwarcia, nowych mo¿liwoœci. Nadziejê na lepsze. Nadzieja i wiara w lepsz¹ rzeczywistoœæ jest tym, czego obecnie – w warunkach potêguj¹cych wypalenie, przemêczenie, strach, rezygnacjê – tak wiele osób potrzebuje. Dlatego z okazji œwi¹t Bo¿ego Narodzenia i Nowego Roku serdeczne ¿yczenia trzeba kierowaæ przede wszystkim do rz¹dz¹cych. Bo w ogromnym stopniu od ich postaw i decyzji zale¿y kszta³t systemu, sytuacja lekarzy i pacjentów. Warto ¿yczyæ rozs¹dku przek³adaj¹cego siê na znaczne zwiêkszenie finansowania ochrony zdrowia. Warto ¿yczyæ odwagi do podjêcia siê gruntownych reform. Warto ¿yczyæ zrozumienia dla potrzeb i problemów tzw. zwyk³ych ludzi. Ka¿dy na pewno ma swoje w³asne ¿yczenia, które szczerze skierowa³by do polityków.

nego roku w kontekœcie dzia³añ naszej izby. Bo nie by³o wielu planowanych wczeœniej tradycyjnych i nowych izbowych wydarzeñ. By³o za to wiele akcji wsparcia dla lekarzy, wiele dzia³añ i reakcji dotycz¹cych przepisów, dobrego imienia medyków, naprawy systemu. Podjêliœmy wa¿n¹ wspó³pracê.

Zorganizowaliœmy debatê „Z sercem po stronie zdrowia”, jak mantrê powtarzaliœmy i powtarzamy has³o naszej kampanii spo³ecznej #NIEZAPOMINAJ, zwracaj¹c uwagê na tragiczne skutki niewydolnoœci systemu równie¿ dla pacjentów z chorobami innymi ni¿ COVID-19.

Œwiêta s¹ czasem pe³nym skrajnych emocji, bo kojarz¹ siê z rodzinn¹ atmosfer¹, mi³oœci¹, domowym ciep³em, ale te¿ sprawiaj¹, ¿e bardziej ni¿ zwykle czujemy pustkê po tych, których ju¿ nie ma obok nas. Równie¿ tych, których pokona³ koronawirus, wydaj¹cy siê kilka miesiêcy temu jedynie odleg³ym chiñskim wirusem. Epidemia i wynikaj¹ce z niej ograniczenia sprawi¹, ¿e bêdzie inaczej ni¿ zwykle. Inaczej bêdzie w domu, bo chc¹c chroniæ bliskich, bêdziemy musieli byæ oddzielnie. Inaczej bêdzie w pracy, bo teraz dy¿ury na ka¿dym oddziale mog¹ wi¹zaæ siê z pojawieniem siê niezapowiedzianego goœcia w postaci COVID-19.

Sk¹dœ trzeba czerpaæ si³y w obliczu wal¹cego siê systemu, wszelkiego rodzaju trosk i problemów. Trzeba umieæ znaleŸæ sobie coœ, co pozwala odrywaæ siê od codziennych trudów i k³opotów. Dobrze mieæ obok siebie dobrych ludzi, kochaj¹c¹ rodzinê, przyjació³, ¿yczliwych kolegów w pracy, porz¹dne szefostwo i daj¹ce radoœæ pasje. O wielu takich w¹tkach przeczytacie Pañstwo w najnowszym numerze naszego miesiêcznika.

Œwi¹teczny numer „Pulsu” jest pe³en lekarskich refleksji i wspomnieñ. Na temat ¿ycia zawodowego, prywatnego, rodzicielstwa, niepe³nosprawnoœci dotykaj¹cej bliskich. Jest to numer rodzinny – z medycyn¹ rodzinn¹ w roli g³ównej. Sporo miejsca przeznaczyliœmy na podsumowanie tego przedziw4

W „Pulsie” mówimy tak¿e o zjawiskach, które wed³ug komentatorów œwiadcz¹, ¿e nasze pañstwo jest „pañstwem z papieru”. Niedoróbki, prowizorki, buble prawne, tymczasowoœæ, gaszenie po¿arów, chaos. Ale mo¿e w przysz³ym roku jednak bêdzie inaczej?...

Na naszej ok³adce pojawi³y siê liczby i obrazki, które nie potrzebuj¹ komentarza wyra¿onego s³owami. Najlepszym komentarzem wobec brutalnej rzeczywistoœci czasem jest po prostu brak s³ów.

A postanowieniem noworocznym redakcji „Pulsu” jest oczywiœcie bycie jeszcze bli¿ej lekarzy. Na Nowy Rok, na Bo¿e Narodzenie, na ka¿dy dzieñ ¿yczymy wszystkiego, czego tylko Pañstwo sobie ¿ycz¹. www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

DZIŚ I JUTRO

£UKASZ JANKOWSKI prezes ORL w Warszawie

Fot. K. Bartyzel

Szanowni Pañstwo, Kole¿anki i Koledzy, minęły dwa miesiące od zainicjowanej przez naszą izbę kampanii społecznej #niezapominaj. Już we wrześniu alarmowaliśmy, że przestawiony na leczenie COVID-19 system nie zapewnia wystarczającej opieki pacjentom z innymi chorobami. Podkreślaliśmy, że nie mogą zostać zapomniani.

Przestrzegaliśmy, że pandemia i podejmowane w związku z nią często ad hoc, chaotyczne decyzje o przekształcaniu szpitali będą skutkować pogorszeniem opieki nad chorymi przewlekle.

N

iestety, mimo naszych licznych apeli, dzia³añ w przestrzeni publicznej, rozmów z decydentami, nie doczekaliœmy siê poprawy, dofinansowania czy choæby d³ugofalowej strategii przystosowania systemu do nowej, pandemicznej rzeczywistoœci. Zamiast tego przysz³o nam dziœ pracowaæ w systemie, który nie zapewnia odpowiedniej opieki pacjentom – ani chorym przewlekle, ani zara¿onym koronawirusem. Ogromne braki kadrowe, sprzêtowe, organizacyjne – to dziœ rzeczywistoœæ, do której musimy siê przyzwyczajaæ.

Ale do tak drastycznego obni¿enia standardów opieki nad pacjentem, do tak trudnych warunków pracy przyzwyczaiæ siê nie sposób.

Zamiast przemyœlanych kroków, strategii walki z epidemi¹ rz¹dz¹cy zapewnili nam festiwal gaszenia po¿arów, chaotycznych decyzji i pisanych na kolanie aktów prawnych. Na konferencjach prasowych s³yszymy wiele obietnic, ale rzadko która jest spe³niana. Pulsoksymetry dla ka¿dego chorego na COVID-19? Czekamy od miesi¹ca. System no-fault, a potem obietnica zwolnienia z odpowiedzialnoœci karnej? Zamiast tego dostaliœmy klauzulê ,,prawie mi³osiernego Samarytanina”, która nie daje nam ¿adnego poczucia bezpieczeñstwa. Szumnie og³aszane szkolenia dla medyków? Gdyby nie inicjatywa naszej izby i wspó³praca z Klinik¹ Anestezjologii WUM, dziêki www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

której przeszkoliliœmy setki lekarzy w zakresie opieki nad chorym wymagaj¹cym tlenoterapii i wentylacji mechanicznej, ¿adnych szkoleñ by nie by³o (nie mówi¹c ju¿ o tym, ¿e wiêkszoœæ z nas uczy³a siê zak³adania i zdejmowania kombinezonu sama, z filmów w Internecie). 100-proc. dodatki dla lekarzy walcz¹cych z koronawirusem? Ustawa nie zosta³a opublikowana, nastêpnie zmieniana, a rz¹dz¹cy ca³kiem szczerze informowali nas, ¿e pierwsza jej wersja, przyznaj¹ca dodatki lekarzom, by³a ,,pomy³k¹”. Podziêkowanie dla personelu medycznego? Puste s³owa, którym towarzyszy psucie systemu przez deregulacjê naszego zawodu – dopuszczenie do pracy lekarzy z zagranicy bez sprawdzenia choæby czy znaj¹ jêzyk polski (!!!), nie mówi¹c o kwestiach merytorycznych.

Szpitale tymczasowe, które mia³y odci¹¿yæ ,,pierwsz¹ liniê frontu”? Nie trzeba nawet komentowaæ, wystarczy spróbowaæ przekazaæ pacjenta do takiego szpitala. Konsultacje spo³eczne projektów ustaw? Wspó³praca z naszym œrodowiskiem?

Nie istnieje.

Lista niespe³nionych lub wypaczonych obietnic jest znacznie d³u¿sza. Mo¿na gorzko podsumowaæ, ¿e decydenci zachowuj¹ siê jak lekarz, który zawa³ serca leczy antybiotykiem, a zapalenie wyrostka robaczkowego lekami przeciwkaszlowymi. Tak nie da siê wyleczyæ chorego. A my? #leczymymimowszystko. W przy³bicach, kombinezonach, podwójnych rêkawicach, odgrodzeni od œwiata œluz¹ z oznaczeniem COVID-19, walczymy o zdrowie i ¿ycie pacjentów. W przychodniach, poradniach, szpitalach.

Mimo obni¿onego standardu opieki, mimo braku systemowego wsparcia. Mimo ¿e systemu ochrony zdrowia, jaki znaliœmy, ju¿ nie ma. Leczymy mimo wszystko, bo dla ka¿dego z nas w tym szalonym czasie uœmiech pacjenta, podziêkowanie od jego rodziny, nawet drobne gesty solidarnoœci i ¿yczliwoœci ze strony spo³eczeñstwa to momenty pozwalaj¹ce wytrwaæ w wykonywaniu naszego zawodu. Leczymy mimo wszystko, bo jesteœmy lekarzami. Na jak d³ugo jeszcze starczy si³?

Z okazji zbli¿aj¹cych siê œwi¹t Bo¿ego Narodzenia wszystkim Pañstwu sk³adam najserdeczniejsze ¿yczenia zdrowia i choæ chwili odpoczynku od codziennoœci. Oby nadchodz¹cy 2021 r. zaskoczy³ nas popraw¹ w ochronie zdrowia i pozwoli³ w godnych warunkach wykonywaæ nasz zawód.

5

Fot. archiwum

OPINIE

Szpitale tymczasowe MA£GORZATA SOLECKA Jak grzyby po deszczu wyrastają w Polsce szpitale tymczasowe. Zgodnie z zapowiedziami rządu sprzed kilku tygodni każde województwo będzie mieć minimum jedną taką placówkę.

W niektórych – m.in. w województwie mazowieckim – będzie kilka. Większość szpitali tymczasowych ma być gotowa na przyjęcie pacjentów na początku grudnia.

Wszystko wskazuje, że przynajmniej w pierwszych tygodniach będą jednak stać puste.

N

ajs³ynniejszy – o co postarali siê sami politycy – jest oczywiœcie Szpital Narodowy.

Niezliczone konferencje prasowe, urz¹dzane a to przed Stadionem Narodowym, a to w jego „szpitalnej” czêœci, przynios³y zamierzony efekt.

Dziennikarze bacznie œledz¹ nie tylko przekazy decydentów, ale i rzeczywistoœæ flagowego szpitala polowego dla pacjentów z COVID-19. Jednak dla rz¹dz¹cych to prawdziwy NOP – niepo¿¹dany odczyn propagandowy.

Bo mia³o byæ tak: na pocz¹tek 300 ³ó¿ek, potem 500, docelowo 1,2 tys., z czego 10 proc. to stanowiska intensywnej terapii. Informacjê og³aszano w momencie, gdy szpitale i oddzia³y covidowe w stolicy i regionie zaczê³y siê zape³niaæ w zastraszaj¹cym tempie, przed SOR ustawia³y siê wielogodzinne kolejki karetek, zespo³y ratownictwa kursowa³y po kilka, nawet kilkanaœcie godzin z pacjentami, dla których nigdzie nie by³o miejsca.

Szpital Narodowy rozpoczyna³ dzia³anie, gdy sytuacja w szpitalach stacjonarnych by³a, nie ma innego s³owa, dramatyczna.

Ale jego otwarcie (zreszt¹ i tak przesuniête w czasie w stosunku do zapowiedzi polityków) niczego w tej materii nie zmieni³o. Szpital w pierwszych kilkunastu dniach mia³ miêdzy 20 a 40 pacjentów. 27 listopada zarz¹dzaj¹cy placówk¹ dr Adam Zaczyñski poin6

formowa³, ¿e pacjentów jest „a¿” 46. Na ponad 300 ³ó¿ek. To nie robi wra¿enia. Jednoczeœnie wyjaœni³, ¿e gotowoœæ operacyjna Szpitala Narodowego jest stopniowalna i gdy w jednostce przebywa³o 46 pacjentów, to zape³niali a¿ 80 proc. ³ó¿ek rzeczywiœcie przygotowanych do przyjêcia chorych. £ó¿ek obs³ugiwanych przez odpowiednio liczny personel. Dr Zaczyñski zapewnia³, ¿e w krótkim czasie gotowoœæ operacyjna placówki mo¿e byæ podniesiona do 112 ³ó¿ek.

Wra¿enie natomiast zrobi³a relacja chc¹cego zachowaæ anonimowoœæ lekarza, który opowiedzia³ Paw³owi Reszce, autorowi ksi¹¿ek „Mali bogowie”, „Mali bogowie 2” i „Stan krytyczny” (o pierwszej fali pandemii w Polsce), jak wygl¹da praca w Szpitalu Narodowym. Mianowicie: zakwaterowanie w piêciogwiazdkowym hotelu Regent, godziwe (choæ nie osza³amiaj¹co wysokie stawki godzinowe – 150 z³ dla lekarza w trakcie specjalizacji, 200 z³ dla specjalisty), mikroskopijna iloœæ pracy, bêd¹ca pochodn¹ liczby pacjen` ` tów i – creme de la creme – kryteria przyjêæ do szpitala tymczasowego – pacjent z wykonan¹ diagnostyk¹, po zakoñczonym leczeniu problemów zdrowotnych towarzysz¹cych, bez dodatkowych obci¹¿eñ (typu ci¹¿a, choroby psychiczne), jeœli wymagaj¹cy wspomagania oddechu, to w niewielkim stopniu.

Do tego dosz³y wyceny œwiadczeñ – Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, bior¹c za punkt wyjœcia chiñski model szpitali tymczasowych (ukierunkowanych na leczenie l¿ejszych przypadków koronawirusa, w przeciwieñstwie do modeli znanych z czêœci krajów europejskich, gdzie do szpitali tymczasowych kierowano przypadki ciê¿kie), przyjê³a stawki za gotowoœæ i leczenie wielokrotnie wy¿sze od p³aconych przez NFZ szpitalom stacjonarnym.

I choæ dla tych ostatnich pieni¹dze za leczenie COVID-19 nie s¹ jedynym Ÿród³em przychodów (szpitale dostaj¹ jeszcze, chocia¿by, pieni¹dze z tytu³u rycza³tu), poczucie absurdu i niesprawiedliwoœci jest powszechne, skoro maksymalna stawka za pacjenta wymagaj¹cego intensywnej tlenoterapii

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

wynosi 630 z³, za pacjenta samodzielnego oddechowo – 330 z³, a szpital tymczasowy za ka¿dego pacjenta, bez wzglêdu na jego stan, otrzymuje ponad 1 tys. z³ (a przyjmuje pacjentów w stanie l¿ejszym).

Fot. P. Bieżański

– Jestem bardzo roz¿alony, ¿e media staraj¹ siê kszta³towaæ politykê zdrowotn¹ pañstwa i podaj¹ nieprawdziwe informacje o dzia³alnoœci szpitala. Ka¿dy pocz¹tek jest trudny, a to jest nowe miejsce, nowi ludzie. Trzeba wszystko poustawiaæ tak, aby by³o najbezpieczniej dla pacjentów i pracowników – mówi³ pod koniec listopada w publicznym radiu dr Adam Zaczyñski. Podkreœli³ te¿, ¿e szpital tymczasowy w tej chwili osi¹gn¹³ pe³n¹ gotowoœæ operacyjn¹. – Od kilku dni pracuj¹ pe³ne za³ogi, które przyjmuj¹ pacjentów. Zg³oszeñ mamy coraz wiêcej. Praktycznie kwalifikowanych do przyjêcia na oddzia³ jest 80 proc. zg³oszonych osób, czyli niemal wszystkie, w sprawie których zwracano siê do nas telefonicznie z pytaniem o miejsce w szpitalu.

Sêk w tym, ¿e warszawskie i mazowieckie szpitale, nauczone doœwiadczeniem, po kilku(nastu) dniach przesta³y do Szpitala Narodowego dzwoniæ, a presja ze strony decydentów, by powoli zape³niaæ ³ó¿ka, ros³a.

– Budowa szpitali tymczasowych nie zostanie wstrzymana mimo spadaj¹cej liczby nowych zaka¿eñ, poniewa¿ placówki te maj¹ byæ gotowe na ewentualn¹ trzeci¹ falê epidemii – stwierdzi³ pod koniec listopada rzecznik resortu zdrowia Wojciech Andrusiewicz. Przy dziennej liczbie zaka¿eñ ustabilizowanej na poziomie 16–17 tys. do szpitali mo¿e trafiæ oko³o 10 proc. zaka¿onych, a stan czêœci pacjentów wymaga minimum 2–3-tygodniowej hospitalizacji, co równie¿ stanowi obci¹¿enie dla systemu. Co wiêcej, rz¹d musi wzi¹æ pod uwagê, ¿e na prze³omie grudnia i stycznia krzywa zaka¿eñ odbije w górê – jako efekt przedœwi¹tecznych przygotowañ, zakupów, a tak¿e spotkañ rodzinnych w okresie Bo¿ego Narodzenia.

Wojewoda mazowiecki Konstanty Radziwi³³ zapowiedzia³ w ostatnim tygodniu listopada, ¿e szpitale tymczasowe w regionie bêd¹ gotowe w ci¹gu kilku, najwy¿ej kilkunastu tygodni. – Prace id¹ do przodu i postêpuj¹ zgodnie z terminarzem – twierdzi³.

Na Mazowszu powstaje – oprócz Szpitala Narodowego – siedem szpitali tymczasowych, które bêd¹ dysponowaæ ³ó¿kami w liczbie od 100 do kilkuset. Zostan¹ otwarte w P³ocku, Ostro³êce, Siedlcach, Radomiu i w Warszawie – na Okêciu, przy szpitalu WIM (ul. Szaserów) i w budynku przysz³ego Szpitala Po³udniowego na Ursynowie.

Z zapowiedzi wynika, ¿e co najmniej jeden warszawski szpital tymczasowy – na wojskowym Okêciu – bêdzie przyjmowaæ pacjentów z ciê¿kim przebiegiem koronawirusa. Znajdzie siê w nim 250 ³ó¿ek dla chorych na COVID-19, w tym 30 dla pacjentów wymagaj¹cych intensywnej opieki. Operatorem szpitala jest Wojskowy Instytut Medyczny, a pracowaæ w nim maj¹ m.in. lekarze, którzy na wiosnê zdobywali doœwiadczenie podczas misji w szpitalach w Lombardii. Maj¹ im pomagaæ studenci pi¹tego i szóstego roku medycyny z wojskowych uczelni.

I w³aœnie kadry s¹ najwiêksz¹ bol¹czk¹ szpitali tymczasowych, bo kompletowanie za³ogi – zw³aszcza lekarzy i pielêgniarek – nie jest proste. Rz¹d liczy, ¿e problem czêœciowo rozwi¹¿e „import” pracowników medycznych spoza Unii Europejskiej. Mimo sprzeciwu samorz¹dów pracowników medycznych, krytyki ze strony opozycji i powa¿nych w¹tpliwoœci w gronie pos³ów PiS rz¹d Szpital Narodowy podczas posiedzenia Sejmu 27–28 listopada robi³ rozpoczynał działanie, wszystko, by zg³oszona jako projekt poselski ustawa gdy sytuacja w szpita„kadrowa” zosta³a uchwalona ³¹cznie z przepisami oznaczaj¹cymi mo¿liwoœæ zatrudniania lekarzy zza lach stacjonarnych wschodniej granicy praktycznie bez ¿adnej kontroli. była, nie ma innego Choæ na odpowiedzialnoœæ dyrektorów szpitali, a nie słowa, dramatyczna. ministra zdrowia, który decyzjê o dopuszczeniu na rynek pracy bêdzie podejmowa³.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

7

MEDIA

# SPRAWDZAM Co z kadrami i pieniêdzmi na ochronê zdrowia?

MA£GORZATA SOLECKA Politycy Prawa i Sprawiedliwości powtarzają jak mantrę słowa o bezprecedensowym, historycznym zwiększaniu środków na ochronę zdrowia. Raport OECD, który uwzględnia dane z 2019 r., nie pozostawia złudzeń: choć nominalne nakłady rosną, nie rośnie – w ogóle!

– udział wydatków publicznych na zdrowie w całości wydatków państwa.

Œ

rodki przeznaczone na ochronê zdrowia per capita w 2019 r. wynios³y w Polsce 1511 euro (z uwzglêdnieniem si³y nabywczej), podczas gdy œrednia dla UE przekroczy³a 2,5 tys. euro. OECD podzieli³a kraje pod wzglêdem wielkoœci wydatków na ochronê zdrowia na trzy grupy, Polska znalaz³a siê wœród krajów wydaj¹cych najmniej. W grupie œredniaków s¹ nie tylko Czechy (2,3 tys. euro), ale te¿ Litwa i Estonia (odpowiednio 1788 i 1748 euro). Trzeci¹ grupê otwieraj¹ pañstwa bêd¹ce poza UE – Szwajcaria (5,2 tys. euro) oraz Norwegia (4505 euro). Na trzecim miejscu s¹ Niemcy.

Polska nie tylko wydaje ma³o, ale te¿ – i to jest chyba najwiêkszy problem – wcale nie nadgania dystansu. Raport potwierdza tezê PiS, ¿e wydatki na ochronê zdrowia w Polsce w ostatnich latach rosn¹ szybciej ni¿ za rz¹dów PO-PSL (w okresie 2008–2013 œrednio o 3 proc. rocznie, w latach 2013–2019 o 4 proc. rocznie), ale w tym samym czasie Rumunia zwiêkszy³a je o niemal 8 proc., £otwa – o 6,5 proc., Litwa – o 6,3 proc., Bu³garia – o 6,2 proc., Estonia – o 5,9 proc. Czechy, które od dawna zdecydowanie nas wyprzedzaj¹ w tym zakresie, uczyni³y w ostatnich latach niewiele mniejszy wysi³ek ni¿ Polska, podnosz¹c nak³ady œrednio o 3,5 proc. rocznie. Zwraca uwagê, zw³aszcza w czasach pandemii, gdy Europa patrzy, jak dobrze – bior¹c pod uwagê wskaŸnik zgonów – radz¹ sobie Niemcy, sta³y (ju¿ od 2011 r.) wzrost publicznych nak³adów na ochronê zdrowia w tym kraju o 2,5 proc. Wydaj¹c na zdrowie 11,7 proc. PKB (dla przypomnienia: Polska – 6,2 proc.), s¹ liderem wœród krajów unijnych, a w Europie ustêpuj¹ tylko Szwajcarii (12,1 proc.).

8

mieszkañców, ze wskaŸnikiem 2,4 zajmujemy ostatnie miejsce w UE i przedostatnie wœród ujêtych w raporcie pañstw, wyprzedzaj¹c tylko Turcjê. Œrednia dla UE wynosi 3,8. W ci¹gu dekady wskaŸnik wzrós³ w Polsce jedynie o 0,2 p. proc. S¹ kraje, którym uda³o siê zwiêkszyæ go nawet o 1 p. proc. (i wiêcej): Cypr, Portugalia, Malta. Znacz¹co wzmocni³y kadry lekarskie równie¿ Rumunia, S³owenia i Chorwacja.

Jeœli chodzi o liczbê lekarzy dentystów na 1 tys. mieszkañców, Polska zajmuje ostatnie miejsce w UE, ze wskaŸnikiem 0,4. Na przestrzeni 10 lat praktycznie siê u nas nie zmieni³ (œrednia dla UE wynosi 0,8; liderem jest Grecja ze wskaŸnikiem 1,2).

WskaŸnik dotycz¹cy pielêgniarek siêga w Polsce 5,1. Wyprzedzamy szeœæ krajów europejskich, zajmuj¹c w UE czwarte miejsce od koñca. Od unijnej œredniej – 8,2 – dzieli nas jednak przepaœæ. A jak nazwaæ dystans do krajów takich jak Finlandia (14,3) czy Norwegia (17,7) i Szwajcaria (17,6)?

Jaki jest udzia³ publicznych wydatków na ochronê zdrowia w ogólnej puli wydatków pañstwa? OECD porówna³a wyniki z dwóch wybranych lat: 2013 i 2018. W Unii Europejskiej wskaŸnik wyniós³ w 2018 r. oko³o 14 proc., czyli nieznacznie wzrós³ od 2013. W Niemczech aktualny wskaŸnik siêga 20 proc. W Polsce wydatki na ochronê zdrowia nieco przekraczaj¹ 10 proc. ogólnych wydatków pañstwa i w stosunku do 2013 r. praktycznie ten wskaŸnik siê nie zmieni³.

W¹tek kadr mocno wybrzmiewa równie¿ w rozdziale otwieraj¹cym raport, a poœwiêconym analizie, jak kraje europejskie radz¹ sobie z koronawirusem. Pandemia uwydatni³a niedobory pracowników s³u¿by zdrowia w wielu krajach przed kryzysem, a tak¿e potrzebê stworzenia dodatkowych rezerw, które mo¿na szybko zmobilizowaæ w czasie kryzysu – ocenia OECD. Analizuje te¿ kroki, jakie podjê³y poszczególne pañstwa, by zwiêkszyæ zasoby kadrowe do walki z pandemi¹ – od decyzji czysto administracyjnych przez mobilizacjê emerytowanych medyków (m.in. we W³oszech) albo studentów kierunków lekarskich i pielêgniarskich po próby œci¹gania lekarzy z zagranicy. Autorzy raportu podzielili kraje na cztery grupy: K z du¿¹ liczb¹ lekarzy i pielêgniarek (m.in. Norwegia, Szwajcaria, Niemcy), K z du¿¹ liczb¹ lekarzy i ma³¹ pielêgniarek (m.in. Grecja, Austria i Portugalia), K z ma³¹ liczb¹ lekarzy i du¿¹ liczb¹ pielêgniarek (m.in. Holandia, Finlandia, Belgia i Francja), K z ma³¹ liczb¹ lekarzy i ma³¹ liczb¹ pielêgniarek.

Nie zmieni³a siê te¿, praktycznie, sytuacja kadrowa w polskiej ochronie zdrowia. Jeœli chodzi o liczbê lekarzy na 1 tys.

Nie trzeba dodawaæ, w której grupie znalaz³a siê Polska. Uderza to, jak bardzo odstajemy od reszty. www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

WYNURZENIA I IDEOLOGIE. FELIETONY DO PRZEMYŚLENIA

Fot. K. Bartyzel

Córka aktorka i syn prezydent JAROS£AW BILIÑSKI, wiceprezes ORL w Warszawie Przy okazji świątecznych rozmów i życzeń w środowisku lekarzy najczęściej słyszymy, że mówią do swoich dzieci: – Tylko nie idź na medycynę! Koledzy, którzy mają rodziców lekarzy, są w zasadzie zgodni, że najgorsze w ich dzieciństwie było to, że rodziców nie było w domu. Ciągła praca, dyżury, obowiązki, stres, zmęczenie, głowa nieobecna, bo gdzieś nadal z pacjentami. Rodzice mówią do swoich dzieci, aby nie szły na medycynę, bo uważają, że w Polsce to jest ciężki zawód – niedoceniany, związany z zupełnie nieatrakcyjnymi warunkami pracy, wynagradzany bardzo słabo jak na ponoszoną odpowiedzialność, na wykształcenie, bycie de facto osobą publiczną, która nie ma narzędzi, aby w państwowym systemie pracować tak, jak to przedstawia się w filmach.

N

awet najwiêkszym pasjonatom medycyny, którzy s¹ lekarzami z czystych pobudek, czyli z powo³ania, polska medycyna potrafi tak uprzykrzyæ ¿ycie, ¿e i oni staj¹ siê wypaleni. Do tego dochodzi wszechobecna bieda, koniecznoœæ kombinowania, gdy siê chce leczyæ zgodnie ze standardami, nie bacz¹c na k³ody rzucane pod nogi oraz chaos organizacyjny.

Dziœ jednak myœlê, s¹dz¹c po jej zdolnoœci zapamiêtywania, lekkoœci wypowiedzi, pasji do ksi¹¿ek i bajek, figlarnoœci spojrzenia, umiejêtnoœci wcielania siê w ró¿ne role, ¿e moja córka bêdzie aktork¹. A co tam, nie obra¿ê siê przecie¿! Mia³aby niezwykle ciekawe ¿ycie, bardzo kosmopolityczne i œwiat³e, do którego i ja mam pewne ci¹goty, wiêc i ja czerpa³bym z takiego wyboru. Gdy zaœ patrzê na mojego syna, widzê go jako prezydenta! Jest taki spokojny, wywa¿ony, „kupuje” ka¿dego, kto na niego spojrzy. Idealny kandydat, ¿eby na niego zag³osowaæ! Pal licho, ¿e nie ma takiego zawodu, ale przy okazji tych wynurzeñ zda³em sobie sprawê, ¿e mo¿na wykszta³ciæ prezydenta. Przecie¿, gdybym mówi³ to powa¿nie, móg³bym tak kszta³towaæ jego rozwój (dodatkowe lekcje, studia, kursy, przebywanie w odpowiednich œrodowiskach), ¿e sta³by siê cz³owiekiem wszechstronnym, œwietnym mówc¹, znaj¹cym psychologiê t³umu, strategiem, rekinem medialnym, poliglot¹. Realnie da³oby siê postawiæ sobie za cel wykszta³cenie prezydenta!

Spójrzmy jednak na to z innej perspektywy – czy ¿a³ujemy, ¿e jesteœmy lekarzami? Czy dziœ, podejmuj¹c decyzjê – medycyna czy inny kierunek studiów – wybralibyœmy medycynê? Ja bym wybra³. Uwa¿am, ¿e to, czego siê nauczy³em, jest bezcenne i nie tylko pozwala leczyæ chorych, ale tak¿e zawiera wskazówki bardzo przydatne w codziennym ¿yciu. Nie ¿a³ujê. Ale patrz¹c na moje dzieci, zda³em sobie sprawê, ¿e nie musz¹ byæ lekarzami. Oczywiœcie, dajê im pe³ne prawo wyboru, kim chc¹ byæ i jakie zawody wykonywaæ. Mia³em jednak dawniej poczucie, ¿e trzeba kontynuowaæ tê lekarsk¹ misjê, któr¹ w naszych rodzinach oboje z ¿on¹ rozpoczêliœmy. Przecie¿ dzieci miaNawet największym ³yby ³atwiej, moglibyœmy im przekazaæ pasjonatom medycyny, doœwiadczenie, poinstruowaæ je, jak w tym g¹szczu problemów siê poruszaæ, jak obraæ którzy są lekarzami w³aœciw¹ œcie¿kê rozwoju i jak nie zmarz czystych pobudek, nowaæ czasu na nieistotne sprawy. Ale czyli z powołania, z drugiej strony, gdybym wpycha³ dzieci na œcie¿kê medycyny, musia³bym siê popolska medycyna godziæ z tym, ¿e bêd¹ poddane ci¹g³emu potrafi tak uprzykrzyć stresowi i wszystkiemu, o czym napisa³em życie, że i oni stają się wczeœniej. Tego dla nich nie chcê, choæ wypaleni. nadal – mo¿e naiwnie – wierzê, ¿e to siê w koñcu zmieni.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Nie wiem zatem, co przy tym œwi¹tecznym stole im ¿yczyæ – zostania lekarzem czy aktorem i prezydentem?

Czy fantazje ojca powinny iœæ w tê stronê, ¿eby ¿yczyæ konkretnego zawodu? A niech to, nie bêdê a¿ tak daleko wybiega³ myœlami, ¿eby nie zad³awiæ siê oœci¹ z karpia. Co prawda dzieci lekarze by mnie przynajmniej uratowa³y… Ale jak ju¿ d³awiæ siê oœci¹, to w Hollywood lub Pa³acu Prezydenckim!

9

BEZ ZNIECZULENIA

Fot. archiwum

Wêze³ gordyjski MAREK BALICKI

Zapewne niektórzy parlamentarzyści podpisani pod wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie niekonstytucyjności embriopatologicznej przesłanki przerywania ciąży żałują dzisiaj swego kroku. Wyrok, którego treści można się było przecież spodziewać, znacznie przyspieszy liberalizację prawa aborcyjnego w Polsce. Powiedzieć, że będzie to wbrew ich intencjom, to jakby nic nie powiedzieć. I nastąpi to w ciągu najbliższych kilku lat.

W

yrok nieodwracalnie naruszy³ stan prawny utrzymywany od blisko æwieræwiecza przez g³ówne si³y polityczne w Polsce, które w tym czasie sprawowa³y w³adzê. Na marginesie: trudno ten stan nazywaæ kompromisem. Rozstrzygniêcie konfliktu nast¹pi³o bowiem w wyniku wyroku Trybuna³u Konstytucyjnego, a nie przyjêcia wspólnego stanowiska przez strony sporu. Wyrok zosta³ wydany w 1996, rok po uchwaleniu ustawy dopuszczaj¹cej przerywanie ci¹¿y równie¿ w przypadku ciê¿kich warunków ¿yciowych lub trudnej sytuacji osobistej kobiety. I tê przes³ankê Trybuna³ Konstytucyjny wówczas zakwestionowa³, wchodz¹c, co podkreœla³o wielu krytyków, w rolê ustawodawcy. Warto przypomnieæ, ¿e wczeœniej Sejm odrzuci³ wniosek o referendum w sprawie aborcji poparty przez pó³tora miliona Polek i Polaków.

Prawnicy twierdzą, że państwo nie może narzucać kobiecie poświęceń, które przekraczałyby zwykłą miarę utrudnień i ofiar, jakie wynikają z ciąży, porodu i wychowania dziecka.

10

Obecnie zosta³a przekroczona jakaœ nieprzekraczalna granica w sferze poczucia wartoœci i godnoœci. WyraŸnie widaæ, ¿e coœ pêk³o, coœ siê wyla³o i powrót do status quo ante jest w d³u¿szej perspektywie niemo¿liwy. Œwiadczy o tym szeroki zasiêg i pokoleniowy charakter ostatnich protestów.

Ich zapowiedŸ mieliœmy zreszt¹ ju¿ w 2016 r., w czarny poniedzia³ek. Ale zasadnicze zmiany nadejd¹ w ci¹gu kilku najbli¿szych lat. I nie bêdzie to ³atwa droga.

Tu i teraz mamy jednak wyrok i jego skutki w postaci dramatycznego pogorszenia sytuacji tysiêcy kobiet, jeœli badania prenatalne lub inne przes³anki medyczne wska¿¹ du¿e prawdopodobieñstwo ciê¿kiego i nieodwracalnego upoœledzenia p³odu albo nieuleczalnej choroby zagra¿aj¹cej ¿yciu dziecka. Trudno nie zgodziæ siê z prof. Ew¹ £êtowsk¹, która mówi, ¿e wyrok jest faktem i niezale¿nie od oceny legitymizacji Trybuna³u Konstytucyjnego pozostaje jedynie ustawowa droga skutecznej ochrony kobiet po jego og³oszeniu. Prawnicy twierdz¹, ¿e pañstwo nie mo¿e narzucaæ kobiecie poœwiêceñ, które przekracza³yby zwyk³¹ miarê utrudnieñ i ofiar, jakie wynikaj¹ z ci¹¿y, porodu i wychowania dziecka. Wystarczy nawet minimalny poziom empatii, ¿eby siê z t¹ opini¹ zgodziæ. Ustawa jest wiêc konieczna, ale w kszta³cie daj¹cym realne mo¿liwoœci decydowania przez kobietê w tych sytuacjach.

Prof. £êtowska wyjaœni³a, ¿e takie przeci¹ganie liny miêdzy w³adz¹ ustawodawcz¹ a s¹dem kontroluj¹cym konstytucyjnoœæ ustaw jest normalne w naszym œwiecie. W 1975 r. niemiecki Federalny Trybuna³ Konstytucyjny uzna³ uchwalon¹ rok wczeœniej dekryminalizacjê aborcji na ¿¹danie do 12. tygodnia ci¹¿y za sprzeczn¹ z konstytucj¹. Jednak w kolejnym roku niemiecki ustawodawca przyj¹³ nowelizacjê kodeksu karnego dopuszczaj¹c¹ aborcjê tak¿e z przes³anek spo³ecznych.

I na zakoñczenie. W czasie kampanii na rzecz liberalizacji prawa aborcyjnego w Niemczech na pocz¹tku lat 70. XX w. ponad 300 znanych kobiet przyzna³o siê publicznie do przerwania ci¹¿y. Po kilku latach tak¿e 300 lekarzy wyzna³o publicznie, ¿e pomogli kobietom w przerwaniu ci¹¿y, nie czerpi¹c z tego tytu³u ¿adnych korzyœci finansowych. Przyspieszy³o to niew¹tpliwie proces zmiany prawa w Niemczech. Czy u nas równie¿ jest to mo¿liwe?

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

OPINIE

PAWE£ WALEWSKI Niedostatki organizacyjne w przygotowaniu kraju do epidemii zemściły się najbardziej na pacjentach i lekarzach. I łatwo wskazać winnych, którzy nie zdali egzaminu z… wyobraźni.

P

ogl¹dy premiera na temat pandemii, pod której ciê¿arem ugi¹³ siê jesieni¹ system ochrony zdrowia, ewoluuj¹. Latem mówi³, ¿e koronawirus jest w odwrocie i œwiat mo¿e siê od nas uczyæ sztuki radzenia sobie z tym kryzysem, ale po wakacjach musia³ rakiem wycofaæ siê z tych niem¹drych s³ów (wypowiedzianych podczas prezydenckiej kampanii wyborczej) i od pewnego czasu przekonuje, ¿e w Polsce spe³nia siê czarny scenariusz.

kilka tygodni wyp³atê dodatków lekarzom za ciê¿k¹ pracê w czasach pandemii, nie potrafi sobie poradziæ z deficytem medyków, a teraz ktoœ chce œci¹gaæ emigrantów za pieni¹dze krajów, w których od dawna dobrze im siê wiedzie. Jak nazwaæ tak¹ logikê?

Codzienne raporty Ministerstwa Zdrowia ju¿ dawno przesta³y byæ Ÿród³em rzeczywistych danych na temat aktualnego stanu pandemii. Przyzna³ to miêdzy wierszami nawet konsultant krajowy w dziedzinie chorób zakaŸnych i szef doradców premiera ds. epidemii, mówi¹c w TVN24, ¿e faktyczne szacunki zaka¿onych s¹ piêciokrotnie wy¿sze od liczb, które znajduj¹ siê w tych raportach. A zatem nie 25 tys. zaka¿eñ dziennie, tylko 125 tys. W tym tempie ju¿ za cztery miesi¹ce armia ludzi, którzy mieli stycznoœæ z wirusem, bêdzie liczy³a 16 mln, a to ju¿ prawie po³owa polskiej populacji!

Istotnie, nikt nam nie gratuluje sukcesu. Na pocz¹tku listopada byliœmy w œcis³ej œwiatowej czo³ówce krajów z najwiêkszym przyrostem nowych zaka¿eñ.

Niemcy, widz¹c zza miedzy, ¿e ich s¹siad nie radzi sobie Ostatnie miesiące ujawniły z epidemi¹, zw³aszcza na odOd pocz¹tku wiedzieliœmy, brak koordynacji między wieloma cinku medycznym – zg³osi³y ¿e dane przekazywane drog¹ siê do pomocy, lecz nasz rz¹d urzêdow¹ na temat rozmiaru ogniwami systemu: podstawową dumnie odrzuci³ „upokarzaepidemii s¹ zani¿one, jeœli nie opieką zdrowotną, pogotowiem j¹c¹” ofertê (ma przecie¿ lepca³kowicie zafa³szowane. Na ratunkowym oraz szpitalami... sze adresy handlarzy broni¹ podstawie podawanych infori w³aœcicieli szkó³ek narciarmacji ³atwo by³o zgadn¹æ, jaki skich, u których mo¿e dokudzieñ jest w kalendarzu, bo piæ respiratory). Nie wiadoweekendowe zni¿ki liczby mo zreszt¹, co Niemcy chcieli Polakom tak wykonanych wymazów nader dobrze odzwierciedla³y zarówno naprawdê zaoferowaæ: sprzêt, wolne ³ó¿ka zapa³ pacjentów do szukania pomocy w placówkach medyczw szpitalach przygranicznych, a mo¿e nie nych, jak i gotowoœæ do pracy np. laboratoriów. Ostatnie miedaj Bo¿e s³u¿by medyczne? Niedoczekasi¹ce ujawni³y brak koordynacji miêdzy wieloma ogniwami nie, by niemiecki lekarz mia³ leczyæ polsystemu: podstawow¹ opiek¹ zdrowotn¹, pogotowiem ratunskich chorych z koronawirusem! Pos³anka kowym oraz szpitalami, które w pewnym momencie sta³y siê Joanna Lichocka z Prawa i Sprawiedliwoniedostêpne dla karetek. Rz¹d przez kilka letnich miesiêcy zajœci, znana g³ównie z wystawionego palca mowa³ siê wyborami, a potem sob¹, zapomnia³ wiêc, ¿e trzew podziêce za spor¹ sumê pieniêdzy na ba lepiej przygotowaæ opiekê medyczn¹ do jesieni i zimy. rzecz TVP zamiast dla chorych na raka, zaproponowa³a wiêc rezolutnie, by niemiecTrudno za to winiæ ministra Adama Niedzielskiego, który kie landy wysy³a³y do nas w ramach p³atzacz¹³ kierowaæ resortem zdrowia na pocz¹tku wrzeœnia. I nie nych urlopów polskich lekarzy, których jej on odpowiada za decyzje polityczne, choæ one w³aœnie czêsto kole¿anka Józefa Hrynkiewicz wczeœniej nie pomagaj¹ mierzyæ siê z wirusem albo niepotrzebnie dziel¹ w tamte strony przegania³a („Niech jad¹!”). œrodowisko medyczne, ujmuj¹c mu si³, których tak bardzo teraz Pogratulowaæ pomys³u! Rz¹d wstrzyma³ na potrzebuje.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Autor jest publicystą „Polityki”.

Fot. L. Zych/„Polityka”

Czarny scenariusz

11

OPINIE

Fot. archiwum

Bitwa o ustawê PAWE£ KOWAL To się musiało tak skończyć. Ostatnie posiedzenie Sejmu w październiku zaczęło się, jak zwykle niestety, od ostrych utarczek.

Przedmiotem obrad miała być kolejna ustawa dotycząca COVID-19.

Od

pocz¹tku pandemii by³o ju¿ ich kilka.

Te ustawy s¹ potrzebne, gdy¿ dostosowuj¹ prawo do koniecznych dzia³añ pañstwa w nietypowych warunkach. Zostawiam na boku fakt, ¿e obóz w³adzy pod p³aszczykiem walki z wirusem próbowa³ parê razy przeforsowaæ bardzo kontrowersyjne, ale korzystne dla siebie przepisy. Przyk³ad? Brak odpowiedzialnoœci urzêdników za podejmowane w czasach pandemii decyzje. Ka¿da „covidowa” ustawa mia³a chyba podobn¹ historiê. By³y pisane na kolanie, na podstawie „¿yczeñ” zg³aszanych przez poszczególne ministerstwa, i trafia³y do Sejmu w ostatnim momencie przed g³osowaniem. Potem zaczyna³ siê szanta¿ moralny wobec opozycji („nie pomo¿ecie nam w walce z pandemi¹?”). Kilkadziesi¹t, a czasami 100 stron przepisów takiej ustawy odnosi siê zwykle do dziesi¹tków innych aktów prawnych i regulacji. Powa¿na analiza takiego dokumentu musi trwaæ przynajmniej kilka dni i to z udzia³em dobrego prawnika.

12

Wróæmy jednak do poranka 27 paŸdziernika. Pos³owie dostali projekt kolejnej ustawy „covidowej” tu¿ przed posiedzeniem. Obrady prowadzi³ wicemarsza³ek Ryszard Terlecki. Pos³om, którzy chcieli mieæ czas choæby na przeczytanie dokumentu i oczekiwali przynajmniej kilku godzin przerwy, zarzuci³, ¿e dzia³aj¹ przeciw interesom narodu, który na tê ustawê czeka. A trzeba pamiêtaæ, ¿e by³ to czas, gdy liczba zaka¿onych gwa³townie siê zwiêkszy³a. Zaczê³y siê zatem nerwowe prace nad dokumentem. Czêœæ pos³ów obozu w³adzy optowa³a za dodatkami dla medyków, którzy walcz¹ z wirusem. Rz¹d jednak chcia³ bardzo ograniczyæ takie wydatki – przyznaæ dodatki tylko tym, którzy zostali skierowani do szpitali zakaŸnych i polowych. Moim zdaniem by³oby sprawiedliwie, gdyby dodatki dostali wszyscy, którzy lecz¹ w tym trudnym okresie i dziêki którym s³u¿ba zdrowia siê nie za³ama³a. Czy lekarka podstawowej opieki zdrowotnej albo salowy w szpitalu onkologicznym nie s¹ nara¿eni na zaka¿enie koronawirusem?

Gdy ju¿ Sejm zatwierdzi³ dodatki dla lekarzy, zacz¹³ siê kolejny etap dramatu. W³adza wymyœli³a specjaln¹ ustawê „odkrêcaj¹c¹” to, co sama przygotowa³a, zanim przepisy zd¹¿y³y wejœæ w ¿ycie. W nocnym g³osowaniu liczni pos³owie z PiS zag³osowali za dodatkami dla medyków na froncie walki z pandemi¹, a rano z³o¿yli projekt ustawy, która to „odkrêca³a”. Rz¹d jakiœ czas blokowa³ og³oszenie przyjêtej ustawy o dodatkach. Obecnie ustawa wreszcie obowi¹zuje.

Wnioski? W Polsce za b³êdy zap³aci lekarz, tramwajarz i restaurator, lecz pos³owie, którzy zgadzaj¹ siê na g³osowanie pisanych na kolanie projektów ustaw – ju¿ nie. Mo¿e wiêc tak¿e pos³owie powinni odpowiadaæ za „b³êdy poselskie”?

Bo za to, ¿e w tak ciê¿kich czasach s¹ pieni¹dze na telewizjê publiczn¹, na bezsensowne wydatki Polskiej Fundacji Narodowej i na bombastyczny projekt Centralnego Portu Komunikacyjnego, a nie ma œrodków dla pracowników medycznych, historia sama dzisiejsz¹ w³adzê rozliczy.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

SŁOWA NA ZDROWIE

Epidemia Prof. JERZY BRALCZYK

Fot. Flickr/P. Drabik

Jeszcze w słowniku Lindego, w początkach XIX w., słowo epidemia „oznacza wszystko, co panuje między ludem, czyli gminem”, choć Linde dodaje, że „osobliwie choroba powszechnie panująca”.

C

iekawy „Dykcyonarz…” Amszejewicza z 1858 r. definiuje ju¿ epidemiê tylko jako „zaraŸliw¹ grasuj¹c¹ chorobê”, a „S³ownik wyrazów obcych polityczno-spo³ecznych” z 1907 – jako „chorobê nagminn¹, masow¹”. To „masowe grasowanie” z epidemi¹ jak najœciœlej siê ³¹czy. Ale gdy szukaæ Ÿród³os³owu, ³atwiej mo¿na zwi¹zaæ epidemiê z inn¹ jej cech¹ – z tym, ¿e przychodzi z zewn¹trz. Co endemiczne – to lokalne, miejscowe, tubylcze; co epidemiczne – przyby³e, obce…

Epidemos to grecki ‘przybysz’, bo przedrostek epi-, wieloznaczny zreszt¹, tu wi¹¿e siê z zewnêtrznoœci¹, a demos – wiadomo, ‘lud’, a tak¿e ‘gmina’ (nasza nagminnoœæ siê tu przypomina), ‘okrêg’, ‘kraj’. Epidemios to u Herodota ‘przyjezdny’, wiêc epidemia – to ‘pobyt czasowy’.

A endo- to po grecku ‘wewn¹trz, w domu’, endemia wiêc to ‘zamieszkiwanie, pozostawanie’, a endemos to ‘miejscowy’, zatem endemiczny to i u nas ‘lokalny, w³aœciwy danemu terenowi’.

Swojskie endemie mog¹ byæ gorsze od obcych epidemii, w koñcu pobyt czasowy zak³ada ³atwiej wyobra¿aln¹ przemijalnoœæ, a sta³y pobyt wskazuje na niemo¿liwoœæ pozbycia siê – ale co swoje, to swoje…

W okreœleniu epidemii nie spostrzegamy dziœ na ogó³ przede wszystkim zewnêtrznoœci, jej wymiar przestrzenny

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

silniej wi¹¿emy z rozpowszechnianiem siê, rozprzestrzenianiem, a czasowy – z szybkoœci¹. Samo s³owo brzmi groŸnie, groŸniej ni¿ endemia, rzadziej przywo³ywana, jakoœ bardziej naukowo-oficjalno-teoretyczna, przez co – nieco paradoksalnie, wbrew znaczeniu, bardziej w koñcu obca. Endemia paniki nie wzbudzi, epidemia czasem mo¿e. Choæ bywaj¹ czynniki jêzykowe wp³ywaj¹ce w ró¿ny sposób na nasz stosunek do najpowa¿niejszych s³ów.

Epidemia, w³aœnie z racji powa¿nego brzmienia, zyska³a znaczne rozszerzenie znaCo endemiczne – to czeniowe, choæ metaforyczne lokalne, miejscowe, oczywiœcie, to doœæ powszechne. Tak zaczêto nazywaæ tubylcze; co ‘nagminne wystêpowanie jaepidemiczne kiegoœ zjawiska’, z kolei te¿ – przybyłe, obce… ‘nagminne zainteresowanie czymœ’, wreszcie ‘przesadnie rozpowszechnion¹ modê’.

W s³owniku Doroszewskiego z lat 60. ubieg³ego wieku s¹ trzy ciekawe przyk³ady u¿ycia tego s³owa: „epidemia muzyki jazzowej”, „epidemia podró¿y poœlubnych” i starsze, ironiczne, wziête z „Emancypantek” Prusa: „epidemia zwana emancypacj¹ kobiet”. I powaga s³owa przez publicystyczne przesadne metafory (takie hiperboliczne metafory to w publicystyce swoista epidemia) zosta³a nieco os³abiona, zmniejszy³a siê jego wyrazistoœæ. Z drugiej strony przyznaæ trzeba, ¿e w swoim podstawowym, medycznym odniesieniu s³owo epidemia zachowa³o znaczn¹ si³ê.

Ale s¹ okolicznoœci, w których groŸnoœæ okreœlenia epidemia w odniesieniu do stopnia rozpowszechnienia choroby nie wystarcza. I wtedy pojawia siê pandemia. Stara greka wiele ma jeszcze przedrostków, którymi mo¿e trafnie wyraziæ ró¿ne stopnie nasilenia, a przez to i skutecznie postraszyæ. A piêkna cz¹stka pan- da siê prze³o¿yæ na polskie nieco archaiczne, te¿ przez to powa¿niejsze, wszech-.

Pandemia to coœ ju¿ naprawdê powa¿nego. Trudno wyobraziæ sobie coœ groŸniejszego ni¿ chorobê wszechogarniaj¹c¹…

13

Opracowanie graf. K. Bryda

14

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

PODSUMOWANIE ROKU

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

15

PODSUMOWANIE ROKU

16

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

17

PODSUMOWANIE ROKU

18

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

19

LEKARSKIE ŚWIĘTA

Œwi¹teczne scenariusze Nadchodzą święta Bożego Narodzenia. W tym roku z uwagi na pandemię mogą być zupełnie inne.

Zazwyczaj kojarzą się z rodzinnym ciepłem, spotkaniem z najbliższymi, radością, poczuciem bezpieczeństwa, domowym spokojem. Niosą zapach udekorowanej choinki, wigilijnych potraw, dźwięki kolęd. Bywają okresem podróży – do rodziny albo w dalekie kraje – choć obecnie ze względu na epidemię nie zawsze możliwych. W tym szczególnym czasie jedni wybierają tradycję, inni przed nią uciekają. Choroby nie odpuszczają, pacjenci potrzebują pomocy i opieki, więc dla wielu lekarzy święta z konieczności albo z wyboru są wypełnione zawodowymi obowiązkami.

Jak spędzają Boże Narodzenie lekarze? Z bliskimi, czy wśród dyżurujących współpracowników?

Wspomnieniami o szpitalnych wigiliach, świątecznych dyżurach, cudzie narodzin, tak ważnym w tradycji chrześcijańskiej, a doświadczanym każdego dnia na oddziale położniczym, o medycznej tradycji wyniesionej z domu, rodzinnym wspieraniu się na zawodowej ścieżce, a także o wspólnym z najbliższymi lepieniu pierogów dzielą się z czytelnikami „Pulsu”: Marzena Dębska i Magdalena Flaga-Łuczkiewicz w rozmowie z Michałem Niepytalskim oraz Justyna i Grzegorz Kwitkiewicz w rozmowie z Anettą Chęcińską.

Opowieœci wigilijne Ginekolog prof. Marzena Dębska opowiada o lekarskich świętach, które ze swym mężem prof. Romualdem Dębskim, także ginekologiem, spędzała nie tylko w domu, ale także na oddziale w szpitalu.

Gdyby mia³a pani podaæ cechê charakterystyczn¹ lekarskich œwi¹t, która odró¿nia je od œwi¹t wiêkszoœci Polaków, co by to by³o?

Przede wszystkim u nas by³y to œwiêta spêdzane w trybie stand-by – ci¹gle w gotowoœci. Pacjentki dzwoni³y i pisa³y. Czêsto przed œwiêtami chcia³y siê upewniæ, czy wszystko w porz¹dku.

Mieliœmy równie¿ telefony ze szpitala.

M¹¿ codziennie, nawet w tym okresie, dostawa³ telefony z raportami. Kiedy on by³ zajêty na przyk³ad gotowaniem barszczu, ja je odbiera³am. W okresie przedœwi¹tecznym nie mogliœmy odci¹æ siê od pracy i zaj¹æ wy³¹cznie przygotowaniami. Rzadko wyje¿d¿aliœmy z Warszawy na ten czas, a w Wigiliê zawsze rano szliœmy do pracy. Kiedy wszyscy myœleli ju¿ o pierogach,

20

my podejmowaliœmy wa¿ne decyzje dotycz¹ce pacjentek. Ale to by³ nasz wybór. Pracowaliœmy na jednym oddziale [prof. Romuald Dêbski by³ ordynatorem Oddzia³u Ginekologiczno-Po³o¿niczego w Szpitalu Bielañskim, zmar³ w 2018 r. – przyp. red.], m¹¿ ze wzglêdu na œwi¹teczne przygotowania dawa³ wszystkim kobietom wolne tego dnia. Wszystkim, oprócz mnie. Ja zajmujê siê patologi¹ ci¹¿y i terapi¹ p³odu, trudnymi przypadkami, a takie by³y u nas codziennie, dni wolne od pracy nie by³y ¿adnym wyj¹tkiem. Pacjentki, które zostawa³y w szpitalu, czêsto wymaga³y szczególnego dopilnowania, dlatego czasem przyje¿d¿aliœmy do nich równie¿ w œwiêta.

Bo¿e Narodzenie to piêkny czas, który przynosi³ ze sob¹ zawsze mnóstwo kar-

tek od pacjentek, SMS-ów, ¿yczeñ ozdobionych zdjêciami ich dzieci i innych mi³ych gestów. Pamiêæ i wdziêcznoœæ pacjentów stwarza³a zawsze poczucie, ¿e nasza rodzina jest znacznie wiêksza ni¿ w rzeczywistoœci. Odzywa³y siê pacjentki, z którymi nie mieliœmy kontaktu przez wiele lat. To by³o i jest naprawdê niezwyk³e.

To pewnie specyfika specjalizacji.

W du¿ej mierze tak. Mamy do czynienia z cudem narodzin. To wielkie prze¿ycie dla kobiety i jej partnera. Nieraz najwa¿niejsze, ³¹cz¹ce siê z doœwiadczeniem szczêœcia i czêsto z ogromn¹ wdziêcznoœci¹. Poniewa¿ oboje z mê¿em zajmowaliœmy siê powik³anymi ci¹¿ami, jeœli udawa³o siê uratowaæ dziecko, dotrwaæ do terminu, urodziæ – radoœæ po obu stronach by³a olbrzymia. W takich sytuacjach powstaje niezwyk³a wiêŸ miêdzy lekarzem a pacjentkami i ich rodzinami. Z niektórymi naprawdê bliska, np. kiedy starania o zajœcie w ci¹¿ê albo walka o uratowanie dziecka by³y szczególnie trudne.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Nie tylko. Na pewno na naszym oddziale mamy znacznie lepsz¹ sytuacjê ni¿ na oddzia³ach opieki paliatywnej czy onkologicznych, gdzie szczêœliwych zakoñczeñ jest znacznie mniej. Ale ludzie s¹ wdziêczni tak¿e wtedy, gdy widz¹, ¿e próbuje siê pomóc, nawet gdy to siê nie udaje.

Jak ta praca w Wigiliê wygl¹da³a?

Wiêkszoœæ pacjentek, które nie mia³y bezwzglêdnych wskazañ do le¿enia w szpitalu, wypisywaliœmy do domu.

Oddzia³ w œwiêta pustosza³, personelu te¿ by³o ma³o. W pierwszy i drugi dzieñ œwi¹t z lekarzy pozostawali na oddziale ju¿ tylko dy¿urni. Zdarza³y siê jednak ciê¿kie przypadki, pilne operacje, do których mój m¹¿ musia³ jeŸdziæ, zrywaj¹c siê od œwi¹tecznego sto³u. Ale generalnie na oddziale w œwiêta by³a radosna atmosfera, ka¿dy przynosi³ z domu jakieœ przysmaki, ¿eby mieæ chocia¿ namiastkê œwi¹t.

W domu stó³ wigilijny przygotowywaliœmy wspólnymi si³ami. M¹¿ lubi³ gotowaæ, w³¹cza³y siê nasze dzieci, rodzice. W rodzinach lekarskich, jak wiadomo, zawsze pomoc jest w cenie.

Poza Wigili¹ w domu m¹¿ organizowa³ jeszcze jedn¹ – dla warszawskich ginekologów. Zaprasza³ na ni¹ ordynatorów warszawskich i okolicznych oddzia³ów ginekologiczno-po³o¿niczych. Spotkanie odbywa³o siê tu¿ przed œwiêtami Bo¿ego Narodzenia.

Uroczystoœæ by³a przepiêkna, przychodzi³o kilkadziesi¹t osób. To by³a okazja do z³o¿enia sobie ¿yczeñ, ale i do omówienia ró¿nych problemów warszawskiej ginekologii i po³o¿nictwa. By³a to bardzo integruj¹ca œrodowisko impreza, m¹¿ by³ z niej niezwykle dumny. Bardzo zawsze cieszy³ siê te¿ z tego, ¿e przychodzili wszyscy zaproszeni goœcie, nikt nie odmawia³, wszyscy bardzo doceniali tê inicjatywê.

A czy zawód lekarza wykonywany przez oboje ma³¿onków nie utrudnia ¿ycia rodzinnego?

Wykonywanie zawodu lekarza to ciê¿ka i absorbuj¹ca praca. Bardzo obci¹¿aj¹ca czasowo, ale te¿ emocjonalnie.

Praktycznie ka¿dy lekarz poza etatem w szpitalu ma te¿ pracê w przychodni, gabinecie, a tak¿e dy¿ury, odbiera telefony od pacjentów. Odbija siê to na rodzinie. Partner niebêd¹cy lekarzem czêsto nie jest w stanie tego zrozumieæ

Fot. archiwum

Ta wiêŸ tworzy siê tylko w przypadkach ze szczêœliwym zakoñczeniem?

i zaakceptowaæ takiego trybu ¿ycia drugiej osoby.

Z moich obserwacji wynika, ¿e wiele ma³¿eñstw, w których tylko jedno z ma³¿onków jest lekarzem, rozpada siê.

Czêsto okazuje siê, ¿e kolejnym partnerem lekarza po nieudanym ma³¿eñstwie jest inny lekarz. Dla mnie i mojego mê¿a wspólna praca by³a jeszcze czymœ innym – wspóln¹ pasj¹. Fakt, ¿e w domu mogliœmy sobie podyskutowaæ o pacjentkach, podzieliæ siê prze¿yciami, emocjami, czuliœmy siê rozumiani, bardzo nas zbli¿a³.

Dy¿ur pod choinkê W szpitalach ktoś musi dyżurować w święta. Niektórzy robią to chętnie, inni z obowiązku. – To były niecodzienne dyżury.

Każdy przynosił coś do jedzenia, na oddziale stały choinki ozdobione tym, co pacjenci robili na zajęciach terapeutycznych. Dopisywały humory, panowała ogólna życzliwość – tak cykliczne dyżurowanie w święta wspomina psychiatra Magdalena Flaga-Łuczkiewicz.

Zdarza³o siê pani przez kilka lat z rzêdu dy¿urowaæ podczas Bo¿ego Narodzenia. Wiêkszoœæ ludzi odbiera³oby to jako wielk¹ przykroœæ.

Czuje siê pani ukarana przez los?

Decydowa³am siê na spêdzanie œwi¹t na oddziale z w³asnej woli. I to jest lepsze ni¿ dy¿urowanie z przymusu. Zreszt¹

zawsze ktoœ te dy¿ury musi wzi¹æ. Jeœli nie ma ochotników, odbywa siê losowanie. I trafiæ mo¿e na kogoœ, komu bardzo zale¿y na œwiêtach w gronie rodzinnym.

A s¹ przecie¿ ludzie, których sytuacja osobista sprzyja czêœciowemu oderwaniu siê od tradycyjnej atmosfery. Je¿eli w danym momencie ¿ycia ktoœ ma skomplikowan¹ sytuacjê rodzinn¹ albo w ogó-

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

le nie ma rodziny, œwi¹teczny dy¿ur jest nie najgorszym wyjœciem.

Ja na takie rozwi¹zanie decydowa³am siê przez trzy lata z rzêdu. „Obstawia³am” i Wielkanoc, i Bo¿e Narodzenie.

By³am wtedy rezydentem i bardzo lubi³am dy¿urowanie w szpitalu. Uwa¿am siê za cz³owieka czynu, nie mia³am jeszcze dziecka… I by³ to pretekst, ¿eby nie uczestniczyæ we wszelkich rodzinnych przedsiêwziêciach, zwyczajnie nie mia³am ochoty. Dlatego sz³am do pracy.

Czyli ca³kowita rezygnacja z rodzinnego œwiêtowania?

Wigilia rodzinna odbywa³a siê beze mnie, w nastêpnych dniach w celebra-

¢ 21

LEKARSKIE ŚWIĘTA

ne dy¿ury s¹ specyficzne. W Bo¿e Narodzenie na oddziale zostaj¹ pacjenci w bardzo ciê¿kim stanie psychicznym.

Spotkanie wigilijne dla pacjentów by³o organizowane w ci¹gu dnia, z udzia³em psychologów. W wigilijn¹ noc, jeœli sytuacja na dy¿urze na to pozwala³a, siadaliœmy z pielêgniarkami i sanitariuszami na chwilê przy cieœcie i kawie.

Fot. K. Bartyzel

I w tym gronie jest atmosfera œwi¹teczna?

¢

cjach œwi¹t uczestniczy³am w ograniczonym zakresie. Ale pamiêtam te¿ starsz¹ pani¹ doktor, która nie mia³a rodziny i celowo bra³a dy¿ury œwi¹teczne. Dziêki nim nie czu³a siê samotna.

Dy¿ur to ucieczka od œwi¹t, czy raczej œwiêtowanie na dy¿urze?

Pracowa³am wówczas w szpitalu na oddziale psychiatrycznym, gdzie œwi¹tecz-

Oczywiœcie! To by³y niecodzienne dy¿ury. Ka¿dy przynosi³ coœ do jedzenia, na oddziale sta³y choinki ozdobione tym, co pacjenci robili na zajêciach terapeutycznych. Dopisywa³y humory, panowa³a ogólna ¿yczliwoœæ. Ktoœ podrzuci³ serwetki, inny postawi³ stroik na biurku. Atmosfera œwi¹t by³a wyczuwalna.

By³y prezenty?

Mam takie mi³e wspomnienie: na oddziale pracowa³a pielêgniarka, pani Magda, mi³oœniczka szyde³kowania.

Kiedy dy¿urowa³a w œwiêta, zawsze robi³a dla wszystkich malutkie szyde³kowe choineczki albo anio³ki. Do dziœ mam jedn¹ choinkê. Czasem pacjenci

wrêczali sobie nawzajem i nam kartki œwi¹teczne w³asnej roboty.

Ustaliliœmy ju¿, ¿e dla was, medyków, dy¿urowanie by³o przejawem wolnej woli.

Tego komfortu nie maj¹ pacjenci.

Czy ich siê przygotowuje do tego, ¿e œwiêta spêdz¹ z t¹ tymczasow¹ rodzin¹?

Na psychiatrii hospitalizacje s¹ d³ugie, trwaj¹ miesi¹c, dwa, trzy. Istnieje wiêc coœ, co mo¿na nazwaæ ¿yciem spo³ecznym oddzia³u. Zupe³nie inaczej ni¿ chocia¿by na chirurgii, gdzie rotacja jest tak du¿a, ¿e nie ma szansy kogoœ dobrze poznaæ. U nas przygotowania do œwi¹t Bo¿ego Narodzenia mia³y rzeczywiœcie naturalny charakter, a nie wymuszony. S¹dzê, ¿e czêœæ pacjentów gorzej by siê czu³a, bêd¹c w domu, w samotnoœci.

Myœli pani czasem o powrocie do tych dy¿urów?

Od kilku lat w ogóle ju¿ nie dy¿urujê i przyznajê, ¿e czasem mi tego brakuje.

Dy¿ury œwi¹teczne mia³y swój niezaprzeczalny urok.

Tradycyjnie z rodzin¹ O wspólnych zainteresowaniach, pracy, wypoczynku i przygotowaniach do świąt Bożego Narodzenia opowiadają Justyna i Grzegorz Kwitkiewicz, lekarze dentyści, członkowie Komisji ds. Lekarzy Dentystów ORL w Warszawie.

Czy wykonywanie tego samego zawodu pomaga w ¿yciu rodzinnym?

Justyna Kwitkiewicz: Uwa¿am, ¿e tak. £atwiej zrozumieæ osobê, która zajmuje siê tymi samymi lub podobnymi zagadnieniami. My z mê¿em pracujemy w ró¿nych miejscach, oddzielnie, ale wspieramy siê. Omawiamy ciekawe przypadki medyczne, chwalimy siê sukcesami i dzielimy troskami. Na pewno nie rywalizujemy ze sob¹, tylko uzupe³niamy siê.

22

Grzegorz Kwitkiewicz: Je¿eli s¹ dwie silne osobowoœci, silne jednostki, wspólna praca mo¿e stanowiæ wyzwanie. Dlatego lepiej pracowaæ oddzielnie, ale – jak mówi³a Justyna – razem omawiaæ interesuj¹ce zagadnienia, dzieliæ siê zawodowymi doœwiadczeniami i tym, co u ka¿dego dzieje siê w pracy. Dzia³amy w ró¿nych œrodowiskach, w ró¿nych miejscach, spotykamy innych ludzi, doœwiadczamy rozmaitych emocji, prze¿ywamy ró¿ne sytuacje, czasami nawet zabawne. Roz-

mawiaj¹c o tym, co siê nam przydarzy³o, poszerzamy nasze horyzonty o doœwiadczenia drugiej osoby.

Udaje siê pañstwu od czasu do czasu uciec od zawodowych rozmów w domu? Czy nie przenosicie problemów z pracy na grunt rodzinny?

G.K.: Na pewno nie da siê ich ca³kowicie zostawiæ przed progiem. Gdybyœmy powiedzieli, ¿e zostawiamy, to by³aby nieprawda, ale trzeba mieæ dystans do tych problemów.

J.K.: Nie zawsze i nie o wszystkim chce siê rozmawiaæ, poza tym nie rozmawiamy przecie¿ tylko o pracy. Jest wiele innych ciekawych tematów, którymi chcemy siê dzieliæ, i wspólnych spraw do za³atwienia.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Oboje dzia³acie równie¿ w samorz¹dzie lekarskim. Razem ³atwiej?

G.K.: Z powodu pandemii wiele kontaktów zosta³o zawieszonych, nie bardzo mo¿na siê spotkaæ, a w dzia³alnoœci samorz¹dowej integracja i wspólne dzia³ania s¹ potrzebne. Doceniamy, ¿e mo¿emy o sprawach zawodowych czy samorz¹dowych porozmawiaæ bezpoœrednio, choæ nie wype³niaj¹ w ca³oœci naszego ¿ycia.

Jesteœcie lekarzami, pracujecie na rzecz œrodowiska lekarskiego.

Czy pochodzicie pañstwo z rodzin zwi¹zanych z medycyn¹?

J.K.: Mój tata by³ lekarzem, mama jest dyplomowan¹ pielêgniark¹ ju¿ na emeryturze. W domu czêsto s³ysza³am historie z pracy rodziców. Gdy zna siê œwiat medyczny od dzieciñstwa, ³atwiej siê póŸniej odnaleŸæ w zawodzie lekarza.

G.K.: Ja mo¿e nie jestem ze stricte lekarskiej rodziny, ale moja mama jest technikiem dentystycznym do niedawna jeszcze czynnym zawodowo. Od dzieciñstwa pamiêtam jak lepi³em woskowe wzorniki i odlewa³em gipsowe modele. Lubi³em majsterkowaæ i w pracowni protetycznej spêdzi³em w m³odoœci wiele godzin. Zmys³ techniczny i zdolnoœci manualne s¹ przydatne w zawodzie lekarza dentysty. Mój tata in¿ynier pracowa³ w handlu zagranicznym, ale przestrzega³, ¿e w tej dziedzinie ma siê ma³o czasu dla rodziny. Poszed³em w œlady mamy, ale zosta³em lekarzem dentyst¹. Równie¿ moja siostra wybra³a stomatologiê.

J.K.: A moja siostra jest magistrem rehabilitacji. W rodzinie mamy zatem reprezentantów wielu zawodów medycznych.

Jak wypoczywacie? Dzielicie tak¿e pasje?

J.K.: Lubimy zwiedzaæ œwiat, spotykaæ siê z przyjació³mi.

Fot. archiwum

J.K.: S¹ tego dobre strony. Mamy wspólne przemyœlenia, mo¿emy razem przegadaæ wiele kwestii. W domowym zaciszu robimy burzê mózgów i z gotowymi pomys³ami przychodzimy do izby.

G.K.: Czynnie spêdzamy wolny czas, ró¿ne dziedziny sportu i rekreacji nie s¹ nam obce.

J.K.: Kondycja w naszym zawodzie jest potrzebna. Dlatego mimo zmêczenia mobilizujemy siê do æwiczeñ.

Czy zdarza³o siê, ¿e praca mia³a wp³yw na plany urlopowe, pokrzy¿owa³a rodzinne lub œwi¹teczne spotkania?

J.K.: Nie mamy gabinetu blisko domu, wiêc raczej nie zdarzy³o siê, aby pilnie wzywano nas do pacjenta. Grzegorz sam uk³ada swój grafik dni wolnych. Ja pracujê na etacie, wiêc moje plany urlopowe uzale¿nione s¹ od innych pracowników. W zesz³ym roku, po raz pierwszy, zdarzy³o siê, ¿e musia³am zostaæ w Wigiliê do godz. 20.00 w pracy. Rodzina cierpliwie czeka³a w domu z kolacj¹ na mój powrót. Jak widaæ, dentyœci w œwiêta bywaj¹ na dy¿urze, ale na pewno nie jest to porównywalne z dy¿urami lekarzy w szpitalu.

Pacjenci nie potrzebuj¹ pomocy stomatologicznej w tym czasie?

J.K.: Wigilia, je¿eli przypada w tygodniu, jest zwyk³ym dniem pracy. Ale pacjentów bywa wówczas niewielu. Gdy dy¿urowa³am 24 grudnia, do godziny 16.00 przyjê³am dwie osoby. PóŸniej nie by³o nikogo. Ale na pewno s¹ przychodnie czy gabinety, które pe³ni¹ dy¿ur ca-

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

³odobowo i udziel¹ pomocy w sytuacji „podbramkowej”.

G.K.: Najczêœciej pacjenci nie umawiaj¹ siê na wizyty w okresie œwi¹tecznym albo je odwo³uj¹. A osoby z powa¿nymi urazami, np. z wypadków komunikacyjnych, trafiaj¹ na oddzia³ chirurgii szczêkowej.

Jakie bêd¹ tegoroczne œwiêta Bo¿ego Narodzenia w waszym domu?

J.K.: Tradycyjne, rodzinne. Z choink¹ i z naszym kotem mrucz¹cym swoj¹ koci¹ kolêdê pod œwi¹tecznym drzewkiem.

G.K.: Przyda³aby siê te¿ choæ odrobina œniegu. Œwiêta to równie¿ czas wspólnego szykowania wszelkich smako³yków.

J.K.: Jak zawsze przygotujemy barszcz z uszkami, w³asnorêcznie robione pierogi, które Grzegorz œwietnie lepi. Bêdzie karp w ró¿nych postaciach, kompot wigilijny, makowce i bigos na nastêpny dzieñ. W zesz³ym roku pierwszy raz sami upiekliœmy strucle makowe.

Czego bêdziecie ¿yczyli sobie i bliskim na nowy rok?

G.K.: Przede wszystkim zdrowia…

J.K.: ...i powrotu do normalnoœci. Wówczas pojechalibyœmy na narty.

23

obejmuje ca³ego cz³owieka, wymaga holistycznego spojrzenia. Interesujemy siê zdrowiem pacjenta kompleksowo, równie¿ sprawami niekoniecznie stricte medycznymi, czêsto zwi¹zanymi z sytuacj¹ socjaln¹, rodzinn¹. Jesteœmy specjalistami opieki podstawowej i filarem ochrony zdrowia. Czêsto znamy naszych pacjentów przez bardzo d³ugi okres ich ¿ycia. Takiej wieloletniej relacji nie nawi¹¿e siê z pacjentem w szpitalu. Oczywiœcie, nie wszêdzie w POZ model medycyny rodzinnej jest praktykowany, ale tam, gdzie buduje siê pozytywn¹ relacjê na linii lekarz – pacjent, daje ona satysfakcjê obu stronom.

Jeden lekarz dla całej rodziny to dobre rozwiązanie.

Najlepiej, gdy do poradni rodzinnej należą rodzice i dzieci – mówi dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas, kierownik Katedry Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej, w rozmowie z Anettą Chęcińską.

Ilu jest lekarzy rodzinnych w Polsce i czy to wystarczaj¹ca liczba?

S

pecjalistów medycyny rodzinnej jest niespe³na 13 tys. Stanowi¹ mniej wiêcej jedn¹ trzeci¹ wszystkich lekarzy, którzy pracuj¹ w podstawowej opiece zdrowotnej. Tak jak w ka¿dej specjalnoœci, tak i w medycynie rodzinnej jest nas za ma³o. Poza tym kadra siê starzeje. Œredni wiek lekarzy rodzinnych wynosi 55+. W latach 90.

XX w., czyli w pocz¹tkowym okresie istnienia naszej specjalizacji, umo¿liwiono lekarzom tzw. krótk¹ œcie¿kê specjalizacyjn¹. Wówczas wielu lekarzy ju¿ aktywnych zawodowo zdecydowa³o siê na zrobienie specjalizacji z medycyny rodzinnej jako kolejnej. Dlatego, choæ nasza specjalizacja jest m³oda, znaczna czêœæ kadry ju¿ nie.

24

Czy obecnie specjalizacja w tej dziedzinie cieszy siê zainteresowaniem m³odych lekarzy?

Po okresie zapaœci od trzech – czterech lat obserwujemy powrót zainteresowania medycyn¹ rodzinn¹ i znacz¹cy wzrost liczby osób rozpoczynaj¹cych szkolenie specjalizacyjne. Medycyna rodzinna jest obecnie specjalizacj¹ priorytetow¹ (rezydenci otrzymuj¹ wy¿sze wynagrodzenie), ale uwa¿am, ¿e przede wszystkim wielu m³odych lekarzy dostrzega pozytywne strony pracy lekarza medycyny rodzinnej i dlatego siê na tê specjalizacjê decyduje.

Co jest t¹ pozytywn¹ stron¹?

Medycyna rodzinna jest dziedzin¹ unikatow¹, gdy¿ jako jedna z ostatnich

Fot. archiwum

Kontakt oparty na zaufaniu

Oparty na zaufaniu bliski kontakt lekarza z pacjentem chyba ³atwiej utrzymaæ w ma³ych przychodniach, w ma³ych gabinetach medycyny rodzinnej?

To prawda. Poruszamy istotn¹ kwestiê, gdy¿ wielu organizatorów systemu ochrony zdrowia uwa¿a, ¿e ma³e gabinety nie s¹ potrzebne, a ³atwiej organizuje siê œwiadczenia medyczne w du¿ych zespo³ach, zapewniaj¹cych szerszy wachlarz œwiadczeñ i dysponuj¹cych zapleczem diagnostycznym.

A przecie¿ ma³e przychodnie potrafi¹ sprostaæ wyzwaniom organizacyjnym, a jednoczeœnie dbaj¹ o rzecz najwa¿niejsz¹ w procesie leczenia – relacjê lekarza z pacjentem, która dzisiaj jest niestety coraz gorsza.

Opieka jednego lekarza nad ca³¹ rodzin¹ to czêste rozwi¹zanie?

Bywa ró¿nie, w zale¿noœci od tego, jak¹ politykê prowadzi przychodnia. Je¿eli placówka stawia na medycynê rodzinn¹ i pracuj¹ w niej specjaliœci z tej dziedziny, pacjent zapisuj¹cy siê do przychodni otrzyma zaproszenie dla swoich bliskich.

Jeden lekarz dla ca³ej rodziny to dobre rozwi¹zanie i u³atwienie. Dla pacjentów, gdy¿ np. podczas jednej wizyty mog¹ odebraæ receptê lub skierowanie dla siebie i dla cz³onka rodziny. Dla lekarza, bo opieka nad rodzin¹ poszerza optykê i wiedzê o pacjentach. Najlepiej sprawdza siê taki uk³ad, gdy do poradni rodzinnej nale¿¹ rodzice i dzieci. S¹ jednak przychodnie, w których poradnie pediatryczna i internistyczna dzia³aj¹ oddzielnie.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

MEDYCYNA RODZINNA

Czy lekarz rodzinny powinien znaæ wszystkich swoich pacjentów?

Tak, ale to model idealny, do realizacji tylko w ma³ych populacjach. Lekarz rodzinny powinien mieæ na tzw. liœcie aktywnej (z³o¿onych deklaracji) nie wiêcej ni¿ 2,5 tys. osób. Nie sposób, by jedna osoba dobrze opiekowa³a siê tak du¿¹ populacj¹. Optymalna liczba to 1,5–1,8 tys. pacjentów. Ale w polskich realiach to niewykonalne, gdy¿ mamy za ma³o lekarzy.

Na mapie s¹ wrêcz bia³e plamy, czyli miejsca, gdzie pacjenci nie maj¹ siê do kogo zwróciæ o pomoc. Istniej¹ placówki POZ z jednym lekarzem, oddalone od wiêkszych oœrodków. Podejmowano próby zachêt finansowych dla m³odych osób do pracy w takich oœrodkach, ale nie przynosz¹ pozytywnych rezultatów.

Czy szybka diagnostyka w POZ jest mo¿liwa, aby u³atwiæ proces diagnostyczny i nie odsy³aæ pacjenta na badania?

W niektórych oœrodkach wykonuje siê testy w kierunku wirusa grypy, szybkie testy paciorkowcowe, CRP, s¹ paski do badania moczu, przeprowadza siê badanie USG. Szybkie badania diagnostyczne nie s¹ powszechne, gdy¿ problem le¿y w ich finansowaniu. Mo¿emy zaoferowaæ pacjentowi to, co mamy zapisane w kontrakcie z NFZ. „Koszyk” naszych badañ diagnostycznych szybkich testów nie zawiera. Przychodnie, które z nich korzystaj¹, najczêœciej wpisuj¹ je w swoje koszty albo wykonuj¹ na ¿yczenie pacjenta, czyli odp³atnie.

Obecnie trwa pilota¿ opieki koordynowanej POZ Plus, z wydzielonym bud¿etem na diagnostykê. Po jego zakoñczeniu, choæ epidemia na pewno ten proces przed³u¿y, bêdziemy oceniali, czy zmiany s¹ zgodne z oczekiwaniami.

Bêdzie wiêcej badañ, które zleci lekarz rodzinny?

W wielu dyskusjach pojawia siê kwestia rozszerzenia zakresu badañ zlecanych w POZ, gdy¿ s¹ potrzebne w diagnostyce. Poniewa¿ s¹ to badania doœæ kosztowne, trudno postulowaæ poszerzenie „koszyka” bez jednoczesnego podniesienia stawki kapitacyjnej. Je¿eli badanie USG w pracowni diagnostycznej

Na mapie są wręcz białe plamy, czyli miejsca, gdzie pacjenci nie mają się do kogo zwrócić o pomoc.

kosztuje 60–80 z³, a niektóre badania laboratoryjne krwi kilkadziesi¹t z³otych, przy stawce kapitacyjnej wynosz¹cej oko³o 15 z³ miesiêcznie na pacjenta osoba z wielochorobowoœci¹ podczas jednej wizyty potrafi „skonsumowaæ” swoj¹ dwuletni¹ stawkê. Niewielu jest pacjentów, którzy rzadko odwiedzaj¹ lekarza rodzinnego, a jeszcze mniej tych, którzy w ogóle nie chodz¹ do przychodni. Nawet m³odzi ludzie korzystaj¹ z porad w POZ. Raport NIK wykaza³, ¿e Polak przeciêtnie szeœæ razy w roku odwiedza lekarza rodzinnego. To ukazuje skalê, a za tym id¹ koszty – choæby pracy personelu.

Jak pandemia zmieni³a pracê POZ? Naturaln¹ form¹ naszego dzia³ania przed epidemi¹ by³y bezpoœrednie kontakty z pacjentem (przede wszystkim w przychodniach i podczas wizyt domowych), a w sytuacjach wyj¹tkowych – teleporady, które od stycznia 2020 r. sta³y siê obowi¹zkowe w wymiarze co najmniej dwóch godzin tygodniowo. Powoli przyzwyczajaliœmy siê do nich.

Wraz z nadejœciem epidemii wszystko obróci³o siê o 180 stopni. Wizyta zdalna sta³a siê podstawow¹ form¹ kontaktu z pacjentem. Za³o¿enie, ¿e izolujemy siê na miesi¹c, dwa i pandemia siê skoñczy, okaza³o siê myœleniem ¿yczeniowym. Szybko przekonaliœmy siê, ¿e nie mo¿emy pracowaæ tylko w oparciu o zdalny kontakt z chorymi i wiele placówek zaczê³o stosowaæ system hybrydowy. W okresie wakacji rozporz¹dzeniem MZ zosta³ okreœlony standard organizacyjny teleporady.

Mimo zmian, pacjenci nadal skar¿yli siê na utrudniony kontakt z lekarzem. Problem by³ na tyle zauwa¿alny, ¿e NFZ postanowi³ skontrolowaæ wszystkie placówki POZ. W kilkuset by³ problem z dodzwonieniem siê, kilkadziesi¹t by³o zamkniêtych. Od wrzeœnia zmieni³ siê zakres kompetencji POZ w zakresie walki z epidemi¹ – kierujemy na testy pa-

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

cjentów z podejrzeniem COVID-19.

Wci¹¿ dominuje kontakt zdalny, ale wiele osób jest badanych osobiœcie. W POZ opiekujemy siê pacjentami ze wszystkimi schorzeniami. Inne choroby nie wziê³y wolnego z powodu pandemii. Zg³aszanych jest wiele problemów z dostêpnoœci¹ œwiadczeñ, ale trzeba wzi¹æ pod uwagê, ¿e nie wynikaj¹ z tego, ¿e ludzie nie pracuj¹. Problem z dodzwonieniem siê ma miejsce m.in., gdy w okreœlonych godzinach, np. rano, jednoczeœnie próbuje siê dodzwoniæ kilkadziesi¹t osób. Sytuacja jest obecnie bardzo trudna, wielu cz³onków personelu choruje, zaka¿aj¹ siê koronawirusem w domu, w pracy. Bywa, ¿e w mniejszych przychodniach ca³y zespó³ jest okresowo wy³¹czony z dzia³ania.

Obecnie wielu wojewodów wyst¹pi³o ze skierowaniami dla lekarzy POZ do pracy przy zwalczaniu epidemii. To jeszcze dostêpnoœæ POZ dla pacjentów pogorszy, bo zabrany zostanie personel, który powinien zajmowaæ siê wszystkimi ich dolegliwoœciami, nie tylko zaka¿eniami koronawirusem.

Czy doœwiadczenia organizacyjne wyniesione z okresu pandemii zmieni¹ medycynê rodzinn¹?

Jestem przekonana, ¿e bêdziemy nadal korzystali ze zdalnej komunikacji.

Konsultacje na odleg³oœæ s¹ bardzo przydatne w POZ, dla wielu osób ta forma wizyty jest wygodna. Na pewno na odleg³oœæ mo¿emy konsultowaæ wyniki badañ, okresowo kontrolowaæ stan pacjenta chorego przewlekle, gdy nie dzieje siê nic niepokoj¹cego, wydaæ potrzebne zaœwiadczenie, a w przypadku lekkiej infekcji wystawiæ kilkudniowe zwolnienie. W takich sprawach teleporada wystarczy, ale musimy pamiêtaæ, ¿e docelowo, poza okresem pandemii, nie mo¿e byæ dominuj¹c¹ form¹ kontaktu lekarza z pacjentem.

Jaki powinien byæ lekarz rodzinny?

W naszej specjalnoœci spe³niaj¹ siê osoby otwarte na innych, które lubi¹ kontakty miêdzyludzkie, ³atwo je nawi¹zuj¹, nie boj¹ siê trudnych relacji. Im du¿o ³atwiej siê pracuje. Idealny lekarz rodzinny powinien mieæ du¿¹ wiedzê z ró¿nych dziedzin medycyny. Powinien tak¿e, a mo¿e przede wszystkim, po prostu lubiæ ludzi.

25

RODZICIELSTWO

Nie mój pacjent – moje dziecko Praca, dom, codzienne sprawy. I nagle w tej codzienności pojawia się niepełnosprawność, wokół której musi kręcić się wszystko inne. Jakże często lekarze słyszą takie historie od swoich pacjentów… I jak rzadko mówią o własnych doświadczeniach. Swoją prywatną historią i przemyśleniami podzieliła się z nami lekarka, której synek cierpi na dziecięce porażenie mózgowe. Pogodzenie się z faktem, że nie ma dla dziecka lekarstwa, jest trudne dla lekarza, a podwójnie trudne dla lekarza rodzica. Nasza rozmówczyni pracuje w szpitalu. Nie narzeka, nie szuka współczucia, stara się, by nie patrzono na nią przez pryzmat niepełnosprawnego dziecka. Oboje z mężem polegają na sobie nawzajem, choć nie ukrywają, że czasem przydałoby się wsparcie. O trudach i motywacjach w rozmowie z Renatą Jeziółkowską opowiada silna mama, pracująca na oddziale pediatrycznym, która woli pozostać anonimowa. Jej przeżycia równie dobrze mogą być udziałem lekarki Anny z oddziału zakaźnego, Zofii z oddziału chorób wewnętrznych, Mateusza pracującego na SOR, Marcina z ortopedii.

Pani pierwszy syn to zdrowy kilkulatek. Niepe³nosprawnoœæ m³odszego, dziœ trzyletniego, by³a wstrz¹sem, ale i zaskoczeniem dla pani i pani rodziny?

T

ak, zw³aszcza ¿e ci¹¿a przebiega³a prawid³owo. Nic nie wskazywa³o na komplikacje. Poród by³ nag³y, przedwczesny. Okaza³o siê, ¿e nast¹pi³ uraz oko³oporodowy, póŸniej u Kamilka stwierdzono mózgowe pora¿enie dzieciêce. Tu¿ po porodzie nikt nie by³ w stanie powiedzieæ nic o rokowaniach. Nikt nie mówi³, ¿e bêdzie dobrze, ale te¿ nikt nie mówi³, ¿e bêdzie Ÿle. Po pierwszych ocenach neurologicznych po prostu by³o wiadomo, ¿e synek jest w grupie ryzyka. Bywa, ¿e dzieci nawet z trudnych sytuacji oko³oporodowych wychodz¹ bez uszczerbku, a czasami, choæ rzadko, ci¹¿a jest prawid³owa, prawid³owy poród, 10 punktów Apgar, a potem rozwija siê mózgowe pora¿enie dzieciêce. Szansa postawienia w³aœciwej diagnozy roœnie razem z dzieckiem. To znaczy, im d³u¿ej dziecko jest 26

na œwiecie, tym bardziej ujawnia siê prawda – jakiœ deficyt neurologiczny.

W przypadku jednostki, jak¹ jest mózgowe pora¿enie dzieciêce, mamy do czynienia z ogromnym workiem, do którego jest wrzuconych wiele stanów neurologicznych. Od delikatnych, kiedy dziecko krzywo stawia nó¿kê albo ma s³ab¹ r¹czkê, do takich, w których dzieci je¿d¿¹ na wózku aktywnym i nawet nie mog¹ utrzymaæ g³owy. S¹ dzieci mówi¹ce, niemówi¹ce, widz¹ce, niewidz¹ce, upoœledzone umys³owo, z padaczk¹, bez padaczki... Spectrum jest doœæ szerokie i dopóki dziecko nie osi¹gnie pewnego etapu, nikt nie jest w stanie jednoznacznie powiedzieæ, jak bêdzie. Gdy dziecko rodzi siê w sposób nieprawid³owy, na ka¿dym etapie jego rozwoju ca³a rodzina prze¿ywa ogromny stres.

To ca³kiem inne macierzyñstwo...

Po urodzeniu pierwszego dziecka z radoœci¹ i ekscytacj¹ obserwowa³am, jak prawid³owo siê ono rozwija – syn przewróci³ siê z brzucha na plecy, z pleców

na brzuch, powiedzia³ „mama”, popatrzy³ na mnie, uœmiechn¹³ siê... Spodziewaj¹c siê drugiego dziecka, nie przypuszcza³am, ¿e ono na danym etapie tego robiæ nie bêdzie. W przypadku Kamilka jest d³ugie oczekiwanie, stymulacja, rehabilitacja, niepewnoœæ, czy w ogóle prze³om nast¹pi. A potem, kiedy nastêpuje, ogarnia mnie euforia. Teraz starszy syn uczy siê literek, bo jest ju¿ w wieku szkolnym. Cieszê siê, ¿e umie pisaæ, ¿e mu to ³adnie wychodzi.

Nie bra³am jednak nigdy pod uwagê, ¿e nie bêdzie pisa³. Ale je¿eli m³odszy bêdzie pisa³, bêdzie to dla mnie osi¹gniêcie niczym wejœcie na Mont Everest czy Nagroda Nobla w medycynie. Niezwyk³e osi¹gniêcie!

To jest zupe³nie inne macierzyñstwo.

W ogromnym stresie, w poczuciu utraty i notorycznej niepewnoœci, co siê jeszcze mo¿e staæ.

Mamy zdrowych dzieci wyobra¿aj¹ sobie, ¿e dziecko bêdzie naukowcem, informatykiem, pilotem, a mo¿e aktorem.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

wymaga rehabilitacji. Pod koniec pierwszego roku ¿ycia, gdy postêpów nie by³o, zwiêkszyliœmy czêstotliwoœæ rehabilitacji do piêciu razy w tygodniu.

Z takim dzieckiem jest du¿o pracy, wiêc zastanawia³am siê, jak uk³adaæ ¿ycie zawodowe, by³am przecie¿ w trakcie specjalizacji. Gdy koñczy³ mi siê urlop macierzyñski, us³ysza³am, ¿e moje dziecko nie bêdzie chodziæ. Zaczêliœmy przymierzaæ wózki inwalidzkie wczesnodzieciêce, by³am w totalnej rozsypce psychicznej, czu³am straszn¹ bezradnoœæ. Nie ma ¿adnego leku, choæby kosztuj¹cego miliony. Robi³am wszystko, co mog³am, rehabilituj¹c dziecko.

A i tak us³ysza³am, ¿e trzeba mu kupiæ specjalistyczny wózek. To by³ dramat.

Wtedy m¹¿ stwierdzi³, ¿e on pójdzie na wychowawczy i zostawi sobie cz¹stkê etatu, a ja mam wracaæ do pracy.

Fot. licencja OIL w Warszawie

To by³a chyba najlepsza decyzja, jak¹ mogliœmy podj¹æ. W znajomych rodzinach z niepe³nosprawnymi dzieæmi zazwyczaj matki rezygnuj¹ ca³kowicie z pracy zawodowej. Takie matki musz¹ siê zadowoliæ œwiadczeniem wysokoœci oko³o 1800 z³ miesiêcznie. S¹ z dzieckiem 24 godziny na dobê i nie mog¹ w ¿aden sposób dorobiæ. Prawo polskie od lat nie pozwala, ¿eby malowa³y, szy³y czy wykonywa³y jak¹œ pracê zdaln¹.

Koniecznie trzeba zwróciæ uwagê na dobrostan psychiczny matki dziecka z trudnoœciami rozwojowymi. Mo¿liwoœæ oderwania siê od trudnej codziennoœci jest jak przywrócenie godnoœci, bycie nie tylko mam¹ niepe³nosprawnego dziecka.

Czy pañstwo dziel¹ opiekê na dwoje, czy mo¿ecie liczyæ na czyj¹œ pomoc?

A ja zastanawia³am siê, czy moje dziecko kiedykolwiek wyjdzie poza matê do rehabilitacji, czy bêdzie samo chodziæ, otwieraæ drzwi, naciskaæ klamkê. Czy zapnie guziki, czy siê podpisze, czy bêdzie dawa³o sobie radê intelektualnie, czy bêdzie mówi³o, widzia³o… To s¹ bardzo traumatyczne prze¿ycia, wiêc lekarze pediatrzy zawsze musz¹ pamiêtaæ, ¿e rodzic te¿ jest pacjentem, te¿ potrzebuje wsparcia. System w naszym kraju traktuje rodziców niepe³nosprawnych dzieci nieprawdopodobnie Ÿle, po macoszemu.

Jak pani sobie poradzi³a z po³¹czeniem ¿ycia zawodowego z rodzinnym, g³ównie z opiek¹ nad niepe³nosprawnym maleñstwem?

Ale te¿ z zadbaniem o sam¹ siebie w tej sytuacji.

Nauczy³am siê za bardzo nie planowaæ. ¯ycie zaskoczy³o mnie niestety doœæ brutalnie i wbrew wszystkim moim zamiarom. Po porodzie by³am na rocznym urlopie macierzyñskim. Na pocz¹tku myœla³am o tym, jak moje ¿ycie bêdzie dalej wygl¹daæ. Mam dziecko, które

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

W zasadzie dzielimy na dwoje. M¹¿ mo¿e pracowaæ w niepe³nym wymiarze oraz zdalnie, nie jest to typowa praca „od do”. Gdy on pracuje przed po³udniem, ja mam wolne po dy¿urze. Wolne, czyli czas na opiekê nad dzieckiem. Z jednej strony wszyscy wspó³czuj¹, wspieraj¹, podziwiaj¹, z drugiej – bywa, ¿e nawet najbli¿si nie za bardzo chc¹ to dziecko dotykaæ. Ktoœ z bliskiej rodziny deklaruje czasem pomoc, np. moja siostra obieca³a, ¿e przyjdzie i poæwiczy z Kamilkiem samodzielne jedzenie. By³a raz, a póŸniej zawsze coœ jej wypada³o.

¢ 27

Fot. licencja OIL w Warszawie

RODZICIELSTWO

¢

Rodzice mówi¹, ¿e mog¹ pomóc, ¿e wezm¹ na spacer starsze dziecko. Nie ma lasu r¹k chêtnych zostaæ z m³odszym i to jest dla nas bardzo przykre. Powiem szczerze, ¿e gdyby nie mój m¹¿, który ma niezwykle optymistyczny stosunek do ¿ycia i ma³o siê przejmuje wyrokami, diagnozami, tylko bierze ¿ycie takim, jakie jest, to nie wiem, w jakim stanie bym by³a.

Powrotu do pracy bardzo siê ba³am.

Mia³am w¹tpliwoœci, czy bêdê dobrym lekarzem, czy potrafiê po³¹czyæ obowi¹zki zawodowe z domowymi, nie zaniedbuj¹c dziecka. Pacjenta nie obchodzi, czy ja mam jedno dziecko, dwoje czy piêcioro, niepe³nosprawne dziecko, czy pe³nosprawne. Pacjent przychodzi, chce byæ dobrze zdiagnozowany i leczony. Ma do tego prawo, a ja muszê zadaniu sprostaæ. Poza tym przede mn¹ jeszcze egzamin specjalizacyjny. Teraz czujê, ¿e dajê radê. Nigdy nie przychodzê do pracy narzekaj¹ca, ¿e nic mi siê nie chce, narzekaj¹ca na podejœcie pacjentów itd. Praca to dla mnie wartoœæ dodana, cieszê siê, ¿e do niej w ogóle przychodzê. Mam kole¿ankê z dzieckiem w du¿o gorszym stanie ni¿ moje, j¹ opuœci³ m¹¿, musi siê zajmowaæ dzieckiem ca³y czas. Gdy o niej myœlê, czujê, ¿e praca jest dla mnie jak nagroda, szansa.

28

Zazwyczaj w rodzinach z niepe³nosprawnym dzieckiem to mê¿czyzna pracuje zawodowo, kobieta raczej nie. Zyskujê te¿ inn¹ perspektywê jako lekarz, bo wiem, jak to jest byæ pacjentem. To inny poziom rozumienia ludzi chorych.

Czy mo¿e pani liczyæ na wyrozumia³oœæ i elastycznoœæ ze strony szefostwa, kolegów lekarzy?

W zasadzie wszyscy wiedz¹, ¿e mam chore dziecko, ale nie wychodzê z za³o¿enia, ¿e coœ mi siê w zwi¹zku z tym nale¿y. Staram siê po prostu wype³niaæ obowi¹zki najlepiej jak umiem i wydaje mi siê, ¿e to jest zauwa¿ane. Zdarza siê oczywiœcie, ¿e muszê wyjœæ wczeœniej z pracy, bo mamy konsultacjê, której nie mo¿na przesun¹æ, i nikt nigdy mi nie robi problemów. I ja, i ca³y oddzia³ mamy œwiadomoœæ mojej trudnej sytuacji, ale te¿ grafik musi siê dopi¹æ.

Koszty opieki nad niepe³nosprawnym s¹ du¿e. Czy wiêksza liczba dy¿urów w szpitalu to dla pani rodziny najlepsze rozwi¹zanie?

Pracuj¹c w szpitalu, mam wolne po dy¿urze i wtedy mogê zaj¹æ siê dzieckiem.

Dy¿uruj¹c gdzieœ indziej, czy bior¹c

dodatkow¹ pracê, co na pewno przynios³oby wiêkszy dochód ni¿ etat w szpitalu, nie mog³abym byæ z dzieckiem, nikt w domu by mnie nie zast¹pi³. W zwi¹zku z wybranym rozwi¹zaniem du¿o dy¿urujê, by wiêcej zarobiæ, bo potrzeby s¹ ogromne. Dziecko ma szansê na robienie postêpów, gdy zapewni mu siê dobr¹ rehabilitacjê. Gdy synek mia³ rok, mierzyliœmy wózki inwalidzkie, a dziêki dobrej rehabilitacji, która spowodowa³a ogromny progres motoryczny, rok temu zacz¹³ chodziæ. Rehabilitacja odbywa³a siê prywatnie i na pewno warto by³o walczyæ o te zaskakuj¹ce pozytywne efekty. Za poœrednictwem fizjoterapeutki pozna³am inn¹ mamê dziecka z pora¿eniem mózgowym. Ona powiedzia³a mi o swoich doœwiadczeniach, da³a mi konkretne kontakty, gdzie mam jechaæ, zasugerowa³a, co jest zupe³n¹ strat¹ czasu. Posz³am œcie¿k¹, któr¹ ona przetar³a. Na wczesnym etapie ¿ycia dobra rehabilitacja przynosi ogromne efekty. PóŸniej nie da siê tego nadrobiæ.

Wracaj¹c do dy¿urów: na pewno przemawia za nimi argument ekonomiczny.

Sprzêt rehabilitacyjny kosztuje tysi¹ce z³otych. NFZ stosuje limity, je¿eli chodzi o dofinansowanie sprzêtu ortopedycznego. Kwestia doboru sprzêtu

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

rehabilitacyjnego dla dziecka nie jest wyborem rodzica, takim jak wybór ³ó¿eczka: ró¿owe, niebieskie, czerwone czy w kwiatki. Sprzêt ma spe³niaæ pewne zadanie, a Ÿle dobrany wyrz¹dza wiêcej szkód, ni¿ daje po¿ytku. Cena sprzêtu najprostszego mieœci siê w limicie b¹dŸ dop³ata jest symboliczna. Je¿eli natomiast dziecko wymaga bardziej zaawansowanej pomocy, np. pionizacji z odwiedzeniem, sprawa siê komplikuje, bo dop³ata powy¿ej limitu siêga kilku – kilkunastu tysiêcy z³otych. A nie s¹ to fanaberie rodzica, bo w przypadku wielu dzieci brak pionizacji z odwiedzeniem stwarza zagro¿enie dla stawów biodrowych. Kole¿anka by³a w takiej sytuacji. £atwo obliczyæ, ¿e gdy dostaje od pañstwa 1800 z³ na ¿ycie swoje i dziecka oraz 500 plus, dop³ata do sprzêtu kilku lub kilkunastu tysiêcy z³otych przekracza jej mo¿liwoœci. Nie jest winna ona ani jej dziecko, ¿e potrzebuj¹ sprzêtu, który siê w limicie nie mieœci.

Dlatego w naszym kraju matki niepe³nosprawnych dzieci zbieraj¹ po 1 proc. podatku, przygotowuj¹ ulotki, organizuj¹ imprezy, bazarki w Internecie, pisz¹ do fundacji, mediów...

Delikatnie mówi¹c, wsparcie pañstwa nie zaspokaja potrzeb.

Zupe³nie nie zaspokaja. W³adzom wydaje siê, ¿e coœ robi¹ i daj¹ wsparcie, ale efekt jest bardzo ró¿ny. Przyk³adowo w ramach programu „Za ¿yciem”, gdy próbowa³am dostaæ siê do specjalisty czy na rehabilitacjê, s³ysza³am: „my tutaj takich pacjentów nigdy nie mieliœmy”, „my nie wiemy”, „jest d³uga kolejka pacjentów takich jak on”, czyli – nie. W jednym miejscu mia³a byæ rehabilitacja bez limitów. Us³ysza³am: „my tu nie realizujemy programu »Za ¿yciem«”. Mimo ¿e mieli kontrakt z NFZ. W pewnym momencie my, matki, czujemy siê przeczo³gane. Te wszystkie instytucje wyrabiaj¹ w nas roszczeniowoœæ. Na pocz¹tku cz³owiek jest w depresji, nie ma si³y walczyæ. Nie ma si³y nawet wstaæ, a co dopiero wyk³ócaæ siê, ¿eby dziecku cokolwiek za³atwiæ.

Na szczêœcie nie ze wszystkim jest tak jednoznacznie Ÿle. Pojawiaj¹ siê programy, z których my skorzystaliœmy. Najczêœciej wymagaj¹ gromadzenia obszer-

Możliwość oderwania się od trudnej codzienności jest jak przywrócenie godności, bycie nie tylko mamą niepełnosprawnego dziecka.

nej dokumentacji i wype³niania ton druków, ale mamy dziêki takim programom m.in. fotelik samochodowy i tablet do komunikacji alternatywnej.

Pani starszy synek równie¿ wymaga uwagi i troski, jak wszystkie dzieci potrzebuje rodziców. Jak udaje siê utrzymaæ dobre relacje, dbaæ o wiêzi w tak trudnych okolicznoœciach?

Od pocz¹tku przywi¹zywa³am wagê do relacji ze starszym synem. Gdy m¹¿ jecha³ z m³odszym na rehabilitacjê, ja ze starszym bawi³am siê, razem rysowaliœmy, robiliœmy coœ w kuchni. Gdy ja jecha³am, m¹¿ organizowa³ czas starszemu synowi. Staramy siê, by czu³, ¿e jest wa¿ny. Ka¿dy z moich synów ma inne potrzeby, ale relacja miêdzy nimi jest zaskakuj¹co dobra. Po urodzeniu siê Kamilka Tomek spêdza³ z nami du¿o czasu. Zaanga¿owa³ siê, cieszy³, gdy móg³ wybieraæ bratu ubranka, po prostu byæ starszym bratem. Nie mówiliœmy mu, ¿e ma³y jest chory, ¿e nie wiadomo, czy bêdzie chodzi³, widzia³ itd.

Nawet nie wiedzieliœmy, jak mielibyœmy to powiedzieæ. Dlatego Tomek bardzo d³ugo nie zdawa³ sobie sprawy, ¿e z bratem jest coœ nie w porz¹dku, zreszt¹ nie mia³ porównania. To ja, jako lekarz, mia³am w g³owie te wszystkie siatki

Zyskuję też inną perspektywę jako lekarz, bo wiem, jak to jest być pacjentem.

To inny poziom rozumienia ludzi chorych.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

centylowe, tabelki, kiedy dziecko powinno siadaæ, raczkowaæ, pe³zaæ… Tomek akceptowa³ Kamilka takiego, jakim jest, a ¿e jest ¿ywotnym i dobrym w kontakcie dzieckiem, ich relacja zawsze by³a i jest fajna.

Gdy jesteœmy przy temacie rodzinnych relacji, zapytam, czy macie pañstwo plany na zbli¿aj¹ce siê Bo¿e Narodzenie?

Trudno coœ planowaæ w czasach pandemii, szczególnie jeœli pracuje siê w szpitalu. Mam nadziejê, ¿e jak co roku bêdzie rodzinnie, ale tym razem ze wzglêdu na pandemiê – kameralnie. Œwiêta to czas refleksji…

Jeœli mia³abym ten wywiad zakoñczyæ jak¹œ refleksj¹, to chcia³abym powiedzieæ czytelnikom, ¿e rodziny, w których jest niepe³nosprawne dziecko, wymagaj¹ wsparcia, ale bardziej wsparcia ni¿ litoœci. Potrzebuj¹ akceptacji, bo du¿o ³atwiej akceptowaæ rodzicom niepe³nosprawnoœæ dziecka, je¿eli widz¹, ¿e ca³y œwiat j¹ akceptuje. To jest te¿ kwestia oswojenia siê z innoœci¹, bo niepe³nosprawnoœæ mo¿e trafiæ na ka¿dego. Jednym z punktów zwrotnych w moim myœleniu o chorobie syna by³o spotkanie mamy kilkunastoletniej dziewczynki niemówi¹cej i niechodz¹cej. Widzia³am, ¿e ta kobieta jest w rozsypce. Kamilek mia³ wtedy rok i zastanawia³am siê, czy ja te¿ po 10 latach nadal nie bêdê potrafi³a siê pozbieraæ.

Okaza³o siê jednak, ¿e ta dziewczynka by³a zdrowa i dopiero póŸniej zachorowa³a na guza mózgu, dlatego jej mamie by³o tak trudno. Niepe³nosprawnoœæ mo¿e w ka¿dej chwili dotkn¹æ ka¿dego.

Wszyscy ¿ycz¹ sobie nawzajem zdrowia w œwiêta, jednoczeœnie wiedz¹c, ¿e na chorobê bardzo czêsto nie ma siê wp³ywu. A mnie siê wydaje, ¿e najlepsze, czego mo¿emy sobie ¿yczyæ, i na co zdecydowanie mamy wp³yw, to g³êbokie relacje i prawdziwe przyjaŸnie, obecnoœæ osób prawdziwie bliskich wokó³ siebie. Bo ciê¿ar choroby daje siê unieœæ, gdy mo¿na liczyæ na drugiego cz³owieka. Od niepe³nosprawnoœci gorsza jest samotnoœæ.

29

RODZICIELSTWO

Wy¿szy stopieñ trudnoœci MICHA£ NIEPYTALSKI

Œ

wie¿o upieczonym rodzicom, lekarzom i nielekarzom, przys³uguj¹ takie same uprawnienia dotycz¹ce opieki nad dzieæmi – urlop macierzyñski, tacierzyñski, ojcowski, rodzicielski. Poniewa¿ owe terminy s¹ czêsto mylone, warto je wyt³umaczyæ. Urlop macierzyñski przys³uguje matce przez 20 tygodni po narodzinach dziecka. Po up³ywie 14 tygodni mo¿e zrzec siê go na rzecz ojca. Jeœli to nast¹pi, mówimy o urlopie tacierzyñskim. Urlop ojcowski oznacza dwa tygodnie wolnego, które przys³uguj¹ mê¿czyŸnie w ci¹gu 24 miesiêcy od narodzin dziecka, niezale¿nie od innych urlopów.

Rodzicielski natomiast to 32 tygodnie wolnego, które przys³uguj¹ obojgu rodzicom po up³ywie urlopu macierzyñskiego/tacierzyñskiego. Mog¹ wykorzystaæ go jednoczeœnie – dla ka¿dego z rodziców jest wtedy liczony indywidualnie, wiêc maj¹ 16 tygodni wspólnego wolnego. Mo¿e go wykorzystaæ w ca³oœci jedno z rodziców, mo¿e te¿ korzystaæ raz jedno, raz drugie. Podzieliæ urlop rodzicielski wolno jednak na nie wiêcej ni¿ trzy czêœci po minimum 8 tygodni. Ustawodawca akceptuje œwiadczenie pracy podczas urlopu macierzyñskiego i rodzicielskiego w wymiarze do pó³ etatu. Urlop rodzicielski wyd³u¿a siê wówczas proporcjonalnie do wymiaru etatu.

Przepisy traktuj¹ matki i ojców równo, jednak tej równoœci nie odzwierciedla praktyka widoczna w statystykach. W 2019 r. z urlopu macierzyñskiego skorzysta³o 367,8 tys. kobiet, a z ta-

30

Fot. licencja OIL w Warszawie

Lekarzom często nie jest łatwo łączyć wykonywany zawód z rodzicielstwem. Ich zaangażowanie w pracę, zwłaszcza poświęcany jej czas, może się odbijać na opiece nad dziećmi. Z konsekwencjami wykonywanego zawodu medycy w pewnym stopniu godzą się już na starcie.

Wiedzą bowiem, że w polskich realiach nie mają innego wyjścia.

Gorzej, jeśli urzędnicy niełatwe funkcjonowanie lekarskich rodzin dodatkowo utrudniają.

cierzyñskiego 12 tys. mê¿czyzn. Co ciekawe, jeszcze rzadziej panowie korzystaj¹ z przys³uguj¹cego im urlopu rodzicielskiego – na 410,3 tys. kobiet przypada³o tylko 4,2 tys. mê¿czyzn, a wiêc ledwie 1 proc.

Na wprowadzenie do polskiego porz¹dku prawnego czeka przepis dyrektywy unijnej, wed³ug którego urlop rodzicielski bêdzie d³u¿szy o dwa miesi¹ce, jeœli skorzystaj¹ z niego oboje rodzice, co ma na celu zwiêkszenie zaanga¿owania panów w opiekê nad niemowlêciem.

Specyfika zawodu lekarza Brakuje oficjalnych statystyk wykorzystania urlopów dla poszczególnych grup zawodowych, ale nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e lekarze szczególnie czêsto decyduj¹ siê na opcjê pracy na czêœæ etatu ju¿ podczas urlopu macierzyñskiego czy tacierzyñskiego. Lekarka Maria K³osiñska, koordynatorka mediów OIL w Warszawie, matka trojga dzieci, mówi, ¿e w praktyce wygl¹da to tak: gdy ojciec wraca z pracy wykonywanej od rana, matka idzie w wybrane dni na kilka godzin popracowaæ do poradni. – Przed ci¹¿¹, a nawet ju¿ przed porodem lekarki pracuj¹ bardzo du¿o. Po urodzeniu dziecka zostawiaj¹ nie tylko pracê na etacie, ale te¿ inne zajêcia i do tych dodatkowych zajêæ naj³atwiej im wróciæ – wyjaœnia.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Maria K³osiñska zwraca uwagê, ¿e w ogóle stosunek lekarza do pracy jest inny ni¿ przedstawicieli pozosta³ych grup zawodowych. Lekarki nieraz pracuj¹ niemal do samego rozwi¹zania. Wyj¹tkiem s¹ oczywiœcie te, które maj¹ specjalizacje mog¹ce zaszkodziæ ci¹¿y, np. ze wzglêdu na du¿e ryzyko infekcji czy kontakt z niebezpiecznymi substancjami. Nasza rozmówczyni s¹dzi, ¿e w tym zawodzie ³atwiej opanowaæ lêk przed komplikacjami ci¹¿y wywo³anymi prac¹, bo irracjonalne obawy zastêpuje wiedza medyczna. Przyznaje jednak, ¿e czasem wiedza ta daje z³udn¹ pewnoœæ siebie i kobiety przeceniaj¹ swoje si³y.

– Niestety, zdarzaj¹ siê naciski ze strony pracodawców, by pracowaæ jak najd³u¿ej. Do naszej izby zg³asza³y siê lekarki z proœb¹ o pomoc prawn¹ w takich przypadkach – dodaje Maria K³osiñska. Dla nikogo nie jest jednak nowoœci¹, ¿e placówki medyczne cierpi¹ na braki kadrowe i st¹d naciski.

ZUS podstawia nogę Nowoœci¹ s¹ nieznane dot¹d k³opoty wywo³ane epidemi¹ COVID-19. Rodzicom ma³ych dzieci utrudnia ¿ycie zawodowe zamkniêcie placówek edukacyjnych. Dlatego w³adze

zdecydowa³y siê (podobnie jak wiosn¹) na przyznanie jesieni¹ dodatkowego zasi³ku opiekuñczego. Ale, jak uzna³ Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych, nie dla lekarzy. ZUS zinterpretowa³ rozporz¹dzenie Rady Ministrów w ten sposób, ¿e skoro placówki edukacyjne maj¹ obowi¹zek zapewniæ opiekê dzieciom medyków, medycy nie potrzebuj¹ zasi³ku. Œrodowisko lekarskie zaprotestowa³o przeciwko tej interpretacji. Ministerstwo Edukacji Narodowej wyjaœni³o, ¿e ZUS siê myli, bo rozporz¹dzenie oferuje rodzicom medykom jedynie dodatkow¹ formê opieki nad dzieæmi, a nie obliguje do korzystania z opieki zapewnionej przez szko³ê.

Ze strony internetowej zak³adu zniknê³a informacja z has³em „nie przys³uguje”, ale urzêdnicy zd¹¿yli ju¿ wyrz¹dziæ szkodê.

– Wywo³ali ogromny niepokój, obawê o mo¿liwoœæ zaplanowania w³aœciwej opieki. Tak¿e dla pacjentów lepiej by by³o, gdyby lekarz móg³ korzystaæ z ka¿dej formy pomocy pañstwa. Wtedy nie zaprz¹ta³by sobie w pracy g³owy problemami osobistymi, tylko zaj¹³ siê wy³¹cznie leczeniem – wyjaœnia Maria K³osiñska. Niestety, lekarze ci¹gle musz¹ siê mieæ na bacznoœci.

Szczepimy – chronimy 2 grudnia 2020 r. Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie we współpracy z Okręgową Izbą Aptekarską w Warszawie rozpoczęła akcję bezpłatnych szczepień przeciwko grypie dla lekarzy i lekarzy dentystów. W ramach trzeciej edycji kampanii „Szczepimy – chronimy” przygotowaliśmy 5 tys. szczepionek pochodzących z Agencji Rezerw Materiałowych.

W

tym roku lekarze z naszej izby mog¹ siê zaszczepiæ w czterech przychodniach na terenie Warszawy, w wyznaczonej przychodni w Radomiu lub odebraæ szczepionkê osobiœcie w siedzibie OIL przy ul. Pu³awskiej 18.

Wydawanie szczepionek w siedzibie izby zaplanowane jest od 3 od 18 grudnia. Szczepienia w przychodniach przewidziane s¹ w terminie od 7 do 18 grudnia.

Wiêcej informacji znaleŸæ mo¿na na naszej stronie internetowej i na profilach w mediach spo³ecznoœciowych.

Fot. pb

Patronatem honorowym akcjê objêli: g³ówny inspektor sanitarny, Ministerstwo Zdrowia, rzecznik praw pacjenta i Zespó³ ds. Matek Lekarek przy OIL w Warszawie. mn

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

31

Fot. licencja OIL w Warszawie

WALKA Z EPIDEMIĄ

Skierowani na manowce MICHA£ NIEPYTALSKI

Jednym ze sposobów rozwiązywania wynikających z epidemii problemów kadrowych w placówkach ochrony zdrowia jest kierowanie personelu do pracy z innych miejsc. Nawet jeśli pominąć kwestię, czy w ten sposób nie odbiera się opieki jednym pacjentom, by zapewnić ją innym, wiadomo, że procedura delegowania medyków, jak wiele systemowych rozwiązań walki z koronawirusem, jest niedopracowana i doprowadza do sytuacji wręcz patologicznych.

A czekająca na opublikowanie nowelizacja przepisów, nazywana pakietem ustaw covidowych, prawdopodobnie w niewielkim stopniu wpłynie na poprawę sytuacji.

To

by³o 27 marca. Zadzwoni³ mój kolega ze studiów. „Policja szuka ciê u mnie w mieszkaniu”. Na pocz¹tku myœla³am, ¿e to ¿art, bo nawet nie wiem, gdzie on mieszka. Nie wiem, dlaczego ktoœ mia³by mnie tam szukaæ.

Ale przekona³am siê, ¿e to nie jest dowcip – tak zaczyna siê historia skierowania do walki z epidemi¹ Agnieszki Kraœniej-Dêbkowskiej. Historia faktycznie z pocz¹tku mo¿e brzmieæ jak ¿art, ale bêd¹cej wtedy w ci¹¿y lekarce nie by³o do œmiechu.

– Kolega powiedzia³, ¿e przekaza³ funkcjonariuszom mój numer i maj¹ siê ze mn¹ skontaktowaæ. Rzeczywiœcie tego samego wieczora zadzwoni³a osoba podaj¹ca siê za policjantkê i poinformowa³a, ¿e ma dla mnie list z urzêdu wojewódzkiego. Domyœli³am siê, o co mo¿e chodziæ, bo wezwania by³y ju¿ w tamtym czasie wysy³ane do osób z mojego szpitala. Kobieta poprosi³a o podanie miejsca zamieszkania, ale odmówi³am, bo przez telefon nie mog³am zweryfikowaæ, czy rzeczywiœcie mam do czynienia z policjantk¹. Powiedzia³am, ¿e skontaktujê siê z urzêdem sama. By³am zreszt¹ zdziwiona takim trybem kontaktu, bo wczeœniej otrzymywa³am korespondencjê z urzêdu wojewódzkiego i trudno mi by³o zrozumieæ, dlaczego tym razem informacje nie dotar³y normaln¹ drog¹ – kontynuuje Agnieszka Kraœniej-Dêbkowska.

Lekarka niezw³ocznie skontaktowa³a siê z urzêdem. Nie uda³o jej siê uzyskaæ informacji, czy skierowanie do walki z epidemi¹ zosta³o do niej wys³ane. Od urzêdników us³ysza³a, ¿e jeœli nie dotar³o, to i tak wróci do nich i wtedy sprawa siê wyjaœni. Zanotowano, ¿e jest w ci¹¿y i od oko³o miesi¹ca przebywa na zwolnieniu lekarskim i zalecono, aby siê nie streso-

32

wa³a. Aktualnego adresu wówczas nie chciano. Dopiero po blisko dwóch miesi¹cach przedstawicielka urzêdu wojewódzkiego odezwa³a siê ponownie z proœb¹ o adres. Chcia³a przes³aæ decyzjê o umorzeniu postêpowania.

Z dokumentu, który wkrótce dotar³ poczt¹, warszawska lekarka dowiedzia³a siê, ¿e mia³a byæ skierowana do pracy w Grójcu. Ale z treœci pisma wynika³o, ¿e umorzenie nast¹pi³o nie ze wzglêdu na jej ci¹¿ê, ale dlatego, ¿e nie uda³o siê dostarczyæ wezwania!

Takich sytuacji, jak z czeskiego filmu, by³o wiêcej, choæ niektóre s¹ zgo³a niekomediowe. Aleksandra Powier¿a, radca prawny wspó³pracuj¹ca z OIL w Warszawie w ramach programu „Prawnik dla lekarza”, wspomina telefon od pewnej pielêgniarki. Okolicznoœci by³y dramatyczne, bo dzwoni³a, stoj¹c przed bram¹ domu pomocy spo³ecznej, do którego zosta³a skierowana. Przed bram¹ sta³a te¿ policja, która poinformowa³a j¹, ¿e jeœli wejdzie na teren, przez trzy miesi¹ce ju¿ stamt¹d nie wyjdzie, bo mia³a w DPS równie¿ mieszkaæ. By³a autentycznie wystraszona. Odbiera³a to, jakby zosta³a wys³ana do obozu pracy.

Prawniczka poinformowa³a j¹, ¿e nie ma takiego przepisu, który uniemo¿liwia³by wypuszczenie jej z terenu domu pomocy, a w pracy musi mieæ zapewnione œrodki ochrony indywidualnej, które pozwol¹ jej unikn¹æ kwarantanny. – Nikt jej si³¹ w tym miejscu nie mia³ prawa zatrzymywaæ! – twierdzi mec. Powier¿a.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Wed³ug zespo³u prasowego wojewody mazowieckiego od marca do listopada wydane zosta³y 244 decyzje o skierowaniu do pracy przedstawicieli ró¿nych zawodów medycznych, 55 dotyczy³o lekarzy. Zrealizowanych zosta³o 59 skierowañ (18 lekarzy).

Niechęć lekarzy, czy nieudolność urzędników?

Z każdym kolejnym aktem prawnym pojawiają się inne szokujące przepisy, niepewność prawa rośnie, lekarze są zmuszani do studiowania ustaw, a przecież każda minuta ich pracy jest bezcenna.

Politycy chêtnie odpowiedzialnoœci¹ za ró¿nice miêdzy liczb¹ osób wezwanych do walki z epidemi¹ a tych, które siê stawi³y, obarczaj¹ medyków. Nie bior¹ jednak pod uwagê, ¿e urz¹d wojewódzki w wielu przypadkach kieruje ich na chybi³ trafi³. Poniewa¿ œrednia wieku lekarzy i pielêgniarek wynosi ponad 50 lat, nietrudno zrozumieæ, ¿e chocia¿by wiele z tych osób cierpi na choroby przewlek³e.

– Problemem by³o to, ¿e wojewodowie kierowali do zwalczania epidemii z jakiegoœ niezrozumia³ego dla mnie klucza – mówi Aleksandra Powier¿a. Bardzo czêsto by³y to osoby z mocy przepisów prawa wy³¹czone z mo¿liwoœci kierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii.

Od 20 kwietnia podczas dorêczania decyzji wojewody przekazywany jest formularz, w którym mo¿na zaznaczyæ przes³anki wykluczaj¹ce z delegowania. Zdaniem urzêdu formularz ma usprawniæ weryfikacjê danych i przyspieszyæ ewentualne uchylenie decyzji. Tyle ¿e decyzja ma rygor natychmiastowej wykonalnoœci.

W znowelizowanych przepisach, mówi¹cych o uprawnieniach wojewody, pojawi³o siê kolejne rozwi¹zanie, które teoretycznie stanowi próbê usprawnienia procesu kierowania do walki z koronawirusem. Zdaniem prawniczki jest to jednak próba nieudolna. – Do przekazania wojewodom informacji o powodach wy³¹czenia lekarza z obowi¹zku zwalczania epidemii zobligowano izby lekarskie. Tyle ¿e obowi¹zek przekazania danych nie stanowi podstawy do ich zbierania.

Szczególnie ¿e ustawa o izbach lekarskich wymienia dane, jakie mog¹ one gromadziæ – wyjaœnia. Ju¿ wczeœniej wojewoda mazowiecki domaga³ siê od izby lekarskiej takich informacji, ale wówczas podstawa prawna by³a jeszcze s³absza. Powo³ywa³ siê bowiem na przepisy mówi¹ce, ¿e jednostki samorz¹du terytorialnego, podmioty lecznicze i inni dysponenci obiektów u¿ytecznoœci publicznej maj¹ obowi¹zek udostêpnienia danych wojewodzie. Ale izby lekarskie nie mieszcz¹ siê w tym zbiorze.

Radca prawny podkreœla, ¿e izby w takiej sytuacji s¹ uzale¿nione od dobrej woli lekarzy i musz¹ prosiæ ich o przekazanie danych. – Pewnie lekarze zainteresowani tym, by ich do walki z pandemi¹ nie kierowaæ, przeka¿¹ informacje, jeœli oczywiœcie bêd¹ dla nich korzystne. Ale to tylko grzeczna proœba izb i uprzejmoœæ lekarzy, a nie ustawowa procedura – mówi rozmówczyni „Pulsu”.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Z punktu widzenia wojewody te nieformalne informacje od lekarzy s¹ przydatne, ale nie musz¹ byæ wcale wiarygodne, wymagaj¹ formalnej weryfikacji.

Znalezienie rozwi¹zania zgodnego z zasadami praworz¹dnoœci to oczywiœcie zadanie niezwykle trudne.

Aleksandra Powier¿a przyznaje, ¿e wprowadzenie stanu wyj¹tkowego rozwi¹za³oby czêœæ problemów (rz¹du, ale nie lekarzy rzecz jasna). Ale przypuszcza, ¿e jest rozwa¿ane jeszcze inne wyjœcie. – Spotka³am siê niedawno, w odstêpie kilku dni, z dwoma przypadkami, które bardzo mnie zdziwi³y. Lekarz i pielêgniarka zostali œci¹gniêci do s³u¿by wojskowej jako rezerwiœci. I zaœwieci³a mi siê lampka – czy to nie jest próba obejœcia przepisów dotycz¹cych grupy wy³¹czonej ze wzglêdu na posiadanie dzieci?

Rezydenci łatają dziury Sprawa skierowañ do walki z pandemi¹ poch³ania³a te¿ znaczn¹ czêœæ czasu pracy rzecznika praw lekarza OIL w Warszawie. Pe³ni¹ca tê funkcjê Monika Potocka zajmowa³a siê nie tyko odwo³aniami od konkretnych decyzji, ale tak¿e staraniami o uregulowanie zasad wystawiania tych skierowañ. Okazuje siê, ¿e np. pe³ne niejasnoœci jest rozporz¹dzenie prezesa Rady Ministrów zawieraj¹ce przepisy o mo¿liwoœci kierowania lekarzy na specjalizacjê do konkretnej placówki z pominiêciem kryterium wyników kwalifikacji.

Rzecznik praw lekarza zwraca uwagê, ¿e brakuje obiektywnych kryteriów naboru na miejsce zwolnione przez skierowanego do pracy w innej placówce rezydenta. „W¹tpliwoœci budzi równie¿ kwestia, czy lekarz skierowany przez wojewodê bêdzie musia³ odbywaæ szkolenie specjalizacyjne w jednostce akredytowanej przez ca³y okres szkolenia, czy te¿ po ustaniu przyczyny takiego skierowanie, tj. wystêpowania szczególnie du¿ego zapotrzebowania na udzielanie œwiadczenia zdrowotnego w tej jednostce, bêdzie móg³ wróciæ do wytypowanej przez niego jednostki akredytowanej?” – napisa³a Monika Potocka w liœcie do Ministerstwa Zdrowia.

Jeszcze wiêksze kontrowersje budzi mo¿liwoœæ skierowania na inn¹ specjalizacjê ni¿ wybrana przez lekarza rezydenta. We wspomnianym piœmie znalaz³ siê postulat, by wojewoda nie mia³ prawa decyzji w tym zakresie, a prezes ORL w Warszawie w wypowiedzi dla mediów stwierdzi³, ¿e jest to wrêcz zaprzeczenie idei wolnoœci osobistej i zawodowej lekarzy.

Z ka¿dym kolejnym aktem prawnym pojawiaj¹ siê inne szokuj¹ce przepisy, niepewnoœæ prawa roœnie, lekarze s¹ zmuszani do studiowania ustaw, a przecie¿ ka¿da minuta ich pracy jest bezcenna. – Sytuacja jest tak absurdalna, ¿e trudno przewidzieæ, co bêdzie za kilka dni – podsumowuje mec.

Aleksandra Powier¿a.

33

IZBA DLA LEKARZY

W zdrowiu i chorobie Z jakich form pomocy materialnej mogą korzystać członkowie samorządu lekarskiego i ich bliscy, wyjaśnia

Mery Topolska-Kotulecka,

Fot. K. Bartyzel

przewodnicząca Rady Funduszu Samopomocy Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie, w rozmowie z Anettą Chęcińską.

Czym zajmuje siê izbowa Rada Funduszu Samopomocy?

Z jakich œwiadczeñ mog¹ skorzystaæ lekarze?

ale w trudnych sytuacjach ka¿da z³otówka siê przydaje.

N

Mamy kilka rodzajów zapomóg. Jedn¹ z nich jest zapomoga losowa, przyznawana osobom w trudnej sytuacji materialnej wynikaj¹cej np. z choroby.

Najczêœciej wnioskuj¹ o ni¹ seniorzy, chocia¿ zdarza siê, ¿e zwracaj¹ siê z proœb¹ o tak¹ formê pomocy równie¿ m³odsi lekarze. Dysponujemy ograniczonymi œrodkami i nie zawsze mo¿emy udzieliæ wsparcia wszystkim potrzebuj¹cym. Zdajê sobie sprawê, ¿e kwota œwiadczenia przyznawanego w ramach tej zapomogi jest niewielka,

Czy œwiadczenia udzielane s¹ tylko lekarzom, czy równie¿ ich bliskim?

aszym zadaniem jest pomaganie lekarzom i ich rodzinom w szczególnie trudnych sytuacjach. Bywa, ¿e w ¿yciu cz³owieka maj¹ miejsce nieprzewidywalne zdarzenia, trwaj¹ce tylko chwilê, a skutkuj¹ce utrat¹ zdrowia, osieroceniem rodziny, a w konsekwencji – znacz¹cym pogorszeniem siê sytuacji materialnej cz³onka naszego samorz¹du lub jego bliskich.

Wówczas potrzebne jest wsparcie materialne, które zapewniamy w ramach Funduszu Samopomocy.

34

Zapomogê losow¹ przyznajemy tak¿e osieroconym przez lekarzy dzieciom, które mog¹ otrzymywaæ roczne stypendium a¿ do 26. roku ¿ycia, pod warunkiem, ¿e siê ucz¹ i nie maj¹ innych dochodów. Ze smutkiem obserwujê coraz wiêcej próœb o ten rodzaj zapomogi, wynikaj¹cych z przedwczesnej œmierci rodziców lekarzy. Udzielamy wsparcia licznym wielodzietnym rodzinom

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

z osieroconymi malutkimi dzieæmi. Œmieræ rodzica czêsto wi¹¿e siê z utrat¹ jedynego Ÿród³a dochodu w rodzinie. Takie œwiadczenie jest w tej sytuacji bardzo doceniane.

Innym rodzajem zapomogi jest odprawa poœmiertna, która przys³uguje cz³onkowi rodziny zmar³ego lekarza ponosz¹cemu koszty pogrzebu. W ci¹gu dziewiêciu miesiêcy 2020 r. wyp³aciliœmy 41 odpraw.

Jak du¿ym zainteresowaniem cieszy siê becikowe?

W ramach FS udzielamy zapomogi z tytu³u urodzenia b¹dŸ adopcji dziecka.

W przypadku tego œwiadczenia nie ma kryteriów dochodowych. Becikowe (w wysokoœci 1 tys. z³) otrzymuje siê na dziecko urodzone lub adoptowane. Przypomnê, ¿e gdy oboje rodzice s¹ lekarzami, otrzymuj¹ pojedyncze becikowe.

Na jak¹ jeszcze pomoc materialn¹ z Funduszu Samopomocy mog¹ liczyæ lekarze?

Udzielamy po¿yczek socjalnych i szkoleniowych. W obu przypadkach okres sp³aty wynosi maksymalnie dwa lata. Po¿yczka socjalna jest oprocentowana, szkoleniowa – nie.

Pragnê podkreœliæ, ¿e zasady korzystania ze œwiadczeñ s¹ zawarte w Regulaminie FS, który znajduje siê na stronie internetowej naszej izby.

Oprócz regulaminu w zak³adce Rady

Jedynym warunkiem otrzymania zarówno becikowego, jak i odprawy pośmiertnej jest złożenie wniosku w ciągu sześciu miesięcy od zaistnienia zdarzenia.

Funduszu Samopomocy zamieszczono wzory wniosków i umów dotycz¹cych ró¿nych rodzajów pomocy. Wysokoœæ poszczególnych œwiadczeñ ustala Okrêgowa Rada Lekarska w Warszawie w drodze uchwa³y.

Zgodnie z Regulaminem FS ze wsparcia mog¹ skorzystaæ lekarze i lekarze dentyœci bêd¹cy cz³onkami naszej izby, a w przypadku œwiadczenia po zmar³ym lekarzu – jego bliscy. Warunkiem ubiegania siê o pomoc przez lekarza i lekarza dentystê jest niezaleganie ze sk³adkami na rzecz OIL w Warszawie.

Graf. K. Bryda

Dzieci w lekarskich rodzinach przybywa, a wraz z nimi rodziców, którzy chêtnie korzystaj¹ z tej formy wparcia ze

strony izby. W pierwszych trzech kwarta³ach 2020 r. wyp³aciliœmy 518 œwiadczeñ z tego tytu³u. Jedynym warunkiem otrzymania zarówno becikowego, jak i odprawy poœmiertnej jest z³o¿enie wniosku w ci¹gu szeœciu miesiêcy od zaistnienia zdarzenia. W tej kadencji zmieniliœmy Regulamin Funduszu Samopomocy, wyd³u¿aj¹c termin z trzech do szeœciu miesiêcy. Nowa zasada pozwoli³a zmniejszyæ liczbê wniosków odrzuconych z powodu z³o¿enia po terminie.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

35

Fot. P. Bieżański

SPRAWY LEKARZY DENTYSTÓW

Dzielne dentystki DARIUSZ PALUSZEK wiceprezes ORL w Warszawie ds. lekarzy dentystów

Fot. licencja OIL w Warszawie

Stomatologia jest sfeminizowaną dziedziną medycyny. Blisko 90 proc. naszej kadry stanowią kobiety. Dentystki nie tylko wykonują swój zawód, lecząc pacjentów, ale prowadzą własne praktyki i często są pracodawcami dla wielu osób. Codziennie realizują zadania medyczne, ale też odpowiadają za kwestie administracyjno-organizacyjne, prawne i finansowe w swoich praktykach.

Spraw związanych z prowadzeniem własnej działalności nigdy nie brakuje, a przecież wiemy, jak wiele sprawozdań w naszych gabinetach trzeba przygotować, jak wiele należy spełnić obowiązujących norm i zaleceń. Nasza praca nie kończy się z wyjściem ostatniego pacjenta z gabinetu, w którym spędzamy na ogół więcej niż osiem godzin. A przecież lekarki dentystki mają również życie prywatne, rodziny. W trudnym czasie pandemii martwią się o zdrowie bliskich i własne. Nie chcą stać się źródłem zakażenia członków rodziny i dbają, aby nie przynieść wirusa do miejsca pracy. Są świadome, że muszą zorganizować bezpieczną strefę działania dla siebie i swojego zespołu, a także zapewnić pacjentom bezpieczne warunki leczenia. Muszą zatroszczyć się o środki ochrony indywidualnej we własnym zakresie i za własne pieniądze.

36

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

L

ekarki dentystki w zdecydowanej wiêkszoœci nie maj¹ etatu, a tym samym zaplecza w postaci du¿ej instytucji (np. szpitala), która zapewnia œrodki opieki prawnej, socjalnej, organizacyjnej. Osoby zatrudnione na etacie korzystaj¹ z p³atnych urlopów wypoczynkowych i macierzyñskich. Otrzymuj¹ sta³e wynagrodzenie. Szpitale, dziêki lobbowaniu grup zawodowych, dziêki strajkowi rezydentów itd., zapewni³y m³odym lekarzom wy¿sze wynagrodzenia. Œrodowisko lekarzy dentystów nie ma takich mo¿liwoœci. W naszej grupie zawodowej œwiadczenia ZUS s¹ minimalnej wysokoœci. Dentystka pracuj¹ca we w³asnym gabinecie, zarabiaj¹ca tyle, ile jest w stanie przyj¹æ pacjentów, musi sama zorganizowaæ swoj¹ pracê i wyposa¿yæ stanowisko we wszystkie niezbêdne akcesoria. Przepisy nie pomagaj¹ radziæ sobie z trudn¹ sytuacj¹.

Dlaczego piszê o dentystkach, skoro wspomniane problemy, zw³aszcza podczas pandemii, ale nie tylko, dotycz¹ ca³ej grupy zawodowej, a zatem równie¿ mê¿czyzn? Chcia³em podkreœliæ zaanga¿owanie naszych kole¿anek, których w stomatologii jest zdecydowanie wiêcej. S³ucham kole¿anek dentystek i widzê, jak ciê¿ko pracuj¹, staraj¹c siê godziæ obowi¹zki zawodowe z ¿yciem prywatnym. £¹czenie roli matki, ¿ony, lekarza i mikroprzedsiêbiorcy jest ogromnym wysi³kiem. Gdy widzê, jak ojciec przywozi malutkie dziecko matce do karmienia w przerwie w przyjmowaniu pacjentów, œmia³o mogê powiedzieæ, ¿e kobietom bywa ciê¿ej. Gdy pytam, dlaczego tak organizuj¹ sobie ¿ycie, s³yszê: – Mamy kredyty, musimy pracowaæ, przecie¿ taka jest specyfika naszego zawodu.

W naszej specjalnoœci osoby bez etatu, pracuj¹ce „na akord”, stanowi¹ wiêkszoœæ.

Wspólne działania

K

omisja ds. Lekarzy Dentystów ORL w Warszawie rozpoczê³a wspó³pracê z Warszawskim Oddzia³em Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Za nami organizacja pierwszych szkoleñ hybrydowych, które spotyka³y siê z bardzo pozytywnym odzewem ze strony s³uchaczy. W pierwszym, paŸdziernikowym spotkaniu uczestniczy³o kilkadziesi¹t osób. Na sesjê listopadow¹ zapisa³o siê ponad 250 lekarzy dentystów. Cieszymy siê, ¿e tematy wyk³adów wzbudzi³y zainteresowanie. Mimo pandemii koronawirusa, która doœæ skutecznie ograniczy³a dzia³alnoœæ naszej komisji, w przysz³ym roku wraz z PTS bêdziemy organizowali kolejne spotkania naukowo-szkoleniowe. Serdecznie zapraszamy i zachêcamy do œledzenia komunikatów na stronie internetowej OIL w Warszawie.

Graf. K. Bryda

A zawodowych problemów nam nie ubywa. Wiemy równie¿, ¿e pacjenci nas potrzebuj¹. Mo¿na powiedzieæ, ¿e w pewnym sensie jesteœmy lekarzami rodzinnymi, gdy¿ leczymy dzieci, rodziców, dziadków, ca³e pokolenia. Jesteœmy równie¿ grup¹ najbardziej nara¿on¹ na zaka¿enie

koronawirusem, gdy¿ pracujemy w bezpoœredniej bliskoœci ust pacjenta, tym samym mamy kontakt z wydychanym przez niego aerozolem. Sami musimy wyznaczyæ granicê odpowiedzialnoœci za siebie i bliskich. Nikt nam nie pomo¿e, sami musimy zadbaæ o utrzymanie w³asnych miejsc pracy, utrzymanie w zdrowiu siebie, swojej rodziny i pacjentów. Nikt o nas nie myœli tak, jak o lekarzach pracuj¹cych w szpitalach. Nauczyliœmy siê tego i w pewnym sensie jesteœmy zahartowani w boju. W tych trudnych czasach musimy mieæ si³ê, aby przetrwaæ. Tym bardziej trzymam kciuki za moje, za nasze kole¿anki, lekarki dentystki, które mimo wielu przeciwnoœci z pasj¹ i energi¹ pokonuj¹ organizacyjne przeszkody, utrzymuj¹ miejsca pracy, rozwijaj¹ swoje kwalifikacje, szkol¹c siê i zdobywaj¹c tytu³y naukowe, otaczaj¹ swoich pacjentów opiek¹ na najwy¿szym poziomie. ¯yczê si³y i wytrwa³oœci!

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

37

OKIEM NFZ

Strategia na jesieñ Jesienny gwałtowny wzrost zakażeń SARS-CoV-2 wymusił szybkie działania zmierzające do opanowania pogarszającej się sytuacji epidemicznej. Dotychczasowy system szpitali biorących udział w zwalczaniu COVID-19 i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się choroby opierał się na placówkach posiadających oddziały zakaźne oraz szpitalach jednoimiennych – głównie z uwagi na ogniskowy charakter zakażeń i dzienną liczbę nowych przypadków nieprzekraczającą 1 tys. w całym kraju.

W

zrastaj¹ca liczba chorych wymagaj¹cych opieki szpitalnej wymaga³a zmiany strategii – stworzenia sieci coraz wiêkszej liczby szpitali z wyodrêbnionymi miejscami do leczenia pacjentów z potwierdzonym zaka¿eniem SARS-CoV-2. Wprowadzony zosta³ podzia³ na trzy poziomy szpitali. Podmioty lecznicze I poziomu maj¹ zapewniaæ miejsca dla osób diagnozowanych w zwi¹zku z podejrzeniem COVID-19, ³ó¿ka na poziomie II s³u¿¹ leczeniu objawowego COVID-19, w tym wspomaganiu oddychania.

W ramach wskazanych zakresów œwiadczeñ oraz na III poziomie zabezpieczenia szpital udziela œwiadczeñ pacjentom z podejrzeniem lub potwierdzeniem zaka¿enia koronawirusem wymagaj¹cych niezw³ocznego leczenia schorzeñ innych ni¿ COVID-19.

Z pocz¹tkiem paŸdziernika w województwie mazowieckim funkcjonowa³o 17 szpitali II poziomu i 66 szpitali I poziomu. Œwiadczeñ w zakresie psychiatrii doros³ych udziela³ SPZOZ w Siedlcach. Na III poziomie œwiadczeñ w kilkunastu zakresach specjalistycznych udziela³ Centralny Szpital Kliniczny MSWiA. Dawa³o to ³¹cznie, zgodnie z decyzjami wojewody mazowieckiego, 286 ³ó¿ek poziomu I oraz 839 poziomu II, w tym 79 respiratorowych. 15 listopada w województwie mazowieckim by³y a¿ 4333 ³ó¿ka dla pacjentów z COVID-19, w tym 357 respiratorowych. Zmieni³a siê te¿ znacz¹co struktura szpitali – 51 posiada³o ³ó¿ka II poziomu, œwiadczeñ w zakresie psychiatrii dla pacjentów z COVID-19 udziela³ te¿ SPZZOZ w Przasnyszu. Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. P. Brudziñskiego w Warszawie realizowa³ œwiadczenia dla dzieci w zakresie psychiatrii oraz 10 innych zakresach specjalistycznych. Uruchomiono te¿ szpital tymczasowy na Stadionie Narodowym.

Tu mo¿na znaleŸæ listê szpitali II i III poziomu. To oczywiœcie stan z po³owy paŸdziernika. Zmiany nastêpuj¹ tak szybko, ¿e podawanie liczby ³ó¿ek „covidowych” dla ka¿dego szpitala wprowadzi³oby jedynie zamieszanie.

Spore zmiany nast¹pi³y równie¿ w zakresie dodatkowych wynagrodzeñ dla personelu medycznego bior¹cego udzia³ w zwalczaniu i zapobieganiu COVID-19. Do 4 wrzeœnia œrodki z tego tytu³u przys³ugiwa³y personelowi zatrudnionemu w komórkach organizacyjnych wskazanych do udzielania œwiadczeñ wy³¹cznie pacjentom zaka¿onym SARS-CoV-2, czyli na oddzia³ach zakaŸnych szpitali (rozszerzonych o kolejne oddzia³y szpitalne) w wybranych szpitalach oraz perso-

38

nelowi szpitali jednoimiennych. Wyp³ata dodatkowego wynagrodzenia by³a zwi¹zana z zakazem udzielania œwiadczeñ pacjentom innym ni¿ zaka¿eni koronawirusem, mia³a rekompensowaæ utratê zarobków w innych miejscach pracy. Wysokoœæ dodatkowych œwiadczeñ wynosi³a 80 proc. dotychczasowego wynagrodzenia poza szpitalem zakaŸnym lub szpitalem jednoimiennym umieszczonym w wykazie wojewody lub 50 proc. wynagrodzenia w tym szpitalu, je¿eli pracownik nie pracowa³ nigdzie indziej. Maksymalna kwota dodatkowego œwiadczenia mog³a wynieœæ 10 tys. z³.

Niezale¿nie od 30 wrzeœnia do 31 paŸdziernika wyp³aty dodatku przy pracy z pacjentami z podejrzeniem i zaka¿eniem COVID-19 dla lekarzy poziomu II i III zabezpieczenia wynosi³y 50 proc., jednoczeœnie nie wiêcej ni¿ 10 tys. z³. Obecnie (od 1.11.2020 r.) œwiadczenie dodatkowe stanowi 100 proc. miesiêcznego wynagrodzenia osoby uprawnionej, ale nie wiêcej ni¿ 15 tys. z³. Zgodnie z poleceniem ministra zdrowia z 1 listopada 2020 r., do otrzymania dodatkowych œwiadczeñ uprawnione s¹ trzy grupy osób: – wykonuj¹ce zawody medyczne w szpitalach poziomu II i III, udzielaj¹ce œwiadczeñ zdrowotnych i maj¹ce bezpoœredni kontakt z pacjentami z podejrzeniem i z zaka¿eniem wirusem SARS-CoV-2, – wykonuj¹ce zawody medyczne i udzielaj¹ce œwiadczeñ zdrowotnych w jednostkach systemu Pañstwowego Ratownictwa Medycznego lub w izbach przyjêæ, – wykonuj¹ce czynnoœci diagnostyki laboratoryjnej w laboratoriach szpitali I, II lub III poziomu, wykonuj¹cych testy diagnostyczne RT-PCR na podstawie umowy z NFZ. Nowe polecenie znosi warunek udzielania œwiadczeñ wy³¹cznie pacjentom z podejrzeniem lub zaka¿eniem SARS-CoV-2, co oznacza, ¿e grupa uprawnionych do œwiadczenia dodatkowego bêdzie znacznie wiêksza. Nie ma równie¿ warunku ci¹g³oœci pracy w kontakcie z osobami podejrzanymi lub zaka¿onymi dla pierwszej z wymienionych grup oraz kontaktu w ogóle w pozosta³ych grupach (zatrudnionych w PRM, izbach przyjêæ i laboratoriach). Podkreœliæ nale¿y jednak, ¿e weryfikacja faktycznego udzielania œwiadczeñ przez personel spoczywa na kierowniku podmiotu leczniczego, który odpowiada za organizacjê pracy placówki i zarz¹dzanie kadrami medycznymi.

Wojciech Modzelewski, zastêpca dyrektora Mazowieckiego Oddzia³u Wojewódzkiego NFZ ds. s³u¿b mundurowych i œwiadczeniobiorców

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

MEDIA

#W ETERZE Im dłużej trwa pandemia, tym więcej obnażanych jest problemów systemu ochrony zdrowia, tym więcej pojawia się absurdów i krzywdzących medyków działań rządzących.

Media chcą przedstawiać rzeczywistość z uwzględnieniem głosu lekarzy, więc bardzo często proszą o komentarze naszą izbę.

W ostatnich tygodniach wypowiadaliśmy się w mediach o systemie, przepisach prawa i aktualnej sytuacji epidemicznej zarówno w odniesieniu do lekarzy, jak i pacjentów.

System i pandemia a lekarze i pacjenci O dramatycznej dla pacjentów i lekarzy sytuacji w ochronie zdrowia w Onet Rano mówi³ prezes Okrêgowej Rady Lekarskiej £ukasz Jankowski: – Czy dzisiaj w Polsce jest ktoœ, kto panuje nad sytuacj¹? Kto wprowadzi istotne zmiany, które pozwol¹ nam lepiej walczyæ z epidemi¹ i zapewniæ zdrowie ludziom nie tylko chorym na COVID-19? (...) System ochrony zdrowia upada po cichu i upada w³aœnie w tej chwili, na naszych oczach (…) Trzeba powiedzieæ wprost, dziœ system ochrony zdrowia jest niewydolny i nale¿y zrobiæ wszystko, ¿eby ten stan jak najszybciej poprawiæ. To zadanie dla rz¹dz¹cych.

Podczas kolejnego wywiadu w Onet Rano prezes podkreœla³, ¿e system jest przestawiony na walkê z koronawirusem: – Zapomniano o chorych przewlekle, a jest ich du¿o wiêcej. Inne choroby nie zniknê³y. Zaapelowa³ do wszystkich pacjentów, aby zwracali siê do lekarzy i nie lekcewa¿yli zaobserwowanych u siebie objawów.

Na antenie Radia Zet prezes naszej izby odniós³ siê do szpitali tymczasowych: – One musz¹ byæ wykorzystane. Trzeba odci¹¿yæ oddzia³y covidowe. Bez tego pacjenci interny, transplantologii czy kardiologii nie dostan¹ pomocy.

W Polsacie mówiliœmy o lekarzach dentystach: – Nie mamy dziœ wolnych lekarzy dentystów, którzy czekaj¹ na pracê przy zwalczaniu epidemii. Oni w tej chwili wykonuj¹ swoj¹ pracê.

Jeœli ich zabraknie, na kolejnym odcinku bêdziemy mieli problem ze zdrowiem populacji.

Na infodent24 Dariusz Paluszek, wiceprezes ORL w Warszawie ds. lekarzy dentystów i cz³onek Prezydium NRL, podkreœla³: – Lekarze dentyœci, w systemie zostaliœmy na szarym koñcu. Wiadomo, ¿e dentysta nie stanie przy respiratorze, a jako grupa zawodowa pracuj¹ca w innych realiach ni¿ szpitalnicy nie pozostajemy w sferze zainteresowania Ministerstwa Zdrowia.

Na ³amach „Rzeczpospolitej” ukaza³a siê wypowiedŸ dr.

Tomasza Imieli z Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie: „GroŸby nagany czy innych konsekwencji s³u¿bowych wobec pracowników medycznych na kwarantannie s¹ w szpitalach na porz¹dku dziennym”. W dzienniku mogliœmy przeczytaæ tak¿e komentarz prezesa ORL o skierowaniach do pracy przy zwalczaniu epidemii: „System jest nieprzejrzysty i chaotyczny. Oczekuje, ¿e lekarz stawi siê do pracy dzieñ po otrzymaniu wezwania, nie daje mu nawet czasu na znalezienie zastêpstwa”. „»Ochrona zdrowia od lat by³a niedofinansowana i kiepsko zorganizowana, wiêc i dostêp do us³ug medycznych by³ bardzo ró¿ny – wyjaœnia w rozmowie z naTemat.pl Tomasz Imiela z ORL w Warszawie. – Zró¿nicowany, gdy mówimy o szpitalach, stosunkowo dobry na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej, ale bardzo z³y, jeœli chodzi o ambulatoryjn¹ opiekê medyczn¹, co przek³ada³o siê na te s³ynne kolejki do specjalistów«. Do tych wieloletnich zaniedbañ dosz³a epidemia. Wraz ze wzrostem liczby zaka¿eñ roœnie liczba szpitali przekszta³conych w szpitale »covidowe«, w których pomocy nie uzyskaj¹ osoby bez koronawirusa. »Dodatkowo COVID sprawi³, ¿e du¿o us³ug, które by³y dostêpne z poziomu prywatnego, tak¿e jest ograniczonych« – zaznacza nasz rozmówca”.

Ustawy, projekty, rozporządzenia W „Medycynie Praktycznej” ukaza³y siê wypowiedzi £ukasza Jankowskiego, wystêpuj¹cego w imieniu OIL w Warszawie, na temat projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zapewnienia kadr medycznych w okresie stanu zagro¿enia epidemicznego lub stanu epidemii. Prezes ORL mówi³ m.in.: „Ta panika legislacyjna burzy poczucie bezpieczeñstwa pracowników ochrony zdrowia. Wprowadzane ustawy nowelizuj¹ce jednoczeœnie kilkanaœcie obowi¹zuj¹cych aktów prawnych dezorientuj¹ medyków. Co gorsza nasz g³os nie jest brany pod uwagê przy projektowaniu prawa. Konsultacje publiczne nie istniej¹”.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

¢ 39

MEDIA

¢

Na temat projektu wspomnianej ustawy rozmawialiœmy równie¿ z „Dziennikiem Gazet¹ Prawn¹”: „Pomys³ budzi obawy w œrodowisku medycznym. To kolejny krok, który burzy poczucie bezpieczeñstwa. Pojawiaj¹ siê od razu podejrzenia, ¿e to sondowanie reakcji, a kolejnym posuniêciem bêdzie wy³¹czenie nas wszystkich spod kodeksu pracy (…). Skutki tego rozwi¹zania odczuj¹ przede wszystkim m³odzi – lekarzy zatrudnionych na umowach o pracê jest bowiem coraz mniej, na etatach w tej chwili pracuj¹ g³ównie rezydenci”.

– W tej chwili mamy tak¹ liczbê przypadków koronawirusa, ¿e chorzy s¹ leczeni tam, gdzie tylko znajdzie siê miejsce.

Wobec tego nasuwa siê pytanie, czy dodatek otrzymaj¹ równie¿ lekarze zajmuj¹cy siê pacjentami z koronawirusem na innych oddzia³ach ni¿ covidowe? – mówi³ dr Tomasz Imiela w TVN24, w programie „Czarno na bia³ym”, w zwi¹zku z ustaw¹ covidow¹.

cy s¹ zbulwersowani, mówi¹, ¿e traktuje siê ich jak niewolników bez prawa do stanowienia o sobie. »Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e to zaprzecza idei wolnoœci osobistej i zawodowej lekarzy – ocenia prezes Jankowski. (…) Brak precyzyjnych przepisów stawia pod znakiem zapytania bezpieczeñstwo rodzinne zwi¹zków, w których oboje partnerzy to lekarze. Oczywiste jest, ¿e istnieje ryzyko skierowania tych lekarzy poza dotychczasowe miejsce zamieszkania, równie¿ do ró¿nych miast, gmin lub powiatów. Obawiamy siê, ¿e projektuj¹c wspomniane przepisy, po raz kolejny wykazano siê brakiem empatii dla lekarzy i pragmatyzmu.

A przecie¿ lekarze i ich rodziny maj¹ takie samo prawo do wolnoœci osobistej jak inni obywatele«”.

Bieżąca sytuacja epidemiczna – Niew¹tpliwie wy¿sza liczba zgonów jest spowodowana pandemi¹. Oczywiœcie, nie wszyscy zmarli z powodu zara¿enia COVID-19, ale jeœli ktoœ dlatego, ¿e panowa³a pandemia, nie uzyska³ pomocy lekarskiej i zmar³, to jego œmieræ te¿ trzeba z³o¿yæ na jej barki. Izby lekarskie od dawna mówi³y, ¿e to siê tak skoñczy – powiedzia³ w TVN24 dr Tomasz Imiela.

40

Ten sam lekarz w wywiadzie dla „Rzeczpospolitej” zwróci³ uwagê na fakt, ¿e wiêkszoœæ szpitali nie jest jeszcze wyposa¿ona w dobrej jakoœci testy antygenowe: „Nazwijmy to podejœciem pragmatycznym. Rz¹d uzna³, ¿e dobro pacjenta jest wa¿niejsze ni¿ zdrowie medyków, i przyj¹³ rozwi¹zanie stosowane w innych krajach, które – jak my – zmagaj¹ siê z niedoborem personelu”.

W porannym paœmie „Wstajesz i wiesz” w TVN24 przeprowadzono rozmowê na ¿ywo z prezesem ORL w Warszawie na temat ustawy covidowej: „Rz¹dz¹cy zafundowali nam roller coaster. Czekaliœmy na tê ustawê, ruch rz¹dz¹cych, który pozwoli nam lepiej leczyæ. Prezentowali j¹ jako kamieñ milowy dla ochrony zdrowia. Teraz ta ustawa nie wchodzi w ¿ycie i s³yszymy, ¿e to by³ b³¹d, pomy³ka. (…) W œrodowisku lekarskim jest poczucie ogromnego ba³aganu legislacyjnego.

Nie wiadomo, czy dane rozwi¹zanie wesz³o w ¿ycie, czy dopiero wejdzie, czy bêdzie poprawiane. W czasie epidemii nie mo¿e byæ takich sytuacji, ¿e sami medycy nie wiedz¹, jak poruszaæ siê w g¹szczu non stop zmieniaj¹cych siê przepisów (...) Dla nas wa¿niejsze od ogólnokrajowych statystyk s¹ informacje o sytuacji ka¿dego pojedynczego pacjenta: czy jeœli wezwie karetkê, ona przyjedzie odpowiednio szybko, czy znajdzie siê dla niego pomoc w szpitalu i to nie tylko pomoc dotycz¹ca koronawirusa”.

Równie¿ w „Rzeczpospolitej” zabieraliœmy g³os na temat zjawiska niechêci pacjentów do testowania siê. „– Ostatnio obserwujemy zmianê mentalnoœci pacjentów. O ile na pocz¹tku pandemii ka¿dy z najmniejszymi objawami chcia³ mieæ wykonane badanie, o tyle dziœ chorzy coraz czêœciej prosz¹, by nie wysy³aæ ich na test. T³umacz¹, ¿e jeœli ma³¿onek zostanie wys³any na kwarantannê, to straci pracê, a rodzina œrodki do ¿ycia. Staramy siê przekonywaæ, ¿e w razie pogorszenia stanu zdrowia i koniecznoœci hospitalizacji wynik testu jest kluczowy dla poruszania siê w systemie – mówi prezes OIL w Warszawie £ukasz Jankowski, nefrolog. Dodaje, ¿e gdy próby przekonania lekarza zawodz¹, niektórzy pacjenci posuwaj¹ siê do niewybrednych gróŸb”. Materia³ z wypowiedziami lekarzy z naszej izby przygotowa³a tak¿e TVN24.

Na portalu Termedia w tekœcie dotycz¹cym rozporz¹dzenia MZ przedstawiono stanowisko Prezydium ORL w Warszawie: „W czasie pandemii mo¿na przydzieliæ lekarza na szkolenie specjalizacyjne w szpitalu maj¹cym braki kadrowe – wynika z rozporz¹dzenia ministra zdrowia. Pomijane s¹ przy tym preferencje i wyniki egzaminów. Medy-

Wywiadu dla PAP dotycz¹cego m.in. testowania i automatycznej kwarantanny udzieli³ przewodnicz¹cy Komisji M³odych Lekarzy OIL w Warszawie Pawe³ Doczekalski: „Perspektywa tego, ¿e samo wystawienie skierowania na test w kierunku wykrycia wirusa SARS-CoV-2 oznacza kwarantannê, zniechêca ludzi do zg³aszania siê do przychodni i ro-

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

bienia wymazu. Sami prosz¹, by takiego zlecenia nie wystawiaæ, twierdz¹c, ¿e bêd¹ siê sami izolowaæ. Nie chc¹ policji, wojska pod drzwiami. (…) Dodatkowo ludzie boj¹ siê, szczególnie w mniejszych miejscowoœciach, pewnej stygmatyzacji. Jak widaæ, o mniejszej liczbie zlecanych testów decyduj¹ g³ównie czynniki psychologiczne, bo jeœli chodzi o lekarzy, to zapewniam, ¿e z wystawianiem zleceñ nie ma problemu”.

WypowiedŸ cytowa³y m.in.: Polsat.pl, „Wprost”, Portal Samorz¹dowy, salon24.pl, rynekaptek.pl.

W imieniu œrodowiska wypowiadaliœmy siê w „Dzienniku Gazecie Prawnej” o umo¿liwieniu zlecania testów diagnozuj¹cych COVID-19 przez lekarzy pracuj¹cych w placówkach nocnej i œwi¹tecznej pomocy medycznej (NPL) oraz w hospicjach. „Od d³u¿szego czasu Naczelna Izba Lekarska postulowa³a, by zwiêkszyæ grupê lekarzy uprawnionych do zlecania testów” – wskazuje £ukasz Jankowski, prezes ORL w Warszawie, cz³onek NRL.

Dobre imię lekarzy „Rada Etyki Mediów przyjê³a i uzna³a za zasadn¹ skargê Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie dotycz¹c¹ materia³u »Apel do lekarzy« wyemitowanego 14 paŸdziernika 2020 w »Wiadomoœciach« TVP. Zdaniem Andrzeja Krajewskiego, cz³onka REM, materia³ Konrada Wê¿a nie tylko jest pe³en b³êdnych informacji, opuszczeñ, pomówieñ oraz opinii nieopartych na faktach, ale równie¿ manipuluje przekazem zawartym m.in. w sondzie ulicznej” – pisze portal Co w zdrowiu. O odpowiedzi REM na nasz¹ skargê informowa³y równie¿ Wirtualne Media, „Press”, „Medycyna Praktyczna” oraz inne okrêgowe izby lekarskie i Stowarzyszenie Dziennikarzy RP.

Lek. Pawe³ Doczekalski wzi¹³ udzia³ w rozmowie na ¿ywo w telewizji Polsat: – Wiêkszoœæ przypadków COVID-19 jest leczona w domu. Nie ma leku przyczynowego, leczenie jest stricte objawowe. Najlepiej odizolowaæ siê od w³asnej rodziny, jeœli to mo¿liwe. Jeœli nie, to chocia¿ kontaktowaæ siê z nimi jak najmniej, ¿eby ich nie zaraziæ. WypowiedŸ cytowa³o wiele innych mediów, m.in. gazeta.pl, Interia, pacjenci.pl, Medonet, abcZdrowie.pl, olesnicainfo.pl.

W TVN24 emitowano rozmowê z lekark¹ Mari¹ K³osiñsk¹, koordynatorem mediów OIL w Warszawie. Jej wypowiedŸ wykorzystano m.in. w „Faktach po po³udniu”: – Trudne na pewno jest to, ¿e równie¿ w mediach (…) podsyca siê z³¹ atmosferê wokó³ naszej pracy, a atmosfera spo³eczna przek³ada siê potem na atmosferê, która panuje miêdzy lekarzem a pacjentem, i na nasze stosunki w pracy (...)

Jest nam przykro, kiedy dok³ada siê nam problemów, które musimy rozwi¹zywaæ sami, a które nie mia³yby miejsca, gdyby nie myœlano o nas, medykach, jak o trybikach w maszynie, ale traktowano nas po prostu jak ludzi.

WypowiedŸ reprezentanta OIL w Warszawie znalaz³a siê na ³amach „Gazety Wyborczej”: „»Epidemia koronawirusa to nie tylko œmieræ osób zaka¿onych, ale te¿ zamieszanie w systemie ochrony zdrowia. W paŸdzierniku br. w Warszawie zmar³o blisko 30 proc. wiêcej osób ni¿ w analogicznym miesi¹cu ub.r. To m.in. dlatego, ¿e osoby cierpi¹ce na choroby przewlek³e nie dostaj¹ pomocy na czas, bo system ochrony zdrowia jest przeci¹¿ony i karetki albo nie doje¿d¿aj¹ na czas, albo stoj¹ z chorymi w kolejkach pod szpitalami« – t³umaczy³ nam Tomasz Imiela z Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie. Doda³, ¿e w okresie epidemii ludzie czêœciej ni¿ wczeœniej umieraj¹ z powodu chorób niezdiagnozowanych, poniewa¿ stan epidemii ogranicza ich dostêp do opieki medycznej”.

Nasz komentarz zamieszczony zosta³ w „Rzeczpospolitej”, w artykule dotycz¹cym spodziewanych wyjazdów medyków do pracy zagranicê: „G³ówn¹ emocj¹ jest zniechêcenie, poczucie, ¿e skoñczy siê pandemia i zacznie siê rozliczanie lekarzy. Dziœ nie da siê zapewniæ opieki na poziomie sprzed pandemii. Lekarze martwi¹ siê, ¿e obarczy siê ich win¹ i spróbuje rozliczaæ za brak odpowiedniego przygotowania szpitali do walki z COVID-19”.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

41

Fot. M. Szalek

Tu jest „jakby luksusowo”?

Obecnie chyba nikt nie ma w¹tpliwoœci, ¿e standardu leczenia nie powinno siê zaniedbywaæ, ¿e to nie s¹ jakieœ fanaberie.

Trudno mówić o dobrym wizerunku systemu polskiej ochrony zdrowia. W dużej mierze wynika to z warunków, w jakich leczeni są pacjenci.

Wieczne kolejki, pośpiech personelu medycznego, przekładanie wizyt, wygląd budynków szpitali, przychodni…

Zapewne, gdyby w Polsce pracowało więcej lekarzy i pielęgniarek wspieranych np. przez asystentów medycznych, gdyby istniały lepsze warunki codziennej pracy medyków, łatwiej byłoby reagować w niestandardowej sytuacji, jaką jest epidemia.

Bo rozwiązania uchodzące w opiece zdrowotnej za niemalże luksusowe, przykładowo: łazienka na jeden pokój, a nie na jedno piętro, poczekalnia pozwalająca na zachowanie dystansu między pacjentami, to sprawa ich bezpieczeństwa.

O warunkach, w jakich chorzy są leczeni, rozmawia z Maciejem Orłosiem Renata Jeziółkowska.

42

N

aturalnie. System opieki zdrowotnej jest w Polsce zaniedbywany przez ca³e dekady. Od lat mówi siê, ¿e ochrona zdrowia kuleje, jest niewydolna, ¿e nie ma odpowiednich warunków leczenia. Z problemem kolejek do specjalistów, do badañ, pacjenci borykaj¹ siê chyba od pocz¹tku III RP. Pojawia³y siê jakieœ iskierki daj¹ce nadziejê na zmiany, tu i ówdzie powsta³ nowoczesny szpital. By³em pozytywnie zaskoczony, gdy znalaz³em siê w szpitalu dzieciêcym w Warszawie przy ul. ¯wirki i Wigury. Nowoczesna architektura, przyjazne przestrzenie, podziemny parking – tak w³aœnie powinien wygl¹daæ ka¿dy szpital. O systemie ochrony zdrowia w Polsce zawsze wiele dyskutowano, jednak niewiele z tego wynika³o. Mam wra¿enie, ¿e polska klasa polityczna ignorowa³a jego stan, ¿e nie by³ na liœcie priorytetów. Raczej wychodzono z za³o¿enia, ¿e jakoœ to bêdzie. Samorz¹dy tak czy inaczej musz¹ szpitalami zarz¹dzaæ. Jakoœ by³o, jest, to pewnie i bêdzie. Dopiero gdy przysz³a epidemia, okaza³o siê, ¿e szkoda, i¿ ochrona zdrowia nigdy nie by³a priorytetem, ¿e system „nagle” sta³ siê niewydolny. Bardzo bym nie chcia³ teraz trafiæ do szpitala. Tê niechêæ podziela wiele osób, odczucie jest powszechne.

Standard wyposa¿enia gabinetu, warunki badania równie¿ wp³ywaj¹ na samopoczucie pacjenta, na relacjê z lekarzem. Gdy sala jest estetycznie urz¹dzona, gdy mam szansê dyskretnie porozmawiaæ z lekarzem, wizyta mo¿e byæ zarówno dla mnie, jak i dla niego przyjemniejsza.

Oczywiœcie. Ale warto te¿ powiedzieæ, ¿e je¿eli nawet badanie nie odbywa

siê w idealnych warunkach, gdy s¹ zaledwie przyzwoite (nie mówiê o ekstremalnych sytuacjach, gdy chory le¿y na korytarzu, a lekarz jest skrajnie przemêczony), najistotniejsze jest, by lekarz da³ pacjentowi to, czego on najbardziej potrzebuje w tej sytuacji – empatiê, przyjazn¹ rozmowê, pozytywne przes³anie.

Jeœli chory bêdzie le¿a³ w królewskich warunkach, a przyjdzie do niego lekarz niekomunikatywny, który nie obdarzy go zainteresowaniem, empati¹, to te królewskie warunki nic nie pomog¹.

Dla pacjenta wa¿niejsze jest porozumienie z lekarzem ni¿ warunki leczenia. Idea³em by³yby przyzwoite warunki i œwietna komunikacja. Oczywiœcie, nie dotyczy to tylko lekarzy, ale ca³ego personelu.

Niestety, coraz czêœciej lekarz nie jest w stanie choremu nic poradziæ.

System jest w zapaœci, wyd³u¿aj¹ siê kolejki oczekuj¹cych pomocy, najszczersze chêci lekarzy nie zdaj¹ siê na nic. Nie ma wystarczaj¹cej liczby ³ó¿ek w szpitalach, na SOR. Jak rozmawiaæ z pacjentem, jeœli jego potrzeb lekarz nie mo¿e zaspokoiæ?

To bardzo trudna, tragiczna sytuacja dla lekarza. Co mo¿e zrobiæ? Nie jest cudotwórc¹, wiêc pozostaje mu tylko mówiæ prawdê, okazaæ empatiê, zrozumienie, staraæ siê wyjaœniæ, ¿e sytuacja nie zale¿y od niego, ¿e robi, co mo¿e, szuka rozwi¹zania.

W poczekalni czêsto s³ychaæ rozmowy z gabinetu. Pacjent zdaje sobie sprawê, ¿e gdy przekroczy jego próg, inni bêd¹ s³yszeæ to, co powie.

Komfort intymnoœci powinien byæ standardem, a nie zawsze jest.

Bywa, ¿e warunki lokalowe s¹ zgrzebne, nie ma mo¿liwoœci przebudowy itd. Jak lekarz powinien siê zachowaæ w takiej sytuacji?

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

ZABIEGI WIZERUNKOWE

A¿ trudno uwierzyæ, ¿e takie rzeczy mog¹ siê dziaæ. Ale lekarz powinien wiedzieæ, ¿e drzwi gabinetu nie s¹ dŸwiêkoszczelne i obni¿yæ g³os, by czekaj¹cy na korytarzu nie s³yszeli, o czym siê mówi. To, co mówi¹ pacjent i lekarz, powinno pozostaæ miêdzy nimi. Dla pacjenta jest to krêpuj¹ce, wiêc lekarz móg³by np. ustawiæ swoje biurko jak najdalej od drzwi, powiedzieæ pacjentowi: œciszmy g³os.

Rejestracja, ma³a przestrzeñ, RODO, sprawna komunikacja.

Jak to pogodziæ?

S³ysza³em anegdotê: wychodzi lekarz z gabinetu na korytarz, nie podaje imienia i nazwiska, tylko wywo³uje pacjenta jakimœ pseudonimem. Mówi¹c powa¿nie, osoba w rejestracji te¿ powinna mieæ œwiadomoœæ, ¿e nie nale¿y mówiæ pe³nym g³osem. Obecnie, w czasie epidemii, mamy przegrody z pleksi i maseczki, które nieco t³umi¹ g³os, co utrudnia us³yszenie, co ktoœ mówi. Krêpuj¹ce by by³o, gdyby ca³a poczekalnia us³ysza³a takie wywo³anie mnie z kolejki: – Pan Maciej Or³oœ, proszê do urologa!

Zapisa³ siê pan na oddanie moczu, przypomnê o tym doktorowi. Chcia³bym wierzyæ, ¿e nigdzie takie przypadki siê nie zdarzaj¹. Jeœli jednak s¹, epidemia powinna wywo³aæ refleksjê i doprowadziæ do ich wyeliminowania. W z³ych warunkach nie da siê po ludzku zdrowieæ ani leczyæ. Jako pacjenci mamy prawo oczekiwaæ dobrego poziomu terapii, ale jak wiadomo zmiany systemowe nie le¿¹ w gestii lekarzy. Lekarze lecz¹, a od naprawy systemu s¹ politycy. I politycy powinni zadbaæ o stworzenie warunków, w których chory by³by leczony fachowo i komfortowo.

PrzejdŸmy do sytuacji konfliktowych na linii pacjent – pacjent.

W szpitalnych salach zdarzaj¹ siê utarczki o prozaiczne zdawa³oby siê sprawy, np. okno ma byæ zamkniête czy otwarte. W obliczu chorób tego typu problemy wydaj¹ siê b³ahe, a jednak potrafi¹ mocno denerwowaæ pacjentów, a przy okazji równie¿ medyków.

Tu wiele zale¿y od kultury osobistej.

Wydaje siê oczywiste, ¿e pewne rzeczy

Jako pacjenci mamy prawo oczekiwać dobrego poziomu terapii, ale jak wiadomo zmiany systemowe nie leżą w gestii lekarzy.

mo¿na uzgodniæ, a jednak dochodzi do konfliktów – jeden chce mieæ okno ca³y czas otwarte, a drugi zamkniête. Na marginesie: jest dowiedzione, ¿e kobiety raczej okna zamykaj¹, a mê¿czyŸni otwieraj¹. Ale pomijaj¹c tê kwestiê, nawet zim¹ dobrze jest przewietrzyæ pomieszczenie. Uwa¿am, ¿e w takich sytuacjach personel powinien interweniowaæ. Pamiêtam, jak moja 90-letnia ciocia podczas letnich upa³ów toczy³a walkê o otwieranie okna. Chcia³a, aby okno pozostawa³o otwarte, bo by³o jej strasznie gor¹co. Ktoœ inny wci¹¿ je zamyka³, bo nie chcia³, aby gor¹ce powietrze wpada³o do pokoju.

Mo¿e personel powinien wychodziæ z jak¹œ sugesti¹, rozstrzygaæ takie spory?

Moim zdaniem tak. Kto inny, jak nie pracownik szpitala, powinien decydowaæ? Przecie¿ sale trzeba wietrzyæ, ale uwa¿aæ, by nie przeziêbiaæ chorych.

Mo¿e to idealistyczne spojrzenie, nierealne. Personel ma przecie¿ masê innych problemów na g³owie i otwarte czy zamkniête okna nie s¹ najwa¿niejsze.

Mówiê jednak o œwiecie idealnym, w którym tak powinno byæ. Byæ mo¿e s¹ pacjenci, którzy nie maj¹ si³y borykaæ siê z oknem, mo¿e jest im gor¹co lub potrzebuj¹ œwie¿ego powietrza i chc¹, by ktoœ otworzy³ okno, ale nikt nie pomyœli, aby ich o to zapytaæ.

Nawet w kombinezonie można dać sygnał: jestem tutaj, mówię do ciebie. Nawet jak nie widać uśmiechu, słychać go w głosie.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Jak mo¿na u³atwiæ pobyt w szpitalu chorym le¿¹cym w okropnych warunkach? Czy s³owa wsparcia daj¹ im cokolwiek?

Jak ju¿ mówi³em, cierpi¹cy pacjent potrzebuje ludzkiego podejœcia, przyjaznego nastawienia, empatii, zrozumienia. Ze strony kogokolwiek. To mo¿e byæ osoba, która le¿y w tej samej sali, pielêgniarka albo, co oczywiste, lekarz. Chyba nie zdajemy sobie sprawy, jak wa¿na jest psychika, wsparcie, jak du¿o mo¿e zrobiæ pozytywna energia drugiego cz³owieka. Oczywiœcie, nie ka¿dy ten dar dosta³ w genach. S¹ ludzie, u których od razu go widzimy, ale mo¿na siê wspierania nauczyæ, nie jest to takie trudne. Chorego naprawdê nie interesuj¹ problemy osoby, która siê nim opiekuje. Jest trochê jak widz w teatrze, przychodzi na przedstawienie i nie wnika w problemy ¿yciowe aktora, który wystêpuje w sztuce. Analogia mo¿e nie jest idealna, ale je¿eli ktoœ jest profesjonalist¹, potrafi w pacjenta tchn¹æ pozytywn¹ energiê. Zostawia swoje sprawy osobiste przed gabinetem, jak aktor za kulisami. Wie, ¿e jest tu dla chorych, interesuje siê nimi, okazuje to, potrafi ich s³uchaæ. Naprawdê ma³o kto to potrafi, tzn. obdarzaæ uwag¹, pokazywaæ, ¿e siê s³ucha, reagowaæ na s³owa i emocje innych. Takich osób jest niewiele, wiêc s¹ na wagê z³ota.

Teraz, podczas epidemii, w szpitalach obowi¹zuje zakaz odwiedzin.

Pacjenci odczuwaj¹ samotnoœæ, zw³aszcza gdy choruj¹ d³ugo. Im powa¿niejsza choroba, tym jest trudniej. Lekarz przychodzi rzadko.

Pacjent z COVID-19 widuje tylko lekarzy w kombinezonach, szczelnie zamaskowanych. Mo¿na zza takiej ekstremalnej wrêcz bariery okazaæ wsparcie?

Mo¿na, trzeba zrobiæ, co siê da. Nawet w kombinezonie mo¿na daæ sygna³: jestem tutaj, mówiê do ciebie. Nawet jak nie widaæ uœmiechu, s³ychaæ go w g³osie. Warto powiedzieæ coœ pokrzepiaj¹cego, z³apaæ kontakt z cierpi¹cym. Kombinezon i zakryta twarz stanowi¹ przeszkodê, nie u³atwiaj¹ porozumienia, ale pozytywny przekaz wci¹¿ jest mo¿liwy, pacjent go poczuje. Absolutnie warto staraæ siê przebiæ przez ten pancerz.

43

MEDIA

W obronie dobrego imienia lekarzy

Graf. licencja Artmedia Partners

W ostatnim czasie w mediach pojawiły się liczne nieprawdziwe informacje dotyczące lekarzy i izb lekarskich.

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie podjęła starania, by do opinii publicznej przestał trafiać zafałszowany przekaz, a niezależna organizacja dziennikarska przyznała jej rację.

Oprac. Micha³ Niepytalski

„Oczywiœcie, wystêpuj¹ problemy. Problemem jest chocia¿by zaanga¿owanie personelu medycznego, lekarzy. Niestety, wystêpuje taki problem jak brak woli czêœci œrodowiska lekarskiego (…) czêœæ medyków tych obowi¹zków wykonywaæ nie chce (…) ze strachu przed epidemi¹”. „Wojewodowie zwrócili siê z proœb¹ do izb zrzeszaj¹cych lekarzy o kierowanie personelu medycznego do pracy w zwi¹zku z koronawirusem. Ich apel nie spotka³ siê z odzewem kadry medycznej. W niektórych województwach izby nie skierowa³y ¿adnej osoby”. „Wojewoda mazowiecki poprosi³ o oddelegowanie 235 osób. Do pracy stawi³o siê 18 lekarzy”.

To

tylko przyk³adowe wypowiedzi, które pojawi³y siê w przestrzeni medialnej, maj¹ce dowieœæ, ¿e lekarze ponosz¹ odpowiedzialnoœæ za trudn¹ sytuacjê w kraju ogarniêtym epidemi¹ koronawirusa. Ich celem by³o odwrócenie uwagi od rzeczywistych przyczyn problemów – od lat niewydolnego systemu publicznej ochrony zdro-

44

wia i braku systemowych przygotowañ do jesiennego wzrostu zachorowañ, przed którym od miesiêcy lekarze ostrzegali.

Pierwszy z przytoczonych cytatów to s³owa wicepremiera Jacka Sasina pochodz¹ce z wywiadu udzielonego radiu RMF FM. Samorz¹d lekarski zareagowa³ niezw³ocznie – Konwent Prezesów Okrêgowych Rad Lekarskich zwróci³ siê do premiera Mateusza Morawieckiego z ¿¹daniem wyjaœnienia, czy upatrywanie k³opotów w walce z COVID-19 w rzekomej niechêci lekarzy do wykonywania obowi¹zków jest oficjalnym stanowiskiem rz¹du.

W bezpodstawne oskar¿enia zabrnê³a tak¿e Polska Agencja Prasowa. Drugi z przytoczonych cytatów pochodzi z depeszy PAP. Nasza izba zareagowa³a stanowczo – za¿¹daliœmy sprostowania oczywistej nieprawdy. Izby lekarskie nie maj¹ bowiem absolutnie ¿adnej mo¿liwoœci kierowania lekarzy do pracy. Nale¿y to do kompetencji wojewody. Wojewoda mazowiecki Konstanty Radziwi³³ zwraca³ siê do izby jedynie z proœb¹ o rozpropagowanie apelu, by lekarze zg³aszali siê na

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

ochotnika do pracy przy zwalczaniu epidemii, i proœba ta zosta³a spe³niona – apel zamieœciliœmy m.in. na ³amach „Pulsu”.

Publikacja PAP zosta³a jednak powielona, depesze agencyjne s¹ bowiem czêsto przedrukowywane przez inne media.

W zwi¹zku z tym Konwent Prezesów Okrêgowych Rad Lekarskich postanowi³ drugi raz w krótkim czasie zabraæ g³os: „Odnosz¹c siê do depeszy Polskiej Agencji Prasowej zawieraj¹cej s³owa: »Izby lekarskie niechêtnie kieruj¹ personel medyczny do walki z epidemi¹«, publikowanej w wielu mediach, zwracamy siê z proœb¹ o nierozpowszechnianie zawartych w niej fa³szywych informacji” – napisali prezesi. Dokument dostrzeg³y media ogólnopolskie, nie tylko bran¿owe, a co wa¿niejsze, tak¿e te, które wczeœniej za PAP opublikowa³y nieprawdziwe informacje.

Do mediów, które opublikowa³y fragment apelu, nale¿a³y „Wiadomoœci” TVP. Niestety, nie przeszkodzi³o to redakcji w zamieszczeniu w tym samym materiale fa³szywych wniosków. Reporta¿ autorstwa Konrada Wê¿a, z którego pochodzi trzeci cytat, zawiera³ liczne przek³amania, pó³prawdy i wprost k³amstwa. Tylko w zacytowanym zdaniu znaleŸæ mo¿na trzy: 1. wojewoda nie poprosi³ izby o oddelegowanie lekarzy, 2. 235 to liczba osób skierowanych do pracy przy zwalczaniu epidemii z w³asnej inicjatywy wojewody, ale dotyczy nie lekarzy, lecz przedstawicieli wszystkich zawodów medycznych,

Rada Etyki Mediów w piœmie z 12 listopada podzieli³a wszystkie sformu³owane w skardze rzecznik praw lekarza Moniki Potockiej tezy i zarzuty podawania nieprawdy, niezachowania obiektywizmu i nieoddzielania faktów od komentarza. „REM stwierdza, ¿e takie materia³y, pe³ne b³êdnych informacji, opuszczeñ, pomówieñ, pomieszania informacji i komentarza, opinii nieopartych na faktach pojawiaj¹ siê w »Wiadomoœciach« codziennie, na co wielokrotnie zwracaliœmy uwagê opinii publicznej i powo³anym do tego organom pañstwa”– czytamy w dokumencie.

Od KRRiTv wci¹¿ nie uzyskaliœmy odpowiedzi, oprócz komunikatu, ¿e rada wyst¹pi³a do TVP o przekazanie materia³ów niezbêdnych do zajêcia stanowiska. Redakcje PAP i „Wiadomoœci” natomiast nie ustosunkowa³y siê do przes³anych sprostowañ. Izba ponowi³a wezwania. Jeœli i to nie przyniesie skutku, rozwa¿one zostan¹ inne kroki prawne.

REKLAMA

3. z danych przekazywanych dziennikarzom przez urz¹d wojewódzki wynika, ¿e do pracy zg³osi³o siê nie 18, tylko 58 osób!

Na skandaliczny materia³ warszawska izba lekarska zareagowa³a sprostowaniem. Skierowa³a te¿ skargi do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, bêd¹cej pañstwowym organem nadzoru nad mediami, oraz do Rady Etyki Mediów stanowi¹cej niezale¿n¹ organizacjê z³o¿on¹ z dziennikarzy.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

45

PATRONAT PULSU

KONFERENCJA „BÓL I CIERPIENIE” – Nie każdy ból jest fizyczny. Cierpienie umysłu okazuje się kolejną przeszkodą na drodze do leczenia dolegliwości ciała. Dlatego tak ważny jest komfort leczenia szpitalnego, o co walczymy nie tylko jako medycy, lecz także jako samorząd lekarski – mówił podczas otwarcia (24 października) IX Konferencji Ochrony Zdrowia „Ból i cierpienie – ognisko światła i ciemności. Choroby wieku podeszłego” prezes ORL w Warszawie Łukasz Jankowski.

K

OGŁOSZENIA

onferencja tym razem odby³a siê w trybie online. Zosta³a podzielona na trzy sesje. Pierwsza, której przewodniczy³ prof. dr hab. n. med. Jerzy Jurkiewicz, sk³ada³a siê z czterech referatów na temat: umownej granicy staroœci, starzenia siê spo³eczeñstwa, socjologicznego spojrzenia na populacjê ludzi starszych, opieki psychoonkologicznej nad seniorami.

Józef Haczyñski. Ta czêœæ konferencji skupia³a siê na zagadnieniach terapii wspomagaj¹cej w chorobach wieku podesz³ego, roli pielêgniarki w kontakcie z rodzin¹ pacjenta w chorobach nowotworowych, mo¿liwoœci opóŸnienia pojawienia siê otêpienia starczego, pielêgnacji i opieki nad chorymi z wy³onion¹ stomi¹. Koñcz¹ce drug¹ sesjê wyst¹pienie pt. „Caravaggio – Bo¿e œwiat³o w ciemnoœci” przedstawia³o sposób postrzegania staroœci w sztuce minionych wieków.

Ostatnia sesja, pod przewodnictwem dr Tomiry Chmielewskiej-Ignatowicz z Collegium Medicum Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego, zaczê³a siê wyst¹pieniem ks. dr. hab. Dariusza Patera, profesora UKSW i wspó³organizatora konferencji, który podniós³ kwestiê empatii wœród pracowników ochrony zdrowia. W kolejnych referatach omówione zosta³y zmiany zachodz¹ce w ludzkim ciele na poziomie strukturalnym, a tak¿e problemy w geriatrii. Uczestnicy konferencji mieli równie¿ mo¿liwoœæ udzia³u w warsztatach dotycz¹cych pielêgnacji osób ze stomi¹.

Przewodnictwo drugiej sesji objêli wiceprezes ORL w Warszawie Mieczys³aw Szatanek (wspó³organizator konferencji) oraz profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego dr hab. n. med.

Patronat honorowy nad konferencj¹ obj¹³ rektor Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie ks. prof. dr hab. Ryszard Czekalski, patronat medialny sprawowa³ miesiêcznik „Puls”. mn

OKRĘGOWEJ IZBY LEKARSKIEJ W WARSZAWIE

OKRĘGOWEJ IZBY LEKARSKIEJ W WARSZAWIE

Koleżanki i Koledzy, uprzejmie informujemy o możliwości ubiegania się przez lekarzy i lekarzy dentystów, którzy przynależą do OIL w Warszawie, ukończyli 60. rok życia i znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, o dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych i rehabilitacji w warunkach ambulatoryjnych.

„Bogatym nie jest ten, kto posiada, lecz ten, kto daje”

Termin składania wniosków: 31 grudnia 2020 r.

KRS 0000250527

Przekaż swojego podatku na szczytny cel nr konta: 34 2030 0045 1170 0000 0330 4290 Fundacja Pro Seniore 02-512 Warszawa, ul. Puławska 18, tel. 22-542-83-30 e-mail: proseniore@oilwaw.org.pl www.proseniore.pl

46

Fundacja Pro Seniore 02-512 Warszawa, ul. Puławska 18, tel. 22-542-83-30 e-mail: proseniore@oilwaw.org.pl www.proseniore.pl

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

PATRONAT PULSU

Nie tylko COVID-19 O zdrowiu, naszym najcenniejszym kapitale, profilaktyce, leczeniu i kondycji systemu ochrony zdrowia rozmawiali uczestnicy Kongresu „Zdrowie Polaków” 2020. Odbyło się siedem debat, kilkadziesiąt paneli i wykładów ekspertów.

Z

aproszeni goœcie dzielili siê wiedz¹ z ró¿nych dziedzin medycyny, przekazywali rady, jak dbaæ o zdrowie. Edukacja zdrowotna nale¿a³a do wiod¹cych zagadnieñ, gdy¿ od stosunku jednostki do w³asnego zdrowia, dba³oœci o nie w du¿ej mierze zale¿y kondycja ca³ego spo³eczeñstwa. Nie sposób by³o unikn¹æ tematów zwi¹zanych z walk¹ z SARS-CoV-2 i konsekwencjami pandemii.

– Znajdujemy siê, szczególnie ca³a pó³nocna pó³kula, w krytycznym momencie – stwierdzi³a dr Paloma Cuchi, przedstawicielka WHO w Polsce. – Czeka nas kilka bardzo ciê¿kich miesiêcy, zw³aszcza ¿e wiele krajów zanotowa³o niebezpieczny wzrost zachorowañ, prowadz¹cy do przeci¹¿enia szpitali i oddzia³ów intensywnej terapii.

Dr Cuchi zaapelowa³a do pañstw walcz¹cych z pandemi¹ o pilne dzia³ania dla ograniczenia rozprzestrzeniania siê wirusa. Podkreœli³a, ¿e nale¿y otwarcie i zrozumiale informowaæ opiniê publiczn¹ o sytuacji epidemicznej w kraju i obowi¹zuj¹cych zaleceniach oraz wypracowaæ zasady kontaktowania siê z osobami zaka¿onymi w celu przekazywania im konkretnych instrukcji postêpowania.

Uczestnicy kongresu poruszali tak¿e tematy dotycz¹ce dzia³añ w³adz ustawodawczych, wykonawczych i samorz¹dowych na rzecz zdrowia Polaków. Mówili o nauczaniu przed- i podyplomowym, zwracali uwagê na wyj¹tkowo trudn¹ obecnie sytuacjê pacjentów choruj¹cych na inne choroby ni¿ COVID-19.

– Trzeba pamiêtaæ, ¿e medycyna nie koñczy siê na pandemii. Ci¹gle atakuj¹ nas wszystkie choroby, które powoduj¹, ¿e codziennie umiera oko³o 1200 rodaków: choroby uk³adu sercowo-naczyniowego, nowotwory, choroby zwi¹zane z oty³oœci¹, nadciœnieniem. O tym nie nale¿y zapominaæ – zaznaczy³ prof. Tomasz Grodzki, marsza³ek Senatu.

Problem utrudnieñ w leczeniu podczas pandemii, z którym borykaj¹ siê pacjenci z wieloma schorzeniami, pojawi³ siê podczas debaty „Ochrona zdrowia w okresie COVID-19”.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

– System ochrony zdrowia przekszta³ci³ siê w system covidowy. Ma to swoje odzwierciedlenie w liczbach: ile porad zosta³o lub nie zosta³o udzielonych? Pozamykano przychodnie, pozamykano oddzia³y, kliniki, szpitale. Nie przyjmuje siê pacjentów na zaplanowane zabiegi – alarmowa³ prof. Boles³aw Samoliñski z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Podkreœli³, ¿e inne choroby ni¿ COVID-19 nie mog¹ byæ marginalizowane. – Wydaje siê, ¿e pandemia bêdzie ko³em zamachowym zmian w ochronie zdrowia, gdy¿ obna¿y³a wszystkie niedoskona³oœci systemu: kadrowe, organizacyjne, finansowe – stwierdzi³. – W tym okresie nie zniknê³y sepsy meningokokowe, nie zniknê³y sepsy spowodowane przez inne bakterie, równie¿ inne infekcje wirusowe mog¹ przebiegaæ ciê¿ko, a rodzice nie zawsze s¹ w stanie oceniæ wszystkie objawy kliniczne – zwróci³a uwagê prof. Teresa Jackowska, konsultant krajowy w dziedzinie pediatrii. Jej zdaniem teleporada nie w ka¿dym przypadku siê sprawdza.

Uczestnicy kongresu dostrzegli te¿ problem niedoboru kadr medycznych. – Szkolenie specjalisty trwa 11–12 lat. Dopiero po tym okresie lekarz staje siê samodzielnym specjalist¹.

Tego procesu nie skrócimy – wyrazi³ opiniê prof. Ryszard Gellert, dyrektor Centrum Medycznego Kszta³cenia Podyplomowego. – Je¿eli dzisiaj zwiêkszymy liczbê miejsc na studiach, efekt bêdzie odczuwalny za 11 lat. W zwi¹zku z tym potrzeba pomocy dla lekarzy, pielêgniarek – opiekunów medycznych i asystentów, których mo¿na wyszkoliæ w ci¹gu roku i odci¹¿yæ system.

– To ostatni dzwonek, ¿ebyœmy przeszyli od deklaracji do prawdziwych czynów. Ochrona zdrowia musi byæ na pierwszym planie u wszystkich, którzy maj¹ na ni¹ wp³yw – podsumowa³ debatê prof. Henryk Skar¿yñski, pomys³odawca i przewodnicz¹cy rady programowej kongresu.

Podczas kongresu mia³o miejsce blisko 250 wyst¹pieñ. Jego formu³a zosta³a rozszerzona o transmitowane przez Internet panele, które zorganizowano w dziewiêciu oœrodkach akademickich: Bia³ymstoku, Gdañsku, Lublinie, £odzi, Katowicach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie i Wroc³awiu. Debaty ekspertów, panele i wyk³ady mo¿na by³o œledziæ online. ach

47

W TELEGRAFICZNYM SKRÓCIE – POLSKA I ŚWIAT

Emerytura w czasach pandemii Wed³ug Centralnego Rejestru Lekarzy Naczelnej Izby Lekarskiej na 130,6 tys. lekarzy 30,9 tys. jest ju¿ w wieku emerytalnym. 21 tys. lekarek przekroczy³o szeœædziesi¹tkê, a 9,8 tys. lekarzy 65 lat. Jednak miêdzy styczniem a paŸdziernikiem tego roku przesz³o na emeryturê zaledwie 31 osób. „Nie ma co liczyæ na mobilizowanie emerytowanych lekarzy, bo oni ju¿ s¹ zmobilizowani” – mówi na ³amach „Dziennika Gazety Prawnej” dr Joanna Zabielska-Cieciuch z Porozumienia Zielonogórskiego.

Personel medyczny poza kwarantanną – Przepisy zmieniono w taki sposób, ¿e personel medyczny zostaje zwolniony z kwarantanny – oœwiadczy³ na konferencji prasowej szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Micha³ Dworczyk. Poinformowa³, ¿e do tej pory na kwarantannie przebywa³o ponad 30 tys. pracowników ochrony zdrowia, co jego zdaniem stanowi ogromny ubytek w skali ca³ego systemu.

– Po tej decyzji personel medyczny nie bêdzie podlega³ kwarantannie, dziêki mo¿liwoœci wykonywania szybkich testów antygenowych. Praktycznie codziennie przed przyst¹pieniem do pracy, jeœli pojawi siê taka potrzeba, pracownicy bêd¹ weryfikowani – doda³.

Pomoc przyjdzie ze wschodu?

– Jesteœmy otwarci na wszystkich lekarzy, s¹ realnie szanse na zatrudnienie lekarzy zza wschodniej granicy, g³ównie z Bia³orusi i Ukrainy ze wzglêdu na mniejsz¹ barierê jêzykow¹ – deklaruje wiceminister zdrowia S³awomir Gadomski.

Ozdrowieńcy W Szpitalu Specjalistycznym MSWiA im. œw. Jana Paw³a II w G³ucho³azach prowadzony jest pilota¿owy w skali kraju i kontynentu projekt obejmuj¹cy rehabilitacjê osób, które przeby³y COVID-19.

– Coraz wiêcej dowiadujemy siê nie tylko o samym koronawirusie, przebiegu choroby, ale i o jego d³ugotrwa³ych skutkach. To nie tylko zaburzenia oddychania, dusznoœæ, utrata wêchu czy smaku. Mamy te¿ doniesienia o wywo³anych przez chorobê zaburzeniach równowagi i trwaj¹cym tygodniami poczuciu zmêczenia – wyjaœnia wspó³autor finansowanego przez NFZ programu prof. Jan Szczegielniak, konsultant krajowy w dziedzinie fizjoterapii.

szczególn¹ cechê pok³ade³ka – wyj¹tkow¹ elastycznoœæ. Choæ nie ma w nim miêœni, potrafi zmieniaæ kszta³t, by dotrzeæ do celu. Jest to mo¿liwe dziêki podzia³owi rurki na pod³u¿ne, przesuwaj¹ce siê niezale¿nie od siebie, lecz po³¹czone ze sob¹ segmenty. Podobne w³aœciwoœci maj¹ mieæ narzêdzia stosowane w ma³oinwazyjnych zabiegach chirurgicznych, np. podczas interwencji g³êboko w rdzeniu krêgowym. Opieraj¹c siê na wynikach badañ nad osami, które przeprowadzi³ dr Sander Gussekloo, prof. Paul Breedveld z Uniwersytetu Technicznego w Delfcie z zespo³em opracowa³ innowacyjn¹ ig³ê. Sk³ada siê z siedmiu elastycznych prêtów indywidualnie poruszanych przez miniaturowe si³owniki i przesuwnych wzglêdem siebie.

Dziewięć godzin koronawirusa Jeœli d³onie nie zostan¹ umyte, SARS-CoV-2 mo¿e pozostawaæ na ich skórze nawet dziewiêæ godzin. W tym czasie jest aktywny – wynika z badania opisanego na ³amach czasopisma „Clinical Infectious Diseases”. Wed³ug naukowców z Kioto kluczowym dzia³aniem w walce z epidemi¹ COVID-19 jest nie tylko czêste mycie r¹k, lecz tak¿e ich dezynfekcja ¿elami zawieraj¹cymi co najmniej 80-proc. alkohol. Naukowcy wykazali, ¿e koronawirus mo¿e pozostawaæ na ludzkich d³oniach kilkakrotnie d³u¿ej ni¿ wirus grypy typu A, który utrzymuje siê na skórze przez prawie dwie godziny. Lekarze doszli do tych wniosków dziêki badaniom, podczas których obecnoœæ SARS-CoV-2 sprawdzali na d³oniach osób zmar³ych na COVID-19. Najd³u¿ej – a¿ 11 godzin – koronawirus utrzymywa³ siê na skórze w postaci kropelek œliny. Hiszpañski dziennik „El Mundo” przypomnia³ dotychczas wykonane testy, z których wynika, ¿e SARS-CoV-2 utrzymuje siê cztery godziny na powierzchniach z miedzi, dobê na papierze i nawet trzy dni na plastiku.

COVID-19 wśród medyków Pracownicy ochrony zdrowia i ich rodziny stanowi¹ jedn¹ szóst¹ (17 proc.) wszystkich hospitalizowanych z powodu COVID-19 w populacji w wieku produkcyjnym (18–65 lat) – wynika ze szkockich badañ opisanych na ³amach czasopisma naukowego „British Medical Journal”. W szczególnoœci dotyczy³o to osób z pierwszej linii frontu, takich jak ratownicy medyczni i personel oddzia³ów ratunkowych (stan na 15.11.2020 r.).

Przez żołądek zadbaj o serce Pok³ade³ko, za pomoc¹ którego paso¿ytnicze osy wprowadzaj¹ swoje jaja do cia³ innych owadów, zainspirowa³o chirurgów do stworzenia ultracienkiej i sterowanej ig³y. Czasopismo „Frontiers in Bioengineering and Biotechnology” opisuje

Ponad dwóm trzecim zgonów wskutek chorób serca mo¿na by zapobiec dziêki zmianie diety – czytamy w artykule opublikowanym w czasopiœmie „European Heart Journal – Quality of Care and Clinical Outcomes”.

Jaros³aw Kosiaty

Przy opracowaniu doniesieñ korzysta³em z serwisów: nauka.pap.com.pl, gazetaprawna.pl, rp.pl oraz stron czasopism: „British Medical Journal”, „Clinical Infectious Diseases”, „European Heart Journal – Quality of Care and Clinical Outcomes”, „Journal of Adolescent Health” i „Frontiers in Bioengineering and Biotechnology”.

48

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Rys. D. Garcia

Igła chirurgiczna jak pokładełko osy

Fot. archiwum CEZ

E-ZDROWIE

E-skierowania Szanowni Państwo, przypominamy, że już 8.01.2021 wchodzi w życie obowiązek wystawiania skierowań w postaci elektronicznej. Zdajemy sobie sprawę z wyzwań, jakie stawia przed Państwem epidemia COVID-19, a tym samym konieczność skupienia się na pilnych, bieżących zadaniach związanych z walką z tą chorobą. Warto jednak pamiętać, że e-skierowanie ułatwia i usprawnia obsługę pacjentów, szczególnie w czasie pandemii, kiedy kontakt lekarza z pacjentem ma bardzo często formę zdalną. Przydatność narzędzi elektronicznych w tego typu sytuacjach udowodniła e-recepta, bez której zdecydowana większość z nas nie wyobraża już sobie systemu ochrony zdrowia.

K

atalog skierowañ wystawianych w postaci elektronicznej w Systemie Informacji Medycznej od 8.01.2021 definiuje Rozporz¹dzenie ministra zdrowia z 15 kwietnia 2019 r. (DzU 2019, poz. 711). Obejmuje on:

– ambulatoryjne œwiadczenia specjalistyczne finansowane ze œrodków publicznych, – leczenie szpitalne w placówce, która zawar³a umowê o udzielanie œwiadczeñ opieki zdrowotnej, – badania medycyny nuklearnej oraz badania tomografii komputerowej finansowane ze œrodków publicznych oraz ze œrodków innych ni¿ œrodki publiczne (prawo atomowe), – badania rezonansu magnetycznego, badania endoskopowe przewodu pokarmowego oraz badania echokardiograficzne p³odu finansowane ze œrodków publicznych.

Skierowania innych rodzajów nadal bêd¹ wystawiane w postaci papierowej, niemniej jednak planowane jest stopniowe rozszerzanie katalogu e-skierowañ.

Z analizy danych w systemie e-zdrowie (P1) wynika, ¿e du¿a czêœæ lekarzy uruchomi³a ju¿ funkcjê e-skierowania. Tych, którzy jeszcze tego nie zrobili, zachêcamy do podjêcia dzia³añ w tym zakresie, bo termin ustawowy ju¿ blisko.

Obowi¹zuj¹ce terminy gotowoœci poszczególnych dostawców IT mo¿na znaleŸæ na stronie: https://ezdrowie.gov.pl/.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Prosimy zapytaæ swojego dostawcê oprogramowania gabinetowego, czy ju¿ udostêpni³ now¹ funkcjê.

Narodowy Fundusz Zdrowia premiuje finansowo podmioty, w rodzaju POZ i AOS, wystawiaj¹ce i realizuj¹ce e-skierowania.

Wiêcej szczegó³ów opublikowano pod adresem: https://ezdrowie.gov.pl/.

Jeœli ktoœ nie ma specjalistycznego oprogramowania gabinetowego, mo¿e skorzystaæ z darmowej aplikacji gabinet.gov.pl, s³u¿¹cej zarówno do wystawiania e-skierowañ, jak i przyjmowania ich do realizacji.

Jak pos³ugiwaæ siê e-skierowaniem w aplikacji gabinet.gov.pl – na tej stronie znajduje siê instrukcja.

W razie pytañ lub jakichkolwiek problemów prosimy o kontakt pod adresem: e-skierowanie@cez.gov.pl lub telefonicznie pod numerem infolinii:19-457.

Micha³ Oleksy, kierownik Wydzia³u Wdro¿eñ E-skierowania CEZ

49

OKIEM WUM

Czy pracowników ochrony zdrowia mo¿na wykszta³ciæ online?

Fot. archiwum WUM

Z prof. Markiem Kuchem, prorektorem ds. studenckich i kształcenia WUM, rozmawia Marta Wojtach, rzecznik prasowy WUM.

O

dpowiedŸ na pytanie zawarte w tytule jest prosta – nie mo¿na. Formu³a online przeczy idei zajêæ praktycznych. Wszyscy, którzy maj¹ zajmowaæ siê leczeniem ludzi lub diagnozowaniem, musz¹ odbyæ praktyczne zajêcia kontaktowe. Pamiêtajmy, ¿e w przypadku kierunków regulowanych uczelnia zobowi¹zuje siê, ¿e absolwenci posi¹d¹ okreœlone umiejêtnoœci praktyczne, a ministerstwo, nawet w przypadku pandemii, nie wyra¿a zgody na zmniejszanie wymiaru zajêæ praktycznych, bo mog³oby to zagroziæ nostryfikacji polskich dyplomów na uczelniach europejskich. Spójrzmy tak¿e na zajêcia kszta³tuj¹ce umiejêtnoœci praktyczne z pozycji pacjenta. W przysz³oœci ktoœ bêdzie musia³ nas leczyæ, a ka¿dy chcia³by byæ leczony przez medyka, który wie, jak wykonaæ dan¹ czynnoœæ, ¿eby nam pomóc, który ju¿ uczestniczy³ w okreœlonej procedurze, a nie tylko widzia³ na ekranie, jak wygl¹da diagnozowanie lub leczenie. Dlatego tak

50

walczymy o zajêcia praktyczne, mimo ¿e ich organizacja jest obecnie niezwykle skomplikowana.

Jak WUM rozwi¹za³ kwestiê zajêæ praktycznych w roku akademickim 2020/2021?

Pandemia COVID-19 zdezorganizowa³a nauczanie nie tylko medycyny i nie tylko w naszym kraju. Najsilniejszy jednak cios dydaktyka otrzyma³a na pocz¹tku tego roku kalendarzowego. I by³ to atak z zaskoczenia. Takie sytuacje widzieliœmy dotychczas w filmach. Nikt nie spodziewa³ siê nadchodz¹cych zdarzeñ i nie ma ¿adnej w¹tpliwoœci – œwiat zlekcewa¿y³ zagro¿enie.

W marcu musieliœmy przerwaæ zajêcia ze studentami zarówno ze wzglêdu na liczne zaka¿enia SARS-CoV-2 wœród personelu i koniecznoœæ przejœcia kwarantanny, jak i wiele zachorowañ pacjentów, co spowodowa³o zamykanie

oddzia³ów szpitalnych. Zajêcia w prawie ca³ym II pó³roczu roku akademickiego 2019/2020 odbywa³y siê w zwi¹zku z tym online, w efekcie powstawa³y zaleg³oœci w zajêciach kontaktowych i praktykach zawodowych. Przetrwaliœmy jednak to pó³rocze, zyskuj¹c czas na „przeformowanie” nauczania i dostosowanie go do warunków epidemii. Nie mog³o to oczywiœcie byæ normalne kszta³cenie studentów, ale substytut na czas trwania pandemii. Problem jednak polega na tym, ¿e nie mo¿na uczyæ medycyny bez zajêæ praktycznych, a nie udaje siê ich przeprowadzaæ online w zadowalaj¹cej formie. Z tych w³aœnie powodów, mimo trudnej sytuacji epidemicznej, podjêliœmy decyzjê o rozpoczêciu roku akademickiego 2020/ 2021 w terminie, czyli od pocz¹tku paŸdziernika 2020 r., z uwzglêdnieniem wszelkich zaleceñ zwi¹zanych z ochron¹ przed SARS-CoV-2. Kszta³cenie studentów oparte zosta³o na modelu hybrydowym. Zajêcia, które mog¹

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

siê odbywaæ online, by³y prowadzone metodami kszta³cenia na odleg³oœæ wybranymi przez kierowników poszczególnych jednostek dydaktycznych. Takie zajêcia ró¿ni¹ siê niekorzystnie od spotkañ bezpoœrednich, ale dziêki nim zmniejsza siê istotnie ryzyko infekcji.

Zajêcia kszta³tuj¹ce umiejêtnoœci praktyczne prowadzone by³y w formie stacjonarnej, w miarê mo¿liwoœci w mniejszych grupach studenckich.

Druga fala pandemii spowodowa³a jeszcze liczniejsze zachorowania w spo³eczeñstwie, objê³a wielu nauczycieli akademickich i studentów. Ponadto w prawie wszystkich szpitalach i licznych oddzia³ach szpitalnych (!) prowadz¹cych dydaktykê studenck¹ byli hospitalizowani chorzy na COVID-19. Niektóre oddzia³y szpitalne i szpitale sta³y siê tzw. szpitalami covidowymi. Zmusi³o to WUM do znacznej redukcji zajêæ kontaktowych i przejœcia na nauczanie ca³kowicie online w wiêkszoœci jednostek nauczaj¹cych studentów.

Up³ywaj¹cy czas pracuje na niekorzyœæ uczelni. Z dnia na dzieñ kurczy siê czas pozosta³y do koñca roku akademickiego, w którym studenci musz¹ nabyæ konieczne w toku studiów umiejêtnoœci praktyczne, a przypomnê jeszcze, ¿e maj¹ do odrobienia zaleg³e wakacyjne praktyki kliniczne z roku ubieg³ego.

W najtrudniejszej sytuacji s¹ studenci ostatnich lat, którzy nie maj¹ szansy odrobiæ zaleg³oœci w przysz³ym roku.

Niezwyk³¹ cech¹ ludzk¹ jest mobilizacja i przystosowywanie siê do zaistnia³ych nagle trudnych warunków, a takie podyktowa³a pandemia koronawirusa.

Szpitale, dysponuj¹ce ju¿ ponadpó³rocznym doœwiadczeniem funkcjonowania w warunkach pandemii, stworzy³y oddzia³y covidowe b¹dŸ czêœci oddzia³ów pozwalaj¹ce na izolacjê chorych z SARS-CoV-2. Dziêki temu powsta³y pododdzia³y, na których s¹ leczeni pacjenci z innymi chorobami, i otworzy³a siê szansa przeprowadzania zajêæ praktycznych dla studentów. Musimy jednak mieæ œwiadomoœæ, ¿e szpitale zosta³y zbudowane w czasach, kiedy nie myœlano o pandemii, a ju¿ zupe³nie nikt nie planowa³ nauczania studentów w takich warunkach.

Pracuj¹cy na pe³nych obrotach od pocz¹tku roku akademickiego Rektorski Zespó³ ds. Organizacji Kszta³cenia i Spraw Studenckich w Warunkach Zagro¿enia Koronawirusem, któremu chcia³bym w tym miejscu bardzo gor¹co podziêkowaæ, doradzaj¹cy rektorowi WUM w sprawach edukacji, przy wsparciu prê¿nie dzia³aj¹cego Uczelnianego Zespo³u ds. Zagro¿enia Koronawirusem, którego rekomendacje s¹ dla naszej uczelni wi¹¿¹ce, po raz kolejny zmodyfikowa³ zasady prowadzenia kszta³cenia w dobie pandemii.

Jakkolwiek sytuacja epidemiczna nie uleg³a poprawie i kszta³cenie studentów jest nadal niezwykle trudne, nie poddajemy siê i od 16 listopada wznowiliœmy praktyczne zajêcia stacjonarne.

Zajêcia kliniczne odbywaj¹ siê w miejscach, w których nie s¹ leczeni chorzy na COVID-19. Organizuj¹c kszta³cenie, robimy wszystko, aby przestrzegaæ zaleceñ zwi¹zanych z ograniczeniem rozprzestrzeniania siê SARS-CoV-2. Musimy przy tym pamiêtaæ, ¿e chodzi nie tylko o bezpieczeñstwo studentów, ale tak¿e o to, aby do pacjentów niezara¿onych koronawirusem nie przynieœæ infekcji spoza szpitala. Zajêcia kontaktowe realizowane s¹ zatem z zastosowaniem wszelkich rozwi¹zañ zabezpieczaj¹cych wszystkich: nauczaj¹cych, nauczanych i chorych. Ponadto dwutygodniowy blok zajêciowy zosta³ podzielony na dwie tygodniowe czêœci: seminaryjno-wyk³adow¹ odbywaj¹c¹ siê online oraz praktyczn¹ – stacjonarn¹, dla dodatkowego zmniejszenia ryzyka infekcji.

Zajêcia praktyczne s¹ oczywiœcie dla nas priorytetem, bo czasu jest coraz mniej, a zajêcia kontaktowe s¹ najtrudniejsze do odrobienia w dobie pandemii. Studentom, którzy nie mog¹ braæ udzia³u w zajêciach praktycznych z powodu czasowego zamkniêcia oddzia³ów oraz w³asnej choroby, stworzono szansê nadrobienia zaleg³oœci przez modyfikacjê planu zajêæ.

Zajêcia, które mog¹ siê odbywaæ online, czyli wyk³ady, seminaria, fakultety, s¹ nadal prowadzone wybranymi przez kierowników poszczególnych jednostek dydaktycznych metodami i technikami kszta³cenia na odleg³oœæ.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Studenci uzyskali równie¿ mo¿liwoœæ odrabiania wszystkich zaleg³ych zajêæ praktycznych, tak¿e praktyk wakacyjnych oraz zaleg³ych praktyk œródrocznych, w ci¹gu ca³ego roku akademickiego, je¿eli nie koliduje to z planowymi zajêciami obowi¹zkowymi. Mog¹ ubiegaæ siê tak¿e o zaliczenie czêœci zajêæ lub grup zajêæ kszta³tuj¹cych umiejêtnoœci praktyczne na podstawie zaœwiadczenia, wystawionego przez podmioty lecznicze lub s³u¿by sanitarno-epidemiologiczne, poœwiadczaj¹cego wykonywanie czynnoœci obejmuj¹cych umiejêtnoœci praktyczne.

W tej sytuacji niezwykle pomocne by³oby powstanie Centrum Symulacji Medycznych WUM. Tak, i musi ono powstaæ. Nie tylko zreszt¹ ze wzglêdu na wyj¹tkow¹ sytuacjê zwi¹zan¹ z epidemi¹, ale tak¿e dlatego, ¿e konieczne jest unowoczeœnienie i poszerzenie edukacji medycznej. Jestem przekonany, ¿e obecnym w³adzom uczelni uda siê cel zrealizowaæ, chocia¿ to nie³atwe w dobie pandemii. Obecnie mamy tzw. ma³e Centrum Symulacji Medycznych, które mieœci siê g³ównie w Centralnym Szpitalu Klinicznym UCK WUM przy ul. Banacha, a tak¿e czêœciowo w innych szpitalach klinicznych. Potrzebujemy jednak du¿ego centrum, niezbêdnego do kszta³cenia praktycznych umiejêtnoœci na wszystkich kierunkach medycznych: lekarskich i nielekarskich. Tylko dziêki niemu mo¿na nauczyæ studentów wielu inwazyjnych lub rzadko wykonywanych procedur.

Pomocne bêdzie równie¿ w kszta³ceniu w specjalnoœciach, takich jak pediatria, w których prawa pacjenta s¹ szczególnie chronione. Takie centra ucz¹ te¿ pierwszej pomocy (BLS i ALS), szycia ran, zg³êbnikowania ¿o³¹dka, otoskopii, badania per rectum, nak³uæ lêdŸwiowych, iniekcji do¿ylnych i wielu innych procedur medycznych oraz zasad w³aœciwego komunikowania siê z pacjentem. Kszta³towana jest tam równie¿ umiejêtnoœæ pracy w zespole z³o¿onym z lekarzy, ratowników, pielêgniarzy. Du¿e Centrum Symulacji Medycznych to dla Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego potrzeba chwili.

51

PRAWO

Fotografie: archiwum

Diagnostyka KAROLINA PODSIAD£Y-GÊSIKOWSKA – adwokat ALEKSANDRA POWIER¯A – radca prawny

Analiza przypadku Roszczenia wobec lekarzy pediatrów nie są zbyt częste, ale się zdarzają. Zapraszamy na nową analizę przypadku.

W

styczniu 2012 r. 17-letnia pani A.A. urodzi³a córkê B.A. Dziewczynka otrzyma³a 10 pkt. w skali Apgar, stwierdzono u niej krwiaki obustronne podokostnowe. W drugiej dobie po urodzeniu przeprowadzono USG g³owy dziecka. Badanie nie wykaza³o nieprawid³owoœci.

12.02.2012 r. opiekun prawny ma³oletniej B.A. z³o¿y³a deklaracjê wyboru lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – pediatry dr Z. z poradni X. W okresie od 12.02. do 6.10.2012 r. dziecko by³o badane w poradni X. 11 razy, a pielêgniarka z³o¿y³a trzy wizyty patrona¿owe. 19.02.2012 r. do B.A. zosta³a wezwana karetka pogotowia. Z zapisów na karcie wyjazdowej wynika³o, ¿e powodem wezwania karetki by³ p³acz dziecka. Przyby³y na miejsce lekarz nie zaobserwowa³ ¿adnych niepokoj¹cych objawów ani zaburzeñ. Rozpozna³ jedynie u niemowlêcia kolkê brzuszn¹. Podczas wizyt 6.03. i 19.03.2012 r. wykryto u dziewczynki alergiê pokarmow¹ i zlecono nutramigen oraz espumisan, co przynios³o poprawê. Dziecko zosta³o te¿ skierowane do alergologicznej poradni specjalistycznej.

19.03.2012 r. B.A. zosta³a zbadana przez lekarza alergologa, który potwierdzi³ postawione wczeœniej rozpoznanie – alergiê pokarmow¹. Rozwój ruchowy dziecka przebiega³ prawid³owo, w dokumentacji medycznej nie odnotowano ¿adnych nieprawid³owoœci. Analiza zapisów tej dokumentacji wskazywa³a równie¿, ¿e przyrost obwodu g³owy dziewczynki do szóstego miesi¹ca ¿ycia by³ prawid³owy. W dokumentacji medycznej sporz¹dzanej przez pielêgniarkê podczas wizyt patrona¿owych oraz dokumentacji z wizyt u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej nie odnotowano ¿adnych uwag dotycz¹cych nadmiernej p³aczliwoœci dziecka b¹dŸ wymiotów.

W szóstym miesi¹cu ¿ycia (19.07.2012 r.) B.A. spad³a ze sto³u. Rodzice zg³osili siê z ni¹ na pogotowie. Dy¿uruj¹cy lekarz stwierdzi³ u dziecka st³uczenie g³owy, bez neurologicznych

52

i innych niepokoj¹cych objawów. Wystawi³ skierowanie na oddzia³ chirurgii dzieciêcej i przekaza³ je rodzicom. Oni jednak nie stawili siê tam z dzieckiem w celu dalszej diagnostyki. Natomiast 11.08.2012 r. zg³osili siê z dzieckiem do dr Z. Lekarz odnotowa³a w dokumentacji wymioty po mleku, zleci³a lakcid i zmianê diety. Podczas kolejnej wizyty w poradni – 22.09.2012 r. – dr Z. rozpozna³a u dziecka objawy infekcji dróg oddechowych.

Wobec braku poprawy i ogólnie pogarszaj¹cego siê stanu zdrowia dziecka 6.10.2012 r. rodzice ponownie udali siê do dr Z. Lekarz po zbadaniu dziecka wyda³a skierowanie do szpitala z rozpoznaniem ostrego zapalenia oskrzeli. B.A. zosta³a przyjêta na Oddzia³ Pediatrii Wojewódzkiego Szpitala w X. tego samego dnia. Przy przyjêciu stan dziecka okreœlono jako dobry. Po przeprowadzeniu badañ diagnostycznych wysuniêto podejrzenie neuroinfekcji oraz wodog³owia i 7.10.2012 r. przekazano dziewczynkê na Oddzia³ Chorób ZakaŸnych tego samego szpitala. W godzinach wieczornych stan dziecka znacznie siê pogorszy³. Badanie KT g³owy ujawni³o proces rozrostowy mózgu – guz lewej komory bocznej mózgu, naciekaj¹cy okolice i blokuj¹cy otwory Monro.

Ma³a pacjentka transportem lotniczym zosta³a przewieziona na Oddzia³ Neurochirurgii Uniwersyteckiego Szpitala Dzieciêcego w W. 10.10.2012 r. dokonano u dziecka czêœciowej resekcji guza. Przebieg pooperacyjny by³ ciê¿ki, powik³any seps¹, stanem drgawkowym i zakrzepic¹ zatok. W badaniu histopatologicznym guza rozpoznano atypical teratoid – rhabdoid tumor WHO IV/AT/RT. W dalszym leczeniu, na Oddziale Onkologii i Hematologii USD w K., u niemowlêcia stosowano chemioterapiê, leczenie objawowe i wspomagaj¹ce.

Podczas pobytu w tym szpitalu od 2.03. do 9.04.2013 r. pacjentka przesz³a kolejny zabieg neurochirurgiczny – drena¿ krwiaka podtwardówkowego. Wobec progresji zmian w mózgu i opornoœci na chemioterapiê 14.07.2013 r. dziecko przekazano pod opiekê hospicyjn¹. 30.07.2013 r. B.A. zmar³a.

W zwi¹zku ze œmierci¹ dziecka rodzina z³o¿y³a ³¹czne roszczenie w wysokoœci 310 tys. z³ tytu³em zadoœæuczynienia w stosunku do dr Z. Jednoczeœnie z³o¿ono zawiadomienie o podejrzeniu pope³nienia przestêpstwa przez dr Z.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

W postêpowaniu przed prokuratorem powo³ano bieg³¹ z zakresu neurologii dzieciêcej, która stwierdzi³a, ¿e bezpoœredni¹ przyczyn¹ zgonu dziecka by³ postêpuj¹cy proces rozrostowy guza mózgu, niepoddaj¹cy siê leczeniu chemioterapeutycznemu, doprowadzaj¹cy do wzmo¿onego ciœnienia wewn¹trzczaszkowego i w konsekwencji do uszkodzenia oœrodków odpowiedzialnych za czynnoœæ serca i oddychania. Zdaniem bieg³ej zastosowane przez dr Z. metody postêpowania by³y adekwatne do stanu zdrowia pacjentki i zgodne z zasadami praktyki i wiedzy medycznej. Bieg³a wskaza³a, ¿e lekarze nie wykonali badañ diagnostycznych, które doprowadzi³yby do rozpoznania choroby nowotworowej mózgu, ale jednoczeœnie podkreœli³a, ¿e badania diagnostyczne maj¹ na celu wykluczenie lub potwierdzenie rozpoznania wstêpnego, jakie stawia lekarz na podstawie danych z wywiadu, ogólnej oceny stanu zdrowia i badania przedmiotowego pacjenta. Tymczasem z dokumentacji medycznej, zeznañ lekarzy, dokumentacji pielêgniarskiej i informacji od opiekunów dziecka wynika, ¿e rozwija³o siê ono prawid³owo. Zdaniem bieg³ej nie by³o mo¿liwe, aby lekarz pediatra z wieloletnim doœwiadczeniem zbagatelizowa³ takie objawy jak niepokój i chlustaj¹ce, niezale¿ne od posi³ków wymioty u niemowlêcia. Nale¿a³o wiêc przyj¹æ, ¿e dr Z. nie mia³a informacji pozwalaj¹cych na podejrzenie o proces rozrostowy mózgu u dziecka, a prawid³owy jego rozwój, w³aœciwy przyrost obwodu g³owy oraz ma³e ciemiê utwierdza³y j¹ w przekonaniu, ¿e zg³aszane dolegliwoœci wynikaj¹ z alergii pokarmowej.

Taka opinia bieg³ej sta³a siê podstaw¹ umorzenia postêpowania przed prokuratur¹. Opinia sporz¹dzona w postêpowaniu karnym, dotycz¹ca prawid³owoœci postêpowania dr Z., da³a podstawê do odmowy uznania odpowiedzialnoœci cywilnej lekarza i przyznania zadoœæuczynienia.

Pytanie redakcji: W jakich przypadkach rodziny wysuwaj¹ roszczenia w stosunku do lekarzy pediatrów?

OdpowiedŸ prawnika lekarza: Sprawy ma³oletnich s¹ bardzo trudne, bo nios¹ ze sob¹ chyba najwiêkszy ³adunek emocjonalny. Najczêœciej wi¹¿¹ siê z leczeniem w ramach POZ. Czêsto s¹ to sprawy takie jak w opisanym przypadku, w których rodzina zarzuca nieprawid³owe prowadzenie diagnostyki.

www.prawniklekarza.pl

Pytanie redakcji: Czyli zazwyczaj zarzucany jest b³¹d diagnostyczny?

OdpowiedŸ prawnika lekarza: Tak. Warto wiedzieæ, ¿e b³¹d diagnostyczny polega na nieprawid³owej ocenie stanu pacjenta, mimo prawid³owego wyniku badania diagnostycznego. Niew³aœciwe rozpoznanie polega na b³êdnym stwierdzeniu przez lekarza, ¿e pacjent jest zdrowy, b¹dŸ prawid³owym stwierdzeniu, ¿e pacjent choruje, jednak¿e w innym zakresie ni¿ ma to miejsce w rzeczywistoœci. W zwi¹zku z niew³aœciw¹ diagnoz¹ stosowana jest nieodpowiednia terapia, przez co zmniejszaj¹ siê szanse chorego na wyzdrowienie.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

53

Fot. archiwum

PRAWO

Aktualnoœci prawnomedyczne FILIP NIEMCZYK, adwokat Zmiany w prawie medycznym na przełomie października i listopada 2020 r. determinował gwałtowny wzrost zakażeń COVID-19 i pogarszająca się sytuacja systemu ochrony zdrowia.

Wysoką aktywność legislacyjną wykazały Ministerstwo Zdrowia i Rada Ministrów, aczkolwiek zasadnicze znaczenie będą miały zmiany wprowadzone na poziomie ustawowym. Tylko w ograniczonym zakresie nowe regulacje dotyczyły kwestii niezwiązanych bezpośrednio ze stanem epidemii.

USTAWA O ZMIANIE NIEKTÓRYCH USTAW W ZWIĄZKU Z PRZECIWDZIAŁANIEM SYTUACJOM KRYZYSOWYM ZWIĄZANYM Z WYSTĄPIENIEM COVID-19 28 paŸdziernika 2020 r. prezydent podpisa³ ustawê,1 moc¹ której wprowadzono wiele istotnych zmian w obowi¹zuj¹cych przepisach, których celem jest skuteczniejsza walka z epidemi¹ COVID-19.

W pierwszej kolejnoœci zwróciæ nale¿y uwagê na art. 24 przywo³anej ustawy, wprowadzaj¹cy tzw. klauzulê dobrego Samarytanina. Zgodnie z nim nie pope³nia przestêpstwa, o którym mowa w art. 155, art. 156 §2, art. 157 §3 i art. 160 §3 kodeksu karnego, ten, kto w okresie stanu zagro¿enia epidemicznego albo stanu epidemii, udzielaj¹c œwiadczeñ zdrowotnych jako lekarz, felczer, pielêgniarka, po³o¿na, ratownik medyczny lub inna osoba skierowana do pracy przy zwalczaniu epidemii, w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19 i dzia³aj¹c w szczególnych okolicznoœciach, dopuœci³ siê czynu zabronionego, chyba ¿e skutek jego dzia³añ by³ wynikiem ra¿¹cego niezachowania ostro¿noœci wymaganej w danych okolicznoœciach. Przepis ten wprowadza wy³¹czenie odpowiedzialnoœci karnej personelu medycznego za b³êdy, w wyniku których nast¹pi³a œmieræ albo uszczerbek na zdrowiu lub nara¿enie na bezpoœrednie niebezpieczeñstwo ich nast¹pienia, aczkolwiek w bardzo ograniczonym zakresie. Przepis mówi bowiem wy³¹cznie o sytuacjach rozpoznawania lub leczenia przypadków COVID-19, a zatem nie dotyczy udzielania œwiadczeñ medycznych innego rodzaju. Ponadto pos³uguje siê nieostrymi i ocennymi kategoriami, wy³¹czaj¹c odpowiedzialnoœæ karn¹ tylko 1 http://orka.sejm.gov.pl w przypadku zaistnienia szczególnych [dostêp: 8.11.2020]. okolicznoœci i tylko wówczas, gdy nie stwierdzono ra¿¹cego niezachowania ostro¿noœci. W rezultacie zakres zastosowania tzw. klauzuli dobrego Samarytanina w praktyce mo¿e okazaæ siê w¹ski, co

54

stoi w sprzecznoœci z deklarowanym celem jego uchwalenia, tj. zapewnieniem poczucia bezpieczeñstwa pracownikom ochrony zdrowia w czasie epidemii.

Regulacjê tê nale¿y niew¹tpliwie odczytywaæ w korelacji z pozosta³ymi zmianami wprowadzonymi omawian¹ ustaw¹, m.in. umo¿liwiaj¹cymi skierowanie do pracy przy zwalczaniu epidemii studentów kierunków przygotowuj¹cych do wykonywania zawodu medycznego, doktorantów w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu, osoby kszta³c¹ce siê w zawodzie medycznym, osoby posiadaj¹ce wykszta³cenie w zawodzie medycznym, które ukoñczy³y kszta³cenie w tym zawodzie w okresie ostatnich piêciu lat, oraz ratowników, o których mowa w art. 13 ustawy o Pañstwowym Ratownictwie Medycznym.

Drugim istotnym aspektem omawianej regulacji jest wprowadzenie ustawowej podstawy dla powszechnego nakazu zakrywania nosa i ust. Choæ obowi¹zek ten wprowadzono moc¹ rozporz¹dzeñ Rady Ministrów ju¿ wiosn¹ 2020, szeroko akceptowany wœród prawników by³ pogl¹d, ¿e dla tak znacz¹cego ograniczenia swobód obywatelskich konieczna jest regulacja na poziomie ustawowym. Moc¹ omawianej ustawy nast¹pi³a stosowna zmiana ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka¿eñ i chorób zakaŸnych u ludzi.2 Poœród pozosta³ych zmian wprowadzonych omawian¹ ustaw¹ warto wspomnieæ o wyd³u¿eniu terminu realizacji recepty na leki, które s¹ obecnie niedostêpne, o nie wiêcej ni¿ 150 dni od dnia jej wystawienia, mo¿liwoœci wyra¿enia zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty osobie, która uzyska³a kwalifikacje poza terytorium Unii Europejskiej, oraz przyznania jej prawa wykonywania zawodu lekarza albo lekarza dentysty na okreœlony zakres czyn2 DzU z 2020 r., noœci zawodowych, czas i miejsce zapoz. 1845. trudnienia w podmiocie wykonuj¹cym dzia³alnoœæ lecznicz¹, a tak¿e mo¿liwoœci skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii lekarzy, którzy ukoñczyli sta¿ podyplomowy i nie uzyskali prawa

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

wykonywania zawodu lekarza z powodu niez³o¿enia z wynikiem pozytywnym egzaminów LEK albo LDEK. Nadto umo¿liwiono skierowanie do pracy przy zwalczaniu epidemii osób, które ukoñczy³y 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mê¿czyzn, osób samotnie wychowuj¹cych dziecko w wieku do 18 lat oraz wychowuj¹cych dziecko w wieku do 14 lat, pod warunkiem wyst¹pienia przez nie z wnioskiem do wojewody. Wprowadzono regu³ê, zgodnie z któr¹, gdy dziecko w wieku do 18 lat jest wychowywane przez dwie osoby, którym przys³uguje w³adza rodzicielska, do pracy przy zwalczaniu epidemii mo¿e zostaæ skierowana wy³¹cznie jedna.

ROZPORZĄDZENIA RADY MINISTRÓW I MINISTRA EDUKACJI

Kluczowym zapisem omawianej ustawy jest regulacja, zgodnie z któr¹ wszystkim pracownikom podmiotów leczniczych, niezale¿nie od tego, czy zostali skierowani do pracy przy zwalczaniu epidemii, czy udzielaj¹ œwiadczeñ zdrowotnych osobom chorym na COVID-19 przys³uguje comiesiêczny dodatek do wynagrodzenia.

Decyzj¹ ministra edukacji uczniowie wszystkich klas szkó³ podstawowych oraz wszystkich klas szkó³ ponadpodstawowych do 3 stycznia 2021 r. ucz¹ siê zdalnie.

Choæ prezydent z³o¿y³ podpis pod ustaw¹ w paŸdzierniku 2020 r., zosta³a opublikowana w Dzienniku Ustaw dopiero 28 listopada 2020 r.3 Powodem niepublikowania ustawy przez miesi¹c by³a koniecznoœæ natychmiastowego opracowania nowelizacji, poniewa¿ przyznanie dodatku wszystkim pracownikom podmiotów leczniczych okaza³o siê niemo¿liwe.

ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ZDROWIA Prze³om paŸdziernika i listopada wi¹za³ siê z wysok¹ aktywnoœci¹ legislacyjn¹ Ministerstwa Zdrowia, w zdecydowanej wiêkszoœci dotycz¹c¹ narastaj¹cego zagro¿enia epidemicznego. Opublikowano kilkanaœcie rozporz¹dzeñ,4 spoœród których warto wspomnieæ 3 http://isap.sejm.gov.pl/ przede wszystkim o rozporz¹dzeniu z 30 paŸdziernika 2020 r. zmieniaj¹cym rozporz¹dzenie w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów. Ten krótki akt prawny zawiera przepis mówi¹cy o tym, ¿e w okresie po og³oszenia stanu zagro4 DzU z 2020 r., ¿enia epidemicznego lub stanu epidemii poz. 1826, poz. 1833, wojewoda mo¿e skierowaæ lekarza do poz. 1837, poz. 1840, poz. 1841, poz. 1858, odbywania szkolenia specjalizacyjnego poz. 1868, poz. 1869, w jednostce akredytowanej, w której wypoz. 1873, poz. 1890, stêpuje szczególnie du¿e zapotrzebowapoz. 1897, poz. 1918, nie na udzielanie œwiadczeñ zdrowotpoz. 1941, poz. 1942, poz. 1943, poz. 1949, nych przez lekarzy, z pominiêciem poz. 1950. kryteriów kierowania do odbywania szkolenia specjalizacyjnego. Rzecznik praw lekarza w wyst¹pieniu skierowanym do ministra zdrowia5 zwróci³ uwagê, ¿e ogólnikowa treœæ owej regulacji pozostawia wiele niejasnoœci odnoœnie 5 https://izba-lekarska.pl do kryteriów kierowania lekarzy na [dostêp: 8.11.2020]. szkolenie specjalizacyjne i nie wyjaœnia, czy lekarz bêdzie obowi¹zany je kontynuowaæ we wskazanej przez wojewodê jednostce tak¿e po ustaniu zagro¿enia epidemicznego.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

W omawianym okresie szereg rozporz¹dzeñ dotycz¹cych stanu epidemii wyda³a równie¿ Rada Ministrów. Gwa³towny wzrost liczby zaka¿eñ COVID-19 spowodowa³ ponowne wprowadzenie daleko id¹cych ograniczeñ w wielu aspektach ¿ycia spo³eczno-gospodarczego, a obszar ca³ego kraju uznany zosta³ za tzw. strefê czerwon¹. Od 7 listopada 2020 r. zawieszona zosta³a m.in. dzia³alnoœæ placówek kultury, a funkcjonowanie galerii handlowych zosta³o ograniczone.

USTAWA O FUNDUSZU MEDYCZNYM 7 paŸdziernika 2020 r. uchwalona zosta³a ustawa o Funduszu Medycznym.6 Jego celem jest wsparcie dzia³añ zmierzaj¹cych do poprawy zdrowia i jakoœci ¿ycia przez zapewnienie dodatkowych Ÿróde³ finansowania m.in.: profilaktyki, wczesnego wykrywania, diagnostyki i leczenia chorób cywilizacyjnych, w tym chorób nowotworowych i chorób rzadkich; infrastruktury ochrony zdrowia wp³ywaj¹cej na jakoœæ i dostêpnoœæ oraz bezpieczeñstwo udzielanych œwiadczeñ opieki zdrowotnej; rozwoju systemu opieki zdrowotnej przez koncentracjê dzia³añ wokó³ pacjenta i jego potrzeb, ze szczególnym uwzglêdnieniem poprawy jakoœci ¿ycia pacjentów i ich rodzin; œwiadczeñ opieki zdrowotnej udzielanych poza granicami kraju. Dysponentem funduszu jest minister w³aœciwy do spraw zdrowia, a wydatkuje je m.in. w formie dotacji celowych, programów i konkursów. Wp³ywy do funduszu pochodziæ maj¹ m.in. z bud¿etu pañstwa i wp³at z innych tytu³ów.

WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO 1/2020 6

DzU z 2020 r., poz. 1875.

7 https://trybunal.gov.pl [dostêp: 8.11.2020].

8 DzU nr 17, poz. 78 z 1995 r. ze zm.

22 paŸdziernika 2020 Trybuna³ Konstytucyjny wyda³ wyrok,7 zgodnie z którym art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie p³odu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoœci przerywania ci¹¿y,8 dopuszczaj¹cy zabieg przerwania ci¹¿y, gdy badania prenatalne lub inne przes³anki medyczne wskazuj¹ na du¿e prawdopodobieñstwo ciê¿kiego i nieodwracalnego upoœledzenia p³odu albo nieuleczalnej choroby zagra¿aj¹cej jego ¿yciu, jest niezgodny z Konstytucj¹ RP. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalaj¹ odnieœæ siê do wszystkich aspektów orzeczenia, dlatego pozwolê sobie jedynie wyraziæ zdumienie, ¿e jego wydanie nast¹pi³o w tak trudnym dla spo³eczeñstwa czasie epidemii. Dodaæ nale¿y, ¿e wyrok nadal oczekuje na publikacjê w Dzienniku Ustaw.

55

Fot. archiwum

NA PRZESTRZENI LAT

Lekarz na d³ugie lata – Pacjenci coraz więcej wiedzą o zdrowiu, chcą o nie dbać. Poza tym najczęściej są wierni wybranemu lekarzowi – mówi lek. Elżbieta Olszewska-Leś, specjalista chorób wewnętrznych, kierownik Poradni Rodzinnej w Przychodni Milenijna na warszawskiej Białołęce, w rozmowie z Anettą Chęcińską.

Ilu pacjentów dziennie pani przyjmuje?

£

¹cznie pacjentów, którzy przychodz¹ do poradni rodzinnej, i tych, którym lekarz udziela teleporady, jest œrednio 25–30. Proporcje miêdzy wizytami zdalnymi a bezpoœrednimi siê zmieniaj¹. Podczas pandemii, kiedy jest du¿a zachorowalnoœæ, osobiœcie przyjmuje siê jedn¹ trzeci¹, jedn¹ czwart¹ pacjentów, pozosta³ym udziela siê teleporad. W okresie letnim, gdy zachorowañ by³o mniej, przychodzi³o trzy czwarte pacjentów, reszta prosi³a o teleporady. Wizyty zdalne wymagaj¹ tyle samo czasu, co wizyty pacjentów w gabinecie, bo tak samo trzeba wypytaæ o wszystko i wyjaœniæ to, co konieczne.

Do tego dochodz¹ wizyty domowe. Jedna, dwie. Poniewa¿ rejon naszej przy-

56

chodni jest rozleg³y, organizujemy wizyty domowe w taki sposób, ¿e jeden lekarz jednego dnia za³atwia wszystkie wizyty, nastêpnego dnia ktoœ inny – zbiorczo. Ja przyjmujê dziennie dwadzieœcia kilka osób. Mam te¿ w grafiku tzw. godzinê kierownicz¹ na sprawy administracyjne.

Czy pacjenci przywi¹zuj¹ siê do swoich lekarzy? Zostaj¹ z nimi na lata?

Zaczyna³am pracê jako lekarz rejonowy, pacjenci byli przypisani wówczas do rejonu, w którym mieszkali. Obecnie rejonizacja nie obowi¹zuje. Zapisujemy siê do wybranej przychodni, do wybranego lekarza. Tak, uwa¿am, ¿e pacjenci s¹ najczêœciej wierni wybranemu lekarzowi. Gdy trafi¹ na kogoœ, kto im odpowiada, pozostaj¹ z nim na d³ugie lata.

Wci¹¿ leczê pacjentów, których leczy³am jeszcze w rejonie, a minê³y 33 lata.

Po reformie zapisali siê na listê w poradni POZ i nadal pozostaj¹ pod moj¹ opiek¹. Ale czasy siê zmieniaj¹, ludzie s¹ bardziej mobilni, czêœciej siê przeprowadzaj¹ i w konsekwencji zmieniaj¹ te¿ przychodniê. Miejsce zamieszkania nie odgrywa teraz roli, mo¿na mieszkaæ na Mokotowie i mieæ wybranego lekarza na Bia³o³êce, w praktyce jednak rzadko siê korzysta z takiego rozwi¹zania, bo nie jest wygodne.

Lekarz rodzinny, pierwszego kontaktu. Czêsto te pojêcia stosowane s¹ zamiennie i dla wiêkszoœci osób oznaczaj¹ lekarza, do którego najczêœciej zwracamy siê z problemami zdrowotnymi, niezale¿nie od specjalizacji, któr¹ posiada.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Dawniej w poradni ogólnej by³ lekarz chorób wewnêtrznych. Obecnie w podstawowej opiece zdrowotnej pracuj¹ lekarze wielu specjalnoœci – specjaliœci medycyny rodzinnej, interniœci, pediatrzy, ale nie tylko. W mojej poradni rodzinnej jako lekarze POZ przyjmuj¹ równie¿: kardiolog, diabetolog, a nawet onkolog i radiolog. Sprawujemy opiekê nad pacjentem, a w razie koniecznoœci kierujemy do specjalisty. Pacjent od lekarza pierwszego kontaktu, lekarza rodzinnego potrzebuje, oczywiœcie poza leczeniem, wyjaœnieñ, zrozumienia, informacji na temat swojego zdrowia.

Zdarza siê, ¿e pacjent poszed³ do specjalisty, a potem skar¿y³ siê, ¿e doktor nie by³ empatyczny, ma³o rozmawia³, nie wyjaœni³ przyczyn wybranej terapii.

Gdy pytam, co stwierdzi³ specjalista, bywa, ¿e s³yszê: – Chyba wszystko dobrze. – Ma pan siê zg³osiæ na kontrolê?

– dr¹¿ê. – Nie wiem – odpowiada. Jestem przekonana i mówiê to z doœwiadczenia, ¿e pacjent powinien mieæ kontakt z kimœ, komu mo¿e wszystkie swoje problemy opowiedzieæ i wylaæ ¿ale, tak¿e na s³u¿bê zdrowia. Musimy byæ blisko naszych pacjentów.

Mo¿e przyczyn¹ braku empatii, na który skar¿¹ siê pacjenci, nie jest niechêæ, ale zmêczenie, stres, nadmiar biurokratycznych obowi¹zków, które spadaj¹ na lekarza?

Przyczyn jest wiele. Oczywiœcie, nie wszyscy lekarze s³abo komunikuj¹ siê z chorymi. Specjaliœci, którzy pracuj¹ w podstawowej opiece zdrowotnej, wypracowuj¹ lub maj¹ naturalne umiejêtnoœci nawi¹zywania relacji z pacjentami.

Jak siê zmienia³a z pani perspektywy praca w POZ? Na pewno poprawi³y siê warunki lokalowe. Mamy lepsze zaplecze techniczne, dysponujemy bogatszym wyposa¿eniem diagnostycznym, ró¿norodn¹ aparatur¹ niezbêdn¹ w naszej dzia³alnoœci. Poradnie zosta³y wyposa¿one w komputery, wraz z nimi do naszych gabinetów wkroczy³a cyfryzacja. Wystawiamy e-recepty, e-zwolnienia. Mniej boli nas rêka od pisania d³ugopisem, a coraz czêœciej bêdziemy mieli problemy z nadgarstkiem i szyj¹ od pisania na

klawiaturze i patrzenia w monitor. Muszê przyznaæ, ¿e zmienili siê te¿ pacjenci. Coraz wiêcej wiedz¹ o zdrowiu i chc¹ o nie dbaæ. Czêœciej zdaj¹ sobie sprawê ze znaczenia profilaktyki.

Oczywiœcie, zdarzaj¹ siê osoby, którym nale¿y poœwiêciæ wiêcej czasu, wyt³umaczyæ proste zagadnienia, przekonaæ do okreœlonych zachowañ, ale generalnie rzecz bior¹c, w naszym spo³eczeñstwie postawy prozdrowotne bardzo siê rozpowszechni³y.

Czy w parze ze wzrostem œwiadomoœci id¹ dzia³ania? Pacjenci oczekuj¹ od lekarza konkretnych zaleceñ, skierowañ na badania?

Tak! Czêsto nie mo¿emy wrêcz tym oczekiwaniom sprostaæ, bo wielu badañ diagnostycznych nie mo¿emy zleciæ ze wzglêdu na brak uprawnieñ. Informujemy zatem pacjentów, gdzie mog¹ wykonaæ te badania, np. w ramach programów profilaktycznych, lub ¿e musz¹ zg³osiæ siê po skierowanie do specjalisty. Przed laty trudno by³o namówiæ pacjentów np. na kolonoskopiê, a przecie¿ wiemy, ¿e powinno siê j¹ w pewnym wieku profilaktycznie wykonaæ.

Od pewnego czasu obserwujê, ¿e coraz wiêksza grupa osób jest zainteresowana i zmotywowana do wykonywania tego badania. Pacjenci pytaj¹, jak i gdzie mog¹ siê poddaæ kolonoskopii. Zatem zmiany s¹ widoczne.

starsza osoba, wszystko trwa d³u¿ej ni¿ w przypadku m³odszego pacjenta, ju¿ samo rozbieranie siê do badania. Potem trzeba jej wszystko dok³adnie wyt³umaczyæ. Bywa, ¿e jednej osobie poœwiêcam wiêcej czasu kosztem kogoœ innego, kto potrzebuje mniej uwagi. Zdarza siê, ¿e godzinê kierownicz¹ równie¿ poœwiêcam pacjentom, w efekcie koñczê pracê póŸniej ni¿ wynika z grafiku.

Teraz jest szczególnie trudny czas, bo s¹ pacjenci z podejrzeniem lub rozpoznaniem COVID-19, którzy wymagaj¹ œrodków ostro¿noœci, zachowania pe³nego re¿imu sanitarnego.

Obecna sytuacja epidemiczna jest wyj¹tkowa.

Wielokrotnie mieliœmy do czynienia z nasileniem infekcji grypowych, trwaj¹cym miesi¹c, pó³tora, ale nigdy nie trwa³o tak d³ugo. Moich pacjentów z bardzo ciê¿kimi powik³aniami po grypie mog³abym policzyæ na palcach.

Po COVID-19 chorzy dochodz¹ do siebie przez miesi¹c, dwa, a mówiê tylko o tych, którzy nie byli hospitalizowani, leczyli siê w domu.

Czy do poradni przychodz¹ ju¿ ozdrowieñcy?

Ma pani obecnie mniej czy wiêcej czasu dla pacjentów ni¿ kiedyœ?

Tak, bada³am ju¿ takie osoby. Czêœæ chorowa³a ³agodnie i nie jest im potrzebna konsultacja. Ale s¹ te¿ pacjenci, którzy przechodzili zaka¿enie koronawirusem ciê¿ej i potrzebuj¹ wizyt kontrolnych.

Czasu wci¹¿ brakuje i chyba zawsze by³ z tym problem. Gdy na wizytê przyjdzie

Jak medycyna rodzinna jako specjalizacja zmienia³a POZ?

Moich pacjentów z bardzo ciężkimi powikłaniami po grypie mogłabym policzyć na palcach.

Po COVID-19 chorzy dochodzą do siebie przez miesiąc, dwa, a mówię tylko o tych, którzy nie byli hospitalizowani, leczyli się w domu.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Lekarze medycyny rodzinnej przyjmuj¹ i doros³ych, i dzieci. Wielu pacjentów znaj¹ od urodzenia. W mojej poradni ma³ymi pacjentami zajmuj¹ siê pediatrzy. I, jak ju¿ wspomnia³am, pracuj¹ w niej lekarze wielu specjalnoœci.

Opieka podstawowa nad pacjentem zmieni³a siê na przestrzeni lat nie tylko za spraw¹ medycyny rodzinnej.

Dziêki postêpowi wiedzy medycznej i rozwojowi techniki wiemy wiêcej o chorobach, mo¿emy szybciej i pe³niej diagnozowaæ pacjentów, a tym samym skuteczniej ich leczyæ.

57

Fot. B. Zaranek

PO GODZINACH

Jakie jest pani pierwsze wspomnienie z dzieciñstwa zwi¹zane z muzyk¹?

S

iedzê na kolanach mamy i dotykam klawiatury. Mama czêsto gra³a na pianinie, a ja lubi³am jej przeszkadzaæ. Mam zdjêcie, które przypomina tamte chwile. Rodzice s¹ muzykalni, rodzina od strony mamy liczna. Razem œpiewaliœmy na rodzinnych spotkaniach. Babcia stara³a siê uczyæ mnie i siostrê gry na fortepianie, ale ja wola³am tworzyæ w³asne kompozycje. Proste melodie uk³ada³am, maj¹c cztery lata. Jako piêciolatka mia³am na koncie pierwszy wystêp.

Moja kuzynka uczy³a siê w ognisku muzycznym. Na zakoñczenie roku szkolnego odby³ siê koncert, na który posz³am z babci¹. Gdy uczniowie wykonali swoje partie, spontanicznie podesz³am do fortepianu i zagra³am. Publicznoœæ bi³a mi brawo. By³am bardzo zadowolona. Jedna z nauczycielek powiedzia³a, ¿ebym uczy³a siê u niej.

Zaczê³am chodziæ na lekcje i od razu chcia³am graæ Chopina. Pani Iwona Kowala (obecnie Lusser), z któr¹ do dzisiaj mam kontakt, nie zniechêci³a mnie do muzyki mozolnymi æwiczeniami gam i pasa¿y. Da³a mi sporo swobody.

Jak przebiega³a muzyczna edukacja?

Lubiê ciszê O muzycznej pasji, artystycznych projektach oraz sile i wytrwałości w dążeniu do realizacji marzeń opowiada Jadwiga Kłapa-Zarecka, lekarz medycyny rodzinnej, autorka tekstów i kompozytorka, wokalistka grająca na pianinie i saksofonie, w rozmowie z Anettą Chęcińską.

58

Pochodzê z Ustronia. Do szko³y muzycznej w Cieszynie, do której zosta³am przyjêta, ostatecznie nie posz³am.

Muzyka towarzyszy³a mi ca³y czas, ale nie by³am zbyt zainteresowana nauk¹ gry na pianinie. W trzeciej klasie podstawówki us³ysza³am po raz pierwszy dŸwiêk saksofonu. Kilka lat póŸniej dosta³am u¿ywany saksofon od córki przyjació³ rodziców. Jej nie by³ ju¿ potrzebny. Na podarowanym instrumencie gra³am wiele lat.

Pocz¹tkowo korzysta³am z rad nauczyciela klarnetu i przede wszystkim eksperymentowa³am. Poniewa¿ poci¹ga³a mnie muzyka jazzowa, saksofon by³ instrumentem odpowiednim dla mnie. Zaczê³am uczestniczyæ w licznych jam session i dziêki temu pozna³am œwietnych muzyków, rozwija³am siê muzycznie.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Kiedy przyszed³ czas wystêpów przed szersz¹ publicznoœci¹?

Gdy by³am nastolatk¹, nale¿a³am do zespo³u dzia³aj¹cego przy koœciele.

Oczywiœcie, gra³am na saksofonie. Wystêpowaliœmy na festiwalach chrzeœcijañskich w Polsce i zagranic¹. Dopiero po maturze odwa¿y³am siê na autorskie projekty. Za³o¿y³am z dwiema kole¿ankami zespó³ Kid Brown. Do naszych najwiêkszych osi¹gniêæ nale¿a³ wystêp w koncercie debiutów podczas Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. Zaœpiewa³yœmy „Jednego serca” Czes³awa Niemena i otrzyma³yœmy œwietne recenzje. Mimo ¿e zagra³yœmy póŸniej wiele koncertów, nie czu³am, ¿e oddaj¹ mnie w pe³ni. Po pewnym czasie zespó³ siê rozpad³, a ja wystêpowa³am w innych goœcinnie, wci¹¿ pragn¹c pójœæ w³asn¹ drog¹.

albo na jedno, albo na drugie. Ale g³êboko wierzy³am, ¿e to, co robiê, jest dobre i warto walczyæ o marzenia. Patrz¹c z perspektywy, przyznam, ¿e by³o w tym sporo szaleñstwa: po wieczornym koncercie w Gdañsku spêdzaæ noc w samochodzie i nastêpnego dnia rano na drugim koñcu Polski zdawaæ egzamin z pediatrii. Potrzebowa³am wielkich si³ i samozaparcia, ¿eby temu podo³aæ. Ale nie zrezygnowa³am ani z medycyny, ani z muzyki. Nie chcia³am i nie potrafi³am. Podczas pandemii przekona³am siê, jak bardzo s³uszne by³y te decyzje.

Gdy¿ artyœci przestali wystêpowaæ, a lekarze wci¹¿ maj¹ ogrom pracy?

Tak. I z tego powodu wymyœli³am „Muzyczn¹ kroplówkê”. Muzyków, którzy

Uda³o siê ten cel zrealizowaæ?

Fot. archiwum

Trzy lata temu prze¿y³am trudny i smutny okres. Mia³am wypadek, z³ama³am nogê, straci³am ci¹¿ê. Wówczas zatrzyma³am siê w biegu. Nim dosz³am do zdrowia mia³am czas na przemyœlenie, co naprawdê chcê robiæ. Nagra³am p³ytê, rozpoczê³am realizacjê projektu „JadŸka K³apa”. Czujê, ¿e spe³niam siê muzycznie, mam zaszczyt wspó³pracowaæ ze œwietnymi muzykami. Mój m¹¿ Pawe³ Zarecki jest producentem, a studio nagrañ mamy w domu.

Muzyka i medycyna to wymagaj¹ce dziedziny. Czy poœwiêcaj¹c siê sztuce, mo¿na znaleŸæ czas, by byæ lekarzem?

Nie marzy³am o medycynie, ale lubi³am ludzi i pomyœla³am, ¿e lekarz to pewny i potrzebny zawód. Przez lata studiów, sta¿ i okres specjalizacji (od roku jestem lekarzem medycyny rodzinnej) prawie wszyscy siê ze mnie œmiali. Znajomi muzycy uwa¿ali, ¿e jestem romantyczk¹, studiuj¹c medycynê, i ¿e mog³abym o wiele lepiej zarabiaæ dziêki koncertom. Z kolei koledzy lekarze, a nawet wyk³adowcy, zwracali uwagê, ¿e powinnam siê zdecydowaæ

Lekarz leczy cia³o, artysta duszê?

Gdy gram solo, czujê, ¿e mój wystêp jest dla s³uchaczy terapi¹. Œpiewaj¹c, dotykam ró¿nych sfer ¿ycia: przemijania, rozczarowañ, œmierci, ale te¿ radoœci.

Wierzê, ¿e muzyka ma moc wzbudzania emocji, uspokajania, podnoszenia na duchu. Medycyna i muzyka to bardzo bliskie sobie dziedziny.

Pacjenci przychodz¹ do lekarza, ale czy widz¹ w pani muzyka?

Kiedyœ udawa³o mi siê ukrywaæ, ¿e gram. Jestem jednak coraz bardziej rozpoznawalna. Tak, pacjenci wiedz¹ i dobrze reaguj¹ na moj¹ artystyczn¹ pasjê.

Bywaj¹ nawet œmieszne sytuacje. Na wizytê przysz³a pacjentka z synem i zapyta³a, czy mog³abym przes³uchaæ syna.

Wyjê³am stetoskop, bo myœla³am, ¿e chcia³a, abym go os³ucha³a, a ona: – Nie trzeba, syn jest zdrowy. Chodzi³o jej o przes³uchanie muzyczne. Wœród moich pacjentów jest równie¿ sporo osób z bran¿y muzycznej, znaj¹ mój numer telefonu i czêsto dzwoni¹ po radê.

Jakie s¹ pani plany zawodowe i artystyczne?

zostali bez pracy, zaprasza³am do udzia³u w koncertach. Ka¿dy wystêp by³ po³¹czony ze zrzutk¹, a muzyka z naszego domu za poœrednictwem Internetu sz³a w œwiat. S³uchali i ogl¹dali nas ludzie w Nowej Zelandii, Izraelu, Ameryce Po³udniowej, w ró¿nych zak¹tkach œwiata. Otrzymaliœmy wiele podziêkowañ, ciep³ych s³ów, dobrych recenzji.

I wci¹¿ odpowiadamy na pytania, jak organizowaæ podobne przedsiêwziêcia.

Doceniam, ¿e dziêki mojej stabilnej pracy mog³am pomóc innym. Jeszcze przed pandemi¹ wymyœli³am równie¿ „Wizytê domow¹”. Ludzie pisali zg³oszenia, a ja wybiera³am, do kogo pojadê i zagram koncert. Wp³ywy z wystêpu przeznaczaliœmy na szczytny cel. Jako lekarz mam sta³y dochód, mogê muzyk¹ zajmowaæ siê dla czystej przyjemnoœci, radoœci dzielenia siê z innymi i grania tego, co siê chce.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

Na razie chcê siê rozwijaæ i zdobywaæ wiedzê przydatn¹ lekarzowi rodzinnemu. W przysz³oœci, „kiedyœ, kiedyœ”, mo¿e zajmê siê jeszcze psychoterapi¹. To moje marzenie z dawnych lat.

A muzyczne? Chcia³bym dokoñczyæ autorsk¹ p³ytê. Poza tym dostaliœmy z mê¿em propozycjê skomponowania muzyki do filmu. Bêdzie krêcony na Bliskim Wschodzie. Pandemia wstrzyma³a realizacjê projektu, gdy¿ wi¹¿e siê z d³u¿sz¹ podró¿¹, ale gdy tylko sytuacja siê uspokoi, zapewne wyruszmy w drogê, aby spe³niaæ kolejne marzenia.

Jaka muzyka rozbrzmiewa w pani domu?

Wbrew pozorom w moim domu panuje cisza. Czasami prze³amuj¹ j¹ dŸwiêki fortepianu, gdy chcê pos³uchaæ mojego ulubionego pianisty jazzowego Billa Evansa. Tak, lubiê ciszê. W niej rodz¹ siê najlepsze pomys³y.

59

BIULETYN ORL

UCHWA£A NR 60/R-VIII/20 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 21 paŸdziernika 2020 r. w sprawie powo³ania przewodnicz¹cego Zespo³u ds. Szczepieñ Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie Na podstawie art. 25 pkt 10 Ustawy z 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (DzU z 2019 r., poz. 965) oraz na podstawie §29 ust. 8 Regulaminu Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, stanowi¹cego za³¹cznik do Uchwa³y nr 16/Z-VIII/18 XXXVIII Sprawozdawczo-Wyborczego Okrêgowego Zjazdu Lekarzy Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie z 6 kwietnia 2018 r., w zw. z art. 14hb Ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwi¹zaniach zwi¹zanych z zapobieganiem, przeciwdzia³aniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaŸnych oraz wywo³anych nimi sytuacji kryzysowych (DzU z 2020 r., poz. 374), uchwala siê, co nastêpuje: §1 W zwi¹zku z Uchwa³¹ nr 59/R-VIII/20 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 21 paŸdziernika 2020 r. w sprawie zmiany Uchwa³y nr 81/R-VIII/18 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 22 czerwca 2018 r. w sprawie powo³ania Zespo³u ds. Szczepieñ Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres VIII kadencji 2018–2022 na przewodnicz¹c¹ Zespo³u ds. Szczepieñ Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie powo³uje siê kol. Annê Rahnama. §2 Tekst jednolity Uchwa³y nr 81/R-VIII/18 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 22 czerwca 2018 r. w sprawie powo³ania Zespo³u ds. Szczepieñ Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres VIII kadencji 2018–2022 stanowi za³¹cznik do niniejszej uchwa³y. §3 Uchwa³a wchodzi w ¿ycie z dniem podjêcia.

Tekst jednolity, stanowiący załącznik do uchwały nr 60/R-VIII/20 Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 21 października 2020 r.

UCHWA£A NR 81/R-VIII/18 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 22 czerwca 2018 r. w sprawie powo³ania Zespo³u ds. Szczepieñ Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres VIII kadencji 2018–2022 Na podstawie art. 25 pkt 10 ustawy z 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (DzU z 2018 r., poz. 168 t.j.) oraz na podstawie §29 ust. 5 Regulaminu Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, stanowi¹cego za³¹cznik do Uchwa³y nr

60

16/Z-VIII/18 XXXVIII Sprawozdawczo-Wyborczego Okrêgowego Zjazdu Lekarzy Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie z 6 kwietnia 2018 r., uchwala siê, co nastêpuje: §1 Powo³uje siê Zespó³ ds. Szczepieñ Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres VIII kadencji 2018–2022 w nastêpuj¹cym sk³adzie: – kol. Anna Rahnama – przewodnicz¹ca, – cz³onkowie – kol. Anna Darocha, – kol. Pawe³ Doczekalski, – kol. Micha³ Gontkiewicz, – kol. Micha³ Kunkiel. §2 Uchwa³a wchodzi w ¿ycie z dniem podjêcia.

UCHWA£A NR 62/R-VIII/20 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 21 paŸdziernika 2020 r. w sprawie powo³ania Komisji ds. Kultury Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres VIII kadencji 2018–2022 Na podstawie art. 25 pkt 10 Ustawy z 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (DzU z 2019 r., poz. 965 t.j.) oraz na podstawie §4 pkt 20, §29 ust. 8, ust. 9 Regulaminu Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, stanowi¹cego za³¹cznik do Uchwa³y nr 16/Z-VIII/18 XXXVIII Sprawozdawczo-Wyborczego Okrêgowego Zjazdu Lekarzy Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie z 6 kwietnia 2018 r., w zw. z art. 14hb Ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwi¹zaniach zwi¹zanych z zapobieganiem, przeciwdzia³aniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaŸnych oraz wywo³anych nimi sytuacji kryzysowych (DzU z 2020 r., poz. 374), uchwala siê, co nastêpuje: §1 Powo³uje siê Komisjê ds. Kultury Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres od dnia podjêcia niniejszej uchwa³y do koñca VIII kadencji 2018–2022, w nastêpuj¹cym sk³adzie: – kol. Bo¿ena Hoffman – przewodnicz¹ca, – cz³onkowie – kol. W³odzimierz Cerañski, – kol. Piotr Kuchta, – kol. Dorota Mazur, – kol. Krzysztof Schreyer, – kol. Maria ¯ywicka-Luckner. §2 Ustala siê nastêpuj¹ce zadania komisji, o której mowa w §1: – promowanie w œrodowisku lekarskim inicjatyw i dzia³añ kulturalnych przez:

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

a) organizowanie imprez prezentuj¹cych twórczoœæ lekarzy i lekarzy dentystów maluj¹cych, fotografuj¹cych, pisz¹cych, muzykuj¹cych i innych twórców, b) wspieranie aktywnoœci twórczej lekarzy i lekarzy dentystów cz³onków Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie, c) pomoc cz³onkom Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie w organizowaniu przedsiêwziêæ o charakterze kulturalnym, integracyjnym i rozrywkowym, d) u³atwianie lekarzom i lekarzom dentystom udzia³u w profesjonalnych imprezach kulturalnych, spektaklach teatralnych, koncertach organizowanych na terenie dzia³ania Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie, e) organizacja i prowadzenie Klubu Lekarza. §3 Uchwa³a wchodzi w ¿ycie z dniem podjêcia.

UCHWA£A NR 63/R-VIII/20 Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie z 21 paŸdziernika 2020 r. w sprawie powo³ania Komisji ds. Sportu Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres VIII kadencji 2018–2022 Na podstawie art. 25 pkt 10 Ustawy z 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (DzU z 2019 r., poz. 168 t.j.) oraz na podstawie §29 ust. 8, ust. 9 Regulaminu Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, stanowi¹cego za³¹cznik do Uchwa³y nr 16/Z-VIII/18 XXXVIII Sprawozdawczo-Wyborczego Okrêgowego Zjazdu Lekarzy Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie z 6 kwietnia 2018 r., w zw. z art. 14hb Ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwi¹zaniach zwi¹zanych z zapobieganiem, przeciwdzia³aniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaŸnych oraz wywo³anych nimi sytuacji kryzysowych (DzU z 2020 r., poz. 374), uchwala siê, co nastêpuje: §1 Powo³uje siê Komisjê ds. Sportu Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie na okres od dnia podjêcia niniejszej uchwa³y do koñca VIII kadencji 2018–2022, w nastêpuj¹cym sk³adzie: – kol. Krzysztof Herman – przewodnicz¹cy, – cz³onkowie

– kol. Pawe³ Doczekalski, – kol. Krzysztof Ha³abuz, – kol. Krzysztof Makuch, – kol. £ukasz Paluch, – kol. Jakub Zakrzewski. §2 Ustala siê nastêpuj¹ce zadania komisji, o której mowa w §1: a) promowanie aktywnoœci fizycznej w œrodowisku lekarskim, w szczególnoœci przez: – organizowanie dzia³añ sportowych w formie rozgrywek, turniejów i mistrzostw dla lekarzy i cz³onków ich rodzin, – organizowanie imprez rekreacyjnych i integracyjnych dla œrodowiska lekarskiego, – pomoc cz³onkom Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie w organizowaniu przedsiêwziêæ o charakterze sportowym i integracyjnym, – wspieranie cz³onków Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie w zakresie startu w imprezach sportowych o charakterze krajowym i miêdzynarodowym, – wspieranie i wyró¿nianie cz³onków Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie osi¹gaj¹cych istotne wyniki w zawodach o charakterze krajowym i miêdzynarodowym; b) promowanie turystyki w œrodowisku lekarskim, w szczególnoœci przez: – wspó³pracê z biurami podró¿y w celu negocjowania najdogodniejszych warunków turystyki wczasowej i specjalistycznej, – organizowanie i wspó³organizowanie wyjazdów turystycznych dla œrodowiska lekarskiego; c) wspó³pracê z Komisj¹ Kultury, Sportu i Turystyki Naczelnej Rady Lekarskiej, organizacjami studenckimi zrzeszaj¹cymi studentów medycyny oraz z innymi organizacjami krajowymi i zagranicznymi o podobnym charakterze w celu realizacji postawionych sobie zadañ; d) inne dzia³ania, wynikaj¹ce z uchwa³ zjazdu, Naczelnej Rady Lekarskiej i Okrêgowej Rady Lekarskiej w Warszawie. §3 Uchwa³a wchodzi w ¿ycie z dniem podjêcia.

Prezes ORL w Warszawie £ukasz Jankowski, sekretarz ORL w Warszawie Marta Moczyd³owska

S¥DY OKRÊGOWE W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM POSZUKUJ¥ KANDYDATÓW DO PE£NIENIA FUNKCJI LEKARZA S¥DOWEGO LUB BIEG£EGO S¥DOWEGO. Lekarze specjaliœci zainteresowani wykonywaniem czynnoœci lekarza s¹dowego lub bieg³ego s¹dowego proszeni s¹ o nadsy³anie zg³oszeñ listownie do sekretariatu Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie lub pod adresem e-mailowym: sekretarz@oilwaw.org.pl

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

61

WSPOMNIENIA

Jerzy Borowicz (1934–2020) Stefan ¯arski Jerzy Borowicz urodzi³ siê w Poznaniu w 1934 r. Szko³ê œredni¹ – Gimnazjum im. Stefana Batorego – ukoñczy³ w Warszawie. Dyplom lekarza uzyska³ na warszawskiej Akademii Medycznej w 1961. W tym samym roku podj¹³ pracê w Zak³adzie Radiologii macierzystej uczelni. Pierwszy stopieñ specjalizacji zdoby³ w 1965, drugi w 1969 r. W 1971 obroni³ tytu³ doktora nauk medycznych.

W 1975 r. wyjecha³ na kontrakt do Libii, gdzie by³ zatrudniony na Uniwersytecie Garyounis w Bengazi a¿ do 1984. Po powrocie do kraju podj¹³ pracê w Centrum Medycznym Kszta³cenia Podyplomowego, gdzie pozosta³ do 2003 r., kiedy przeszed³ na emeryturê.

Z osob¹ Jurka (Jerzyka) zwi¹zane by³o ca³e moje ¿ycie zawodowe: wybór specjalnoœci i droga naukowa; muzyczne: jazz; oraz rodzinne: to On pomóg³ mnie i Danucie, by ksi¹dz „zwi¹za³ stu³¹ stêsknione rêce”.

Jerzy oddawa³ siê tak¿e pasji pisarskiej. Celowa³ w krótkich formach literackich, które by³y wysoko oceniane przez ogó³ lekarzy i ludzi pióra. Mówiono o „literackim talencie nowatorskim” cz³owieka obdarzonego niezwyk³ym poczuciem radosnego humoru. Jerzyk pisa³ tak, by rozweseliæ zarówno czytelników, jak i siebie. A przecie¿ lekkiego ¿ycia nie mia³, gdy na przeszkodzie – z powodu knowañ wszechobecnej komuny, mimo celuj¹co zdawanych egzaminów wstêpnych (przez kilka lat z rzêdu!) – studiowaniu wymarzonej medycyny stanê³a zbytnia „inteligenckoœæ” rodziny.

Jerzyka cechowa³a niebywa³a (co wiêcej trwa³a) pogoda ducha, choæ los go nie oszczêdza³. Po zdaniu matury, w 17. wioœnie ¿ycia musia³ zarabiaæ na chleb, by ul¿yæ rodzinie. Dziêki swej inteligencji potrafi³ na zawo³anie oczarowaæ s³uchaczy tajnikami œwiata poezji i jazzu. Z jazzem zwi¹za³ na dobre swoje ¿ycie pozazawodowe. Na Jego biurku, zawalonym korespondencj¹, zawsze le¿a³y kartki z zaznaczonymi datami i miejscami wszystkich koncertów, których trzon stanowili zahartowani w jazzowych zmaganiach przedwojenni klezmerzy.

Nic wiêc dziwnego, ¿e poœród lawiny wspomnieñ s³yszê, jakby to by³o wczoraj, dŸwiêczny g³os mego przyjaciela œpiewaj¹cego (wraz z Bernardem £adyszem) stary rosyjski romans, przewiduj¹cego jak¿e ¿a³osne wspó³czesne czasy: Zag³ada siê skrada, rzuca swój cieñ, ju¿ nigdy nie spotkam Ciê.

W ostatnich dniach Jurek czêsto cytowa³ fragmenty wiersza Agnieszki Osieckiej: Pijmy wino za kolegów, których wci¹¿ omija raut. (...)

Pijmy wino za kolegów do dna, bo oni – to my, a my – to ju¿ mg³a.

Czekaj na nas Przyjacielu, by godnie nas przyj¹æ!

29.03.1927 – 5.11.2020 Dobry lekarz, neurolog, neurochirurg, profesor, obywatel. ¯o³nierz Armii Krajowej, major Wojska Polskiego, Kawaler Orderów.

Wieloletni kierownik Kliniki Spondylo-Neurochirurgii i Neurologii w Instytucie Reumatologii w Warszawie PAMIÊTAMY

Naszej Kole¿ance Oli Nurkiewicz wyrazy szczerego wspó³czucia z powodu œmierci Mamy

El¿biety Kubiak-Wiœniewskiej lekarza pediatry, cz³onka Okrêgowej Izby Lekarskiej w Warszawie, sk³adaj¹ wspó³pracownicy.

Dr Monice Potockiej, rzecznikowi praw lekarza OIL w Warszawie, wyrazy szczerego wspó³czucia z powodu œmierci

Ojca sk³adaj¹ £ukasz Jankowski, prezes ORL w Warszawie, i Okrêgowa Rada Lekarska w Warszawie.

Z g³êbokim smutkiem ¿egnamy

dr Joannê Klepack¹ niezwyk³¹ lekarkê i wspania³¹ kobietê, która swoj¹ wiedz¹ s³u¿y³a ludziom przez ponad 50 lat.

Dr Klepacka by³a wybitnym nefrologiem nale¿¹cym do pionierskiego zespo³u przeprowadzaj¹cego pierwsze transplantacje nerek w Polsce.

Do samego koñca pozosta³a ze swoimi pacjentami, nie zwa¿aj¹c na zagro¿enie, jakie w tym trudnym czasie wi¹za³o siê z Jej prac¹. £¹czymy siê w bólu z nasz¹ kole¿ank¹ dr Agnieszk¹ Wyszyñsk¹ z powodu œmierci Jej Mamy.

Zespó³ Stacji Dializ w Pruszkowie

Artur Dziak 62

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

W tych trudnych chwilach po œmierci

Mamy wyrazy g³êbokiego wspó³czucia dla dr Mery Topolskiej-Kotuleckiej sk³adaj¹ £ukasz Jankowski, prezes ORL w Warszawie, Okrêgowa Rada Lekarska w Warszawie, Dariusz Paluszek, wiceprezes ds. lekarzy dentystów ORL w Warszawie, oraz Komisja ds. Lekarzy Dentystów.

Z g³êbokim ¿alem i smutkiem ¿egnamy

œp. dr. n. med. Mariana Patrza³ka wieloletniego ordynatora Oddzia³u Infekcyjno-Neurologicznego Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieciêcego w Kielcach, szanowanego i wielce zas³u¿onego dla kieleckiej ziemi specjalisty pediatrii i chorób zakaŸnych.

Zawsze bêdziemy pamiêtaæ o Panu, Panie Doktorze, w naszych modlitwach i rozmyœlaniach!

Ca³ej Rodzinie najszczersze wyrazy wspó³czucia sk³ada personel lekarski i pielêgniarski Oddzia³u Infekcyjno-Neurologicznego oraz koledzy i kole¿anki z pozosta³ych oddzia³ów – Pediatrii i Chirurgii.

Z g³êbokim ¿alem przyjêliœmy wiadomoœæ o œmierci naszego Kolegi

Wojciecha Kordowicza oddanego lekarza i dobrego cz³owieka.

Rodzinie i bliskim Zmar³ego sk³adamy szczere kondolencje.

Krystyna Drabikowska, Pawe³ Leœniewski, Anna Szulewska, Anna Woytynowska, Edyta Wylon

Z ¿alem zawiadamiamy, ¿e 7.11.2020 r. w wieku 96 lat zmar³a

dr Alicja Grabowska Harcerka, uczestniczka Powstania Warszawskiego ps. Malutka, wieloletni ordynator Oddzia³u ZakaŸnego Szpitala Miejskiego w ¯yrardowie.

Kochaj¹ca ¯ona, Babcia i Prababcia.

Syn Zbigniew z Rodzin¹

Naszej Kole¿ance Kasi Brydzie wyrazy wspó³czucia i wsparcia w tych trudnych chwilach po œmierci

Taty sk³ada Dzia³ Informacji Medialnej.

WYDAWCA „Miesięcznika OIL w Warszawie Puls” 02-512 Warszawa, ul. Puławska 18, tel. 22-542-83-58, puls@oilwaw.org.pl

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

Wynajmê lokal us³ugowy – przychodniê w Warszawie przy al. KEN 103, 152 mkw., 5 gabinetów, bezpoœrednio przy stacji metra Ursynów. Kontakt: 603-705-953.

www.miesiecznik-puls.org.pl – nr 12/2020 – 1/2021 (308–309)

OGŁOSZENIE

REDAKTOR NACZELNA: Renata Jeziółkowska, tel. 22-542-83-81, r.jeziolkowska@oilwaw.org.pl SEKRETARZ REDAKCJI: Krystyna Bieżańska, tel. 22-542-83-59, k.biezanska@oilwaw.org.pl PUBLICYSTYKA: Anetta Chęcińska, Michał Niepytalski, m.niepytalski@oilwaw.org.pl WSPÓŁPRACUJĄ: Marek Balicki, Jerzy Bralczyk, Magdalena Flaga-Łuczkiewicz, Jarosław Kosiaty, Paweł Kowal, Filip Niemczyk, Maciej Orłoś, Małgorzata Solecka, Paweł Walewski ZGŁOSZENIA ZMIAN ADRESÓW: tel. 22-542-83-14, p.rejestracja@oilwaw.org.pl REKLAMA I MARKETING: Renata Klimkowska, tel. 22-542-83-53, 668-373-100, marketing@oilwaw.org.pl SKŁAD: Artmedia Partners, KOREKTA: Lidia Sadowska-Szlaga, DRUK: Elanders Polska Sp. z o.o.

Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji artykułów i listów, dokonywania skrótów oraz zmian tytułów.

Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

63