ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ

140 × 210 SPINE: 17.8 FLAPS: 80

Σ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Βίος και πολιτεία

ISBN 978-618-205-069-9

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ

• Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας.

• Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

• Λεξικό λατινοελληνικό και ελληνολατινικό.

• Χειραψίες με την τρέλα.

• Η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού.

• Γκαλίνα.

• Δώρο γενεθλίων.

• Φόνος στην οδό Ζακύνθου.

• Η δίκη της Υπατίας.

• Ο γλάρος που πετούσε περίεργα.

την ποίηση μπορεί να μην έχει σημαντική θέση ο Βιζυηνός, στην πεζογραφία όμως είναι ανεπανάληπτος. Άφησε ένα έργο αλώβητο από τον χρόνο που αποδεικνύει ότι ο δημιουργός του ήταν βαθύς ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής. Τα διηγήματά του είναι γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο και αποτελούν ένα αυθεντικό καθρέφτισμα της ζωής του. Σε όλα λειτουργεί μια πραγματικότητα που απέχει πολύ από τη συμβατική λογική. Ο Βιζυηνός υιοθετεί απόψεις, όπου η προσδοκία και η διάψευση διαδέχονται η μία την άλλη με τέτοιο ρυθμό και τέτοια πειστικότητα, ώστε να παρέχουν την εντύπωση της παραφροσύνης.

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

Έργα:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Ο Θεοδόσης Μοσχόπουλος γεννήθηκε το 1937 στα Χαβριάτα της Κεφαλονιάς. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και, όταν τελείωσε τις σπουδές του, διορίστηκε καθηγητής στη δημόσια εκπαίδευση. Υπηρέτησε επί μία δεκαετία ως Σχολικός Σύμβουλος στην Ευρυτανία. Το 1992 αποσπάστηκε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, όπου με άλλους συναδέλφους του έγραψε το διδακτικό βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου Η Ελληνική γλώσσα μέσα από κείμενα αρχαία, βυζαντινά και λόγια, εγκαινιάζοντας έτσι συλλογικά την επαναφορά των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ Βίος και πολιτεία

0_soma_viziinos1�indd 3

22/3/2021 3:21:10 μμ

Τιτλος

Γεώργιος Βιζυηνός, Βίος και πολιτεία Συγγραφέας

Θεοδόσης Μοσχόπουλος Σειρα

Ελληνική λογοτεχνία [1358] 0321/06 Επιmελεια - Διορθωση

Πόλυ Μοσχοπούλου Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2021 Θεοδόσης Μοσχόπουλος Πρώτη Εκδοση

Αθήνα, Μάρτιος 2021 ISBN 978-618-205-069-9

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | Τηλ.: 210 64 31 108

ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν.

2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

0_soma_viziinos1�indd 4

22/3/2021 3:21:10 μμ

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ Βίος και πολιτεία

Επιμέλεια:

Πόλυ Μοσχοπούλου Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας 2017

— ΑΘΗΝΑ 2021 —

0_soma_viziinos1�indd 5

22/3/2021 3:21:10 μμ

0_soma_viziinos1�indd 6

22/3/2021 3:21:10 μμ

Στη μνήμη του Νίκου Σκιαδά

0_soma_viziinos1�indd 7

22/3/2021 3:21:10 μμ

0_soma_viziinos1�indd 8

22/3/2021 3:21:10 μμ

Περιεχόμενα Βιζύη ����������������������������������������������������������������������������������������� 11 Κωνσταντινούπολη ���������������������������������������������������������������� 15 Κύπρος ������������������������������������������������������������������������������������� 17 Κωνσταντινούπολη ����������������������������������������������������������������20 Αθήνα ���������������������������������������������������������������������������������������24 Γοτίγγη ������������������������������������������������������������������������������������� 31 Παρίσι �������������������������������������������������������������������������������������� 33 Λονδίνο ������������������������������������������������������������������������������������ 39 Αθήνα ���������������������������������������������������������������������������������������44 Σαμάκοβο ��������������������������������������������������������������������������������46 Αθήνα ���������������������������������������������������������������������������������������48 Δρομοκαΐτειο �������������������������������������������������������������������������� 72 Ο θάνατος ������������������������������������������������������������������������������ 105 Τα διηγήματα ������������������������������������������������������������������������ 107 1. Το αμάρτημα της μητρός μου ����������������������������������������� 109 2. Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως ���������������������������������122 3. Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου ��������������������������� 129 4. Αἱ συνέπειαι τῆς παλαιᾶς ἱστορίας �������������������������������� 151 5. Το μόνον της ζωής του ταξίδιον ������������������������������������� 172 6. Μοσκώβ – Σελήμ (ή Μοσκώβ – Βιζυηνός) ������������������206 ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ���������������������������������������������285

0_soma_viziinos1�indd 9

22/3/2021 3:21:10 μμ

Η Βιζύη, Βιζώ ή Βίζα, κωμόπολη της ανατολικής Θράκης, ιδιαίτερη πατρίδα του Γεωργίου Βιζυηνού

0_soma_viziinos1�indd 10

22/3/2021 3:21:10 μμ

Βιζύη

Η

Βιζύη ή Βιζώ ή Βίζα είναι χωριό της ανατολικής Θράκης στον δρόμο που, περνώντας από τις Σαράντα Εκκλησιές, ενώνει την Αδριανούπολη με την Πόλη. Η περιοχή έχει ένα μακρινό ιστορικό παρελθόν που φτάνει στους χρόνους που η ιστορία δεν είχε ξεχωρίσει ακόμη από τον μύθο. Εκεί βρισκόταν η ακρόπολη των βασιλιάδων της Θράκης από την εποχή του μυθικού Τηρέα. Η Βιζύη είναι χτισμένη πάνω σε λόφο, στα ερείπια της αρχαίας θρακικής πόλης Δάματα. Τη μεγάλη και εύφορη θρακική πεδιάδα διαρρέει ο ποταμός Εργίνος, παραπόταμος του Έβρου, που πηγάζει από τις κατάφυτες υπώρειες του Αίμου. Ένθεν και ένθεν υψώνονται κωνοειδείς λόφοι που άλλοτε ήταν οι τύμβοι των Οδρυσών. Οι λόφοι αυτοί όχι μόνο διακόπτουν τη μονοτονία της πεδιάδας, αλλά παρέχουν στην απέραντη εκείνη εικόνα θαυμάσια ενότητα και ποικιλία. Στο απώτατο βάθος, ανάμεσα σε απέραντους αμπελώνες, υψώνεται ένας ψηλός βράχος, η Μπαήρα. Εκεί επάνω ήταν χτισμένη η ακρόπολη του τόπου. Επειδή τα νερά που κατεβαίνουν από τις βορινές πλαγιές των βουνών δημιουργούν έλη στο μεγάλο αυτό λεκανοπέδιο, πολύ συχνά, συνήθως το πρωί και το βράδυ, απλώνεται πυκνή ομίχλη και σκεπάζει τις μεγάλες, γυμνές προς τον ορίζοντα εκτάσεις. Η Βιζύη δεν ήταν παλιά ένα ασήμαντο χωριό· ήταν μια κωμόπολη αξιαγάπητη και πολιτισμένη. Ως το 1922 που οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν απαρηγόρητοι να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, τ’ αμπέλια τους και τα βοσκοτόπια τους, η Βιζύη απλωνόταν [ 11 ]

0_soma_viziinos1�indd 11

22/3/2021 3:21:10 μμ

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

υπερήφανη και ακατάλυτη, όπως απλώνεται σήμερα στην ίδια θέση ένα τουρκοχώρι με την ονομασία Vizé. Σ’ αυτό το χωριό της Θράκης γεννήθηκε στις οκτώ Μαρτίου του 1849 ο ποιητής Γεώργιος Βιζυηνός. Οι γονείς του ήταν φτωχοί, άνθρωποι εργατικοί και καλοί νοικοκύρηδες. Η μητέρα του, η Δεσποινιώ, ήταν από τον Άγιο Στέφανο, μια πόλη κοντά στη Μαύρη Θάλασσα στο ύψος των σημερινών συνόρων της Τουρκίας με τη Βουλγαρία. Από εκεί την πήραν οι γονείς της, όταν έφυγαν, φοβούμενοι τους Ρώσους που είχαν εισχωρήσει σε τουρκικά εδάφη κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828. Ήταν εννέα μηνών, όταν πηγαίνοντας από χωριό σε χωριό, πέθανε ο πατέρας της, και μετά από τρία χρόνια έχασε και τη μητέρα της. Σε ηλικία τεσσάρων χρονών βρέθηκε ορφανή από πατέρα και μητέρα στο χωριό Τζόγγαρα. Απ’ αυτό το χωριό περνώντας ο Γιώργης ή, όπως τον έλεγαν οι δικοί του, Παπουγιωργάκης, που ήταν πραματευτής βρήκε τη μικρή Δεσποινιώ στο σπίτι ενός προύχοντα του χωριού και επειδή ήταν άτεκνος την πήρε μαζί του για ψυχοκόρη του στη Βιζύη. Εκεί τη μεγάλωσε με τη γυναίκα του, τη Χατζηαποστόλω, μια γυναίκα με ανδρικό δυναμισμό, όπως την περιγράφει ο Βιζυηνός στο διήγημά του: Το μόνο της ζωής του ταξίδιον. Ο Παπουγιωργάκης μέχρι τα έντεκά του χρόνια ζούσε σαν κορίτσι. Οι γονείς του τον έντυναν με κοριτσίστικα ρούχα και τον είχαν κλεισμένο μέσα στο σπίτι από τον φόβο των γενιτσάρων που γύριζαν τα χωριά για το παιδομάζωμα. Ο Μιχαήλος, ο πατέρας του Βιζυηνού, ήταν από το χωριό Κρυόνερο, ένα χωριό που απείχε μιάμιση ώρα από τη Βιζύη προς τη μεριά του βουνού. Η ζωή σ’ αυτό το ορεινό χωριό ήταν δύσκολη και οι κάτοικοί του, οι πιο πολλοί, [ 12 ]

0_soma_viziinos1�indd 12

22/3/2021 3:21:10 μμ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ, ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ήταν ασβεστάδες και καρβουνιάρηδες. Γι’ αυτό και ο Βιζυηνός, αναφερόμενος στην καταγωγή του, εξομολογείται σ’ ένα ποίημα από τη χειρόγραφη συλλογή του Λυρικά:

Βλάστησε τα γονικά μου καρβουνασβεστάδων ρίζα. Γιώργη λένε τ’ όνομά μου, το φτωχό χωριό μου Βίζα. Ο Μιχαήλος σε ηλικία δεκατεσσάρων χρονών εγκαταστάθηκε στη Βιζύη, όπου άνοιξε μπακάλικο. Εκεί γνώρισε τη Δεσποινιώ, την ερωτεύτηκε και την παντρεύτηκε. Μετά τον γάμο άφησε το μπακάλικο κι έκανε την ίδια δουλειά με τον πεθερό του, πραματευτής. Στην αρχή το ανδρόγυνο έμενε στο σπίτι του Παπουγιωργάκη. Ύστερα πήγαν κι έμειναν δύο χρόνια στο Κρυόνερο και μετά γύρισαν στη Βιζύη, όπου ο Μιχαήλος έχτισε δικό του σπίτι. Δέκα μόνο χρόνια πρόλαβε να ζήσει η Δεσποινιώ ή Μιχαλιέσα με τον άντρα της που πέθανε το 1854 σε ηλικία σαράντα χρονών. Στο διάστημα αυτό απέκτησαν πέντε παιδιά. Πρώτος γεννήθηκε ο Χρηστάκης, όταν οι γονείς βρίσκονταν στο Κρυόνερο. Αυτός έκανε στην αρχή τον πραματευτή, μετά έγινε αγροτικός ταχυδρόμος στη γραμμή Λουλεμπουργκάζ – Βιζύη, και δολοφονήθηκε με τον τρόπο που αναφέρει ο Βιζυηνός στο διήγημά του: Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου. Δεύτερη γεννήθηκε η Άννα που όταν ήταν μωρό, τη σκότωσε άθελά της η μάνα της, όταν, ενώ κοιμόταν δίπλα της, την πλάκωσε με το σώμα της, όπως αφηγείται ο Βιζυηνός στο διήγημά του: Το αμάρτημα της μητρός μου. Τρίτος γεννήθηκε ο ποιητής, τέταρτη η Αννιώ που πέθανε πολύ μικρή. Πέμπτο και τελευταίο παιδί του Μιχαήλου και της Δεσποινιώς ήταν ο [ 13 ]

0_soma_viziinos1�indd 13

22/3/2021 3:21:10 μμ

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

Μιχαήλος που πήρε το όνομα του πατέρα του, γιατί ήταν «κοιλιάρφανος», ήταν δηλαδή ακόμη στην κοιλιά της μάνας του, όταν ο πατέρας του, το 1854, πέθανε από τύφο. Όλες οι ευθύνες του σπιτιού έπεσαν τότε πάνω στη μάνα που, σέρνοντας σ’ όλη της τη ζωή το φάσμα του πεθαμένου παιδιού της, ρίχτηκε στην ξένη δουλειά για να μεγαλώσει τ’ άλλα της παιδιά. Μ’ αυτόν τον τρόπο αναδείχτηκε το κορυφαίο πρόσωπο που επηρέασε τη ζωή του Βιζυηνού κι έγινε παράλληλα, όπως θα δούμε στα διηγήματά του, η κεντρική ηρωίδα του έργου του. Το δεύτερο πρόσωπο που και σ’ αυτό έβρισκε στοργή ο μικρός Γιωργής ήταν ο παππούς του, ο Παπουγιωργάκης, ένας καλοσυνάτος άνθρωπος, αλλά και ονειροπαρμένος. Ήταν ένας αξιολάτρευτος παραμυθάς, ένας ιερός γεννήτωρ του μύθου. Ζούσε περισσότερο με τον πόθο του ονείρου παρά με την πραγματικότητα. Ήταν ένας αγαθός, σοφός γέροντας που τη σοφία του την είχαν θρέψει εκείνα που φαντάστηκε, όχι εκείνα που έζησε. Αυτός ο γλαφυρός παραμυθάς γέμιζε την παιδική ψυχή του εγγονού του με πρόσωπα και πράγματα παραμυθένια, με παλάτια, με βασιλοπούλες και νεράιδες. Ανάμεσα σ’ αυτά τα πρόσωπα μεγάλωσε ο Βιζυηνός. Αποδέχτηκε τη μοίρα του, αλλά δεν έμεινε άπραγος· έβαλε σκοπό της ζωής του να αντιπαλέψει και να την αλλάξει. Πήγαινε κατά διαλείμματα, όπως λέει ο ίδιος, στο δημοτικό σχολείο του χωριού του, ενώ ήταν και ψάλτης στην εκκλησία. Στο σχολείο ο αρχαιολάτρης δάσκαλος ήθελε σώνει και καλά να πείσει τον μικρό Γιωργή, έτσι τον έλεγαν στο χωριό του, ότι το όνομά του δεν ήταν Γιώργης, αλλά Γοργίας! Το αναφέρει ο ίδιος ο Βιζυηνός στο διήγημά του: Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα.

[ 14 ]

0_soma_viziinos1�indd 14

22/3/2021 3:21:10 μμ

Κωνσταντινούπολη

Ή

ταν έντεκα χρονών ο Βιζυηνός, όταν άφησε τον ωραίο, ξένοιαστο κόσμο του χωριού του και ξενιτεύτηκε, φορτωμένος με όλα εκείνα τα υπέροχα και θαυμαστά που του είχε αφήσει στην ψυχή του η πληθωρική φαντασία του καλοσυνάτου παππού, για να γνωρίσει έναν κόσμο καινούριο, άγνωστον. Έναν κόσμο άξενο, ψυχρό που δεν θα του παρασταθεί στη δυστυχία του. Τον πόνο του θα τον πει αργότερα στο ποίημά του «Νοσταλγία»:

Μικρό, μικρό μ’ ορφάνεψε η αλύπητή μου μοίρα μικρό, μικρό της ξενιτιάς το μονοπάτι πήρα. Πήγε στην Πόλη να μάθει ράφτης κοντά σ’ ένα θείο του που είχε ραφτάδικο στα Μπεζεστένια. Πολύ αργότερα σ’ ένα ποίημά του αφιερωμένο στον φιλόσοφο Πέτρο Βράιλα-Αρμένη θα θυμηθεί με την εξομολογητική αφέλεια των ποιητών την πρώτη τέχνη του, τη ραφτική:

Ραφτάκι μ’ ήθελε άλλοτες η τύχη, γιατί να ντροπιαστώ και να τ’ αρνιούμαι. Λησμόνησα τα ράμματα, την πήχη, μα την ιδέα της τέχνης τη θυμούμαι. Στην Πόλη δεν άργησε να έρθει η σκληρή πρώτη του απογοήτευση. Ο ράφτης που πήγε να μάθει την τέχνη ήταν σκληρός και τυραννικός και το ραφτάδικο έγινε για τον Γιωργή τόπος μαρτυρίου. Ο ράφτης που έραβε τα φο[ 15 ]

0_soma_viziinos1�indd 15

22/3/2021 3:21:10 μμ

140 × 210 SPINE: 17.8 FLAPS: 80

Σ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Βίος και πολιτεία

ISBN 978-618-205-069-9

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ

• Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας.

• Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

• Λεξικό λατινοελληνικό και ελληνολατινικό.

• Χειραψίες με την τρέλα.

• Η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού.

• Γκαλίνα.

• Δώρο γενεθλίων.

• Φόνος στην οδό Ζακύνθου.

• Η δίκη της Υπατίας.

• Ο γλάρος που πετούσε περίεργα.

την ποίηση μπορεί να μην έχει σημαντική θέση ο Βιζυηνός, στην πεζογραφία όμως είναι ανεπανάληπτος. Άφησε ένα έργο αλώβητο από τον χρόνο που αποδεικνύει ότι ο δημιουργός του ήταν βαθύς ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής. Τα διηγήματά του είναι γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο και αποτελούν ένα αυθεντικό καθρέφτισμα της ζωής του. Σε όλα λειτουργεί μια πραγματικότητα που απέχει πολύ από τη συμβατική λογική. Ο Βιζυηνός υιοθετεί απόψεις, όπου η προσδοκία και η διάψευση διαδέχονται η μία την άλλη με τέτοιο ρυθμό και τέτοια πειστικότητα, ώστε να παρέχουν την εντύπωση της παραφροσύνης.

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

Έργα:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Ο Θεοδόσης Μοσχόπουλος γεννήθηκε το 1937 στα Χαβριάτα της Κεφαλονιάς. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και, όταν τελείωσε τις σπουδές του, διορίστηκε καθηγητής στη δημόσια εκπαίδευση. Υπηρέτησε επί μία δεκαετία ως Σχολικός Σύμβουλος στην Ευρυτανία. Το 1992 αποσπάστηκε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, όπου με άλλους συναδέλφους του έγραψε το διδακτικό βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου Η Ελληνική γλώσσα μέσα από κείμενα αρχαία, βυζαντινά και λόγια, εγκαινιάζοντας έτσι συλλογικά την επαναφορά των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.