Diplomat July 2022 by Observer Media Group

15 YEARS in the Development Consulting: Delivering Progress & Transformation Aleksi Aleksishvili (Chairman at PMCG)

ANNIVERSARY INTERVIEWS

Dr. Sabine Machl UN Resident Coordinator Peter Wiebler, USAID Mission Director

July 2022

ISSN 2449-3007

772449

300003

Contents Cover Story

15 წელი საკონსულტაციო სფეროში: პროგრესისა და ტრანსფორმაციის ხელშეწყობა 15 YEARS IN THE DEVELOPMENT CONSULTING: DELIVERING PROGRESS AND TRANSFORMATION

Features

30 წელი გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში საქართველოს გაწევრიანებიდან 30 YEARS OF GEORGIA’S MEMBERSHIP IN THE UNITED NATIONS

USAID, საქართველო - პარტნიორობის 30 წელი

დიაგონალური კუმულაცია - ახალი შესაძლებლობა ქართული და თურქული კომპანიებისთვის

30 YEARS OF USAID ASSISTANCE TO GEORGIA

THE DIAGONAL CUMULATION OFFERS NEW OPPORTUNITIES TO GEORGIAN AND TURKISH BUSINESSES

ახალი ენერგეტიკული ბაზრის მოდელზე გადასვლა: გამოწვევები და პერსპექტივები CHALLENGES AND PERSPECTIVES OF GEORGIA’S TRANSITION TO NEW ENERGY MARKET MODEL

ზაფხულის ტურისტული სეზონი საქართველოში: მოლოდინები და პერსპექტივები

GEORGIA NOW READY FOR SUMMER TOURISM SEASON AFTER COVID PANDEMIC

ცირკულარული ეკონომიკა და ნარჩენების მდგრადი მართვა TOWARDS A CIRCULAR ECONOMY AND SUSTAINABLE WASTE MANAGEMENT

საქართველოს წყალმომარაგების გაუმჯობესება: მიმდინარე და დაგეგმილი პროექტები IMPROVED WATER SUPPLY SYSTEMS UNDERWAY IN GEORGIA

საქართველოს კიბერ-უსაფრთხოების სტრატეგია: განვითარების გზა დღემდე GEORGIAN CYBERSECURITY STRATEGY: WHAT HAS BEEN DONE SO FAR

Observer Media Group

შიო მღვიმელის ქ. #15 საქართველო, თბილისი 0179

Observer / Diplomat / Parliament

გენერალური დირექტორი ნინო შარაშიძე

გამოწერა და რეკლამის განთავსება Subscription & Advertising sales@observer.com.ge

Managing Director Nino Sharashidze

რედაქტორთა კოლეგია Editorial Commitette editor@observer.com.ge

nino.sharashidze@observer.com.ge

2 DIPLOMAT

დაიბეჭდა შპს „ფორმა“-ში. www.forma.ge

15 Shio Mghvimeli Str. Tbilisi 0179, Georgia

info@observer.com.ge TEL: +995 558 519 519

30 წელი გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში საქართველოს გაწევრიანებიდან

30 Years of Georgia’s Membership in the United Nations

გ

აეროს მუდმივი კოორდინატორი საქართველოში საბინე მახლი

გაეროს რეფორმის შედეგად, გაეროს მუდმივი კოორდინატორი თამაშობს მნიშვნელოვან როლს ქვეყანაში გაეროს სააგენტოების კოორდინირებულ მუშაობაში. რა გავლენა იქონია ამან გაეროს აქტივობებზე საქართველოში? 2019 წლიდან, გაეროს მუდმივი კოორდინატორის ოფისი წარმოადგენს ცალკეულ ერთეულს, რომელიც მხარს უჭერს საქართველოში გაეროს ყველა სააგენტოს, ფონდისა და პროგრამის კოორდინირებულ

nterview with Dr. Sabine Machl, UN Resident Coordinator in Georgia

Since the UN reform, the United Nations Resident Coordinator plays an essential role in coordinating the work of all UN agencies in a country. How did this affect the UN activities in Georgia? Since 2019, the Office of the UN Resident Coordinator constitutes a separate entity which supports the coordination of all UN agencies, funds and programmes in Georgia. The

DIPLOMAT 3

მუშაობას. მუდმივი კოორდინატორი არის გაეროს ყველაზე უფროსი წარმომადგენელი ქვეყანაში და ის პირდაპირ ანგარიშვალდებულია გაეროს გენერალური მდივნის წინაშე. გაეროს რეფორმა ახლა საკმაოდ წინ წასულია, როგორც საქართველოში, ასევე გლობალურად. მუდმივი კოორდინატორები და ჩვენი შესაბამისი ჯგუფები გვევლინებიან ლიდერებად და კოორდინირებულად ახდენენ ეროვნული განვითარების პრიორიტეტების მიზნების მიღწევას. საქართველოში ჩვენი ძალისხმევა მიმართულია 14 რეზიდენტი და 4 არარეზიდენტი სააგენტოს მუშაობის გაძლიერებაზე, რომლებიც ქმნიან გაეროს სააგენტოთა ჯგუფს (UNCT). ჩვენს შემთხვევაში ასევე მსოფლიო ბანკი და საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (IMF) არიან UNCT-ის წევრები. გაეროს მდგრადი განვითარების თანამშრომლობის ხელშეკრულებას ხელი მოეწერა ჯერ კიდევ 2020 წლის ოქტომბერში და ამჟამად უკვე 1,5 წელია რაც ვახორციელებთ. ჩვენ ხელს ვუწყობთ გაეროს ქმედებების თანმიმდევრულობას და რომ რესურსები და ექსპერტიზა მოხმარდეს მაქსიმალური ეფექტის მიღწევას. გაეროს სააგენტოთა ჯგუფის ცალკეული წევრების მიერ განხორციელებული თავიანთი სააგენტოს სამუშაოს გარდა, ჩვენ ამჟამად ვახორციელებთ ცხრა ერთობლივ პროგრამას საქართველოში, მთავრობასთან მჭიდრო თანამშრომლობით. ერთობლივი პროგრამის ერთ-ერთი მაგალითია ჩვენი მხარდაჭერა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური დაცვის სისტემის ტრანსფორმაციისადმი. გარდა ამისა, ჩვენ ხელს ვუწყობთ კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ თემებში გაეროს სააგენტოებისა და საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ განხორციელებულ განვითარების, ჰუმანიტარულ და სამშვიდობო ქმედებებს. ჩვენ ვაგრძელებთ ამ თემებში ყველაზე მოწყვლადი მოსახლეობის მხარდაჭერას, მათ შორის ვეხმარებით COVID-19 გამოწვევების დაძლევაში. როგორც მუდმივი კოორდინატორი, თქვენ მოხვედით იმ დროს, როდესაც მშვიდობა და უსაფრთხოება ჩვენს რეგიონში

4 DIPLOMAT

Resident Coordinator is the most senior UN representative in the country and reports directly to the UN Secretary-General. The UN reform is now well advanced on the ground, in Georgia as well as globally. Resident coordinators and our respective teams are delivering improved leadership and coordination for the achievement of national development priorities. In Georgia our efforts are directed at strengthening the work and amplifying the joint voice of the 14 resident and four non-resident agencies that make up the UN Country Team (UNCT) here. In our case also the World Bank and the IMF are members of the UNCT. Our framework agreement was signed back in October 2020 and we are currently 1,5 years into its implementation. We promote the coherence of actions of the UN and that the resources and expertise help achieve maximum impact. In addition to the significant agency-specific work carried out by the individual UN Country Team members, we currently run nine joint programmes in Georgia, which are implemented by different groups of UN entities in close cooperation with the government. One example of a joint programme is our support to the transformation of the social protection system for persons with disabilities. Moreover, we foster coherence between development, humanitarian and peacebuilding actions by the UN agencies and international non-governmental organizations working in conflict-affected communities. We continue supporting the most vulnerable in these communities including to overcome COVID-19 challenges. As the Resident Coordinator, you have come in a time when peace and security are under serious attack in our region. Considering the current challenges, what are your priorities?

სერიოზული საფრთხის ქვეშაა. არსებული გამოწვევების გათვალისწინებით, რა არის თქვენი პრიორიტეტები? გაეროში ჩვენი მისიაა დავეხმაროთ ეროვნულ პარტნიორებს რომ საქართველო იყოს უფრო წარმატებული და ძლიერი ქვეყანა, ძლიერი დემოკრატიული ინსტიტუტებით, რომლებიც სარგენლობენ მოსახლეობის ნდობით და ყველასთვის თანაბარ შესაძლებლობებს ქმნიან. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ჩვენი მხარდაჭერა ქვეყნისადმი რეგულირდება 2021-2025 წწ. გაეროს მდგრადი განვითარების თანამშრომლობის ხელშეკრულების (UNSDCF) მიხედვით, რომელიც შეთანხმებულია გაეროსა და საქართველოს მთავრობას შორის . UNSDCF შედგება ხუთი სტრატეგიული პრიორიტეტისაგან , რომლებიც ემყარება 2030 წლის დღის წესრიგს და მთავრობის განვითარების პრიორიტეტებს. ჩვენს UNSDCF-ს აქვს ერთი ყოვლისმომცველი სტრატეგიული პრიორიტეტი: გააძლიეროს ადამიანთა კეთილდღეობა, შექმნას შესაძლებლობები და სოციალური თანასწორობა საქართველოში. ჩვენ ასევე ვცდილობთ შევქმნათ ხელსაყრელი გარემო მდგრადი მშვიდობისთვის, კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ თემებში და ასევე კონფლიქტის საზღვრებთან.

გაეროში ჩვენი მისიაა დავეხმაროთ ეროვნულ პარტნიორებს რომ საქართველო იყოს უფრო წარმატებული და ძლიერი ქვეყანა, ძლიერი დემოკრატიული ინსტიტუტებით, რომლებიც სარგენლობენ მოსახლეობის ნდობით და ყველასთვის თანაბარ შესაძლებლობებს ქმნიან. რუსეთის სამხედრო მოქმედებებმა უკრაინაში გლობალური ყურადღება მიაპყრო შავი ზღვის რეგიონს. რა როლს თამაშობს გაერო, უკრაინის და ასევე სხვა პოტენციურ ცხელ წერტილებში, მათ შორის საქართველოში, საკითხის გადაწყვეტაში ? გაერომ დაგმო რუსეთის აგრესია უკრაინის წინააღმდეგ და არაერთხელ მოუწოდა ძალადობის დაუყოვნებლივ შეწყვეტისკენ; ასევე მოითხოვა შეუზღუდავი ჰუმანიტარული დახმარების წვდომა ქონდეს ყველას, ვისაც ეს ჭირდება, საბრძოლო ზონებში ჩარჩენილი მშვიდობიანი მოსახლეობის უსაფრთხო ევაკუაცია, მშვიდობიანი მოსახლეობის სასწრაფო დაცვა და საერთაშორისო ნორმების შესაბამისად ადამიანის უფლებების პატივისცემა. 24 თებერვლიდან გაერომ და ჩვენმა პარტნიორებმა მკვეთრად გააფართოვეს დახმარება და თითქმის 7,8 მილიონ ადამიანს აღმოუჩინეს დახმარება მთელს უკრაინაში. ჩვენს პარტნიორებთან ერთად, გაეროს 1400-ზე მეტი პერსონალი ეხმარება მათ, ვისაც ეს ყველაზე მეტად ჭირდება, მათ შორის ქალებს, ბავშვებს, მოხუცებს და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, უკრაინის 24 პროვინციაში. ამ ომს აქვს სერიოზული შედეგები და აზიანებს ეკონომიკას მთელს მსოფლიოში. ეს არის სასურსათო, ენერგეტიკული და ფინანსური კრიზისი, სადაც ყველაზე დაუცველი ქვეყნები და ეკონომიკები კვლავ ყველაზე მეტად დაზარალდებიან. ჩვენი კოლეგები სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციაში (FAO) გვაფრთხილებენ, რომ სასოფლო-სამეურნეო მიწების მესამედზე შესაძლოა წელს არ

At the UN, our mission is to assist our national partners in making Georgia a more prosperous and resilient country, with strong democratic institutions that enjoy the trust of the population and equal opportunities for all. As mentioned above, our support to the country is governed by the UN Sustainable Development Cooperation Framework (UNSDCF) agreed between the UN and the Georgian government for the period 2021-2025. The UNSDCF is composed of five strategic priority areas that draw from the 2030 Agenda and the government’s development priorities. Our UNSDCF has one overarching strategic priority: to enhance human wellbeing, capabilities and social equality in Georgia. We also strive for an enabling environment for sustainable peace within conflict-affected communities and across conflict divides. Russia’s military actions in Ukraine have drawn global attention to the Black Sea region. What role does the UN play in resolving the Ukrainian issue and other potential hotspots including Georgia? The UN has condemned Russian aggression against Ukraine and repeatedly called for an immediate halt to violence, for unfettered humanitarian access to all those in need, for safe evacuation of civilians trapped in areas of fighting and for urgent protection of civilians and respect for human rights in accordance with international norms. Since February 24, the UN and our partners have dramat-

იყოს მოსავალი ან არ მოხდეს მათი დამუშავება. ვაჭრობის, ტურიზმისა და ფულადი გზავნილების მხრივ რუსეთზე და უკრაინაზე დამოკიდებული საქართველო აგრძელებს ომის ეკონომიკური შედეგების მართვას და ჩვენ, გაეროში, მზად ვართ მას მხარი დავუჭიროთ. გაერო ჩართული იყო კონფლიქტის გავლენის შესამცირებლად და შემდგომი საომარი მოქმედებების თავიდან ასაცილებლად მას შემდეგ, რაც ქვეყანა გაეროს წევრი ქვეყანა გახდა ოცდაათი წლის წინ, 1992 წელს. ეს სამუშაო ყოველდღიურად მიმდინარეობს და მოიცავს გაეროს რამდენიმე სააგენტოს და ორგანიზაციას, რომლებიც ქვეყნის შიგნით და საქართველოს ფარგლებს გარეთ ფუნქციონირებენ. გაერო თანათავმჯდომარეობს ჟენევის საერთაშორისო დისკუსიებს ეუთოსა და ევროკავშირთან ერთად. ჩვენ ყოველთვის მზად ვართ, შესაბამის დაინტერესებულ მხარეებთან ერთად, ჩავერთოთ და ხელი შევუწყოთ დიალოგსა და კომუნიკაციას, ასევე შევთავაზოთ გაეროს დახმარება, ექსპერტიზა და შეკრების შეუდარებელი ძალა , როგორც კონფლიქტის პრევენციისა და მოგვარების ინსტრუმენტები. ამ მხრივ, გაერო ნამდვილად უნიკალური აქტორია, რომელსაც აქვს განსაკუთრებული მანდატი და გლობალური აღიარება. წელს საქართველოს გაეროში გაწევრიანების 30 წელი სრულდება. როგორ ფიქრობთ, რა პროგრესს მიაღწია საქართველომ ბოლო 30 წლის განმავლობაში?

6 DIPLOMAT

ically scaled up operations, reaching nearly 7.8 million people across Ukraine with life-saving assistance. Alongside our partners, more than 1,400 UN personnel are delivering supplies to those most in need including women, children, elderly people and those with disabilities, across all 24 provinces in Ukraine. This war has far-reaching consequences and is hitting economies around the globe. It is a food, energy and finance crisis where the most vulnerable countries and economies are again the most impacted. Our colleagues in the Food and Agriculture Organization (FAO) warn that one third of the crops and agricultural land may not be harvested or cultivated this year. Dependent on both Russia and Ukraine for trade, tourism and remittances, Georgia continues to manage the economic fallout of the war and we at the UN stand ready to support. The UN has been engaged in efforts to mitigate the impact of conflict and prevent further hostilities since the country became a UN member state thirty years ago, in 1992. This work is ongoing on a daily basis and involves several UN agencies and organizations based inside and outside of Georgia. The UN is co-chairing the Geneva international discussions together with the OSCE and the European Union. We are always ready to engage with relevant stakeholders, facilitate dialogue and communication, and offer the UN’s good offices, expertise and convening power as tools for conflict prevention and resolution. In this regard, the UN is truly a unique actor, with an unparalleled mandate and global recognition. This year marks the 30th anniversary of Georgia’s UN membership. What progress do you think Georgia made in the past 30 years? Since 31 July 1992, the UN-Georgia relationship has significantly evolved from humanitarian assistance-based to a strong partnership-based cooperation focusing on all aspects of sustainable development. Georgia has used its independence to chart a new history. The country has made impressive progress in terms of economic growth and human development and, step by step, has laid the groundwork for building a free and democratic state. As the UN we are happy to have been able to contribute to positive changes and development gains and we stand ready to continue to accompany Georgia on this path. What are the most pressing challenges facing the country today and how does the UN assist it in overcoming them? While Georgia has carried out many important reforms, challenges remain. To name just a few: the fallout from the COVID-19 pandemic, challenges in the social situation, economic development, as well as security need to be continuously tackled. The UN is a longstanding supporter of Georgia’s reforms towards democracy and good governance to deliver for people. We promote and protect the rights of marginalized and vulnerable people, including children and youth, older people, people with disabilities, refugees, migrants and minorities. We believe more affordable public health, social services, education, and

1992 წლის 31 ივლისიდან, გაერო-საქართველოს ურთიერთობა მნიშვნელოვნად განვითარდა, დაწყებული ჰუმანიტარული დახმარებიდან, დამთავრებული ძლიერ პარტნიორობამდე, ის ფოკუსირებულია მდგრადი განვითარების ყველა ასპექტზე. დამოუკიდებლობამ საქართველომ შესაძლებლობა მისცა ისტორიის ახალი ფურცელი გადაეშალა ქვეყანამ მიაღწია შთამბეჭდავ პროგრესს ეკონომიკური ზრდისა და ადამიანური განვითარების კუთხით და ეტაპობრივად ჩაუყარა საფუძველი თავისუფალი და დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობას. როგორც გაერო, ჩვენ მოხარულები ვართ, რომ შევძელით წვლილი შეგვეტანა პოზიტიურ ცვლილებებსა და განვითარების მიღწევებში და მზად ვართ გავაგრძელოთ საქართველოს მხარდაჭერა ამ გზაზე. რა არის ყველაზე აქტუალური გამოწვევები ქვეყნის წინაშე დღეს და როგორ ეხმარება გაერო მათ დაძლევაში? მიუხედავად იმისა, რომ საქართველომ მრავალი მნიშვნელოვანი რეფორმა განახორციელა, გამოწვევები მაინც რჩება. რომ დავასახელოთ რამდენიმე მათგანი: COVID-19-ის პანდემიის შედეგები, სოციალური გამოწვევები , ეკონომიკური განვითარება და ასევე უსაფრთხოება, მუდმივად უნდა ხდებოდეს მათი მოგვარება. გაერო არის საქართველოს რეფორმების დიდი ხნის მხარდაჭერი, დემოკრატიისა და კარგი მმართველობის მიმართულებით. ჩვენ ხელს ვუწყობთ და ვიცავთ მარგინალიზებული და მოწყვლადი ადამიანების უფლებებს, მათ შორის ბავშვებსა და ახალგაზრდებს, ხანდაზმულებს, შშმ პირებს, ლტოლვილებს, მიგრანტებსა და უმცირესობებს. ჩვენ გვჯერა, რომ უფრო ხელმისაწვდომი საზოგადოებრივი ჯანდაცვა, სოციალური სერვისები, განათლება და ღირსეული სამუშაო ადგი-

decent jobs are of utmost importance to be addressed. Additionally, agricultural sector support and digitalization of businesses in rural areas as well as other new opportunities for local communities are in the center of our assistance also with a view to women’s economic empowerment. The UN has also supported Georgia in addressing the COVID-19 impact. Together with the European Union (EU) and the Ministry of Health, we launched a new initiative on telemedicine in autumn last year. We are working together with the government and partners to refine climate policies and protect Georgia’s environment. In 2021 we introduced climate-smart agriculture in 26 municipalities and generated job opportunities in rural areas. This journey of progress needs to continue! How do you assess Georgia’s efforts to achieve the Sustainable Development Goals (SDGs) by 2030? Georgia has made significant progress towards affordable and clean energy (SDG 7), eradicating extreme poverty (SDG 1), promote responsible consumption and production (SDG 12), school enrollment rate (SDG 4) and decreasing maternal mortality (SDG 3). Better access to primary health care (SDG 3) and pre-primary education (SDG4) are goals we need to continue focussing on. Some indicators remain worrying, in particular those of violence against women (SDG 5) and those that measure climate action (SDG 13). Overall it is important to re-focus on the SDGs as they have globally become more difficult to achieve in particular due to some backsliding during the pandemic.

DIPLOMAT 7

მე ოპტიმისტი ვარ! საქართველოს განვითარების ტრაექტორია შთამბეჭდავი იყო და გულწრფელად ვიმედოვნებ, რომ ქვეყანა გააგრძელებს ფოკუსირებას ადამიანებზე, ჩვენს პლანეტაზე და პარტნიორობაზე. გაეროს ოჯახი რჩება ერთგული, დაეხმაროს ჩვენი მასპინძელი მთავრობის განვითარების პრიორიტეტებსა და წვლილი შეიტანოს ქვეყნის განვითარების დღის წესრიგში, იმ საკვანძო პრინციპის შესაბამისად, რომ არავინ დარჩეს განვითარების მიღმა. ლები ყველაზე მნიშვნელოვანია. დამატებით, სოფლის მეურნეობის სექტორის მხარდაჭერა და ბიზნესის გაციფრულება სოფლად, ასევე სხვა ახალი შესაძლებლობები ადგილობრივი თემებისთვის, ჩვენი დახმარების მთავარი მიმართულებებია, მათ შორის, ქალების ეკონომიკური გაძლიერება. გაერო ასევე მხარს უჭერს საქართველოს COVID-19-ის შედეგების აღმოფხვრაში. ევროკავშირთან (EU) და ჯანდაცვის სამინისტროსთან ერთად, გასული წლის შემოდგომაზე დავიწყეთ ახალი ინიციატივა ტელემედიცინის შესახებ. ჩვენ ვმუშაობთ მთავრობასთან და პარტნიორებთან ერთად კლიმატის პოლიტიკის დახვეწასა და საქართველოს გარემოს დასაცავად. 2021 წელს ჩვენ დავნერგეთ კლიმატგონივრული სოფლის მეურნეობა 26 მუნიციპალიტეტში და შევქმენით სამუშაო ადგილები სოფლად. პროგრესის ეს გზა უნდა გაგრძელდეს! როგორ აფასებთ საქართველოს ძალისხმევას 2030 წლისთვის მდგრადი განვითარების მიზნების (SDGs) მისაღწევად? საქართველომ მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია შემდეგი მიმართულებებით: ხელმისაწვდომი და უსაფრთხო ენერგია (SDG 7), უკიდურესი სიღარიბის აღმოფხვრა (SDG 1), მდგრადი მოხმარება და წარმოება (SDG 12), ხარისხიანი განათლება (SDG 4) და დედათა სიკვდილიანობის მაჩვენებლის შემცირება (SDG 3). პირველადი ჯანდაცვის უკეთესი ხელმისაწვდომობა (SDG 3) და სკოლამდელი განათლება (SDG4) არის მიზნები, რომლებზეც უნდა გავაგრძელოთ ფოკუსირება. ზოგიერთი ინდიკატორი კვლავ შემაშფოთებელია, კერძოდ, ქალების მიმართ ძალადობის (SDG 5) და კლიმატის ცვლილებების შედეგების დაძლევა (SDG 13). ზოგადად, მნიშვნელოვანია მდგრადი განვითარების მიზნებზე (SDG) ხელახლა ფოკუსირება, რადგან გლობალურად მათი მიღწევა უფრო რთული გახდა, განსაკუთრებით პანდემიის დროს გარკვეული უკუსვლის გამო. რა არის თქვენი ხედვა საქართველოს განვითარების მომავალზე? მე ოპტიმისტი ვარ! საქართველოს განვითარების ტრაექტორია შთამბეჭდავი იყო და გულწრფელად ვიმედოვნებ, რომ ქვეყანა გააგრძელებს ფოკუსირებას ადამიანებზე, ჩვენს პლანეტაზე და პარტნიორობაზე. გაეროს ოჯახი რჩება ერთგული, დაეხმაროს ჩვენი მასპინძელი მთავრობის განვითარების პრიორიტეტებსა და წვლილი შეიტანოს ქვეყნის განვითარების დღის წესრიგში, იმ საკვანძო პრინციპის შესაბამისად, რომ არავინ დარჩეს განვითარების მიღმა. დიდი იმედი მაქვს, რომ საქართველოში ყველა ისარგებლებს იმ პროგრესით, რომელსაც ქვეყანა აღწევს.

8 DIPLOMAT

What is your outlook for the future of Georgia’s development? I am an optimist! Georgia’s development trajectory has been an impressive one and I sincerely hope that the country will continue to focus on people, our planet and partnerships. The UN family remains committed to assist our host government’s development priorities and to contribute to the country’s development agenda, in line with the key principle of leaving no one behind. I very much hope that everybody in Georgia will benefit from the progress the country is making.

I am an optimist! Georgia’s development trajectory has been an impressive one and I sincerely hope that the country will continue to focus on people, our planet and partnerships. The UN family remains committed to assist our host government’s development priorities and to contribute to the country’s development agenda, in line with the key principle of leaving no one behind.

USAID, საქართველო პარტნიორობის 30 წელი

30 Years of USAID Assistance to Georgia

SAID-ის მისიის დირექტორის, პიტერ ვიბლერის ინტერვიუ

საქართველოში 30 წლის მოღვაწეობის მანძილზე, USAID-მ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქვეყნის განვითარებაში. რა ცვლილებების მომსწრენი გახდით, სახელმწიფოს ან საზოგადოების მიმართებით ამ ბოლო 30 წლის მანძილზე? პირველ რიგში, მინდა მივულოცო საქართველოს მოსახლეობას ის არაჩვეულებრივი პროგრესი, რომელსაც ქვეყანამ დამოუკიდებ-

nterview with Peter Wiebler, USAID Mission Director

With its 30 years of involvement in Georgia, USAID has played a crucial role in its development. What changes have you observed in the state or society in the past 30 years? First, I would like to congratulate the Georgian people on the extraordinary progress the country has made since independence and its journey to Euro-Atlantic integration. There are too many successes to mention, including the expanding role

DIPLOMAT 9

USAID საქართველოს კეთილდღეობას მრავალმხრივ უჭერს მხარს. ჩვენმა ბევრმა პროგრამამ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქვეყნის დემოკრატიულ, აყვავებულ ქვეყნად ჩამოყალიბებაში. საქართველოში ჯერ ჯიდევ არის ხარვეზები და გამოწვევები, ისვე როგორც ნებისმიერ სხვა დემოკრატიულ ქვეყანაში. ლობის შემდეგ და ევროატლანტიკური ინტეგრაციის გზაზე მიაღწია. მრავალი წარმატების აღნიშვნა შეიძლება, მათ შორის კერძო სექტორის როლის გაზრდა, რაზეც დამატებით ინფორმაციას ქვემოთ მოგახსენებთ. თუმცა მინდა გამოვყო ორი სფერო სადაც მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა. ვაჭრობა და ექსპორტი: საქართველო ისტორიულად ცდილობდა სავაჭრო პარტნიორობები ჩრდილოელი მეზობლების მიღმაც გაეფართოვებინა. დღეს ვხედავთ იმ ქართული ბიზნესების მზარდ რიცხვს, რომლებიც თავიანთი ექსპორტის დივერსიფიკაციას ახდენენ ევროკავშირში, გალფის ყურესა და მის ფარგლებს გარეთ. ადგილობრივ პარტნიორებთან თანამშრომლობით, დაწყებული ბიზნესის მფლობელებით, დასრულებული სოფლის მეურნეობის კოოპერატივებით და ქალი მეწარმეებით, USAID-მა გააორმაგა საქართველოში შექმნილი პროდუქციის ხარისხი, რაც შედეგად ქვეყანას უფრო კონკურენტუნარიანს და მომგებიანს გახდის. მაგალითად USAID დაეხმარა ქართულ აგრობიზნესს ხარისხის საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვაში, რაც სავაჭრო ბაზრობებსა და საერთაშორისო ბაზრებზე წვდომას უზრუნველყოფს. ტოლერანტობა და ინტეგრაცია: USAID-ში ვაფასებთ, რომ საქართველო მიზანმიმართულად გარდაიქმნა უფრო ტოლერანტულ, ინკლუზიურ ქვეყნად. ახალი ინსტიტუტებისა და სამართლებრივი მექანიზმების საშუალებით ქვეყანა აუმჯობესებს ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების ინტეგრაციას. შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო სამინისტრომ მართლაც შთამბეჭდავი სამუშაო შეასრულა ამ სფეროში. ჩვენ ვაგრძელებთ საქართველოს მთავრობის მხარდაჭერას, რათა შეიმუშაოს და დაამტკიცოს ტოლერანტობის და სამოქალაქო ინტეგრაციის ხუთწლიანი სამოქმედო გეგმა. USAID-მა მხარი დაუჭირა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი სტუდენტებისთვის ქართული ენის მოსამზადებელი ერთწლიანი პროგრამის შექმნასაც, რომელიც ცნობილია 1 + 4 პროგრამის სახელით და მიზნად ისახავს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს გაუმარტივოს წვდომა განათლებასთან. თუმცა ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი, ამიტომაც USAID გააგრძელებს როგორც საქართველოს მთავრობის, ასევე საქართველოს მოსახლეობის მხარდაჭერას და ჩვენი პროგრამების ფარგლებში ხელს შევუწყობთ ტოლერანტობასა და ინკლუზიას. USAID საქართველოში მრავალ პროგრამას ახორციელებს, ხომ არ გამოყოფდით თქვენს ფავორიტ მიმართულებას და რომელია მათგან ყველაზე წარმატებული? USAID საქართველოს კეთილდღეობას მრავალმხრივ უჭერს მხარს. ჩვენმა ბევრმა პროგრამამ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქვეყნის დემოკრატიულ, აყვავებულ ქვეყნად ჩამოყალიბებაში. საქართველოში ჯერ ჯიდევ არის ხარვეზები და გამოწვევები, ისვე 10 DIPLOMAT

of the private sector (more of which below), but I would like to highlight two areas with particularly impressive changes. Trade and exports: Georgia has historically struggled to expand trade partnerships beyond its northern neighbor, but now we see increasing numbers of Georgian businesses diversifying their exports to high-value markets in the EU, the Gulf, and beyond. By partnering with local stakeholders, from business owners to agricultural cooperatives to women entrepreneurs, USAID has doubled down on improving the quality of goods Georgia creates, ultimately making the country more competitive and profitable. For example, USAID helped Georgian agribusinesses adopt international quality standards, gaining them access to trade fairs and international markets. Tolerance and Integration: USAID has seen Georgia intentionally transform itself into a more tolerant, inclusive country, improving the integration of ethnic and religious minorities through new institutions and new legal protections. The State Ministry of Reconciliation has done really impressive work in this area, and we continue to support the Government of Georgia to draft and adopt its rolling five-year Action Plans for Tolerance and Civic Integration. USAID also supported the emergence of the one-year Georgian language preparatory program for ethnic minority students, also known as the 1 + 4 Program, which increases access to higher education for ethnic minorities. However, there remains much more work to be done, and USAID will continue to support both the Government of Georgia and the Georgian people to promote tolerance and inclusion throughout its programming. There are many directions in which USAID implements projects in Georgia, do you have a favorite direction and which one would you highlight as the most successful program? USAID supports prosperity in Georgia in many ways. Many of our programs have played a pivotal role in helping Georgia emerge as a thriving, independent country that we see today, with faults and challenges like any other democracy. We are incredibly proud of our programs, but our main concern is progress - how have we moved the needle? So I would like to focus not on one specific program, but on an approach which has become central to USAID’s strategy in Georgia, and is key to Georgia’s future development: private sector engagement. The private sector has a critical role to play in Georgia’s de-

USAID supports prosperity in Georgia in many ways. Many of our programs have played a pivotal role in helping Georgia emerge as a thriving, independent country that we see today, with faults and challenges like any other democracy.

როგორც ნებისმიერ სხვა დემოკრატიულ ქვეყანაში. წარმოუდგენლად ვამაყობთ ჩვენი პროგრამებით, მაგრამ ჩვენი მთავარი საზრუნავი პროგრესია - როგორ უნდა გავაგრძელოთ წარმატების მიღწევა? ჩვენ არა რომელიმე კონკრეტულ პროგრამაზე, არამედ მიდგომაზე ვართ ორიენტირებულნი. საქართველოში USAID-ის სტრატეგიის მამოძრავებელი ძალა და ქვეყნის მომავლის განვითარების წამყვანი ფაქტორი კერძო სექტორის ჩართულობაა. კერძო სექტორს საქართველოს განვითარებაში წამყვანი როლი უჭირავს, არა მხოლოდ როგორც ინკლუზიური ეკონომიკური ზრდის მამოძრავებელ ძალას, არამედ როგორც ნამდვილ პარტნიორს პასუხისმგებლიანი დემოკრატიის, ანგარიშვალდებული მმართველობისა და უფრო მედეგი საზოგადოების შექმნაში. ამიტომ ჩვენი სტრატეგია სულ უფრო მეტად ორიენტირებულია კერძო სექტორთან თანამშრომლობაზე, რომლის ფარგლებში ერთობლივად მივალთ ისეთ გადაწყვეტილებებამდე, რაც ხელს შეუწყობს USAID-ის მხარდაჭერის დასრულების შემდეგაც საქმიანობის წარმატებულ გაგრძელებას. რას გულისხმობს ეს? ვმუშაობთ აჭარა ჯგუფთან, საპარტნიორო ფონდთან, ფინანსური ჩართულობის ორგანიზაცია კრისტალთან, TBC ბანკთან და მრავალ სხვა ორგანიზაციასთან, რათა გადავჭრათ მიწოდების ჯაჭვის ძირითადი პრობლემები, ხელი შევუწყოთ ახალგაზრდებისა და ქალების დაფინანსებისა და ტექნიკური დახმარების მობილიზებას, ადმინისტრაციული საზღვრის გასწვრივ უახლესი გადამამუშავებელი ქარხნების გახსნას, რეგიონში საუკეთესო ფიზიოთერაპიის ცენტრის განვითარებას და სხვა. ყოველივე ეს კი ხელს უწყობს მთელს ქვეყანაში ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას. გასულ თვეს USAID-მა, ჩვენი ერთერთი პროგრამის ფარგლებში ხელი მოაწერა ურთიერთიგაგების მემორანდუმს Mastercard-თან, რომელიც მიზნად ისახავს მცირე და საშუალო მეწარმეების საქმანობის გაციფრულების მხარდაჭერას. ახალი პარტნიორობა, ტურიზმის ხელშეწყობის მიზნით, გააძლიერებს მონაცემთა ანალიტიკას, გაზრდის მცირე და საშუალო მეწარმეების შესაძლებლობებს ელექტრონულ კომერციაში და შექმნის საქართველოს ე.წ. ფინტეკ ეკოსისტემას (ფინანსურ ტექნოლოგიაზე დაფუძნებული ეკონომიკა). ჩვენი ყველაზე ახლი, USAID-ის სამოქალაქო განათლების პროგრამა ითანამშრომლებს კერძო სექტორთან, ადგილობრივი პრობლემების გადაჭრის მიზნით, რომელსაც ახალგაზრდები ჩაუდგებიან სათავეში. მხოლოდ 2021 წელს კერძო სექტორის ჩვენმა პარტნიორებმა 25 მილიონ დოლარზე მეტის მობილიზება მოახერხეს კერძო სექტორის პარტნიორებისგან, შექმნეს 1 465 სამუშაო ადგილი და გამოიმუშავეს 92 მილიონი აშშ დოლარი ახალი გაყიდვებით. ამ ტიპის პარტნიორობა და შედეგები უზრუნველყოფს საქართველოს მუდმივ განვითარებას, რომელსაც საქართველოს მოსახლეობა გაუძღვება: კერძოდ საქართველოს კერძო სექტორის საწარმოები და იქ დასაქმებული ადამიანები. რომელია ქვეყნის განვითარებისა და გაუმჯობესების ყველაზე აქტუალური გამოწვევები? როგორ უწყობს ხელს USAID ამ გამოწვევების გადაჭრას? ათწლეულებზე მეტია USAID-ის პარტნიორობა საქართველოსთან ვითარდება, ქვეყანაში არსებული საჭიროებების მხარდაჭერის მიზნით. დღევანდელი გამოწვევები მკვეთრად განსხვავდება 1990 და 2008 წლებში არსებული გამოწვევებისგან და შესაბამისია USAID-ის პასუხებიც. ჩვენი პროგრამები ამჟამად ებრძვის გარე მავნე ზეგავლენას,

velopment - not only as the driver of inclusive economic growth, but as a true partner in building a more responsive democracy, accountable governance, and more resilient communities. That’s why our strategy focuses increasingly on working hand-in-hand with the private sector to co-create solutions that will continue to yield results long after USAID’s support has ended. But what does that mean? We have worked with Adjara Group, Partnership Fund, Crystal MFO, TBC Bank and many others to resolve key supply chain problems, mobilize financing and technical assistance to youth and women, open new state-of-the-art processing plants along the Administrative Boundary Line (ABL), develop a regional center of excellence for physical therapy and much more: all of which also create new jobs for Georgians in every corner of the country. Just last month, USAID, through one of our programs, signed a Memorandum of Understanding with Mastercard to support the digitization of Georgia’s small and medium enterprises (SMEs). The new partnership will strengthen the use of data analytics in tourism promotion, build SME capacities in e-commerce, and develop the Georgian fintech ecosystem. And our newest program, the USAID Civic Education Program, will partner with Georgia’s private sector to find and fund local solutions to local problems, identified and solved by Georgian youth.

DIPLOMAT 11

საქართველოს დღეს, როგორც არასდროს სჭირდება მეტი ერთიანობა საზოგადოებაში, რაც უზრუნველყოფს საქართველოს უსაფრთხოებას და უწყვეტ პროგრესს ამ რთულ პერიოდში. აძლიერებს საქართველოს დემოკრატიულ მიღწევებს და ჰქმნის მაღალანაზღაურებად სამუშაო ადგილებს. USAID-ის ეს სამი პრიორიტეტი ემთხვევა ქვეყნის სამ ძირითად გამოწვევას. გარე მავნე ზეგავლენასთან ბრძოლა: რუსეთის უკრაინაში შეჭრამ გამოავლინა გარე მავნე ძალების მიმართ საქართველოს დაუცველობა ყველა სექტორში. USAID აგრძელებს საქართველოს მხარდაჭერას დეზინფორმაციასთან და პროპაგანდასთან ბრძოლის ხელშეწყობის მიზნით, სავაჭრო პარტნიორებისა და საექსპორტო ბაზრების დივერსიფიკაციისთვის, რათა ქვეყანა ნაკლებად იყოს დამოკიდებულება მავნე ქვეყნებზე, ხელს ვუწყობთ კრიტიკული ინფრასტრუქტურის კიბერ გაძლიერებას, ოკუპირებულ ტერიტორიებთან თანამშრომლობას და საქართველოს ენერგეტიკული უსაფრთხოების გაუმჯობესებას. საქართველოს დემოკრატიული მიღწევების კონსოლიდირება: თუ საქართველოს სურს ევროატლანტიკური ინტეგრაცია, მაშინ გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება უწყვეტ პროგრესს დემოკრატიასა და კანონის უზენაესობაში. USAID-მა მნიშვნელოვანი მხარდაჭერა გაუწია და კვლავ აგრძელებს საქართველოში კანონის უზენაესობის გაძლიერებას. ვმუშაობთ საქართველოს საბაზისო განათლების და სამოქალაქო განათლების სისტემების გაძლიერებაზეც, სამოქალაქო საზოგადოების გააქტიურებასა და საქართველოს დემოკრატიული ინსტიტუტების მხარდაჭერაზე, რათა საქართველოს მოსახლეობას საშუალება მივცეთ უკეთ შესძლონ თავიანთი თავის ადვოკატირება და ანგარიშვალდებულება მოსთხოვონ ხელისუფლებას. მაღალანაზღაურებადი სამუშაო ადგილების შექმნა: გლობალურ პანდემიამდეც კი, საქართველოს ეკონომიკური ზრდა მოქალაქეებისთვის არ გადაზრდილა ეკონომიკურ დინამიზმში ან შესაძლებლობებში. შესაბამისად კვლავ მნიშვნელოვანია ხარისხიანი სამუშაოს და ეკონომიკური შესაძლებლობების საკითხი. USAID-ის ეკონომიკური ზრდის პროგრამებიდან მრავალია ისეთი, რომელიც ორიენტირებულია წამყვან ეკონომიკურ სექტორებში მაღალანაზღაურებადი სამუშაო ადგილების შექმნაზე, მათ შორისაა სოფლის მეურნეობა, მსუბუქი მრეწველობა, ტურიზმი, ICT (ტექნოლოგიების) სექტორი, საერთო ინტეტელქტუალური სერვისები და ნარჩენების მართვა. რომელი მიმართულებით გამართლდა თქვენი მოლოდინები და რომელი მიმართულებით წააწყდით ყველაზე მეტ იმედგაცრუებას? ჩემი აქ ყოფნის პერიოდში, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სისტემის განვითარების მოწმე გავხდი, რომელიც COVID19-ის პანდემიის დროს ერთ-ერთი მოწინავე გახდა მსოფლიოში. საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტროსთან და დაავადებათა ეროვნულ ცენტრთან ამერიკის მთავრობის მრავალწლიანი თანამშრომლობის შედეგად დავრწმუნდით, რომ საქართველო უზრუნველყოფილია მსოფლიო კლასის ინფექციურ დაავადებებზე მომუშავე ლიდერი სპეციალისტებით, გამოვლენის სისტემებით და ექსპერტიზით, რაც ხელს შეუწყობს ჯანდაცვის ეფექტიანი პროგრამების და პოლიტიკის

12 DIPLOMAT

In 2021 alone, our private sector partnerships leveraged more than $25 million from the private sector partners, creating 1,465 jobs and generating $92 million in new sales. These kinds of partnerships, and results, will ensure Georgia’s continued development driven by the people who actually live here: Georgia’s private sector enterprises, and those who work in them. Which are the most pressing development and improvement challenges facing the country? What are USAID’s efforts to help Georgia meet these challenges? Over the decades, USAID’s partnership with Georgia has evolved to meet the needs of the country. Today’s challenges look very different from the 1990s and 2008, and so does USAID’s response. Our programming now counters external malign influence, consolidates Georgia’s democratic gains, and creates high-value employment. These three USAID priorities align with three key challenges currently facing the country. Countering external malign influence: The Russian invasion of Ukraine has further exposed Georgia’s vulnerabilities to malign forces across all sectors. USAID continues to support Georgia to counter disinformation and propaganda, diversify its trade partners and export markets away from dependence on malign countries, cyber-harden its critical infrastructure, engage with the occupied territories, and improve Georgia’s energy security. Consolidating Georgia’s democratic gains: Continued progress in democracy and Rule of Law is crucial if Georgia wants to advance its Euro-Atlantic aspirations. USAID has invested and continues to invest significant resources in advancing the Rule of Law in Georgia. We also work to strengthen Georgia’s basic education and civic education systems, stimulate a more active civil society, and support Georgia’s democratic institutions, to enable Georgia’s citizens better advocate for themselves and hold their elected officials to account. Enabling high value employment: Even prior to the global pandemic, Georgia’s economic growth had not translated into economic dynamism or opportunities for Georgian citizens, and the lack of quality jobs and economic opportunities remained a critical issue. USAID’s robust economic growth portfolio has multiple programs that focus on the creation of high-value jobs in key economic sectors, including agriculture, light manufacturing, tourism, ICT, creative industries, shared intellectual services, and waste management. In which direction did you meet the bulk of your expectations, and in which direction did you encounter the most frustration? During my time here, I witnessed the maturation of Georgia’s public health care system, standing up one of the best initial responses to the COVID-19 pandemic in the world. Over more than a decade of U.S. government-wide partnership with the Ministry of Health and the National Center for Disease Control, we have helped ensured that Georgians benefit from worldclass infections disease leadership, detections systems, and expertise to design and implement effective health programs

შემუშვებასა და დანერგვას. როცა საქართველოში ჩამოვედი, არავინ ელოდა გლობარული პანდემიის დაწყებას, თუმცა COVID-19-ზე საქართველოს მთავრობასა და ადგილობრივ პარტნიორებთან ერთად განხორციელებულმა მყისიერი რეაგირების სამუშაოებმა მნიშვნელოვნად გადაწონა ჩემი მოლოდინები. გლობალური კონტექსტი კი მნიშვნელოვნად შეიცვალა ამ პერიოდისთვის, ახლა, როცა უკვე ვტოვებ საქართველოს, მომსწრენი გავხდით არა მხოლოდ უკრაინაში მიმდინარე ომის, არამედ მთელს რეგიონში რუსული აგრესიის შედეგად დაძაბულობის ზრდის. საქართველოს დღეს, როგორც არასდროს სჭირდება მეტი ერთიანობა საზოგადოებაში, რაც უზრუნველყოფს საქართველოს უსაფრთხოებას და უწყვეტ პროგრესს ამ რთულ პერიოდში. რამდენადაც საქართველოში ყოფნა მოგიწიათ გამოწვევებით სავსე პერიოდში, როგორ შეაჯამებდით აქ ყოფნის ოთხ წელიწადს? ჩემთვის დიდი პატივი იყო ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში საქართველოში USAID-ის მისიის ხელმძღვანელობა. ნამდვილად გამიმართლა, რომ ვმუშაობდი კელი დეგნანის ელჩობის პერიოდში, აშშ-ს საელჩოს ერთგულ გუნდთან ერთად. რა თქმა უნდა, გასული ოთხი წელი სავსე იყო ისეთი გამოწვევებით, როგორიცაა: COVID-19 პანდემია, რუსეთის სასტიკი შეჭრა უკრაინაში და საქართველოში პოლიტიკური პოლარიზაციის გაძლიერება, რამაც მნიშვნელოვანად დააზარალა ქვეყნის ეკონომიკური და დემოკრატიული პროგრესი. თუმცა არც ისეთი რთული მდგომარეობაა საქართველოში. ამერიკელი ხალხის დახმარებით ჩვენს ქართველ პარტნიორებთან ერთად მნიშვნელოვან პროგრესს მივაღწიეთ. მაგალითად ახალ ეტაპზე გადავედით და კიდევ უფრო გავაძლიერეთ პარტნიორობა საქართველოს სოფლის მეურნეობის, ეკონომიკის განვითარების და განათლების სამინისტროებთან, რათა ხელი შევუწყოთ მდგრადი, ინკლუზიური და ფართო ეკონომიკური ზრდის საფუძვლების გაძლიერებას. გავაძლიერეთ საქართველოს ადგილობრივი ორგანიზაციების პირდაპირი მხარდაჭერა, მათ შორის სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების და სამთავრობო უწყებების, ისეთების როგორიცაა სურსათის ეროვნული სააგენტო და სულ მალე სახალხო დამცველის ოფისიც. USAID ამ მიდგომას „ლოკალიზაციას“ უწოდებს- რომლის ფარგლებშიც ქვეყნის განვითარების მთავარ მამოძრავებელ ძალად ადგილობრივი აქტორები და ინიციატივები მოიაზრება. საქართველოს დემოკრატიული განვითარების მიზნით გავაორმაგეთ მხარდაჭერა, რომლის ფარგლებშიც დავიწყეთ ახალი ინიციატივები დეზინფორმაციასთან ბრძოლის, ადგილობრივი მმართველობის გაუმჯობესების და უმცირესობების თემების სამოქალაქო და ეკონომიკურ ცხოვრებაში უკეთ ინტეგრირების მიზნით. და ბოლოს, მნიშვნელოვნად გავაძლიერეთ ჩვენი ჩართულობა საქართველოს კერძო სექტორთან, რადგან ბიზნესი წარმოადგენს ეკონომიკის პროგრესის და სამუშაო ადგილების შემქნის მამოძრავებელ ძალას ასევე, ის ძლიერი, დემოკრატიაზე ორიენტირებული საშუალო კლასის განვითარების ხელშემწყობიცაა. მხოლოდ რამდენიმე თვის განმვალობაში, პარტნიორობა გავაფორმეთ აჭარა ჯგუფთან, TBC ბანკთან, საქართველოს ბანკათან და Mastercard-თან, რომლის ფარგლებშიც პრიორიტეტი მიენიჭება მიკრო და მცირე ბიზნესის ზრდას და ქალი მეწარმეებისთვის შესაძლებლობების შექმნას. სამუშაო ადგილებზე შევიტანეთ მეტი ინოვაცია, როგორიცაა- გაციფრულება, კიბერუსაფრთხოება და ფინანსური ინოვაციები. მთლიანობაში, ის საქმე რასაც ვაკეთებთ მართლაც

and policies. I did not come to Georgia expecting a global pandemic, but the COVID-19 emergency response work we did together with the Government of Georgia and our local implementing partners far exceeded my expectations. In contrast, as I leave, the global context has shifted once again and we see not only a war in Ukraine, but increased tensions throughout the entire region as a result of Russian aggression. Now more than ever, Georgia needs greater unity across all aspects of society to ensure Georgia’s security and continued progress through these troubled times. As you served in Georgia during a period full of challenges, how would you sum up these four years of your service? It has been a tremendous honor to lead USAID Georgia for the past four years. I have been truly fortunate to serve under the leadership of Ambassador Degnan and alongside a deeply committed US Embassy team. Of course, the past four years have been absolutely challenging: the COVID-19 pandemic, Russia’s brutal invasion of Ukraine, and intensifying political polarization in Georgia have inflicted real costs on the country’s economic and democratic progress. The picture for Georgia is far from dark, though. Thanks to the support of the American people, we have made significant progress with our Georgian partners in so many real ways. For example, we elevated our relationships and partnerships with key Georgian ministries of agriculture, economic development, and education to strengthen the foundations for sustainable, inclusive, and broad-based economic growth. We ramped up our direct support to local Georgian organizations, including civil society organizations and governmental bodies like the National Food Agency and, soon, the Public Defender’s Office. USAID calls this approach ‘localization’ — putting local actors and local initiatives in the driver’s seat for the country’s development. We have doubled down on our support for Georgia’s democratic development, including pioneering new initiatives to blunt misinformation, improve local governance, and better integrate minority communities into broader civic and economic life. Finally, we have aggressively expanded our engagement with Georgia’s private sector, since business is the engine of economic progress and job creation as well as the key to the development of a strong, democratically-oriented middle class. Just in the past months alone we have formalized partnerships with the Adjara Group, TBC Bank, Bank of Georgia, and Mastercard — prioritizing mutual priorities like growing micro- and small businesses and creating opportunities for women entre-

Now more than ever, Georgia needs greater unity across all aspects of society to ensure Georgia’s security and continued progress through these troubled times. DIPLOMAT 13

შთამბეჭდავია. მოუთმენლად ველი იმ წარმატებას, რომელსაც ეს პარტნიორობა მოიტანს რამდენიმე წელიწადში. მალე მიდიხართ საქართველოდან, ხოლო USAID-ს კი მისიის ახალი დირექტორი ეყოლება, რას ურჩევდით მას? ჩემი შემცვლელიც საკმაოდ გამოცდილი დიპლომატია, რომელმაც ძალიან კარგად იცის ყოფილი საბჭოთა კავშირი, შესაბამისად რჩევასაც ვერაფერში მივცემდი! თუმცა გავუზიარებდი ჩემს რამდენიმე გამოცდილებას, რომლის გაგებასაც ალბათ თავიდანვე ვისურვებდი. პირველი- ურთიერთობა ხელისუფლების წარმომადგენლებთან, სამოქალაქო საზოგადოების ლიდერებთან, ბიზნესმენებთან, თემის ლიდერებთან და სხვა, ამას მართლაც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საქართველოში. რა თქმა უნდა ეს მნიშვნელოვანია ყველგან, მაგრამ საქართველო ამ მხრივ განსაკუთრებულია. საქართველოში USAID-ს აქვს ურთიერთობების დიდი მარაგი, რომელიც ადგილობრივ პარტნიორებთან ათწლეულების მანძილზე ვითარდებოდა. ამ ურთიერთობების გააზრება და მათი გამოყენება საერთო ღირებულებებსა და მიზნებზე პროგრესის გასაძლიერებლად ქმნის ერთგვარ იმპულსს რაც უფრო მეტ ინვესტიციას დებთ და მეტ პარტნიორს იძენთ, მით მეტი შესაძლებლობა ჩნდება. როცა, სხვები ამ პარტნიორობების მოწმენი ხდებიან, მათ მოტივაცია ეძლევათ თავადაც შექმნან მსგავსი პარტნიორობები. ეს გარკვეულწილად ენერგიის შერწყმის კონცეფციაა. მეორე, დაკვირვება, რაც ასევე მნიშვნელოვანია, ეხება თბილისის რეგიონების განვითარების საჭიროებას და შესაძლებლობებს. ეს ქვეყანა ძალიან მრავალფეროვანია და მომხიბლავი, თუმცა მისი საჭიროებები და შესაძლებლობები მკვეთრად განსხვავდება რეგიონებში. ამიტომაც აუცილებელია, რომ ამერიკა გავიდეს და მოიცვას საქართველოს მთელი ტერიტორია (მათ შორის აფხაზეთიც). შეიქმნას ახალი ურთიერთობები და შესაძლებლობები. და ბოლოს, ვლაპარაკობთ რა შესაძლებლობებზე: საქართველოს დიდი პოტენციალი გააჩნია. იქნება ეს ახალი სივრცეების შექმნა ტექნოლოგიებში ქალებისთვის, თუ ახალგაზრდების მეწარმეობა; სამოქალაქო ინოვაციების და არაფორმალური აქტივიზმის ხელშეწყობა; ახალი სტარტაპების დაწყება; მდგრადობისთვის მნიშვნელოვანი ისეთი ძირითადი საკითხების მოგვარება, როგორიცაა განახლებადი ენერგიის განვითარება ან კლიმატისთვის ხელსაყრელი თანამედროვე სოფლის მეურნეობის გაძლიერება - საქართველოში ძალიან ბევრია პარტნიორობის მსურველი. ჩვენი მოვალეობაა მოვიძიოთ ისინი და დავეხმაროთ მათ წარმატების მიღწევაში.

14 DIPLOMAT

preneurs. We have more innovation in the works, in areas like digitalization, cybersecurity, and financial innovation. Viewed as a whole, the work we’re doing is truly exciting, and I can’t wait to visit in a few years and see the results our many partnerships will produce. You will be leaving soon, and USAID will have a new Mission Director in Georgia, what advice can you give him? My replacement is also a very experienced Senior Foreign Service officer who also knows the former Soviet Union well, and I would never presume to give him advice! Though, I would offer a few things I have learned that I wish I had fully understood from the start. One is that relationships — with government officials, civil society leaders, businesspeople, community leaders, whoever — really matter here in Georgia. Of course, they matter everywhere, but Georgia is special in this regard. USAID Georgia has such a rich reservoir of relationships, built over our decades of local partnerships. Understanding and capitalizing on those relationships to power progress on shared values and objectives creates a kind of momentum — the more you invest and partner, the more possibilities emerge. When others see those partnerships forming, they get inspiration and ideas and want to form their own new partnerships with us. It’s almost a kind of fusion energy concept. The second observation is that there is so much need, and opportunity, for development progress outside of Tbilisi. This country is so diverse and so fascinating — and its needs and opportunities vary dramatically by region. So it is absolutely fundamental to get out, represent the United States across the entire territory of Georgia (including occupied Abkhazia), and generate new relationships and opportunities. Last, speaking of opportunity: there is so much of it here in Georgia. Whether creating new space for women in technology or youth entrepreneurship; catalyzing civic innovation and informal activism; taking risks in a new start-up business; or tackling major issues that matter for sustainability, such as renewable energy development or boosting climate-friendly modern agriculture — Georgia has more than its share of willing partners. Our job is to seek them out and help them succeed.

15 წელი საკონსულტაციო სფეროში: პროგრესისა და ტრანსფორმაციის ხელშეწყობა

15 Years in the Development Consulting: Delivering Progress and Transformation

ი

ნტერვიუ საკონსულტაციო კომპანია PMCG-ის დამფუძნებელთან ალექსი ალექსიშვილთან

როგორ შეიქმნა PMCG და როგორია მისი 15-წლიანი ისტორია? კომპანია 2007 წლის ბოლოს დავაფუძნეთ. მისი შექმნის იდეა მაშინ არსებულ ვითარებას ემყარებოდა. საერთაშორისო კომპანიები, რომლებიც საქართველოში ახორციელებდნენ საკონსულტაციო საქმიანობას, პროექტების დასრულების შემდეგ ტოვებდნენ ქვეყანას. ვხედავდით, რომ ის ცოდნა და გამოცდილება, რომელიც ამ ვითარებაში გროვდებოდა, წარმატებულ თუ წარუმატებელ პროექტებში, საქართველოში არ რჩებოდა; ხოლო, ადგილობრივი ადამიანური რესურსი, რომელიც ჩართული იყო ამ პროექტებში, იფანტებოდა.

nterview with Aleksi Aleksishvili, Chairman and CEO at Policy and Management Consulting Group (PMCG)

What is the history of PMCG and how was it founded? We founded PMCG by the end of 2007. We observed the situation in Georgia during that time and saw that international consulting companies were leaving the country following completion of the projects. We saw that the expertise and experience accumulated in successful or unsuccessful initiatives did not remain in Georgia, and people from Georgia who worked on these initiatives were being squandered. In this regard, we saw the need and wanted to institutionalize the process.

DIPLOMAT 15

შესაბამისად, დავინახეთ საჭიროება და გვსურდა, რომ უფრო მეტად ორგანიზებული ხასიათი მიგვეცა ამ ყველაფრისთვის. საკონსულტაციო საქმიანობის დაწყების კიდევ ერთი მიზეზი ჩემი და ჩემი კოლეგების საქმიანობას უკავშირდება. ჩვენ აქტიურად ვიყავით ჩართულნი იმ რეფორმებში, რომლებიც განხორციელდა 2004 წლიდან 2008 წლამდე. ეს ცვლილებები იყო ძალიან მაღალ დონეზე შეფასებული და აღიარებული თითქმის ყველა საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ. ბუნებრივია, ეს ზრდიდა გამოცდილების გაზიარების სურვილს. ასე შეიქმნა PMCG, საკონსულტაციო კომპანია, რომელიც უზრუნველყოფს პოლიტიკის ფორმირებასთან დაკავშირებულ საკონსულტაციო მომსახურებას (policy advice) და ასევე, მართვასთან დაკავშირებულ მხარდაჭერას (management consulting), რომელიც ხელს უწყობს როგორც საჯარო, ისე არასაჯარო კომერციული თუ კერძო ორგანიზაციების განვითარებას. ჩვენი მიზანია, რომ, ერთი მხრივ, პოლიტიკის ფორმირება მოხდეს სწორად და, მეორე მხრივ, მისი სწორად წარმართვა განხორციელდეს. ეს არის ორი მთავარი საკითხი, რომელიც იშლება ძალიან ბევრ ქვეკომპონენტად. ეს შესაძლებელია, იყოს ინფრასტრუქტურის მიმართულებით კონკრეტული, სხვადასხვა აქტივობა, საჯარო ფინანსები, კონკრეტული პროექტის მონიტორინგი და შეფასება. ამ ყველაფერმა შეკრა ჩვენი ორგანიზაცია, როგორც ინსტიტუტი, და უკვე 15 წელია, ვართ ბაზარზე. მაქსიმალურად ვცდილობთ, რომ გავაუმჯობესოთ ჩვენი სერვისი, უფრო მეტი ცოდნა შევიძინოთ, მეტი სიღრმე შევსძინოთ ჩვენს საქმიანობას და, შესაბამისად, გავხდეთ კიდევ უფრო კონკურენტუნარიანები მსოფლიო ბაზარზე. არა მხოლოდ კონკრეტულ სფეროში ან კონკრეტული რეგიონის მასშტაბით, არამედ გლობალურ სივრცეში. რომელ ქვეყნებს უწევთ მომსახურებას, რომელია ძირითადი სექტორები და სერვისები, რომელთაც სთავაზობთ მათ? იმის გამო, რომ ჩვენ საქართველოდან დავიწყეთ, საქართველოა ჩვენი მთავარი ბაზა. ჩვენი მთავარი საქმიანობა იყო ტრანსფორმაცია. ეს გულისხმობდა პოსტსაბჭოთა სისტემის გარდაქმნას, რადგან ის ვერ უზრუნველყოფდა იმ მოთხოვნას, რაც საჭირო იყო მსოფლიო კონკურენტუნარიანი ეკონომიკისა და მმართველობის ჩამოყალიბებისთვის. ამგვარ ტრანსფორმაციაში მივიღეთ მონაწილეობა და ეს ცოდნა იყო მთავარი ფაქტორი, რამაც განაპირობა ჩვენი საქმიანობის გაფართოება, ევრაზიის რეგიონის მასშტაბით, ბალკანეთის ქვეყნებიდან დაწყებული მონღოლეთით დამთავრებული და, ასევე, აფრიკის ქვეყნებში. ძალიან საინტერესო იყო, რომ იმ სისტემის საჭიროება, რომელიც აუცილებელი იყო საქართველოში კონკრეტული საკითხების უზრუნველყოფისთვის იქ კიდევ უფრო მკაფიოდ ჩანდა. მაგალითად, საბჭოთა სისტემისთვის დამახასიათებელი, ცენტრალიზებულ ეკონომიკასთან დაკავშირებული გარემოებანი, რომელთა ტრანსფორმაცია იყო საჭირო საქართველოში, მოზამბიკში კიდევ უფრო მკაფიო და თვალსაჩინო აღმოჩნდა. საბოლოო ჯამში, გავიაზრეთ, რომ ის ცოდნა, რომელიც აქ არის დაგროვებული, რელევანტურია არა მხოლოდ ამ რეგიონისთვის, არამედ ამ რეგიონს მიღმაც. აქტიურად ვმუშაობთ ახლო აღმოსავლეთის რეგიონში, ამჟამად ძალიან საინტერესო პროექტებს ვახორციელებთ იორდანიაში. რაც შეეხება სექტორებს, თავიდან ჩვენ დავიწყეთ ორი მთავარი მიმართულებით: policy advise-ს სერვისი უშუალოდ ეკონომიკური პოლიტიკის კუთხით. პირველი ეს იყო საჯარო ფინანსების მართვის საკითხი. ეს არ არის ერთი კონკრეტული სფერო, რადგან ის შეი-

16 DIPLOMAT

Accumulated experience of me and my colleagues was another reason to start consulting company. We were actively involved in the reforms that took place between 2004 and 2008 in Georgia. They were highly valued and recognized by most international organizations, thereby increasing our desire to share this experience. Hence, it’s a story behind founding PMCG - a consulting company providing policy advising and management consulting, that contributes to the development of both public and private organizations. Our goal is to formulate the policy correctly on the one hand and to implement it properly on the other hand. Those are the two main directions that can be expanded into many different topics, such as infrastructure, public finance, monitoring, and evaluation. All this has brought us together as an organization and we have been in the market for 15 years. We are always trying to sophisticate our services, gain more knowledge, deepen insights of our services and become even more competitive in the global market, not only in a specific area or region, but across the entire globe. Where is your primary market, what are your most important sectors, and what services are you providing? Since, we started our journey from Georgia, it is our main base. At first, we mainly focused on transformation: namely, the transformation of the post-Soviet system - the old system that did not meet the need to form a world competitive economy and governance. Accumulated experience and knowledge led to the expansion of our activities to the Eurasian region, from the Balkans to Mongolia, as well as to the African continent. It was impressive how the need for a system to handle the specific issues that we have in Georgia became even more evident there. As an example, the Soviet-style centralized economy, which had to be transformed in Georgia, was even more pronounced in Mozambique. Finally, we’ve realized that the knowl-

ძლება, მოიცავდეს როგორც საგადასახადო თუ საშემოსავლო ნაწილს, ისე ხარჯვით ნაწილს, რომელიც, თავის მხრივ, საკმაოდ კომპლექსურია. ჩვენი მთავარი ამოცანა იყო, კონსულტირება მოგვეხდინა იმ მიმართულებით, სადაც ყველაზე მეტი ცოდნა და გამოცდილება გაგვაჩნდა. მეორე მიმართულება, დერეგულაციისკენ და თავისუფალი ბაზრის ფორმირებისკენ ორიენტირებული ეკონომიკური პოლიტიკა იყო. უმრავლეს შემთხვევაში, პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში მთავარ პრობლემას წარმოადგენდა ბიუროკრატიული, კორუფციის ხელშემწყობი სისტემები, ლიცენზიები, ნებართვები, სხვადასხვა ტიპის ადმინისტრაციები, ინსტრუმენტები, რომლებიც არაფერს წარმოადგენს, გარდა იმისა, რომ ხელს უშლის ეკონომიკის გაძლიერებას და ზრდას. ამიტომ, ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა იყო ამ მემკვიდრეობისგან გათავი-

ჩვენი მთავარი საქმიანობა იყო ტრანსფორმაცია. ეს გულისხმობდა პოსტსაბჭოთა სისტემის გარდაქმნას, რადგან ის ვერ უზრუნველყოფდა იმ მოთხოვნას, რაც საჭირო იყო მსოფლიო კონკურენტუნარიანი ეკონომიკისა და მმართველობის ჩამოყალიბებისთვის. ამგვარ ტრანსფორმაციაში მივიღეთ მონაწილეობა და ეს ცოდნა იყო მთავარი ფაქტორი, რამაც განაპირობა ჩვენი საქმიანობის გაფართოება, ევრაზიის რეგიონის მასშტაბით, ბალკანეთის ქვეყნებიდან დაწყებული მონღოლეთით დამთავრებული და, ასევე, აფრიკის ქვეყნებში. სუფლება. ამ სისტემისგან თავის დაღწევა, გააზრებულად, თანმიმდევრულად, ჩამოყალიბებულად. თავიდან ამ მიმართულებებით დავიწყეთ. შემდეგ, ჩვენი პარტნიორების, კლიენტების საჭიროების მიხედვით დავამატეთ სხვადასხვა სერვისი და დავხვეწეთ სექტორები. მათ შორის, ადგილობრივი მმართველობის სისტემის გაუმჯობესება და რეგიონალურ-ეკონომიკური საკითხები, პროექტების და პროგრამების მონიტორინგი და შეფასება. აუცილებელი იყო, კომპანიაში დაგვენერგა პროექტების შეფასების სწორი მექანიზმი. ძალიან აქტიურად ვიყენებდით კვლევით ინსტრუმენტებს, ანალიტიკური საქმიანობა არის ერთ-ერთი საყრდენი ჩვენთვის. ბუნებრივია, ეს სერვისი პირველივე ეტაპზე გვქონდა. დაახლოებით 5 წლის წინ დავიწყეთ ინფრასტრუქტურის სფეროში აქტიური საქმიანობა, სოციალური ინფრასტრუქტურა, ენერგეტიკა, ტრანსპორტი, ურბანული სერვისები, წყლის სისტემები, ნარჩენების მართვის სისტემები და ასე შემდეგ. ჩვენი მიზანია, რომ არ შემოვიფარგლოთ მხოლოდ საქართველოში არსებული ცოდნით, მაქსიმალურად მოვიზიდოთ საერთაშორისო ცოდნაც და აქ შევქმნათ, დავაგროვოთ გამოცდილება, რომელიც არა მარტო საქართველოში, არამედ სხვა ქვეყნებშიც გამოგვადგება. მაგალითად, განათლების სექტორი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და აუცილებელი სფეროა შემდგომი განვითარებისთვის. რომ გამოყოთ ის რამდენიმე მდგრადი რეფორმა, რომელიც თქვენი ჩართულობით განხორციელდა და საერთაშორისო საზოგადოებამ აღიარა. ჩემთვის ერთ-ერთი გამორჩეული და მნიშვნელოვანი ფისკა-

edge accumulated here is relevant not only for this region, but also beyond its boundaries. So, we became actively involved in the Middle East region, we are currently implementing very interesting projects in Jordan. From the very beginning, we have concentrated on two main directions: policy advising services related to economic policy. At first it was public finance management that is quite complex topic, as it comprises of various directions, such as tax and revenue topics, as well as the spending side. Our main aim was to provide advice in the area where we had the most expertise and experience. Economic policy geared toward deregulation and formation of a free market economy was our second key direction. Bureaucratic systems that create fruitful ground for corruption, licenses, permits, and a variety of other forms of administration that served no purpose other than to slow down economic advancement was a challenge for most post-Soviet countries. Thus, one of the most important goals for us was to get rid of this legacy, escape from this system, in a thoughtful and consistent manner. Starting with these directions, later we developed other services and refined the sectors according to the needs of our clients and partners, including advancing local governance systems and regional economic topics. Also, introduced projects’ monitoring and evaluation, which was necessary to form the proper project evaluation mechanisms at the company. Since analytical work is the basis of our work, we use research tools very actively. About 5 years ago, we also began working in the infrastructure sector, social infrastructure, energy, transport, urban services, water systems, waste management systems, etc. Rather than rely only on knowledge existing in Georgia, our goal is to attract as much international knowledge and experience as possible to create and accumulate experience

At first, we mainly focused on transformation: namely, the transformation of the postSoviet system - the old system that did not meet the need to form a world competitive economy and governance. Accumulated experience and knowledge led to the expansion of our activities to the Eurasian region, from the Balkans to Mongolia, as well as to the African continent. here, which will benefit not just Georgia, but also many other countries. For example, education is one of the most important and necessary areas of further development. What are some of the sustainable reforms that have been implemented through your involvement and recognized by the international community? The fiscal reform, focused on public finance management

DIPLOMAT 17

ლური რეფორმაა, საჯარო ფინანსების მართვის კუთხით. კონკრეტული შედეგი, რომელიც ჩვენ გვქონდა, უნიკალურია დღევანდელ ვითარებაშიც კი. 2003 წელს, მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში, საქართველოს შემოსავალი, დაახლოებით, 12 პროცენტი იყო. მაშინ, როცა საქართველოს ვალდებულება და ხარჯი იმდენად მაღალი იყო, რომ ქვეყანა ვერ ახერხებდა როგორც საგარეო ვალის დაფარვას, ისე მიმდინარე ხარჯის გაწევას. ეს მუდმივი პრობლემა იყო, რომელიც რამდენიმე წლის განმავლობაში ქმნიდა როგორც სოციალურ, ისე ფინანსურ თუ პოლიტიკურ პრობლემას. რეფორმის მთავარი არსი

ფისკალურმა რეფორმამ მოგვცა ორი ძირითადი შედეგი: ბიზნესისთვის შეიქმნა სასურველი გარემო, ეს იყო მთავარი ამოცანა დაბალი გადასახადისა და ნებართვების, ლიცენზიების გარემოს შეცვლით. ასევე, მოხდა შემოსავლის ზრდა, რაც მნიშვნელოვანი იყო შემდგომი ინვესტირებისთვის, ეკონომიკური და სოციალური სტაბილურობისთვის იყო, რომ შეგვემცირებინა და გაგვემარტივებინა საგადასახადო სისტემა. ამ რეფორმის განხორციელება იყო ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი წარმატება, რომელიც შედგა საქართველოში. 2007 წლისთვის მთლიანი შიდა პროდუქტი შემოსავალთან მიმართებაში უკვე 26 პროცენტი იყო. საერთაშორისო გამოცდილების თვალსაზრისით, ეს საინტერესო ქეისად ითვლება. უმრავლეს შემთხვევაში, ქვეყნები ვერ ახერხებენ ამ დილემიდან გამოსვლას, ერთი მხრივ, უზრუნველყონ შემოსავალი და, მეორე მხრივ, თავიანთი შემოსავალი გამოიყენონ შემდგომი განვითარებისთვის. ამავე დროს, დასწიონ წნეხი სახელმწიფოს მხრიდან ბიზნესზე. ფისკალურმა რეფორმამ მოგვცა ორი ძირითადი შედეგი: ბიზნესისთვის შეიქმნა სასურველი გარემო, ეს იყო მთავარი ამოცანა დაბალი გადასახადისა და ნებართვების, ლიცენზიების გარემოს შეცვლით. ასევე, მოხდა შემოსავლის ზრდა, რაც მნიშვნელოვანი იყო შემდგომი ინვესტირებისთვის, ეკონომიკური და სოციალური სტაბილურობისთვის. მნიშვნელოვანია, რომ ეს საკმაოდ კარგი მაგალითი აღმოჩნდა შემდგომი პერიოდისთვისაც. მიუხედავად მთავრობისა და პოლიტიკური გარემოს ცვლილებისა, ამ მიმართულებით პროცესი საკმაოდ მდგრადია. 2017 წელს, მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ კიდევ უფრო წინ წასულიყო ეს პროცესი და კომპანიებს მიეცათ შესაძლებლობა, შენარჩუნებული მოგება არ დაბეგრილიყო. ამ ნაბიჯმა გააჩინა საქმიანობაში რეინვესტირების საშუალება. ეს, რა თქმა უნდა, საინტერესო და კარგი გადაწყვეტილება იყო, რომელიც ცნობილია საქართველოში, როგორც ესტონური მოდელი (მიუხედავად იმისა, რომ ზუსტად არ იმეორებს ესტონურ მოდელს). ამ ცვლილებამ კიდევ უფრო გაამყარა მარტივი და ბიზნესზე ორიენტირებული საგადასახადო სისტემა. 2012 წელს მოხდა მთავრობის ცვლილება საქართველოში. როგორ უზრუნველყოფთ იმას, რომ ამგვარი ცვლილება არ აისახოს რეფორმის მდგრადობაზე? საკონსულტაციო კომპანია მუშაობს მთავრობასთან, მაგრამ

18 DIPLOMAT

is one of the most significant and important reforms for me. The specific, tangible results we have achieved are unique and still relevant. Georgia’s revenue to Gross Domestic Product (GDP) was about 12 percent in 2003. The country’s liabilities and expenditures were so high that both its external debt and expenditures could not be covered. For years, it was a constant social and financial or political problem. Reducing and simplifying the tax system was the core objective of the reform that resulted to the increase of revenue to GDP and in 2007, it was already 26 percent. This reform was one of the most important successes in Georgia. This case is considered interesting from the perspective of international experience. In most cases, the states are rarely able to reach a point where they can generate income while also using their income to advance further development, and at the same time to reduce pressure on business from the state. We have seen two main results from the fiscal reform: a business-friendly environment that was the main goal of reducing taxes, licenses, and permits. Also, increase in revenue that was important for further investment, and for economic and social stability. As it turned out, the latter proved to be a pretty good example for the subsequent period as well; despite the change in government and the political environment, it appears fairly sustainable. In 2017, the government made the decision to go even further in this process, allowing companies not to tax retained earnings that gave businesses the opportunity to reinvest in their own operations. There is no doubt that this was a good decision, which is called the Estonian model by some in Georgia, (despite the fact that it does not exactly replicate that model). This reform strengthened business-friendly tax system. Georgia experienced a change of government in 2012; how can you ensure that such changes do not undermine the sustainability of the reform? Consulting companies work with governments but cannot make decisions on their behalf. We can help governments analyze decisions and implement them appropriately. There were cases when we did not share the government’s view, and we attempted to explain – why, but at the end of the day, it is the government that makes decisions, and therefore, is responsible for them. In terms of sustainability of reforms, there were decisions that were consistent with the fundamental decisions made at

We have seen two main results from the fiscal reform: a business-friendly environment that was the main goal of reducing taxes, licenses, and permits. Also, increase in revenue that was important for further investment, and for economic and social stability.

მთავრობის ნაცვლად გადაწყვეტილებას ვერ იღებს. ჩვენ შეგვიძლია, რომ მაქსიმალურად დავეხმაროთ მთავრობას ამა თუ იმ გადაწყვეტილების გაანალიზებაში და შემდგომ სწორად განხორციელებაში. ყოფილა დრო, როცა ჩვენ არ ვიზიარებდით მთავრობის მოსაზრებებს, ვცდილობდით, აგვეხსნა - რატომ. მაგრამ, ბუნებრივია, საბოლოო ჯამში, მაინც მთავრობა იღებს გადაწყვეტილებას და, შესაბამისად, პასუხისმგებლობასაც. რაც შეეხება მთლიანობაში მდგრადობას, იყო რაღაც ტიპის გადაწყვეტილებები, რომლებიც შესაბამისობაში იყო იმ ფუნდამენტურ გადაწყვეტილებებთან, რომლებიც თავის დროზე იქნა მიღებული. ეს მნიშვნელოვანი და არცთუ მარტივად განსახორციელებელი იყო. მაგალითისთვის, ის რომ ჩვენ გვჭირდება მარტივი საგადასახადო სისტემა, არის ერთ-ერთი მთავარი საკითხი. კარგია, რომ ამასთან მიმართებით დამოკიდებულება არ შეცვლილა. მათ შორის ის, რომ ჩვენ გვჭირდება სასურველი ბიზნესგარემო საინვესტიციო საქმიანობისთვის და უცხოური ინვესტიციის მიღებისთვის. ჩვენი საუბრის დასაწყისში ისაუბრეთ ტრანსფორმაციის საკითხებზე. PMCG-ის მთავარი როლი და მისიაც სწორედ ისაა, რომ პოსტსაბჭოთა არაეფექტიანი სისტემის ტრანსფორმაციაში მიიღოს მონაწილეობა: თავისუფალი გარემოს შექმნა, თანაბარი შესაძლებლობა და ასე შემდეგ. როგორია დღევანდელი გამოწვევები ამ კუთხით? სხვადასხვა ქვეყნებისთვის განსხვავებულია. განვითარების აბსოლუტურად სხვადასხვა დონეა. არსებობს რაღაც, რასაც „გლობალური განვითარების გზა“ ჰქვია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, სხვადასხვა ქვეყანაში, თუნდაც პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში, დონე ინსტიტუციონალური განვითარების და პოლიტიკის შექმნის განსხვავებულია. ის გამოწვევები, რაც დღეს ჩვენთანაა, უკვე გასცდა იმ ზღვარს, როცა ჩვენ ვეძახდით „პოსტსაბჭოთას“. ახლა ვართ განვითარების სხვა ეტაპზე და ამ ეტაპზე სხვა საკითხებია მნიშვნელოვანი. მაგალითად, როგორ შეგვიძლია, განათლების სექტორში კიდევ უფრო მეტი გარღვევა გვქონდეს, შევქმნათ უკეთესი გარემო. ასევე, როგორ შეგვიძლია, მაღალტექნოლოგიური სისტემის უზრუნველყოფა საქართველოში, ინვესტიციისთვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა და ასე შემდეგ. ერთობლიობაში შეგვიძლია, გავიაზროთ, რომ ის პროცესები, რაც დღეს ჩვენთან მიმდინარეობს, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპული სახელმწიფოებისთვის დამახასიათებელი თემატიკაა, მსგავსი პრობლემების წინაშე დგანან ისინიც: დგას საკითხი მეტი ინტეგრაციის გლობალურ ეკონომიკაში, ევროპული ინტეგრაცია, სახელმწიფო ინსტიტუტების გაძლიერება და სხვა. ბუნებრივია ეს განსხვავებულია ცენტრალური აზიისგან, იქ ჯერ სხვა პრიორიტეტებია. ზოგიერთ მათგანში საბჭოთა მემკვიდრეობა კიდევ უფრო აშკარაა სახელმწიფოს აქტიური ჩარევით ეკონომიკაში, სახელმწიფო ბანკების, არაეფექტიანი სტრუქტურების არსებობით და ასე შემდეგ. მაგალითად, უზბეკეთმა დაახლოებით რამდენიმე წლის წინ დაიწყო ტრანსფორმაციის პროცესი, რომელიც ნელა, მაგრამ საკმაოდ წარმატებით მიმდინარეობს. ეს, რა თქმა უნდა, გარკვეულ დროსთან არის დაკავშირებული. ტრანსფორმაცია არ არის მხოლოდ ტექნოლოგიური გარდაქმნის პროცესი, ეს არის მენტალური გარდაქმნის პროცესი და მას სჭირდება დრო, ასევე - საზოგადოების კრიტიკული მასის მზაობა, რომ ის მიიღოს. როგორ აფასებთ გლობალური და რეგიონალური უსაფრთხოების გამოწვევას რუსეთ-უკრაინის ომის ფონზე? უკრაინა ჩვენი კომპანიისთვის არის ისეთივე სახლი, როგორც სა-

that time. For example, we needed a simple tax system, which was important, but quite difficult to introduce. That attitude hasn’t changed, and that’s a good thing, as well as that we need a favorable business environment to encourage investment and attract foreign investment. In the beginning of our conversation, you mentioned transformation issues. The PMCG’s role is to contribute to the transformation of an inefficient post-Soviet system by creating a free environment, equal opportunity, etc. What are the current challenges in this regard? The challenges differ from country to country, as the level of development is different. There is also something called “global development way,” but the level of institutional development and policy-making varies across different countries, even in post-Soviet states. The challenges that Georgia faces today go well beyond what we call the post-Soviet issues; we are now on a different stage of development, at which other issues became more relevant, such as how to make bigger breakthrough in the education sector, create a better environment. Also, how to ensure and provide high-tech systems in Georgia, create a favorable environment for attracting investments, etc. It is clear that the processes we are facing today are typical of the countries in South-Eastern Europe. They face similar challenges: more integration into the global economy, integration into the EU, stronger state institutions, etc. These issues are obviously different for Central Asia, they have totally different priorities, Soviet legacy is even more evident in some of the states given the active government involvement in the economy, the presence of state-owned banks, inefficient institutions and etc. For example, the transformation of the country began a few years ago, the process is slow but quite successful in Uzbekistan. This, of course, takes time, as transformation is not just a process of technological development, it is also a process of

DIPLOMAT 19

ქართველო - მთავარი ბაზა; ის, ფაქტობრივად, ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი ადგილია, სადაც ჩვენ ვსაქმიანობთ. ვფიქრობ, ომი უკრაინაში არის მსოფლიოში გარდამტეხი მომენტი, რომელიც არ ეხება მხოლოდ უკრაინას. ეს ეხება გლობალური უსაფრთხოების საკითხებს, და დღეს არსებული გლობალური უსაფრთხოების არქიტექტურა, ამ შემთხვევაში, გაეროს სახით, ადასტურებს, რომ არსებული მოცემულობა არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ უსაფრთხოება იქნას შენარჩუნებული. ამ ომმა კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ მსოფლიო არ აღმოჩნდა მზად ერთი დიდი აგრესორი ქვეყნის აგრესიის შესაკავებლად. ჩემი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხია, რომ შეუძლებელია, ომი დასრულდეს აგრესორის სასარგებლოდ. საერთო ჯამში, გრძელვადიან პერსპექტივაში შეუძლებელია, ეს ომი რუსეთისთვის იყოს სასარგებლო. სოციალურ-ეკონომიკური თვალსაზრისით ის რამდენიმე ათეული წლით უკან დაიხევს. მეორე მნიშვნელოვანი შედეგი, გლობალური უსაფრთხოების სისტემის გადახედვის საჭიროება იქნება.

ჩვენი სისტემა უნდა იყოს მორგებული იმ მთავარ ღირებულებებს, რასაც ჩვენ ვეძახით „ევროპას“. ამიტომაც, ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი არათუ მათზე უარის თქმა, არამედ ამ ღირებულებების კიდევ უფრო გაძლიერება, დანერგვა და ცხოვრებაში გადმოტანა, გათავისებაა. PMCG-ის ერთ-ერთი მთავარი მიზანიც ამგვარი ინსტიტუციონალური სისტემების ფორმირების და გაძლიერების ხელშეწყობაა. პროცესი, რომელიც უკრაინაში ახლა მიმდინარეობს, საქართველოს გავლილი აქვს 2008 წელს. მასშტაბი გაცილებით მცირე იყო გლობალური თვალსაზრისით, თუმცა, ჩვენთვის საკმაოდ დიდი. ის, რაც უკრაინაში ხდება, ახლა არ დაწყებულა, დაიწყო გაცილებით უფრო ადრე. კონკრეტული შედეგები საქართველომ თავად გამოსცადა. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ აღმოსავლეთევროპული ქვეყნების (მათ შორის, დასავლეთ ბალკანეთის და აღმოსავლეთ ევროპის „ტრიოს“ - საქართველო, მოლდოვა, უკრაინა) განვითარების მთავარი იდეოლოგიური ხაზი, რეფორმის საფუძველი, არის ევროპული სისტემის ჩამოყალიბების სურვილი. ჩვენი სისტემა უნდა იყოს მორგებული იმ მთავარ ღირებულებებს, რასაც ჩვენ ვეძახით „ევროპას“. ამიტომაც, ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი არათუ მათზე უარის თქმა, არამედ ამ ღირებულებების კიდევ უფრო გაძლიერება, დანერგვა და ცხოვრებაში გადმოტანა, გათავისებაა. PMCG-ის ერთ-ერთი მთავარი მიზანიც ამგვარი ინსტიტუციონალური სისტემების ფორმირების და გაძლიერების ხელშეწყობაა. ამ მიზნის მისაღწევად მნიშვნელოვანია ორი მთავარი საკითხი: ეკონომიკური პოლიტიკის და მმართველობითი სისტემის ტრანსფორმაცია, მეტი თავისუფალი სივრცის შექმნა, უფრო სწრაფი ეკონომიკური ზრდისთვის. მეორე მნიშვნელოვანი საკითხია, განათლება და მასთან დაკავშირებული რეფორმები. ამ ორის ერთობლიობით იქნება შესაძლებელი ამ ქვეყნების შემდგომი განვითარება.

20 DIPLOMAT

mental change, and the latter requires time and the readiness of a critical mass of the population to receive this transformation. What is your assessment of security challenges worldwide and regionally in light of the Russia-Ukraine conflict? Ukraine is the same home base for PMCG as Georgia, and is actually one of the most important locations where we operate. I think this war is an important turning point not just for Ukraine, but also for the world. It affects global security issues. It clearly demonstrates that the current global security architecture represented here by the UN is not sufficient for maintaining security. The war has once again proved how the world was not prepared to deal with one big aggressor to restrain the aggression of a country. My personal opinion is that the most important aspect is that this war cannot be won by the aggressor and that in the long run, it is impossible to be beneficial to Russia, as it will take several decades for socioeconomic conditions to return to what they were before. Another subsequent important outcome will be a need for a revision of global security systems. In 2008, Georgia has passed the process that is underway in Ukraine. From global perspective the scale was smaller, but for Georgia it was quite substantial. What is happening in Ukraine did not start now, it started much earlier, and Georgia has experience specific results on its own. As the ideological foundation for the development of Eastern European countries (including the Western Balkans and

Our systems must be tailored to what we call European values, which means that it’s not about abandoning them, but about strengthening, introducing, and incorporating these values into our lives. One of the main goals of the PMCG is to facilitate the development and advancement of such institutions. the Eastern European “trio” - Georgia, Moldova, Ukraine), the desire to establish European systems is of primary importance. Our systems must be tailored to what we call European values, which means that it’s not about abandoning them, but about strengthening, introducing, and incorporating these values into our lives. One of the main goals of the PMCG is to facilitate the development and advancement of such institutions. To achieve this goal, two topics are crucial: transformation of the economic policy and governance systems and the formation of more free space for promoting economic growth. And, another vital area is education and it’s effective and efficient reform. The combination of these two directions will make possible to further develop these countries.

The Diagonal Cumulation Offers New Opportunities to Georgian and Turkish Businesses 022 წლის მაისში 5 წელი შესრულდა რაც საქართველო პან-ევრო-ხმელთაშუაზღვის პრეფერენციული წარმოშობის წესების შესახებ რეგიონულ კონვენციას შეუერთდა. აღნიშნული კონვენციის საფუძველზე ქვეყნებს, რომლებსაც ევროკავშირთან და ასევე ერთმანეთთან აქვთ თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება, შეუძლიათ ისარგებლონ დიაგონალური კუმულაციის მეთოდით (სქემით) მრავალმხრივ ფორმატში. კერძოდ, კონვენციის მონაწილე ქვეყნებს შეუძლიათ ერთმანეთის

t has been 5 years since Georgia joined the Pan-Euro-Mediterranean (PEM) convention on preferential rules of origin in May 2022. The Convention allows countries with a free trade agreement with the EU as well as with each other to use the diagonal cumulation method (scheme) in a multifaceted format. In particular, goods produced from originating materials in one FTA country and further processed in another, can then be exported back to any of the

DIPLOMAT 21

ნედლეულისა და მასალების გამოყენება, საქონლის წარმომავლობის პრეფერენციული სტატუსის დაკარგვის გარეშე. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით ქართულმა მხარემ გახსნა მოლაპარაკებების პროცესი თურქეთთან, საქართველოს, თურქეთსა და ევროკავშირს შორის, დიაგონალური კუმულაციის მეთოდის (სქემის) ამოქმედებასთან დაკავშირებით, რომელიც 2021 წლის აპრილში ამოქმედდა. საქართველოს, ევროკავშირსა და თურქეთს შორის დიაგონალური კუმულაციის ამოქმედების შედეგად შესაძლებელია თურქეთიდან იმპორტირებული ინდუსტრიული ნედლეულის საფუძველზე დამზადებული პროდუქცია თავისუფალი ვაჭრობის რეჟიმით შევიდეს ევროკავშირის ბაზარზე. აღსანიშნავია, რომ დიაგონალური კუმულაციის ამოქმედებამდე თურქული ნედლეულის გამოყენებით საქართველოში დამზადებული პროდუქცია ვერ სარგებლობდა თავისუფალი ვაჭრობის რეჟიმით და ისევ თურქეთში ბრუნდებოდა. ტექსტილის სექტორი ამ დარგში მოწინავე აღმოჩნდა. ეს პირველი დარგია რომელიც თურქეთიდან მოწოდებული ნედლეულით, საქართველოში აწარმოებს საბოლოო პროდუქტს და შემდეგ ხდება მისი ექსპორტი ევროპაში. სტატისტიკურ მონაცემების მიხედვით სექტორი საკმაოდ სწრაფად ვითარდება, ყოველწლიურად იზრდება ექსპორტის მოცულობა, შესაბამისად არსებობს შესაძლებლობებიც. ამის კარგი მაგალითია პანდემიის და მსოფლიო კრიზისის დროს, რუსთავში ახალი საწარმოს აშენება და გახსნა. „დიაგონალური კუმულაციის ამოქმედება, სხვა სექტორებთან ერთად, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქვეყანაში ტექსტილის ინდუსტრიის შემდგომი განვითარებისათვის და ამ მიმართულებით ახალი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვისათვის“, - განაცხადა საქართველოს ეკონომიკის მინისტრის მოადგილემ, გენადი არველაძემ „დიპლომატთან“ საუბრისას. საქართველოს, ევროკავშირს და თურქეთს შორის დიაგონალური კუმულაციის ამოქმედებას მხარს უჭერს USAID-ის ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამაც, რომლისთვისაც მნიშვნელოვანია ქვეყანაში მაღალანაზღაურებადი სამუშაო ადგილების შექმნა, ინვესტიციების მოზიდვა, ქართული მცირე და საშუალო მეწარმეების შემოსავლების ზრდა. „თუ თავისუფალი სავაჭრო ხელშეკრულების ფარგლებში თურქული ნედლეულით საქართველოში წარმოებულ პროდუქტს ევროკავშირის ქვეყნებში გავიტანთ, ამან შესაძლოა გამოიწვიოს თურქი მეწარმეების დაინტერესება საქართველოში საწარმოების გახსნით, რაც მოხდა კიდეც ტექსტილის შემთხვევაში. ვფიქრობთ აღნიშნული შესაძლებლობა გავრცელდება სხვა სექტორებზეც“, - განაცხადა USAID-ის ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამის წარმომადგენელმა გიორგი დარჩიამ. პოტენციურად მომგებიანი სექტორების კვლევის მიზნით, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან თანამშრომლობით, აღნიშნული ინიციატივის განხორციელებაში USAID-ის ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამა ჩაერთო: “ჩავერთეთ შემდეგი გზით: ჩვენი კონტრაქტორი კომპანია არის საკონსულტაციო კომპანია PMCG, რომელმაც განახორციელა კვლევა (კვლევის შედეგად იდენტიფიცირებულია ყველაზე მომგებიანი თურქული ნედლეული, პროდუქტი, რომელიც შესაძლოა იწარმოოს საქართველოში). საკონსულტაციო კომპანია PMCG-ის დახმარებით, გავაანალიზეთ საწარმო სიმძლავრეები, თურქეთში არსებული ნედლეულები, მათგან დამზადებული პროდუქტების ექსპორტი ევროკავ-

22 DIPLOMAT

member countries under preferential treatment. Because of the above, the Georgian side began negotiations with Turkey to conclude the diagonal cumulation agreement between Georgia, Turkey and the European Union, which was implemented in April 2021. The diagonal cumulation between Georgia, the EU, and Turkey allows products based on industrial raw materials imported from Turkey to enter the European market under a free trade agreement. Prior to the introduction of diagonal cumulation, products produced in Georgia using Turkish raw materials were ineligible for a free trade regime and had to be returned to Turkey. Textile production is at the leading edge of this field, since it is the first sector producing the final product in Georgia with raw material supplied by Turkey and exporting it to Europe. Statistics indicate that the sector is growing quite rapidly, and the volume of exports is growing each year, so there is a lot of potential. A good example is the new enterprise project in Rustavi, which was built during a time of global crisis and pandemic. “As other sectors, diagonal cumulation is especially important to the further development of the textile industry in the country as well as the attraction of new foreign investments into it,” said Genadi Arveladze, the Deputy Minister of Economy in an interview with Diplomat. This diagonal cumulation between Georgia, the EU and Turkey is supported by the USAID Economic Security Program, which strives to generate high-paying jobs, attract investment, and increase Georgian small and medium-sized business income. “Exporting products made with Turkish raw materials to EU countries within the framework of a free trade agreement may spur Turkish entrepreneurs to open enterprises in Georgia, as happened in the case of textiles. We think this opportunity will be extended to other sectors as well,” said Giorgi Darchia, the USAID Economic Security Program Representative. In order to explore potentially profitable sectors in collaboration with the Ministry of Economy and Sustainable Development of Georgia, USAID Economic Security Program involved in the implementation of this initiative. USAID Economic Security Program provided assistance in examining potential profitable sectors. “With the help of the consulting firm PMCG, we analyzed the production capacity of enterprises, raw materials in Turkey, and the exports of their products to the EU countries - where are the growth trends; as well as the human resources in Georgia and their institutional knowledge necessary for a particular industry to be easily mastered by the private sector in Georgia,” said Giorgi Darchia. The consulting company PMCG has identified the most promising sectors and value chains that will benefit from diagonal cumulation. A list of raw materials that can be used / added to products made in Georgia for diagonal cumulation purposes. Within the priority sectors / value chains, sixteen products were considered to have the most economic potential for Georgia, producing them with Turkish raw materials and exporting them directly to the EU through the FTA.

შირის ქვეყნებში - სად იყო ზრდის ტენდენციები; აქ, საქართველოში რა ადამიანური რესურსი არსებობს, რა ინსტიტუციური ცოდნა, რომ მარტივად იქნას ათვისებული ქართული კერძო სექტორის მიერ ესა თუ ის ინდუსტრია.“ - აღნიშნა გიორგი დარჩიამ. საკონსულტაციო კომპანია PMCG-მ კვლევის შედეგად გამოავლინა ყველაზე პერსპექტიული სექტორები და ღირებულებათა ჯაჭვები, რომლებიც სარგებელს ნახავენ დიაგონალური კუმულაციის შედეგად. გამოიყო ის თურქული ნედლეული მასალები, რომლებიც შეიძლება გამოყენებული/დამატებული იყოს საქართველოში წარმოებულ პროდუქციაში დიაგონალური კუმულაციის მიზნებისთვის. პრიორიტეტული სექტორებიდან/ღირებულებათა ჯაჭვებიდან გამოვლინდა თექვსმეტი პროდუქტი, რომელთა წარმოება საქართველოსთვის ეკონომიკურად ყველაზე მიმზიდველი იქნება, თურქული ნედლეულის გამოყენებით და რომლის ექსპორტიც შესაძლებელია საქართველოდან პირდაპირ ევროკავშირში, FTA-ის ფარგლებში. გარდა იმ პროდუქტების გამოვლენისა, რომელთა საქართველოში წარმოება სარგებლიანი იქნება ქვეყნისათვის, პროექტის ფარგლებში ასევე იდენტიფიცირდა ქართული და თურქული კომპანიები. კომპანიების შერჩევისას უპირატესობა მიენიჭა: საერთაშორისო გამოცდილებას, წარმოების პოტენციალს, ქალ მეწარმეებსა და მმართველებს. ამ კომპანიების მონაწილეობით USAID-ის ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამა გეგმავს ღონისძიების ჩატარებას სექტემბერში, რომლის მიზანიც იქნება ქართველი და თურქი მეწარმეების დაკავშირება სამომავლო თანამშრომლობის განვითარებისათვის. „დიაგონალური კუმულაცია, ევროკავშირში საქართველოს ექსპორტის პოტენციალის ზრდასთან ერთად, ასევე ხელს შეუწყობს პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციების (FDI) შემოდინებას თურქეთიდან. ამასთან, ქართულ-თურქული კომპანიების თანამშრომლობის ხელშეწყობით, დიაგონალური კუმულაცია წაახალისებს ინოვაციას საქართველოსა და თურქეთის ბიზნეს სექტორში და შექმნის ახალ მაღალკვალიფიციურ სამუშაო ადგილებს“, - აღნიშნა საკონსულტაციო კომპანია PMCG-ის კონსულტანტმა ქეთევან ბაბიაშვილმა. საქართველოში თურქ ბიზნესმენთა ასოციაციის თავმჯდომარე, ოსმან თურანი მიიჩნევს, რომ ეს სიახლე პოზიტიური დატვირთვის მატარებელია ორივე მხარისთვის, რადგან დიაგონალური კუმულაციის საშუალებით ქართული და თურქული კომპანიები უფრო კონკურენტუნარიანი გახდებიან ევროპულ ბაზარზე, მეტად განვითარდება და გაიზრდება წარმოება, რაც პირდაპირ პროპორციულად ნიშნავს დამატებით ინვესტიციებს და მეტ დასაქმებულ ადამიანს. მისი თქმით, მნიშვნელოვანია ყურადღებით შეირჩეს ის სექტორები და მიმართულებები, რომლებიც ამ სიახლით ისარგებლებენ. როგორც ასოციაციაში აცხადებენ, საკმაოდ დიდია დაინტერესება ავეჯის და ასევე სამშენებლო მასალების მწარმოებლების მხრიდან. კითხვაზე თუ რა არის მთავარი, რომ დიაგონალური კუმულაციის პოტენციალის სრულად ათვისება მოხდეს, ასოციაციის თავმჯდომარე გვპასუხობს, რომ ეს დინამიური პროცესია. პოზიტიურად აფასებს, რომ საქართველოში ბევრი დიდი თურქული კორპორაცია ეწევა ბიზნესსაქმიანობას, რადგან თითოეული მათგანი ერთგვარი სავიზიტო ბარათია ქვეყნისთვის და ინდიკატორია სხვა თურქული ორგანიზაციებისთვის საქართველოში არსებული პოზიტიური ბიზნესკლიმატის არსებობისა. „არსებული პოტენციალის ათვისებას ჩემი აზრით მეტი დრო, ამ შესაძლებლობის უფრო ფართო მასებისთვის მიწოდება და სხვა ქვეყნებთან შედარებით საქართველოს კონკურენტუნარიანობის უფრო მეტად გაზრდა სჭირდება“, - განაცხადა ოსმან თურანმა.

გენადი არველაძე საქართველოს ეკონომიკის მინისტრის მოადგილე Genadi Arveladze, The Deputy Minister of Economy

Along with identifying products whose manufacturing will benefit Georgia, the project also identified Georgian and Turkish companies. We gave priority to companies with international experience, production potential, and women entrepreneurs and managers. An event will be conducted by the USAID Economic Security Program, with the participation of these companies, during September to facilitate the development of future cooperation between Georgian and Turkish entrepreneurs. “Diagonal cumulation, along with increasing Georgia’s export potential to the EU, will also facilitate the inflow of foreign direct investment (FDI) from Turkey. At the same time, by promoting cooperation between Georgian and Turkish companies, diagonal cumulation will encourage innovation in the Georgian and Turkish business sectors and create new highly qualified jobs,” said Ketevan Babiashvili, PMCG consultant. Osman Turan, the Chairman of Georgian and Turkish Businessman Association in Georgia, believes that this opportunity brings positive benefits to both sides, since it will ensure Georgian and Turkish companies’ competitiveness on the European market, more advancement, and larger production, which directly translates into more investment and more jobs. In his view, it is crucial to carefully select the sectors and directions that will benefit from this opportunity. As the chairman of the association points out, there is great interest from manufacturers of furniture and building materials. In response to a question about how diagonal cumulation can be fully realized to its full potential, the chairman of the association stated that it is a dynamic process. He considers it a positive sign that many large Turkish corporations have engaged in business in Georgia, as they each are a kind of business card for Georgia and a sign that other Turkish organizations would feel comfortable doing business in Georgia. “ Generally, I think it takes more time to realize the potential of Georgia, to make this opportunity available to the larger masses, and to improve Georgia’s competitiveness compared to other countries,” claimed Osman Turan.

DIPLOMAT 23

ახალი ენერგეტიკული ბაზრის მოდელზე გადასვლა: გამოწვევები და პერსპექტივები 022 წლის 1-ლი სექტემბრიდან საქართველოში ელექტროენერგეტიკული ბაზრის ახალი მოდელი ამოქმედდება. აღნიშნული სიახლე განპირობებულია იმ ვალდებულებებით რაც საქართველომ აიღო 2014 წელს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერისას. ამასთანავე, 2017 წელს ქვეყანა გახდა ევროკავშირის ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი, შესაბამისად, სახელმწიფომ უნდა გარდაქმნას მისი ენერგეტიკული ბაზარი ევროკავშირის დირექტივების მიხედვით (ევროკავშირის ენერგეტიკული პაკეტი).

„თანამედროვე, კონკურენტუნარიანი ენერგეტიკული ბაზარი, აუცილებელია საქართველოსთვის, რათა განახორციელოს თავისი მისწრაფება გახდეს გლობალური ენერგეტიკული ბაზრის ნაწილი და ინტეგრირდეს ევროპის ენერგეტიკულ საზოგადოებაში“, - განუცხადა „დიპლომატს“ USAID-ის ეკონომიკური ზრდის ოფისის დირექტორის მოადგილემ, ანი სტიდმა. მან ასევე ისაუბრა ელექტროენერგიის ახალი ბაზრის სიკეთეებზეც და აღნიშნა, რომ ის საშუალებას მისცემს ქართულ ოჯახებს, ბიზნესს და მწარმოებლებს იპოვონ ეკონომიური, ეფექტიანი და ინოვაციური ენერგეტიკული გადაწყვეტა და გააკონტროლონ თავიანთი ენერგეტიკული ხარჯები. ენერგიის მიმწოდებლებს კი მოუწევთ უზრუნველყონ კონკურენტუნარიანი პროდუქტებისა და სერვისების მიწოდება, რაც თავის მხრივ, გაზრდის მდგრადობას ავთვისებიანი გავლენის მიმართ. ახალი ენერგეტიკული ბაზრების ჩამოსაყალიბებლად, სახელმწიფომ მნიშვნელოვანი ღონისძიებები განახორციელა. მთლიანად შეიცვალა საკანონმდებლო ბაზა, დაიწყო საკანონმდებლო ცვლილებების პრაქტიკაში დანერგვა, თუმცა ყველაზე დიდი ცვლილებები მაინც ენერგეტიკული ბირჟის ამოქმედებას უკავშირდება, რომელიც პირველი სექტემბრიდან რიგ, გარდამტეხ სიახლეებს შემოიტანს ელექტროენერგეტიკის სექტორში. „დღეისათვის გვაქვს ასეთი სურათი, მატულობს იმპორტის წილი ენერგეტიკულ ბაზარზე, რაც არ არის მისასალმებელი. გვჭირდება ადგილობრივი წარმოების განვითარება, განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ საქართველოს ენერგოპოტენციალს. შესაბამისად, ელექტროენერგიის საბითუმო ბაზრის ახალი მოდელის ამოქმედება ელექტროენერგეტიკის სექტორში მიმდინარე რეფორმის უმნიშვნელოვანესი ეტაპია და მის სწორად განხორციელებაზე არის დამოკიდებული ბაზრის განვითარების შემდგომი ეტაპები“, - განაცხადა საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი კომისიის (სემეკი)

24 DIPLOMAT

Challenges and Perspectives of Georgia’s Transition to New Energy Market Model eorgia will launch a new energy market model on September 1, 2022. This is in response to the commitment Georgia made when signing the Association Agreement with the EU in 2014, as well as in 2017, when it became a member of the European Union Energy Union, the state had to transform its energy market according to EU directives (EU Energy Package).

“A modern, competitive power market that is integrated with neighboring power systems is essential for Georgia to realize its aspiration to become part of the global energy market and is also key for Georgia’s integration with Europe’s Energy Community,” told Annie Steed, Deputy Director of Economic Growth Office at USAID to Diplomat. She also spoke about the benefits of new electricity market and noted that it will allow Georgian families, businesses, and manufacturers to find economic, efficient, and innovative energy solutions and take control of their energy costs. Energy suppliers will need to provide competitively priced products and services, passing on the benefits to their customers. There have been important steps taken by the state in order to create new energy markets, including changing the legal framework and introducing a variety of legislative changes, but

თავმჯდომარემ დავით ნარმანიამ ჟურნალ დიპლომატთან საუბრისას. ნარმანიას მოსაზრებას იზიარებს ანი სტიდიც და აღნიშნავს, რომ ახალი ენერგეტიკული ბაზარი უზრუნველყოფს საქართველოს უფრო სტაბილური და საიმედო ელექტროენერგიის მიწოდებას საკუთარი სუფთა და განახლებადი ენერგიის გამომუშავების წყაროებიდან, რაც შეამცირებს ზედმეტ დამოკიდებულებას იმპორტირებულ ელექტროენერგიაზე რომელიმე ერთი პროვაიდერისგან. „USAID განიხილავს კონკურენტულ ენერგეტიკულ ბაზარს, როგორც მოთხოვნას მეტი ენერგეტიკული უსაფრთხოებისთვის და ისეთი გარემოს შექმნისთვის, რომელსაც შეუძლია მეტი ინვესტიციის მოზიდვა საქართველოს განახლებადი ენერგიის რესურსებში, რაც დაეხმარება საქართველოს შეასრულოს სუფთა ენერგეტიკის მიზნები და კლიმატის ვალდებულებები, უზრუნველყოს ახალი მაღალტექნოლოგიური დასაქმების შესაძლებლობები და შეამციროს დამოკიდებულება იმპორტზე“, - განაცხადა ანი სტიდმა და კიდევ ერთხელ დაადასტურა USAID-ის მხარდაჭერა საქართველოს მიმართ, რომ მოემზადოს ამ მნიშვნელოვანი ახალი ბაზრისთვის, კიდევ უფრო განავითაროს თავისი ეკონომიკა და ენერგეტიკული უსაფრთხოება. როგორც სემეკის თავმჯდომარე ჩვენთან საუბრისას აცხადებს, ენერგეტიკული ბირჟის ამოქმედების შედეგად, ბაზარზე მსხვილი მომხმარებლების მიერ ენერგიის ყიდვა შესაძლებელი იქნება როგორც საცალო ბაზარზე, ისე - ბირჟის მეშვეობით და არა კონკრეტული მონოპოლისტებისგან, როგორებიც იყო სს „თელასი“ და სს „ენერგო-პრო ჯორჯია“. ბირჟაზე სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფასი იქნება, რომელიც მოთხოვნა-მიწოდების საფუძველზე დადგინდება. შედეგად, ახალი ბაზრის მოდელის ამოქმედება დაასტაბილურებს ფასებს, რაც კარგია ენერგოუსაფრთხოებისთვის, ფინანსური კუთხიდან გამომდინარე. ტექნიკური მიმართულებით თუ ვიმსჯელებთ, ჩადებულია ისეთი მექანიზმები, რომელიც გულისხმობს დარგის მუდმივ და განუხრელ განვითარებას. „მომხმარებელი შეძლებს, რომ არაპიკურ საათებში შედარებით იაფი ენერგია შეიძინოს. მაგალითად, საქართველოს რკინიგზა შეძლებს, რომ ღამის საათებში იაფიანი ენერგია შეიძინოს და ტვირთი გადაზიდოს, რაც ნაკლები დაუჯდება ამ შემთხვევაში, ვიდრე ფიქსირებული ტარიფის პირობებში. ჩვენი გადმოსახედიდან, ამით ბირჟაზე ენერგიით მოვაჭრე ძალიან ბევრი ორგანიზაცია მოიგებს - ევროპული პრაქტიკაც ამას გვკარნახობს“, - აღნიშნა დავით ნარმანიამ. ბირჟა, როგორც მოკლევადიანი, საათობრივი პროდუქტების ბაზარი, საშუალებას აძლევს ბაზრის მონაწილეებს, ივაჭრონ ყოველი საათისთვის და ამ გზით შეიმცირონ უბალანსობა - სხვაობა დაგეგმილ და ფაქტიურ წარმოებას/მოხმარებას შორის. „შესაბამისად, იმისთვის, რომ ბირჟა ამოქმედდეს, უნდა ამოქმედდეს ბაზრის მთლიანი მოდელი - საბითუმო დონეზე უნდა დაიწყოს საათობრივი ვაჭრობა და ბაზრის მონაწილეებს უნდა დაეკისროთ უბალანსობაზე პასუხისმგებლობა. მხოლოდ ამ პირობებში შეიძენს ბირჟა რეალურ ფუნქციას. სწორედ ამიტომ, ბაზრის მოდელის კონცეფციით, რომელიც მთავრობის მიერ დამტკიცებული დოკუმენტია, ბირჟის და საბალანსო და დამხმარე მომსახურებების ბაზრის ერთობლივად ამოქმედება დაგეგმილი“, - განუცხადა საქართველოს ენერგეტიკული ბირჟის ხელმძღვანელმა ირინა მილორავამ „დიპლომატს“. რაც შეეხება გამოწვევებს, ნარმანია და მილორავა განსაკუთრებულ სირთულეებს არ ელოდებიან და აცხადებენ რომ საქართველო მომზადებული ხვდება ბაზრის ახალი მოდელის ამოქმედებას. ამის დასტურად ენერგეტიკული ბირჟის ხელმძღვანელი ევროპაში ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული ბაზრის ოპერატორის - ნორდ პულის პლატფორმით სარგებლობას ასახელებს. ეს კომპანია ევროპის 16 ქვეყანაში ოპერირებს და აღნიშნავს, რომ მათთან თანამშრომლობით სამართლებრივი და ტექნიკური დოკუმენტების შემუშავება, სავაჭრო

დავით ნარმანია, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი კომისიის (სემეკი) თავმჯდომარე Davit Narmania, Chairman of Georgian Energy and Water Supply Regulatory Commission (GNERC)

the biggest changes have still yet to come, including the launch of the energy exchange (Georgia’s power trading platform), which will introduce a number of groundbreaking innovations in the electricity sector. “There is a picture of this today- the share of imported energy is increasing, which is not desirable. We need to develop local power generation, especially if we take into account Georgia’s huge energy potential. Therefore, the launch of a new wholesale electricity market model is the most important phase of the ongoing reform in the electricity sector, and the progress to follow depends on its successful implementation,” claimed Davit Narmania, Chairman of Georgian Energy and Water Supply Regulatory Commission (GNERC) in his interview with Diplomat magazine. The same view is shared by Annie Steed and states that new energy market will ensure that Georgia has a more stable and reliable electricity supply from its own clean and renewable power generation sources, reducing overdependence on imported electricity from any single provider. “USAID sees a competitive power market as a requirement for greater energy security, creating an environment that can attract more investments into Georgia’s renewable energy resources. These increased investments in domestic renewable energy production will help Georgia meet its clean energy goals and climate commitments, provide new high-tech employment opportunities, and reduce its import dependence,” said Annie Steed and reiterated USAID’s readiness to assist Georgia in preparing for the launch of this important new market and its eventual maturation to meet the needs of the public and facilitate the development of Georgia’s economy and energy security. As the GNERC chairman told us, the launch of the energy exchange will enable large consumers to purchase their energy on the market, both in the retail sector and through the exchange, rather than from specific monopolists like JSC Telasi and JSC Energo-Pro Georgia. In general, the stock exchange will have different prices at different times, based on demand-supply, as a result, the launch of the new market model will stabilize prices, which is good for energy security, from financial perspective. Judging by the technical directions,

DIPLOMAT 25

პლატფორმის გამართვა და მონაწილეებისათვის წარდგენა დაგეგმილ ვადებში მოხდა. ამჟამად პლატფორმა ტესტირების რეჟიმშია, მიმდინარეობს დემო-ვაჭრობა. ვაჭრობისას პრობლემების თავიდან აცილების მიზნით, სემეკის გადაწყვეტილებით სავალდებულო გახდა სუბიექტებისთვის ბირჟაზე რეგისტრაცია. ბირჟაზე დარეგისტრირებული არიან ერთი მხრივ, ელექტროენერგიის მწარმოებლები მაგალითად ჰესები და სხვა ტიპის სადგურები და მიმწოდებლები, მეორე მხრივ – მსხვილი მომხმარებლები, რომელთაც მომავალში ბირჟის მეშვეობით ენერგიის ყიდვა შეეძლებათ. ახალი რეფორმის ძირითად გამოწვევად ბაზრის მონაწილეების მზადყოფნა და ახალ რეალობასთან ადაპტაცია სახელდება. „მონაწილეები ათეული წლების განმავლობაში ოპერირებდნენ იმ სისტემაში, სადაც მათ არავითარი პასუხისმგებლობა არ ეკისრებოდათ დაგეგმილ გენერაციასა და მოხმარებაზე. შესაბამისად, ეს სიახლე მათთვის სერიოზული გამოწვევა აღმოჩნდა, მითუმეტეს, რომ სწორი პროგნოზების გაკეთება მხოლოდ მონაწილეებზე არ არის დამოკიდებული და ადმინისტრაციული ორგანოებიდან ისეთი სარწმუნო ინფორმაციის მიწოდებასთან არის დაკავშირებული, როგორიცაა მაგალითად ჰიდროლოგია, ამინდის პროგნოზი და ა.შ. ეს პრობლემა განსაკუთრებით კრიტიკულია განახლებადი ენერგიის წყაროებისათვის“, - აღნიშნა მილორავამ. ბაზრის ახალი მოდელი ახალ გამოწვევებთან ერთად, ახალ შესაძლებლობებსაც აჩენს. ბაზარზე გაჩნდებიან ახალი მოთამაშეები - ტრეიდერები და მიმწოდებლები, რომლებიც მხოლოდ ელექტროენერგიის ყიდვა-გაყიდვით იქნებიან დაკავებულები და მაგალითად მწარმოებელს ან მომხმარებელს, რომელსაც არ სურს ელექტროენერგიით ვაჭრობის რთულ საქმიანობაში ჩართვა, შესთავაზებენ სხვადასხვა სახის მომსახურებებს. მილორავა მიიჩნევს, რომ ახალი ბაზარი სერიოზული სტიმული უნდა გახდეს ახალი გენერაციის განვითარებისათვის. არსებული ბაზრისგან განსხვავებით, ახალ მოდელში ჩნდება კიდევ ერთი ახალი სეგმენტი - სიმძლავრის ბაზარი, სადაც გენერაციის ობიექტებს შეეძლებათ სისტემის ოპერატორისათვის სარეზერვო სიმძლავრის შეთავაზება და გაყიდვა, რაც დამატებითი შემოსავალი იქნება გენერაციის ობიექტებისთვის. „საათობრივი ვაჭრობა და ყოველსაათობრივი ფასის ფორმირება სწორ საფასო სიგნალებს მისცემს გენერაციის ინვესტორებს და შედეგად ჩვენ მივიღებთ მოთხოვნის დაფარვაზე ორიენტირებულ გენერაციის ახალ ობიექტებს, რამაც საბოლოო ჯამში ელექტროენერგიის დეფიციტი

ირინა მილორავა, საქართველოს ენერგეტიკული ბირჟის ხელმძღვანელი Irina Milorava, Director General at JSC Georgian Energy Exchange

26 DIPLOMAT

mechanisms have been put in place, implying continuous and unwavering progress. “During off-peak hours, consumers will be able to purchase relatively cheap energy, for instance, Georgian Railway will be able to purchase cheap energy at night and transport cargo at lower prices, in our opinion, this will benefit energy trading organizations on the stock exchange a lot - European practice dictates the same,” said Davit Narmania. Due to its short-term, hourly nature, the stock market enables market participants to purchase and sell products for each hour, thereby reducing the imbalance between planned and actual production and consumption. “The market model must therefore be activated in order for the stock exchange to function effectively. Hourly trading must start at the wholesale level and market participants must be accountable for any imbalance. Only then will the stock exchange acquire its true function. As a result, according to the market model concept approved by the government, the exchange and market of balancing and ancillary services will be launched simultaneously,” Irina Milorava, Director General at JSC Georgian Energy Exchange told Diplomat. As for challenges, Narmania and Milorava are not expecting any problems and say Georgia is ready to launch a new market model, supported by the use of one of Europe’s most authoritative market operators - Nord Pool that operates in 16 European countries. According to Milorava, legal and technical documents were developed and a trading platform was constructed in collaboration with this company, and it was delivered on schedule to participants. Currently, the platform is being tested; demo trading is underway; in order to avoid any problems in trading, the GNERC is requiring companies to be registered on the stock exchange. Companies registered on the exchange are electricity producers, such as hydroelectric plants, and suppliers, as well as large consumers who will be able to buy energy on the exchange in the future. The main challenge posed by the new reform is the readiness of the market participants and adaptability to the new reality, since market participants have been operating under conditions where they are not responsible for planned generation and consumption. “Therefore, this news proved to be a serious challenge for them, especially since making correct predictions is not solely up to the participants, but also pertains to the availability of reliable information from administrative bodies such as hydrology and weather forecasts”, said Milorava and added that this challenge is particularly acute for renewable energy sources. With the new market model also come new opportunities. New players will enter the market - traders and suppliers who will be only engaged in the sale and purchase of electricity and, for example, offer a variety of services to a manufacturer or customer who does not want to engage in difficult activities of electricity trading. Milorava believes that the new market will serve as an important incentive for the development of a new generation, unlike the existing market, another segment appears - the power market, where the generation facilities can sell backup capacity to the system operators, generating additional income for themselves. “The hourly trading and hourly pricing will enable generation investors to make informed decisions about generating new power, which will subsequently lead to a reduction in electricity shortages,” Milorava noted. Davit Narmania describes the real price of electricity as the main advantage of the new market model, and that this knowledge is crucial for the development of energy, as it allows

მნიშვნელოვნად უნდა შეამციროს“, - განაცხადა მილორავამ. ბაზრის ახალი მოდელის მთავარ უპირატესობად დავით ნარმანია ელექტროენერგიის ნამდვილი ფასის ცოდნას ასახელებს, რაც მნიშვნელოვანია ენერგეტიკის შემდგომი განვითარებისთვის, რადგან ინვესტორს ეცოდინება რომ კონკურენტული ტიპის ბაზარზე შემოდის, ამისთვის კი საკმარისი იქნება მხოლოდ სემეკისთვის შესაბამისი შეტყობინების წარდგენა. ასევე, თუ ინვესტორი გადაწყვეტს ელექტროსადგურის აშენებას, მას ეცოდინება როგორია ბაზარი და შესაბამისად, შეეძლება ფასების პროგნოზირება როგორც დღის შიგნით ბაზარზე, ასევე სეზონების მიხედვით. ამის საფუძველზე ეცოდინება, თუ რა რაოდენობის გამომუშავებული ელექტროენერგიის რეალიზებას მოახდენს. ახალი ბაზარი შესაძლებლობებს აჩენს მომხმარებლებისთვისაც, რომლებიც პასიური მომხმარებლებიდან აქტიურ მომხმარებლებად უნდა გადაიქცნენ. მილორავა მიიჩნევს, რომ დროში დიფერენცირებული ტარიფები აუცილებლად შეცვლის მომხმარებლის ქცევას და ისიც საბაზრო ფასზე ორიენტირებული იქნება, რადგან მომხმარებელიც ზუსტად ისევე რეაგირებს საბაზრო ფასზე, როგორც გენერაციის ობიექტი. „უფრო მეტიც, მომხმარებელს, გენერაციის ობიექტების მსხგავსად, შესაძლებლობა ექნება ივაჭროს სიმძლავრის ბაზარზე და ამ გზით დამატებითი სარგებელი მიიღონ. განსაკუთრებით სასიამოვნოა ის ფაქტი, რომ რეფორმა და ბაზრის ახალი მოდელი საინტერესო აღმოჩნდა ისეთი ადამიანებისთვისაც, რომლებსაც აქამდე არ ჰქონიათ შეხება ენერგეტიკასთან. ისინი მონაწილეობენ სატესტო ვაჭრობაში, აბარებენ გამოცდებს, ხდებიან სერტიფიცირებული მოვაჭრეები და, შედეგად, ბევრი ახალი და საინტერესო სახე შემოუერთდა სექტორს“, - აღნიშნა მილორავამ. ელექტროენერგეტიკული ბაზრის ახალ მოდელზე გადასვლას დადებითად აფასებს USAID-ის მრჩეველი ენერგეტიკის საკითხებში ნიკოლოზ ოყრეშიძეც და აღნიშნავს, რომ ეს არის წინგადადგმული ნაბიჯი კონკურენტული ენერგეტიკული ბაზრის შექმნისკენ. „თუმცა, მეტი სამუშაო რჩება გასაწევი ძალიან რთულ ეკონომიკურ გარემოში. გლობალურად, ენერგეტიკული ბაზრები არასტაბილურია უკრაინაში რუსეთის სასტიკი შეჭრის და სხვა ფაქტორების შედეგად. საქართველოს ახალი ბაზრის მოდელი ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე არსებული და საქართველოს წინა გამოცდილებამ თანამედროვე ბაზრის მოდელების ამოქმედებაში უნდა გააძლიეროს ახალი „დღით ადრე“ მოდელის ამოქმედება.“ როგორც ოყრეშიძე აცხადებს, ბაზრის წარმატებული გაშვებისთვის მრავალი პოტენციური დაბრკოლება რჩება, მათ შორის გამოწვევები აღრიცხვისა და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურის, ბაზრის ახალი მონაწილეების შესაძლებლობების შესახებ და კომუნალური მომსახურების განცალკევების შესახებ. „ბირჟის ამოქმედების ვადების რამდენჯერმე გადადებამ ასევე გაზარდა გაურკვევლობა დაინტერესებულ მხარეებს შორის – თუმცა, მთავარია ბირჟის გახსნა სწორად მოხდეს, რადგან ბაზრის ნაადრევად გახსნამ შეიძლება გამოიწვიოს არაფუნქციონალური ბაზარი, რაც, სავარაუდოდ, ხელს შეუშლის დაინტერესებულ მხარეებს. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია, საქართველომ უზრუნველყოს, რომ ყველა საჭირო დეტალი გათვალისწინებული იყოს ბაზრის გააქტიურებამდე.“ კონკურენტუნარიანი, გამჭვირვალე და ინტეგრირებული ენერგეტიკული ბაზარი გადამწყვეტია საქართველოს უწყვეტი ეკონომიკური განვითარებისთვის, მისი ევროატლანტიკური გზისა და მისი ხალხის კეთილდღეობისთვის. „USAID-ი რჩება საქართველოს მთავრობის, კერძო სექტორისა და ენერგეტიკის დაინტერესებული მხარეების მხარდამჭერად, რათა განახორციელონ ის ბოლო ნაბიჯები, რომლებიც საჭიროა ახალი ბაზრის მოდელის წარმატებული ამოქმედებისთვის - და იმ უზარმაზარი შესაძლებლობებისთვის, რაც მას მოჰყვება“, - განაცხადა ოყრეშიძემ.

ნიკოლოზ ოყრეშიძე, USAID-ის მრჩეველი ენერგეტიკის საკითხებში Nikoloz Okreshidze, USAID Energy Advisor investors to know that they will be entering a competitive market, and it will be enough simply to communicate their intentions to GNERC. Moreover, new markets present opportunities for consumers who are transitioning from passive to active. Milorava believes that time-differentiated tariffs will change consumer behavior, and that such results will also be market-price-driven, since consumers respond to market prices the same way they respond to the object of generation. “Additionally, customers, such as generation facilities, can take part in the power market and receive additional benefits; another extremely pleasing fact is that even people who have not worked in the energy sector before are finding the reform and the new market model interesting. As a result, many new and fresh faces have entered the sector,” Milorava said. USAID Energy Advisor Nikoloz Okreshidze also praises the transition to a new electricity market model, pointing out that it is an important step towards creating a competitive energy market. “However, more work remains to be done in a very challenging economic environment. Globally, energy markets are volatile as a result of Russia’s brutal invasion of Ukraine and other factors. Georgia’s new market model is considerably more complex than the existing one, and Georgia’s prior experience in launching modern market models should strengthen the roll out of the new ‘day-ahead’ model.” Several obstacles remain for a successful market launch, including the metering and communication infrastructure, questions about the capacity of new market participants, and unbundling of utilities, according to Okreshidze. “Previous launch delays have also increased uncertainty among stakeholders – but it is important to get the launch right, since opening the market prematurely could result in a non- functional market which would likely discourage stakeholders further. That is why it is important for Georgia to ensure that all the necessary pieces are in place before the market goes live.” A competitive, transparent, and integrated energy market is crucial for Georgia’s continued economic development, its Euro-Atlantic path, and the prosperity and wellbeing of its people. “USAID remains committed to supporting the Georgian Government, the private sector, and energy stakeholders to complete the final steps needed for the successful launch of the new market model – and the huge opportunities that will follow,” said Okreshidze.

DIPLOMAT 27

ახალი პროექტი აპარტ დეველოპმენტისგან ძველ თბილისში დაუვიწყარი ხედებით ქალაქზე

A New Project by Apart Development in Old Tbilisi With Stunning Views Over the City

ი

ნტერვიუ აპარტ დეველოპმენტის დამფუძნებელთან ბექა ხოფერიასთან

აპარტ დეველოპმენტის კონცეფცია ემყარება მშენებლობას ძველ თბილისში, ხედებით ქალაქზე, რატომ აირჩიეთ ეს ნიშა? მოგეხსენებათ, ძველ თბილისში იშვიათია ახალი მშენებლობა, რადგან ძველი უბნები, სამწუხაროდ ავარიული შენობებით არის სავსე, რაც ინვესტორისთვის ნაკლებად ხელსაყრელია, თუმცა მე ამ ქალაქში დავიბადე და გავიზარდე, მიყვარს თბილისის ძველებური იერი, რაც მას ასეთ განსაკუთრებულს და გამორჩეულს ხდის სხვა ქალაქებისგან, სწორედ ამიტომ, გადავწყვიტე, რომ მცირედი წვლილი შევიტანო ქალაქის ურბანულ განვითარებაში. ამასთანავე, ასეთი უნიკალური, პანორამული ხედი მთელ ქალაქზე, ალბათ არც ერთ სხვა უბანს არ აქვს, როგორც ძველ თბილისს, რაც ჩვენი მაცხოვრებლებისთვის განსაკუთრებით მიმზიდველია. ზოგადად, რატომ თბილისი? რით არის გამორჩეული ეს ქალაქი? და რა უპირატესობები აქვს ბინის შეძენას თბილისში?

28 DIPLOMAT

nterview with Beka Khoperia, the founder of Apart Development Apart Development concept emphasizes de-

velopment in Old Tbilisi with a view of the city, why did you select this niche? The old neighborhoods of Tbilisi are full of dilapidated buildings, which makes new construction less appealing to investors, but as someone born and raised in the city, I love the old look that makes it so special, and I wanted to do my part to support the urban development of Tbilisi. However, there is probably no other district in Tbilisi that offers such a panoramic view of the entire city as Old Tbilisi, which is especially attractive to residents. How would you describe Tbilisi, why is it special, and what are the advantages of purchasing an apartment here?

თბილისი უკვე დიდი ხანია, რაც ტურისტულად მიმზიდველი ქალაქი გახდა, ამიტომ ჩვენი გათვლა ითვალისწინებს იმასაც, რომ აქ ბინის ყიდვა შეუძლიათ როგორც საცხოვრებელი მიზნებისთვის, ასევე საინვესტიციოდ. მით უფრო, რომ ჩვენი პროექტები ქალაქის ცენტრში, ტურისტულად აქტიურ ზონაში მდებარეობს, რაც მას კიდევ უფრო უზრდის ფასს. თუმცა არ გამოვრიცხავ, რომ ჩვენი მომავალი პროექტები გასცდეს დედაქალაქს და ზღვისპირა ქალაქებისკენაც ავიღოთ გეზი რეკორდულ დროში მოახდინეთ ბაზარზე პოზიციონირება და თქვენს აშენებულ პროექტებში ბინებს ძალიან სწრაფად ყიდით, რა არის თქვენი წარმატების საიდუმლო? ჩვენ მართლაც რთულ დროს დავიწყეთ მუშაობა, პანდემიისას, როცა კომპანიები იხურებოდა და ბევრმა დაკარგა სამუშაო, ჩვენ შევძელით რესურსების მობილიზება. დავიწყეთ და დავასრულეთ პირველი პროექტი ბუხაიძის ქუჩაზე, სადაც მრავალი წლის მანძილზე, მართლაც პირველი, ახალი მშენებლობა იყო, რასაც გასაოცარი ინტერესი მოყვა მომხმარებლების მხრიდან, ამიტომ არ დავაგდეთ ტემპი, შევიმუშავეთ კონკრეტული უბნების განვითარების კონცეფცია. მაღალი მოთხივნიდან გამომდინარე, ამ ეტაპზე, 4 მიმდინარე პროექტი გვაქვს ძველ თბილისში, სადაც ბინების 58% უკვე გაყიდულია. ანუ გამოდის, რომ მოთხოვნა უფრო მაღალია, ვიდრე მიწოდება და სწორედ ამ ბალანსის დაცვას ვდილობთ. რა გამოარჩევს თქვენს პროექტებს, ქალაქში მშენებარე სხვა პროექტებისგან? რა არის თქვენი კონკურენტული უპირატესობა? როგორც უკევ აღვნიშნე, ძველი თბილისი ნაკლებად არის განებივრებული ახალი მშენებლობებით, რადგან მნიშვნელოვანია, რომ არ იქნეს დარღვეული სივრცითი დაგეგმარება, შეზღუდულია შენობის სიმაღლე და ვიზუალური ნაწილი კულტურული მემკვიდრეობის საბჭოსთან თანხმდება, რაც, როგორც ჩანს, რთულია ბევრი კომპანიისა თუ

Due to the long-standing popularity of Tbilisi as a tourist destination, our calculations suggest that you can buy an apartment here for both residential and investment purposes. This is especially true as our projects are in the center of the city, in the tourist zone which further raises their price. However, I do not rule out that our future projects will expand beyond the capital and venture into the seaside cities. It seems like you managed to position yourself on the market in record time and sell apartments in your built projects very quickly, what’s the secret to your success? Despite starting to work during a very difficult period, when lots of companies closed and many people lost their jobs, we were able to mobilize resources. Interestingly, the first project we completed was on Bukhaidze Street, where for decades it was really the first new development, and it received extremely positive feedback from users, so we didn’t slow down, but rather developed a strategy for the development of specific areas. In comparison to other projects in the city, what makes yours unique? What are your advantages? As I mentioned earlier, Old Tbilisi has not been spoiled as much as some other parts of Georgia because it is imperative not to disturb the spatial planning, the height of the buildings is limited, and the visual part of the construction has to agree with the Cultural Heritage Council, which is difficult for many companies and architects. Our youth team and attitude helped us fight to the end and create a product that blends organically

DIPLOMAT 29

არქიტექტორსთვის, ჩვენი ახალგაზრული გუნდითა და შემარტებით კი, ვიბრძოლეთ ბოლომდე და შევქმენით ის პროდუქტი, რომელიც ქალაქსაც ორგანულად ერწყმის და მომხმარებლის კომფორტზეც მაქსიმალურადაა მორგებულია. კომპლექსში, გარდა იმისა, რომ უნიკალური, პანორამული ხედებია, გათვალისწინებულია საინტერესო გასართობი თუ მოსასვენებელი სივრცეები, ღია და დახურული აუზები, სპა, ფიტნეს დარბაზი, კაფე თუ ე.წ. CO-WORKING სივრცეები. ჩვენს ჟურნალს ბევრი უცხოელიც კითხულობს, რომლებიც შესაძლოა ფიქრობდნენ საქართველოში უძრავი ქონების შეძენას ან ამ სფეროში ინვესტირებას, რა რჩევას მისცემდით მათ? გვიხარია, რომ საქართველო ნამდვილად ერთ-ერთი მიმზიდველი ქვეყანა გახდა საინვესტიციოდ და ამას ჩვენი გაყიდვების სტატისტიკაც ადასტურებს. დიახ, ის რეგიონალური ჰაბია, საზღვაო თუ სათხილამურო კურორტებით საინტერესო. თბილისი კი 1500 წლის ისტორიის მქონე, უძველესი ქალაქი ისტორიული ძეგლებით. უცხოელ მომხმარებლებს, განსაკუთრებით იზიდავს ხედი ჩვენი საცხოვრებელი კომპლექსიდან, ასევე ყველა ის კომფორტი, რასაც ვთავაზობთ. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ ჩვენ სწო-

into the city and is ultra-tweaked to maximize customer comfort. Aside from the unique panoramic views, the complex includes entertainment and relaxation areas, outdoor and indoor pools, a spa, a gym, cafes, co-working spaces, and more. We have many foreign readers who might consider investing or buying property in Georgia. What advice would you give to them? It is great to see Georgia becoming one of the most desirable countries to invest in, and this is reflected in the sales statistics in Georgia, yes, it is a regional hub with sea or ski resorts, while Tbilisi is an ancient city with 1500 years of history and incredible monuments. Foreigners are especially drawn to the view from our residential complex, as well as all the comforts we provide, but also to the fact that we have developed remote services for Georgian and non-Georgian residents living abroad, so they don’t even need to come to Georgia to buy an apartment. As a full-service company with experienced sales, designers, lawyers, and financiers, we help clients with all the paperwork they need, and if a client is purchasing an apartment for investment purposes, we predict what return they can expect based on the market. In addition, we also provide design, renovations, and after-sales service. Are there any expectations that a client should have when establishing a relationship with Apart Development? The fact that most of our existing clients are interested in our new projects shows both the quality of our construction and our service. They are constantly recommending us to others, which enables us to claim that the relationship with us is

30 DIPLOMAT

რედ საზღვარგარეთ მყოფი ქართველი თუ არაქართველი მაცხოვრებლებისთვის შევქმენით დისტანციური სერვისები და მათ არც კი უწევთ ჩამოსვლა, ისე შეუძლიათ შეიძინონ ბინა. ჩვენი გაყიდვების, დიზაინერების, იურისტებისა თუ ფინანსისტების გუნდი ეხმარებიან კლიენტებს მათთვის საჭირო ყველა დოკუმენტის მომზადებაში, ასევე, თუ კი მომხმარებელი ბინას საინვესტიციო მიზნებისთვის ყიდულობს, წინასწარ ვუთვლით თუ რა ამონაგები შეუძლია მიიღოს გარკვეულ დროში. გვაქვს მომსახურების სრული სპექტრი - დიზაინის, რემონტის თუ გაყიდვების შემდგომ მომსახურების ჩათვლით. რა მოლოდინი უნდა ჰქონდეს კლიენტს, რომელიც აპარტ დეველოპმენტთან ურთიერთობას დაამყარებს? ჩვენი არსებული კლიენტების უმეტესობა მუდმივად ინტერესდება ჩვენივე ახალი პროექტებით, რაც მათ კმაყოფილებას უსვამს ხაზს, როგორც მშენებლობის ხარისხის, ასევე მაღალი დონის მომსახურებით კმაყოფილების მხრივაც. მათი დადებითი რეკომენდაციები გვაძლევს იმის თქმის ამბიციას, რომ ჩვენთან ურთიერთობა ყველასთვის კომფორტულია, პროდუქტსაც იმას ვაწვდით, რაც მათთვის საჭირო და ხელსაყრელია. როგორ უყურებთ აპარტ დეველოპმენტის მომავალს, როგორი იქნება ის 5 წლის შემდეგ? როგორც ზემოთ ვისაუბრე, ჩვენ საკმაოდ რთულ დროს შემოვედით ბაზარზე, რადგან არ გვაშინებს წინაღობები, გვაქვს იმის ფინანსური თუ ადამიანური რესურსი, საინტერესო იდეებს შევეჭიდოთ და განვახორციელოთ. 3 წლის განმავლობაში, კომპანიას არც მეტი, არც ნაკლები, 1000%-იანი ზრდა აქვს როგორც პროექტების მასშტაბის, ისე ფინანსური მაჩვენებლების კუთხითაც. მენეჯმენტისთვის პრიორიტეტულია შევქმნათ ღირებული პროექტები და კლიენეტებს საინტერესო საინვესტიციო გარემო შევთავაზოთ ქვეყნის შიგნით, ასევე, ორიენტირებული ვართ გუნდის ზრდასა და განვითარებაზე და გვჯერა, წინ კიდევ არა ერთი საინტერესო გამოწვევა გველის.

comfortable and we only offer those products they need and can benefit from. How do you envision Apart Development 5 years from now? What will it look like? I mentioned earlier that we entered the market at a very difficult time, but we are not afraid of obstacles, we possess the financial and human resources to come up with thoughtful ideas and implement them. We have grown 1000% over the last 3 years, both in terms of projects scale and profitability. Our management aims to create valuable projects and an interesting investment environment inside the country. We are also focused on the development and growth of the team, and we believe that the future holds many interesting challenges for us.

DIPLOMAT 31

ზაფხულის ტურისტული სეზონი საქართველოში: მოლოდინები და პერსპექტივები

Georgia Now Ready for Summer Tourism Season After Covid Pandemic აფხულის ტურისტული სეზონი აქტიურ ფაზაშია. საქართველოში ამ სეზონზე დიდ იმედს ამყარებენ. აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველომ 14 ივნისიდან გააუქმა Covid–19-თან დაკავშირებული ყველა სამგზავრო რეგულაცია, და მოხვდა გაეროს ტურიზმის საერთაშორისო ორგანიზაციის რეგულაციებისგან თავისუფალი ქვეყნების სიაში, რაც კიდევ უფრო შეუწყობს ხელს ქვეყანაში საერთაშორისო ვიზიტორების ზრდის დინამიკას.

ზ

32 DIPLOMAT

eorgia is in the midst of a busy summer tourist season, and there are great expectations. It should be noted that since June 14, Georgia has lifted all travel regulations related to Covid-19, and joined the UN-

WTO restriction-free list, which will further boost the number of international visitors.

ნატალია კვაჭანტირაძე, საქართველოს ტურიზმის ასოციაციის თავმჯდომარე Natalia Kvachantiradze, Chairperson at the Georgian Tourism Association

„ზაფხულის ტურისტული სეზონისთვის მზადება გაზაფხულიდან დაიწყო, დღეს უნდა აღინიშნოს, რომ ეს პროცესი უფრო აქტიურ ფაზაშია, რადგან ტურისტებისგან მოთხოვნა არსებობს, რომ ჩამოვიდნენ და იმოგზაურონ ჩვენს ქვეყანაში. შესაბამისად, საკმაოდ აქტიურად ვხვდებით ზაფხულის ტურისტულ სეზონს“, - განაცხადა საქართველოს ტურიზმის ასოციაციის თავმჯდომარემ, ნატალია კვაჭანტირაძემ „დიპლომატთან“ საუბრისას. მიუხედავად პანდემიის გამოწვევებისა, მიმდინარე წლის იანვარ-მაისის მონაცემებით, საერთაშორისო მოგზაურების ვიზიტის რაოდენობა 1,180,034 არის, რაც 2019 წლის მონაცემის 39,5%-ით აღდგენის მაჩვენებელია. საერთაშორისო ტურისტების რაოდენობა კი 54,8%-ით არის აღდგენილი. იანვარი-მაისის მონაცემით, მოგზაურობიდან მიღებულმა შემოსავალმა 840,879,162 დოლარი შეადგინა, რაც 2019 წლის მაჩვენებლის 75,3% აღდგენას წარმოადგენს. რაც შეეხება ავიაციის მიმართულებას, მაისის თვის მონაცემებით, 2019 წელთან შედარებით, ავიაკომპანიების რაოდენობა 100%-ით, ხოლო მიმართულებების რაოდენობა 88%-ით აღდგა. ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ცნობით, ზაფხულის სანავიგაციო სეზონის განმავლობაში ფრენა შესრულდება 40 სამგზავრო ავიაკომპანიის მიერ 31 ქვეყნის და 74 მიმართულებით. „პანდემიამ, როგორც მსოფლიო მასშტაბით, ასევე საქართველოს ტურიზმის სექტორზე უპრეცედენტოდ ნეგატიური გავლენა იქონია. მისგან გამოწვეული კრიზისის პირველი დღეებიდან აქტიურად ვთანამშრომლობთ კერძო სექტორთან და მხარს ვუჭერთ ინდუსტრიას სხვადასხვა პროგრამისა და ინიციატივის წარდგენით. აღნიშნული პერიოდი გამოირჩევა მრავალი გამოწვევით, თუმცა, ჩვენი გუნდის, კერძო სექტორისა და ჩვენი პარტნიორების ეფექტიანი და შედეგზე ორიენტირებული მუშაობით ვინარჩუნებთ ტურიზმის სფეროში დადე-

“It was in the spring that preparation for the summer tourist season began, but this process is now in an active phase, because Georgia has a high demand from tourists for summer holidays, so we are quite busy in this season,” said Natalia Kvachantiradze, chairperson at the Georgian Tourism Association in an interview with Diplomat magazine. Despite the challenges of the pandemic, the number of international traveler visits as of January-May is 1,180,034, which is a recovery rate of 39.5% from the 2019 data, and the number of international tourists is up by 54.8%. Travel revenues reached $ 840,879,162, a recovery rate of 75.3% from 2019. For aviation, the number of airlines, compared to 2019, were restored by 100%, and the number of destinations were restored by 88%, according to the National Tourism Administration, during summer navigation season flights will be operated by 40 passenger airlines to 31 countries and 74 destinations. “As a result of the pandemic crisis, both Georgia’s tourism sector and the world as a whole have experienced unprecedented harm. From the outset of the crisis, our department collaborated with private businesses and supported the industry through various programs. The period is marked by many challenges, however, thanks to the effective and result-oriented work of the Georgian National Tourism Administration team, the private sector and our partners, we have maintained positive trends in the field of tourism,” said Tamar Koriauli, First Deputy Head of the Georgian National Tourism Administration. Natalia Kvachantiradze also discussed the impact of the

DIPLOMAT 33

ბით ტენდენციას“, - აღნიშნა თამარ ყორიაულმა, ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის პირველმა მოადგილემ, ჩვენთან საუბრისას. პანდემიის ზეგავლენაზე ისაუბრა ნატალია კვაჭანტირაძემაც, ხაზი გაუსვა, თუ რამდენად სერიოზული გამოწვევა იყო, ზოგადად, ტურიზმისთვის, განსაკუთრებით კი საქართველოს ტურიზმისთვის, და აღნიშნა, რომ ყველა ტიპის რყევა ეხება ამ სფეროს და, მთლიანობაში, საკმაოდ რთული პროცესია. თუმცა, მან ასევე ხაზი გაუსვა, რომ პოსტპანდემიურ პერიოდში, ტურიზმის მიმართულება სწრაფად იკრებს ძალას და ასეთ დროს მნიშვნელოვანია, რაც შეიძლება სწრაფად მოხდეს სერვისის მიწოდება, სწრაფი განვითარებისა და განახლებისთვის ამ მიმართულებით. პანდემიამ განაპირობა ახალი მოთხოვნა მაღალი ხარისხის მომსახურებასა და ტურისტულ პროდუქტზე, თამარ ყორიაულმა აღნიშნა, რომ ტურიზმის ადმინისტრაცია აქტიურად მუშაობს, როგორც ახალი ტურისტული პროდუქტების იდენტიფიცირებაზე, ასევე ახორციელებს დასაქმებულთა და დასაქმების მსურველთა უფასო გადამზადების მრავალფეროვან კურსებსა და ტრენინგს ქვეყნის მასშტაბით, და ამ მიმართულებით გაეროს მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციასთან (UNWTO) და მის აკადემიასთან თანამშრომლობს. პოსტპანდემიურ პერიოდში, მსოფლიო მასშტაბით, განსაკუთრებით აქტუალურია ისეთი ტურისტული პროდუქტი, როგორებიცაა სათავგადასავლო, ეკო- და აგროტურიზმი, კულტურული ტურიზმი, გასტროტურიზმი და სხვა. „აღნიშნული მიმართულებით, საქართველოს გააჩნია უდიდესი პოტენციალი და ჩვენს მთავარ მიზანს წარმოადგენს ქვეყნის მასშტაბით კონკურენტუნარიანი სერვისისა და პროდუქტის შექმნის, მათი დივერსიფიცირების, ხარისხის გაუმჯობესებისა და განვითარების ხელშეწყობა.“ - აღნიშნა თამარ ყორიაულმა. პოზიტიური აღდგენის დინამიკა სასტუმროს ფასებზეც აისახება. „2022 წლის მაისში, 2021 წლის მაისთან შედარებით, სასტუმროს ფასების ინდექსი 8.9%-ით არის გაზრდილი, რაც მაღალ მოთხოვნაზე მიანიშნებს, და მსგავსი მზარდი დინამიკის გაძლიერება სეზონის კიდევ უფრო გააქტიურებასთან ერთად მოსალოდნელია“, - განაცხადა PMC კვლევითი ცენტრის მკვლევარმა, ნიკა კაპანაძემ. ამავდროულად, ხაზი გაუსვა გაზრდილი მოთხოვნის ასათვისებლად სამუშაო ძალის შესაბამისი რაოდენობის არსებობის მნიშვნელობას. „ტურიზმის სექტორმა პანდემიის გამო დაკარგა სტაბილურობა, რამაც სექტორიდან მომიჯნავე სექტორებში მუშახელის გადინების მწვავე პრობლემა შექმნა. ამ მიმართულებით მნიშვნელოვანია ის გადამზადების პროგრამები, რომლებიც ხორციელდება, და ასევე მნიშვნელოვანია მათი გაფართოება". დამატებით, ნიკა კაპანაძემ აღნიშნა, რომ ტურიზმის აღდგენა თავად უზრუნველყოფს სექტორისთვის მიმზიდველობის დაბრუნებას, შესაბამისად 2022 წლის ზაფხულის სეზონმა შეიძლება სექტორში მუშახელის პრობლემის გადაჭრასაც შეუწყოს ხელი. ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის მოადგილემ ასევე ისაუბრა სხვადასხვა მარკეტინგული ინსტრუმენტით საქართველოს საერთაშორისო ბაზრებზე პოზიციონირების შესახებ: „ვიღებთ მონაწილეობას საერთაშორისო გამოფენებში, აქტიურად ვთანამშრომლობთ ცნობილ მსხვილ საერთაშორისო პლატფორმებთან, ვახორციელებთ სხვადასხვა, ციფრულ მედიაკამპანიას, ვმასპინ-

34 DIPLOMAT

თამარ ყორიაული, ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის პირველი მოადგილე Tamar Koriauli, First Deputy Head of the Georgian National Tourism Administration pandemic, emphasizing how serious the challenge was for tourism in general, as well as for Georgian tourism, and stating that all types of fluctuations adversely affect this industry and that the process as a whole is quite complex. Nevertheless, she also stressed that during the period following the pandemic, tourism is rapidly regaining momentum and it is important to provide services as soon as possible for rapid development and renewal of the industry. As a result of the pandemic, there is a high demand for high quality services and tourism products; Tamar Koriauli explained that the Tourism Administration is actively working to identify new tourism products and to provide a variety of free training for staff members and job seekers across the country, and for this they are collaborating with the UNWTO and its academy. Travel products like adventure tourism, ecotourism, gastronomic tourism, and others have an especially high demand following a pandemic around the world. “Georgia has great potential in this direction, and our main goal is to deliver competitive services and products throughout the country, to diversify them, to boost quality, and to continue the development,” said Koriauli. The recovery is also evident in hotel prices: “in May 2022 compared to May 2021, the hotel price index grew by 8.9%,

ძლობთ ჟურნალისტებსა და ინფლუენსერებს, ასევე, კერძო სექტორის მხარდაჭერის კუთხითა და ახალი კონტაქტის დამყარებისთვის სტრატეგიულ და ახალ ბაზრებზე ხდება B2B სესიების გამართვა. საქართველოს გააჩნია მრავალფეროვანი და მოთხოვნადი ტურისტული სხვადასხვა პროდუქტი, რომელთა პოპულარიზაცია და განვითარება ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტს წარმოადგენს. „აქტიურად ვმუშაობთ, ახალი ტურისტული ადგილების იდენტიფიცირებასა და არსებულ ტურისტულ ლოკაციებზე მცირე ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელებაზე.“ - განაცხადა თამარ ყორიაულმა. მისი თქმით, მნიშვნელოვანია, რომ საქართველო სათანადოდ იყოს წარმოდგენილი მსოფლიო რუკაზე, როგორც კონკურენტუნარიანი და მოწინავე ტურისტული დანიშნულების ადგილი. სწორედ ამიტომ, 2023 წელს, პირველად ქვეყნის ისტორიაში, საქართველო მასპინძელი ქვეყნის სტატუსით წარდგება ყველაზე მასშტაბურ და გავლენიან ტურისტულ გამოფენაზე ITB Berlin. საქართველოს ექნება წვდომა ერთ მილიარდზე მეტ აუდიტორიასთან, ქვეყანა მიიღებს 37 მილიონი ევროს ღირებულების საიმიჯო, საინფორმაციო და მარკეტინგულ მხარდაჭერას, რაც უპრეცედენტოდ გაზრდის ქვეყნის მიმზიდველი ტურისტული მიმართულების ცნობადობას არა მხოლოდ მიზნობრივ ბაზრებზე, არამედ მსოფლიო მასშტაბით. ახალი ბაზრის მობილიზების მნიშვნელობაზე ისაუბრა ტურიზმის ასოციაციის თავმჯდომარემაც, რომ მოხდეს ინტერესის გაღვივება საქართველოსადმი, როგორც ტურისტული დანიშნულების მიმართ. თუმცა, ამისათვის აუცილებელია, უსაფრთხოება გახდეს მთავარი მესიჯი. „უსაფრთხო გარემო არის უმნიშვნელოვანესი, ნებისმიერი მოგზაური დღეს არსებული გეოპოლიტიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, აქცენტს აკეთებს უსაფრთხო მოგზაურობაზე, ჯანმრთელობის დაცვაზე და ჩვენი მთავარი გზავნილიც უნდა იყოს მიმართული სწორედ იმისკენ, რომ ჩვენი ქვეყანა საინტერესო და დაცული სივრცეა“, - განაცხადა ნატალია კვაჭანტირაძემ. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ბიზნესი ამ პროცესში აქტიურად იყოს ჩართული, შეიქმნას ახალი სხვადასხვა ტურისტული პროდუქტი თუ სერვისი. ტურიზმის ასოციაციის თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ ბიზნესსექტორი მოტივირებულია, რომ მაქსიმალურად განვითარდეს, მეტი პარტნიორი შეიძინოს და გააქტიურდეს ახალ ბაზრებზე. კვაჭანტირაძე მიიჩნევს, რომ კიდევ უფრო მეტი ახალი ობიექტი უნდა შეემატოს ტურისტულ სივრცეს და მეტი ახალი შეთავაზება არსებობდეს და უნდა შეიქმნას საინტერესო კომბინაცია ამ შეთავაზებების თვალსაზრისით, რომ ტურისტულად უფრო მიმზიდველი გახდეს საქართველო.

which indicates a high level of demand, and this is expected to continue as the season intensifies,” said Nika Kapanadze, a researcher at the PMC Research Center. At the same time, he stressed that more personnel is required to satisfy the increased demand; “the tourism sector has lost stability due to the pandemic, which has led to a severe outflow of workers from the sector into neighboring ones; in this respect, the training programs that are being implemented are essential and should also be expanded.” Moreover, Nika Kapanadze stated that the restoration of tourism itself will create a resurgence of attractiveness for the sector, so the summer of 2022 may also solve the labor shortage issue. In addition, the Deputy Head of the National Tourism Administration spoke about the positioning of Georgia in international markets by using various marketing tools: “we are actively involved in international exhibitions, create digital media campaigns, host journalists and influencers, as well as hold B2B events in strategic and new markets to support private sector development and establish new contacts.” A major objective of the National Tourism Administration is the development and promotion of Georgia’s diverse and in-demand tourism products. “We are actively looking for new tourist sites, as well as implementing small infrastructure projects at existing tourist sites, said Tamar Koriauli. Georgia, according to her, needs to be seen as a competitive and advanced tourist destination on the world map. Georgia will therefore be introduced to more than a billion people at the world’s largest and most influential tourism exhibition, ITB Berlin in 2023. Additionally, 37 million euros worth of support for image, information, and marketing purposes will be provided, which will significantly increase Georgia’s recognition as an attractive tourist destination not only in target markets but around the world. The head of the Tourism Association also stressed the importance of mobilizing the new market to generate interest in Georgia as a tourist destination, but for this, emphasis must be put on safety. Because of the geopolitical instability, any traveler is most concerned about safety, health care, and the overall message we want to convey is that Georgia is not only a great place to travel, but also a protected space,” said Natalia Kvachantiradze. Business needs to be actively involved in these processes, to develop new tourism products and services, the head of the Tourism Association noted that the business sector is eager to acquire new markets, develop new partnerships, and increase its participation in emerging markets. Kvachantiradze believes there should be even more new facilities added to the tourist spaces, along with new offers, and an interesting combination of these must be created to make the country more appealing to tourists.

DIPLOMAT 35

,047 მეტრი სიმაღლის ყაზბეგის მთის ძირში, რომელიც სიდიდით მესამეა საქართველოში და - მერვე მთელი კავკასიის რეგიონში, მდებარეობს სასტუმრო „ინტურისტი ყაზბეგი“. სასტუმრო 1960 წელს გერმანელმა არქიტექტორებმა და მშენებლებმა ააშენეს და მისთვის ერთ-ერთი საუკეთესო მდებარეობა შეარჩიეს, საიდანაც ყაზბეგის ნებისმიერი ღირსშესანიშნაობის ნახვაა შესაძლებელი. სასტუმრო განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობდა, როგორც ქართველ, ისე უცხოელ დამსვენებლებს შორის, თუმცა, 90-იან წლებში, ქვეყანაში არსებული ვითარებიდან გამომდინარე,

36 DIPLOMAT

he hotel Intourist Kazbegi can be found at the foot of the 5,047-meter-high Kazbegi Mountain, the third-highest peak in Georgia and the eighth highest in the Caucasus region. German architects and engineers, who built the hotel in 1960, chose this prime location that would provide an ideal view of all of Kazbegi’s main sights. Both Georgians and foreign tourists preferred the Intourist Kazbegi hotel for decades, which unfortunately stopped operating in the 90s due to the political situation in the country. As of 2021, the hotel was given a new life with its historical name and

სასტუმრო „ინტურისტი ყაზბეგი“-ს ახალი სიცოცხლე ისტორიული სასტუმრო ყაზბეგის გულში

The hotel Intourist Kazbegi is reviving its history in the heart of the Caucasus Mountains სასტუმრომ მაშინ ფუნქციონირება შეწყვიტა. 2021 წელს, ისტორიული სახელითა და იერსახით მოხდა მისი აღდგენა და „ინტურისტი ყაზბეგს“ ახალი სიცოცხლე დაუბრუნდა. მიუხედავად იმისა, რომ სასტუმრო პანდემიის დროს გაიხსნა და ჯერ მხოლოდ ერთი წელია, რაც ფუნქციონირებს, დაინტერესება საკმაოდ მაღალია, ეს კი გამართული მენეჯმენტისა და მაღალი ხარისხის მომსახურებით არის განპირობებული. პირველ რიგში სასტუმროს განუმეორებელი იერსახე იპყრობს ჩვენს ყურადღებას. ხით გაწყობილი ფასადი შეუდარებლად ერწყმის ლანდშაფტს, რომელიც ადგილობრივი ტყეების ანარეკლია. შუშაბა-

appearance. Even though the hotel opened during the pandemic and has been operating for just one year, the interest is quite high, which is due to the excellent service and management. In spite of its simplicity, the exterior of the hotel is very impressive. It seems that every detail has been carefully considered. The wooden facade blends flawlessly with the forest scenery, reflecting the beauty of the local forests. In addition to adding light, glass blinds incorporate the Kazbegi Mountains into the interior. Natural materials are present throughout the entire hotel.

DIPLOMAT 37

ნდი, გარდა იმისა, რომ ოთახებს სინათლით ავსებს, ყაზბეგის მთებს ინტერიერის ნაწილად აქცევს. აღსანიშნავია, რომ სასტუმროს მთელი ტერიტორია ბუნებრივი მასალისგანაა დამზადებული, რაც კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულობას. ნომრების კატეგორიის მრავალფეროვან არჩევანში კი თქვენი ყურადღება „Intourist Signature“-ზე უნდა შევაჩეროთ, სადაც ისვენებდა საქართველოს პირველი პრეზიდენტი, ბატონი ზვიად გამსახურდია. სწორედ ამ ნომერში შეხვდებით სიახლეს, რომელიც რეგიონში სასტუმრომ „ინტურისტი ყაზბეგი“ დანერგა და ჯერჯერობით მხოლოდ აქ არის წარმოდგენილი - ჯაკუზი ნომერში, საიდანაც ყველაზე შთამბეჭდავი ხედი იშლება. სასტუმროში „ინტურისტი ყაზბეგი“ ყველაფერია იმისთვის, რომ თავი განსაკუთრებულად იგრძნოთ. სასტუმრო მოიცავს ლაუნჯს, ორ ბარს, რესტორანს, მზიან ტერასასა და ბიბლიოთეკას. სტუმრები ყველგან არაჩვეულებრივ ხედებს ხვდებიან, საძინებლიდან, თუ მისაღები ფოიედან, თუმცა, სანახაობრივი ეფექტისთვის ყველაზე შთამბეჭდავი ტერასაა, რომელიც სასტუმროს მთელ სიგრძეზე გასდევს. ეს ადგილი ყველა სეზონზე გამორჩეულია უწყვეტი ბუნებრივი ელეგანტურობის ფონზე, იქნება ეს ზამთარში სრიალის შემდგომ სასმელების დასაგემოვნებლად, თუ ზაფხულში სუფთა ჰაერზე სადილობისთვის. ადგილობრივ ბუნებასთან კავშირი სამზარეულოთიც მყარდება, რადგან სასტუმროში წარმოდგენილია, როგორც ევროპული, ისე ტრადიციულ ქართული და კონკრეტულად ამ რეგიონისთვის დამახასიათებელი კერძები. მენიუს ავსებს მრავალფეროვანი სასმელის სია, სადაც განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ქართულ ღვინოს, მათ შორის - ქვევრის ღვინოს. კულინარიული თავგადასავლის მოყვარუ-

38 DIPLOMAT

As part of the wide selection of rooms, we should draw your attention to the Intourist Signature room, where the first President of Georgia, Mr. Zviad Gamsakhurdia, stayed. As a unique product in the region, Intourist Kazbegi has a Jacuzzi in the room with panoramic views of the mountains.

ლებს კი სასტუმროს შეფ-მზარეულები ექსპრომტად შემოგთავაზებენ სხვადასხვა მასტერკლასს, რაც კიდევ უფრო დაგაახლოებთ ქართულ კულტურასთან და ტრადიციასთან. მათ, ვისაც დასვენებასთან უფრო აქტიური დამოკიდებულება აქვს, სასტუმრო სხვადასხვა გასართობ სერვისს, მათ შორის, საფეხმავლო, კვადრო ტურებს და ცხენზე ჯირითს სთავაზობს. განტვირთვის მოყვარულებისთვის კი მალე აქ გარე და შიდა აუზი მოეწყობა, რომლიდანაც ასევე გადაიშლება მთის ხედი. სამომავლოდ, სტუმრებს აქ დახვდებათ საუნა და შეძლებენ ისარგებლონ გამაჯანსაღებელი ოთახის მრავალფეროვანი შემოთავაზებებით. ხოლო მათ, ვისაც სურს, რომ საქმე და დასვენება ერთმანეთს შეუთავსოს, შეუძლია, საკონფერენციო დარბაზების მომსახურებით ისარგებლოს. ღონისძიების სტუმრებს სასტუმროში გარე და შიდა სივრცის სრულად ათვისების შესაძლებლობა ეძლევათ. აღსანიშნავია, ე. წ. MICE ტურიზმი სასტუმროსთვის ერთ-ერთი პრიორიტეტული მიმართულებაა, კვალიფიციური პერსონალი კი ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ თქვენი ღონისძიება დასამახსოვრებელი და ყველასგან გამორჩეული გახადოს!

In the hotel Intourist Kazbegi you will always feel special. The hotel features two bars, a restaurant, a sun terrace, and a library. The spectacular views can be enjoyed from every angle, from the bedroom to the living room, but the terrace that extends the length of the building gives the most stunning effect. This place possesses a consistent natural elegance no matter the season, whether it is for tasting drinks after skiing in winter or for dining in the fresh air in summer. Moreover, the connection with the local nature is enhanced by the hotel’s cuisine as it serves European and traditional Georgian dishes, as well as those typical to this area. A wide variety of beverages are available, among which Georgian wines, including Kvevri wines, are prominent. For those who enjoy culinary adventures, the hotel’s chefs will offer impromptu master classes that will introduce you to Georgian culture and traditions. Visitors who prefer an active vacation can enjoy hiking, quadruple tours, and horseback riding at the hotel. Those seeking relaxation will soon be able to take advantage of an outdoor and indoor pool, both of which feature mountain views, and will be able to make choices from a wide range of spa services. Additionally, for those who want both work and leisure in one place, conference halls are available. It is the perfect setting for guests of the event to fully utilize all aspects of the hotel, both indoors and outdoors. In particular, the hotel places a high priority on MICE tourism, and its knowledgeable staff strives to make your event unique and memorable.

DIPLOMAT 39

ცირკულარული ეკონომიკა და ნარჩენების მდგრადი მართვა

Towards a Circular Economy and Sustainable Waste Management 015 წლის დეკემბერში ევროკომისიამ „ცირკულარული ეკონომიკის პაკეტი“ წარმოადგინა, 2020 წლის 12 მარტს კი მიიღო ცირკულარული ეკონომიკის ახალი სამოქმედო გეგმა - „ევროპული მწვანე შეთანხმების“ ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტი, ევროპის ახალი დღის წესრიგი მდგრადი განვითარებისათვის. მოიცავს რა საქონლის მთელი სასიცოცხლო ციკლისათვის განკუთვნილ ღონისძიებებს, ახალი სამოქმედო გეგმის მიზანია ევროკავშირის ეკონომიკის „მწვანე მომავალზე მორგება“,

40 DIPLOMAT

he European Commission announced the “Circular Economy Package” in December 2015, and on March 12, 2020, it adopted a circular economy action plan - one of the main components of the European Green Agreement, the new European Agenda for Sustainable Development. The new action plan incorporates measures to “adapt” the EU economy to a greener future, improve its competitiveness, and protect the en-

მისი კონკურენტუნარიანობის განმტკიცება და, ამავდროულად, გარემოს დაცვა. ახალ გეგმაში ყურადღება მიპყრობილია ცირკულარულ ეკონომიკაზე მორგებულ წარმოებაზე, რაც ევროკავშირის ეკონომიკაში გამოყენებული რესურსების შეძლებისდაგვარად დიდხანს შენარჩუნებას ისახავს მიზნად. მწვანე ეკონომიკური განვითარება დღევანდელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. ამჟამად გაბატონებული ეკონომიკური სისტემა, ე.წ. წრფივი ეკონომიკა მოქმედებს პრინციპით „აიღე-მოიხმარე-გადააგდე“ და რესურსებს არაეფექტიანად მოიხმარს. შედეგად, რესურსების დეფიციტისა და გარემოს დაბინძურების საკითხები დღითიდღე მწვავდება, ხოლო შეზღუდული რესურსების ეფექტიანად მართვა და ნარჩენების შემცირება მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ცირკულარულ ეკონომიკაზე გადასვლა დღის წესრიგში დგას საქართველოშიც, რაც მას მდგრადი განვითარების მიზნების, ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებით აღებული ვალდებულებებისა და სხვა საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულებაში დაეხმარება. ცირკულარული ეკონომიკა ტრადიციული, წრფივი ეკონომიკის (წარმოება, მოხმარება, ნარჩენების გადაყრა) ალტერნატივაა, სადაც რესურსებს შეძლებისდაგვარად დიდხანს ვიყენებთ, სარგებლობისას მათი ღირებულების მაქსიმუმს მოვიხმართ, ხოლო შემდეგ, ექსპლუატაციის ყოველი ციკლის ბოლოს პროდუქტებსა თუ ნედლეულს აღვადგენთ და ახალ სიცოცხლეს შევძენთ. „ანუ მთავარი პრინციპი არის ის, რომ ნარჩენი არ არის ნაგავი და უნდა მოხდეს კვლავ დაბრუნება ეკონომიკაში, მისი გადამუშავება, აღდგენა ან ექსპორტზე გატანა. ცირკულარული პრინციპი გულისხმობს იმას, რო პროდუქტის მოხმარების შემდეგ ხდება არა პროდუქტის გადაგდება, არამედ მისი ხელმეორედ გამოყენება ეკონომიკაში“, - აღნიშნა საქართველოს გარემოს დაცვის და სოფლის მეურნეობის მინისტრის მოადგილე სოლომონ პავლიაშვილმა „დიპლომატთან“ საუბრისას. ცირკულარულ ეკონომიკაზე გადასვლის მოსამზადებლად დიდი სამუშაოებია შესასრულებელი: შესასწავლია, საქართველოს რეალობაში რა დარგებში და მიმართულებებში იქნება ყველაზე მარტივი ან ყველაზე პერსპექტიული ცირკულარული ეკონომიკის პრინციპების დანერგვა; შესამუშავებელია ცირკულარული ეკონომიკის ეროვნული, რეგიონული და ადგილობრივი სტრატეგიები; გასაანალიზებელია, რა საკანონმდებლო ცვლილებები, ინვესტიციები და ტექნოლოგიებია საჭირო ცირკულარული ეკონომიკის ინიციატივების ხელშეწყობისათვის; შესამუშავებელია ცირკულარული ეკონომიკის მასტიმულირებელი და წამახალისებელი მექანიზმები, მათ შორის კანონმდებლობა; გამოსავლენი და შესაფასებელია ხელშემშლელი ფაქტორები და რისკები, და შესამუშავებელია ღონისძიებები, რომელთა მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება მათი აღმოფხვრა და დასაგეგმი და განსახორციელებელია საპილოტე და სადემონსტრაციო პროექტები. „სწორედ ამ მიზნით რეგლამენტზე მუშაობა საქართველომ 2019 წლიდან დაიწყო. ეს არის არამარტო გარემოს დაცვითი, არამედ ეკონომიკურიც, რადგან ვალდებულს ხდის იმპორტიორს და მწარმოებელს, ყველას ვისაც ამ სპეციფიკურ ნარჩენებთან აქვს შეხება, რომ მათ გარკვეული შენატანი განახორციელონ იმ საერთო ორგანიზაციაში, რომლის მიზანიც სწორედ ამგვარი ნარჩენების მართვაა“, - განაცხადა სოლომონ პავლიაშვილმა.

vironment at the same time. This plan puts emphasis on production aligned with the circular economy, which seeks to extend the life of resources used in the EU economy as much as possible. Developing a green economy is one of the major challenges the world faces today, as our current economic system is based on the ‘take-consume-throw-away’ principle and wastes resources inefficiently. Resource scarcity and environmental pollution are therefore becoming more acute each day, and waste reduction and the efficient management of scarce resources are growing challenges. Likewise, Georgia has also committed to transitioning to a circular economy, which will help it meet the EU Association Agreement and other international commitments. Rather than the traditional linear economy (production, consumption, waste disposal), a circular economy takes advantage of resources for as long as possible, maximizes their value in use, and then, when each cycle of operation is completed, rebuilds the products or raw materials and gives them new life. “The main principle is that the waste should not end up in the landfill and should be returned to the economy through recycling, restoring or exporting; the circular principle means that once a product has been consumed, it should not be thrown away, but rather it should be reused,” Solomon Pavliashvili, Georgia’s Deputy Minister of Environment and Agriculture, said in an interview with Diplomat. A lot needs to be done to prepare for the transition to a circular economy: studying in which fields and areas in Georgia it will be easiest and most effective to introduce the principles of a circular economy; drafting national, regional and local circular economy strategies; evaluating what legislative changes, investments and technologies are necessary to support circular economy initiatives; there need to be mechanisms for stimulating and encouraging the circular economy, including legislation; obstacles and risks need to be identified and assessed, and plans for pilot and demonstration projects need to be put into place. “Georgia has been working on regulation for this purpose since 2019; it will not only provide environmental protection, but is also economically beneficial, as it requires importers and producers of this waste, as well as all those involved with it, to contribute toward the common organization for the management of these wastes,” said Solomon Pavliashvili. Some consistent steps have already been taken to facilitate the introduction of the cycle with the support of international partners; The Waste Management Code has been adopted, which includes the hierarchy of waste management and the principle of extended producer responsibility.

DIPLOMAT 41

გიორგი შუხოშვილი, საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანიის დირექტორი Giorgi Shukhoshvili, Director of the Georgian Solid Waste Management Company

საერთაშორისო პარტნიორების თანადგომით უკვე გადაიდგა გარკვეული თანამიმდევრული ნაბიჯები, რომლებიც წრებრუნვის დანერგვას უწყობს ხელს; მიღებულია „ნარჩენების მართვის კოდექსი“, რომელიც ნარჩენების მართვის იერარქიისა და მწარმოებლის გაფართოებულ ვალდებულების (მგვ) პრინციპის დანერგვას ითვალისწინებს. საერთაშორისო ექსპერტი ნარჩენების გადამუშავების დარგში, დემეტრეს ეკონომიდესი „დიპლომათან“ საუბარში აღნიშნავს, რომ საქართველო გარდამავალ პერიოდშია, რომლის მიზანია ნარჩენების ეფექტური მართვის პირველი საბაზისო დონის ჩამოყალიბება. ეს ძალისხმევა ვრცელდება ნარჩენების მართვის ფართო სპექტრზე: ნარჩენების შეგროვებიდან, ტრანსპორტირებიდან და განთავსებიდან სანიტარიულ ნაგავსაყრელამდე. ეს ეტაპი ჯერ კიდევ გრძელდება, რადგან რეგიონების უმეტესობა საინჟინრო, შესყიდვების და მშენებლობის სტადიაზეა. მისი თქმით ამ დონის ჩამოყალიბებას 2-3 წელი დასჭირდება. „საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანია, აქტიურად ზრუნავს მუნიციპალიტეტების გაძლიერებაზე როგორც გამოცდილების გაზიარების, ისე ტექნიკური აღჭურვის კუთხით. მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლებს, კომპანიამ სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში, ნარჩენების მართვის გეგმისა და სტრატეგიის შემუშვების საკითხებზე არაერთი ტრენინგი და სწავლება ჩაუტარა. ამასთან, პერიოდულად ხორციელდება მუნიციპალიტეტების მომარაგება ნარჩენების შესაგროვებელი და გადამზიდავი სპეციალური, ევროსტანდარტების შესაბამისი ტექნიკითა და აღჭურვილობით. გარდა ამისა, საპილოტე პროექტების ფარგლებში, რამდენიმე მუნიციპალიტეტში იგეგმება სეპარირების სპეციალური ურნების შეძენა და გადაცემა რეციკლირების პროცესის ხელშეწყობის მიზნით“, - აღნიშნა საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანიის დირექტორმა გიორგი შუხოშვილმა. შპს “საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანია” 2012 წელს, ახალ საკანონმდებლო ჩარჩოზე დაყრდნობით შეიქმნა და დაარსების დღიდან აქტიურად ჩაერთო ევროკავშირის ნორმებთან დაახლოებული ნარჩენების მართვის კოდექსისა და ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიის შემუშავებაში. კომპანია საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს

42 DIPLOMAT

According to Demetres Economides, an international expert, Georgia is in a transitional period attempting to establish a first basic level of effective waste management. These efforts span to a wide range of waste management levels: from collection, transportation and disposal of waste to Sanitary Landfills. This phase is still in progress since most regions are in the engineering, procurement, and construction stages. To establish this level, he estimates that it will take about two to three years. “The Georgian Solid Waste Management Company is actively engaged in strengthening the municipalities through the exchange of experience and technical equipment. In connection with various projects, the company has conducted trainings and exercises on the issues of developing a waste management plan and strategy to municipalities. Additionally, municipalities are periodically provided with equipment according to European standards for waste collection and transportation. In addition, special separation bins will be purchased and handed over to several municipalities as part of pilot projects to promote recycling,” said Giorgi Shukhoshvili, Director of the Georgian Solid Waste Management Company. Founded in 2012 on the basis of the new legal framework, Georgia Solid Waste Management Company has been actively involved in developing the National Waste Management Strategy and the Waste Management Code. Management of the company falls under the Ministry of Regional Development and Infrastructure of Georgia, and the company is responsible for the operation, systemic rehabilitation, closure, and post-closure maintenance of all existing landfills throughout Georgia (except the Autonomous Republic of Adjara), as well as the construction of non-hazardous waste facilities that comply with European standards. A total of 54 landfills are managed by Georgian Solid Waste Management Company, 24 of them having been closed according to international standards and Georgian legislation, and 30 of them being progressively rehabilitated. In addition, five waste unloading stations have been established. Currently, all landfills operate in accordance with the plan approved by the Ministry of Environment and Agriculture. Landfills record the type and amount of waste that is deposited on a daily basis and transmit the data to the central database. It is planned that by 2030, all existing (old) landfills will be gradually closed following the start of the operation of the new regional non-hazardous waste disposal facilities (Samegrelo-Zemo Svaneti; Imereti; Racha-Lechkhumi; and Kvemo Svaneti; Kakheti; Kvemo Kartli; Samtskhe-Javakheti; Shida Kartli). By constructing regional waste management centers, a modern waste management system will be introduced to the country, making waste management more

მართვაშია და პასუხისმგებელია, როგორც საქართველოს მასშტაბით (თბილისისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის გარდა) ყველა არსებული (ძველი) ნაგავსაყრელის ოპერირებაზე, სისტემურ რეაბილიტაცია-კეთილმოწყობაზე, დახურვასა და დახურვის შემდგომ მოვლაზე, ასევე, ნარჩენების გადამტვირთავი სადგურების მოწყობასა და ახალი რეგიონული არასახიოფათო ნარჩენების, ევროსტანდარტების შესაბამისი ობიექტების მშენებლობაზე. საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანია 54 არსებულ ნაგავსაყრელს მართავს, რომელთა შორის 24 - საერთაშორისო სტანდარტებისა და საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად დაიხურა, 30 მათგანს კი, სისტემატურად უტარდება რეაბილიტაცია-კეთილმოწყობის სამუშოები; გარდა ამისა, მოეწყო ნარჩენების გადამტვირთავი 5 სადგური. ყველა მოქმედი ნაგავსაყრელი საქმიანობას ახორციელებს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან შეთანხმებული შესაბამისობაში მოყვანის გეგმის მიხედვით. ნაგავსაყრელებზე აღირიცხება შეტანილი ნარჩენების სახეობა და ყოველდღიური რაოდენობა ტონებში და მონაცემები გადაეცემა ცენტრალურ მონაცემთა ბაზას. 2030 წლამდე კომპანია, საერთაშორისო პროექტების ფარგლებში, 6 ახალი რეგიონული არასახიფათო ნარჩენების განთავსების ობიექტის (სამეგრელო-ზემო სვანეთი; იმერეთი, რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი; კახეთი; ქვემო ქართლი; სამცხე-ჯავახეთი; შიდა ქართლი) მოწყობას გეგმავს. ახალი რეგიონული არასახიფათო ნარჩენების განთავსების ობიექტების ოპერირების დაწყების შემდეგ, კანონმდებლობის შესაბამისად ეტაპობრივად დაიხურება ყველა არსებული (ძველი) ნაგავსაყრელი. რეგიონული ცენტრების მშენებლობის შედეგად ქვეყანაში ნარჩენების მართვის თანამედროვე სისტემა დაინერგება, რომლის საშუალებით, ნარჩენების მართვა ბევრად ხარჯეფექტური იქნება და გააუმჯობესებს ქვეყანაში არსებულ ეკოლოგიურ პირობებს თუმცა, ცირკულარული ეკონომიკა არ გულისხმობს მხოლოდ სპეციფიკურ ნარჩენებს. ის ძალიან ბევრ მიმართულებას მოიცავს. ეს შეიძლება იყოს სოფლის მეურნეობის მიმართულება, მაგ. ყურძნის გადამუშავება და ა.შ. ამ ყველაფრის წარმოებაში შემოტრიალებაა მნიშვნელოვანი. როგორც გარემოს დაცვის და სოფლის მეურნეობის მინისტრის მოადგილემ განაცხადა შესაბამის სტრატეგიაზე მუშაობა სრულდება ამ წლის შემოდგომაზე და იქ კარგად გამოიკვეთება ის შედეგები, რაც საბოლოო ჯამში მიიღწევა და გამოჩნდება, თუ რომელ დარგებში აქვს საქართველოს მეტი პოტენციალი. დემეტრეს ეკონომიდესი მიიჩნევს, რომ საქართველოს ნარჩენების გადამუშავების გაუმჯობესების მიმართულებით დიდი პოტენციალი გააჩნია. ძირითადი სფეროებია საკანონმდებლო ბაზის აღსრულება, მენეჯერული სტრუქტურა, დაინტერესებული მხარეების ჩართულობა, კერძო სექტორის აქტიური ჩართულობა და საზოგადოების წევრების მონაწილეობა. „ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ყველამ გააცნობიეროს, რომ ნარჩენები არ არის სხვისი პრობლემა, არამედ ის ეხება ყველას და ყველამ უნდა მიიღოს მონაწილეობა მის ეფექტური მენეჯმენტში“, - აღნიშნა ეკონომიდესმა. რჩევის სახით კი ხაზი გაუსვა მყარი ნარჩენების ეროვნული სტრატეგიის განახლებას წრიული ეკონომიკის საფუძველზე, ნარჩენების ეფექტური მართვის მიზნით საკანონდმებლო ბაზის გაუმჯობესებას, ინიციატივებს ნარჩენების კომბინირებული მართვის შესახებ და ინიციატივებს, რომლებიც საზოგადოების ჩართულობას ისახავს მიზნად.

სოლომონ პავლიაშვილი, საქართველოს გარემოს დაცვის და სოფლის მეურნეობის მინისტრის მოადგილე Solomon Pavliashvili, Georgia’s Deputy Minister of Environment and Agriculture cost-effective and improving the ecological conditions. The circular economy is not just about specific waste, it covers too many directions such as agriculture, e.g. grape processing, etc. In fact, reusing is a very important aspect of all this. A relevant strategy will be completed by the end of this year, as stated by the Deputy Minister of Environment and Agriculture, and it will clearly outline the results to be achieved as well as highlighting the areas where Georgia holds potential. Demetres Economides believes that Georgia has a big potential of improvement in this direction. The main areas are the enforcement of Legislative framework, Managerial structure (here he mentioned the continuous and persistent efforts of SWMCG), Stakeholders Engagement, Private sector’s active involvement and most importantly Public’s acceptance and Participation. “The most important issue is that everybody realizes that waste is not someone else problem but it involves everyone and all should participate to an effective management,” said Economides and suggested government to review National Solid waste strategy based on Circular Economy, to improve Legislative framework towards an effective waste management, to support initiatives on synergies and combined waste management and initiatives for public involvement.

DIPLOMAT 43

სასტუმრო „პორტა კავკასია ყაზბეგი“: თბილი სტუმართმოყვარეობა და საქართველოს მთების ველური სილამაზე

Hotel Porta Caucasia Kazbegi: Warm Hospitality and Wild Beauty of the Georgian Mountains 44 DIPLOMAT

ახვეწილი და ელეგანტური სასტუმრო „პორტა კავკასია ყაზბეგი“ იდეალური ადგილია მათთვის, ვისაც სურს კავკასიის მთებში მოგზაურობა დაუვიწყარი, მხიარული და ემოციებით სავსე გახადოს. სასტუმროს კლასიკური და გემოვნებიანი დიზაინი, იქ არსებული კომფორტი და ადგილობრივი ხასიათი იზიდავს არა მხოლოდ საქმიან ვიზიტორებს და მოგზაურობის მოყვარულებს, არამედ მათაც, ვინც ეძებს უნიკალურ ადგილს სხვადასხვა ფორმატის ღონისძიებების გასამართად. კავკასიის მთების სიმაღლეზე განთავსებული სასტუმრო „პორტა კავკასია ყაზბეგი“, განსაცვიფრებელი ხედებით და სიმსუბუქით გამოირჩევა, სტუმრებს შეუძლიათ დატკბნენ ყაზბეგის მთის, გერგეთის სამებისა

დ

classic hotel with a twist, Porta Caucasia Kazbegi offers comfortable accommodations with a touch of Georgian whimsy and local flavour for visitors seeking a memorable, warm, and fun experience.

Located in Kazbegi, the Hotel Porta Caucasia Kazbegi’s heartwarming design and unique local flavor made it a favorite not only for business and leisure travelers but also for those seeking a unique venue for their special events. Atop the Caucasus Mountains, Hotel Porta Caucasia Kazbegi commands stunning views and brings guests closer to the

DIPLOMAT 45

და მდ.თერგის ხეობის პანორამული ხედებით, საკუთარი ოთახებიდან თუ სასტუმროს ყველა სართულზე განლაგებული ტერასებიდან. სასტუმრო „პორტა კავკასია ყაზბეგი“, 33 სხვადასხვა კატეგორიის ნომრით, სტუმრებს განსაკუთრებულ და დასამახსოვრებელ დასვენებას სთავაზობს. საუკეთესო მომსახურების გარდა, სასტუმროში დაგხვდებათ კეთილმოწყობილი ოთახები, რომლებიც სრულად არის აღჭურვილი უმაღლესი ხარისხის ავეჯით. ყველა ოთახი ნატურალური ხის მასალით არის გაწყობილი,რაც ეკოლოგიურად სუფთა და ვიზუალურად შთამბეჭდავ გარემოს ქმნის ვიზიტორთათვის, ხოლო სველი წერტილები აღჭურვილია Villeroy & Boch-ის სააბაზანო ინვენტარით. სასტუმროში ფუნქციონირებს ორი რესტორანი (ქართული და ევროპული), კოქტეილბარი, კაფე და ღვინის მაღაზია. უგემრიელესი და დასამახსოვრებელი ქართული ტრადიციული კერძების შესაქმნელად რესტორან „ხარებას“ შეფ-მზარეულები პროდუქტებისთვის ადგილობრივ ფერმებსა და მწარმოებლებს მიმართავენ. ევროპული რესტორანი ლიგურია იდეალური ადგილია მაღალი დონის ევროპული სამზარეულოს დასაგემოვნებლად, მისი ღია თუ დახურული ტერასებიდან მთის ხედებით ტკბობისთვის და რელაქსაციისთვის. აუცილებლად ესტუმრეთ სასტუმროს ღვინის მაღაზია „ენოთეკა“-ს, რომელიც „მეღვინეობა ხარებას“ ბრენდული მაღაზიაა და ათეულობით განსხვავებულ ღვინოს გთავაზობთ, სადაც წარმოდგენილია ღვინის სხვადასხვა სახეობები მთელი საქართველოდან. „მეღვინეობა ხარება“ ვაზის უნიკალური კულტურის შენარჩუნებასა და მაღალი ხარისხის პროდუქტის წარმოებაზეა ორიენტირებული, შესაბამისად აქვე შეგიძლიათ შეარჩიოთ სასურველი ღვინო დასაგემოვნებლად და თქვენს კერძთან მისაყოლებლად. ტკბილეულის მოყვარულთათვის სასტუმროში ფუნქციონირებს ვიტრაჟული კაფე „პრიმავერა“, სადაც წარმოდგენილია საკონდიტრო ნაწარმის ნაირსახეობა. 46 DIPLOMAT

stars. The air up there may be thin, but waking up above the tree line and almost in the clouds is a truly sublime experience. Guests of Hotel Porta Caucasia Kazbegi are almost always able to enjoy panoramic views of Mount Kazbegi, Gergeti Church, and Truso Valley from their rooms and terraces at every floor of the hotel. With a boutique-inspired design and 33 uniquely themed guest rooms, Hotel Porta Caucasia Kazbegi is sure to give guests a truly memorable stay. In addition to offering the best service to its guests, the hotel offers well-appointed rooms that are fully equipped with the necessary furniture. All the rooms are decorated with clean wood and the bathrooms equipped with Villeroy & Boch vanities. Hotel facilities include two restaurants (Georgian and European), a cocktail bar, café, and a wine shop. Known for its well-crafted Georgian specialties, restaurant Khareba sources its ingredients from local farms and producers to create dishes that are as delicious as they are memorable. The European restaurant Liguria is the ideal place to savor delicious European cuisine while enjoying the mountain views from its outdoor and indoor terraces. You should not miss visiting the wine shop Enotheka, an official representative of Winery Khareba, as it offers dozens of different wines that showcase grapes and producers from Georgia. Winery Khareba is focused on preserving the unique vine culture and producing a high quality product that you can choose to accompany your platter of local specialties.

დატვირთული დღის დასასრულს შეგიძლიათ მიირთვათ გამაგრილებელი სასმელი სასტუმროს კოქტეილბარში, მიუხედავად იმისა თუ რას დალევთ, ახლადჩამოსხმულ ლუდს, ჭიქა დახვეწილ ღვინოს თუ ხილის კოქტეილს - მშვიდი ატმოსფერო გარანტირებულია. სტუმრებს, რომლებიც ამჯობინებენ ცოცხალ მუსიკასა და სასიამოვნო მყუდრო გარემოს, შეუძლიათ მოუსმინონ ცოცხალ მუსიკას, რომელიც სრულდება Petrof-ის პიანინოზე ან გაერთონ კარაოკეში სიმღერით. სასტუმრო სხვადასხვა ტიპის მოგზაურებს ემსახურება, დაწყებული საქმიანი მოგზაურებიდან, ტურისტებითა და ბავშვიანი ოჯახებით დამთავრებული. შესაბამისად, ის გთავაზობთ სრულად აღჭურვილ შეხვედრების ოთახებს, სათავგადასავლო ტურებს ყაზბეგში და საბავშვო გასართობ ოთახს. სასტუმროში ასევე დაგხვდებათ უფასო დაცული პარკინგი, რომელიც განსაკუთრებით მოსახერხებელია მათთვის ვინც ყაზბეგში მანქანით მიემგზავრება. სტუმრების გაჯანსაღებაზე ზრუნვა სასტუმროს ერთ-ერთი პრიორიტეტია, სწორედ ამიტომ „პორტა კავკასია ყაზბეგი“ გთავაზობთ საუნას და კეთილმოწყობილ ფიტნეს ცენტრს. ამ მიმართულებით სასტუმრო კიდევ ბევრ სიახლეს და სხვადასხვა რეკრეაციული ზონების დამატებასაც გეგმავს.

Feast your eyes and stomach on the stunning desserts at the hotel’s vibrant patisserie Primavera and enjoy a refreshing drink at the Hotel’s Cocktail bar as you wind down the day, whether you choose a freshly tapped beer, a glass of exquisite wine or a fruity cocktail - the relaxed atmosphere is guaranteed. Guests who prefer live music and enjoy doing so in a cozy, warmly lit environment can take advantage of the live music on the Petrof piano and excellent karaoke sessions. The hotel serves a broad range of travellers, from business travelers to tourists to people with kids. It offers fully-equipped meeting rooms, hiking tours in Kazbegi and a kids entertainment club, plus free private parking, which is especially useful for people with cars. In order to ensure its guests’ health and fitness, Hotel Porta Caucasia Kazbegi offers sauna and a well-equipped fitness center. Among the hotel’s future plans are to add a variety of recreational facilities and amenities.

DIPLOMAT 47

საქართველოს წყალმომარაგების გაუმჯობესება: მიმდინარე და დაგეგმილი პროექტები

Improved Water Supply Systems Underway in Georgia აქართველოში წყალმომარაგების სექტორში მრავალი პროექტი მიმდინარეობს, მზარდია სახელმწიფოს მხრიდან წყალმომარაგებისათვის გამოყოფილი ფინანსური რესურსიც. აღსანიშნავია, რომ 2022 წლის ბიუჯეტით განსაზღვრულმა გამოყოფილმა თანხებმა ისტორიულ მაქსიმუმს მიაღწია და 380 მილიონ ლარს შეადგენს. 2 მილიარდ 500 მილიონი ლარის ღირებულების მიმდინარე და უკვე დაპროცესებული პროექტების ფარგლებში 172 ლოკაციაზე დამატებით 558 ათასს ბენეფიციარს გაუუმჯობესდება წყალმომარაგება, საიდანაც 181 ათასს ბენეფიციარს არასდროს ჰქონია წვდომა 24 საათიან წყალმომარაგებაზე.

ს

48 DIPLOMAT

everal projects are currently underway in the field of water supply in Georgia, and state financial resources allocated for water supply are also increasing. A historic maximum of 380 million GEL has been allocated

in the budget for 2022, as a result 558 thousand additional beneficiaries will have their water supply improved in 172 locations under an ongoing and already processed project worth 2 billion 500 million GEL, of which 181 thousand beneficiaries are without 24-hour water supply.

გაერთიანებული წყლის კომპანიის ცნობით 2022 წლის განმავლობაში დასრულდება შემდეგი პროექტები: ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფლების ვაკიჯვარის, ბახვისა და ცხემლისხიდის წყალმომარაგების სისტემის მოწყობა; სოფელი მატანის წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაცია, სიღნაღის მუნიციპალიტეტში სოფლების- ქვემო მაჩხაანის, ფანიანისა და ილიაწმინდას წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაცია-მშენებლობა; დუშეთის მუნიციპალიტეტის სოფელი ბულაჩაურის წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაცია; დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოფლების (ფიროსმანი, სამთაწყარო, თავწყარო, ჭოეთი, საბათლო, არბოშიკი) წყალმომარაგების სისტემის მშენებლობა. გარდა ამისა, საერთაშორისო დონორის დაფინანსებით მიმდინარეობს პროექტი თელავში. აღნიშნული პროექტის დასრულების შედეგად ქალაქის მოსახლეობა უზრუნველყოფილი იქნება 24 საათიანი წყალმომარაგებით. 2022 წელს დაიწყება ხაშურის სრული წყალმომარაგება-წყალარინების სისტემების სამშენებლო სამუშაოები. პროექტის ღირებულება შეადგენს 260 მილიონ ლარს. ასევე, გარდაბნის მუნიციპალიტეტის 5 სოფლის - მარტყოფის, ნორიოს, ახალსოფლის, ვაზიანის და ახალი სამგორის მოსახლეობა 24 საათიანი წყალმომარაგებით იქნება უზრუნველყოფილი, წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაციის მე-3 ფაზის სამუშაოების დასრულების შემდეგ, რომელიც მსოფლიო ბანკის მხარდაჭერით მიმდინარეობს. ასევე, მიმდინარეობს: დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში დედოფლისწყაროსა და 17 სოფლის 24 სთ წყალმომარაგების სამუშაოები; სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოფლების: ანაგის, ვაქირის, ბოდბისხევის, ჯუგაანის, ტიბაანის, ქვემო მაღაროს, ქვემო ბოდბის, და საქობაოს წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაციის მშენებლობა; თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში ქალაქ თეთრიწყაროს, დაბა მანგლისის და 15 სოფლის (მაწევანი, გოლთეთი, წინწყარო, დიდი დურნუკი, პატარა დურნუკი, ქოთიში, ხაიში, ქოსალარი, ტბისი, ფარცხისი, საღრაშენი, არდისუბანი, ენაგეთი, შავსაყდარი ასურეთი) წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაციის პროექტირება-მშენებლობა; გურჯაანის მუნიციპალიტეტის, სოფელ ვეჯინის, კოლაგის, ბაკურციხისა და კარდენახის წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაცია-მშენებლობა; საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის, სოფელ ყანდაურასა და ბადიაურის წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაცია-მშენებლობა; ქალაქ ზესტაფონის წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაციის პროექტირება - მშენებლობა; მცხეთის მუნიციპალიტეტის სოფლების ცხვარიჭამია, მუხრანის, თეზამისა და კევლიანის წყალმომარაგების სისტემის მშენებლობა-პროექტირება; ქ. მარტვილის და მიმდებარე სოფლების წყალმომარაგების სისტემის რეაბილიტაცია / მშენებლობა და მარტვილის წყალარინების ქსელის მშენებლობა; ქალაქ ყვარელის წყალმომარაგებისა და წყალარინების სისტემის სრული რეაბილიტაცია/მშენებლობა. „მთლიანობაში, ქვეყნის განვითარების 10 წლიანი განვითარების გეგმის შესაბამისად, განვადებით მშენებლობის ფარგლებში, განვახორციელებთ 350 მილიონი ლარის ღირებულების პროექტებს, რომლის შედეგადაც, 2025 წლის ბოლომდე, საქართველოს ყველა ქალაქის 665 ათასი ბენეფიციარი იქნება უზრუნველყოფილი 24 საათიანი საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი წყალმომარაგებით. წყალმომარაგების ეტაპობრივი გაუმჯობესების მიზნით პარალელურად, გაგრძელდება და დაიწყება ახალი პროექტები დაბებში, სოფლებსა და კურორტებში რის შედეგადაც 2030 წლის ბოლოსთვის საქართველოს სრულ მოსახლეობას ექნება წვდომა საერთაშორისო

United Water Company estimates the following projects will be completed by 2022: Establishing a water supply system in Vakijvari, Bakhvi, and Tskhemliskhidi villages of Ozurgeti Municipality; Rehabilitation of the water supply system in Matani village; Rehabilitation-construction of the water supply system in Kvemo Machkhani village; Installation of water supply systems in villages of Faniani, Iliatsminda, and Kvemo Machkhani in Sighnaghi. Water supply system rehabilitation project in Bulachauri village, Dusheti municipality; Construction of water supply systems in the villages of Dedoplistskaro municipality (Pirosmani, Samtatskaro, Tavtskaro, Choeti, Sabatlo, Arboshiki). Furthermore, the project in Telavi is being implemented with the support of an international donor. Once this project is completed, the citizens of the city will have access to 24-hour water supply. The construction of complete water supply and sewerage systems will begin in Khashuri in 2022, a project estimated at 260 million GEL. Also, after completion of the third phase of water supply system rehabilitation, which is supported by the World Bank, all five villages of the Gardabani Municipality will have 24-hour water supplies. Work is also underway to provide 24 hour water supply in Dedoplistskaro and 17 villages within Dedoplistskaro municipality, to rebuild water supply systems in villages in Sighnaghi Municipality: Anagi, Vakiri, Bodbiskhevi, Jugaani, Tibaani, Kvemo Magharo, Kvemo Bodbi, and Sakobao, to construct water supply systems for Tetritskaro, Manglisi and 15 villages (Metsvani, Golteti, Tsintskaro, Didi Durnuki, Patara Durnuki, Kotishi, Khaishi, Kosalari, Tbisi, Partskhisi, Sagrasheni, Ardisubani, Enageti, Shavsakdari Asureti) in Tetritskaro Municipality; Rehabilitation, construction of water supply systems in the villages of Vejini, Kolagi, Bakurtsikhe and Kardenakhi in Gurjaani municipality; Rehabilitation, construction of water supply systems in Sagarejo municipality, villages of Kandaura and Badiauri; Design and construction of water supply systems in the villages of Tskhvarichamia, Mukhrani, Tezami and Kevliani in Mtskheta municipality; construction of the water supply system in Martvili and nearby villages as well as of the sewage system in Martvili; Construction of the water supply system and sewerage system in Kvareli. “As part of Georgia’s 10-year development plan, we will implement 350 million GEL worth of construction projects, which will achieve the goal of providing 24-hour access to clean and safe water to 665 thousand people in every city of Georgia by the year 2025. New projects are being launched in towns, villages, and resorts to gradually improve water supply, so that by the end of 2030, the whole population of Georgia will have access to water supply meeting international standards,” - said Alexander Tevdoradze, the head of United Water Company in

DIPLOMAT 49

ალექსანდრე თევდორაძე, გაერთიანებული წყლის კომპანიის ხელმძღვანელი Alexander Tevdoradze, the head of United Water Company

სტანდარტების შესაბამის წყალმომარაგებაზე“,-აღნიშნა გაერთიანებული წყლის კომპანიის ხელმძღვანელმა ალექსანდრე თევდორაძემ „დიპლომატთან“ საუბრისას. მან ასევე ისაუბრა ჩამდინარე წყლების მავნე ზემოქმედების შემცირების მიზნით განხორციელებულ პროექტებზე, რომლის ფარგლებშიც აშენდა გამწმენდი ნაგებობები ანაკლიაში, აბასთუმანში, ურეკსა და ზუგდიდში. ასევე მიმდინარეობს გამწმენდი ნაგებობების სამშენებლო სამუშაოები გუდაურში, მარნეულსა და ფოთში. დღეის მდგომარეობის დაპროცესებულია და მიმდინარეობს საპროექტო სამუშაოები შემდეგ ლოკაციებზე: ვანი, ბაღდათი, სამტრედია, ყაზბეგი, ბაკურიანი, ჭიათურა, ქუთაისი, გურჯაანი, სიღნაღი, წნორი. „დასახული მიზნების მისაღწევად 10 წლიანი განვითარების გეგმის შესაბამისად მოხდება 9,2 მილიარდი ლარის ინვესტირება, საიდანაც 2,5 მილიარდი ლარის პროექტები უკვე მიმდინარეობს“, - განაცხადა ალექსანდრე თევდორაძემ. ცალკე უნდა აღინიშნოს აჭარის რეგიონი და განსაკუთრებით, პოპულარული ტურისტული დანიშნულების ადგილი ბათუმი. 2007 წლამდე აჭარის მოსახლეობის 70%-ზე ნაკლებს ჰქონდა წვდომა ონკანის წყალმომარაგებაზე (დაახლოებით დღეში 12 საათი) და მხოლოდ ყოველ მესამე მოსახლეს ჰქონდა წვდომა ჩამდინარე წყლების სისტემებზე. დაზარალებული მოსახლეობის ნაწილი მიმართავდა სატუმბ სისტემებს, რომლებიც საზიანო იყო მთელი სისტემისთვის, ნაწილმა კი უარი თქვა უხარისხო წყლის საფასურის გადახდაზე, ეს ბუნებრივია სახიფათო იყო ადამიანების ჯანმრთელობისთვის. გარდა ამისა, გაჟონვამ და უკანონო მიერთებებმა გამოიწვია წყლის 90%-მდე დაკარგვა იქ, სადაც სისტემები ჯერ კიდევ მუშაობდა. სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენდა ისიც, რომ ბათუმის ერთადერთი ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობა დაიხურა 1990-იან წლებში, შედეგად, დაუმუშავებელი კანალიზაციის გაშვება ხდებოდა შავ ზღვაში. ქალაქის ერთადერთ დასაყრდენს წვიმის წყლის დრენაჟის სისტემა წარმოადგენდა. შედეგად, ძლიერი წვიმა ქალაქის დიდი ნაწილის ხშირ დატბორვას იწვევდა.

50 DIPLOMAT

conversation with Diplomat magazine. He also spoke about the projects undertaken to reduce the harmful effects of wastewater, and of the treatment plants constructed at Anaklia, Abastumani, Ureki, and Zugdidi. Further projects are in progress at Gudauri, Marneuli, and Poti. Currently, design work is underway at the following locations: Vani, Baghdati, Samtredia, Kazbegi, Bakuriani, Chiatura, Kutaisi, Gurjaani, Signagi, Tsnori; According to the set goals, 9.2 billion GEL will be invested, of which 2.5 billion GEL projects are already underway,” - claimed Alexander Tevdoradze. Georgia’s autonomous region of Adjara with its popular tourist destination Batumi needs its own spotlight. Before 2007, less than 70% of Adjara’s inhabitants had access to tap water supply (for approximately 12 hours a day) and only one in three residents had access to wastewater systems. Many inhabitants of the affected areas helped themselves with pumping systems that were harmful to the entire system, or refused to pay for water of poor quality. Besides, leaks and illegal connections caused up to 90% of water to be lost and where the systems were still in operation, special caution was called for, as interruptions in supply or disposal lines led to health hazards for humans and endangered the environment. Another problem was that Batumi’s only waste water treatment plant (WWTP) was closed in the 1990s, releasing untreated sewerage into the Black Sea. Finally, the city only counted on a rudimental rainwater drainage system. As a consequence, heavy rain led to frequent flooding of large parts of the city.

ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულმა დიდი რაოდენობით რისკებმა, ეკოლოგიურმა დეგრადაციამ და წყლის დანაკარგებმა უბიძგა გერმანიის რეკონსტრუქციის საკრედიტო ბანკს (KfW) დაეწყო პროექტი „მუნიციპალური ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია ბათუმში“ 2006 წელს. ინიციატივა მიზნად ისახავს ბათუმისა და მიმდებარე სოფლების წყლის თანამედროვე მართვისა და გამწმენდი სისტემებით უზრუნველყოფას. 240 მილიონი ევროზე მეტის სასესხო და საგრანტო დაფინანსებით გერმანიის ეკონომიკური თანამშრომლობის და განვითარების ფედერალური სამინისტრო (BMZ) და KfW-ს მიერ, ასევე 20 მილიონ ევროზე მეტი ევროკავშირის გრანტების სახით, პროექტი წარმოადგენს ერთ-ერთ უდიდეს მუნიციპალურ ინფრასტრუქტურულ პროექტს საქართველოში. „ბათუმის წყლის“ რესტრუქტურიზებული წყალმომარაგება უზრუნველყოფს ახალრეაბილიტირებული ინფრასტრუქტურის მდგრად მართვას და მოვლას გრძელვადიან პერსპექტივაში. რომელიც, მოემსახურება სულ უფრო მეტ ტურისტს, რომლებიც ესტუმრებიან აჭარას დასასვენებლად შავი ზღვის სანაპიროზე წყლის გაუმჯობესებული ხარისხის გათვალისწინებით. გარდა ამისა, წყალმიმღები და გაშვების სიმძლავრის გაფართოების და მისი უფრო ეფექტური მართვისა და შენარჩუნების გამო, წვიმის წყლის ახალ დრენაჟს აქვს მნიშვნელოვნად მაღალი ტვირთამწეობა, რაც თავის მხრივ ამცირებს ქალაქის დატბორვის რისკებს. ბათუმში მიღწეული წარმატებებით წახალისებული ახალი პროექტი, რომელიც 2019 წელს დაიწყო, აჭარის რეგიონის სოფლების საზოგადოებრივ წყალმომარაგებასთან დაკავშირებას და ჩამდინარე წყლების გატარებას ისახავს მიზნად. იგი მოიცავს საქართველოსთვის მთლიანად ახალ ინსტიტუციონალურ მიდგომას ახლადდაარსებული წყლის მიმწოდებლების ზერეგიონული ასოციაცია და საპროექტო რეგიონების მაცხოვრებლები თავად ირჩევენ და ამუშავებენ მომავალ საპროექტო ადგილებს. პროექტის განხორციელება იგეგმება 2024 წლამდე. დაფინანსება მოიცავს 40 მილიონი ევროს სესხს და 10 მილიონი ევროს გრანტს ევროკავშირისა და BMZ-სგან.

The large number of health risks, environmental degradation, and loss of water stirred KfW to introduce the phased project “Rehabilitation of the Municipal Infrastructure in Batumi” in 2006. The initiative aims at providing a modern water management and treatment system for Batumi and adjacent villages. With a total financing of more than EUR 240 million in loans and grants by the German Federal Ministry of Economic Cooperation and Development (BMZ) and KfW as well as more than EUR 20 million in EU grants, the project constitutes one of the largest municipal infrastructure project in Georgia. The restructured Batumi Tskali water utility ensures the sustainable management and maintenance of the newly rehabilitated infrastructure in the long term whereas tourists will increasingly use Adjara as a holiday destination given the improved water quality on the shore of the Black Sea. Furthermore, due to the extension of its intake and discharge capacity and its more effective management and maintenance, rainwater drainage experiences a significantly higher loadbearing capacity which in turn reduces flooding risks. Encouraged by the success in Batumi, a new project started in 2019 in order to connect rural areas of Adjara region to the public water supply and a waste water disposal. It involves a completely new institutional approach for Georgia by having the newly founded supraregional association of water suppliers (AWA) and the inhabitants of the project regions select and operate the future project locations. The iproject is scheduled to be implemented until 2024. Financing comprises of a EUR 40 million loan and a EUR 10 million grant by EU and BMZ.

DIPLOMAT 51

გიორგი იაშვილი, საქართველოს ინფორმაციული უსაფრთხოების ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი

ლუკა მგელაძე, საქართველოს კიბერუსაფრთხოების ბიუროს დირექტორი

Giorgi Iashvili, Executive Director of the Georgian

Luka Mgeladze,

Information Security Association (GISA)

Director of Cyber Security Bureau of Georgia

Georgian Cybersecurity Strategy: What Has Been Done So Far

საქართველოს კიბერუსაფრთხოების სტრატეგია: განვითარების გზა დღემდე ანამედროვე კონფლიქტში, ტრადიციულ მეთოდებთან ერთად, დამკვიდრდა არატრადიციული საშუალების გამოყენება. კიბერსივრცე ამ მხრივ ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითია. კიბერშეტევა წარმოადგენს ერთ-ერთ უდიდეს გამოწვევას ქვეყნისა და საზოგადოების უსაფრთხოებისთვის, აღნიშნული საქართველომ თავის თავზე ჯერ კიდევ 2008 წელს, რუსეთ-საქართველოს ომის დროს გამოცადა. სწორედ ეს ომი იქცა საქართველოს კიბერუსაფრთხოების მმართველობითი სისტემის განვითარების კატალიზატორად.

თ

52 DIPLOMAT

s a result of modern conflicts, non-traditional methods are increasingly used alongside traditional ones. Cyberspace is one of the most obvious examples of this. Cyber-attacks are one of the biggest security

challenges facing the country, as Georgia has already experienced during the 2008 Russian-Georgian war. It has become a catalyst for Georgia to increase its cyber security and to make as many efforts as possible in this regard.

საქართველოს ინფორმაციული უსაფრთხოების ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი, გიორგი იაშვილი მიიჩნევს, რომ მთავარი მონაპოვარი, რაც 2008 წლის გამოცდილების შედეგად მივიღეთ, არის, რომ კიბერ უსაფრთხოების მიმართულებით სერიოზული მუშაობა დაიწყო. მან „დიპლომატთან“ ისაუბრა იმ გრძელ გზაზე, რაც საქართველომ კიბერუსაფრთხოების განვითარების თვალსაზრისით განვლო. „2010 წელს შეიქმნა მონაცემთა გაცვლის სააგენტო (დღევანდელი - ციფრული მმართველობის სააგენტო). 2011-2012 წლებში მიღებულ იქნასაქართველოს კანონი ინფორმაციული უსაფრთხოების შესახებ; 2013 წელს, საფრთხეების შეფასების დოკუმენტზე, სადაც გამოყენებულია ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია, დაშენდა კიბერუსაფრთხოების ეროვნული სტრატეგია. 2008 წლიდან 5 წლის ვადაში ძალიან ბევრი ნაბიჯი გადაიდგა წინ, მათ შორის მთავარი ორგანოს შექმნა კიბერუსაფრთხოების სფეროში, კანონმდებლობის შემუშავება, კრიტიკული ინფორმაციული ინფრასტრუქტურის განსაზღვრა და ასე შემდეგ.“ - აღნიშნა იაშვილმა. 2021 წელს შემუშავდა კიბერუსაფრთხოების რიგით მესამე სტრატეგია, რომელიც უფრო მეტად განვითარებული და დახვეწილია წინა სტრატეგიებთან შედარებით. საქართველოს კიბერუსაფრთხოების ეროვნული სტრატეგიის 2021-2024 წლის ერთ-ერთ უმთავრეს მიზნად დასახელებულია ინფორმაციული საზოგადოებისა და ორგანიზაციების კიბერკულტურის განვითარება, შესაძლებლობის გაძლიერება კიბერსივრცეში საფრთხისა და ინციდენტებთან გამკლავების მიზნით. საქართველოს კიბერუსაფრთხოების ბიუროს დირექტორი, ლუკა მგელაძე „დიპლომატთან“ ინტერვიუში აღნიშნავს, რომ ამჟამინდელი სტრატეგია წინა სტრატეგიებთან შედარებით მეტად დახვეწილია, რაც ბუნებრივია, რადგან წინა წლებში უფრო ნაკლები გამოცდილება არსებობდა, მას შემდეგ მოხდა დამატებითი ცოდნის თავმოყრა, რამაც ასახვა პოვა ახლანდელ სტრატეგიაზე. სტრატეგიის ერთ-ერთ მთავარ ამოცანას წარმოადგენს საზოგადოების კიბერცნობიერების ჩამოყალიბება-ამაღლება, ასევე, საჯარო-კერძო სექტორის თანამშრომლობა. მგელაძემ ხაზი გაუსვა კრიტიკული ინფრასტრუქტურის განსაზღვრის/რეგულირების მნიშვნელობას. ინფორმაციული უსაფრთხოების შესახებ საქართველოს კანონში შეტანილი ცვლილებების შედეგად განახლდა კრიტიკული ინფორმაციული სისტემის სუბიექტების კატეგორიზაცია, კანონის მოქმედების არეალი გავრცელდა კერძო სექტორის სუბიექტებზეც. 2021 წელს საქართველოს მთავრობის დადგენილებით დამტკიცდა პირველი, მეორე და მესამე კატეგორიების კრიტიკული ინფორმაციული სისტემების სუბიექტების ნუსხა. „კიბერსივრცე ქვეყნისთვის გახდა გამოწვევა. თუკი 2008 წელს, ქვეყნის დამოკიდებულება შედარებით ნაკლები იყო საინფორმაციო სისტემებზე, დღეს ვხედავთ, რომ სხვადასხვა ბიზნესსტრუქტურისა თუ ზოგადად, კრიტიკული ინფრასტრუქტურის დამოკიდებულება საკმაოდ მზარდია. რეალურად, ეს არის სივრცე, რომელიც, ერთი მხრივ, ამარტივებს ბიზნესის წარმოებას (ციფრული ტრანსფორმაცია), თუმცა, ასევე არის ფართო სივრცე არაკეთილისმოსურნეთათვის.“ - განაცხადა საქართველოს კიბერუსაფრთხოების ბიუროს დირექტორმა, ლუკა მგელაძემ, „დიპლომატთან“ საუბრისას. როგორც აღინიშნა, მოქმედი კიბერუსაფრთხოების სტრატეგიის არსებობა წინ გადადგმული ნაბიჯია, თუ გავითვალისწინებთ იმ მახასიათებლებს, რითაც ის ბევრად უპირატესია წინა სტრატეგიებთან შედარებით (დეტალიზაციის ხარისხი, მეტი კონცენტრირება კერძო და საჯარო სექტორის თანამშრომლობაზე და ასე შემდეგ). თუმცა, განხორციელების თვალსაზრისით, ბევრი გამოწვევა არსებობს.

According to Giorgi Iashvili, Executive Director of the Georgian Information Security Association (GISA), our experience in 2008 was most notable in the beginning of serious efforts in the area of cyber security. In an interview with the Diplomat magazine, he spoke of Georgia’s long road in terms of cyber security development: “In 2010, the Data Exchange Agency (now the Digital Governance Agency) was established, a law on information security was passed in 2011-12; in 2013, the National Cyber Security Strategy was developed based on a threat assessment document that used the concept of national security. So, many actions were taken in the five years since 2008, including the creation of a major cyber security body, the development of legislation, and the definition of critical information infrastructure.” - said Iashvili. The third cyber security strategy, developed in 2021, is more advanced and sophisticated than previous efforts. Georgia’s National Cyber Security Strategy 2021-2024 has as one of its main goals the promotion of cyberculture in the information societies and organizations, as well as the enhancement of the Georgian cyber defense capabilities. In an interview with Diplomat magazine, Luka Mgeladze, Director of Cyber Security Bureau of Georgia, said that the current strategy is more sophisticated compared with past strategies, which is expected owing to the lack of experience in previous years. Establishing and raising public cyber awareness is one of the primary purposes of the strategy, as is forming public-private partnerships. Mgeladze stressed the importance of defining and regulating critical infrastructure. A number of amendments were made in the Law of Georgia on Information Security, bringing the categorization of critical information system entities up-to-date; the scope of the Law was extended to include private entities as well; in 2021, the Government of Georgia approved the list of subjects of critical information system of the first, second and third categories. “Recently, cyberspace has begun to pose a challenge for the country. Whereas in 2008 the country was relatively less dependent on information systems, we see today that its dependencies of critical infrastructure and various business structures are growing rapidly. This is a space (digital transformation) that simplifies business processes, but also provides opportunities for the cyberattack, noted Luka Mgeladze in conversation with Diplomat magazine. It should be noted that an existing cybersecurity strategy is a step forward if we consider the features that make it better than previous approaches (degree of detail, more focus on public private partnership, etc.). Implementation of the strategy, however, presents many challenges.

DIPLOMAT 53

იაშვილმა ხაზი გაუსვა იმ ორ ძირითად პრობლემას, რაც აფერხებს შესაბამის აქტივობათა შესრულების პროცესს: „პასუხისმგებელ უწყებებში, ადამიანური რესურსი, რომელმაც უნდა განახორციელოს ეს აქტივობები, საკმაოდ მწირია. მეორე საკითხია ფინანსური რესურსი, ბიუჯეტის ნაწილი. სტრატეგიაში ნაკლებადაა საუბარი მონიტორინგის საკითხზე, მკაფიოდ არ ჩანს, განხორციელდება თუ არა, ან რა ხარისხით, ესა თუ ის აქტივობა.“ მან ახსენა ბრიტანეთის მთავრობის ფინანსური მხარდაჭერით მიმდინარე პროექტი "საქართველო-ბრიტანეთის კიბერ თანამშრომლობა", რომლის განხორციელებაც რამდენიმე თვის წინ დაიწყო. პროექტის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი სწორედ საქართველოს კიბერსტრატეგიის განხორციელების ხელშეწყობაა. „ამგვარი ქმედებები კიდევ უფრო მეტი ოპტიმიზმის საბაბს იძლევა.“ - განაცხადა მან. მგელაძისა და იაშვილის მიერ ასევე ხაზგასმულ იქნა საქართველოს აქტიურობის მნიშვნელობა საერთაშორისო სივრცეში. კიბერუსაფრთხოების ბიუროს დირექტორმა, ლუკა მგელაძემ აღნიშნა, რომ უახლოეს პერიოდში მოხდება ნატოს ერთ-ერთ ყველაზე ფართომასშტაბიან კიბერსწავლებაში ჩართვა. ამის პარალელურად, საქართველო არის რეგიონალური კიბერთავდაცვის ცენტრის წარმომადგენელი, რომელიც მდებარეობს ლიეტუვაში. ხაზი გაუსვა საერთაშორისო საზოგადოებასთან ინტეგრირებულად მუშაობის აუცილებლობას: „ინფორმაციის გაზიარება თუ არ მოხდება, ძალიან რთულია, იზოლირებულად გაუმკლავდე ამ სივრცეს, რომელშიც რთულია გაგება, რეალურად საიდან და როგორ ხდება შეტევა, რადგან კვალის დაფარვა გაცილებით ადვილია.“ - განაცხადა მგელაძემ. იაშვილმა ხაზი გაუსვა უკრაინის აქტიურობას ამ მიმართულებით: უკრაინამ გასულ წელს გააკეთა განაცხადი ნატოს კიბერ- და თავდაცვითი ცენტრის წევრობასთან დაკავშირებით და წელს უკვე ჩაერთო, როგორც კონტრიბუტორი წევრი. ნატოს კიბერთავდაცვით მთავარ ინსტიტუციაში, უკრაინა არის ფაქტობრივად სრულფასოვანი წევრი და წარმატებულად იყენებს ყველა იმ შესაძლებლობას, მიუხედავად იმისა, რომ უკრაინა ნატოს არაწევრი ქვეყანაა. აღსანიშნავია ფაქტი, რომ უკრაინამ, იმის გათვალისწინებით რა გამოცდილებაც გააჩნია, მართლაც მნიშვნელოვნად განივითარა და დახვეწა კიბერუსაფრთხოების სფერო. „რუსეთ-უკრაინის ომის მაგალითი გვიჩვენებს, თუ რამდენად კარგად უმკლავდება ქვეყანა კიბერსივრცეში არსებულ გამოწვევას და საფრთხეს, დასაწყისიდანვე როგორ რეაგირებს. სახელმწიფოს მხრიდან ძალიან დიდი მობილიზებაა.“ - განაცხადა მან. საბოლოო ჯამში, თანამედროვე დროში, როდესაც ინფორმაციის ვეპონიზაციის პროცესი აშკარაა, საქართველოს უსაფრთხოებისთვის აუცილებელია კიბერსივრციდან მომდინარე საფრთხეების სერიოზულად აღქმა. ამ საფრთხეების მნიშვნელობა მით უფრო ნათელი გახდა მაშინ, როდესაც ნატოს მიერ კიბერსივრცე დამკვიდრდა მეხუთე დომეინად, რაც გულისხმობს, რომ საჰაერო, საზღვაო, სახმელეთო და კოსმოსური სივრცის პარალელურად, დღეს კონფრონტაციის რეალურ, მნიშვნელოვნად გასააზრებელ სივრცეს წარმოადგენს კიბერსივრცეც. შესაბამისად, რაც უფრო გაიზრდება კიბერცნობიერება, რაც უფრო სერიოზულად იქნება აღქმული კიბერთავდასხმისგან მომდინარე საფრთხე, უფრო მეტად მომზადებული შევხვდებით რეალობას, სადაც ყველა ომი სინქრონიზებული იქნება კიბერელემენტთან. ამ საჭიროების გათვალისწინება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან დღეს სწორედ ამგვარი რეალობაა.

54 DIPLOMAT

Iashvili identified two main problems that impede the implementation of relevant activities: a shortage of human resources in the responsible agencies, who are supposed to carry out these activities. The second issue concerns the budget, the financial resources. “The strategy doesn’t specify much about monitoring, and it is not clear whether it will be implemented or to what extent this or that activity will take place.” Iashvili further stressed the importance of active work in this direction, and he cited a project by the British government launched a few months ago that specifically envisages the implementation of the strategy, and supports state in this regard, saying that such actions create increased optimism. Iashvili and Mgeladze emphasized the importance of Georgia’s participation in the international arena. According to Luka Mgeladze, the country will take part in one of the largest NATO cyber training exercises in the near future. At the same time, Georgia is a representative of the Regional Cyber Defense Center, which is based in Lithuania. Luka Mgeladze stressed that integration with the international community was essential. “Without sharing information, it is very difficult to deal with this space in isolation, as it is challenging to comprehend where and how the attack takes place, because it is much easier to cover up.” Mgeladze said. As Iashvili mentioned, Ukraine has been active in this direction: It applied for membership in the NATO Cyber and Defense Center last year, and it has already joined as a contributing member this year. The country, although not a member of NATO, is a full member of NATO’s main cyber defense institution and successfully makes use of the opportunities available to it. Considering the experience Ukraine has to its credit, the country has refined the area of cyber security well; “the Russian-Ukrainian war shows how well Ukraine has been able to respond to threats in cyberspace since the very beginning, “there has been a lot of mobilization by the state,” said Giorgi Iashvili. In the present day, when the process of weaponization of information is obvious, it is necessary for Georgia’s security to take cyberspace’s threats seriously. The significance of these threats was made even clearer when NATO designated cyberspace as the fifth domain. This implies that, along with air, sea, land, and space, cyberspace is a real, significantly more meaningful arena for confrontation today. Consequently, as cyber-awareness grows, an increased perception of the threat posed by cyber-attacks will develop, and the readiness to live in a world in which all wars are synchronized with the cyber element will also increase. This is especially relevant today because it is exactly what we are experiencing now.

DIPLOMAT 55

56 DIPLOMAT

Diplomat July 2022

Articles inside

Georgian Cybersecurity Strategy: What Has Been Done So Far

საქართველოს კიბერუსაფრთხოების სტრატეგია: განვითარების გზა დღემდე

Improved Water Supply Systems Underway in Georgia

საქართველოს წყალმომარაგების გაუმჯობესება: მიმდინარე და დაგეგმილი პროექტები

Towards a Circular Economy and Sustainable Waste Management

ცირკულარული ეკონომიკა და ნარჩენების მდგრადი მართვა

A New Project by Apart Development in Old Tbilisi With Stunning Views Over the City

ახალი პროექტი აპარტ დეველოპმენტისგან ძველ თბილისში დაუვიწყარი ხედებით ქალაქზე

Challenges and Perspectives of Georgia's Transition to New Energy Market Model

ახალი ენერგეტიკული ბაზრის მოდელზე გადასვლა: გამოწვევები და პერსპექტივები

The Diagonal Cumulation Offers New Opportunities to Georgian and Turkish Businesses

დიაგონალური კუმულაცია - ახალი შესაძლებლობა ქართული და თურქული კომპანიებისთვის

15 წელი საკონსულტაციო სფეროში: პროგრესისა და ტრანსფორმაციის ხელშეწყობა

30 Years of Usaid Assistance to Georgia

USAID, საქართველო პარტნიორობის 30 წელი

30 Years of Georgia's Membership in the United Nations

30 წელი გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში საქართველოს გაწევრიანებიდან

15 Years in the Development Consulting: Delivering Progress and Transformation - Diplomat

The hotel Intourist Kazbegi is reviving its history in the heart of the Caucasus - Diplomat