The Big Ideas - Diplomat with The New York Times by Observer Media Group

July 2022

What Do We Believe?

Leading thinkers on issues both timely and timeless

Contents Nona Gaprindashvili: What We Believe About Success............................ 5 Irma Khetsuriani: What We Believe About Our Abilities............................. 9 Rusudan Kvachantiradze: What We Believe About Ourselves............... 13 Archil Gachechiladze: What We Believe About Education...................... 16 Irakli Beridze and Maria Eira: What We Believe About Metaverse.......... 18 Zurab Pololikashvili: What We Believe About Tourism ........................... 21 Nino Sukhishvili: What We Believe About Georgian National Dance ..... 24 Nino Kharatishvili: What We Believe About Art........................................ 26 Irakli Kavsadze: What We Believe About Acting....................................... 30 Nino Kirtadze: What We Believe About Impossible................................ 33 Nino Kasradze: What We Believe About Freedom.................................. 38 Mike Schur and Todd May: What We Believe About Freedom............... 42 Carlo Rovelli: What We Believe About Certainty..................................... 45 Malka Older: What We Believe About Our Institutions.............................. 48 Garry Kasparov: What We Believe About Reality..................................... 52 Julia Alvarez: What We Believe About Identity......................................... 55 Shahzia Sikander: What We Believe About Culture................................. 59 Ini Archibong: What We Believe About the Power of Stories................... 63 Kristin Kobes Du Mez: What We Believe About History.......................... 67 T. M. Luhrmann: What We Believe About Prophecies............................... 71 Errol Morris: What We Believe About Beliefs........................................... 74 Harry Reid: What We Believe About U.F.O.s............................................ 77 Agnes Callard: What We Believe About Skepticism................................. 81 Editor's Note: Articles in this magazine from The New York Times were originally published in May 2021. The views and opinions expressed in this publication are those of the authors and should in no way be taken to represent those of the Europe Foundation or its donors.

This publication is made possible by the generous support of Bank of Georgia

with essays from

81 15 Shio Mghvimeli Str. Tbilisi 0179, Georgia

Managing Director Nino Sharashidze printed in ltd forma www.forma.ge

info@observer.com.ge TEL: +995 558 519 519

Subscription & Advertising

sales@observer.com.ge

`Editorial Commitette

editor@observer.com.ge nino.sharashidze@observer.com.ge

ნონა გაფრინდაშვილი: რისი გვჯერა წარმატების შესახებ წარმატების მისაღწევად ნიჭი და შრომისმოყვარეობა ხომ აუცილებელია, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია ფსიქოლოგიური და ფიზიკური სიძლიერე და სპორტული ჟინი

Nona Gaprindashvili: What We Believe About Success It takes talent and hard work to win a championship, but mental and physical strength and personality traits are equally important NONA GAPRINDASHVILI is the five-times women’s world champion in chess, winning the title in 1962 and holding it for 16 years. She is 11 times champion of the Chess Olympiad. She was the first woman to become a grandmaster among men, doing so in 1978. Transitional Cup after her name is established by FIDE at the Chess Olympiad for the best Nation with leading aggregate result among men and women. Nona was named the best Georgian sportswoman of the 20th century.

ისი გჯერათ წარმატების შესახებ? სანამ ადამიანი არ გაიაზრებს, რის გაკეთებას აპირებს, მანამდე ძალიან ძნელია იცოდეს რისი სჯერა. მე ზუგდიდში დავიბადე. ვიზრდებოდი ბიჭებთან ერთად, ხუთი ძმა მყავდა. შესაბამისად, ჩვენს ეზოში ძირითადად ბიჭები იკრიბებოდნენ. ყველაფერი გვქონდა: ბილიარდის მაგიდა, ფეხბურთის და ფრენბურთის ბურთი. მათთან თამაშსა და ჭიდილში გამომიმუშავდა მტკიცე ხასიათი და ბრძოლისუნარიანობა რაც ძალზედ გამომადგა ჩემს სპორტულ კარიერაში. რა თქმა უნდა ჭადრაკის ტურნირებიც ტარდებოდა ჩვენს ოჯახში. ეს ლაპარაკია სულ ადრეულ ასაკზე, სანამ პირველად ვითამაშე გუნდურ პირველობაზე ბათუმში, მაშინ 12 წლის ვიყავი. მწვრთნელი, რომელიც ბათუმის შეჯიბრს ესწრებოდა დაუკავშირდა ჩემს მშობლებს და თხოვა თბილისში გადმოვეყვანეთ ჭადრაკის წრეზე. ამის შემდეგ დაფიქრდნენ ისინი ამ საკითხზე სერიოზულად და გამიშვეს. 1954 წელს შემოდგომაზე ჩავედი თბილისში, 1955 წელს დიდებში მეორე ადგილი დავიკავე, 1956 წლიდან კი გავხდი საქართველოს ჩემპიონი,

რ

hat do you believe about success?

Knowing what one believes is very difficult until one knows what he plans to do. Growing up in Zugdidi, with five brothers, mostly I played with the boys in our yard: we had a pool table, a football field, volleyball; from these experiences, I gained a strong character as well as the ability to fight, which I was able to utilize in my career afterwards. As a family, we also held chess tournaments from a very young age, before I participated in my first team championship in Batumi at the age of 12; the coach who attended this competition requested my parents to send me to Tbilisi for chess classes; after considering this matter for a while, they permitted it. 1954 I came to Tbilisi, in 1955 I placed second in the adult category, and in 1956 I became champion of Georgia, won the semi-finals of the Soviet Union championship and went to the finals... This is how it all started...

საბჭოთა კავშირის ჩემპიონატის ნახევარფინალი მოვიგე და გავედი ფინალში. ასე დაიწყო, წავიდა და წავიდა... კითხვას რომ ვუპასუხო, როგორც კი პირველი წარმატებები მოვიდა, გავიაზრე, რომ მე ამ კუთხით უნდა წავსულიყავი. დასაწყისშივე მივაღწიე სერიოზულ წარმატებებს და ასე მოვედი იქამდე, სადაც ახლა ვარ. რა როლი ითამაშეს მშობლებმა თქვენს წარმატებაში? მშობელთა როლი დიდი იყო, ისინი მაქსიმალურად ხელს უწყობდნენ შვილებს განვითარებაში და დადებითი გავლენა ჰქონდათ ყოველ ჩვენგანზე. ისინი არანაირად არ გვზღუდავდნენ, მოგვცეს თავისუფლება პროფესიის არჩევაში და ძირითადად ცხოვრებისეული რჩევებით შემოიფარგლებოდნენ. როდესაც პირველად გავხდი მსოფლიოს ჩემპიონი მამაჩემმა მოლოცვის მაგივრად მითხრა თავში არ აგივარდესო. ასეთი უბრალო და ამავე დროს ღირსეული მშობლები მყავდა. როდესაც ერთდროული თამაშის სეანსებს ვატარებ ნორჩ თაობასთან, პარტიის დასრულების შემდეგ ვცდილობ გამოცდილება გავუზიარო და გარკვეული რჩევები მივცე მათ. ზოგჯერ მშობლების გასაგონადაც კი. ვფიქრობ ყველაზე მნიშვნელოვანია, თუ მშობელი ზედმეტად არ ჩაერევა, არ შეიძლება გაუბრაზდე შვილს, თუ აგებს პარტიას. პირველ რიგში, მწვრთნელს უნდა ჰკითხო, შენგან (მშობლისგან) რა დახმარებაა კარიერის ამა თუ იმ ეტაპზე საჭირო. ამას ნაკლებად აკეთებენ სამწუხაროდ. როგორ გაიხსენებთ იმ პერიოდს, როცა ჩემპიონი პირველად გახდით? რა ხდებოდა იცით მაშინ საქართველოში? ჩემი გამარჯვების შემდეგ, მოსკოვიდან თბილისისკენ მატარებლით მოვდიოდი და უცნობი თუ ნაცნობი ყველა შემოდიოდა ჩვენს ვაგონში მოსალოცად. თბილისის სადგურში ათასობით ადამიანი შემეგება. დაუვიწყარი დღე იყო. ასეთი საყოველთაო სიხარული, აღნიშვნა და ეიფორია ფეხბურთში გამარჯვებებს ახლავს ხოლმე. მეორე დღეს ოპერაში საოცარი შეხვედრა მომიწყვეს, სადაც მომილოცეს სპორტის, მწერლობის, ხელოვნების თუ მეცნიერების კორიფეებმა. ყველა იქ იყო. ყველა წუთი მახსოვს. მაშინ მიხეილ ჭიაურელმა გადაიღო დოკუმენტური ფილმი ჩემ შესახებ, მოახერხა და 10 წუთში მოაქცია ყველა ემოცია, წარმატების პერიპეტიები და სიხარულისგან გამოწვეული ბედნიერი წუთები. პირველი ჩემპიონობა და ის სიხარული, სითბო და სიყვარული რომელიც ქართველმა ხალხმა გამოხატა ჩემს მიმართ, ჩემთან იქნება სიცოცხლის ბოლომდე. თქვენი კარიერული ცხოვრების დიდი ნაწილი იმ პერიოდს ემთხვევა, როცა საქართველო საბჭოთა ქვეყანა იყო, როგორ აისახა ეს თქვენს მიღწევებზე? საყოველთაოდ ცნობილია რომ საბჭოთა კავშირში მოქმედებდა ბევრი სახის შეზღუდვები. ეს ეხებოდა ყველა სფეროს და არც სპორტის სამყარო იყო გამონაკლისი. მოქმედი მსოფლიოს ჩემპიონი ვიყავი და კალენდარული წლის განმავლობაში მსოფლიოს ყველა ქვეყნიდან

My answer to your question is that once I achieved my first successes, I knew that I had to keep going in this direction. My success at the beginning is what led me to where I am today. Is there a special role your parents played in your success? Parents played a key role in our development, they supported our development as much as possible and had a positive impact on each of us; they did not restrict us in any way, they gave us the freedom to choose a profession and mostly limited themselves to life advice. In my first time as world champion, my father encouraged me to be humble, instead of becoming proud as a peacock. I had such simple, but fair-minded parents. I try to share my experiences and give advice to the young generation; sometimes I even get to have some words with the parents. The most important thing is if the parent doesn’t get too involved; you shouldn’t get angry with your child for losing a game. The first thing you should do is ask the coach what support you (parents) can provide at this particular stage of your child’s career; sadly, they rarely do this. What is your most vivid memory of becoming the champion for the first time? Then, after my victory, I was traveling from Moscow to Tbilisi by train, and everyone, whether familiar or unfamiliar, jumped into our train to congratulate me and there were thousands of people entering the Tbilisi station. Such universal joy, celebration, and euphoria usually accompany football victories. A meeting was arranged for me the next day at the Opera and Ballet Theater of Tbilisi, where luminaries of sports, literature, art, and science congratulated me. I remember every moment of that event. A documentary film was made by Mikheil Chiaureli about me, and he managed to capture all the emotions and happy moments in 10 minutes. The first championship and the love, warmth, and joy that the Georgian people expressed toward me will stay with me forever. The majority of your career coincided with the Soviet period, what impact did this have on your success? There were many types of restrictions in the Soviet Union, and sports were no exception; I was the reigning world champion and was invited to many tournaments around the world, but due to travel restrictions, I rarely played more than two tournaments outside the Soviet Union each year. Despite the existing reality, Georgia had an amazing generation in all fields: it had an amazing generation in all fields: writing and poetry, art, science, sports; every one of us worked at the highest level and established Georgian talent and genes all over the globe. In that regard, I was not an exception, I represented the Soviet Union, but the whole world is aware that I am Georgian, and proud of being born in Zugdidi and living in Tbilisi, the capital of Georgia. If you were to ask any successful Georgian what is their greatest reward, they would answer: the love of the people. The Georgian women held the title of world champion for almost 30 years. According to the statutes of the International Chess Federation (FIDE), an entry into the Chess Olympiad requires membership in the United Nations; Georgia had just gained independence at that time, and did not belong to the United Nations. FIDE lawyer said that it was impossible not to allow such a successful chess nation to the Chess Olympiad,

უამრავ ტურნირში მიწვევდნენ, მაგრამ სამწუხაროდ საბჭოთა კავშირის ფარგლებს გარეთ იშვიათად რომ ორი ტურნირის მეტი მეთამაშა უცხოეთში გასვლასთან დაკავშირებული შეზღუდვების გამო. მიუხედავად ყველაფრისა საქართველოს საოცარი (ბუმბერაზების) თაობა ყავდა ყველა სფეროში. საქართველო ბრწყინავდა მწერლობასა თუ პოეზიაში, ხელოვნებაში, მეცნიერებაში, სპორტში... ყოველი ჩვენგანი თავის გასაკეთებელს უმაღლეს დონეზე აკეთებდა და მთელ მსოფლიოში გაუთქვა ქართულ ნიჭსა და გენს სახელი. არც მე გახლდით გამონაკლისი, წარმოვადგენდი საბჭოთა კავშირს მაგრამ მთელმა მსოფლიომ იცოდა რომ ვარ ქართველი, ვამაყობ ამით, რომ დავიბადე პატარა სტუმართმოყვარე ზუგდიდში და ვცხოვრობ საქართველოს დედაქალაქ თბილისში. ნებისმიერი წარმატებული ქართველისთვის რომ გეკითხათ რა არის ყველაზე დიდი ჯილდო გიპასუხებდნენ: ხალხის სიყვარულიო. თითქმის 30 წლის განმავლობაში ქართველი ქალები ვინარჩუნებდით მსოფლიოს ჩემპიონის ტიტულს. ჭადრაკის საერთაშორისო ფედერაციის (ფიდე) წესდებაში ასეთი რეგლამენტია, რომ გაეროს წევრი უნდა იყოს ქვეყანა, რომ დაუშვან საჭადრაკო ოლიმპიადაზე. საქართველოს დამოუკიდებლობა ახალი მოპოვებული ჰქონდა და ჩვენ ჯერ არ ვიყავით გაეროს წევრი იმ დროისთვის. ფიდეს ინგლისელმა იურისტმა საქართველოზე განაცხადა, ნუთუ შესაძლებელია ასეთი წარმატებული საჭადრაკო ქვეყანა დავტოვოთ ჭადრაკის ოლიმპიადის გარეშეო?! თანაც ეს ქვეყანა მალე გახდება გაეროს წევრიო. მართლაც, საქართველომ ჯერ საჭადრაკო ოლიმპიადა მოიგო და შემდეგ გაეროშიც გაწევრიანდა. მე მქონდა პატივი იმ გამარჯვებული გუნდის შემადგენლობაში ვყოფილიყავი და ოლიმპიური ჩემპიონი გავმხდარიყავი ჩემი სამშობლოს სახელით. რისი ბრალია, რომ დღეს აღარ გვაქვს იმ მასშტაბის წარმატება? რაც მთავარია ტრადიცია გრძელდება და ძალიან საინტერესო ახალგაზრდობა მოდის გოგონებშიც და ვაჟებშიც. იმდენად ფენომენალური იყო ჩვენი თაობის წარმატებები რომ მისი გამეორება რთულია. მე იმედი მაქვს ჩვენი ახალგაზრდების და მჯერა რომ საქართველო დაიბრუნებს კუთვნილ ადგილს საჭადრაკო ოლიმპზე. არ არის ჩემპიონობის მოპოვება მარტივი. წარმატების მისაღწევად ნიჭი და შრომისმოყვარეობა ხომ აუცილებელია, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია ფსიქოლოგიური და ფიზიკური სიძლიერე და სპორტული ჟინი. რადგან ასეთი მასშტაბის გამარჯვებები სტრესის გარეშე არ მოდის, ამიტომ შესაბამისი ფსიქოლოგიური მზაობაა საჭირო. ბევრს უჭირს დიდ სტრესთან გამკლავება, მე ერთი აბი ძილის წამალიც კი არ დამილევია ტურნირების დროს. თუ ადამიანი ფსიქოლოგიური სტრესის ქვეშ მოყვები, რაღაცის გეშინია და არ გამოხვალ ამ მდგომარეობიდან, ძალიან გაგიჭირდება. არიან სპორტსმენები, ვისაც ამის გამო ნახევარი ნაბიჯი აკლდებათ მსოფლიოს ჩემპიონობამდე. ზოგადად, წარმატება და წარუმატებლობა განუყრელია. ყოველთვის ვერ მოიგებ, ზოგჯერ წააგებ. ხასიათი უნდა გქონდეს ძლიერი. უნდა დაივიწყო მარცხი სწრაფად, სპორტსმენისთვის ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს. მოჭადრაკეთა უმრავლესობა პარტიას რომ წააგებდა, მეორე დღეს ცდილობდნენ ყაიმზე წასვლას. მე ერთი სული მქონდა წაგების შემდეგ გამარჯვება მომეპოვებინა და ამეღო ქულა. ყაიმზე არ მიფიქრია, ბოლომდე თამაშზე და მხოლოდ მოგებაზე ვფიქრობდი. ეს არის მტკიცე სპორტული ხასიათი, რომელიც ვფიქრობ ბავშვობიდან ჩამომიყალიბდა. ეს ალბათ ჩემში თავიდანვე ჩადებული იყო, რადგან მოწინააღმდეგის არასდროს შემშინებია განურჩევლად მეტოქისა, მამაკაცი იყო თუ ქალი. დარწმუნებული ვარ, რა პროფესიაც არ უნდა ამერჩია, აუცილებლად მივაღწევდი წარმატებას. ცნობილია თქვენი გატაცება ბილიარდითა და მაგიდის

and that Georgia would soon become a member of the United Nations. Indeed, Georgia won the Chess Olympiad and also joined the UN. I was honored to be part of that winning team and the Olympic champion for my country. Why do we no longer have that level of success today? It is important that the tradition continues and that very interesting young people are coming in both girls and boys; our generation’s success was so phenomenal that it is extremely difficult to repeat it; I am confident that Georgia will reclaim its rightful place on the chess Olympiad stage. It takes talent and hard work to win a championship, but mental and physical strength and personality traits are equally important. Victories of this magnitude come with stress, so psychosocial preparation is necessary. People have problems handling a lot of stress, I didn’t even take a sleeping pill during the tournaments; If you’re under psychological stress, scared of something, and you don’t get out of that position, it can be very difficult for you; There are athletes who, because of this, are half a step short of becoming world champions. Generally speaking, success and failure are inseparable, you don’t always win, sometimes you lose; you must have great character; and you must quickly forget the failure, this is of great importance for athletes. A majority of chess players who lose a game would try to resolve the draw the next day; this was not the same in my case, after losing a game, I couldn’t wait to win and get a point; I refused to think about the draw; I only focused on winning. The character I possess is one I think has been instilled in me since childhood; I was never afraid of any opponents, male or female; I am confident I could succeed in any profession I chose. Having a passion for billiards and table tennis, do you think you would succeed in these sports? I used to search through hotels and sanatoriums wherever I went for chess tournaments for the best billiards and table tennis tables. These two sports were a great way for me to relax, and I played both very well. Once, when I entered the billiard room, there was a man of two meters who was the master of sports in athletics at that time. Many of those who knew my abilities introduced me to this man. They offered him to play billiards and table tennis with me. The fact that I was very thin surprised him about how I played, but he agreed, so we decided to play 10 plays of each game. In my mind, he would probably win billiards, so the main thing for me was to win table tennis. We started with table tennis, and I won 10-0, this broke his psychological resistance, while I was so excited that I won the match in 5 minutes. Having a successful career and being a woman is not easy; working and raising children takes a greater toll on women than men; how did you handle this? The family supported me tremendously; when my son was born, my mother helped me a lot; I also took my son to the matches, and my mother came with me to let me focus on my game. She was a very strong woman, even when she was unwell, she told me to play calmly and she would regain her strength. Family life is never without problems, but as long as you have a strong character and your family stands by you, you will be able to cope.

ჩოგბურთით, ფიქრობთ რომ ამ სფეროშიც ასეთი წარმატებული იქნებოდით? როდესაც ჭადრაკის ტურნირებზე მივდიოდი სასტუმროსა თუ სანატორიუმში შესვლისას, პირველი რიგში ვამოწმებდი თუ როგორი ხარისხის ბილიარდი და მაგიდის ჩოგბურთის მაგიდა იდგა. ეს ორი სპორტის სახეობა ჩემი დიდი გატაცება და განტვირთვის საუკეთესო საშუალება იყო. ორივეს ძალზედ კარგად ვთამაშობდი. ერთხელ შევედი საბილიარდოში, ამ დროს შემოვიდა სპორტის ოსტატი მძლეოსნობაში, ორ მეტრიანი მამაკაცი. მათ ვინც ჩემი შესაძლებლობები იცოდა ჩემი თავი წარუდგინეს ამ მამაკაცს. შესთავაზეს, რომ ეთამაშა ჩემთან ბილიარდი და მაგიდის ჩოგბურთი. ჩემი ფიზიკური მონაცემების (რადგან ძალიან გამხდარი ვიყავი) შემხედვარეს გაუკვირდა როგორ ვეთამაშოო, თუმცა ბოლოს დათანმხდა, გადაწყდა 10-10 პარტიის თამაში. ვიფიქრე, ბილიარდს ალბათ მომიგებს, მთავარია მაგიდის ჩოგბურთი მოვიგო-მეთქი. 10-0 მოვუგე. ამან ის ფსიქოლოგიურად ისე გატეხა, მე კი ისეთ ეშხში ვიყავი, 5 წუთში დავასრულე მატჩი. იყო ქალი და გქონდეს წარმატებული კარიერა მაინც განსხვავებულია, ქალის როლი ოჯახში, შვილების გაზრდაში უფრო დიდია ვიდრე მამაკაცის. თქვენ როგორ შეძელით, რომ დააბალანსეთ ეს ყველაფერი? ოჯახი ძალიან მიწყობდა ხელს. ბავშვი რომ დაიბადა დედაჩემი მეხმარებოდა. მატჩებზეც წამიყვანია ჩემი შვილი, დედაჩემიც მოდიოდა, რომ მე მთელი კონცენტრაცია მქონოდა თამაშზე. ის ძალიან ძლიერი ქალი იყო, მაშინაც კი როცა შეუძლოდ იყო, სათამაშოდ მშვიდად მიშვებდა და თან მეუბნებოდა წადი შენ და მე ძალას მოვიკრებო. პრობლემის გარეშე ოჯახი არ არსებობს, მაგრამ თუ ძლიერი ხასიათი გაქვს და ოჯახის წევრებიც გვერდში გიდგანან, თავს გაართმევ. თუმცა ჭადრაკში მარტო ოჯახი და შვილები არაა გამოწვევა, როცა ქალი ხარ და კაცებს ეთამაშები, მანდ ბიოლოგიური ფაქტორია უმნიშვნელოვანესი, ქალებს სხვა პრობლემები აქვთ. შეიძლება ყველას ასე სერიოზულად არ ჰქონდეს, მაგრამ მაინც არათანაბარ პირობებში ხარ, ყურადღებაც გეფანტება, თუმცა შენ თუ ძლიერი ხარ, შენ ამას მაინც დაამტკიცებ შემდეგ ტურნირებზე, როცა მზად იქნები და შენი მდგომარეობა იქნება სტაბილური. ზოგადად მოჭადრაკე მამაკაცებმა მალევე მიმიღეს მათ ელიტარულ წრეში. მუდამ პატივისცემით მეპყრობოდნენ. ჩემს გამოჩენამდე სხვაგვარი დამოკიდებულება იყო ქალი მოჭადრაკეების მიმართ. მე ჩემი თამაშით და ბრძოლით მოვიპოვე ადგილი მათ გვერდით და 1978 წელს უდიდესი პატივი მხვდა წილად გამხდარიყავი ჭადრაკის ისტორიაში პირველი ქალი დიდოსტატი მამაკაცებს შორის. როდესაც მიდიხართ მნიშვნელოვან შეჯიბრზე, რისი გჯერათ მაგ დროს? მივდივარ დადებითი სულისკვეთებით და ოპტიმისტური განწყობით, ყოველთვის მჯეროდა ჩემი თავის. რა თქმა უნდა, ხან კარგად ვთამაშობ, ხან უარესად... ფაქტი ისაა, რომ როცა უარესად ვთამაშობ, მაშინაც არ მაქვს უიმედო განწყობა და უხეში შეცდომები. ყველაზე მთავარი ისაა, რომ დღესაც როდესაც სენიორების ჩემპიონატზე მივემგზავრები, მე ჩემს სამყაროში მივდივარ, სამყაროში, რომელიც ჩემია. ჭადრაკის დაფასთან ვიღებ საოცარ მუხტს, დადებით ემოციებს და ამით ვიხანგრძლივებ ცხოვრებას. პანდემიის შემდეგ პირველად ვაპირებ წასვლას იტალიაში, სადაც ტარდება ვაჟთა გუნდური მსოფლიო ჩემპიონატი სენიორებში. ჩვენ ორი ქალი შევუერთდით სამ კაცს, სამი დიდოსტატი კაცი და ორი დიდოსტატი ქალი. მე და ნანა იოსელიანი. სენიორების ტურნირებზე დავდივარ დღემდე და სანამ გონება მიჭრის მზად ვარ ვითამაშო. და ბოლოს მინდა ჩემს ქვეყანას მშვიდობა და წარმატება ვუსურვო. მე ბუნებით ოპტიმისტი ვარ და მჯერა ამის, მჯერა ჩვენი უნიჭიერესი ახალგაზრდა თაობის.

In chess, however, family and children are not the only challenges; when you are a woman and play against men, then the biological factor is most significant, women have other challenges to contend with. It’s not everyone that has such serious problems, but you still have unequal circumstances, you’re distracted, however if you’re strong, you will prove it in your next tournament when you’re ready and your situation is stable. I was quickly accepted into the elite circle of male chess players, my time with them was marked by respect; before that, there had been different attitude toward female chess players. I earned my place among them through my play and struggle and in 1978 I became the first female grandmaster among men. What do you believe when you go to a major competition? While sometimes I play well, sometimes I play worse, I always go into every game with a positive attitude and an optimistic outlook, and even when I play worse, my mood is positive and I don’t have a hopeless attitude. It is important for me that even today, when I go to the senior championship, I enter my world, my world of chess. The chessboard gives me a wonderful charge, positive emotions, and thus prolongs my life. My first trip since the pandemic will be to Italy, where the men’s team world championship is held; Nana Ioseliani and I will join three male Grandmasters from Georgia; I am still playing senior tournaments and I am willing to do so for as long as I’m able. Finally, I wish peace and success to my country; I am an optimist by nature, and I believe in our promising young generation.

ირმა ხეცურიანი: რისი გვჯერა ჩვენი შესაძლებლობების შესახებ შიშს ბოლომდე უნდა მისცე გარეთ გამოსვლის საშუალება, შემდეგ უნდა წარმოიდგინო ყველაზე ცუდი დასასრული და იფიქრო, რომ ამით სამყარო არ სრულდება

Irma Khetsuriani: What We Believe About Our Abilities You have to let the fears come out and then imagine the worst possible ending and realize it isn’t the end of the world

IRMA KHETSURIANI is a Georgian wheelchair fencer and world champion.

ემი ცხოვრება აფხაზეთიდან იწყება, პირველი ნაბიჯები იქ გადავდგი და პირველი კლასიც იქ დავამთავრე, ჩემს პაწაწინა სოფელ ცაგერაში. უდარდელი ბავშვობა მქონდა, დიდი სახლი, ლამაზი ეზო ხეხილით, ირგვლივ სიმწვანე და ლურჯი ზღვა... 7 წლის ვიყავი, როცა ომი დაიწყო, მოგვიწია, დაგვეტოვებინა ჩვენი მხარე და სხვა ადგილზე დავფუძნებულიყავით. სახლი დაგვიწვეს, სახლთან ერთად ცხოვრების ერთი ყველაზე ძვირფასი ნაწილიც.

ჩ

წყალტუბო ახალი ცხოვრების საწყისი ადგილია, იქ 13 წელი ვიცხოვრე. სამწუხაროდ, როგორც იძულებით გადაადგილებული პირი, ხშირად ვიყავი ბულინგის ობიექტი, ამას ემატებოდა გაჭირვება, არც საკუთარი სახლი გვქონდა, არც საკმარისი საკვები და ტანსაცმელი... მოწყალებას ვითხოვდით უმდიდრესი მხარის შვილები... ვისაც როგორ შეეძლო, ისე გვეხმარებოდა. მძიმე პერიოდი იყო მაშინ მთელი საქართველოსთვის... წყალტუბოს მე-4 საშუალო სკოლა წარმატებით დავამთავრე, იქ არაჩვეულებრივი პედაგოგები და კლასელები მყავდა. შემდეგ

t was in Abkhazia that I took my first steps and finished the first grade, in my tiny village of Tsagera. I had a carefree childhood, a big house, a beautiful yard with fruit trees, greenery all around and blue sea... When I was 7 years old, the war started, and we had to leave our area. Our house was burned, and along with the house one of the most precious times of my life. The first step into a new life begins at Tskaltubo, I lived there for 13 years; However, as an internally displaced person, I frequently faced bullying. We did not have a house or enough food or clothes. Everyone helped us in whatever way they could, but it was a difficult time for everyone... Having graduated from Tskaltubo’s 4th secondary school, I had outstanding teachers and classmates there. I then entered the Faculty of Foreign Languages and Informatics at the Akaki Tsereteli State University of Kutaisi. I tried to pass the speech test better at the end of the first year, but I couldn’t because it

ჩავაბარე ქალაქ ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში უცხო ენისა და ინფორმატიკის ფაკულტეტზე. პირველი კურსის დასასრულს მინდოდა, მეტყველების გამოცდა უკეთ ჩამებარებინა, რათა მაღალ ჯგუფში გადავსულიყავი, ვერ მოვასწარი... 2004 წლის 20 სექტემბერს უნდა გამოვცხადებულიყავი გამოცდაზე, 16 სექტემბერს კი ჩემი ცხოვრება მთლიანად შეიცვალა, სამყაროს თავიდან მოვევლინე თბილისში, ღუდუშაურის საავადმყოფოში. დიაგნოზი იყო სიმსივნე, კეთილთვისებიანი, სწრაფად ზრდადი, ზურგის ტვინიდან აღმოცენებული, ოპერაციის შედეგი კი - ქვედა კიდურების პარაპლეგია. ისევ თავიდან მომიწია ცხოვრების დაწყება... ძალიან მძიმედ შევხვდი ცვლილებებს, დაიწყო დეპრესიის 4 წელი... ვერ ვიჯერებდი, რომ სიარული არ შემეძლო, მიჭირდა ფიქრი იმაზე, რომ „ინვალიდი“ ვიყავი (ეს სავიზიტო ტერმინი იყო მაშინაც და ახლაც, ჯერაც ვერ აღმოვფხვერით). ყველაფერში სხვაზე დამოკიდებული რომ გავხდი, ეს კიდევ უფრო ცუდად მხდიდა და ამწვავებდა ჩემს უსუსურობას, ვფიქრობდი, რომ ჩემთვის ყველაფერი დასრულდა. ოჯახის წევრებს ჩემზე მეტად გაუჭირდათ ჩემი მდგომარეობის მიღება, ჩემ გამო ტიროდნენ და ნერვიულობდნენ. სწორედ ამან მიბიძგა ტრანსფორმაციისკენ. დედა იყო ჩემი გამოცოცხლების წყარო. ვარჯიში დავიწყე, ძალიან დიდი სურვილი მქონდა, დამოუკიდებლად ისევ გამევლო, ისევ ის ირმა ვყოფილიყავი, თუმცა პროგრესი თითქმის არ მქონდა, ვერც ექიმები მაიმედებდნენ, მე კი მაინც ჯიუტად ვცდილობდი, ჩემამდე არ მომეშვა ფიქრი იმაზე, რომ ვერ გავივლიდი. ვერ ვეგუებოდი და არ ვჩერდებოდი. ბოლოს დავიღალე... ხანგრძლივი რეაბილიტაციის შემდეგ მივხვდი, რომ პარალელურად რაღაც უნდა გამეკეთებინა, თორემ ვიძირებოდი, შინაგანად ცარიელი ვხდებოდი, უხალისო და უაზრო მეჩვენებოდა ირგვლივ ყველაფერი. ავდექი და დავიწყე საკუთარ თავთან მუშაობა და საუბარი სარკეში, სარკის გარეშე... მეგობრები და ოჯახის წევრები სულ ჩემთან იყვნენ და ეს კიდევ ერთი მიზეზი იყო, თუ რატომ არ უნდა დავნებებულიყავი. ყოველი გათენება ჩემთვის იწყებოდა სიტყვებით - „შენ შეძლებ, ყველაზე ნაყოფიერი დღე უნდა იყოს“. ვარჩევდი ყველაფერს, ვახარისხებდი, რა იყო ჩემი სულისთვის წამალი და რა - საწამლავი. არ ვუთმობდი დროს სულელურ და დამთრგუნველ აზრებს, მივედი იმ დონემდე, რომ ნელ-ნელა მივიღე საკუთარი სხეული ისეთი, როგორიც მომეცა. ვსწავლობდი საკუთარი თავის სიყვარულს, სიბრალულის ნაცვლად. სხვა გზა არ მქონდა... გადავწყვიტე, მესეირნა, მეკონტაქტა ადამიანებთან, მივხვდი, რომ ბევრი ბარიერის მიუხედავად, სრულფასოვანი ადამიანი ვარ და ჩვეულებრივად შემიძლია ცხოვრება. თუმცა მიჭირდა სოციუმის დამოკიდებულების მიღება, მათ თვალებში მხოლოდ სიბრალულს ვხედავდი, ზოგი დამტიროდა, ზოგი მანუგეშებდა, ზოგიც ფიქრობდა, რომ ეტლით მოსარგებლე აუცილებლად მოწყალების მთხოვნელი ვიქნებოდი და ხურდებს მიჩხრიალებდნენ ხელებში... ამ დროს მე მხოლოდ მათი მხარდაჭერა, თანადგომა და ჩვეულებრივ ადამიანად აღქმა მჭირდებოდა. თუმცა თუ შენ არ იტყვი, ამას ვერც ვერავინ გაიგებს. ასე დავიწყე უფლებების სწავლა, ბრძოლა ქუჩაში, აქციები თანამოაზრეებთან და ჩემს თემთან ერთად. გავყვიროდით ყველგან, სადაც ხმა მიგვიწვდებოდა, ბევრი ტალახი, ლანძღვა-გინება ავიტანეთ, რადგან ვიცოდით, ვიბრძოდით საკუთარი და სხვისი უფლებებისთვის. დაიძრა ცნობიერების ამაღლების ტალღა საზოგადოებაში, ნელ-ნელა იცვლებოდა დამოკიდებულება, ვიღვწოდით და დღემდე ვიღვწით თანასწორობისთვის, ხელმისაწვდომობისთვის, დამოუკიდებლად

was on September 20, 2004 that I had to take the exam, while on September 16, my life changed forever… The diagnosis was a benign spine tumor, growing rapidly, arising from the spinal cord, resulting in paraplegia of the lower limbs. My life was rewritten, I had to rebuild it again, four years of depression followed, I couldn’t believe that I was disabled (it was and is a catch-all term, we still can’t get over it). Dependency on others made me worse; I thought my life was over. There was a greater struggle for my family members to accept my condition than me; they cried and got upset over me; this drove me to transform, my mom was my source of revival. I began exercising. Even though I made almost no progress, and the doctors did not give me hope, I stubbornly refused to let the thought of never walking get to me; I couldn’t cope, but was not going to give up; then I got tired... A long rehabilitation process made me realize that I had to do something at the same time, otherwise, I would sink, I would become empty inside, and everything would seem pointless and irrelevant. In the mirror, without the mirror, I was talking to myself and working on myself; everyone was there for me and that was another reason to keep going. My mornings started with the words, “You can make this the best day ever”. I was choosing everything, classifying what was medicine and what was poison for my soul. Rather than spending time on stupid and depressing thoughts, I fell into the habit of slowly accepting my body as it was. I was learning to love myself rather than pity myself, I had no other choice... Walking and communicating with people helped me realize that, despite many barriers, I am a full-fledged person who can live without restrictions. It was difficult for me to accept society’s attitude, I could only see pity in their eyes; some cried for me, some comforted me, some thought I was a beggar using a wheelchair and threw coins in my hands. At that time, all I needed was their support and perception of me as a normal individual. When you don’t say it, no one knows; that’s how I began learning about rights, fighting in the streets and protesting with others in my community; we screamed anywhere we could, were thrown mud and cursed, yet we remained patient because we knew we were fighting for our own and others’ rights. The society went through a wave of consciousness raising, attitudes were slowly changing, and we stood up and are continuing to do so for equality, accessibility, and independence. Our actions were generally accepted as of doing good, but there were people who called us to stay at home because we disturbed them outside, however, we did not let it scare us. Though the situation is much better today, stigmas, terms, and awareness still remain a significant problem. The lack of adequate infrastructure remains a constant challenge. Having a sense of responsibility is what encouraged me to become involved in sports, believing if I was able to succeed, others would be inspired to start being active. It is unfortunate that many people with disabilities are still reluctant to go out, they give up and stay in one closed space. Many people are struggling financially, morally, but I believe that if we are willing to take on these challenges, if we are not afraid of change and mud thrown at us along the way, we can do anything.

არსებობისთვის. ბევრი ფიქრობდა, რომ კარგს ვაკეთებდით, ბევრიც გვაძახებდა, რომ „ხეიბრობის“ გამო სახლში უნდა დავრჩენილიყავით, რადგან გარეთ სხვებს ხელს ვუშლიდით. ვესირცხვილებოდით. თუმცა ამან ვერ შეგვაშინა და მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ვითარება გაცილებით უკეთესია, ვიდრე ადრე, მაინც გვიწევს ბრძოლა სხვადასხვა სტიგმასთან, ტერმინთან, ცნობიერებასთან... შესაბამისი ინფრასტრუქტურის არარსებობა კვლავაც დიდ გამოწვევად რჩება. ყველამ უნდა გაიაზროს საკუთარი წილი პასუხისმგებლობა. ასე ჩავერთე სპორტში, ვფიქრობდი, რომ თუ მე შევძლებდი წარმატების მიღწევას, სხვისთვის ეს მაგალითი და სტიმული იქნებოდა აქტიური ცხოვრების დაწყებისათვის. სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ ბევრი შშმ პირია, რომლებსაც გარეთ გასვლის სურვილი არ აქვთ, ნებდებიან და რჩებიან ერთ ჩაკეტილ სივრცეში. არსებობის სურვილსაც კარგავენ. ბევრს უჭირს ფინანსურად, მორალურად, თუმცა ვფიქრობ, რომ ყველაფერი შეგვიძლია, თუ თავად გვაქვს მზაობა გამოწვევებისთვის, თუ არ გვეშინია ცვლილებების და ბევრი ტალახის, რომელსაც გასავლელ გზაზე აუცილებლად გესვრიან. უნდა გვახსოვდეს, რომ ვწერთ ისტორიის ახალ ფურცელს ჩვენს ქვეყანაში, სადაც ჯერ კიდევ ვერ ვართ სრულუფლებიანი მოქალაქეები. 2013 წელს დავიწყე მუშაობა საქართველოს ეროვნულ პარაოლიმპიურ კომიტეტში ოფისმენეჯერად. ფარიკაობამ სწორედ იქ მიპოვა. არაჩვეულებრივ კოლექტივში ვმუშაობდი, თუმცა რაღაც მაკლდა... მეტი სივრცე მჭირდებოდა და ფართო მასშტაბები. ჩემი მეგობრის საშუალებით გავიცანი მალხაზ მესხი და მერაბ ბაზაძე, რომლებიც ჩემი წარმატების მთავარი გმირები არიან! ამ ორმა დიდმა მწვრთნელმა მაზიარა ახალ, სპორტულ სამყაროს. ერთად ვისწავლეთ, ერთად ვიშრომეთ, ერთად ვიომეთ და ერთად დავდეთ ყველა შედეგი. პარაფარიკაობა ჩემი ცხოვრების ძირითადი ღერძია, დიდი მიჯაჭვულობა სცოდნია სპორტის ამ სახეობას. თავიდან დარბაზში რომ შევედი, მეგონა, დიდი ხნით არ დავრჩებოდი, მაგრამ შევცდი... ახალი ათვლა დაიწყო, ახალი სუნთქვა და მიზნები... ძალიან დიდი შრომა და ბრძოლა დაგვჭირდა შედეგისთვის, ფარიკაობა ინტელექტუალური

Having worked as an office manager for the Georgian National Paralympic Committee since 2013, I was working in an extraordinary team, but I needed more space and a larger scale. This is how fencing has found me. Through my friend, I met Malkhaz Meskhi and Merab Bazadze, who shared a new sports world with me; we studied together, worked together, fought together and gained all the results together. There is no doubt that wheelchair fencing is the main axis of my life. When I first entered the gym, I thought I would not stay long but I was wrong; a new countdown began, new breath, new goals… Fencing is an intellectual sport and the brain plays a critical role. The first six months were filled with despair, I thought I couldn’t do it, I thought I wasn’t good enough for this sport. With the ascent to the great peaks underway, everything became clear to me; but then I was more afraid, believing that I was accountable and must achieve good results; I was overwhelmed; I couldn’t cope with such a tremendous amount of pressure. It took a lot of nerves for me to win all the competitions I won in the first five years, I was dying and coming back to life; I was short of breath and I didn’t know what to do, but my coach comforted me: “Don’t worry, nothing is expected from you, just do what I taught you”; though I was still full of fears. Then, I began to work with myself and my fears again, trying to understand what worried me, first it was the word “competition,” then society and responsibility, then opponents and referees. Having gone through everything, I realized that I was fighting myself. I had to defeat myself, only the cowardly and unconfident “I” was stopping me. After a lot of struggle, I utilized all the methods and techniques that I was taught. Experience and practice awakened me, I was able to do a lot more than I anticipated. I put the responsibility aside and began to enjoy my work. You have to let the fears come out and then imagine the worst possible ending and realize it isn’t the end of the world. I am still nervous, but I

სპორტია და ტვინი განსაკუთრებით მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. 6 თვე ჩემს სასოწარკვეთას ვებრძოდი, მეშინოდა პასუხისმგებლობის, მეგონა, ვერ შევძლებდი, ვფიქრობდი, რომ არ ვიყავი საკმარისად კარგი ამ ძალიან რთული სპორტისთვის. დიდი მწვერვალებისკენ აღმასვლა, რომ დაიწყო, ყველაფერი ნათელი გახდა ჩემთვის. თუმცა მერე უფრო შემეშინდა, მეფიქრებოდა, რომ ანგარიშვალდებული ვიყავი, კარგი შედეგი მქონოდა. მხრები დამიმძიმდა, ვერ ვუმკლავდებოდი ამხელა სტრესს... ყველა შეჯიბრი, რომელიც პირველი 5 წლის განმავლობაში მოვიგე, იყო ნერვების ფასად, ვკვდებოდი და ვცოცხლდებოდი... სუნთქვა მეკვროდა და არ ვიცოდი, რა გამეკეთებინა, ჩემი მწვრთნელი მეუბნებოდა - „ნუ დარდობ, შენგან არავინ არაფერს ითხოვს, აკეთე ის, რაც გასწავლე და რაც იცი“ თუმცა ამაოდ, მე მაინც მეშინოდა. ჰოდა, ისევ დავიწყე საკუთარ თავთან და შიშებთან მუშაობა, ვცდილობდი, გამეაზრებინა, რა მაშინებდა, ჯერ მეგონა, სიტყვა „შეჯიბრება“ მძაბავდა, მერე - საზოგადოება და პასუხისმგებლობა, მერე -მოწინააღმდეგეები, მსაჯები და ასე შემდეგ. ყველაფერი რომ მოვიარე, მივხვდი, რომ სინამდვილეში საკუთარ თავთან მიწევდა ბრძოლა. საკუთარ თავზე უნდა გამემარჯვა, მხოლოდ ჩემი „მე“ მიშლიდა ხელს, მშიშარა და ნაკლებად დარწმუნებული შესაძლებლობებში. შევეჭიდე მთელი ძალებით, ყველა ხერხს მივმართე, რაც კი მომაფიქრდა თუ მასწავლეს. გამოცდილებამ და პრაქტიკამ დამაღვინა, თანდათან ვგრძნობდი, რომ ბევრად მეტი შემეძლო, ვიდრე მეგონა. პასუხისმგებლობა გადავდე გვერდით და დავიწყე საკუთარი საქმით სიამოვნების მიღება. შიშს ბოლომდე უნდა მისცე გარეთ გამოსვლის საშუალება, შემდეგ უნდა წარმოიდგინო ყველაზე ცუდი დასასრული და იფიქრო, რომ ამით სამყარო არ სრულდება. ახლაც სულ ვნერვიულობ, მაგრამ არ მეშინია. ის, რომ არ გამოგივა, იმიტომ რომ საკმარისად კარგი არ ხარ, მითია. როცა ხარისხობრივად დალაგდები ფარიკაობაში, როცა ტვინის, კუნთის, სხეულის ყველა უჯრედი ავტომატურ რეჟიმში აკეთებს ფრაზებს თუ მოძრაობებს, ხვდები, რომ ვეღარაფერი შეგიშლის ხელს მიზნის მიღწევაში. სიამაყით ვივსები პიედესტალზე ყოველ ჯერზე, როცა საქართველოს ჰიმნი ჟღერს და ქართული დროშა ფრიალებს, წარმოუდგენლად ამაღელვებელი გრძნობაა, როცა შენს პატარა, ნატანჯ ქვეყანას მსოფლიოს აცნობ. დღეს ჩვენი ქალთა პარაფარიკაობის ნაკრები პირველია მსოფლიოში ხმლის დისციპლინაში. მიუხედავად ამდენი მიღწევისა, პირად ცხოვრებაში ჯერ ვერ გავიმარჯვე. ოჯახი მქონდა შექმნილი, მაგრამ ქართულ მენტალიტეტს ვერსად გავექეცი. მეუბნებოდნენ, „იმითაც ბედნიერი უნდა იყო, რომ „ცოლი“ გქვია“, „ეტლით ხარ და აბა, სხვა რას ელოდები“, „მადლობა უთხარი, რომ ცოლად მოგიყვანა“, „გმირია, აბა, ვინ გაუძლებს ეტლით მოსარგებლეს სახლში, რთულია მოსავლელად“. ყველაზე დიდი სირთულე ურთიერთობებში პიროვნული დაკნინება იყო, როცა ყოველდღე ნებით თუ უნებლიეთ შენი საყვარელი ადამიანი გახსენებს, რომ ეტლით მოსარგებლე ხარ. სინამდვილეში მე ვარ ძლიერი, წარმატებული ქალი და გვერდით მჭირდება ჩემსავით შემდგარი, მზრუნველი და მოსიყვარულე ადამიანი, რომელიც მზად იქნება, მიმიღოს ისეთი, როგორიც ვარ. სევდა და სიხარული, ნდობა და უნდობლობა, სიკეთე და ბოროტება, შერწყმა და განშორება, სიყვარული და სიძულვილი, სიცოცხლე და სიკვდილი, გამარჯვება თუ დამარცხება, მოძრაობა თუ უმოძრაობა ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია და ჩვენვე ვირჩევთ, რომელ მხარეს გვინდა ყოფნა, მთავარია, საკუთარი ადგილი ვიპოვოთ დედამიწაზე.

am not afraid. There’s a myth that you can’t succeed in fencing because you’re not good enough; when your brain, muscles, and body make automatic movements, you realize that nothing can stop you from achieving your goals. Each time the Georgian national anthem plays and the Georgian flag flies, it is a feeling of pride and excitement to introduce your small, suffering country to the world. Currently, our women’s wheelchair fencing team ranks top in the world in the discipline of sabre. Despite all of my accomplishments, I haven’t yet succeeded in my personal life; I’d created a family, but Georgian mentality held me back. They told me, “You should be happy that you’re referred to as wife”, “You’re in a wheelchair, what can you expect”, “Thank him for marrying you”, “He’s a hero, who can live with a wheelchair user at home?” Relationships are becoming increasingly difficult as people constantly remind you that you are in a wheelchair. In fact, I am a strong, successful woman, who needs someone who cares and loves her, who accepts her as she is. There are sorrows and joys, trusts and distrusts, good and evil, mergers and separations, love and hate, life and death, triumph or defeat, movement or immobility in our lives, the main thing is to find the place where we belong, and while we can choose which side we want to be on, the most important thing is to find our place on this planet.

რუსუდან კვაჭანტირაძე: რისი გვჯერა საკუთარი თავის შესახებ? საკუთარი თავის და ძალების რწმენაზეა დამოკიდებული რამდენად სწორად გამოვიყენებთ ჩვენს ხელთ არსებულ რესურსებს, სასურველი ცვლილებების აქტიური შემოქმედები ვიქნებით, თუ დამკვირვებლის პოზიციიდან გავაგრძელებთ მოლოდინის რეჟიმში ცხოვრებას

Rusudan Kvachantiradze: What We Believe About Ourselves Whether we become active creators of desired changes, or whether we will remain passive observers, depends on our belief in ourselves and our strength

RUSUDAN KVACHANTIRADZE is the Vice President of the International Coaching Federation (ICF) in Georgia, is a Professional Certified Coach (PCC) accredited by the International Coaching Federation (ICF) and an International Certified Mentor.

რ

წმენა უძლიერესი მოტივატორია. მას შეუძლებლის რეალობად ქცევა შეუძლია. მისი არსებობა გვაძლევს შინაგან ძალას, გვაჩვენებს სწორ მიმართულებას და შესაძლებლობებს, გვიბიძგებს აქტიური მოქმედებისკენ.

რწმენაზე ფიქრისას პირველ რიგში მზერას გარეთ მივმართავთ და ნაკლებად ვფიქრობთ იმაზე თუ რამდენად გვჯერა საკუთარი თავის და საკუთარი შესაძლებლობების. აქ არის ყველაზე დიდი გამოწვევა. ადამიანი სამყაროს ნაწილი, ერთი მთლიანობის განუყოფელი შემადგენელი, მაგრამ მაინც ინდივიდია. აქ იმალება მთავარი პარადოქსი, ერთდროულად იყო მთლიანობის ნაწილიც და ამავდროულად ინდივიდიც. ამ ორ მოცემულობას შორის დაბალანსებული, ჰარმონიული ურთიერთკავშირი გვაძლევს შესაძლებლობას ვიცხოვროთ, სავსე და შინაარსიანი ცხოვრებით.

s a strongest motivator, belief can transform what was impossible into a reality; its presence gives us strength, shows us the right direction, and spurs us on to action. Faith is often first viewed through

the lens of what is outside of us and less about how much we believe in ourselves and our abilities, this is the greatest challenge. There is fundamental paradox in the idea of being a part of the whole and an individual at the same time. Living a full, meaningful life requires a balance, harmonious relationship between these two factors. Harmony is achieved by having a broad, unified vision of who I am as a part of this universe: how does my unity with it

ჰარმონიული მდგომარეობის მისაღწევად უნდა გვქონდეს ფართო, ერთიანი ხედვა, ვინ ვარ მე როგორც სამყაროს ნაწილი: როგორ ვლინდება ჩემი ერთიანობა მასთან? რას ვიღებ მე სამყაროსგან და მე რა ღირებულება მომაქვს მისთვის? და კონკრეტული ფოკუსი, მოცემულ მომენტში მე, როგორც ინდივიდს, რა როლი მაქვს სამყაროში? რა სარგებელი მოაქვს ამ როლს ჩემთვის და გარშემომყოფებისთვის. ასევე, მნიშვნელოვანია მოვახდინოთ ფოკუსის დეტალიზება, მე როგორც ინდივიდს, რა როლები მაქვს? რადგან ჩვენ, ერთდროულად რამდენიმე როლიდან ვურთიერთობთ გარემოსთან, მაგ: ჩემი როლი საზოგადოებაში, ოჯახში, სამსახურში, მეგობრებთან და ა.შ. თითოეული როლის ჯანსაღი ფუნქციონირებისთვის, გვჭირდება როლის არსის, დანიშნულების და შესაძლებლობების გააზრება. რას მოიცავს ჩემი თითოეული როლი, რა უნდა განვახორციელო ამ როლის ფარგლებში და რა ცოდნის, დამოკიდებულების, უნარების და ქცევების ერთობლიობა მჭირდება ამ როლის საუკეთესო ვერსიის შესაქმნელად. რამდენად სწორად ვაფასებ ჩემს ხელთ არსებულ რესურსებს. რამდენად მაქვს შესაძლებლობა განვავითარო ან შევიძინო ამ როლიდან გარემოსთან ეფექტიანი ინტერაქციისთვის საჭირო რესურსები. და ბოლოს, რამდენად შემიძლია ამ ყველაფრის განხორციელება? მაქვს თუ არა საკუთარი თავის რწმენა? რამდენად მჯერა საკუთარი ძალების? სწორედ საკუთარი თავის და ძალების რწმენაზეა დამოკიდებული რამდენად სწორად გამოვიყენებთ ჩვენს ხელთ არსებულ რესურსებს, სასურველი ცვლილებების აქტიური შემოქმედები ვიქნებით, თუ დამკვირვებლის პოზიციიდან გავაგრძელებთ მოლოდინის რეჟიმში ცხოვრებას. ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ საკუთარი თავის რწმენა მოცემულობაა, იგი ან გვაქვს ან არა, მაგრამ სინამდვილეში ეს არის მუდმივი ველი თვითდაკვირვების, თვითშეცნობის და განვითარებისთვის. ჩვენი როლები მუდმივად იცვლება, ახალი გვემატება, ძველს ფუნქცია ეკარგება ან ტრანსფორმირდება კონტექსტის, რეალობის ან ჩვენი პრიორიტეტების ცვლილების შესაბამისად. ყოველი ცვლილების შემდეგ თვითცნობიერების პროცესის ხელახლა დაწყების დრო დგება. საკუთარი თავის რწმენა თვითცნობიერებით, საკუთარი თავის და დანიშნულების შეცნობით იწყება. გვაქვს კი შესაძლებლობა ყოველდღიურობის რუტინის და ცხოვრების აჩქარებული რიტმის ფონზე გამოვყოთ თუნდაც სულ მცირე დრო ამ საკითხებზე ფიქრისთვის? ან

manifest itself, what do I get from it and what value do I contribute? And how can my role in this world benefit me and others around me right now? In addition, it is important to specify my role as an individual; we interact with the environment from multiple perspectives simultaneously, for example: my role in society, family, work, friends, etc. We must understand the essence, purpose, and capabilities of each role in order to function at our best. We need to know what each role entails, what I must do within it, and what combination of knowledge, attitudes, skills, and behaviors do I need to succeed in it. How well I value the resources available to me? How much opportunity do I have to acquire or develop the resources to interact effectively with the environment from this role? And, finally, how much confidence do I have in myself? Whether we become active creators of desired changes, or whether we will remain passive observers, depends on our belief in ourselves and our strength. Although self-belief may appear as a given, we either have it or don’t, in fact, it is an ongoing process of self-observation, self-awareness, and self-development; Our roles are constantly changing, as new ones are added to us, old ones lose their function or transform as context, reality, or priorities change; After each change, it is time to begin the process of self-observation again. Self-belief begins with self-awareness, knowing who you are and what you are here to achieve. Do we have even the chance to think about these issues in the midst of our daily routine and our accelerated pace of life, or do we understand their significance adequately despite constant deadlines and challenges? Considering that belief is the most powerful motivator and that belief in ourselves provides the opportunity for us to create desired changes, why don’t we periodically stop and examine ourselves from different perspectives, consider our wants and needs, and answer the question: Who am I and what roles do I play at the present moment?

სათანადოდ ვიაზრებთ მათ მნიშვნელობას მუდმივი დედლაინების და გამოწვევების ფონზე? თუ რწმენა უძლიერესი მოტივატორია და საკუთარი თავის რწმენა სასურველი ცვლილებების შექმნის შესაძლებლობას გვაძლევს, მაშინ რატომ არ უნდა მივცეთ პერიოდულად საკუთარ თავს შესაძლებლობა შევჩერდეთ და სხვადასხვა რაკურსიდან შევხედოთ ჩვენს თავს, გავითვალისწინოთ კონტექსტი, ჩვენი სურვილები და საჭიროებები და გავცეთ პასუხი კითხვებს: ვინ ვარ მე და რა როლებს ვასრულებ ჩემი ცხოვრების მოცემულ ეტაპზე? თვითრწმენის შესაქმნელად, ამ კითხვებზე პასუხის გაცემის შემდეგ ეტაპზე, როლები ჩვენს შინაგან ღირებულებებთან უნდა დავაკავშიროთ. რწმენა და ღირებულებები მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან, ერთდროულად ეფუძნება და გამომდინარეობს ერთმანეთისგან. ამ კავშირის გააზრებით და როლებთან დაკავშირებით იწყება საკუთარი ძალების მოძიების და სწორად გამოყენების პროცესი. რაც კიდევ ერთი წინ გადადგმული ნაბიჯია თვითრწმენის გზაზე და გვიხსნის შემდეგი წინსვლის შესაძლებლობას _ გავაცნობიეროთ საკუთარი რესურსები და შესაძლებლობები. და აქ, ჩვენ აღმოვჩნდით უსაზღვრო შესაძლებლობების სივრცესთან ძალიან ახლოს, მაგრამ იქ მოსახვედრად ბეწვის ხიდი გვაქვს გასავლელი. „ოქროს შუალედიდან“ მცირედი გადაცდომაც კი გადამეტებული ან დაბალი თვითშეფასების მიმართულებით, ქმნის დისჰარმონიის და გარესამყაროსთან ერთიანობის, სინერგიის დაკარგვის საშიშროებას. რაც გამოიხატება მოტივაციის დაკარგვით, ცხოვრებით უკმაყოფილებით, სტრესის და გაღიზიანების მატებით, ხელიდან გაშვებულ შესაძლებლობებზე დარდით. შეიძლება ითქვას, რომ ადეკვატურთან აცდენის შემთხვევაში საკუთარი თავის რწმენა ტოქსიკური ხდება. თანაბარი ზიანი მოაქვს როგორც გადაჭარბებულ, ასევე დაბალ თვითრწმენას. დაბალი თვითრწმენისას ვერ ვიყენებთ საკუთარ შესაძლებლობებს, რადგან უბრალოდ არ ვიცით მათი არსებობის შესახებ, ან იმდენად არ გვჯერა მათი ქმედითობის, რომ ვერც კი წარმოგვიდგენია როგორ არის შესაძლებელი ჩვენი უნარებით დასახული მიზნების მიღწევა. შედეგად, ხშირად უმოქმედობის რეჟიმს ვირჩევთ. საკუთარი თავის და უნარების გადაჭარბებული შეფასებისას კი ჩვენი აქტიურობა და ქმედებები ვერ გვაძლევს სასურველ შედეგს და ყველაზე ხშირად იმედგაცრუება გვიპყრობს ან ჩვენს წარუმატებლობაში სხვების დადანაშაულებას ვიწყებთ. ჩვენს ხელთ არსებული შესაძლებლობების ადეკვატური შეფასებისთვის საკუთარი თავის პროცესში, თვითდაკვირვებასთან ერთად სწორ ორიენტირს გვაძლევს საკუთარ თავზე და შესაძლებლობებზე ჩვენი ხედვის გარშემომყოფების აზრებთან და დაკვირვებებთან შეჯერება, უკუკავშირის მოსმენა. ხშირად სხვებისთვის უფრო ნათელია ჩვენთვის უხილავი ჩვენივე შესაძლებლობები. რა თქმა უნდა საუკეთესოა როდესაც შეგვიძლია გულწრფელი საუბრისას შევიტყოთ მათი მოსაზრებები, მაგრამ თუ სხვადასხვა მიზეზებით ეს არ გვიხერხდება, დავუსვათ საკუთარ თავს შეკითხვები: რა შემთხვევებში მენდობიან და მეყრდნობიან? რას ხედავენ ჩემში ისეთს, რაც მათ ნდობას იწვევს? ადამიანი, რომელსაც აქვს საკუთარი თავის რწმენა, ქმნის ახალ შესაძლებლობებს როგორც საკუთარი თავისთვის, ასევე გარემოსთვის, თვითონაც ვითარდება და სხვებსაც უბიძგებს განვითარებისაკენ, საკუთარ თავთან ჰარმონიული ურთიერთობით მეტი სიკეთე მოაქვს საზოგადოებისთვისაც. ანუ, უფრო მოკლედ რომ ვთქვათ, თვითონაც ბედნიერია და სხვებსაც აბედნიერებს.

As a way to build self-confidence, the next step is to link roles and inner values; Beliefs and values are deeply connected, both derived and based on one another; Understanding this link and understanding roles opens the door to discovering and using personal strengths, which is another step toward self-confidence and opens up possibilities for the next step - to realize our own capabilities. We are now very close to a space of limitless possibilities, but we must cross a bridge between us and it; Even a slight deviation from the “golden mean” in direction of excessive or low self-esteem may lead to loss of synergy and disharmony, which can manifest in loss of motivation, dissatisfaction with life, increased stress, and concerns about missed opportunities. When we overestimate ourselves and our abilities, our actions and activities do not produce the desired results, and we end up getting disappointed or blaming others for our failure. To evaluate our own possibilities adequately, it is important to compare our view of ourselves with others’ opinions and observations, listening to feedback, in the process of self-observation. The strengths we have are often more apparent to others than to us; it is always best to speak honestly with them, but if this isn’t feasible, we should ask ourselves: what do they trust and rely on me for? People who have faith in themselves create new opportunities for themselves and for our environment, they develop themselves and encourage others to develop, they contribute more positively to society by having a harmonious relationship with themselves; in short, they are happy themselves and make others happy too. `

არჩილ გაჩეჩილაძე: რისი გვჯერა განათლების შესახებ მჯერა განათლების, რომელიც საკმარისად ფართოა იმისათვის, რომ ახალგაზრდებმა დაინახონ, რა უსაზღვრო შესაძლებლობები აქვთ ცხოვრებაში

Archil Gachechiladze: What We Believe About Education I believe in education that is broad enough for young minds to see the limitless possibilities that life offers

ARCHIL GACHECHILADZE is the CEO at Bank of Georgia, he is a dedicated supporter of education projects; through his initiative, many young people have been able to obtain high-quality education.

აქართველოში ერთ-ერთ ყველაზე მსხვილ კერძო ინსტიტუციას, „საქართველოს ბანკს“ ხელმძღვანელობთ. გვითხარით, რა გამოძრავებდათ იქამდე, სანამ ამ პოზიციას დაიკავებდით და რა გამოძრავებთ ახლა?

ს

ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე სხვადასხვა რამ მამოძრავებდა. ბოლო რამდენიმე წელია, მამოძრავებს შესაძლებლობა, რომ ყოველდღიურად შევქმნა ისეთი გარემო, რომელსაც მოაქვს სიხარული, როგორც თანამშრომლებისთვის, ასევე - მომხმარებლებისთვის.

ank of Georgia is a leading financial institution in Georgia. Tell us about what motivated you prior to taking the role of its CEO and what drives you now?

Different things motivated me at different stages of my life. For the past several years, I have been motivated by creating an environment that brings joy to both employees and customers. And, by the mission of Bank of Georgia - to help people achieve more of their potential. What qualities do you think are most important for a leader? A leader, whose goal is to encourage and motivate teams, needs to maintain the balance between confidence and humility. In your view, what are the differences between a manager and a leader? A good manager knows what needs to be done. A good leader knows what to focus on to ensure that his team overcomes challenges and achieves great performance. A leader empowers people to become the best versions of themselves.

ასევე საქართველოს ბანკის მისია, ხელი შევუწყოთ ადამიანებს მეტი პოტენციალის რეალიზებაში. როგორ ფიქრობთ, რა არის ლიდერისთვის ყველაზე საჭირო თვისებები? ლიდერისთვის, რომლის მიზანიც არის ხელი შეუწყოს გუნდის განვითარებასა და წარმატებას, მნიშვნელოვანია ბალანსის დაცვა თავდაჯერებულობასა და თავმდაბლობას შორის. თქვენი გამოცდილებით, რა განსხვავებაა მენეჯერსა და ლიდერს შორის? კარგმა მენეჯერმა იცის, რა უნდა გაკეთდეს. კარგმა ლიდერმა კი იცის, რას უნდა მიაქციოს ყურადღება, რომ მისმა გუნდმა გაიმარჯვოს გამოწვევებზე და შეძლოს მნიშვნელოვანი შედეგების მიღწევა. კარგი ლიდერი ადამიანებს აძლევს შესაძლებლობას, გახდნენ საკუთარი თავის უკეთესი ვერსიები. როდესაც ახალ თანამშრომელს იყვანთ, რა თვისებებს და კვალიფიკაციას ეძებთ, ყველაზე მეტად, მასში? ჩემთვის მნიშვნელოვანია ადამიანის კეთილსინდისიერება; ასევე, მიზანდასახულობა და ის, თუ რამდენად შეუპოვარია გამოწვევებისა თუ პრობლემების გადალახვისას და, რა თქმა უნდა, ადამიანის პროფესიული თვისებები და დამოკიდებულება საქმის მიმართ. რა მნიშვნელობა აქვს განათლებას? და როგორი უნდა იყოს განათლება? თქვენ როგორი განათლების გჯერათ? მჯერა განათლების, რომელიც საკმარისად ფართოა იმისათვის, რომ ახალგაზრდებმა დაინახონ, რა უსაზღვრო შესაძლებლობები აქვთ ცხოვრებაში. მჯერა განათლების, რომელიც ამზადებს ახალგაზრდებს ცხოვრებისთვის, გამოწვევებისთვის, ასწავლის მათ, როგორ იზრუნონ საკუთარ თავზე, როგორ შეიტანონ საკუთარი წვლილი საზოგადოების განვითარებაში, - წვლილი იმაში, რომ თუნდაც მცირედით შეცვალონ სხვების ცხოვრება უკეთესობისკენ. მჯერა განათლების, რომელიც ახალგაზრდებს აძლევს საშუალებას, იფიქრონ, ისწავლონ დამოუკიდებლად ცხოვრება, ყოველდღიურად აღმოაჩინონ რაღაც ახალი, დაინახონ ახალი შესაძლებლობები. მიმაჩნია, რომ უნდა ჩავრთოთ ფილოსოფია და სამოქალაქო განათლება სასკოლო-სასწავლო გეგმაში, რათა ახალგაზრდებმა განივითარონ კრიტიკული აზროვნება და, როგორც მოქალაქეებმა, ისწავლონ სწორი კითხვების დასმა. თქვენ განათლება მიღებული გაქვთ როგორც საქართველოში, ისე უცხოეთში. რით განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან ეს ორი და რა მოგცათ თითოეულმა? ამერიკული უნივერსიტეტები სტუდენტებს რეალური ცხოვრებისთვის ამზადებენ. უნივერსიტეტებში პროგრამები ადაპტირებულია ახალ საჭიროებებზე და ორიენტირებულია იმ კონკრეტულ უნარებზე, რომლებიც შეიძლება გამოვიყენოთ სხვადასხვა დისციპლინასა და პროფესიაში, სამუშაოს შესრულებისას. საგანმანათლებლო პროექტების აქტიური მხარდამჭერი ხართ, როგორც ბანკის მეშვეობით, ისე პირადად თქვენ. ბევრ ახალგაზრდას უნიკალურ შესაძლებლობებს უქმნით. რისი გჯერათ, როცა ამას აკეთებთ, რა გამოძრავებთ ამ დროს? მე უბრალოდ ვცდილობ, შევქმნა შესაძლებლობები ახალგაზრდებისთვის, რომელთაც შემიძლია მივწვდე. ჩემთვის მნიშვნელოვანია, რომ მეტ ადამიანს მივცე შესაძლებლობა, მიაღწიონ თავიანთი პოტენციალის მაქსიმუმს, და სწორედ ეს არის ის, რაც ამოძრავებს იმ ორგანიზაციასაც, რომლის გენერალური დირექტორის თანამდებობასაც ვიკავებ - მე და „საქართველოს ბანკს“ საერთო ღირებულებები გვაქვს.

Archil Gacheciladze awards scholarship to Davit Gurgenidze, an outstanding civil engineering student at San Diego State University. What qualities and qualifications do you look for most when hiring a new employee? Integrity is of utmost importance. Also perseverance, the ability to overcome challenges and solve problems, and, of course, professionalism and commitment to the work they do or plan to do. How important is education? What should education be like? What kind of education are you in favor of? I believe in education that is broad enough for young minds to see the limitless possibilities that life offers. I believe in education that prepares young people for life’s challenges, teaches them how to take care of themselves and shows them how they can contribute to their communities, even with small steps. I believe in education that teaches students how to learn and discover something new every day. I believe philosophy and civic education should be part of school curricula so that from an early age people develop critical thinking skills and start asking good questions as citizens. How were both Georgian and foreign education different for you, and what do you feel each gave you? American universities prepare students for real-life situations. Programs in American universities are adapted to the needs of the modern world and look for more focused on specific hard and soft skills that could be applied across disciplines and professions. Through the bank and personally, you are actively supporting educational projects; you are creating opportunities for many young people; what motivates you to do this? I’m just trying to provide opportunities to young people whom I can reach and give more people a chance to achieve more of their potential – this is also what drives the organization where I serve as the CEO – Bank of Georgia and I share similar values.

ირაკლი ბერიძე და მარია ეირა: რისი გვჯერა მეტავერსის შესახებ როდესაც რეალური სამყარო ვირტუალურ სამყაროს ერწყმის

Irakli Beridze and Maria Eira: What We Believe About Metaverse When the real world merges with the virtual world

IRAKLI BERIDZE is the Head of the Centre for Artificial Intelligence & Robotics, UNICRI, United Nations

დვილია იმის დაჯერება, რასაც ჩვენი თვალით ვხედავთ. კიდევ უფრო ადვილია, თუ გვესმის და ვგრძნობთ მათ საკუთარი ხელით ან სხეულით. ჩვენი გრძნობები, რომლებიც ფიზიკურადაა სტიმულირებული, გვეხმარება ბუნებრივად ამოვიცნოთ თუ რა არის „რეალური“. თუმცა, მეტავერსთან ერთად, მალე, შეიცვლება ის, რასაც აღვიქვამთ და ვაღიარებთ, როგორც „რეალურს“.

ა

მომდევნო ათი წლის განმავლობაში, დიდი ალბათობით, უმეტესობა ჩვენგანი იმუშავებს, ისწავლის, ივარჯიშებს, იმოგზაურებს ან ცხოვრების გარკვეულ ნაწილს მეტავერსში გაატარებს. მეტავერსი - ციფრული სამყარო, რომელიც ხასიათდება ფიზიკური, გაძლიერებული და ვირტუალური რეალობის ურთიერთქმედებით საერთო ონლაინ სივრცეში. ამ ბოლო დროინდელმა კონცეფციამ მთავრობების, ბიზნესის, აკადემიური წრეების და სამოქალაქო საზოგადოების განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო. საინფორმაციო გამოშვებები ენთუზიაზმით წერენ ამ კონცეფციის შესახებ, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც Facebook-მა 2021 წლის ოქტომბერში რებრენდინგი მოახდინა და საკუთარი მეტავერსის პლატფორმის გეგმები გამოაქვეყნა. ეს ინტერესი არ არის უმიზეზო. ტექნოლოგია ნამდვილად გვპირდება ადამიანებს, რომ მოგვეცემა საშუალება ისეთი ურთიერთკავშირი დავამყაროთ, როგორიც ადრე წარმოუდგენელი იყო. ამის შედეგად, დიდი და პატარა ტექ. კომპანიები, ინვესტირებას ახდენენ მეტავერსში, მათ შორის ისეთი კომპანიები, როგორიცაა Microsoft და NVIDIA. ბარბადოსის მთავრობამ, მაგალითად, გამოაცხადა ციფრული საელჩოს გახსნის გეგმები მეტავერსში. ასევე ინტერესდებიან სხვადასხვა საერთაშორისო ფორუმებზე, მათ შორის გაეროში. მიუხედავად ინტერესისა, ჯერ მკაფიო წარმოდგენა არ არ-

t is easy to believe in things we see with our eyes. It is even easier if we also hear and feel them with our own hands or our bodies. Our senses, stimulated physically, help us to naturally identify what is ‘real’. With the advent of the metaverse however, what we perceive and identify as ‘real’ stands to change. And soon. Within the next ten years, it is highly likely that most of us will either work, study, exercise, travel or have some part of our life in the metaverse – a digital universe characterized by the interaction of physical, augmented and virtual reality in a shared online space. The concept as of late attracted an accelerated attention from governments, businesses, academia and civil society alike. News outlets are writing enthusiastically about this concept, particularly since Facebook’s October 2021 rebranding as Meta, and the unveiling of its plans to build its own metaverse platform. This interest is not without cause. The technology truly promises to enable people to interact in ways previously thought unimaginable. As a result, tech companies, large and small, are investing in the metaverse, including major names such as Microsoft and NVIDIA. As are countries. The Government of Barbados, for instance, has announced plans to open a digital Embassy in the Metaverse. Interest is also fomenting at different international forums, including at the United Nations. Notwithstanding the interest, there is not yet a clear view of how the metaverse will evolve and materialize in practice, and many questions about this emerging technological phenomenon simply remain unanswered.

სებობს იმის შესახებ, თუ როგორ განვითარდება და მატერიალიზდება მეტავერსი პრაქტიკაში; ბევრი კითხვა ამ განვითარებად ტექნოლოგიურ ფენომენთან დაკავშირებით უბრალოდ უპასუხოდ რჩება. როგორც ჯერ კიდევ ერთ პლანეტარულ სახეობებს, ჩვენ, ჰომო საპიენსებს, გვაქვს შეზღუდული ფიზიკური სამყარო ჩვენს ირგვლივ, რომელიც უზრუნველყოფს ბუნებრივ საზღვრებს - როგორც შესაძლებლობების, ასევე რისკების თვალსაზრისით, ეს ყველაფერი კი დაკავშირებულია ჩვენს ყოველდღიურ არსებობასთან. თუმცა, მეტავერსთან ერთად, ვირტუალური სამყარო უსაზღვროა. იძლევა წარმოუდგენელ მოქმედების არეალს - ისევე როგორც პოზიტიური შესაძლებლობების, ასევე რისკების თვალსაზრისით. არანაირი საზღვრები, არანაირი ფიზიკური შეზღუდვა. მაგრამ დასაშვებია ვიმოქმედოთ საზღვრების გარეშე და ვაკეთოთ ის, რაც გვინდა, ვირტუალურ სამყაროში? სულ უფრო იზრდება მაგალითები, როდესაც პასუხია უბრალოდ „არა“. გასულ თვეში ქალმა განაცხადა, რომ მის ავატარს - მის ციფრულ წარმომადგენელს ვირტუალურ სამყაროში - სექსუალური შეურაცხყოფა მიაყენეს ვირტუალური რეალობის (VR) პლატფორმაზე. დაზარალებულმა ქალმა განაცხადა, რომ ორი მამაკაცის ავატარი უხამს კომენტარებს აკეთებდა და ერთ-ერთი მათგანი მასთან ძალიან ახლოს იყო. მან განმარტა, რომ როდესაც სხვა მომხმარებელი ეხება მის ავატარს, ხელის მაკონტროლებლები ვიბრირებენ, რაც მან აღწერა, როგორც "ორიენტაციის დამრღვევი და შემაშფოთებელი ფიზიკური გამოცდილება ვირტუალური თავდასხმის დროს". რა თქმა უნდა, ბევრი კითხავს საკუთარ თავს: „თუ ეს ყველაფერი ვირტუალურია, მაშინ, რა პრობლემაა? სიმართლე ისაა, რომ ამ სახის გამოცდილებები ვირტუალურ და რეალურ სამყაროს შორის საზღვრებს ძალიან ბუნდოვანს ხდის. ყველას, ვისაც ჰქონდა შესაძლებლობა გამოეცადა VR სათვალეები და სხვა ავატარებთან ურთიერთკავშირი დაემყარებინა, ალბათ იგრძნო დისკომფორტი, როდესაც ავატარი ძალიან ახლოს უახლოვდება ვირტუალურ სივრცეში. განსაკუთრებით მაშინ, თუ ეს სხვა ავატარი სრულიად უცხოა. სინამდვილეში, ვირტუალურ გარემოში სხეულის გრძნობის გადმოცემა საოცრად მარტივია. განსახიერების განცდა შეიძლება გამოწვეული იყოს ადამიანის რეალური სხეულის ვიზუალურად, ვირტუალურით ჩანაცვლებისას და გაძლიერდეს მაშინ, როდესაც მომხმარებელს აქვს ავატარი საკუთარი თავის გამოსახულებით და შეუძლია დაინახოს ყველაფერი პირველი პირის პერსპექტივიდან. ეს განცდა ძლიერდება იმერსიის მაღალი დონის მქონე გარემოში, რაც გამოწვეულია მრავალსენსორული პარამეტრების შემთხვევაში ვიზუალური, აუდიო და ტაქტილური სტიმულით. ასე რომ, რა პრობლემაა? თუკი ვხედავთ, გვესმის და ვგრძნობთ, გამოდის ამ ყველაფერს რეალურად აღვიქვამთ, ხომ? გარდა სექსუალური ხასიათის დანაშაულებისა, მეტავერსის კრიტიკოსების მხრიდან შეშფოთება იზრდება სტიგმის, სიძულვილის ენის, ქსენოფობიის, რასიზმისა და დისკრიმინაციის არსებობის შესახებ - საკითხები, რომლებიც დიდი ხანია გავრცელებულია გეიმინგ საზოგადოებასა და სოციალურ მედიაში, მაგრამ მეტავერსში ის კიდევ ახალ მნიშვნელობას იძენს. მაგალითად, აფრო-ამერიკელმა მოთამაშემ, VR თამაშის პლატფორმიდან, ცოტა ხნის წინ ინტერვიუში განაცხადა, რომ რასობრივ შევიწროებას VR-ში იგივე ეფექტი აქვს, რაც რასობრივ შევიწროებას რეალურ ცხოვრებაში. გრაფიკული შინაარსის სურათი მსგავს პრობლემებს წარმოგვიდგენს. მკვლევარებმა განაცხადეს ცეცხლსასროლი იარაღით ძალადობის, ნარკოტიკების და სექსუალური ხასიათის კონტენტის არსებობის შესახებ რამდენიმე VR პლატფორმაზე. გარდა ამისა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ პლატფორმებიდან ბევრს ასაკობრივი

As a still single planetary species, we, as homosapiens, have a limited physical world around us which provides natural boundaries – both in terms of opportunities and risks associated with our daily existence. With the metaverse however, virtual worlds are limitless. This provides unimaginable possibilities – again both in terms of opportunities and risks. No borders, no physical limitations. But can we be allowed to operate without boundaries, and effectively do whatever we want, in a virtual world? There are an increasing number of examples of when the answer has to be ‘no’. Last month, a woman claimed that her avatar – her digital representation in the virtual world – was sexually assaulted in a virtual reality (VR) platform. The assaulted woman reported that two male avatars were making obscene comments, and one of them was very close to her. She explained that when another user touches her avatar, the hand controllers vibrate, creating what she described as “a very disorienting and even disturbing physical experience during a virtual assault”. Of course, many will ask themselves, “if it is all virtual, what’s the big deal”? The truth is that these kinds of experiences make the boundaries between the virtual and real world very tenuous. Anyone who has had the opportunity to experience VR goggles and interact with other avatars has probably felt some discomfort when an avatar gets very close in the virtual space. Particularly if that other avatar is a complete stranger. In fact, it is surprisingly easy to convey a sense of body ownership in virtual environments. The feeling of embodiment can be induced when visually substituting a person’s real body by a life-sized virtual one, and reinforced when the user has an avatar with a self-representation, and can see from the first-person perspective. This feeling is amplified in environments with high levels of immersion, which is the case of multi-sensorial settings with visual, audio and tactile stimuli. So, yes, what’s the big deal? Well, if we see, we hear it, and we feel it, are we not somehow living it? In addition to crimes of a sexual nature, there is growing concern from critics of the metaverse about the presence of stigma, hate speech, xenophobia, racism and discrimination – issues long prevalent in the gaming community and on social media, but taking on new meaning in the metaverse. For instance, an African-American player from a VR game platform recently expressed in an interview that racial harassment in VR has the same effect as racial harassment in real life. The depiction of graphic content presents similar problems. Researchers have reported the presence of gun violence, drugs and sexually explicit content in several VR platforms. Additionally, although many of these platforms have age restrictions, there are many underage kids using these applications on regular

შეზღუდვები გააჩნია, მაინც ბევრი არასრულწლოვანი ბავშვი იყენებს ამ აპლიკაციებს რეგულარულად. ვინაიდან რთულია მსგავსი შემთხვევების დაჭერა ონლაინში, გამოდის რომ არასრულწლოვანებს ზიანი ადგებათ. სამყაროში, სადაც სექსუალური ბოროტმოქმედები ტრიალებენ ონლაინში და ბავშვების სექსუალური ექსპლუატაციისა და ძალადობის თითქმის ყველა შემთხვევა გარკვეულწილად ონლაინს უკავშირდება, ყველა რისკი სერიოზულად უნდა იქნას შეფასებული. გარდა ამისა, სხვა ფორმის დანაშაულიც შეიძლება მოხდეს მეტავერსში, მაგალითად თაღლითობა, იდენტობის ქურდობა, ძალადობრივი ექსტრემიზმის რადიკალიზაცია და ფულის გათეთრება. პლატფორმები ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას დეზინფორმაციისა და ყალბი ამბების გასავრცელებლად, ისევე როგორც არსებული სოციალური მედიის პლატფორმები. მიუხედავად იმისა, რომ ნეგატიურმა პერსპექტივამ მიიპყრო მედიის ყურადღება, მეტავერსს აქვს უზარმაზარი პოზიტიური პოტენციალი, რომელიც არ უნდა დავუკარგოთ. მას შეუძლია დაგვეხმაროს ჯანდაცვის წინსვლაში, მაგალითად ვირტუალური პლატფორმების უზრუნველყოფაში ქირურგებისთვის, რათა მათ მიიღონ ღირებული პრაქტიკული გამოცდილება რისკის გარეშე, ან თუნდაც ხელი შეუწყონ ვირტუალურ ოპერაციებს რეალურ დროში. მას ასევე შეუძლია გახსნას უზარმაზარი ახალი ბაზრები მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის, რათა მათ გამოიყენონ და გამოიმუშაონ შემოსავლის ახალი ფორმები. შესაძლებლობები "ვირტუალურად" უსაზღვროა. ცოტა ხნის წინ ჩატარებულმა საინტერესო კვლევამ აჩვენა, რომ ვირტუალურ განსახიერებას VR პლატფორმებში შეუძლია გააუმჯობესოს შესრულების დონე კოგნიტურ ამოცანებში. ამ კვლევაში დაფიქსირდა ის, რომ მონაწილეებმა, რომლებსაც ეცვათ სხეულის თვალყურის დევნის კოსტიუმი და VR ყურსასმენები ეკეთათ (ვირტუალურად განთავსებული ავატარში), რომელთა ავატარიც წარმოადგენდა ალბერტ აინშტაინის სხეულს, აჩვენეს უკეთესი შედეგები IQ ტესტებში, ვიდრე მაშინ, როცა საკუთარ ავატარს იყენებდნენ, რომელიც ფიზიკურად უფრო ჰგავდა მათ. ასეთი კურიოზული მაგალითიც კი გვიჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება მეტავერსის გამოყენება შემოქმედებითი კუთხით, ამ შემთხვევაში განათლების სისტემების მხარდასაჭერად და ტრენინგის მეთოდების გასაუმჯობესებლად. მეტავერსი შეიძლება მართლაც იყოს ძლიერი ინსტრუმენტი, იმის მიხედვით, თუ როგორ გამოვიყენებთ მას. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის პერსპექტივიდან, ჩვენ მზად ვართ გამოვიკვლიოთ, თუ როგორ შეუძლია მეტავერსს დახმარება მდგრადი განვითარების 2030 წლის დღის წესრიგისა და მისი 17 გლობალური მიზნის განხორციელებაში. თუმცა, ჩვენ ასევე გვჭირდება ყურადღება მივაქციოთ პოტენციურ ზიანს და განვავითაროთ ამ პლატფორმების სათანადო მმართველობა, რათა გარანტირებული იყოს უსაფრთხო და ჯანსაღი გარემო, განსაკუთრებით ყველაზე დაუცველთათვის - ბავშვებისთვის, რათა დავრწმუნდეთ, რომ ჩვენ მართლაც მაქსიმუმი გავაკეთეთ, ჩვენი შესაძლებლობების ფარგლებში. როგორ უნდა დაარეგულიროს მთავრობებმა და საზოგადოებამ ასეთი უსაზღვრო ტექნოლოგია? თუ სივრცე შეუზღუდავია და არ ჯდება ჩვენი ფიზიკური ერების ტრადიციულ საზღვრებში, როგორ შეუძლიათ ქვეყნებს ან თუნდაც საერთაშორისო ორგანიზაციებს, როგორიცაა გაერო, გაუმკლავდნენ მას? შეგვიძლია ვმართოთ ის „გარედან“? უკვე ხომ არ უნდა დავიწყოთ ფიქრი მეტავერსში ჩვენს არსებობაზე, გამოვიყენოთ ის როგორც ახალი, ვირტუალური ფორუმი, რათა ავაშენოთ უკეთესი და უფრო მდგრადი მომავალი ყველასთვის.

basis. Failure to catch and moderate content such as this, may mean that minors end up exposed to harm. In a world where sexual predators roam online and almost all cases of child sexual exploitation and abuse feature online interaction to some degree, all risks should be taken seriously. Aside from this, other forms of crime could take place in the metaverse including fraud, identity theft, radicalization to violent extremism, and money laundering. The platforms could conceivably also be used to spread disinformation and fake news, in many ways much like existing social media platforms. Although the negative prospects have taken the attention of the media, the metaverse has an immense positive potential, which should never be discounted. It can help us to advance health care, providing virtual platforms for surgeons to obtain valuable practical experience at no risk, or even to facilitate virtual surgeries in real time. It can also open up tremendous new markets for small and medium sized businesses to capitalize upon and generate new forms of income. The opportunities are ‘virtually’ limitless. An interesting study recently indicated that virtual embodiment in VR platforms can improve performance in cognitive tasks. What was seen in this study was that participants, wearing body-tracking suit and a VR headset, that were virtually placed in avatar physically representing the body of Albert Einstein, demonstrated a better performance in IQ tests than when they did when using an avatar with a physical appear more similar to their own. Even a curious example like this shows how the metaverse could be leveraged in creative ways, in this case to support education systems and enhance training methods. The metaverse can truly be a powerful tool, depending on how we use it. From our perspective at the United Nations, we are eager to explore how the metaverse can help to realise the 2030 Agenda for Sustainable Development and its 17 global goals. We need, however, to also consider carefully the potential harms and develop proper governance of these platforms to guarantee a safe and healthy environment, especially to the most vulnerable ones – the children – to make sure that we can make the most of it. How should governments and societies regulate such a borderless technology, however? If the space is limitless and does not fall within the traditional borders of our physical nations, how can countries or even international organizations such as United Nations, hope to deal with it? Can we govern it from ‘outside’? Or should we already be thinking about taking up our own presence within the metaverse, and using it as a new virtual forum to build a better and more sustainable future for all.

ზურაბ პოლოლიკაშვილი: რისი გვჯერა ტურიზმის შესახებ შესაძლოა, მსოფლიოს, გლობალური პანდემია დასჭირდა იმისთვის, რომ აღექვა ტურიზმის სასიცოცხლო მნიშვნელობა, მაგრამ ახლა იმ ეტაპამდე მივედით, როცა არცერთი ნაბიჯით არ უნდა დავბრუნდეთ უკან, როცა ტურიზმი აღქმული იყო როგორც თავისთავადი

Zurab Pololikashvili: What We Believe About Tourism It may have taken a global pandemic for the world to wake up to its vital importance, but now we have arrived at this point, there must be no going back to taking the sector for granted

ZURAB POLOLIKASHVILI has been Secretary-General of the World Tourism Organization (UNWTO) since January 2018. Prior to this, he worked in a number of high-level roles in both the private and public sectors.

ურიზმი ცალსახად ძლიერი ძალაა პოზიტიური ტრანსფო რმაციისთვის. უფრო მეტიც, ეს არის ძალა, რომელიც მზადაა სრულად გააცნობიეროს თავისი უზარმაზარი პოტენციალი. ეს რწმენა დაფუძნებულია ფაქტებზე და მას იზიარებს ყველა, ჩვენს უზარმაზარ სექტორში და მის ფარგლებს გარეთაც. ასეთ მტკიცე რწმენას მყარი საფუძველი აქვს. 2019 წელს ჩვენ დავაფიქსირეთ 1,4 მილიარდი საერთაშორისო ტურისტული ნაკადი. ტურიზმმა დაასაქმა ასობით მილიონი ადამიანი და დიდი ხანია ქალებისთვის, ახალგაზრდებისთვის და დიდი ქალაქების გარეთ მცხოვრებთათვის საიმედო შესაძლებლობების მიმწოდებელია. იგი იქცა ეკონომიკურ საყრდენად, გახდა მესამე უდიდესი საექსპორტო კატეგორია მსოფლიოში და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განვითარებადი ქვეყნებისთვის.

ტ

ourism is a uniquely powerful force for positive transformation. Moreover, it’s a force that is standing ready to fully realise its enormous potential. This a belief based on facts, and it is one shared by everyone across our huge sector and, increasingly, beyond it too. Such a certainty is built on solid foundations. In 2019, we recorded 1.4 billion international tourist arrivals. Tourism employed hundreds of millions of people and had long been a reliable provider of opportunity for women, youth and those living outside of big cities. It had become an established economic pillar, growing to be the third-largest export category in the world, and it is especially important for developing states.

როდესაც პანდემიამ დაარტყა ტურიზმს, საერთაშორისო მოგზაურობა თითქმის მთლიანად გაჩერდა, ტურიზმის უაღრესად დადებითი მნიშვნელობის ასეთი რწმენა მომენტალურად დადგა კითხვის ნიშნის ქვეშ. მოწმენდილი ცა, ცარიელი სანაპიროები, ქალაქის ცარიელი ქუჩები, ზოგმა ეს ყველაფერი იზეიმა კიდეც. თუმცა თითქმის მაშინვე, ტურიზმის აქტუალობა ძალიან ნათელი გახდა - სწორედ მისი არარსებობის გამო. ეს მოწმენდილი ცა ნიშნავდა ტურიზმის სავაჭრო ნაკადების მკვეთრ შეჩერებას, რაც ხელს უწყობს მცირე ბიზნესს მსოფლიოს სხვადასხვა განვითარებად ქვეყნებში; ბოლო წლებში ტურიზმის სექტორი მათ დაეხმარა საკუთარი ეკონომიკის გაძლიერებაში. დაცარიელებულმა ქალაქებმა შოკში ჩააგდო მცირე ბიზნესი, რომელიც ტურიზმის ძლიერი „კუნთია“; ასევე მუზეუმებისა და გალერიების დროებით დახურვამ დიდი პრობლემა შექმნა, რადგან მათ სჭირდებათ რესურსები ჩვენი ძვირფასი კულტურული მემკვიდრეობის დასაცავად და მომავალი თაობებისთვის შესანარჩუნებლად. საერთაშორისო ტურიზმის „რესტარტი“ მიმდინარეობს, რაც მილიონობით ადამიანს მსოფლიოს ყველა კუთხეში იმედს უსახავს. ახლა არაა ნოსტალგიის დრო. ჩვენი მიზანი არაა 2019 წელში, უკან დაბრუნება - არსდროს იყუროთ უკან ! ჩვენი საზოგადოება სამუდამოდ შეიცვალა და ასევე უნდა შეიცვალოს ჩვენი ამბიციებიც. პანდემიამდელი ტურიზმის რიცხვი შესაძლოა ეტალონად გამოდგეს ტურიზმის პოტენციალისათვის. თუკი წინ გავიხედავთ, ჩვენ გვაქვს უნიკალური შანსი, გავააქტიუროთ სექტორი სხვა მიმართულებით, რომელიც სრულ შესაბამისობაში იქნება მდგრადი განვითარების 2030 წლის დღის წესრიგის ფართო მიზნებთან. ნება მომეცით უფრო ნათლად განვმარტო: რწმენა, რომ ტურიზმის დაბრუნებას პოზიტიური ცვლილებები მოყვება, არ არის იგივე, რაც სექტორის ძალის ბრმა რწმენა. ვაღიარებთ, რომ ტურიზმს შეუძლია და უნდა გააკეთოს კიდეც უფრო მეტი. ასევე უნდა ვაღიაროთ, რომ ტურიზმის კარგ თუ ცუდ შედეგებს მხოლოდ ჩვენ არ ვგრძნობთ. ამავდროულად, სექტორის მიღმა ლიდერებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ ტურიზმი, როგორც გართობის და დასვენების მიმართულება, მხოლოდ წვერია მაღალი და ფართო პირამიდისა, რომელიც ეხება ჩვენი ეკონომიკისა და საზოგადოების თითქმის ყველა ნაწილს. ტურიზმი მზადაა გამოიყენოს თავისი პოტენციალი, დაეხმაროს ადამიანებსა და პლანეტას უკეთესი მომავლის უზრუნველყოფაში. ჩვენ ნულიდან არ ვიწყებთ. მიღწეულია დიდი პროგრესი, და პასუხისმგებელიანი და მდგრადი მოგზაურობის შესახებ ცნობიერება მნიშვნელოვნად გაიზარდა ბოლო წლების განმავლობაში. მაგრამ ახლა, ჩვენ უნდა უზრუნველვყოთ, რომ კარგი განზრახვები ყოველთვის შეესაბამებოდეს შესაბამის ქმედებებს. ამის მიღწევა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მდგრადი განვითარება გადავა, პერიფერიიდან, ტურიზმის ყველა ნაწილში, გადაწყვეტილების მიღების ბირთვზე, როგორც კერძო, ისე საჯარო სექტორში. UNWTO - ტურიზმის ხმა გაეროში და სექტორის გლობალური ლიდერი - მხარს

When the pandemic hit, bringing international travel to a near-complete standstill, such a belief in the overwhelmingly positive significance of tourism was momentarily called into question. Clear skies, quiet beaches and empty city streets were even celebrated by a few. But almost right away, tourism’s relevance became all too clear – precisely because of its absence. Those clear skies meant an abrupt halt to tourism’s trade flows supporting small businesses in developing world destinations, which in recent years have embraced the sector to kick-start their economies. And empty cities shocked small businesses, which are tourism’s strongest muscle, while denying museums and galleries the resources they need to protect our valuable cultural heritage and preserve it for future generations. The restart of international tourism is now underway, bringing hope to many millions of people in every part of the world. But this is not the time for ill-conceived nostalgia. A return to 2019 is not our goal – looking backwards never is! Our societies have changed forever, and so too must our ambitions. Pre-pandemic tourist numbers might serve as a benchmark to reflect tourism’s potential. But looking ahead, we have a unique chance to relaunch the sector along a different path, one fully aligned with the wider goals of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Let me be clear: our belief in the return of tourism to drive positive change is not the same as having blind faith in the power of the sector. We recognize that tourism can – and must – do better. We must also recognize that, for good or bad, the consequences of tourism aren’t just felt by us. At the same time, leaders outside of the sector must appreciate that the leisure facets of tourism are just the tip of a tall and broad pyramid, one that touches on almost every part of our economies and societies. Tourism is prepared to fulfil its potential to help deliver a better future for people and planet. We are not starting from scratch. Much progress has been made, and awareness of responsible and sustainable travel has been growing significantly over recent years. But now we must ensure that good intentions are always matched by corresponding actions. And this can only be achieved if sustainable development moves from the periphery to the core of decision making every part of tourism, both in the private and public sectors. UNWTO – the voice of tourism in the UN and the sector’s global leader - advocates for a robust and integrated policy framework and effective, accountable and democratic systems of governance. We also call for new and more effective ways of directing funding and investments into tourism, creating the incentives for money to arrive to where it will make the biggest difference. Investing in tourism delivers significant dividends which transcend the sector. For decades now, but particularly in recent years, tourism has led from the front in unleashing the power of digital to bring opportunities for all. The sector is a hub of innovation, not just in big Western cities but also in the developing world. In many parts of developing Africa, for example, we see tourism being driven forward by start-ups and entrepreneurs, many of them getting online and becoming economically independent for the first time because of tourism. And everywhere,

უჭერს ძლიერ და ინტეგრირებულ პოლიტიკის ჩარჩოს და ეფექტურ, ანგარიშვალდებულ და დემოკრატიულ მმართველობის სისტემას. ასევე მოვუწოდებთ, რომ მოხდეს დაფინანსებისა და ინვესტიციების მიმართვა ტურიზმში, შეიქმნას ახალი და უფრო ეფექტური გზები, შევქმნათ სტიმული იმისთვის, რომ ფული მივიდეს იქ, სადაც ყველაზე დიდ ცვლილებას მოიტანს. ტურიზმში ინვესტიცია იძლევა ისეთ მნიშვნელოვან დივიდენდებს, რომლებიც სექტორს აღემატება. უკვე ათწლეულების განმავლობაში, განსაკუთრებით ბოლო წლებში, ტურიზმი ხელმძღვანელობს ციფრული ტექნოლოგიის ძალაუფლების გაღვივებას, რათა ყველას მიეცეს ახალი შესაძლებლობები. სექტორი არის ინოვაციების ცენტრი, არა მხოლოდ დასავლეთის დიდ ქალაქებში, არამედ განვითარებად სამყაროშიც. მაგალითად, განვითარებადი აფრიკის ბევრ ნაწილში, ვხედავთ, რომ ტურიზმი წინ მიიწევს სტარტაპებისა და მეწარმეების ჩართულობით, ბევრი მათგანი მოღვაწეობს ონლაინ და პირველად ხდება ეკონომიკურად დამოუკიდებელი ტურიზმის გამო. ვხედავთ, რომ ჩვენი სექტორი არღვევს საქმის კეთების ძველ გზას და ახდენს ახალი ბიზნეს მოდელებით წინსვლას, ამავდროულად ხელს უწყობს საერთაშორისო სოლიდარობას და აძლიერებს პოზიტიურ ღირებულებებს, როგორიცაა თანამშრომლობა, ნდობა და მშვიდობა. ისევ და ისევ, ტურიზმის აქტუალობა ახლა უფრო აშკარაა, ვიდრე ეს ოდესმე ყოფილა. შესაძლოა, მსოფლიოს, გლობალური პანდემია დასჭირდა იმისთვის, რომ აღექვა ტურიზმის სასიცოცხლო მნიშვნელობა, მაგრამ ახლა იმ ეტაპამდე მივედით, როცა არცერთი ნაბიჯით არ უნდა დავბრუნდეთ უკან, როცა ტურიზმი აღქმული იყო როგორც თავისთავადი. 2022 წლის მაისში, გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ გამართა თავისი პირველი დებატები ტურიზმზე, რომელიც ფოკუსირებული იყო სექტორის არსებით როლზე ინკლუზიურ ზრდაში - უნდა მოხდეს იმის უზრუნველყოფა, რომ არავინ და არაფერი გამოგვრჩეს, როდესაც ვცდილობთ ავაშენოთ ჩვენი ეკონომიკა. მაღალი დონის პოლიტიკური აღიარება არასოდეს ყოფილა ამაზე უფრო მაღალი და არც მხარდაჭერის სიტყვები ყოფილა ასე ნათლად გამყარებული ქმედებებით. ტურიზმი ასევე არის გაეროს მრავალი მეგობარი სააგენტოს, საერთაშორისო ორგანიზაციების და მთავრობების დღის წესრიგში, რაც ასახავს მის მნიშვნელობას ყველაფერში, გენდერული თანასწორობისა და სიღარიბის შემცირებიდან დაწყებული, ველური ბუნების დაცვამდე. ჩვენი რწმენა ტურიზმის დიდი ძალის მიმართ ახლა წინ დგას და მთვარი ცენტრია იმ პოლიტიკაში, რომელიც მომავალ წლებს განსაზღვრავს. როგორც ადამიანებს, ჩვენ ღრმად გვწამს ძიების, მოძრაობისა და აღმოჩენის აღდგენითი ან გარდამტეხი ძალის. ამან ტურიზმი პლანეტის ერთ-ერთ ყველაზე გამძლე ეკონომიკურ სექტორად აქცია, რაც მას საშუალებას აძლევს დაბრუნდეს და დაუცველობის, არეულობისა და სტიქიური უბედურებების შეჯახების შემდეგ, ახალი ფორმები ჩამოაყალიბოს. ახლა ის ისევ დაბრუნდა, უზარმაზარი მოთხოვნილების გამო, რომელიც ყველგანაა მოდებული. გლობალური პაუზის შემდეგ, ეს ჩვენთვის კარგი გაკვეთილი უნდა გამოდგეს და ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, თუ რატომ არის მნიშვნელოვანი ტურიზმი, მისი ბუნებრივი საზღვრების მიღმა. ჩვენ სწორ გზას ვადგავართ - იზრდება ტურიზმის პოტენციალის აღიარება საზოგადოების მხრიდან და ასევე იზრდება სექტორის პოლიტიკური მხარდაჭერა. უნდა გამოვიყენოთ ეს იმპულსი. უნდა დავძლიოთ მდგრად ზრდასა და ეკონომიკურ შესაძლებლობებს შორის ცრუ დაპირისპირება, რადგან ტურიზმი აჩვენებს, რომ ისინი ბუნებრივი მოკავშირეები არიან! შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ ტურიზმი, რომელიც ყველასთვის მუშაობს და ამართლებს ჩვენს რწმენას სექტორის ტრანსფორმაციული ძალის მიმართ, სადაც ადამიანები ყველაზე დიდ აქტივს წარმოადგნენ და სადაც ისინი, ყველაზე დიდი გამარჯვებულები უნდა იყვნენ.

we see our sector disrupting the old way of doing things and advancing new business models, while at the same time promoting international solidarity and reinforcing positive values such as cooperation, trust and peace. Again, tourism’s relevance is now more apparent than ever. It may have taken a global pandemic for the world to wake up to its vital importance, but now we have arrived at this point, there must be no going back to taking the sector for granted. In May 2022, the United Nations General Assembly held its first-ever debate on tourism, focusing on the sector’s essential role in inclusive growth – that is, making sure nobody is left behind as we try and build our economies back up again. High-level political recognition has never been higher, nor words of support so clearly backed up with actions. Tourism is also on the agenda of many of our fellow United Nations agencies and other international organizations as well as governments, reflecting its importance for everything from gender equality and poverty reduction to wildlife conservation. Our belief in the power of tourism is now front and centre in policies that will shape the years ahead. As humans we have a deep-found belief in the restorative or transformative power of exploring, movement and discovering. This has made tourism one of the most resilient economic sectors on the planet, allowing it to bounce back in new shapes after having confronted insecurity and unrest and natural disasters. Now, it’s leaping back again, with massive amounts of pent-up demand being unleashed everywhere. As it does, we must learn the lessons of the global standstill and always remember why tourism matters beyond its own natural boundaries. We are on the right track – public recognition of tourism’s potential is growing, and so too is political support for the sector. We must seize this momentum. We must overcame the false trade-off between sustainable growth and economic opportunity, as tourism shows that they are natural allies! We can shape a tourism that works for everyone and justifies our belief in the transformative power of a sector where people are the biggest asset and where they must be the biggest winners.

ნინო სუხიშვილი: რისი გვჯერა ქართული ნაციონალური ცეკვის შესახებ მისი საშუალებით, მსოფლიო ეცნობა ჩვენი ქვეყნის კულტურას, ისტორიას და ტრადიციებს. ცეკვის იდუმალი ენა ამომწურავად უყვება მაყურებელს ჩვენს ქვეყანაზე

Nino Sukhishvili: What We Believe About Georgian National Dance Our program appears to foreign viewers like a short novel about georgia, through it, they learn about the culture, history and traditions of our country

NINO SUKHISHVILI is Director and Producer of Georgian National Ballet “Sukhishvili”

ალხური ცეკვა, რომ განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს საქართველოში, ეს სიახლე არავისთვისაა, მაგრამ ეს ფენომენი კიდევ უფრო საინტერესოა, როცა სხვა ქვეყნებთან ვაკეთებთ შედარებას. სტატისტიკურად რომ შევხედოთ, მსოფლიოში არ მოიძებნება მეორე ქვეყანა, სადაც ყოველი მესამე ბავშვი ნაციონალურ ცეკვას სწავლობს. თუმცა, საქართველოში ეს მოთხოვნა ბოლო 25 წლის მანძილზე, მუდმივად იზრდება. ყველაფერი კი, მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო, როცა ჩემმა ბაბუამ და ბებიამ, ილიკო სუხიშვილმა და ნინო რამიშვილმა ცეკვის ანსამბლი „სუხიშვილები“ ჩამოაყალიბეს. მასთან ერთად, ფაქტობრივად თანამედროვე ქართული ქორეოგრაფიაც დაიბადა. ეს იყო ქართული ნაციონალური ილეთების გამოყენებით შექმნილი შოუ-პროგრამა, რომელიც უკვე 80 წელია არსებობს და კვლავაც

ხ 24

he popularity of folk dance in Georgia is well known to all of us, but this phenomenon is even more interesting when compared with other countries; Statistically speaking, no other country in the world has every third child learning their national dance; And, this popularity has steadily increased over the past 25 years in Georgia. In the second half of the 20th century, my grandfather and grandmother, Iliko Sukhishvili and Nino Ramishvili, founded the dance ensemble “Sukhishvili”, with it, modern Georgian choreography was born. The troupe created a show program using Georgian national techniques, which has survived and thrived for 80 years. So, it is no accident that our surname has become synonymous with Georgian national dance.

მოთხოვნადი და წარმატებულია. ალბათ ამტომაა, რომ ჩვენი გვარი ქართული ნაციონალური ცეკვის სინონიმადაც იქცა. ჩემი წინაპრების საქმეს, ახლა ოჯახის მესამე თაობა, მე და ილიკო (უმცროსი) სუხიშვილი ვაგრძელებთ, რაც საამაყოც არის და ძალიან საპასუხისმგებლოც, რადგან ხელოვნებასთან ერთად, ეს ეროვნული საქმეა, რომელიც მნიშვნელოვანია ჩვენი იდენტობის შენარჩუნების თვალსაზრისით. ბევრი ადამიანისგან მსმენია, რომ ჩვენი ცეკვების ნახვის შემდეგ, განსაკუთრებული სიამაყის შეგრძნება და პატრიოტული განცდა ეუფლებათ. მჯერა, რომ ჩვენი საზოგადოება ნაციონალურ ცეკვაში თავისი ქვეყნის დადებით მხარეებს ეძებს, ისეთს, რაც ღირსების განცდას გაუღრმავებს და კიდევ ერთხელ აღაფრთოვანებს. ბედნიერებასთან ერთად, ამას მომავლის იმედი მოაქვს. უცხოელი მაყურებლისთვის კი ჩვენი პროგრამა ერთგვარი მოკლე ნოველაა საქართველოზე. მისი საშუალებით, მსოფლიო ეცნობა ჩვენი ქვეყნის კულტურას, ისტორიას და ტრადიციებს. ცეკვის იდუმალი ენა ამომწურავად უყვება მაყურებელს ჩემს ქვეყანაზე, ამიტომ, ჩვენ

საქართველოს ელჩებიც ვართ და ამ მისიას 1945 წლიდან ვასრულებთ. სწორედ ამ პერიოდიდან დავიწყეთ მოგზაურობა მსოფლიოს გარშემო. ვფიქრობ, სწორედ ასეთი ეროვნული მნიშვნელობის გამოა, რომ ჩვენი ცეკვები დღესაც განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. თუ ამ სფეროში ხარ, ძალიან დიდი სიყვარული და თავგანწირვა გჭირდება, რომ მას მთელი შენი ცხოვრება მიუძღვნა. ნათქვამია, ხელოვნება ძალიან ეჭვიანიაო. ითხოვს, რომ ბოლომდე მას ეკუთვნოდე. ჩვენთვის კი, ეს იმდენად ორგანულია, რომ უკვე ჩვენი ცხოვრების სტილი და აზრი გახდა. ვცდილობთ, მუდმივად ვისაუბროთ ყველა თაობისთვის გასაგებ ენაზე და ფეხდაფეხ მივყვეთ დროს. ჩვენს ცეკვებში ყველაფერი ხალხურ, ეროვნულ ფოლკლორზეა აგებული, რომლის გამოყენებითაც ვქმნით ახალ ქორეოგრაფიას და განსხვავებულ პროგრამებს. ეს კი იუველირის საქმიანობას ჰგავს, ნამდვილი ბეწვის ხიდია. ჩვენი შემოქმედების განხილვისას, წლების წინ, „ნიუ იორკ ტაიმსში“ დაიწერა, რომ სუხიშვილების ანსამბლი ძვირფასი ფოლკლორული ქვაა კლასიკური წახნაგებით. ვფიქრობ, ეს ყველაზე სწორი შეფასებაა, რადგან მისი ავტორი ზუსტად ჩაწვდა ჩვენი ცეკვების არსს და სინთეზს, რაც მის აქტუალობას განაპირობებს. ბაბუაჩემი, ილიკო სუხიშვილი ამბობდა, მთელი საქართველო უნდა ავაცეკვოო და გამოუვიდა კიდეც. თუ მაშინ, ჩვენთან მცირე რაოდენობის მოცეკვავეები მოიძებნებოდნენ, დღეს ფაქტობრივად მთელი საქართველო ცეკვავს და მის გარეშე, არცერთი კულტურული ღონისძიება თუ საოჯახო შეკრება არ იმართება. ჩვენ კი ამ მნიშვნელოვან პროექტს ვაგრძელებთ და ახალ სიცოცხლეს ვძენთ.

Iliko (junior) Sukhishvili and I are continuing the works of my ancestors, which is both a source of pride and great responsibility because, along with art, it is a national undertaking which is essential to preserve our culture. Many people have told me that watching our dances brings them a special sense of pride and patriotism; I believe our society is looking for the positive aspects of its country in the national dance; it deepens the sense of dignity and rejuvenates the spirit; it also gives them hope for the future. Our program appears to foreign viewers like a short novel about Georgia, through it, they learn about the culture, history and traditions of our country; Through this program, we became ambassadors of Georgia and have been fulfilling this mission since 1945; it was during this period that we began traveling worldwide. Because of this national importance, our dances are still very popular today; If you work in this field, dedicating your whole life as much as you can to it is a great commitment; Art is said to be jealous, and you are required to never leave him; It has already become our lifestyle and meaning for us. We keep up with the times by talking in a language that’s understandable to all generations; Everything we do in our dance program is adapted from national folklore, using which we are able to create new and different choreographic programs; It’s like working as a jeweler, a very narrow bridge to cross. The New York Times called the Sukhishvili ensemble A Folk Gem With Classical Facets years ago, which I think is the most accurate assessment, since the author perfectly captured the essence and synthesis of our dances, which determine their relevance. Iliko Sukhishvili, my grandfather, was determined to have Georgia dance, and he succeeded. Today, the whole of Georgia dances. Without Georgian dances, there are no cultural events or family gatherings. And we continue this important endeavor.

ნინო ხარატიშვილი: რისი გვჯერა ხელოვნების შესახებ ნამდვილი ხელოვნება არ იძლევა შავ-თეთრ პასუხებს, ხელოვნებაში გადმოცემულია საკითხები, პრობლემები, საფიქრალი, ტკივილი

Nino Kharatishvili: What We Believe About Art Art does not provide black and white answers, art conveys issues, problems, thoughts, and even pain

NINO KHARATISHVILI is a German-based Georgian author of bestselling works, playwright and theater director. She has received numerous awards, including the Adelbert von Chamisso Prize, the Kranichsteiner Literaturpreis, and the Literaturpreis des Kulturkreises der deutschen Wirtschaft. (CREDIT: G2 Baraniak)

ოგადად, ხელოვნების მჯერა. მგონია, რომ ყველაზე ალალი ფორმაა და - მარადიულიც. ასე იყო ორი ათასი წლის წინ და მგონია, რომ ასე იქნება ორი ათასი წლის შემდეგაც, იქამდე, სანამ კაცობრიობა იარსებებს...

ზ

ჩვენ დავდივართ თეატრში, ვუყურებთ ფილმს, ვკითხულობთ წიგნს, რადგან ვეძებთ პასუხებს გარკვეულ კითხვებზე, თუმცა, ნამდვილი ხელოვნება არ იძლევა შავ-თეთრ პასუხებს, ხელოვნებაში გადმოცემულია საკითხები, პრობლემები, საფიქრალი, ტკივილი... მჯერა იმ ხელოვნების, რომელიც არის შიშველი, ავთენტური და რაღაც მხრივ - პირადი. მჯერა, რომ ყველა კარგი ნაწარმოები, წიგნი იქნება ეს, თუ მუსიკა, იქმნება პირადი ძიებისგან, ტკივილისა თუ ინტერესისგან, და არა იმის გამო, რომ ესა თუ ის საკითხი აქტუალურია. ხელოვნება ის საქმეა, რომელიც ძალიან მიყვარს და ჯერჯერობით არ გამცრუებია იმედი. ბევრი აღმოჩენა გამიკეთებია, ბევრ ადამიანს შევხვედრივარ, რომელმაც დამაფიქრა და რაღაცები უკეთ დამანახა. ხელოვნება როგორ შემოიჭრა თქვენს ცხოვრებაში? ლიტერატურით, ალბათ. ბავშვობიდან ძალიან მიყვარდა წიგნების კითხვა, ჩემს თინეიჯერობაში ბევრი არაფერი ხდებოდა. განსაკუთრებით, ახალგაზრდა ადამიანისთვის რთული პერიოდი აღმოჩნდა

enerally, I believe in art, I think it is the most stable and - also eternal form of expression, it was like that two thousand years ago, and it will continue to be that way for as long as mankind exists.

When we go to the theater, watch a movie, read a book,

we are seeking answers to certain questions, that’s why we’re looking for art, but art does not provide black and white answers, art conveys issues, problems, thoughts, and even pain. Art that is bare, authentic and in some way personal is what I value, because I feel that all great works, whether they are books or music, originate from personal need, pain or interest, not because this or that issue is relevant. In the area of art, I am very passionate and it hasn’t disappointed me thus far. I’ve made many discoveries, met many people who have influenced my thinking and made me see things better. Describe how art entered your life. It came into my life with literature; I loved reading books since I was a child, and my teenage years turned out to be dif-

ficult for young people; The book was the alternative that made me realize that there are so many worlds beyond what I know; life, the world, the earth are so much more, and this journey has always fascinated me. My favorite thing about books was that I could identify with a character and suddenly find myself in Colombia, or in nineteenth-century Russia, Australia, or China; it allowed me to escape a depressing reality. Because of this, my desire to tell stories grew. Then, on stage, it all needed to be brought to life, which ultimately caused a chain reaction. I founded a theater troupe at the age of sixteen. It was a very difficult time, and I remember rehearsing by candlelight in a freezing school hall; that was the only bright spot in an otherwise bleak period of time; I started writing plays because I loved the concept of making something into a play and then performing it

(CREDIT: Dina Oganova)

90-იანი წლები. წიგნი იყო ის ალტერნატივა, რომელიც მეხმარებოდა იმის გაანალიზებაში, რომ არსებობს ძალიან ბევრი სამყარო იმის მიღმა, რაც ჩემი რეალობაა. ბევრად მეტი რაღაცისგან შედგება ცხოვრება, სამყარო, დედამიწა. ეს მოგზაურობა ყოველთვის ძალიან მხიბლავდა. შემეძლო თავის გაიგივება წიგნის პერსონაჟთან და უცებ აღმოვჩენილიყავი კოლუმბიაში, თუ მეცხრამეტე საუკუნის რუსეთში, ავსტრალიასა და ჩინეთში. ეს ყოველთვის მომწონდა, რომ იმ რეალობიდან გასვლა შეიძლებოდა, რომელიც შესაძლოა, დამთრგუნველი ყოფილიყო. შემდეგ უკვე, ლიტერატურიდან გამომდინარე, გაჩნდა ისტორიების მოყოლის, ჩემი ამბების თხრობის მოთხოვნილება. ასევე, შემდეგ გაჩნდა ამ ყველაფრის სცენაზე გაცოცხლების მოთხოვნილება და, საბოლოო ჯამში, ეს ჯაჭვურ რეაქციად ფორმირდა. თექვსმეტი წლის ასაკში ჩამოვაყალიბე თეატრალური დასი. ძალიან რთული პერიოდი იყო და მახსოვს სანთლის შუქზე რეპეტიციები - სკოლის გაყინულ დარბაზში. მაგრამ ეს იყო ერთადერთი ნათელი წერტილი, რადგან სხვა არაფერი ხდებოდა. დავიწყე პიესების წერა. ძალიან მომეწონა იდეა, რომ რაღაც დავწერე და ეს, შემდეგ, სცენაზე გაცოცხლდა. შემდეგ მალევე გადავწყვიტე, რომ სარეჟისოროზე ჩამებარებინა. წერის სწავლა, თუნდაც ჟურნალისტიკა ვერ წარმომედგინა, იმიტომ არა, რომ ვერ წარმომედგინა ამ პროცესის გახსნა, სხვებთან ერთად განხილვა. ამ ყველაფრის ინსტიტუციონალიზაცია ვერ წარმომედგინა. სამი წელიწადი ვისწავლე თეატრალურში, შემდეგ წავედი ჰამბურგში, ჩავაბარე დრამის აკადემიაში. ასე დავფუძნდი გერმანიაში. წიგნი, რომელმაც ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა თქვენზე და წიგნი, რომლისაც ყველაზე მეტად გჯერათ. ხელოვნებაში სწორედ ეს მომწონს, იმდენად მრავალფეროვანია, იმდენად ბევრი კარგი ფილმი, მუსიკა, წიგნი არსებობს, იმის მიხედვით, თუ ცხოვრების რა ეტაპს გადიხარ და რა გჭირდება, თითქოს ზუსტად აგნებ იმას, რაც შენი ინტერესის ობიექტია. ბავშვობაში „პეპი გრძელწინდა“ იყო დიდი თავგადასავალი ჩემთვის. შემდეგ, სხვადასხვა დროს სხვადასხვა წიგნი მიზიდავდა, ეს ყოველთვის იმასთან იყო დაკავშირებული, ვინ ვიყავი მაშინ მე, რა ინტერესი გამაჩნდა, რა მაწუხებდა. დღეს ძალიან ბევრ თანამედროვე ლიტერატურას ვკითხულობ, ძალიან მაინტერესებს, რა იწერება, რა იქმნება. ყოველთვის ვცდილობ, არ ჩამოვრჩე ამ პროცესს. პოეზიაც ძალიან მიყვარს და

before a live audience. Soon after, I entered a directing course at the University, since I couldn’t imagine learning to write and to apply for a journalism course; it was not that I couldn’t imagine introducing this to others; rather, I couldn’t imagine the institutionalization of these activities; I studied at the theater school for three years, then I went to Hamburg and enrolled in the Drama Academy; that’s how I ended up in Germany. The book that made the biggest impact on you and the one you are most passionate about. It is the diversity of art that I like, there are so many good movies, music, books to choose from depending on what stage of life you are going through and what you need. Pepi Longstocking was a great adventure for me when I was a child, then, different books attracted me at different times depending on who I was at that moment, what interested me, what bothered me. Today I read a lot of contemporary literature, I am interested in what is being written and created, and I always try to keep up with the process; I also enjoy poetry and it has left a huge impression on me. Poetry provides a way of transferring language to another form, to another layer; I have never written a poem myself, and I do not seek to do so; however, I enjoy reading collections of poets who have influenced me; it always inspires me. Do you prefer to read Georgian or foreign authors? Among Georgians, I would choose Terenti Graneli; among Russian poets, especially women - Marina Tsvetaeva, Anna Akhmatova, it was Tsvetaeva’s poetry that taught me so much; and a book that I always return to is Greek Mythology. Mythology has influenced me since childhood; there is great imagination, clear logic, and simplicity in it. When a story is easy to tell, I love it; it’s the same with myths. On one hand, they appear simple, but on the other, there is a depth beneath this simplicity. What do you believe when you write? As a writer, I believe in dialogue. While I may not know who will read the book, and what his background is, I believe I will be able to initiate a dialogue with him; however, this dialog will not be direct, but rather transformative. I hope that this story, which

დიდი გავლენა იქონია ჩემზე, პოეზია ენის სხვა ფორმაში, შრეებში გადატანის შესაძლებლობაა. თავად არასდროს დამიწერია ლექსი, არც მაქვს ამის ამბიცია, თუმცა, დიდ სიამოვნებას მგვრის იმ პოეტთა კრებულის კითხვა, რომელთაც აქვთ გავლენა ჩემზე. ეს ყოველთვის მაძლევს ახალ იმპულსს. საყვარელ ავტორთა შორის რომელი უფრო სჭარბობს, ქართველი თუ უცხოელი? ქართველებიდან, ტერენტი გრანელს გამოვარჩევდი. რუსული პოეზიიდან, განსაკუთრებით, ქალები - მარინა ცვეტაევა, ანა ახმატოვა. ცვეტაევას პოეზია იყო ჩემი განსაკუთრებული აღმოჩენა, ბევრი რამ შემძინა. წიგნი, რომელსაც მუდამ ვუბრუნდები, არის ბერძნული მითები. მითოლოგია, რომელიც ბავშვობიდან მომყვება, ყოველთვის არის ინსპირაციის წყარო ჩემთვის. ძალიან მომწონს.... დიდი ფანტაზიაა და სიმარტივე, ლოგიკა. მიყვარს, როდესაც ამბავი მარტივად გადმოსაცემია. მითების შემთხვევაშიც ასეა - ერთი მხრივ, მარტივია, მეორე მხრივ, ამ სიმარტივეში არის კომპლექსურობა. როდესაც წერთ, მაშინ რისი გჯერათ? მჯერა დიალოგის. მართალია, არ ვიცი, წიგნს ვინ წაიკითხავს, რა ისტორიის მქონე ადამიანი, მაგრამ მჯერა, რომ მე შევძლებ მასთან დიალოგის გაბმას. თუმცა, ეს დიალოგი არ იქნება პირდაპირი, არამედ იქნება ტრანსფორმაციული. ვიმედოვნებ, რომ ეს ამბავი, რომელიც ჩემთვის მნიშვნელოვანია, შესაძლებელია, სხვისთვისაც მნიშვნელოვანი გახდეს. მაგრამ, გულწრფელად რომ გითხრათ, მკითხველზე წერის დროს ნაკლებად ვფიქრობ. საერთოდ, იმაზე ნაკლებად ვფიქრობ, მერე რა იქნება; რადგან ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი არის პროცესი. როდესაც ჩემი წიგნი გამოიცემა, ვიღებ მას და ვდებ თაროზე. ის უკვე ჩემთვის დასრულებული ოდისეაა. შემდეგ, უკვე ცალკე იწყებს ცხოვრებას - ბავშვივითაა, რომელიც გაზარდე და შემდეგ საკუთარ ცხოვრებას იწყებს. ეს ასპარეზი უნდა მისცეს წიგნს ავტორმა, თორემ, თუ მასზე დამოკიდებული დარჩი, მაშინ რაღაც ახლისთვის ვეღარ იქნები მზად. ამიტომ ვცდილობ, წერის დროს ნაკლებად ვიფიქრო გარე ეფექტზე, თუმცა, ნამდვილად მჯერა, რომ ეს ამბავი რაღაცნაირად მიაღწევს სხვა ადამიანებამდე. რა ძალა აქვს დიალოგს? ადამიანი სოციალური არსებაა და კომუნიკაცია სჭირდება. საკუთარ თავსაც, ზოგჯერ, სხვის ანარეკლში შევიცნობთ, სხვასთან საუბარში, სხვის ემოციაში. ჩვენ არ ვდგავართ ცარიელ ფურცელზე, ჩვენ უკან, ჩვენ წინ და ჩვენთან ერთად ისტორიები მუდამ არსებობს. აი, ამ უხილავი, თუ არარეალური, ჯაჭვებით ყველანი შეკავშირებულები ვართ. შესაბამისად, მგონია, დიალოგის გარეშე ცოტა რამ ხერხდება ცხოვრებაში. ვფიქრობ, ისეთ ადამიანთანაც კი, ვისთანაც შეიძლება, ნაკლები გვქონდეს საერთო, ყოველთვის ჯობს დიალოგის ცდა, ვიდრე არცდა. აუცილებელი არაა, დიალოგი მიზანმიმართული იყოს. შეიძლება, თუნდაც სრულიად შემთხვევითი იყოს, რომელსაც შემდეგ დიდი გავლენა ექნება შენზე. იდეების გაცვლა-გამოცვლა, საუბარი, ძალიან ძვირფასი რამ მგონია. არ ვიცი, სხვანაირად, ცხოვრებაში წინ როგორ უნდა წახვიდე. როგორ ხდება ხელოვნებით დაინტერესება და რა მნიშვნელობა აქვს ხელოვნებას კაცობრიობისთვის? ხელოვნებით დაინტერესება საკუთარი თავის გავლით ხდება. ახალგაზრდებს უნდა ჰქონდეთ მეტი შესაძლებლობა, წამახალისებელი სხვადასხვა პროგრამა, ბიბლიოთეკა. ვისაც წვდომა ნაკლებად აქვს და ლიტერატურის მიღმა გაიზარდა, ძალიან ძნელია, რომ შე-

is important to me, will also be meaningful to someone else. But, in truth, when I’m writing, I think less about my reader. I tend to think less about what’s going to happen next; The most important thing to me is the process; When my book is published, I put it on a shelf; It’s already a completed journey for me; Then, it begins to live separately - it’s like a child you raised and then it starts living on its own. If the author does not give this arena to the book, then he will never be ready for something new. This is why, when I write, I try to think less about the external effects, even though I really believe that this story will reach other people. Dialogue: what is its power? Human beings are social beings who require communication; We sometimes get to know ourselves through reflections on others, conversations with others, and in other people’s feelings; We cannot stand on a blank page; behind us, in front of us, and with us there is always a story; Ultimately, we are all connected by these invisible, if not real, chains; Therefore, I believe that few things in life are possible without dialogue. The exchange of ideas, conversation, I think is very valuable; without this I don’t know how one can move forward in life. The dialogue, even with someone we do not share much in common with, I think is better than not engaging in a dialogue all together; the dialogue needs not necessarily be deliberate; it can be, even completely random, which can have an impact on you later. Why is art so important to mankind and what is the way one becomes interested in it? In order for young people to become interested in art, they need more opportunities, various incentive programs, and a library; for those who have little access and have grown up outside of literature, it is very difficult for them to become interested once they are older; we should encourage this from a young age. The best thing art can do is to build a bridge - to express compassion; art can make us more human; art is capable of making the world a better place; there are so many good works that do this; I also believe in logic, argumentation, and facts, as well as love. How do you think people come to a lack of common sense? Common sense comes from being able to think. In order to be able to think, you must have an education; however he may have received the information, but he did not understand its essence; unfortunately, common sense is in short supply; evolution is there, the potential for common sense exists, but we keep making the same mistakes, even fighting wars. Common sense means taking more responsibility for yourself, to develop; It is not easy; It is always easier to pass responsibility to someone else; Being stuck in one worldview is more comfortable than having doubts, constantly searching; Some people prefer knowledge, even if it isn’t accurate, and stay in

მდეგ დაინტერესდეს. ადრეული ასაკიდანვე უნდა წავახალისოთ ეს ყველაფერი. ხელოვნება არის სივრცე, სადაც შეგიძლია, ყველაზე მწვავე, ზოგადსაკაცობრიო კითხვები დასვა. ყველაზე დიდი რამ, რაც შეიძლება, ხელოვნებამ მოახერხოს, არის ხიდის გაბმა - თანაგრძნობის გაღვიძება. ხელოვნებას შეუძლია, უფრო მეტად ადამიანურები, ტოლერანტულები გაგვხადოს. ამას, ბუნებრივია, ყველა წიგნი თუ ფილმი ვერ ახერხებს, თუმცა, არსებობს იმდენად კარგი ნამუშევრები, რომელთაც ნამდვილად შეუძლიათ ეს. გარდა ხელოვნებისა, მჯერა საღი აზრის, არგუმენტაციის, ფაქტების... მჯერა სიყვარულის... როგორ ფიქრობთ, რატომ უჭირთ ადამიანებს, რომ საღი აზრი იქონიონ? იმისთვის, რომ გაგაჩნდეს საღი აზრი, ბუნებრივია, უნდა შეგეძლოს აზროვნება. იმისთვის, რომ შეძლო აზროვნება, უნდა გქონდეს განათლება. თუმცა, შეიძლება, მიიღო ინფორმაცია, მაგრამ ვერ გაიგო მისი არსი. სამწუხაროდ, საღი აზრის დეფიციტია. ევოლუცია არის, საღი აზრის პოტენციალიც არის, მაგრამ მაინც იმავე შეცდომებს ვიმეორებთ... თუნდაც ის, რომ კვლავ ვმართავთ ომებს. იმისთვის, რომ საღი აზრი გქონდეს, ნიშნავს, რომ მეტი პასუხისმგებლობა აიღო საკუთარ თავზე, განვითარდე. ეს ადვილი არ არის. უფრო იოლია, რომ შენი პასუხისმგებლობა სხვას გადააბარო. ერთ მსოფლმხედველობაში ჩარჩენაც უფრო კომფორტულია, ვიდრე ეჭვის ქონა, მუდმივი ძიება. ზოგ ადამიანს ურჩევნია, ჰქონდეს პასუხი, თუნდაც ის არ იყოს სიმართლე, და დარჩეს საკუთარი კომფორტის ზონაში. რადგან, რაც უფრო მეტი იცი, მით უფრო მეტ რაღაცაში გეპარება ეჭვი, და ეს ბევრისთვის ზედმეტად რთული პროცესია. რა მნიშვნელობა აქვს სიყვარულს ადამიანის ცხოვრებაში? უსიყვარულოდ ცხოვრება, მგონი, წარმოუდგენელია. მე არ ვგულისხმობ აუცილებლად სიყვარულს ადამიანის მიმართ. რაღაცის შექმნაში, აღმოჩენაში შეიძლება, ვიპოვოთ ის. სიყვარული არის ამოსავალი წერტილი - საკუთარი თავის, საქმის, ქვეყნის, ადამიანების, სამყაროსი. ასევე, როდესაც რაღაც გიყვარს, მეტია ინტერესიც; გინდა, უფრო და უფრო მეტად შეიცნო, გამბედაობა და ენერგიაც მეტი გაქვს. საქმე, რომელიც სიყვარულით არ კეთდება, ძალიან საშიშია. მაგალითად, ექიმი, რომელსაც არ უყვარს ადამიანი და საკუთარი საქმე, საკმაოდ ტრაგიკული მოცემულობაა. ან ბაღის აღმზრდელი, რომელსაც არ უყვარს ბავშვები. თუნდაც, პოლიტიკა: ხშირად, პოლიტიკაში მიდიან ჯიბრის საფუძველზე, პირადი ინტერესის საფუძველზე. ამას არასდროს მოაქვს კარგი შედეგი. შესაბამისად, სიყვარულის გარეშე ძალიან ძნელია, რამე ღირსეული შექმნა. სიყვარულის დეფიციტი თუ არის დღეს სამყაროში? კაცობრიობის მთელი ისტორიის განმავლობაშია, ალბათ, სიყვარულის ნაკლებობა. შეიძლება, ითქვას, რომ სიყვარულის ნაკლებობა ბადებს ისევ სიყვარულის ნაკლებობას. მაგალითად, ბავშვი, რომელიც არ უყვარდა მშობლებს, იშვიათად ახერხებს, გაარღვიოს ეს აგრესიის ჯაჭვი, და პროცენტული მაჩვენებელი იმისა, რომ ის აგრესიული არ იქნება, ძალიან დაბალია. დიდი მნიშვნელობა აქვს, რა სოციუმში ხარ. ხანდახან ადამიანებს არ უმართლებთ, არასწორ დროში, სივრცეში არიან, უცრუვდებათ იმედი, ტკივათ, ესეც გასაგებია, ადამიანურია, მაგრამ ამის მერე მანძილი გაბოროტებამდე და სიყვარულის ნაკლებობამდე ძალიან მცირეა. მჯერა, ნებისმიერი საქმე, რომელსაც ვემსახურებით, რასაც ვაკეთებთ, უნდა გვიყვარდეს, მხოლოდ ამ შემთხვევაში შევძლებთ მწვერვალების დაპყრობას.

(CREDIT: Dina Oganova)

their comfort zones; Because the more you know, the more you doubt, and this is a difficult process for many. What is the significance of love in human life? Love, I think, is the beginning of everything. That doesn’t just mean love for a person; it includes love for yourself, love for your work, love for your country, love for your people, love for the world. When you love something, you are more interested in it; You want to know more and more, and you have more courage and energy. If a work is not done with love, it might lead to a rather tragic situation, imagine a doctor who does not love people, or a kindergarten teacher who does not like children, or even politics, people often enter politics based on instinct, based on personal interests; this never results in success; without love, it is very difficult to create something worthwhile. Is there a lack of love in the world today? Human history has been characterized by a lack of love. It can be said that lack of love breeds lack of love. For example, a child who was not loved by his parents is a lot less likely to break that chain of aggression, and the chance that he will not be aggressive is quite low. The society in which you live is very important, sometimes people are not lucky, they are at the wrong time, they are in an uncomfortable place, they are hurt, and that is also understandable; after that, the distance between being evil and lacking love is very short; I believe, whatever work we do, we should love, only then will we be able to conquer new heights.

ირაკლი კავსაძე: რისი გვჯერა მსახიობის პროფესიის შესახებ მსახიობი ხომ განცდაც არის, ტკივილიც, სიხარულიც, სიამაყეც და ბევრი რამ, მაგრამ ამასობაში ის რაღაც ერთ სივრცეშია მოქცეული და ამას დამოკიდებულების თვალსაზრისით ჰქვია სიყვარული.

Irakli Kavsadze: What We Believe About Acting An actor is a feeling: a pain, a joy, a pride and many more, yet he exists in one space, the space of love

IRAKLI KAVSADZE is a famous Georgian actor based in the United States

ოცა არაფილოსოფიურად შეხედავ საკითხს, ცდილობ რაღაც გაიადვილო, რადგან სიღრმეებში ჩასვლისას, უფრო მეტი სირთულე გხვდება. საერთოდ, არ მიყვარს რაიმე საკითხის ზედაპირულად განხილვა. როგორც ადამიანი იბადება, იზრდება და ბერდება, ასეა ყველაფერი. ნივთი რომ ნივთია, იმასაც თავისი ისტორია აქვს. ის ჯერ ხე იყო, მერე ვიღაცამ მოჭრა, დახერხა, ვიღაცამ ჩარჩო გააკეთა მისგან, ვიღაცამ ფოტო გადაიღო და აიკინძა... კარგად რომ დაუფიქრდე და სიღრმისეულად ჩაყვე, ძალიან შორს წახვალ და ბევრ რამეს აღმოაჩენ. ეს ტვინის ვარჯიშიცაა. ზედაპირული მიდგომა კი, მერე ყოველთვის იწვევს პრობლემებს.

რ

21-ე საუკუნემ, ერთი მხრივ თითქოს გაგვიადვილა ცხოვრება, მაგრამ მეორე მხრივ უფრო პრიმიტიულიც გახადა. ისეთი შეგრძნება მრჩება, რომ ყველაფერი ზედაპირზე ხდება. ადამიანი მოვა და გეტყვის, რომ სპექტაკლის დადგმა უნდა, მაგრამ არც კი უფიქრია იმაზე, რომ ეს ურთულესი ამოცანაა, რომელსაც ამოხსნა სჭირდება. თუ დღევანდელობაზე რამის თქმა გინდა, აუცილებლად უნდა მოძებნო საჭირო პარალელი, ფილოსოფიურად მიუდგე საკითხს, უფრო ღრმად

f you look at things unphilosophically, you tend to simplify things, because going deeper leads to more difficulties. I prefer not to discuss any issues superficially; as an individual grows, changes, and ages, so does everything. Things have histories; first it was a tree, then someone sawed it, someone made a frame out of it, someone took a photo and bound it... The deeper you look at it and the more you dig, the more you will discover; it is also a brain exercise; an approach that is superficial always leads to problems. Despite the fact that the 21st century has made our lives easier, on the other hand, it has also made them more primitive; I feel that everything happens on the surface now. People tell us they want to stage a play, but they don’t even think about the fact that this is a difficult task; if you wish to express something about today, you need to think about finding a parallel, approaching the issue philosophically, analyzing it in depth, or finding out how it was created.

გააანალიზო, შეისწავლო მისი ფესვები და განვითარება. იგივეა მსახიობების შემთხვევაშიც. როდესაც როლზე მუშაობს, ის მთლიანად შედის პერსონაჟის ტვინში, მის ყველა კუნჭულში და მოქმედებაში. ეს მოიცავს ისეთ დეტალებსაც, რომელზეც ავტორი საერთოდ არ ყვება ნაწარმოებში. პირობითად რომ ვთქვათ, შესაძლოა ავტორი წერდეს, რომ იორამი კოჭლია. მსახიობმა კი ამ ინფორმაციის მიღმაც უნდა დაიწყოს ძიება და დასვას კითხვები: რატომ არის იორამი კოჭლი? რა დაემართა? დაბადებიდან კოჭლია თუ უბედური შემთხვევის დროს დაკოჭლდა? როდესაც მსახიობი ხარ, ამ ისტორიას ქმნი შენთვის, რომ ტვინში ეს ყველაფერი გააზრებული გქონდეს. ტვინის იმპულსები კი გაძლევს სწორ მდგომარეობას და ფიზიკას. სრულყოფილი მსახიობი მაშინ ხარ თუ პერსონაჟის შეძლებ პერსონაჟის სიღმეებში ჩახვიდე და ბოლო ნიუანსამდე გაიცნო. იმოგზაურო მის ბავშვობაში, მისი აკვანიც კი ნახო, დახედო როგორი ტიპაჟი იყო, როგორ მოძრაობდა... მახსოვს, ჩემმა მასწავლებელმა, გიზო ჟორდანიამ მითხრა, კარგად დააკვირდი ქუჩაში ტიპაჟებს, დაიმახსოვრე ხოლმე და მერე ეს მეხსიერება ჯიბეში შეინახეო. დიახ, მსახიობს თავისი „ჯიბე“ აქვს, იქ ნაგროვებ მეხსიერებას კი, სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა პერსონაჟის განსახიერებისას იყენებს. ამიტომაც, სულ დაკვირვებაში ვართ და გამოდის, რომ ფილოსოფოსებიც ვართ, ფსიქოლოგებიც და არამარტო. დღეს პოლიციელი, ხვალ ექიმი, მერე ბანდიტი, სპორტსმენი, პროკურუორი, მეფე... მოკლედ, ყველაფერი ვართ. დენირომ რომ ბოქსიორი ითამაშა, ის შეიძლება აღიქვა როგორც რობერტ დენირო? ან ალ პაჩინო რომ კორლეონეს თამაშობს, შეიძლება აღიქვა როგორც ალ პაჩინო? - არა, რადგან ორივემ ბრწყინვალედ შეძლო გარდასახვა. რეჟისორმა მისცა ფაბულა, მათ კი შექმნეს სხვა დანარჩენი. რეჟისორი აძლევს კონტურებს, მიმართულებას, მსახიობი კი უკვე დეტალებში მიდის. მართალია, ამისთვის რეჟისორი ბევრს ესაუბრება მსახიობს, მაგრამ წარმატებისთვის იმაზე მეტი უნდა გააკეთო, ვიდრე მწვრთნელი გეუბნება. ბევრად მეტ უნდა იმუშაო შენს თავზე ინდივიდუალურად, მეტყველება იქნება თუ სხვა დანარჩენი. ამიტომ არის მსახიობის პროფესია ძალიან საიტერესო, სიღრმისეული, ყოვლისმომცველი და არა უბრალოდ ვარსკვლავობა. ალბათ მეასე სპექტაკლს ვთამაშობდი, როცა პირველად გამიჩნდა განცდა, რომ ბოლომდე გავიაზრე, რას და რატომ ვაკეთებდი სცენაზე. ასეა, ამ ყველაფერს მომწიფება სჭირდება, რადგან რაც უფრო ხშირად ასრულებ ამა თუ იმ როლს და მუშაობ შენს თავზე, ეტაპობრივად ახერხებ ზედაპირიდან სიღრმეებში შესვლას და ყველაფრის გააზრებას. ამასთან ერთად, დიდ როლს ასრულებს განათლებაც. ჩვენს თეატრში ერთი ნიჭიერი გოგონა გვყავდა, რომელიც სპექტაკლებში 16 წლიდან თამაშობდა. მოგვიანებით გადაწყვიტა სამსახიობო განათლება მიეღო და დროებით დაეტოვებინა თეატრი. რა თქმა უნდა მხარი დავუჭირეთ მის გადაწყვეტილებას. ორი წლის შემდეგ, სწავლა დაასრულა და კვლავ თეატრში დაბრუნდა. მახსოვს, დონ კიხოტზე ვმუშაობდით იმ პერიოდში და როცა რეპეტიციებზე ვუყურებდი ამ პატარა გოგონას, ვხედავდი, რომ სცენაზე უკვე სხვა არტისტი იდგა, რომელიც ფლობდა სამსახიობო ხელოვნებას. ესაა სკოლა. ის, რაც ბევრად მნიშვნელოვანი და ღირებულია, ვიდრე ვარსკვლავობის სურვილი. მსახიობი ხომ განცდაც არის, ტკივილიც, სიხარულიც, სიამაყეც და ბევრი რამ, მაგრამ ამასობაში ის რაღაც ერთ სივრცეშია მოქცეული და ამას დამოკიდებულების თვალსაზრისით ჰქვია სიყვარული. თუ ეს პროფესია არ გიყვარს და პატივს არ სცემ, მაშინ უნდა დატოვო

2008 Helen Hayes Nominee - Outstanding Lead Actor, Irakli Kavsadze as Macbeth.

(CREDIT: Graeme B. Shaw)

The same is true for actors; when they work on a role, they get completely inside of the character’s head, every muscle and action, including aspects the author doesn’t mention. E.g. if the author writes that Yoram is lame, the actor should start searching beyond this information and ask questions: What makes Yoram lame? Did he become lame accidentally or was he born lame? An actor creates the entire story in his head so that he knows everything about the character, brain impulses determine posture and physique; To be an actor, you have to dig into the character and find the last nuance; Walk back in time, travel to his childhood, see what type he was, how he moved... It was my teacher, Gizo Jordania, who taught me to carefully observe people on the street, remember them, and then keep

ეს სივრცე და სხვა რამე აკეთო. რადგან ეს პროფესია პირდაპირ ხალხთან არის დაკავშირებული, რომელსაც უნდა მიუძღვნა შენი თავი, დაიხარჯო, ისიც გააბედნიერო და შენც ბედნიერი წამოხვიდე იმით, რომ ის წავიდა ბედნიერი. საბოლოო ჯამში მარტივი ფორმულისთვის არსებობს არტისტი და ამ დროს რამდენი რამის კეთება და რამდენ რამეზე ფიქრი უწევს, რომ მივიდეს იმ კონდიციამდე რომ მაყურებელს მისცეს სიხარული და ამით თვითონაც გაბედნიერდეს. ეს ურთიერთგაცვლა არის, მაგრამ მაინც მსახიობი არის ამის მკვებავი და ენერგიის წყარო. ყოფილა შემთხვევები, როცა სპექტაკლების მიმდინარეობისას ტრავმები მიგვიღია, გონება დაგვიკარგავს, მაგრამ მაინც გაგვიგრძელებია თამაში, ისე რომ მაყურებელს არც გაუგია, რა მოხდა. ასე იყო მაგალითად, როცა დრაკულაზე ვმუშაობდით. სცენაზე ორჯერ დავკარგე გონება. როცა გონს მოვედი, ჯერ ვერ გავიგე სად ვიყავი, მაგრამ მერე მუსიკა გავიგონე, მსახიობები დავინახე და შევძელი გამეგრძელებინა სპექტაკლი. ესეც ქვეცნობიერი კოდია, რომელიც ისევ და ისევ მაყურებლამდე მიდის, რომელიც შენი გულისთვის არის სპექტაკლზე მოსული. ჩვენს სხვა მსახიობსაც ჰქონიათ მსგავსი შემთხვევები. მათაც ასევე გააგრძელეს სპექტაკლის თამაში. ფეხმოტეხილსაც უთამაშია ჩვენს ქორეოგრაფ არტისტს. რა ხდება ამ დროს? პროფესიონალმა შეიძლება ვერც ახსნას და მისი საუბარი სიყვარულსა და თავგანწირვაზე, შესაძლოა გაცვეთილ სიტყვებადაც მოგეჩვენოს. რეალობა კი ამ ყველაფერს სცდება და აბსოლუტურად აუხსნელია. ერთადერთი, რაც შემიძლია ვთქვა, არის ის, რომ ამ დროს სხვა სამყაროში, სხვა განზომილებაში ხარ.

Irakli Kavsadze as King Lear and Ira Koval as Goneril

(CREDIT: Graeme B. Shaw)

this memory in the pocket. Yes, the actor has his “pocket”, and he uses that memory to embody different characters at different times. As a result, we are perpetual observers and we discover that we are also philosophers, psychologists and not only that; today we are policemen, tomorrow we are doctors, then the robbers, athletes, prosecutors, kings; in short, we are everything. In De Niro’s role as a boxer, could he be perceived as Robert De Niro? In Al Pacino’s role as Corleone, could he be perceived as Al Pacino? - No, since they both transformed well; The director gave the plot, and the actors created the rest. The director gives the contours and the direction, and the actor fills in the details; Although the director addresses the actor a lot, to be successful you have to go beyond what the coach says. There is so much more work to be done on yourself as an actor, whether that be speech or anything else; that is why it is such an interesting, deep, comprehensive profession. My first feeling of understanding what and why I was doing on stage came probably after my hundredth performance; That’s right, all of this requires maturity, because the more you play a role and work on yourself, the more you learn and understand everything. Education is also very important. Our theater had one talented girl who had been performing since she was 16 years old, later, she decided to get an acting education and temporarily leave the stage; Of course, we supported her decision. Two years later, she finished her studies and returned to the stage, while we were working on Don Quixote at the time, I watched this young girl in rehearsal, and I noticed that there was already another actor on the stage that knew the art of acting; this is school, something more valuable than just the desire to become famous. An actor is a feeling: a pain, a joy, a pride and many more, yet he exists in one space, the space of love. A person who does not love and respect this profession should leave this space and go do something else, because this profession is directly related to the people to whom one devotes themselves, makes them happy and stays happy because of their happiness. In the end, for a simple formula, the artist has to do and think a lot before he can make the audience happy and, in turn, make himself happy; there is a trade-off, but still the actor feeds and fuels it. It happened to us that we got injured during performances, lost our minds, but still played on, so that the audience did not even notice it. When we were performing Dracula, I passed out twice on stage, when I regained consciousness, I was still unsure of where I was, but as soon as I heard music and saw the actors, I was able to continue. There is also a subconscious code which goes back to the audience members, who attended the performance for you. Our other actors also had similar cases, they continued on with the performance, and our choreographer also performed with a broken leg. The reality of what is happening at this time is beyond all explanations, and even a professional may not be able to fully comprehend it, and his talk of love and sacrifice may seem like worn-out phrases. I can only say that you are somewhere else, in another dimension.

ნინო კირთაძე: რისი გვჯერა შეუძლებლის შესახებ რა არის ადამიანი და როგორ უნდა მიხვდე, ვინ ხარ... ერთ-ერთი გზა ალბათ სწორედ ის არის, რომ წახვიდე სახლიდან და შენი თავი გამოსცადო

Nino Kirtadze: What We Believe About Impossible What are you as a person and how to understand yourself, one way is probably to leave home and test yourself

NINO KIRTADZE Georgian-born French journalist, actress and film director (CREDIT: Khatuna Khutsishvili)

რ

ისი გჯერათ?

შეუძლებლის, რადგან ეს, ცხოვრებას სხვა დანიშნულებას აძლევს. ხელოვნებაში, ეს არის მცდელობა დასაზღვრულის გადალახვის, მოცემულობის მიღმა წასვლის სურვილი... ზოგი ამბობს ჩემზე, რომ დღესაც ზღაპრების მჯერა, ალბათ - ზღაპარიც ხომ ესაა, შეუძლებლის შესაძლებლად ქცევა. რა იყო თქვენს ცხოვრებაში ის შეუძლებელი, რაც გადალახეთ და შესაძლებლად აქციეთ? თუ გადავხედავთ ჩემს ცხოვრებას, მთელი ცხოვრება იყო შეუძლებლის შესაძლებლად ქცევის მცდელობა. თუნდაც ის, რომ დღეს ვცხოვრობ პარიზში და აქ ვმუშაობ... კარგად მახსოვს როგორ ჩამოვედი 1996 წელს რადგან გადავწყვიტე, რომ მაინტერესებდა რეჟისურა და პირველი ფილმიც საფრანგეთში გავაკეთე. ანუ, მე პარიზში არ ჩამოვსულვარ როგორც შემდგარი რეჟისორი, ყველაფერი დავიწყე ნულიდან და გამომივიდა, მხოლოდ იმიტომ, რომ ვერც კი წარმომედგინა, რომ არ გამომივიდოდა, მაშინ ეს აზრადაც არ მომდიოდა. იგივე შემიძლია ვთქვა ჩემი ცხოვრების იმ ეტაპზე, როცა

hat do you believe?

I believe in the impossible, because it gives life a new meaning; in art, it is a way to surpass limitations. They say I believe in fairy tales even today, and maybe that’s what a fairy tale is: making the impossible possible. Can you tell us about the impossible thing you overcame in your life and made possible? I can look back at my life and see that I have spent it trying to make the impossible possible. It was even the fact that I live and work in Paris today that made me come here in 1996 to pursue my dream of directing and making my first film here in France. The fact is that I didn’t arrive in Paris as an established director; I started everything from scratch and it worked out because there was no way I could believe otherwise, and the same was true of my way of life when I was a war reporter in Chechnya. I wanted to leave the safe place, the house, and discover who I am, it also

ომის ჟურნალისტიკის მიმართულებით დავიწყე მუშაობა ჩეჩნეთში. ყველაფერი კი დაიწყო იმით, რომ მინდოდა გავსულიყავი დაცული სივრციდან, სახლიდან და გამეგო, ვინ ვარ. ზღაპრებშიც ხომ ასე ხდება: თუ გმირი, პერსონაჟი არ წავიდა სახლიდან, ვერ იგებს ვინაა, სწორედ გზაში პოულობს საკუთარ თავს. ეს თავისთავად ძალიან საინტერესოა, ღრმა ფილოსოფიური აზრი დევს ამაში. რა არის ადამიანი და როგორ უნდა მიხვდე, ვინ ხარ... ერთ-ერთი გზა ალბათ სწორედ ის არის, რომ წახვიდე სახლიდან და შენი თავი გამოსცადო. თქვენი ცხოვრება როგორ დაუკავშირდა პარიზს? 1996 წელს დაიწყო გადაღება ნანა ჯორჯაძის ფილმისა „შეყვარებული კულინარის 1001 რეცეპტი“, ეს იყო ფრანგულ-ქართული პროექტი და გაჩნდა შესაძლებლობა, რომ ჩამოვსულიყავი პარიზში. ამ დროს უკვე ვიცოდი, რომ მინდოდა დოკუმენტური ფილმის გაკეთება ჩეჩნეთის ომზე, რომელსაც იქამდე ვაშუქებდი, რადგან ვფიქრობდი, რომ ყველაზე საინტერესო, ყველაზე უფრო ამაღელვებელი და ღრმა რჩებოდა ჟურნალისტური რეპორტაჟის მიღმა. ამდენად, ეს იყო შესაძლებლობა გამომეცადა, მენახა რა გამომივიდოდა. ბუნებრივია, პარიზში დამხვდა სრულიად განსხვავებული გარემო, არაფერი ჰქონდა საერთო იმასთან, რასაც მე ვიცნობდი საქართველოში. იყო მოულოდნელად დამაფრთხობელი სიმშვიდე, ყოველნაირად აწყობილი ცხოვრება, მშვიდი ხალხი... და ფიქრობ, ამ დალაგებულ სამყაროში სად არის შენი ადგილი და არის თუ არა საერთოდ... და გული გისკდება...მაგრამ, მგონია მაინც ახალგაზრდობის დამსახურებაა ეს სიძლიერე რომ შიში გადალახო, ახალგაზრდობას აქვს ეს საოცარი ძალა - გგონია რომ ბოლოს და ბოლოს ყველაფერს შეძლებ, რასაც კი მოინდომებ. კი, მეშინოდა, მაგრამ აზრადაც არ მომსვლია, რომ არ გამომივიდოდა. ასემ თითქმის გაუცნობიერებლად მიდიხარ რაღაცისკენ, რაც გიხმობს და გეძახის. ამ უნარს რომ კარგავ, ალბათ მაშინ მოდის სიბერე. ახალგაზრდას სიფრთხილის განცდა არ გაქვს... ფიქრობ, რომ უძლეველი ხარ. და ამიტომ ალბათ მართლაც უძლეველი ხდები. განწყობის თეორიის არ იყოს, რისიც გჯერა, ბოლოს ის ხდები. როგორ მოხდა თქვენს ცხოვრებაში, რომ აირჩიეთ ომის ჟურნალისტიკა? სტუდენტობის პერიოდში სტატიებს ვწერდი სხვადასხვა ჟურნალებისთვის, მახსოვს, რამდენიმე უცხოელი ჟურნალისტი გავიცანი. ერთ-ერთმა მათგანმა გროზნოში წასვლა შემომთავაზა, რასაც დავთანხმდი. წავედი, ისე დაიწყო როგორც ხდება ხოლმე ზღაპარში... არჩევანი რომ არის: „მარჯვნივ წახვალ ასე იქნება, მარცხნივ წახვალ - ისე.” 1992-94წწ-ში მუდმივად მივდიოდით გროზნოში და მერე უკან მოვდიოდით. ერთხელაც ომის გამო ვეღარ წამოვედით უკან, საქართველოში. თავიდან ოპერეტას ჰგავდა ის სიტუაცია, რაც მაშინ გროზნოში იყო. დუდაევი იყო პრეზიდენტი, დამოუკიდებლობაზე ოცნებობდა ხალხი... მომავლის სჯეროდათ... რაღაც სიზმარს ჰგავდა ეს ყველაფერი. და შემდეგ, ვნახე როგორ წაილეკა, როგორ განადგურდა ყველაფერი... მე ეს ძალიან კარგად მახსოვს. აქედან გაჩნდა სურვილი დოკუმენტალისტიკაში წასვლის. წარმოუდგენელ რაღაცეებს ვხედავდი, ძალიან ახლოს ვიდექი იმ საიდუმლოსთან, რასაც ჰქვია სიკვდილი. მერე ფიქრობ, რა პასუხისმგებლობას განიჭებს ეს, რა მსოფლმხედველობას გიყალიბებს, როდესაც ასე ახლოს ხარ იმ ზღვართან, რასაც ჰქვია არყოფნა. როგორ ხდება სიცოცხლისა და სიკვდილის ჭიდილი. რა გადაწყვეტილებები შეიძლება მიიღო, რისი შეიძლება გეშინოდეს ან არ გეშინოდეს, როგორ იქცევი და ამ დროს

happens in fairy tales: if the hero is not exiled, he does not find out who he is, he finds out on the road; this is very interesting, there is a deep philosophical meaning in it, what are you as a person and how to understand yourself, one way is probably to leave home and test yourself. What brought your life to Paris? In 1996, Nana Jorjadze began shooting his French-Georgian film “A Chef in Love,” which gave me an opportunity to visit Paris for the first time. At the time, I already knew I wanted to produce a documentary about the war in Chechnya, which I had covered so far, because I believed that the most compelling, interesting, and profound stories lay beneath the journalistic reporting. This offered me the opportunity to take the project on and see how it worked. I found an entirely different environment in Paris, which was nothing like what I knew in Georgia. The peacefulness, the organized life, the calm people, you begin to wonder where you belong in such an orderly world, and your heart breaks in fear. In truth, youth has this amazing ability - you think you can finally do anything you set your mind to, yes, I was afraid, but I didn’t consider that it wouldn’t work, almost unconsciously, you go towards something that calls you and you do it. When you lose this ability, then maybe you become old. When you are young, you don’t see the need for caution, you think you are invincible, and perhaps that’s why you end up becoming invincible, just as the mood theory states, what you believe, you become. How did you become interested in war journalism? As a student, I wrote articles for various magazines. One of the foreign journalists invited me to Grozny, so I accepted, then I went; it happened like a fairy tale when a choice is made: “If you turn right, this will happen; if you turn left, that will happen.” From 1992 to 1994, we visited Grozny constantly, once we could not return to Georgia due to the war. To begin with, the situation looked like an operetta in Grozny with Dudayev as the president, people dreaming of independence, believing in the future, all of this seemed like a dream, and then, to my dismay, I saw how it was all destroyed, I remember it very clearly. The desire to make a documentary came about that time, as I was seeing incredible things, more importantly, I was very close to the mystery of death; you begin to think of what responsibility you have as well as the worldview you can create when you are so close to the limit of existence, which is absence, how life and death are fought, what choices you make, what you can fear or not fear, how you act and how a person shows himself in this time. In Chechnya, at first they did not control me because of me being woman, however, after the second war started, this changed; I remember how the city was destroyed, and how radical Islam and Sharia law was introduced, a kind of doom has swept over everything; unfortunately, this is a story that keeps repeating itself in different countries and different places. After the montage, a closed screening of “Chechen Lullaby” was organized on Capitol Hill, before the first meeting between President Bush and President Putin, in which it was claimed

ადამიანი როგორ ავლენს თავს. მახსოვს თავიდან ჩეჩნეთში არ მჩხრეკდნენ, რადგან ქალი ვიყავი. როცა მეორე ომი დაიწყო, ეს ასე აღარ იყო. მახსოვს როგორ განადგურდა ქალაქი, როგორ შემოვიდა რადიკალური ისლამი, შარიათის კანონი. რაღაცნაირმა განწირულებამ მოიცვა ყველაფერი... სამწუხაროდ, ეს ის ისტორიაა, რომელიც სულ მეორდება და მეორდება სხვადასხვა ადგილებში და ქვეყნებში. მონტაჟი რომ დამთავრდა “ჩეჩნური იავნანის” ( Chechen lullaby) ფილმის დახურული ჩვენება მოეწყო ვაშინგტონში, კაპიტოლ ჰილში, პრეზიდენტ ბუშის და პუტინის პირველი შეხვედრის წინ. ითქვა, რომ ამერიკელები ამას ვერ დადებდნენ „მაგიდაზე“, რადგან უკვე მომხდარი იყო 9/11 და ამერიკისთვის საჭირო იყო რუსეთთან თანამშრომლობა. მაშინ მივხვდი, რას ნიშნავს „რეალპოლიტიკა“. მაშინ დამთავრდა ჩემი ბავშვობა და რწმენა იმისა, რომ სამყარო თუ გაიგებს რაც ხდება, ეს აღარ მოხდება, ასე ვფიქრობდით ყველა, ვინც იმ დროს ჩეჩნეთში ვიყავით და ომს ვაშუქებდით. როგორ აღმოჩნდით ომიდან გადასაღებ მოედანზე? ეს იყო საოცრება. ამ პერიოდში ვმუშაობდი France-Presse-ში, პირველი ომი დასრულდა და გაიმარჯვეს ჩეჩნებმა. რუსები იძულებულნი გახდნენ, რომ რაღაც დათმობებზე წასულიყვნენ. ჩეჩნები საკუთარ ქვეყანას იცავდნენ და მათ მოახერხეს, რომ უზარმაზარ რუსეთის არმიას დაახევინეს უკან. ესეც შეუძლებლის შეძლება იყო ერთგვარად. მაშინ ჩვენ ვერ ვხვდებოდით, რომ რუსეთმა მხოლოდ დრო მოიგო და რევანშისთვის ემზადებოდა. მაშინ იყო, როცა მოვიდა მთავრობაში პუტინი, პირველი და მეორე ომის შუალედში და მერე მეორე ომი დაიწყო, ბევრად უფრო საზარელი და სასტიკი.და დღეს იგივე ხდება უკრაინაში. როცა პიერ რიშარის ჩამოსვლის ამბავი გავიგეთ, საქართველოში დავბრუნდი, ნანა ჯორჯაძის ფილმის შესახებ რეპორტაჟზე ვფიქრობდით. ეს იყო პირველი ქართულ-ფრანგული კოპროდუქცია და შესაბამისად, ინტერესი იყო ძალიან მაღალი. მერე დამირეკეს და სინჯებზე მთხოვეს მისვლა. მეც მივედი და მიუხედავად იმისა, რომ მსახიობი არ ვიყავი, მთავარ როლზე დამამტკიცეს. უცხო ენაზე თამაში დიდი გამოწვევა იყო, ვფიქრობდი როგორ უნდა მეთქვა რაიმე ტექსტი და ყოფილიყო დამაჯერებელი. დღემდე მაქვს განცდა, რომ ესაა სხვისი კაბა, რომელიც უნდა მოირგო. ქართულად თამაში ბუნებრივია ჩემთვის, ბევრად ადვილია, ვიდრე ფრანგულად. მთავარ როლზე როცა მოვხვდი კი ვინერვიულე, დიდი პასუხისმგებლობა იყო, მაგრამ მაინც გავბედე. ახლა რა ხდება თქვენს ცხოვრებაში? იპოვეთ თქვენი გზა თუ ისევ სიახლის ძიებაში ხართ? დოკუმენტალისტიკა ჩემთვის იყო დიდი აღმოჩენა, რადგან აქ ერთიანდება ლიტერატურა, მუსიკა, მხატვრობა...ყველაფერი ერთადაა ამ საქმეში. შემდეგღა გავიაზრე, რომ ყველაფერი გამომადგა, კამერის წინ დგომაც, სიკვდილთან სიახლოვეც, ლიტერატურის სწავლა, პროფესორები... ზურაბ კიკნაძე, რეზი თვარაძე, რეზი სირაძე... ბევრი რამ მომცა ამ ხალხთან ურთიერთობებმა. ახლა მინდა, რომ მხატვრული ფილმების მიმართულებით წავიდე, რადგან ამოვწურე ჩემი თავი დოკუმენტურ ფილმებში, და თან, ვფიქრობ გამიჭირდება მუშაობა კონფლიქტის ზონაში, რადგან ახლა უფრო ხშირად ვფიქრობ სიკვდილზეც და პასუხისმგებლობებზე იმათ მიმართ, ვისთვისაც ძვირფასი ვარ... იქნებ ეს მხოლოდ ასაკის ბრალი არაა და იმითაც არის განპირობებული, რომ საფრანგეთში ცხოვრობთ, აწყობილ ქვეყა-

Nino Kirtadze casting in Nana Jorjadze's Academy Award nominated film "A Chef in Love" (CREDIT: Yuri Mechitov)

that the Americans could no longer bring it up because 9/11 had already happened and America needed to cooperate with Russia. This is when I realized what Realpolitik is, my childhood ended and I was no longer convinced that if the world finds out what is happening, it won’t happen again, it was a belief among us who covered the conflict in Chechnya at the time. What brought you to the movie set from the war? It was a miracle; during this time I was working at France-Presse, the first war ended and the Chechens won, the Russians made some concessions; the Chechens defended their own country and managed to push back the enormous Russian army, this was also the possibility of the impossible. It was then we did not understand that Russia was only gaining time and preparing for revenge, it was after Putin became the President in the middle of the first and second war, and then the second war began, much more horrible and cruel, and we see the same thing today in Ukraine. Upon hearing of Pierre Richard’s arrival, I returned to Georgia, as we were discussing creating a TV report on Nana Jorjadze’s film. It was the first Georgian-French co-production, so the interest was high. After that, they called me and asked me to attend a casting, so I went, and even though I wasn’t an actor, they approved me for the lead role. While playing in a foreign language was a major challenge, trying to figure out how to say some text and be convincing, I’m still left feeling like I’m wearing someone else’s dress. Since it’s my native tongue, playing in Georgian is much easier than in French; when I got the lead role, I was worried. It was a big responsibility, but I went for it. What is happening in your life right now? Have you found your way yet or do you still search for something new? Documentary was a great discovery for me since literature, music, painting, everything is woven into this work, and I realized

ნაში, და უფრო ძნელია ასეთი ქვეყნიდან კონფლიქტის ზონაში წასვლა? მაშინ როცა ჩეჩნეთში წახვედით საქართველოშიც ხომ სხვა რეალობა იყო. შესაძლოა, თუმცა საფრანგეთში ვცხოვრობდი მაშინაც, როცა რუსეთში წავედი „Durakovo“-ს გადასაღებად. არ დამავიწყდება ეს გადაღება. იქამდე მეგონა, რომ მესმოდა სტალინის პერიოდი რა იყო. მაგრამ ამ ფილმის გადაღებისას ფიზიკურად გამოვცადე, როგორი შეიძლებოდა ყოფილიყო ეს პერიოდი. გავიგე, როგორ შეიძლება ადამიანი დაშალო მარტივ მამრავლებად, ისეთი შიშის ქვეშ ამყოფო დიდხანს, რომ სრულიად გაანადგურო, ხერხემალში გადატეხო. ადამიანი ყველაფერს ვერ უძლებს, რომც გაუძლოს, რაღაცეებს სამუდამოდ ანგრევს ეს გაძლების პროცესი. ყველაფერი რაც არ გკლავს არ გაძლიერებს. ამას თავისი ფასი აქვს მუდამ და საკმაოდ ძვირი. სულ მეშინოდა, რომ თავდასხმა არ ყოფილიყო გადამღებ ჯგუფზე „Durakovo“-ს გადაღებისას. ამ კაცმა, ფილმის მთავარმა გმირმა ისეთი ტერორი შექმნა თავის გარშემო, რომ ამას ჯგუფიც გრძნობდა. ასევე მახსოვს, გროზნოში უკანონოდ როცა შევდიოდით, რამხელა შიში იყო როგა უცებ მანქანა სამაშკის ტყესთან გაგვიჩერდა. იყო შემთხვევები, როცა ჩეჩნები ტყიდან გამორბოდნენ და ეჭვმიტანილ რუსებს ანადგურებდნენ. სასოწარკვეთილება ხშირად იწვევს ძალადობას, ძალადობა ძალადობას შობს. იმ ტყესთან ყოფნის დროს მივხვდი, რომ აღარ მინდა ასე გაგრძელება. რაღაცამ მითხრა ალბათ, რომ უნდა მოვისვენო, სიკვდილთან თამაშს მოვეშვა. რადგან ასეთი შემთხვევის დროს, როცა იღებ, გგონია, რომ არაფერი მოგეკარება... ბევრი ჩემი ახლობელი გადაჰყვა ამას. ზღაპარს რომ წერდეთ, ვინ იქნებოდა თქვენი ზღაპრის გმირი, რა გამოწვევები შეხვდებოდა და როგორ დაასრულებდით ამ ზღაპარს? იცით, მხატვრულ ფილმს, რომელზეც ამჟამად ვმუშაობ, თითქმის ზღაპრის სტრუქტურა აქვს. მთავარი პერსონაჟი არის მზრუნველი, წესიერი მამა, სანდო ადამიანი, რომელიც თავის საქმეს სერიოზულად აკეთებდა და აკეთებს. თუმცა მიიღო ბრძანება, რომ ამოჟლიტოს ერთი ოჯახი, და ამაზე მიდის... იმიტომ, რომ იმას აკეთებს, რასაც უბრძანებს იერარქია. მეორე ნაწილი ფილმის არის დანტეს ჯოჯოხეთივით, რადგან ეს კაცი თავის თავს არწმუნებს, რომ სწორად მოიქცა, თუმცა ზუსტად იცის, რომ არასწორია. მართლაც, როგორ ხდება, რომ ადამიანში ნათელი და ბნელი თანაცხოვრობს, რა მომენტში ხდება ისე, რომ ბნელი გადაწონის... ეს ზღაპარი ცუდად მთავრდება, მაგრამ ტოვებს ისეთ კითხვებს, რომელიც ჩვენს ყოველდღიურობასთან ახლოს მოდის. რა განაპირობებს იმას, რომ ადამიანი საათის ზამბარასავით გაწყდება, როცა საბედისწერო ნაბიჯს დგამს, სადღაც მიდის სიბნელეში, და უკან ვეღარასოდეს ბრუნდება... აი ესაა ჩემი მომავალი ზღაპარი.

that everything I’ve done has been beneficial, such as standing in front of the camera, getting close to death, studying literature, relationships with Zurab Kiknadze, Rezi Tvaradze, Rezi Siradze; I have learned a lot from them. Now, I would prefer to work on feature films, since I have exhausted my interest in documentaries. Additionally, I would struggle to work in an area of conflict, since I am thinking more often about death and responsibilities to those who are dear to me. Maybe, it’s not just a matter of aging and possibly due to the fact that you live in France, an organized country, it is much more difficult to travel from such a country to a conflict zone; when you went to Chechnya, there was not much different situation in Georgia than what you experienced in Chechnya. It might have been, but I lived in France when I went to Russia to film Durakovo, and I will never forget this experience. Prior to this, I thought I understood what the Stalin period was, but by shooting this film, I experienced what it could have been like. There I learned how one can break down people into simple multiples, keep them under such fear for such a long time that it breaks them; a person cannot endure everything, even if he endures, things are destroyed forever by this process, and nothing that doesn’t kill you makes you stronger, so it always comes with a price, and it is quite costly. It was always my greatest fear during the filming of Durakovo that the crew would be attacked, such was the terror created around the main character that the entire group was also affected. I also remember, when we entered Grozny illegally, how much anxiety there was when the car suddenly stopped near the Samashki forest, there were cases when Chechens ran out of the forest and attacked suspected Russians. I realized during my stay at that forest that I wasn’t willing to keep going like this any longer; maybe something told me to take a break, stop playing with death, after all, when you are shooting at it, you think nothing will happen to you. Many of my acquaintances have suffered because of this. As a writer, who would be the hero of your fairy tale, what would be his greatest challenge, and how would you end it? The feature film I’m currently working on has almost the structure of a fairy tale, the main character is a dedicated father, a reliable person who takes his job seriously, but he’s been directed to wipe out one family. He’s following the order because hierarchy tells him to. Throughout the second part of the film, this man convinces himself that he has done the right thing, even when he is fully aware that it is wrong. This is like Dante’s Inferno. In truth, how does light and dark coexist in a person, at what point does the darkness overpower the light; this tale ends badly, but leaves us with questions that come very close to our everyday lives; how does a person break like a clock spring when they take a fatal step, disappear somewhere in the dark, and never return; this is my future fairy tale.

ნინო კასრაძე: რისი გვჯერა თავისუფლების შესახებ გარშემო ხომ ყველა დესტრუქციული ნაკადი ამას ცდილობს,რომ დაგარწმუნოს არჩევანის არარსებობაში და ამით თავისუფლების უაზრობა დაგანახოს

Nino Kasradze: What We Believe About Freedom All the destructive currents around are trying to convince you of the absence of choice and thereby make you see the futility of freedom

NINO KASRADZE is a famous Georgian film and theatre personality. (CREDIT: Nova Productions Georgia)

ლბათ, ყველაზე მეტად რაზეც დღეს საჭირო და აუცილებელია რომ ადამიანმა ილაპარაკოს, თავისუფლებაა, ადამიანმა, რომელიც საბჭოთა კავშირში დაიბადა და გაიზარდა. ეს ის ადამიანია, რომელიც ერთი სისტემის ნგრევას და შემდეგ სხვა ფორმაციაში გადასვლას შეესწრო; შეესწრო თავის ქვეყანაში წამოწყებულ სამოქალაქო ომს და აგრესორის მიერ განხორციელებულ ორ “კამპანიას”, რის შედეგადაც ქვეყანამ თავისი ტერიტორიის 20% დაკარგა. ეს ადამიანი მე ვარ.

ა

დღეს ჩემი თაობის ბევრი წარმომადგენელი კითხვას სვამს: წარმოგვედგინა თუ არა ოდესმე, რომ ამდენი რამის მომსწრენი გავხდებოდით, ამდენ ომს თუ ვნახავდით, ამდენ გაჭირვებას. შემდეგ ყველა ერთხმად ვთანხმდებით, რომ არა, ამას ვერასდროს წარმოვიდგენდით, ამის დაჯერება შეუძლებელი იყო და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ.

he most important thing for a person who was born and grew up in the Soviet Union, probably is to talk about freedom. A person who witnessed the collapse of one system and then transition to another one;

A person who witnessed the civil war that started in her country and two “campaigns” carried out by the aggressor, as a result of which the country lost 20% of its territory. That person is me. Today, many from my generation ask the question: did we ever imagine that we would witness so much, see so much war, so much destitution. Then we all unanimously agree that no, we could have never imagined this, it was impossible to believe, and so on.

დღემდე ბევრი კამათია იმის შესახებ, თუ როგორი იყო ის ძველი ცხოვრება: კარგი, ძალიან კარგი, ცუდი თუ საშინელი. ერთ თავყრილობაზე შეკრებილმა ხალხმა შეიძლება იჩხუბოს კიდეც იმის შეფასებისას, საბჭოთა კავშირში მიღებული განათლება ვარგოდა თუ არა. ნაწილი ამტკიცებს, რომ არაფერიც არ ვარგოდა, პროფანაცია და ზერელე მიდგომა იყო, ნაწილი კი არ ეთანხმება და ამბობს, რომ არც ასეა საქმე, რომ საბჭოთა განათლება “გერმანული” განათლების პრინციპებს ეყრდნობოდა და რომ მხოლოდ იდეოლოგიური ნაწილის ჩამოცილება იყო საჭირო და არა მისი ნგრევა, რის გამანადგურებელ შედეგებს ახლა ვიმკით. ასეა ყველაფერში, ყველა თემისა და მოვლენის შეფასებისას დაუსრულებელი კამათი, აზრთა სხვადასხვაობა. ყველამ ყველაფერი ვიცით და საბოლოო ჯამში არავინ არაფერიც არ ვიცით. ქაოსი, გაურკვევლობა და მუდმივი კითხვა, როდის დასრულდება ეს დაუსრულებელი გარდამავალი ეტაპი და როდის დადგება ის ნანატრი სტაბილურობის განცდა, რომელიც ხალხს “მაშინ” ჰქონდა. ძალიან მეშინია ამას რომ ვამბობ, მაგრამ ვეჭვობ, რომ ის განცდა ჩვენს თაობას აღარასდროს დაუბრუნდება. მორჩა, დამთავრდა… ხოლო ახალგაზრდებს ის არ ახსოვთ და მათთვის დღევანდელი “ქაოსი” უფრო მშობლიურია, რადგან სხვა არც არაფერი უნახავთ. რა თქმა უნდა, ჩვენ ყველას, ყველა თაობას ერთნაირად გვინდა თავისუფალ, მშვიდ და ჯანსაღ გარემოში ვიცხოვროთ, ეს ერთნიშნაა... დიახ, თავისუფალ… მაგრამ რა არის ეს თავისუფლება? რისთვის არის საჭირო? რის ფასად მოიპოვება? უნდა მოგანიჭონ, გაჩუქონ, თუ შენ თავად უნდა მოიპოვო? ამას რიტორიკისთვის არ ვამბობ, ძალიან უბრალოდ და ადამიანურად ვუსვამ კითხვას საკუთარ თავს. ბევრჯერ მომისმენია აღშფოთება იმის თაობაზე, რომ იმ ძველ დროსაც თავისუფალი იყო ჩვენი თანამემამულე, რასაც უნდოდა იმას აკეთებდა. ამ მოსაზრებასაც აქვს თავისი სიმართლე. დიახ, ალბათ ასე იყო, ვცხოვრობდით “ჩვენებურად”, სხვა უკიდეგანო საბჭოეთის რესპუბლიკებისგან სრულიად განსხვავებულად. მე კი მახსენდება, რომ ვცხოვრობდით ინერციით, წინასწარ დაგეგმილ-გათვლილად, რადგან არჩევანი არ არსებობდა, არჩევანი იმისა, რომ პროტესტი გამოგეთქვა, კითხვა დაგესვა, ცუდი ყოფილიყავი ან უბრალოდ განსხვავებული. გახსოვთ ალბათ, რითი მთავრდებოდა ყველა მცდელობა რაღაცის უშედეგო “მოტაცებით“, (თვითმფრინავისა არ იყოს…). თუმცა ცხოვრება გრძელდებოდა, მთელი თავისი სილამაზით, ვნებათაღელვით, ქართული შემოქმედებით გაოცებული დასავლეთით, კოსმოსში ვოიაჯერით გაგზავნილი ჰანგებით, ჩემპიონთა თასით, ენის წართმევის მცდელობაზე საკადრისი პასუხითა და საბოლოოდ ენის შენარჩუნებით... განა არა, ცხოვრება მაინც გრძელდებოდა... ერთი ეპიზოდი მახსენდება: 1989-ში საფრანგეთში ნათესავებთან მივემგზავრებოდით, რა თქმა უნდა მოსკოვის გავლით, (აბა, თბილისიდან გამგზავრებას ვინ განდობდა), ტრაპის წინ უზარმაზარი რიგი შეიქმნა, მთელი თვითმფრინავი კიბესთან გაიჩხირა, ბოლოს ლოდინით გაბეზრებულმა ბორტგამცილებლებმა იკითხეს რატომ

To this day, there is much debate about what that life in the past was like: good, very good, bad, or terrible. Gathered people may even argue about the quality of the education received in the Soviet Union. One side claims that nothing was good, it all was disrespect and a superficial approach, while another disagrees and says that this is not the case, as Soviet education was based on the principles of “German” education and instead of destroying it, only the ideological part could have been extracted. This is how everything works, endless arguments and differences of opinion on the evaluation of all topics and events. We all know everything and in the end, no one knows anything. Chaos, uncertainty, and the constant question of when this never-ending transition phase will end and when the long-wished-for sense of stability that people had “back then” will arrive. It scares me to say this, but I doubt that feeling will ever return to our generation. It’s over, finished... young people don’t remember it, and as they haven’t seen anything else, today’s “chaos” is more familiar to them. Of course, all generations want to live in a free, peaceful and healthy environment, that’s for sure... yes, free... but what exactly is freedom? What is it for? At what price it be obtained? Should it be given to you, or should you earn it yourself? I am asking this as a rhetorical question, I am simply and humanly asking myself. Many times I have heard indignation that in those old days our compatriots were free to do whatever they wanted. This opinion also has its truth. Yes, it was probably so, we lived “our way”, completely different from other large Soviet republics. And I remember that we lived under our momentum, preplanned because there was no choice - the choice to protest, to question, to be bad or just different. You probably remember how all the attempts ended with an idle “capturing” of something (for example hijacking an airplane...). However, life went on, with all its beauty and passion, amazed West by Georgian creativity, the sent tunes to space by Voyager, the Champions Cup, the adequate response to the attempt to take away the national language and finally keeping it... life went on anyway… I remember one event: in 1989, we were going to France to visit relatives, of course via Moscow, (well, who would trust us to depart from Tbilisi), there was a huge queue in front of the trap door, the whole plane was jammed at the stairs, finally, the

დგახართ სულელებივით, რას ელოდებითო? სულ წინ, პირველმა მგზავრებმა კი უპასუხეს: ”ველოდებით, რომ გვითხრან ახლა რა უნდა გავაკეთოთო.” ან უკვე მოგვიანებით, 97-ში გერმანიიდან (5-დღიანი გადაღებიდან) ვბრუნდები, თვითმფრინავში ჩემს გვერდით ძალიან სიმპათიური, ასაკოვანი მამაკაცი ზის, ექიმი, გერმანულის მშვენიერად მცოდნე, ისიც მივლინებიდან ბრუნდება. ფრანკფურტში გადაჯდომისას ცოტა ხნით ვიშლებით და ერთმანეთს კვლავ მაშინ ვხვდებით, როცა შემდეგი ფრენა გვიწევს. ვხედავ, რომ ჩემი “მეზობელი” მიმართულების მაჩვენებელ წარწერას ჩაუვლის და სულ სხვაგან მიდის, მე საშინელი პანიკა მიპყრობს, ვნერვიულობ, რადგან აბა, გერმანულენოვან, სიმპათიურ მეზობელს ხომ არ შეეშლებოდა, თუმცა მეორე მხრივ, წარწერა ჯიუტად მიმითითებს გასასვლელისკენ და მეც შიშისგან საბედისწერო სწორ არჩევანს ვაკეთებ. ოც წუთში ჩემი თანამგზავრი მიახლოვდება, დარცხვენილი, აღელვებული და გულწრფელად დაუმალავად მიზიარებს, რომ აი, ესაა ჩვენი აღზრდის და გარემოს შედეგი,რომ ამხელა კაცს კითხვის დასმის ეშინია, რომ წარწერა კი წაიკითხა, მაგრამ ადრე გასასვლელი სხვაგან იყო და ზედმეტი შეკითხვის დასმის გამბედაობა არ აქვს. ამ პატარა, ყოფით ინციდენტს ჩემი სიმპათიური თანამგზავრი თავისუფლების არქონას უკავშირებდა და ჩემთვის ეს ორი მაგალითი უფრო მეტია, ვიდრე სხვა ყველა არგუმენტი ჩვენი “განსხვავებული”, მაინც “თავისუფალი” ცხოვრების შესახებ. დიახ, ჩემი და ჩემი თაობის არსებობა ინერციული, წინასწარ გათვლილ-დაგეგმილი იყო და შემდეგ მოხდა ის, რაც მოხდა. 1989 წლის 9 აპრილი, 92-93 წლების ომი, 2008 წლის ომი, 2020 პანდემია, 2022 წლის უკრაინის ომი… ერთი თაობისთვის ბევრია, არა? თუმცა ჩვენ ჩვენი ბებია-ბაბუების შთამომავლები ვართ, მათ ბედისწერას ვიმეორებთ, ზოგი პირველ მსოფლიო ომსაც მოესწრო და რევოლუციასაც, შემდეგ ოცდაჩვიდმეტსაც და მეორე მსოფლიო ომსაც. და მაინც, ეს თავისუფლება რაღაა? ის მხოლოდ წარსულის (გადარჩენისათვის ბრძოლას ვგულისხმობ) და ისტორიის საკუთრებაა, თუ ეფემერული მომავლის? მე მგონია, რომ ამ კითხვას თავად ჩვენი ცხოვრება სცემს პასუხს, თავისუფლება არჩევანშია. დიახ, თავისუფლება არჩევანშია! იმაში, რომ ადამიანს სჯეროდეს, რომ მას არჩევანის უფლება აქვს და ამ არჩევანს გავლენა ექნება მის ცხოვრებაზე. გარშემო ხომ ყველა დესტრუქციული ნაკადი ამას ცდილობს,რომ დაგარწმუნოს არჩევანის არარსებობაში და ამით თავისუფლების უაზრობა დაგანახოს, რომ “თავისუფლება” მხოლოდ ოცნებად დარჩეს, ეფემერად. არადა, რა ტკბილია თავისუფლება, როცა შეგიძლია, რომ თქვა ან არ თქვა, თავისუფლება, რომ შენი ფიქრი, ნათქვამი და საქციელი ერთმანეთს ემთხვეოდეს, თავისუფლება, რომ კითხვების დასმის არ გეშინოდეს არა მხოლოდ სამზარეულოში, არამედ საჯაროდ, რომ საკუთარი უფლებები იცოდე, დაბოლოს, ალბათ რა ტკბილია ის თავისუფლება, რომელსაც თავად მოიპოვებ და მიაღწევ.

flight attendants, tired of waiting, asked why were we standing like fools and what were we waiting for. Far ahead, the first passengers replied: “We are waiting to be told what to do now.” Or later, in 1997, I was returning from Germany (from a 5-day shoot), a very handsome, elderly man was sitting next to me on the plane, a doctor, who knew German well, he was also returning from a business trip. We hang out for a while and after changing flights in Frankfurt, met again. I see that my “neighbour” passes the sign indicating the direction and goes on a completely different way, I get a terrible panic, I get nervous, because, well, a German-speaking, handsome neighbour would not be mistaken, but on the other hand, the sign clearly points me to the exit, and I make the fatal right choice out of fear. In twenty minutes, my companion approaches me, he is embarrassed, excited and genuinely shares with me that this is the result of our upbringing and environment, that an adult is afraid to ask questions. He read the sign but previously the exit was on the other side, so he was afraid to ask unnecessary questions, he had to check. My handsome companion connected this small incident with the lack of freedom, and for me, these two examples mean more than all other arguments about our “different”, yet “free” life. Yes, the whole existence of me and my generation was inertial, pre-planned, and then happened, what happened. April 9, 1989, the 1992-93 war, the 2008 war, the 2020 pandemic, the 2022 Ukraine war… Is a lot for one generation, right? Although we are the descendants of our grandparents, we repeat their fate, some of them witnessed the First World War and the revolution in 1937, and then the Second World War. And yet, what is freedom? Is it only the property of the past (I mean the striving for survival) and history, or of the momentary future? I think that this question is answered by our life itself, freedom is in the choice. Yes, freedom is in the choice! in a person believing that he has the right to choose and that this choice will affect his life. All the destructive currents around are trying to convince you of the absence of choice and thereby make you see the futility of freedom so that “freedom” remains only a dream, an ephemera. However, how sweet is the freedom when you can choose to say or not say, the freedom that your thoughts, words and actions match each other, the freedom that you are not afraid to ask questions not only in the kitchen but also in public, that you know your rights. Finally, how sweet is the freedom that you find and obtain yourself.

მაიკ შური და ტოდ მეი: რისი გვჯერა თავისუფლების შესახებ ჩვენ გვაქვს მორალური ვალდებულება სხვების მიმართ. ამის უარყოფა, ყველა ჩვენგანს საფრთხეს უქმნის

TODD MAY served as philosophical adviser for the book.

ავისუფლება, ალბათ ყველაზე აღმატებული კონცეფცია ამერიკელების ცხოვრებაში, თავდასხმის ქვეშაა. ჩვენ ეს აზრი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში გვესმოდა, მაგრამ განსაკუთრებით გასულ წელს გამოიკვეთა, როდესაც მცირე თავისუფლებების დათმობაზე თხოვნებს (როგორიცაა პირბადეების ტარება) არაერთხელ შეხვდნენ ბრაზით, დაცინვითა და გაურკვეველი რევოლუციებისკენ მოწოდებით.

თ

ამერიკელებისთვის თავისუფლების ცნება ყოველთვის საკამათო თემაა; მისი განხილვა დავის გარეშე არასდროს ჩაივლის. ბოლო დროს, თავისუფლება საკმაოდ ხშირად განიმარტება, როგორც უნარი გჯეროდეს იმის, რაც მოგწონს, მიუხედავად ფაქტების არსებობისა. ეს თავისთავად შესაძლოა დიდ პრობლემას არ წარმოადგენდეს, გარდა იმისა, რომ ჩვენი რწმენები არ არის მიძინებული ჩვენს გონებაში; ისინი წარმოშობენ მოქმედებას. ის, რისიც გვჯერა და როგორ ვიქცევით, ურთიერთდაკავშირებულია. ფილოსოფია მოითხოვს, რომ სხვების რწმენა-წარმოდგენებთან ერთად, ეჭვქვეშ დავაყენოთ საკუთარი რწმენებიც. მაგრამ სანამ ამას დავიწყებდეთ, უნდა ვახსენოთ ძირითადი, ფუნდამენტური იდეა, რომლიდანაც იწყება ყველა დანარჩენი. ის ჩვენია: როგორც საზოგადოების წევრებს, ჩვენ ვალდებულებები გვაქვს სხვების წინაშე. რატომ გვჭირდება გვჯეროდეს სხვების წინაშე ვალდებულებების, 42

Mike Schur and Todd May: What We Believe About Freedom We have a moral obligation to others. Refusing to recognize that endangers all of us

reedom, perhaps the most sacrosanct concept in American life, is under attack. We’ve heard this drumbeat for some time, but it’s been especially loud this past year, when requests for tiny sacrifices of freedom (like wearing masks) were repeatedly met with anger, scorn or calls for some kind of nebulous revolution. For Americans, the concept of freedom is and has always been a third rail; it cannot be touched without sparks flying. Recently, this freedom has too often been interpreted as the limitless ability to believe what one likes, regardless of where the facts lie. This in itself might not pose much of a problem except for the fact that our beliefs don’t merely lie dormant inside the belief cabinet in our minds; they give rise to action. What we believe and how we act are intertwined. Philosophy requires us to interrogate our own beliefs in addition to the beliefs of others. But before we begin that interrogation, we need to locate an “ur-belief,” a principle that underlies or informs all the beliefs that come after. This is ours: As members of a society, we have obligations to others. Why do we need to believe in obligations to others in order to adequately approach many of our other beliefs? Because to believe adequately, we must first understand that our beliefs are inseparable from our responsibility for the safety and hap-

MIKE SCHUR, former showrunner for the NBC series “The Good Place”. His book, “How to Be Perfect,” was published this year.

რათა ადეკვატურად მივუდგეთ ჩვენს ბევრ სხვა რწმენას? იმის გამო, რომ ადეკვატურად გვჯეროდეს, პირველ რიგში უნდა გვესმოდეს, რომ ჩვენი რწმენა განუყოფელია ჩვენი პასუხისმგებლობისგან იმ ადამიანების უსაფრთხოებაზე და ბედნიერებაზე, ვისთანაც ვიზიარებთ ჩვენს პლანეტას. ამის გარეშე ჩვენ დავკარგავთ საერთო საზოგადოებაში არსებობის შესაძლებლობას. ჩვენ შევასრულებთ მარგარეტ ტეტჩერის ცუდ ხუმრობას: „საზოგადოება არ არსებობს“. გაითვალისწინეთ: რისიც გვჯერა გარემოს დაცვის საკითხებთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვენ გვაქვს ვალდებულება მომავალი თაობების წინაშე. ის, რისიც ჩვენ გვჯერა პანდემიის დროს პირბადეებთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვენ გვაქვს დაუცველების დაცვის პასუხისმგებლობა. რისიც გვჯერა არჩევნების შესახებ, მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვენ გვაქვს პასუხისმგებლობა ჩვენი თანამოქალაქეების წინაშე. და რისიც გვჯერა იმ ადამიანების რწმენის შესახებ, ვინც არ გვეთანხმება, მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვენ ვალდებულნი ვართ პატივი ვცეთ მათ, ისევე როგორც ისინი ვალდებულნი არიან პატივი გვცენ ჩვენ. როგორც განდიმ თქვა, ყველანაირ ჭეშმარიტებაზე წვდომა არავის აქვს. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი რწმენა გულისხმობს ვალდებულების არსებობას, ეს ყოველ მათგანზე არ ვრცელდება. შეიძლება გვჯეროდეს, რომ მიწისთხილის კარაქისა და ჟელეს სენდვიჩი ყველაზე კარგი კენკრის ჯემით გამოდის, ან მარველის ფილმები გადაჭარბებულია (ან ნაკლებად დაფასებული) იმის გათვალისწინების გარეშე თუ რა მნიშვნელობას ანიჭებენ მას სხვები. ჩვენი ცხოვრების უზარმაზარი ნაწილი შეიძლება ვიცხოვროთ შეუზღუდავ თავისუფლებაში. მაგრამ სხვა დროს ჩვენი არჩევანის ტალღა იკვეთება სხვების ცხოვრებასთან და ჩვენი თავისუფლება, ვაკეთოთ და გვჯეროდეს ის, რაც გვინდა, უნდა შეიზღუდოს. როდესაც ჩვენ ვმოქმედებთ რწმენის შესაბამისად, ჩვენ ხშირად შეგნებულად ან გაუცნობიერებლად ვადგენთ მიზეზების ჩამონათვალს, თუ რატომ და რა მიზნით ვაკეთებთ ამას. თუ ამ საკონტროლო სიის პირველი პუნქტი ყოველთვის არის: „იმიტომ, რომ მე მაქვს უფლება გავაკეთო და მჯეროდეს რაც მინდა“, მაშინ ტეტჩერი მართალია - საზოგადოება არ არსებობს. არსებობს მხოლოდ სტივი, ჯამელი, სელენა და 332 მილიონი სხვა მსგავსი ეგო-სახელმწიფო; ინდივიდთა კონფედერაცია, რომლისთვისაც თავისუფლება, უსაფრთხოება და განვითარების უნარი ნულოვანი ჯამის თამაშია. მაგრამ თუ სანაცვლოდ ამ საკონტროლო სიის პირველი პუნქტი არის: „იმიტომ, რომ მე ვზრუნავ ჩემს გარშემომყოფთა ცხოვრებაზე და მესმის, რომ მათ აქვთ ისეთივე განვითარების უფლება, როგორც მე“, მაშინ ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ჩვენ მარტო არ ვართ დედამიწაზე და ჩვენი თავისუფლება არ არის სხვაზე მნიშვნელოვანი. თუ ამას გავაკეთებთ, საზოგადოება გააგრძელებს არსებობას. სამართლიანი იქნება იმის აღნიშვნა, რომ “სხვების მიმართ ვალდებულება” ბუნდოვანი ცნებაა. რამდენად უნდა გავითვალისწინოთ სხვების მდგომარეობა, როდესაც ვწყვეტთ როგორ მოვიქცეთ ჩვენი რწმენის შესაბამისად? რამდენად უნდა შევზღუდოთ საკუთარი თავისუფლება გარშემომყოფების მდგომარეობის გათვალისწინების გამო? შეგვიძლია ამ ყველაფრის მათემატიკურად დაანგარიშება? არსებობს საზომი, რომელიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ? ან აპლიკაცია, რომლის ჩამოტვირთვაც შეგვიძლია? მოკლედ რომ ითქვას, არ არსებობს. მაგრამ არსებობს კრიტერიუმები, რომლებიც შესაძლოა გახდეს სახელმძღვანელო ჩვენი რწმენებისთვის. მაგალითად, შეგვიძლია ვენდოთ მეცნიერებს სამეცნიერო

A supporter of former President Donald Trump clashes with a protester during anti-Trump rally in Washington November 2020. (CREDIT: Hannah McKay/Reuters)

piness of those with whom we share our planet. Without that, we will lose the possibility of a common social existence. We will fulfill Margaret Thatcher’s infamous quip: “There is no such thing as society.” Consider this: What we believe about the climate matters because we have an obligation to future generations. What we believe about masking during a pandemic matters because we’re obligated to protect the vulnerable. What we believe about elections matters because we have an obligation to our fellow citizens. And what we believe about the beliefs of those who disagree with us matters because we’re obligated to respect them, just as they’re obligated to respect us. As Gandhi said, nobody has access to all of the truth. We hasten to add here that although many of our beliefs are bound to obligation, not all of them are. We can all believe that a peanut butter and jelly sandwich is best made with raspberry jam, or that Marvel movies are overrated (or underrated) without any reflection on what this means for other people. Huge parts of our lives can be lived in unfettered freedom. But other times the ripples of our choices will collide with the lives of others, and our freedom to do and believe what we want needs to be tempered. When we act or commit to a belief, we often consciously or unconsciously run through a checklist of reasons for why we’re doing so, and to what end. If the first item on that checklist is always: “Because I have a right to do and believe whatever I want,” then Thatcher is right. There is no such thing as society. There is only Steve, Jamel, Selena and 332 million other siloed ego-states; a confederacy of individuals for whom freedom, safety and the ability to flourish are zero-sum competitions. But if instead the first item on that checklist is: “Because I care about the lives of those around me and understand that they have the same right to flourish as I do,” then we acknowledge that we are not alone on Earth, and that our freedom isn’t any more important than anyone else’s. If we do that, society holds. It will be pointed out — and rightfully so — that “obligations to others” is a nebulous concept. How much should we consider those around us before we decide how to act and what to believe? To what extent should we limit our own freedom in

საკითხებში და ექიმებს სამედიცინო საკითხებში, ნაცვლად იმისა, რომ მხოლოდ საკუთარ თავს და სხვა არაექსპერტებს დავეყრდნოთ. მაგრამ ამ კრიტერიუმებსაც კი აქვთ თავისი საზღვრები (რაც შეგვიძლია ერთი სიტყვით აღვნიშნოთ: ეკონომისტები). არსებობს სფეროები, სადაც კრიტერიუმები გაურკვეველია. მაგალითად, რისი უნდა გვჯეროდეს სიტყვის თავისუფლების სათანადო შეზღუდვების შესახებ? აქ უნდა გამოვიყენოთ განდის მოძღვრება და გავითვალისწინოთ როგორ აისახება ჩვენი სიტყვები სხვებზე. ამის გააზრების შემდეგ, ვაღიარებთ, რომ ხშირად მარცხს განვიცდით. ალბათ ამიტომაა, რომ აბსოლუტური თავისუფლების რწმენა ასეთი მაცდურია - თუ ამ გზას მივყვებით, ჩვენ ყოველთვის "მართალი" ვიქნებით, რაც მარტივია. სატელევიზიო შოუ "კარგი ადგილის" შექმნის დროს, ერთ-ერთი ავტორი მივიდა დასკვნამდე, რომ მთავარი ეთიკური კონცეფცია არის მცდელობა. (რომელი ავტორი იყო ეს - პროფესიონალი სატელევიზიო პროდიუსერი თუ სხვა ვინმე - მკითხველისთვის თავსატეხად დავტოვებთ). შემდეგ, როდესაც მარცხს განვიცდით, ვეცდებით უკეთესად გავაკეთოთ. ეს არც ისე მარტივი, მაგრამ, რა თქმა უნდა, უფრო თანაგრძნობით აღსავსე და, რაც მთავარია, უფრო ჰუმანური გზაა. ეს არის ის, რასაც ვფიქრობთ: სანამ გადავწყვეტთ რისი გვჯეროდეს, უნდა გვჯეროდეს, რომ სხვა ადამიანებსაც აქვთ მნიშვნელობა. თუ ჩვენ ვიმოქმედებთ ამ ვალდებულების გათვალისწინებით და მაინც მარცხს წავაწყდებით, მაშინ უნდა გადავხედოთ, ვისწავლოთ მეტი, მიზნად დავისახოთ განვითარება და ხელახლა ვცადოთ. ჩვენი გარდაუვალი წარუმატებლობა უფრო მეტს ნიშნავს და იქნება უფრო პროდუქტიული, თუ ისინი დაფუძნებულია იმაზე, რასაც ჩვენ უბრალოდ შეგვიძლია ვუწოდოთ „სხვა ადამიანების გათვალისწინება“ - მოსაზრება, რომ ჩვენს ირგვლივ არიან ადამიანები, რომლებზეც პირდაპირ და არაპირდაპირ აისახება ჩვენი რწმენები, სიტყვები და ქმედებები. პირიქით, თუ ჩვენ ვიმოქმედებთ მხოლოდ შეუზღუდავი პირადი თავისუფლების განცდით, ჩვენს წარუმატებლობას არანაირი მნიშვნელობა არ ექნება. ხოლო, იმის აღიარებაზე უარის თქმა, რომ ჩვენ გვაქვს ვალდებულებები სხვების წინაშე და რომ ჩვენი რწმენა და ქცევა უნდა ეხმაურებოდეს ამ იდეას, არის სრულად ჩვენი პასუხისმგებლობა.

consideration of those around us? Is there a calculation we can do? A scale we can use? An app we can download? In short, there isn’t. But there are benchmarks that can serve as guides to belief. For instance, we can trust scientists about scientific matters and doctors about medical matters instead of relying only on ourselves and other nonexperts. But even these benchmarks have their limits (which we can capture with a single word: economists). There are other areas in which the benchmarks are unclear. What, for instance, should we believe about the proper constraints on free speech? Here we must feel our way, using Gandhi’s dictum and recognizing the various others who are affected by our speech. And in feeling our way, we recognize that we often fail. Perhaps this is why believing in absolute freedom is so tempting — if we follow that path, we are always “right,” which is easy. One of the authors, in designing the TV show “The Good Place,” came to the conclusion that a key ethical concept is that of trying. (Which author this was — the professional TV show runner or the other guy — we will leave as an exercise for the reader.) We try to believe rightly about choices and actions that affect other people. Then, when we fail, we try to do better. It’s not as easy a path, but it’s certainly a more compassionate one, and importantly a more human one. This is what we think of as our ur-belief: Before we decide what to believe, we have to believe that other people matter. If we act with this obligation in mind and we fail to get it right, then we have to reconsider, learn more, aim to improve and try again. Our inevitable failures will mean more, and be more productive, if they are grounded in what we might simply call “consideration for other people” — the notion that there are people around us who are affected, directly and indirectly, by so much of what we believe and say and do. Conversely, if we act only out of a sense of unlimited personal freedom, our failures will mean nothing. The refusal to recognize that we have obligations to others and that our beliefs and our behavior should respond to that recognition, is one we allow ourselves at our peril.

People kept away from each other to avoid spreading Covid-19 in May 2020 at Domino Park in Brooklyn

(CREDIT: Johannes Eisele/ Agence France-PresseGetty Images)

კარლო როველი: რისი გვჯერა დარწმუნებულობის შესახებ ჩვენი ყველაზე სანდო რწმენა ისაა, რომელიც მუდმივ შეკითხვებს უძლებს

Carlo Rovelli: What We Believe About Certainty Our most reliable beliefs are those that survive constant questioning

CARLO ROVELLI is a theoretical physicist. His latest book is “Helgoland: Making Sense of the Quantum Revolution.”

მ

მაგრამ სრულად არ ვარ მათში დარწმუნებული. არასოდეს გვაქვს სრულად დარწმუნებულობის საფუძველი, მაგრამ არც გვჭირდება - არც გვინდა. სრულ უცოდინარობასა და სრულ დარწმუნებულობას შორის უზარმაზარი შუალედური სივრცეა, სადაც ჩვენ ჩვენს ცხოვრებას ვატარებთ. ჩვენ ვვითარდებით და ჩვენი რწმენის ეჭვქვეშ დაყენებისადმი ღიაობით, ვაგროვებთ მეტ სანდო ცოდნას. ეს მეცნიერული აზროვნების ერთ-ერთი ფუნდამენტია. ყველაზე სანდო რწმენა ისაა, რომელიც მუდმივ შეკითხვებს უძლებს. თუკი გვჯერა, რომ დედამიწა მრგვალია, ხოლო პენიცილინი კი ფილტვების ანთებას კურნავს, ეს მხოლოდ იმიტომ რომ მეცნიერებმა ჩვენი წინაპრების რწმენა-წარმოდგენები, მაგალითად, რომ შეგვეძლო დედამიწის კიდეში გემით გაცურვა ან ჯადოქრობა რომ მედიცინის ერთ-ერთი კანონიერი ფორმა იყო, ეჭვქვეშ დააყენეს. ალბერტ აინშტაინმა ნიუტონის მეცნიერება დააყენა ეჭვქვეშ,

believe in justice. I believe that the Earth is round. I believe that my name is Carlo and that my father’s name was Franco. I believe that life is worth living. My beliefs are rooted in me. They define me. I hold them dear and I strenuously defend them against any challenge. But I am not certain about them. We never have total certainty, nor do we need it — or want it. Between full ignorance and total certainty there is a vast intermediate space where we conduct our lives. We grow, and we gather more reliable knowledge, by being genuinely open to the questioning of our beliefs. This is the core teaching of scientific thinking. The most reliable beliefs are those that survive questioning. If we believe that the Earth is round and that penicillin cures pneumonia, for example, it is because scientists doubted the proclamations of our ancestors that you could sail a ship off the edge of the Earth, or that incantations were a legitimate form of medicine. Albert Einstein questioned Newtonian science, and quantum theory questions the picture of the world of classical mechanics. There was a time when we thought that reality was

ჯერა სამართლიანობის. მჯერა რომ დედამიწა მრგვალია. მჯერა რომ ჩემი სახელია კარლო და მამაჩემს ფრანკო ერქვა. მჯერა, რომ სიცოცხლე ღირს. ჩემი რწმენა-წარმოდგენები ჩემშია გამჯდარი. ისინი განმსაზღვრავენ. ისინი ძვირფასად მიმაჩნია და ნებისმიერი გამოწვევისგან მტკიცედ ვიცავ მათ.

A light installation in Berlin in January projects the names of victims of the Nazi regime onto the French Embassy.

(CREDIT: Odd Andersen/Agence France PresseGetty Images)

ხოლო კვანტური თეორია სამყაროს კლასიკურ მოწყობას აყენებს კითხვის ნიშნის ქვეშ. იყო დრო, როცა რეალობა მარტივი გვეგონა: ნაწილაკები სივრცეში, დროში მოძრაობა. ახლა სივრცე იხრება, ირწევა და დრო დამოკიდებულია ჩვენს ადგილსამყოფელსა და იმაზე თუ როგორ ვმოძრაობთ. კვანტურმა ფიზიკამ დაამტკიცა სრულიად საპირისპირო იმისა, რისიც გვჯეროდა ამ საკითხების შესახებ. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ სიბნელეში ვართ, ან რომ სრულყოფილი ცოდნის ნაკლებობის გამო, თავი პარალიზებულად უნდა ვიგრძნოთ. თუ ქუჩაში მიმართულებებს ვიკითხავ - ადამიანისგან ან ჩემი სმარტფონიდან - არ არსებობს გარანტია, რომ პასუხი სწორი იქნება. შესაძლოა, ადამიანმა არასწორად გაიაზრა ჩემი შეკითხვა, ან შეიძლება შეცდომით დავწერე სმარტფონში შეყვანილი მისამართი. მაგრამ ეს ხელს არ შემიშლის გადაწყვეტილებაში, რომ ვიარო და თუ რა მიმართულებით წავიდე. ჩვენს წინაპრებს სჯეროდათ, რომ მხოლოდ კერძო საკუთრების მქონე თეთრკანიან მამაკაცებს შეეძლოთ არჩევნებში მონაწილეობა; ფერადკანიანი ადამიანებისათვის მხოლოდ მონობა იყო შესაფერისი; რომ ჯადოქრები წყალში ჩაგდებისას ტივტივებდნენ. მადლობა ღმერთს, წარსულში ზოგიერთს ჰქონდა ძალა შესწინააღმდეგებოდა იმ დროის სტანდარტებს. ეს რომ არა, ქალებს დღემდე ჩავქოლავდით ქუჩაში. ჩვენი რწმენა-წარმოდგენების ამგვარი გადახრები, ჩვენს განსჯას ნაკლებად ღირებულს არ ხდის. არცერთი ადამიანი, წიგნი ან დაწესებულება არ ფლობს უპირობო ჭეშმარიტებას. ცვლილებებისადმი ღიაობა ჩვენი რწმენის სიძლიერეზე და მისი გაძლიერების პოტენციალზე მიუთითებს. ამგვარად შეიძლება ითქვას ჩვენს პოლიტიკურ შეხედულებებზე. ცალკეული ადამიანებისა და ჯგუფების მტკიცე პოლიტიკურ შეხედულებებზე დაფუძნებულმა დაჟინებულმა მონდომებამ შექმნა თანამედროვე სამყარო. მაგრამ ჩვენ არ ვცხოვრობთ იდეალურ სამყაროში - არამედ მისგან შორს. თუ ჩვენ გვექნება დადგენილი წესებისა და ნორმების შეწინააღმდეგების სურვილი, შევძლებთ სამყაროს გაუმჯობესებას. მაგრამ ფრთხილად იყავით: ახალი მბრწყინავი იდეოლოგიების მიღება შეიძლება კიდევ უფრო საშიში იყოს, ვიდრე ძველის. იდეო46

simple: particles in space, moving in time. Now space bends and weaves, and time depends on where we are and how we move. Quantum physics subverted most of what we used to believe about matter. This doesn’t mean, however, that we are in the dark, or that we should feel paralyzed by a lack of perfect knowledge. If I ask for street directions — from a person or from my smartphone — there’s no guarantee that the answer will be correct. The person might have misinterpreted my question, or I may have misspelled the address I entered into my smartphone. But that won’t stop me from deciding on a direction and walking. Our forefathers believed that only white, property-owning men could be trusted to vote; that Black people were better off enslaved; and that witches floated when tossed into a pond. Thank heavens some people in the past had the strength to challenge the standards of their time. If they hadn’t, we’d still be stoning women in the streets. Such drifts in what we believe do not make our convictions any less valuable, either. No person, book or institution holds definitive truth. Openness to change means that our beliefs are strong, and that we can make them stronger. It means that we, the finite critters who inhabit this planet, are capable of doing better. The same is true for our political beliefs. Iron determination grounded in the firm political convictions of individuals and groups created the modern world. But we do not live in a perfect world — far from it. If we have the will to challenge established conventions, we can make the world better for everyone. But beware: Eagerly embracing shiny new ideologies can be even more dangerous than hanging on to hold ones. The neophyte is passionate. Fresh converts may not see the evil in their new credo. Germany fell in love with the glittering order of Nazism. A little over a decade later, with Europe in ruin and millions dead, the country experienced a brutal awakening. The ugliness and horror of the Nazi years suddenly became visible. If left unchallenged, old beliefs can be suffocating; but the

ლოგიაზე ახალმოქცეული ხშირად ემოციებსაა აყოლილი. მათ შეიძლება ვერ დაინახონ ბოროტება თავიანთ ახალ მრწამსში. გერმანიას შეუყვარდა ნაციზმის ბრწყინვალე წესრიგი. ათწლეულის შემდეგ კი, როდესაც ევროპა განადგურდა და მილიონობით ადამიანი დაიღუპა, ქვეყანამ სასტიკი გამოღვიძება განიცადა. მოულოდნელად გამოჩნდა ნაცისტური წლების სიმახინჯე და საშინელება. შეწინააღმდეგების გარეშე, ძველი რწმენა-წარმოდგენები გამანადგურებელი შეიძლება აღმოჩნდეს; მაგრამ ის მოტივაცია რაც ახალ რწმენას შთააგონებს, შეიძლება კატასტროფის საფუძველი გახდეს. ბალანსის დაცვა არასდროსაა მარტივი; ერთადერთი და საუკეთესო ინსტრუმენტი, რომელიც გვიხელმძღვანელებს, ჩვენი შეზღუდული და მუდამ არასრული გონებაა. არ არსებობს სხვა სანდო მრჩეველი, გარდა დაურწმუნებლობისა. გამოცდილება ჩვენი რწმენა-წარმოდგენების შეცვლას იწვევს, და მათი შეცვლის მიზეზი სხვადასხვა შეხედულებების დამახსოვრება და მუდმივი შედარებაა. კაცობრიობის მრავალფეროვნება და ჯაჭვური კავშირები კაცობრიობაში, ნაყოფიერი ნიადაგია, რომელიც ქმნის აზრთა გაცვლის უსასრულო ქსელს, რაც ქმნის ჩვენს რწმენას, მაგრამ თან მათ განვითარების საშუალებას აძლევს. სახეობების მუდმივად მოძრავი და შერეული გენეტიკის მსგავსად, ჩვენი რწმენა-წარმოდგენები გარესამყაროსთან და მასში მცხოვრებ ადამიანებთან ჩვენი უწყვეტი ინტერაქციის შედეგია. სინამდვილეში, არც ისე “ჩვენი” - ჩვენი ინდივიდუალურობის მახასიათებელი - რწმენა-წარმოდგენები ის სიმდიდრეა, რომელსაც კაცობრიობა იზიარებს და მუდმივად სახეს უცვლის. ჩვენ ვიტყობთ, ვფიქრობთ მათ შესახებ, ვუმატებთ ძველ წარმოდგენებს და გადავცემთ სხვებს. ისინი აგრძელებენ არსებობას. მათ განვითარებაში, ჩვენ საკვანძო წერტილები ვართ. აზრთა გაცვლა-გამოცვლა ჩვენი საერთო კულტურის ნაწილია: დაუსრულებელი დიალოგი, რომელიც მუდმივად იზრდება და ვითარდება. ჩვენი საუკეთესო პოლიტიკური, მორალური და მეცნიერული რწმენა-წარმოდგენები ამ გრძელი დიალოგიდან განვითარებული გამოვლინებებია. მჯერა სამართლიანობის. მჯერა რომ დედამიწა მრგვალია. მჯერა რომ ჩემი სახელია კარლო და მამაჩემს ფრანკო ერქვა. მჯერა, რომ სიცოცხლე ღირს. თუმცა, ასევე ვიცი როგორი მაცდურია სამართლიანობის ცნება და როგორ გამოიყენებოდა ის არასწორად სხვადასხვა დანაშაულის გასამართლებლად. დედამიწა მრგვალია, მაგრამ ვიცი, რომ არ არის ისეთი მრგვალი, როგორიც ნამდვილი სფეროა. მისი ფორმა უფრო დახვეწილია. ჩემი სახელია კარლო, მამაჩემს ბავშვობიდან ფრანკოს ეძახდნენ, იქამდე სანამ აღმოაჩინა, რომ ფრანკო უბრალოდ სახელი იყო, რომელიც დედამისს მოსწონდა და მამამისის მიერ გაფორმებული დაბადების მოწმობის თანახმად მისი სახელი სინამდვილეში ჯულიო იყო. და მიუხედავად იმისა, რომ მჯერა ცხოვრება ღირებულია, ვიცი რომ არსებობს სირთულეები და კრიზისები, რომლებიც ბევრ ადამიანს სხვაგვარად ფიქრისკენ უბიძგებს. ჩემი რწმენა-წარმოდგენები ძვირფასად მიმაჩნია, მაგრამ არასდროს შევწყვეტ მათ ეჭვქვეშ დაყენებას.

passion that novel beliefs inspire can be a recipe for disaster. The balance is never easy; we have no other tool to guide us than our limited and always insufficient intelligence. No other reliable adviser than uncertainty. Experience causes our beliefs to change, and they change because we all hold different beliefs and are constantly comparing them. The vast diversity and interconnectedness of humankind is the fertile humus that creates an endless network of exchanges, which nurtures our beliefs but also allows them to evolve. Like the constantly drifting and intermixing genetic pool of a species, our beliefs are the result of our continuous exchanges with the rest of the world and the people who live in it. Far from being truly “ours” — a mark of our individuality — beliefs are a precious shared wealth that humankind continuously trades. We receive them, elaborate on them, mix them with beliefs we’ve previously received and pass them on. They glide across us. We are nodes in their evolution. This network of exchanges is our shared culture: the never-ending dialogue that constantly grows and enriches itself. Our best political, moral and scientific beliefs are the evolving configurations of this long dialogue. I believe in justice. I believe that the Earth is round. I believe that my name is Carlo and that my father’s name was Franco. I believe that life is worth living. But I also know how slippery the notion of justice is, how it has been misused to enable all sorts of crimes. The Earth is round, but I know that it is not really round, as a true sphere is. Its shape is more subtle. My name is Carlo, and my father grew up being called Franco — until the day he discovered that Franco was just a name his mother liked, and that his birth certificate, registered by his father, said that his name was actually Giulio. And although I believe that life is worth living, I also know that there are crises and true hardships that compel too many people to think otherwise. I hold dear to my beliefs. But I will never stop questioning them.

An artist’s impression of a star, observed by the European Southern Observatory’s Very Large Telescope, whose orbit around the supermassive black hole at the center of the Milky Way behaves according to predictions in Albert Einstein’s theory of general relativity. (CREDIT: European Southern Observatory)

მალკა ოლდერი: რისი გვჯერა ჩვენი ინსტიტუციების შესახებ როდესაც საერთო სისტემების კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას ვწყვეტთ, მათი ბოროტად გამოყენების შანსი ჩნდება.

A large street monitor in Tokyo displays the date and time. Daylight saving time is not used in Japan; the country observes Japan Standard Time all year. (CREDIT: Toru Hanai/Reuters)

Malka Older: What We Believe About Our Institutions When we stop questioning the systems we share, they become open to misuse

MALKA OLDER, a faculty associate at Arizona State University’s School for the Future of Innovation in Society, is the author of “The Centenal Cycle” trilogy. (CREDIT: Allana Taranto/Ars Magna)

ი

ეს და სხვა ინსტიტუციები - ფორმალური ორგანიზაციები, ასევე პროცესები და პროცედურები, ქცევის მახასიათებელი ნიშნები და დაუწერელი სოციალური ნორმები - აწესრიგებენ და ახდენენ ჩვენი ცხოვრების სტანდარტიზაციას, რაც ადამიანებს ფართო მასშტაბებში შეთანხმებულად მუშაობის საშუალებას აძლევს. მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს უნარს, დავიჯეროთ საერთო ფიქციები, აქვს თავისი სარგებელი, ზედმეტი რწმენა შეიძლება პრობლემური იყოს. ინსტიტუციების სიმბოლურ აურაზე, რომელსაც ისინი დროთა განმავლობაში აყალიბებენ, კონცენტრირებისას, ერთგულება შესაძლოა უპირობო ერთგულებაში გადაიზარდოს. მიუხედავად იმისა, რომ რწმენის შეცვლა და გათავისებული წესრიგის ჩამოშლა შემაშფოთებელი რყევა შეიძლება იყოს, მაგრამ დიდი ალბათობით, ეს ნიშანია, რომ უნდა შევეწინააღმდეგოთ კონკრეტულ სისტემას. რწმენის დაკარგვა არის სიგნალი, რომ შეჩერდეთ, უკან დაიხიოთ და ყურადღებით დავაკვირდეთ იმას, რისიც გვჯერა: რომელიმე ინსტიტუციას იმიტომ ვაღიარებთ, რომ გვჯერა, ის ემსახურება ლეგიტიმურ ფუნქციას? თუ ჩვენ პატივს ვცემთ მოძველებულ, ნაკლის მქონე ტრადიციას ისევ მის სასარგებლოდ? როგორც სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მწერალი, ჩემი სამუშაოს ნაწილია ხელახლა წარმოვიდგინო ინსტიტუციები იმ მომავალი სამყაროებისთვის, რომლებსაც ვქმნი. ამისათვის მე ვხსნი ჩაბეჭდილი ვარაუდებისა და ღრმა პატივისცემის ფენებს და ვაფიქსირებ იმას, თუ რას უნდა აკეთებდნენ ის ინსტიტუციები, რომლებშიც ჩვენ ვცხოვრობთ და როგორ შეუძლიათ სხვაგვარად გააკეთონ ეს ყველაფერი. ინსტიტუციები სათავეს ახალი იდეებიდან იღებენ, ხშირად საკამათო იდეებიდან, რომლისაც ყველას არ სჯერა. თუ მათ ჰყავთ საკმარისი მიმდევრები, ისინი პრაქტიკაშიც ამუშავდებიან ხოლმე. თუ ინსტიტუცია იმუშავებს, კიდევ ბევრი ადამიანი ირწმუნებს და მის შესაბამისად იმოქმედებს. რაღაც მომენტში ინსტიტუცია ხდება „რეალური“ დე-ფაქტო გაგებით; იქცევა საქმიანობის ჩვეულებრივ გზად. იმედია, ამ ინსტიტუციის დაარსება ადამიანთა უმეტესობის ცხოვრებას აუმჯობესებს, მაგრამ გასათვალისწინებელია სხვადასხვა გადახრები. რაღაც მომენტში, ინსტიტუცია სცდება ლეგიტიმურობის ჰორიზონტს: ის იქცევა არა მხოლოდ გზად, რის მიხედვითაც კეთდება საქმეები, არამედ მიმართულებად, როგორც უნდა გაკეთდეს ისინი. ზოგი ინსტიტუცია კიდევ უფრო ძლიერდება, რადგან ის ქმნის სიმბოლურ ღირებულებებს, რომლებიც ხშირად აღემატება მის რეალურ ფუნქციას. სპორტული სამყარო სავსეა შეჯიბრებით, მაგრამ ოლიმპიადა მისგან

nstitutions are shared fictions, dependent on a collective suspension of disbelief to make the structure of modern life possible. Society agrees that pieces of printed paper have value, a fiction that lets us avoid the inconveniences

of barter. Most of us cede authority to the government and abide by the principle that the declared winner of an election is legitimate, therefore saving ourselves the death, disruption and destruction of armed conflict. Every year on a designated day, part of the world adjusts its clocks to pretend that dawn is one hour earlier than the day before, and this effectively becomes true because enough of us believe it. These and other institutions — formal organizations, as

ნსტიტუციები საზოგადოების წევრებს შორის გაზიარებული ფიქციაა, რომელიც თანამედროვე ცხოვრების სტრუქტურის შექმნის მიზნით, ურწმუნობის კოლექტიურ შეჩერებაზეა ორიენტირებული. საზოგადოება თანხმდება, რომ ქაღალდის ნაბეჭდ ნაჭრებს აქვს ღირებულება - ფიქციაა, რომელიც ბარტერული გაცვლის უხერხულობების თავიდან აცილების საშუალებას გვაძლევს. იმ პირობით, რომ არჩევნებში გამოცხადებული გამარჯვებული ლეგიტიმურია, უმეტესობა ჩვენგანი სახელმწიფოს უთმობს ხელისუფლებას, რითაც თავს ვიხსნით შეიარაღებული კონფლიქტის, განადგურებისა და სიკვდილისგან. ყოველწლიურად, დანიშნულ დღეს, მსოფლიოს ნაწილი ასწორებს საათებს, თითქოს წინა დღესთან შედარებით, ერთი საათით ადრე ბინდდება, და ეს ფაქტობრივ ჭეშმარიტებად იქცევა, რადგან ბევრ ჩვენგანს სჯერა.

well as processes and procedures, patterns of behavior, and unwritten social mores — order and standardize our lives, allowing people to work together on a macro scale. But while our ability to believe in shared fictions has its benefits, too much belief can be problematic. Loyalty can veer into unquestioning allegiance as we fixate on the symbolic auras that institutions amass over time. While a shift in belief can be a troubling jolt, threatening an order so ingrained we took it for granted, it’s probably a sign that we should be challenging these systems. Loss of faith is a signal to pause, step back and carefully look at what we believe: Are we upholding an institution because we believe that it serves a legitimate function? Or are we venerating a flawed tradition for its own sake? As a science fiction writer, part of my job is to reimagine institutions for the future worlds I create. To do this, I peel off layers of embedded assumptions and reverence, and pinpoint what the institutions we live by are supposed to do and how they might do it differently. Institutions begin as new ideas, often controversial ones that not everyone believes in. If they have enough adherents, they get put into practice. If an institution works, many more people will start to believe in it, and then act accordingly. At some point, the institution becomes “real” in a de facto sense; it simply becomes the way things are done. Hopefully, the establishment of this institution makes things better for most people, but there is a degree of inertia involved too. At some point, the institution passes a legitimacy horizon: It becomes not just the way things are done, but the way things should be done. Some institutions grow even more powerful as they accrete a halo of symbolic value well beyond their actual function. The sports world is full of championship competitions, but the Olympics are different. They have a cultural influence — built on an ancient tradition with only a tenuous resemblance to the modern games, tied to nationalistic fervor and carefully cultivated by the television

A Secret Service agent cleans the presidential limousine on Jan. 20, the day of President Biden’s inauguration. (CREDIT: Rod Lamkey/ Agence FrancePresse, via Pool/ Afp Via Getty Images)

განსხვავებულია. მათ აქვთ კულტურული გავლენა - დაფუძნებული უძველეს ტრადიციაზე, რომელიც მხოლოდ მცირედით თუ ემსგავსება თანამედროვე თამაშებს, იგი დაკავშირებულია ნაციონალისტურ გამოვლინებებთან და ყურადღებით გაშუქებულია სატელევიზიო მაუწყებლობების მიერ - რაც ბევრად აღემატება სპორტულ შეჯიბრს. თუმცა, როდესაც რაღაცის სიმბოლური მნიშვნელობა ვერ განისაზღვრება, ვერ იზომება და შორდება მის თავდაპირველ მიზანს, ჩვენი რწმენა ინსტიტუციებისადმი უფრო უახლოვდება უპირობო ერთგულებას. სწორედ ამიტომ, ოლიმპიადების მასპინძლობისას, ქალაქები მზად არიან უზარმაზარი ინვესტიციების განხორციელებისთვის, მაშინაც კი, როდესაც ამ ინვესტიციების მომგებიანობა ნაკლებად დასაშვებია. როდესაც ვწყვეტთ ჩვენი ინსტიტუციების კრიტიკას, ისინი იქცევიან ბოროტად გამოყენების, მიტაცებისა და კორუფციის საშუალებად. განვიხილოთ ამერიკის პრეზიდენტობის ინსტიტუტი. ეს დაიწყო როგორც ახალი იდეა: ლიდერობის ფორმა, რომელიც არ იყო მონარქია. ყველას არ სჯეროდა, რომ ის იმუშავებდა; ბევრს ეშინოდა, რომ პრეზიდენტობა საბოლოოდ, არჩევით მონარქიად გარდაიქმნებოდა, რაც, რა თქმა უნდა, სწორედ ის იყო, რაც უნდა შეცვლილიყო. თუმცა, ჯორჯ ვაშინგტონმა უარი თქვა მესამე ვადაზე და ამერიკის ახალბედა დემოკრატია დარჩა დამოუკიდებელი, განაგრძო ლიდერების არჩევა. პრეზიდენტობა აშკარად არსებობდა ამ პირობით; ამის უარყოფა, აბსურდი იქნებოდა. და სწორედ მაშინ დაიწყო ჯადოქრობა. მრავალი თაობის, გამოსვლების, საარჩევნო კამპანიების, ოფიციალური პორტრეტების, ისტორიის წიგნების, ჰაგიოგრაფიებისა და პოლიტიკური კარიკატურების შემდეგ, პრეზიდენტობა უფრო მეტი გახდა, ვიდრე მისი ფუნქცია ან მისი მოქმედი უფლებამოსილება. იგი ქვეყნის მზარდი გავლენის წარმოჩენის ობიექტი გახდა - პრეზიდენტი გახდა ცნობილი, როგორც "ყველაზე ძლიერი ადამიანი [სინამდვილეში არა] მსოფლიოში". პრეზიდენტობამ მიიღო დემოკრატიისა და მერიტოკრატიის ასპექტები, ისე რომ, „შენ შეგიძლია პრეზიდენტი

companies that broadcast the events — that far outweighs the athletic competition involved. But when the symbolic meaning of something can’t be measured or defined and gets disconnected from its original purpose, our belief in institutions becomes something closer to an unquestioning allegiance. This is why cities are willing to make vast investments in order to host the Olympics, even when those investments are both ethically dubious and unlikely to be profitable by any measure. When we stop critiquing our institutions, they become opportunities for misuse, appropriation and even corruption. Consider the institution of the American presidency. It started as a new idea: a form of leadership that wasn’t a monarchy. Not everyone believed it would work; many feared that the presidency would eventually transform itself from an elected position into a type of monarchy, which of course was exactly what it was meant to replace. But George Washington turned down a third term, and America’s nascent democracy stayed independent and kept electing leaders. The presidency clearly existed by this point; to not believe in it would be absurd. And that was when the magic started. After many generations, speeches, election campaigns, official portraits, history books, hagiographies and political caricatures, the presidency became more than its function or its incumbent. It came to embody the country’s growing clout — the president became known as “the most powerful man [sic but not really] in the world.” The presidency took on aspects of democracy and meritocracy, so that, “You could grow up to

გამოხვიდე“, გახდა ფრაზა ნებისმიერისთვის, ვისაც რამის გაკეთება შეეძლო. ახლა, პრეზიდენტობის იდეის მხარდაჭერა არ ნიშნავს იმის რწმენას, რომ იდეა იმუშავებს. ამის ნაცვლად, პრეზიდენტის კონცეფცია მოიცავს ბუნდოვან და მრავალფეროვან ასოციაციებს, სკოლის ისტორიის გაკვეთილებიდან და სურათებიანი წიგნებიდან, ახალი ამბების სიუჟეტებიდან და ჰოლივუდის ფილმებიდან. გადაჭარბებული სიმბოლიზმი ფარავს რეალობას, თუ როგორ ფუნქციონირებს ინსტიტუცია. ათწლეულების განმავლობაში, ჩვენი მედია გაშუქება და საერთო დისკურსი ეხებოდა პრეზიდენტობის იდეას და არა მის კრიტიკულ, რეალურ როლს, რომელსაც ის ასრულებს ჩვენს მთავრობაში. ამომრჩევლები პრეზიდენტს ირჩევენ მის სამუშაოზე წარმოდგენებზე დაყრდნობით და არა იმის მიხედვით, რეალურად რას მოითხოვს ეს სამუშაო. სწორედ ამიტომ, ჩვენ ქვეყნის განვითარების სურვილით აღსავსე საარჩევნო კანდიდატების ნაცვლად, მივიღეთ კანდიდატები, რომლებსაც სურთ იყვნენ პრეზიდენტი, რათა ჩაითვალონ ძლიერებად და მნიშვნელოვნებად. მონარქია კიდევ ერთი მაგალითია. ის, რაც დაიწყო, როგორც სამხედრო ძლევამოსილების დამტკიცება, გადაიზარდა ღვთაებრივი ძალაუფლებისა და მემკვიდრეობითი კეთილშობილების ტრადიციაში, სანამ თანამდებობის პირების, ადგილობრივების უკმაყოფილებისა და რაღაც განსხვავებულის შესაძლებლობის ერთობლიობამ ინსტიტუტი გამოუსადეგარი გახადა. ამან ზოგიერთ ქვეყანაში მონარქის პრეზიდენტით შეცვლა გამოიწვია. თუ ჩვენი პოლიტიკოსები კანონპროექტების მიღებისას, აქებენ დემოკრატიას, რომლებიც ართულებს ხმის მიცემას, მაშინ გასაკვირი არ არის, რომ ჩვენ დავიწყებთ ეჭვის შეტანას ჩვენს ყველაზე მნიშვნელოვან ინსტიტუციებში. მიუხედავად იმისა, რომ ამან შეიძლება აპათიისა და შეთქმულების თეორიების სახიფათო გზა გახსნას, იგი ასევე გვახსენებს, რომ გავიხედოთ ძალაუფლებისა და ტრადიციის მიმზიდველი ხაფანგების მიღმა და გამოვასწოროთ ის, რაც არ მუშაობს. ჩვენი ინსტიტუციების მიმართ რწმენის დაკარგვა იმის ნიშანია, რომ, სულ მცირე, უნდა გადავაფასოთ ჩვენი რწმენის გადაჭარბებები; ჩვენ ალბათ გვჭირდება თავად ინსტიტუციების გადაფასებაც. ნამდვილად ისეთი დემოკრატიულები ვართ, როგორსაც ვამტკიცებთ? ის, რასაც ჩვენ მართლმსაჯულების სისტემას ვუწოდებთ, რეალურად ემსახურება სამართლიანობას? აკეთებს თუ არა ჩვენი ნაქები ეკონომიკური სისტემა იმას, რასაც აცხადებს? ინსტიტუციები გვთავაზობენ იმედს, რომ ერთად მუშაობით, შევქმნით გარემოს, რომელშიც ჩვენი ძალები კოორდინირებული, ხოლო პოტენციალი გაზრდილი იქნება. მაგრამ ის საშუალებაა და არა მიზანი. ჩვენ არ ვართ რაიმე სახით, ჩვენი რწმენითა ან ჩვენი ერთგულებით, მათ ვალში. ინსტიტუციები და საზოგადოებები, რომლებსაც ისინი განსაზღვრავენ, ჩვენია, იმისთვის რომ შევქმნათ და გარდავქმნათ. სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მწერლების მსგავსად, ჩვენ ვაკონტროლებთ ჩვენი ინსტიტუციების ნარატივს. კრიტიკული აზროვნებით, ფანტაზიითა და თანამშრომლობით ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ ისინი. ჩვენი კოლექტიური პასუხისმგებლობა - საკუთარი თავისა და მომავალი თაობების წინაშე - მდგომარეობს იმაში, რომ გავხადოთ ყოველი მომდევნო ინსტიტუცია წინაზე უკეთესი.

be president,” became shorthand for anyone being able to do anything. These days, belief in the presidency doesn’t mean believing the idea will work, or believing that the office exists. Instead, the concept of the presidency encompasses a vague and diverse set of connotations, drawn from half-remembered history lessons and picture books, news montages and Hollywood movies. Exaggerated symbolism obscures the reality of how the institution functions. For decades, our media coverage and common discourse has been about the idea of the presidency, rather than the critical, real-world role it plays in our government. Voters choose a president based on what they think the job is, rather than what it actually requires. That’s why we’ve ended up with candidates who want to be president in order to be thought of as powerful and important, instead of candidates who want to do a job in the government that makes the country better. The monarchy is another example. What started as a validation of military might was exaggerated into a tradition of divine right and inherited nobility, until a combination of particularly awful incumbents, local grievances and the possibility of something different made the institution untenable. This allowed it to be replaced, in some countries, by the presidency. If our politicians praise democracy while passing bills that make it more difficult to vote, then it’s no wonder that we would start to doubt our most critical institutions. And while that can leave a dangerous opening for apathy and conspiracy theories, it is also a reminder for us to look beyond the glossy trappings of power and tradition, and fix whatever isn’t working. Losing faith in our institutions is a sign that, at a minimum, we need to reassess the exaggerations of our faith; we probably also need to reassess the institutions themselves. Are we really as democratic as we claim to be? Does what we call our justice system actually enact justice? Does our vaunted economic system do what it claims? Institutions offer us powerful hope that when we work together we can create abstractions that order and coordinate our efforts, amplify our potential and outlast individuals. But they are a means, not an end. We don’t owe them our belief or our allegiance. Institutions, and the societies they delineate, are ours, to make and remake. Like fiction writers, we control the narrative for our institutions. With critical thinking, imagination and collaboration, we can change them. Our collective responsibility — to ourselves and to future generations — is to make each institution better than the last.

გარი კასპაროვი: რისი გვჯერა რეალობის შესახებ? დეზინფორმაციის შემოტევის ფონზე, შესაძლებელია თუ არა ცუდი იდეების უარყოფა, თუ მათ ვერ განვიხილავთ და უარვყოფთ?

Garry Kasparov: What We Believe About Reality Amid an onslaught of misinformation, is it possible to discard bad ideas if we cannot discuss and refute them?

ა

GARRY KASPAROV is the chairman of the Renew Democracy Initiative and a former world chess champion.

(CREDIT: Igor Khordzinskiy)

eople who were born behind the old Iron Curtain are often described as having paranoid tendencies. As a member of this group, I can only say we had a lot to be paranoid about.

Growing up in Baku, in what is now Azerbaijan, I watched as the all-powerful Soviet state lied right to our faces, every morning in the paper and every night on the news. As I began my climb up the chess Olympus, I realized that every sports official, fan or neighbor was a potential informant; perceived disobedience could result in the loss of your job, your freedom or your life. As the doomed Communist economy slowed in the 1980s and our standard of living fell further behind that of the free world, domestic repression and propaganda only increased. The contrast between what the authorities said and our observable reality became absurd. “There’s no news in the Truth and no truth in the News,” went the line about the leading Soviet newspapers Pravda (“Truth”) and Izvestia (“News”). It’s easy to connect an all-powerful state — be it the Soviet Union, the current Chinese Communist Party or Big Brother in George Orwell’s “1984” — to the dissemination of false narratives with the goal of social control. Dictatorships have the means and motive to twist reality into whatever serves their purpose, and a track record of doing so. Some individuals living under such a regime truly believe the official story, despite what their eyes may tell them. Others

დამიანებს, რომლებიც ძველი რკინის ფარდის მიღმა დაიბადნენ, ხშირად აღწერენ როგორც პარანოიდული მიდრეკილებების მქონეთ. როგორც ამ ჯგუფის წევრს, მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ ბევრი რამ გვქონდა პარანოიდული. ვიზრდებოდი ბაქოში, აზერბაიჯანში, ვუყურებდი, როგორ გვატყუებოდა ყოვლისშემძლე საბჭოთა სახელმწიფო, ყოველ დილით, გაზეთებში და ყოველ საღამოს, საინფორმაციო გამოშვებებში. ჭადრაკის ოლიმპოსზე ასვლა რომ დავიწყე, მივხვდი, რომ სპორტის ყველა ოფიციალური პირი, გულშემატკივარი თუ მეზობელი, პოტენციური ინფორმატორი იყო; გამომჟღავნებულ დაუმორჩილებლობას შეიძლება გამოეწვია სამუშაოს, თავისუფლების ან სიცოცხლის ხელყოფაც კი. როდესაც განწირული კომუნისტური ეკონომიკა შენელდა 1980იან წლებში და ჩვენი ცხოვრების დონე უფრო და უფრო ჩამორჩებოდა თავისუფალ სამყაროს, შიდა რეპრესიები და პროპაგანდა მხოლოდ გაიზარდა. ხელისუფლების ნათქვამსა და ჩვენს მიერ აღქმულ რეალობას შორის კონტრასტი აბსურდული გახდა. „სიმართლეში არაფერია ახალი და არაფერია სიმართლე ახალ ამბებში“ - ასე წერდნენ წამყვანი საბჭოთა გაზეთები „პრავდა“ („ჭეშმარიტება“) და „იზვესტია“ („ახალი ამბები“). მარტივია ყოვლისშემძლე სახელმწიფოს გაერთიანება- იქნება ეს საბჭოთა კავშირი, ამჟამინდელი ჩინეთის კომუნისტური პარტია თუ დიდი ძმა ჯორჯ ორუელის "1984"-ში - ხდებოდა ცრუ ნარატივების გავრცელება სოციალური კონტროლის მიზნით. დიქტატურას აქვს იმის საშუალება და მოტივი, რომ რეალობა შეცვალოს საკუთარი მიზნებიდან გამომდინარე და მას ამის გამოცდილებაც აქვს. ამ რეჟიმის ქვეშ მცხოვრებ ზოგიერთ ადამიანს ნამდვილად სჯერა ოფიციალური ამბების, მიუხედავად იმისა, რომ საკუთარი თვალით სულ სხვა რეალობას ხედავენ. ზოგს შიშის გამო „სჯერა“. ასევე არიან ისინი, ვისაც შეიძლება სჯეროდეს ან არ სჯეროდეს, მაგრამ მაინც ამბიციურები არიან და მიდრეკილნი, არა მხოლოდ გადარჩნენ, არამედ აყვავდნენ. იმის დემონსტრირებამ, თუ როგორ კარგად გჯერათ ცრუ ნარატივის, შეიძლება წინ წაგწიოთ ამ გარემოში, განსაკუთრებით მაშინ, თუკი გეჩქარებათ გამოავლინოთ თქვენი სიწმინდე და მორჩილება, სხვების დადანაშაულებით. „1984“-ის დაწერისას ორუელი, შთაგონებული იყო რომანით „ჩვენ“, რუსი მწერლის ევგენი ზამიატინის ტოტალიტარული სახელ-

მწიფოს ფუტურისტული პორტრეტი. საბჭოთა კავშირში აკრძალული „ჩვენ“ პირველად ინგლისურად 1924 წელს გამოიცა. რომანში ზამიატინი ასახავდა იდეოლოგიური მოშურნეების ჭეშმარიტ მიზნებს და მათ გაუთავებელ მიზეზებს საზოგადოების ყველა ასპექტზე კონტროლის ცენტრალიზებისთვის. „ადამიანის კრიმინალისგან გათავისუფლების გზა, მისი თავისუფლებისგან გათავისუფლებაა“, ამბობს D-503, „ჩვენ“-ის ერთგული, მაგრამ სულ უფრო კონფლიქტური, კოსმოსური ხომალდების მშენებელი გმირი, რომელიც კმაყოფილია საკუთარი მათემატიკური ლოგიკით. იგივე ლოგიკა ადვილად შეიძლება გამოვიყენოთ მეტყველებაზეც: თქვენ ვერ გაავრცელებთ აკრძალულ აზრებს, თუ ლაპარაკი არ შეგიძლიათ. ასეთ სამყაროში ერეტიკოსი უნდა დაიწვას, დააპატიმრონ, მოხდეს მისი დაჩლუნგება ან თუნდაც დეპლატფორმირება. დასავლეთის ქვეყნებში დღეს დეზინფორმაციაზე სახელმწიფო მონოპოლია არ არსებობს. სიცრუე ვრცელდება საზოგადოების ყველა მხრიდან. ინტერნეტის წყალობით, ნებისმიერს - არჩეულ პოლიტიკოსს, ბიზნესმენს თუ კერძო მოქალაქეს - შეუძლია იყოს პროპაგანდის მინისტრი სახლიდან გაუსვლელად. სოციალურ მედიას შეუძლია სწრაფად გაზარდოს არასწორი ნაპერწკლები ტყის მძვინვარე ხანძრებში. შეთქმულების თეორეტიკოსთა ონლაინ ტომებს შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ და პოლიტიკურ პარტიებთანაც კი გაერთიანდნენ, რაც ხშირად წახალისებულია მტრულად განწყობილი უცხო სახელმწიფოების მიერ, რომლებიც კარგად აფასებენ პოტენციურ ზიანს, რომელიც ამ ჯგუფებს მოაქვთ. დადგენილია, რომ ყალბი ამბები და აღმაშფოთებელი ტყუილი უფრო სწრაფად ვრცელდება, ვიდრე მოსაწყენი სიმართლე. ყველას სიამოვნებს იმ საიდუმლოს ფლობდეს, რომელიც სხვებმა არ იციან. ამ ბრძოლაში ფაქტები ჭარბობს. არსებობს ტყუილისა და გაზვიადების მილიონი გზა, მაგრამ სიმართლე მაინც მხოლოდ ერთია. დეზინფორმაციის დემოკრატიზაცია უფრო ნაკლებ აშკარა საფრთხეს შეიცავს, ვიდრე ინფორმაციის კონტროლი დიქტატურის პირობებში, მაგრამ შედეგები რეალურია. დღეს, ყალბი ნარატივები ხშირად ვრცელდება საზოგადოებაში, ისინი ფრაგმენტულია და ძნელად მისაწვდომი ჩვეულებრივი საშუალებებით. ასეთ ჯგუფებში წევრობა პირდაპირ პოლიტიკური პარტიისადმი ლოიალობაა და შედეგის თვალსაზრისით ნაკლებად პროგნოზირებადია. მე მაქვს პირადი გამოცდილება ავტორიტარული მმართველობისა, რომელიც პატივს არ სცემს ადამიანის თავისუფლებას ან ადამიანის სიცოცხლეს. ჩემი საკუთარი საინფორმაციო საიტი, Kasparov. ru, წლებია უკვე დაბლოკილია რუსეთში. ყურადღებით ვადევნებდი თვალს, როდესაც ათასობით ჩემი თანამემამულე რუსი სცემეს და დააპატიმრეს ბოლო თვეებში, პუტინის რეჟიმის მშვიდობიანი პროტესტის გამო. ვარ იმის მოწმე, თუ რამდენად ადვილად შეიძლება განსხვავებული აზრის კრიმინალიზება, ყოველთვის აღვნიშნავ ამერიკელი ექსპერტებისა და პოლიტიკოსების აბსურდულობას, რომლებიც უარყოფენ ცენზურას მაშინ, როცა ვინმე დაკარგავს წიგნის გარიგებას ან Twitter-ის ანგარიშს, სიძულვილით სავსე შეხედულებების გაზიარების გამო. ჩემი პირადი ცხოვრებისეული გამოცდილება არის მიზეზი იმისა, თუ რატომ მაწუხებს ფენომენი, რომელიც ემუქრება იდეების თავისუფალ ნაკადს დასავლურ საზოადოებაში: უმრავლოსობის იდეების აღზევება, ჩვეულებრივი ადამიანების მოწმეებად, ინფორმატორებად და ამბიციურ ფანატიკოსებად გადაქცევა. ეს ყველაფერი ძალიან გავს იმ სიტუაციას, რაშიც გავიზარდე, საბჭოთა კავშირს. ასეთ ინტელექტუალურ მართლმორწმუნეობას არ გააჩნია სახელმწიფოს ავტორიტეტი მის უკან, მაგრამ ონლაინ პლატფორმები, როგორიცაა Facebook და Twitter, შეიძლება იყოს ისეთივე ეფექტური ახალი „პარტიული“ ხაზის დაცვაში. გავიხსენოთ საუბრები Covid-19

A man yelled into a bullhorn in Columbus, Ohio, during a nationwide protest called by anti-government and far-right groups in support of former President Donald Trump’s claims of electoral fraud in the 2020 U.S. presidential election. (CREDIT: Stephen Zenner/Agence France-Presse - Getty Images)

pretend to believe, out of fear. Then you have those who may or may not believe, but who are nonetheless ambitious, bent on not only surviving, but thriving. Demonstrating what a good believer in false narratives you are can provide a ladder up in those environments, especially if you rush to display your purity and conformity by accusing others. In writing “1984,” Orwell was inspired, if that’s the right word, by a novel called “We,” a futuristic portrait of a totalitarian state by the Russian writer Yevgeny Zamyatin. Banned in the Soviet Union, “We” had first been published in English, in 1924. In the novel, Zamyatin took precise aim at the true goals of ideological zealots and their endless pretexts for centralizing control of every aspect of society. “The way to rid man of criminality is to rid him of freedom,” says D-503, the loyal, but increasingly conflicted, spaceship-building protagonist of “We,” pleased by his own mathematical logic. The same logic can easily be applied to speech: You cannot spread prohibited thoughts if you cannot speak. In such a world, the heretic is to be burned, jailed or lobotomized. Or at least deplatformed. In Western countries today, there is no state monopoly on misinformation. Falsehoods spread instead from every nook of society. Thanks to the power of the internet, anyone — elected politician, businessman or private citizen — can be a propaganda minister from the comfort of home. Social media can quickly fan errant sparks into raging wildfires. Online tribes of conspiracy theorists can influence and even merge with political parties, often encouraged by hostile foreign state actors that appreciate the potential damage such groups can inflict. It’s well established that fake news and outrageous lies spread faster than boring truths. Everyone enjoys the idea of being the holder of a secret others don’t know. And facts are outnumbered in this fight. There are a million ways to lie, exaggerate and elide, but still only one lonely truth. The democratization of misinformation holds fewer obvious dangers than the control of information under a dictatorship, but the consequences are real. Today, false narratives often thrive in communities that are fragmented and difficult to reach by

ვირუსის წარმოშობის შესახებ. პანდემიის დროს, ზოგიერთი ექსპერტი - მათ შორის ლუკ მონტანიე, ნობელის პრემიის ლაურეატი ვირუსოლოგი - ვარაუდობდა, რომ ვირუსი შესაძლოა ჩინურ ლაბორატორიაში შემთხვევითი გაჟონვის შედეგი ყოფილიყო. თუმცა, თეორიამ მალევე მოიცვა სულ უფრო პოლარიზებული დისკურსი. ჩინეთის წინააღმდეგ რიტორიკის გამძაფრების მცდელობისას, პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი და მისი მხარდამჭერები ღიად უჭერდნენ მხარს გაჟონვის შესაძლებლობას, ხოლო მისი ადმინისტრაციის კრიტიკოსები ამას უარყოფდნენ და უწოდებდნენ ცრუ ნარატივს. სილიკონის ველის ტიტანებმა სწრაფად წაშალეს ახალი ამბების ის სტატიები, რომლებიც თეორიას ამყარებდნენ; მთავარმა მედიამ ამას დეზინფორმაცია უწოდა. მიუხედავად ამისა, იმ დროს ძალიან მცირე ინფორმაცია იყო ხელმისაწვდომი არგუმენტის მართებულობის დასადასტურებლად ან მის უარსაყოფად. თეორიის უარყოფა არ მომხდარა საფუძვლიანი სამეცნიერო გამოკვლევის შედეგად; ეს იყო პოლიტიკაზე დაფუძნებული ნაბიჯი განპირობებული დომინანტი ხმებით, რომლებიც საჯაროდ საუბროდნენ. (ბოლო თვეებში, როდესაც ბატონი ტრამპი აღარ ჩანდა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ და რამდენიმე მეცნიერმა განაცხადეს, რომ ლაბორატორიული გაჟონვის ჰიპოთეზა მოითხოვს შემდგომ გამოძიებას.) ჩვენს თავისუფალ სამყაროში ინტელექტუალური მართლმორწმუნეობისადმი არალოიალობა არ იწვევს იმ მძიმე შედეგებს, რასაც ტოტალიტარული რეჟიმების პირობებში. არავინ გაგვგზავნის გულაგში ფეხის გადაბრუნების გამო. ჩვენ ვერ შევებრძოლებით დეზინფორმაციას, თუკი არ გვექნება ფიქრის უნარი და თავისუფალი საუბრის საშუალება. როგორ შეგვიძლია უარვყოთ ცუდი იდეები, თუ არ შეგვიძლია მათი განხილვა და უარყოფა? ეს ყველაფერი თავისუფლებისგან გათავისუფლების მცდელობაა. როგორც ზამიატინი წერდა, „არსებობს იდეები თიხისა და ოქროსგან ან ჩვენი ძვირფასი მინისგან ჩამოსხმული. იმისათვის, რომ იცოდეთ თუ რა მასალაზეა იდეა შექმნილი, საჭიროა მხოლოდ მასზე, ძლიერი მჟავის წვეთი ჩამოვარდეს.” ჩვენი მეტაფორული მჟავები არის განათლება, იდეების თავისუფალი გაცვლა და ფიქრის, ლაპარაკისა და სწავლის თავისუფლება, შიშის გარეშე. ამ პრინციპების დაცვა არ ნიშნავს არატოლერანტობას ან სიძულვილის წახალისებას, მაგრამ ის მოითხოვს გამბედაობას - გამბედაობას რომ ვაღიაროთ ეჭვები, გამოვიწვიოთ სხვები და საკუთარი თავი. A man at a Melbourne, Australia, rally opposing lockdown measures adopted by the local government in response to the Covid-19 pandemic.

(CREDIT: William West/Agence France-Presse Getty Images)

conventional means. Membership in such groups is a potent substitute for loyalty to a political party, and far less predictable in terms of outcome. I have personal experience with authoritarian rule that has no respect for human freedom or human life. My own news site, Kasparov.ru, has been blocked in Russia for years. And I have closely followed as thousands of my fellow Russians were beaten and jailed in recent months for peacefully protesting the Putin regime. Having witnessed how easily dissent can be criminalized, I am always quick to point out the absurdity of American pundits and politicians decrying censorship after someone loses a book deal or Twitter account for sharing hateful views. My life experience, however, is also why I am so concerned about a phenomenon that more subtly threatens the free flow of ideas in Western societies: the rise of an unchallengeable majority view, able to turn regular people into silent witnesses, informants and ambitious zealots like the ones I grew up with in the Soviet Union. Such intellectual orthodoxy doesn’t have the authority of a state behind it, but online platforms such as Facebook and Twitter can be just as effective in enforcing adherence to the new “party” line. Consider the conversation around the origins of the Covid-19 virus. Earlier in the pandemic, some experts — including Luc Montagnier, a Nobel Prize-winning virologist — suggested that the virus might have been the result of an accidental leak in a Chinese laboratory. The theory, however, was soon enveloped by an increasingly polarized discourse. In attempting to sharpen his rhetoric against China, President Donald Trump and his supporters openly promoted the possibility of the leak, while critics of his administration reflexively rejected it as a false narrative. Silicon Valley titans swiftly removed news articles amplifying the theory; mainstream media labeled them as misinformation. Yet, at the time little information was available to confirm or contest the validity of the argument. The theory’s dismissal was not the result of a thorough scientific investigation; it was a move based on politics and driven by the dominant voices shaping the conversation in the public square. (In recent months, with Mr. Trump out of the picture, the World Health Organization and several scientists have stated that the laboratory leak hypothesis calls for further investigation.) Disloyalty to intellectual orthodoxy in our free world doesn’t bear the grim consequences it does under totalitarian regimes. No one will be sent to the gulag for failing to toe the line. But we cannot successfully fight misinformation without the ability to think and speak without fear. How can we discard bad ideas if we cannot discuss and refute them? It is all an attempt to rid us of crime by ridding us of freedom. As Zamyatin wrote, “There are ideas of clay and ideas molded of gold, or of our precious glass. In order to know the material of which an idea is made, one needs only to let fall upon it a drop of strong acid.” Our metaphorical acids are education, the free exchange of ideas and the freedom to think, speak, be wrong and learn without fear. Protecting these principles does not mean putting up with intolerance or promoting hatred, but it does require courage — courage to admit doubt, to challenge others and be challenged.

ჯულია ალვარეზი: რისი გვჯერა იდენტობის შესახებ საკუთარი თავის მრავალი შრის აღმოჩენას შესაძლოა მთელი ცხოვრება დასჭირდეს

Julia Alvarez: What We Believe About Identity Unearthing the many layers of a self can take a lifetime

JULIA ALVAREZ is the author, most recently, of “Afterlife,” a novel, and “Already a Butterfly,” a picture book for young readers. She was awarded a National Medal of Arts in 2014 (CREDIT: Bill Eichner)

ე

დეფისით დაწერილი ეროვნება (დომინიკელ-ამერიკელი, ჩინელ-ამერიკელი, თუნდაც აფრო-ამერიკელი) ჯერ არ იყო მოგონილი. უნდა დაგვეკმაყოფილებინა შესაბამისი ველი, რომელიც სხვადასხვა ეროვნებასთან ერთად (“შავკანიანი”, “ესკიმოსი”), ჩვენ არ მოგვიცავდა. ჩვენ ბუნდოვნად “ესპანური წარმოშობის” ვიყავით, რაც ნამდვილად სჯობდა სხვა, სათამაშო მოედანზე გაგონილ, შეურაცხმყოფელ ტერმინებს (“spic,” “wetback,” “greaser”). დავიბადე ნიუ-იორკში, მაგრამ როცა ერთი თვის ვიყავი, ჩემი მშობლები სამშობლოში დაბრუნდნენ. ისინი ისევ ემიგრაციაში წავიდნენ, როდესაც ათი წლის ვიყავი. მე ვიყავი ამერიკელი, მაგრამ არა - ამერიკელი. ემიგრანტი ვიყავი, მაგრამ ნამდვილი - არა. თავიდანვე, ჩემი ვინაობის გარკვევა მარტივი არ იყო. არ ვიცოდი როგორ მელაპარაკა ჩემს ვინაობაზე, მაგრამ ვიცოდი რა მაწუხებდა. პოპულა-

ne of the baffling things that happened when my family arrived in the United States in 1960 was having to find a term for ourselves. No one seemed to know where the Dominican Republic was. Back then there weren’t that many Dominicans in the United States — the dictatorship made it difficult to emigrate. So when my family was asked where we were from, we couldn’t just say, “We’re Dominican, you know, like Sammy Sosa or Alex Rodriguez.” Our classmates often mistook our country for the other Caribbean nation of Dominica. “Oh, you lucky dog! We went there for spring break!” At least Dominica was in the same neighborhood of islands. The hyphenated nationality (Dominican-American, Chinese-American, even African-American) hadn’t yet been invented. If we had to check a box, the sorry options we were given (“Negro,” “Eskimo,” etc.) didn’t include us. We were vaguely of “Spanish origin,” which was better than the more deprecating slurs of the playground: “spic,” “wetback,” “greaser.” I was born in Nueva York, but my parents returned to their homeland when I was a month old. They immigrated again when I was 10. I was American, but not American. I was an immigrant but not really. From the get-go, my identity wasn’t easy to untangle. I didn’t know how to talk about who I was,

რთ-ერთი დამაბნეველი რამ, რაც ჩემი ოჯახის შეერთებულ შტატებში 1960 წელს ჩასვლისას მოხდა, იყო ჩვენი განმსაზღვრელი ტერმინის პოვნა. არავინ იცოდა სად იყო დომინიკელთა რესპუბლიკა. მაშინ შეერთებულ შტატებში ბევრი დომინიკელი არ იყო - დიქტატურამ გაართულა ემიგრაცია. ასე რომ, როდესაც გვეკითხებოდნენ საიდან ვიყავით, ჩვენ უბრალოდ ვერ ვიტყოდით: "ჩვენ დომინიკელები ვართ, იცით, როგორც სემი სოსა ან ალექს როდრიგესი". ჩვენს კლასელებს ხშირად ეშლებოდათ ჩვენი ქვეყანა კარიბის ზღვის სხვა ერში, დომინიკაში. ”ოჰ, იღბლიანი ხარ! ჩვენ იქ ვიყავით საგაზაფხულო არდადეგებზე!” ყოველ შემთხვევაში, დომინიკა იმავე კუნძულების სამეზობლოში იყო.

რულ კულტურაში ესპანური წარმოშობის ორი მოდელი იყო - მისის ჩიკიტა ბანანა და რიკი რიკარდო - ერთი, ზედმეტად მომხიბვლელი პერსონაჟი, რომელიც საკუთარი საქონლის, ბანანებისა და საკუთარი თავის გასაღებას ცდილობდა და მეორე, ხუმრობები, რომელსაც ხმის ამოღებისთანავე სიცილის ტალღა მოჰყვებოდა. (აუცილებელია იმის თქმა, რომ მე არ მიყვარდა „მე მიყვარს ლუსი“.) იდეა იმის შესახებ, რომ მე შემეძლო ჩემი იდენტობის დეტალებსა და სირთულეებზე პასუხისმგებლობა ამეღო, არასოდეს გამჩენია. ვიცოდი, რომ მხოლოდ ერთი არჩევანი მქონდა. არ არსებობდა ლექსიკური ტერმინი, რომელიც ნათელს მოჰფენდა იმ საზღვრებს, რომელთა შორისაც ჩემი იზოლირებული “მე” იყო გამომწყვდეული და ელოდებოდა საზღვრების გახსნას, რათა სხვები შემოეშვა. შექსპირის გაკვეთილზე წავიკითხეთ ჩემი ჰიპი მეგობრების საყვარელი ფრაზა - “იყავი საკუთარ თავთან მართალი”. მაგრამ რომელ თავთან? ვფიქრობდი. დიდი ვიყავი; მოვიცავდი დიდ მასებს, როგორც ბატონი ვიტმანი. როგორ ვთქვა? ინგლისური ის ენა იყო, რომლითაც მეტყველებას ვცდილობდი და ჯერ ისევ ვერ ვიპოვე ჩემთვის ტერმინი, რომლის ქვეშაც სრულად კომფორტულად ვგრძნობდი თავს. ტერმინი როგორც “მდედრობითი”, რომელიც ჩემს ერთ მხარეს აღნიშნავდა, არ უშვებდა ისეთ ვარიაციებს და მოდიფიკაციებს, როგორც ტერმინი “ლათინოამერიკელი ქალი”, მდედრობითის სახესხვაობა. "ინტერსექციონალურობა" არ იყო სიტყვა, რომელსაც ვინმე იყენებდა, თუმცა რუკაზე ტერიტორია, რომელსაც ის მოიცავდა, იყო სადაც მე ვცხოვრობდი. მხოლოდ მაშინ, როცა წერა დავიწყე, ვიპოვე სივრცე, სადაც საკუთარ ბევრ “მეს” დეტალურად გამოვიკვლევდი. 1980-იან წლებში, ისევე როგორც კოლუმბმა „აღმოაჩინა“ ამერიკა, რედაქტორებმა მოულოდნელად აღმოაჩინეს სხვა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი მწერლები, თუმცა ბევრი ჩვენგანი უკვე წერდა რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში, ჩვენი ნამუშევრები, ქვეყნდებოდა რეგიონული ჟურნალებისა და მცირე პრესის მიერ. მაგრამ ჩვენს ლიტერატურულ მწვანე ბარათებთან ერთად მოვიდა იდენტობის ახალი გამოწვევები და წინასწარი დასკვნები, რომელთაც ჩვენ უნდა გავმკლავებოდით. ჩემი პერსონაჟები ყოველთვის უნდა ყოფილიყვნენ Latinx-ები? ჩემი სცენარი ყოველთვის მათი საკითხების გარშემო უნდა ყოფილიყო? რატომ არის რომ წიგნები რომლებსაც მიგზავნიან რეცენზიის დასაწერად Latinx-ების ან სხვა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთა დაწერილია? (“ძალიან მოგეწონება,” მპირდებიან რედაქტორები.) ამით იმას კი არ ვამბობ, რომ ჩემს ეთნიკურობას გავურბივარ, უბრალოდ არ მინდა მივიღო სხვების შეზღუდული შეხედულებები და სცენარი. ამასთან ერთად იყო მიმდინარე პრობლემა თუ რას ვუწოდებდით საკუთარ თავს. “ესპანური წარმოშობის” გადაიქცა “ლათინოამერიკელად”, რომელიც გახდა სტიგმატიზებული, როგორც ხალხის აღწერის მიზნით შექმნილი ტერმინი, რომელიც არ ითვალისწინებდა ჩვენს მკვიდრ და აფრიკელ “მეს”. ბევრმა ჩვენგანმა ამ მიზეზით დაიწყო ტერმინი “ლათინოამერიკელის” გამოყენება (მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი რომის იმპერიაზე დიდ კოლონიზატორს ეხმიანებოდა); ამის შემდეგ წამოვიდა უფრო ყოვლისმომცველი და გენდერულად ნეიტრალური ტერმინი “Latin@”; და ამ ბოლო დროს - “Latinx”. თითოეული ტერმინი არის მცდელობა, განვსაზღვროთ საკუთარი თავი და აღვიდგინოთ ჩვენს თავზე კონტროლი. ასე რომ, ვცდილობდი გამეაზრებინა თუ რას ნიშნავდა კონკრეტული იდენტობით და არა შემდეგ მონიჭებული ან რომელიმე სხვასთან შერწყმულით ცხოვრება.

but I knew what made me uncomfortable. The two models of Spanish origin in popular culture were Miss Chiquita Banana and Ricky Ricardo — one, an over-the-top Latina “bombshell” touting her wares, both her bananas and her curvaceous self, and the other the butt of jokes, who brought on an outpouring of canned laughter whenever he opened his mouth. (Needless to say, I did not love “I Love Lucy.”) The whole idea that I could be in charge of the nuances and complexities of my identity never occurred to me. All I knew were the either/ors. There was no vocabulary to light up the margins where my outlier selves were camped, waiting for the borders to open and let more of my selves in. “To thine own self be true,” we read in my Shakespeare class, a mantra of my hippie friends. But which self? I wondered. I was large; I contained multitudes, like Señor Whitman. How to say so? English was still a tongue I was trying to negotiate, and I had yet to find a term for myself that felt exactly right. A term like “female,” which described one aspect of myself, didn’t allow for the differences, contingencies and modifications that came from being the Latina variety of female. “Intersectionality” wasn’t a word anyone used, though the place it maps was where I was living. Only when I started writing did I find the space to explore, qualify and give nuance to the many selves of my self, the stories of my story. In the 1980s, like Columbus “discovering” America, editors suddenly discovered ethnic writers, though many of us had already been writing for several decades, our work published by regional magazines and small presses. But with our literary green cards came new identity challenges and assumptions for us to contend with. Did my characters always have to be Latinx? Did my plots always have to circulate around Latinx issues? Why were most of the books sent to me to blurb by Latinx or other ethnic authors? (“You’ll love it,” editors promised.) It’s not that I didn’t want to claim my ethnicity; it’s that I didn’t want to take on others’ limiting assumptions and scripts. On top of this was the ongoing quandary of what to call ourselves. “Spanish origin” had morphed into “Hispanic,” which became stigmatized as a census-driven colonized term, one that ignored our Indigenous and African selves. Many of us, uneasy with those erasures, shifted to “Latino/a” (although that term recalled no bigger colonizer than the Roman Empire); then came “Latin@,” a more inclusive, gender-neutral description; and more recently “Latinx,” each term an effort to define ourselves and assert control over our journeys. And so by trial and many errors, putting my foot in my boca any number of times, I struggled to articulate what it meant to be a lived identity, not a performed or assigned or co-opted one. Recently, a fellow ethnic writer and I reflected on coming of age in a world before multiculturalism. “And yet we’re still writing!” she crowed. The undefeated. It was such a relief to let my hair down with someone who felt the same bemusement and weariness at having come through the fire to yet more fire.

ცოტა ხნის წინ, მე და ერთმა ეთნიკურმა მწერალმა ვიმსჯელეთ განვითარებაზე მულტიკულტურალიზმამდელ სამყაროში. “და ჯერ კიდევ ვწერთ!” შესძახა. დაუმარცხებლები. მართლაც შვება იყო ღიად საუბარი მასთან, ვინც მსგავს დაბნეულობასა და სევდას განიცდიდა ცეცხლიდან კიდევ უფრო მეტ ცეცხლში მოხვედრით. მხოლოდ იმაზე ფიქრი შემეძლო თუ რა მნიშვნელობა ჰქონდა ამ ცვლილებებს დროში და ჩემ თავში. ყოფიერების რომელმა ფუნდამენტურმა პრინციპმა გამოიარა უარყოფის, დაუდევრობისა და აღმოფხვრის ქარცეცხლი? წლების მატებასთან ერთად, მსურს ამ ფუნდამენტის შენარჩუნება იყოს ჩემი ტრიუმფალური მიღწევა. ასაკის მატების ერთ-ერთი სიამოვნებაა ახალგაზრდა ლათინოამერიკელებისგან იმის მოსმენა, რომ ჩემი და ჩემი კოლეგა ლათინოამარიკელი მწერლების შემოქმედება მათ, მთელი თავისი სირთულეებისა და მრავალფეროვნების გათვალისწინებით, ცხოვრების შეცნობაში დაეხმარა. მაგრამ ახლა, როცა 71 წელს ვუახლოვდები, აღმოვაჩინე, რომ ცვალებადი ურთიერთობა მაქვს იმ იდენტობასთან, რომლისთვისაც მთელი ცხოვრება ვიბრძოდი, ვაყალიბებდი და ვასოცირდებოდი. უწოდეთ ამას სიბერე - ან წლების განმავლობაში მედიტაციის პრაქტიკის შედეგი, სადაც ყურადღება გამახვილებულია “მეს” გათავისუფლებაზე და სიცარიელის მიღებაზე - მაგრამ ახლა მე უფრო მაინტერესებს საკუთარი “მეს” შრეებად დაყოფა. ძირითად “მესთან”, ფესვებთან დაბრუნება. სულ უფრო და უფრო მიზიდავს იაპონური ჰაიკუს ესთეტიკა, რომელშიც ყველაფერი ზედმეტი და არასაჭირო ქრება და რჩება მხოლოდ მნიშვნელოვანი. აღფრთოვანებული ვარ მოკლე, პოეტური რომანებით, რომლებიც ცხოვრობენ ჟანრის საზღვრებსა და ზღვრულ სივრცეებში. მომწონს თანამგზავრი და ხანდაზმული პერსონაჟები, განსაკუთრებით ხანდაზმული ლათინოამერიკელები, რომლებიც ზუსტად, სტერეოტიპების გარეშე, არიან წარმოდგენილი (ბრძენი ბებია, პატრიარქის ოდესღაც მშვენიერი ქალბატონი, წითელქუდიანი და იისფერმოსაცმელიანი ქვრივი, კაპასი კუდიანი დედაბერი). როგორ მოვახდინოთ ზუსტად ანგარიში მოგზაურობის ამ ეტაპზე, მიღმა დარჩენილ "მეებზე", როგორ გამოიყურება და როგორია იდენტობა ცხოვრების ამ შემდგომ ეტაპზე? რამდენიმე “მეს” მიტოვების შემდეგ, ცხოვრების ამ ეტაპზე როგორ შევაფასოთ იდენტობა, მისი გამოვლინება და მასთან ასოცირებული გრძნობები? ბრძოლა ჯერ კიდევ უნდა გაგრძელდეს. ჯერ კიდევ უნდა ვიცხოვროთ შრეებში. თქვენ ვერ დაკარგავთ იდენტობის იმ შრეს, რომელიც არასდროს მოგირგიათ და რომელშიც არასდროს გიცხოვრიათ. როგორც მშვიდი და ბრწყინვალე ოუშენ ვუონგი წერს, "ზოგჯერ არც არსებობ, სანამ არ მოგცემენ არჩევანს, განსაზღვრო ვინ ხარ". ჩვენ უნდა დავბრუნდეთ და დავეხმაროთ მათ, ვისაც არ შეუძლია ჩარჩოებიდან თავის დაღწევა, როგორც ჩემი ვეტერანი მეგობარი სანდრა ცისნეროსი გვახსენებს "სახლი მანგოს ქუჩაზე" ბოლოს - სიყვარულით გაკეთებულ საქმეში ჩარევისას, გამართლება არავის არ აქვს. მის ერთ-ერთ ლექსში „შრეები“, სტენლი კუნიცი წერს მრავალ ცხოვრებასა და ფენაზე, რომელშიც უცხოვრია და დაუტოვებია. და მაინც, „მერთულება გადავუხვიო ზოგიერთ არსებობის/ყოფიერების პრინციპს“. ეთნიკური „უმცირესობის“ წევრობა ნიშნავს ცხოვრებას იმ მრავალ განსაზღვრებასა და შრეში, რაც ახალმა ენამ და კულტურამ წარმოგვიდგინა. როგორ შევიცნოთ ძირითადი “მე”, რომელიც გადაურჩა ამ თავდასხმებს და რომელსაც მისი სრული, მრავალფეროვანი

People hold hands during a Black Lives Matter protest in London in June 2020.

(CREDIT: Dylan Martinez/Reuters)

I was left wondering what it meant to have survived all these changes in the zeitgeist and in myself? What core principle of being had come through the fires of rejection, neglect and erasure? The triumph I most want to claim as I move into old age is surviving with that core intact. One of the gratifications of growing older is hearing from younger Latinas that reading my work and that of my fellow contemporary Latina writers helped them understand their lives in all their complexity and variety. We all needed vocabularies, stories and testimonials, and over the 50-year stretch of my writing and publishing life, I’ve increasingly seen those needs satisfied. The borders have opened, at least on paper, for many of us. But now as I enter my 71st year, I find myself in a shifting relationship with the identities I’ve spent a lifetime fighting for, shaping and claiming. Call it old age — or the result of years of practicing meditation, where the focus has been on letting go of the ego and embracing emptiness — but these days I’m more interested in shedding selves. In returning to a core self, the mother root. More and more I’m drawn to the aesthetic of Japanese haiku, in which the extraneous and unnecessary is stripped away, leaving behind something charged and vital. I’m in awe of short, poetic novels that reside in the borderlands and liminal spaces of genre. I ache for fictional companions, older characters,

Works by the Japanese artists Kitagawa Utamaro and Katsushika Hokusai, part of “Making the Met, 18702020,” an exhibition celebrating the museum’s 150th anniversary. (CREDIT: Karsten Moran for the New York Times)

სახე აქვს შენარჩუნებული? (ასაკში, მე მესმის ტონი მორისონის გამომწვევი განცხადება, რომ ის არ წერდა თეთრკანიანი მკითხველებისთვის, რაც იწყება გაუცხოების იდეების უკუგდებით. "შრეების" დასასრულს, ხმა ცხოვრებისეული მარცხით აღელვებულ მოხუც პოეტს “ნარჩენების ნაცვლად, შრეებში ცხოვრებისკენ” უბიძგებს. რატომ უნდა ვიფიქროთ წყენებზე, სიმწარის ნარჩენებზე, სხვებისთვის ზიანის მიყენებასა და მცირე “მეების” შემზღუდველ საზღვრებზე? ამის ნაცვლად, მსურს ვიცხოვრო ყოველი შრის ცნობიერებითა და დაფასებით. ეს გულისხმობს საკუთარი მრავალფეროვნების მიღებას, საკუთარი თავის მიტევებას, საკუთარი თავის პერსპექტივით, იუმორით, გულუხვობითა და შემწყნარებლობით დანახვას და ყოველივე ზემოთქმულის სხვა ადამიანებზე გავრცელებას, რომელიც მათ მსგავსად, მეც გამოვიარე.. ეს შეიძლება იყოს ის ძირითადი პრინციპი, რომლითაც მე ვხელმძღვანელობ, რისიც მჯერა: არა ცხოვრების არსი ან მრწამსი, არამედ სამყაროში ცხოვრების, არსებობის გზა - ცხოვრება სიკეთეში და მუდმივ სიყვარულში. ამავდროულად, ჯერ კიდევ არის სამუშაო. როგორც კუნიცი წერს თავისი ლექსის ბოლო სტრიქონში: „მე არ დამისრულებია ჩემი ცვლილებები“. შემდგომ ცხოვრებაში იდენტობის ტერიტორია შესწავლასა და ჩამოყალიბებას საჭიროებს. ისევე, როგორც ჩვენი ადრინდელი მოთხრობები ეხმარებოდა ახალგაზრდა ლათინოამერიკელებსა და სხვა მკითხველებს საკუთარი თავის გაგებაში, ჩვენი ასაკოვანი ადამიანების ისტორიები დღეს შეიძლება მათ მომავალ ცხოვრებაში დაეხმაროს. რას ნიშნავს იყო ასაკოვანი, არა მხოლოდ ჩვენი ფერადკანიანი თემის მიმდინარე ბრძოლაში, არამედ ყველაზე დიდი სამოქალაქო უფლებების ბრძოლაში პლანეტის გადასარჩენად, რომელიც ყველას წინაშე დგას? როცა დავბერდები, მხოლოდ იმ სტრიქონებში გამოვჩნდები, რომლებსაც ვწერ. ეს იქნებოდა დამაკმაყოფილებელი დასასრული: გაქრობა, უოლტ უიტმენის მსგავსად, ჩექმების ძირების ქვეშ - გახდე მიწა, რომელზეც სხვებს დგომა შეეძლებათ. 58

especially older Latinas, accurately portrayed, not airbrushed into clichés (the wise abuelita, the once-beautiful señora of the autumnal patriarch, the red-hat-purple-shawl viuda alegre, the cantankerous gruñona — all the lite inhabitants of crone lit). How to report accurately on this stage of the journey, on the selves left behind, on what identity looks and feels like at this later stage of life? The struggles are still necessary to fight. The layers still have to be lived through. You can’t shed an identity you never had the chance to claim and live out. As the gentle and brilliant Ocean Vuong writes, “Sometimes you are erased before you are given the choice of stating who you are.” We have to go back and help those who cannot get out, as my veteran compañera Sandra Cisneros reminds us at the end of “The House on Mango Street.” Nobody gets to be excused from the transforming work of love. In one of his later poems, “The Layers,” Stanley Kunitz writes of the many lives and layers he has lived and left behind. And yet, “some principle of being / abides, from which I struggle / not to stray.” Being a member of an ethnic “minority” has meant living in and through the many definitions and layers that a new language and culture provided. How do we understand a core self that survives intact from these assaults to its full diversity? (Finally in older age, I understand Toni Morrison’s defiant statement that she was not writing for the white gaze, which starts with not living in the blinding light of that othering gaze.) Near the end of “The Layers,” a voice directs the old poet, overwhelmed by the wreckage a life inevitably leaves behind, to “live in the layers, / not on the litter.” Why dwell on the grievances, on the litter of bitterness, the distortions of others, the restrictive boundaries of smaller selves? I want, instead, to live with an awareness and appreciation of all the layers. Doing so involves accepting my own diversity, forgiving myself, seeing myself with perspective, humor, generosity and tolerance, and extending all of the above to others and to their struggles, which have also been and continue to be my own. That might be the core principle that guides me, what I believe: not content or credo, but a way of being in the world — a life lived in kindness and kindredness, in abiding love. Meanwhile, there is work still to do. As Kunitz writes in the final line of his poem: “I am not done with my changes.” The territory of identity in later life needs to be explored and articulated. Just as our earlier stories helped younger Latinas and other readers understand themselves, our elder stories today may help them in later life. What does it mean to be an elder not only in the ongoing struggles of our communities of color but also in the hugest civil rights struggle facing us all, that of saving the planet? As I grow old, I might only be able to show up on the front lines in the lines I write. That would be a satisfying close: to disappear, like Walt Whitman, under boot soles — to be the ground others can stand on.

შაზია სიკანდერი: რისი გვჯერა კულტურის შესახებ ხელოვნება ხელს უწყობს სტერეოტიპების აღმოფხვრას და რთულ და დინამიკურ სამყაროში, საკუთარი თავის უკეთესად გამოხატვისთვის ქმნის გზას

Shahzia Sikander: What We Believe About Culture Art helps reverse stereotypes and creates a path for better representation in a complex and dynamic world

SHAHZIA SIKANDER is a MacArthur Fellowship-winning visual artist. (CREDIT: Matin Maulawizada)

ი

სრულიად განსხვავებული გამოცდილებაა - ცხოვრობდე უმრავლესობაში და მაინც წაშლილი იყო - ასევე ხშირი შემთხვევაა მსოფლიოში. 1980-იან წლებში პაკისტანში, ლაჰორში ცხოვრებისას, ვაკვირდებოდი თუ როგორ იშლებოდა ადგილობრივი და ეროვნული იდენტობების ისტორია და სხვა მახასიათებლები კოლონიელი თეთრკანიანის მიერ. ვსწავლობდი ინგლისურ საშუალო სკოლაში, რომელიც იმ დროს კულტურულად ხელსაყრელად ითვლებოდა. არავის უფიქრია

eing Asian-American — or Asian-anything — in the West often means living the paradox of being invisible while standing out. It’s a broad racial category in which many different nations, ethnicities,

classes, cultures, histories, communities and languages have to vie to be recognized. The construct of a single person’s identity may vary based on personal experience, but it is always tied to society’s deep racial hierarchies, which are based on unfounded beliefs and irrational fears perpetuated by stereotypes. Confoundingly, the opposite experience — living in the

majority while still being erased — is just as commonplace elsewhere in the world. Growing up in the 1980s in Lahore, Pakistan, I saw the legacy of a singular, colonial interloper as it whitewashed the nuances and history of local and national identities. I attended an English-medium school, which at the time was seen as culturally advantageous. No one questioned

ყო აზიელ-ამერიკელი - ან ნებისმიერი აზიელი - დასავლეთში ხშირად ნიშნავს პარადოქსში ცხოვრებას, იყო უხილავი და თან მასისგან გამორჩეული. ეს არის ფართო რასობრივი კატეგორია, რომელშიც მრავალმა განსხვავებულმა ერმა, ეთნიკურმა წარმომავლობამ, კლასებმა, კულტურამ, ისტორიამ, საზოგადოებამ და ენებმა უნდა იბრძოლონ აღიარებისთვის. ერთი ადამიანის იდენტობის კონსტრუქცია პირადი გამოცდილებიდან გამომდინარე, შეიძლება განსხვავდებოდეს, მაგრამ ის ყოველთვის დაკავშირებულია საზოგადოების ღრმა რასობრივ იერარქიასთან, რომელიც უსაფუძვლო რწმენასა და სტერეოტიპებით გამოწვეულ ირაციონალურ შიშებს ეყრდნობა.

the dated English curriculum, a residue of the British colonial era, or why examination papers were sent to Cambridge to be graded. Textbooks did not reflect local realities or languages. To this day, I need help reading Urdu poetry, and I never became fluent in Punjabi. When I went to the National College of Arts in Lahore, traditional miniature painting was stigmatized as kitsch and derivative. “Miniature,” a colonial term, encompassed premodern Central and South Asian manuscript painting. There were barely any students studying it, although interestingly, the subject was initially taught as part of an English colonial project meant to revive Indian crafts. The school’s first principal was the British colonial official and artist John Lockwood Kipling, the father of the author Rudyard Kipling. My interest in premodern manuscripts was sparked in response to that largely dismissive attitude, as well as by a collective lack of deep cultural knowledge in both Pakistan and the United States. Because artifacts and historical paintings from South Asia existed mostly in collections in the West, my peers and I had no real connections to our own region’s historical art traditions. Our understanding of art history has long been Eurocentric, so we come into the world primed to belittle or dismiss anything outside the Western canon. Beliefs in binaries such as East-West, Islamic-Western, Asian-White or oppressive-free are

“Empire Follows Art States of Agitation” (2019). The women in this painting hold and return the viewer’s gaze. Forms evocative of the female body circulate, disrupting the cosmic order of patriarchy and sovereignty.

(CREDIT: Courtesy of the artist and Sean Kelly Gallery)

deeply entrenched in how we view the world. When we inherit those one-sided, polarizing constructions from the past, we unconsciously keep marching down the same paths. History itself is effectively just an account of the movement of objects and bodies. Trade, slavery, migration, colonial occupation — these are underlying currents, the root axes of modernity. How history is told, and who gets to tell it, exposes

მოძველებული ინგლისური სასწავლო პროგრამის შეცვლაზე, რომელიც ბრიტანეთის კოლონიური ეპოქის გადმონაშთი იყო, ან რატომ იგზავნებოდა საგამოცდო ფურცლები შესაფასებლად კემბრიჯში. სახელმძღვანელოები არ ასახავდნენ ადგილობრივ რეალობას ან ენებს. დღემდე მჭირდება დახმარება ურდუ პოეზიის კითხვისას, ხოლო პენჯაბის თავისუფლად დღემდე ვერ დავეუფლე. როდესაც ლაჰორის ხელოვნების ეროვნულ კოლეჯში წავედი, ტრადიციული მინიატურული მხატვრობა სტიგმატიზირებული იყო, როგორც უგემოვნო და გაცვეთილი. "მინიატურა", კოლონიური ტერმინი, მოიცავდა პრემოდერნისტულ, ცენტრალურ და სამხრეთ აზიურ ხელნაწერ მხატვრობას. მას თითქმის არცერთი სტუდენტი არ სწავლობდა, თუმცა საინტერესოა, რომ საგანი თავდაპირველად ინგლისური კოლონიური პროექტის ფარგლებში ისწავლებოდა, რომელიც ინდური ხელნაკეთობების აღორძინებას ითვალისწინებდა. სკოლის პირველი დირექტორი იყო ბრიტანელი კოლონიელი თანამდებობის პირი და მხატვარი, ჯონ ლოკვუდ კიპლინგი, მწერალ რადიარდ კიპლინგის მამა.

the hierarchies of power in our world. During the European colonial era in the Indian subcontinent, for example, many South Asian manuscripts were dismembered, scattered and sold for profit, stunting the canon of Central and South Asian pictorial traditions for good. The most significant manuscripts can be found in the collections of Western museums like the Metropolitan Museum of Art, the British Museum and the Royal Library. And it’s no secret that one of the most significant manuscripts, the Shahnama of Shah Tahmasp from 1524 — the region’s equivalent to the Mona Lisa — was cut up and sold piecemeal in secondary auctions. The Tehran Museum of Contemporary Art traded a de Kooning for some of its pages. As I studied and taught miniature painting in Lahore, I became attuned to the art form’s complicated provenance and how it could be made to yield to new narratives. Transforming

ჩემი ინტერესი პრემოდერნისტული ხელნაწერებისადმი გაჩნდა როგორც ამ მეტწილად უარყოფითად დამოკიდებულების საპასუხოდ, ასევე პაკისტანში და შეერთებულ შტატებში ღრმა კულტურული ცოდნის კოლექტიური ნაკლებობის გამო. იმის გამო, რომ სამხრეთ აზიის არტეფაქტები და ისტორიული ნახატები ძირითადად არსებობდა დასავლეთის კოლექციებში, მე და ჩემს თანატოლებს არ გვქონდა რეალური კავშირი ჩვენი რეგიონის ისტორიული ხელოვნების ტრადიციებთან. ხელოვნების ისტორიის ჩვენი აღქმა დიდი ხანია ევროცენტრული იყო, ასე, რომ დასავლურ ნორმებს გადაცდენილ ყოველივეს ავტომატურად უარვყოფდით. რწმენა იმის შესახებ რომ ორმაგი ცნებები, როგორიცაა აღმოსავლეთი-დასავლეთი, ისლამურ-დასავლური, აზიური-თეთრი ან მჩაგვრელებისგან თავისუფალი, ღრმად არის გამჯდარი ჩვენს ხედვაში. როდესაც მემკვიდრეობით ვიღებთ წარსულის ცალმხრივ, პოლარიზებულ კონსტრუქციებს, ჩვენ ქვეცნობიერად, იმავე გზებით ვაგრძელებთ სვლას. თავად ისტორია ფაქტობრივად მხოლოდ ობიექტებისა და სხეულების მოძრაობის აღწერას წარმოადგენს. ვაჭრობა, მონობა, მიგრაცია, კოლონიური ოკუპაცია - ეს არის ძირითადი მიმდინარეობები, თანამედროვეობის ფუნდამენტი. როგორ არის მოთხრობილი ისტორია და ვინ შეძლებს მის მოყოლას, ჩვენს სამყაროში ძალაუფლების იერარქიას ამხელს. მაგალითად, ევროპული კოლონიური ეპოქის დროს, ინდოეთის სუბკონტინენტზე მრავალი სამხრეთ აზიური ხელნაწერი მეხსიერებიდან წაიშალა, გაიფანტა და გაიყიდა მოგების მისაღებად, რამაც სამუდამოდ შეაჩერა ცენტრალური და სამხრეთ აზიის ფერწერული ტრადიციები. ყველაზე მნიშვნელოვანი ხელნაწერები დასავლეთის მუზეუმების ისეთ კოლექციებში მოიპოვება, როგორიცაა მეტროპოლიტენის ხელოვნების მუზეუმი, ბრიტანეთის მუზეუმი და სამეფო ბიბლიოთეკა. და საიდუმლო არაა, რომ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ხელნაწერი, “შაჰ თაჰმასპის შაჰნამა” 1524 წლის - მონა ლიზას ეკვივალენტი რეგიონში - გაიჭრა და ნაწილ-ნაწილ გაიყიდა მეორად აუქციონებზე. თეირანის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმმა დე კუნინგის ნახატები მის რამდენიმე გვერდში გაცვალა. ლაჰორში მინიატურული მხატვრობის სწავლისას, მაოცებდა თუ როგორ დაემორჩილა ხელოვნების ასეთი რთული ფორმა ახალ ნარატივებს. მისი მდგომარეობის ტრადიციულ-ნოსტალგიურიდან თანამედროვედ ტრანფორმაცია ჩემს პირად მიზნად იქცა. 1990-იან წლებში მომიწია ხელოვნებაში მაგისტრის ხარისხის აღება ამერიკის შეერთებულ შტატებში, სადაც ადამიანების უმეტესობა არ იცნობდა სტილს. იმის გამო, რომ ჩემი ნამუშევარი ეყრდნობოდა ტრადიციებს, რომლებიც არ იდგა დასავლური ხელოვნების ისტორიის ცენტრში, ის ხშირად უგულებელყოფილი ან ძალიან ვიწროდ ინტერპრეტირებული იყო ჩემს ბიოგრაფიაში. ერთ-ერთი პირველი შეკითხვა, რომელიც მე დამისვეს უმაღლესში, იყო: „აქ იმიტომ ხარ, რომ აღმოსავლეთი დასავლეთს შეახვედრო? ასე დაიწყო ყოველდღიური უსიამოვნებების ათწლეულის გამოცდილება. მე, ისევე როგორც ბევრი სხვა აზიელი, რეგულარულად მელაპარაკებიან ხმამაღლა, ნელი ინგლისურით. ხალხი მეკითხება, საიდან ვარ სინამდვილეში, ახალი ძიძა ვარ თუ მუსლიმი. მე ვექვემდებარები საათობით დაკითხვას შიდა უსაფრთხოების სამსახურის მიერ თითქმის ყოველ ჯერზე, როცა შეერთებულ შტატებში მივდივარ ან უკან ვბრუნდები. ამისთვის წინააღმდეგობის გასაწევად, გამომრიცხავი რასობ-

its status from a traditional and nostalgic form into a contemporary idiom became my personal goal. I carried that burden to M.F.A. programs in the United States in the early 1990s, when most people weren’t familiar with the style. Because my work engaged with traditions that did not sit at the center of Western art history, it would often be glossed over and interpreted very narrowly in terms of my biography. One of the first questions I was asked in graduate school was, “Are you here to make East meet West?” Thus began a decades-long experience of daily indignities. I, like many other Asians, am routinely spoken to in loud, slow English. People ask me where I’m really from, or if I’m the new nanny or a practicing Muslim. I am subjected to hours of interrogation by Homeland Security officers almost every time I travel to or from the United States. To counter that, I use my work to deconstruct exclusionary racial representations and stereotypes, rejecting the colonial and male gazes and reimagining archetypal characters to tell richer stories. When I create contemporary miniatures in which women resist simplistic categorizations, I am responding to the difficulty of finding feminist representations of brown South Asians in contemporary culture. My art also reflects the back-and-forth of being both invisible and hyper-visible in the United States by illuminating the mercurial nature of identity — it’s only partially in our control; the rest comes from other people’s perceptions of us. For some projects, I’ve tapped into my own experience of being in America and how I’ve been mistaken for Mexican, Hawaiian, Bengali, Nepalese, Native American, Chinese, Guatemalan, Puerto Rican or Malaysian, depending on what I wore and where I was in the country. I try to uncover what social forces entitle people to speculate about my origins, and how these forces (mis)inform their guesses. The female avatars in my art have thoughts, emotions, feelings and iconographies born out of the intellectual and virtuosic manuscript traditions of Central, South and East Asia. They come from vast, heterogenous, syncretic, layered visual histories with many different roots: Jain, Buddhist, Zoroastrian, Jewish, Christian, Hindu, Islamic, Sikh. Women in my paintings are multidimensional — at times androgynous, and always complex, proactive, confident, intelligent and, in their playful stances, connected to the past in imaginative ways without being tied to a heteronormative lineage or conventional representations of diaspora and nation. By decolonizing and reimagining miniature paintings through feminist critique, I recontextualize those stories. It’s

რივი წარმოდგენებისა და სტერეოტიპების დასამსხვრევად, ვიყენებ ჩემს ნამუშევრებს, რომლითაც უარვყოფ კოლონიალურ და მამაკაცურ მზერას და ხელახლა წარმოვადგენ არქეტიპულ პერსონაჟებს უფრო მრავლისმომცველი ამბების მოსათხრობად. თანამედროვე მინიატურების შექმნისას, რომლებშიც ქალები ეწინააღმდეგებიან გამარტივებულ კატეგორიზაციას, მე თანამედროვე კულტურაში წარმოდგენილი ფემინისტი ფერადკანიანი სამხრეთ აზიელების პოვნის სირთულეს ვაწყდები. ჩემი ხელოვნება ასევე ასახავს შეერთებულ შტატებში ერთდროულად უხილავად და ზედმეტად ხილულად ყოფნის მდგომარეობას, ამ იდენტობის მოძრავ ბუნებას - ის მხოლოდ ნაწილობრივ ექვემდებარება ჩვენს კონტროლს; დანარჩენი სხვა ადამიანების აღქმაზეა დამოკიდებული. ზოგიერთი პროექტისთვის, მე გამოვიყენე ამერიკაში ყოფნის საკუთარი გამოცდილება და როგორ შევშლივარ მექსიკელში, ჰავაიელში, ბენგალელში, ნეპალელში, მკვიდრ ამერიკელში, ჩინელში, გვატემალელში, პუერტო-რიკოელში ან მალაიზიელში, იმისდა მიხედვით, თუ რა მეცვა და სად ვიყავი ქვეყანაში. ვცდილობ გამოვავლინო რა სოციალური ძალები აძლევს ადამიანებს უფლებას იორჭოფონ ჩემს წარმომავლობაზე და მათ ვარაუდებზე დაყრდნობით როგორ გააკეთონ (არასწორი) დასკვნა. ჩემს ხელოვნებაში ქალ პერსონაჟებს აქვთ ფიქრები, გრძნობები და ვიზუალი, რომლებიც სათავეს ცენტრალური, სამხრეთ და აღმოსავლეთ აზიის ინტელექტუალური და ვირტუოზული ხელნაწერის ტრადიციებიდან იღებს. ისინი მომდინარეობენ უზარმაზარი, ჰეტეროგენული, სინკრეტული, მრავალშრიანი ვიზუალური ისტორიებიდან, რომლებსაც აქვთ განსხვავებული ფესვები: ჯაინური, ბუდისტური, ზოროასტრული, ებრაული, ქრისტიანული, ინდუისტური, ისლამური, სიქური. ჩემს ნახატებში ქალები მრავალგანზომილებიანები არიან ზოგჯერ ანდროგენები და ყოველთვის კომპლექსურები, აქტიურები, თავდაჯერებულები, ინტელექტუალურები, აქვთ მრავლისმომცველი კავშირები წარსულთან, ყოველი ჰეტერონორმატიული და ტრადიციული დამოკიდებულებების გარეშე საკუთარ ერთან ან დიასპორასთან. ფემინისტური კრიტიკის ჭრილში, მინიატურული ნახატების დეკოლონიზაციითა და ხელახალი წარმოდგენით, მე ამ ისტორიების გადაწერას ვუწყობ ხელს. ეს არის შეხსენება, რომ კულტურები დინამიურია და არა სტატიკური და ისტორიები კი - მრავალგანზომილებიანი. ენა იცვლება და დღეს საკუთარი სფეროების დეკოლონიზაციასთან ერთად, ხელნაწერთა მკვლევრებმა და ხელოვანებმა დაიწყეს ტერმინი „მინიატურის“ იშვიათად გამოყენება. მე არ ვარ მარტო. ბევრი თანამედროვე ხელოვანია, რომლებიც პრემოდერნისტულ ხელნაწერთა ხელოვნებას სხვადასხვა გზით ატარებენ. ჩვენი ნამუშევრები მოგვითხრობს ისტორიებს მრავალი პერსპექტივიდან, რაც გვეხმარება როგორც ისტორიის, ასევე აწმყოს უფრო სრულყოფილად დანახვასა და გააზრებაში. რისიც გვჯერა, იცვლება და ვითარდება იმის მიხედვით, თუ როგორ ვუახლოვდებით მას, განვაგრძობთ მის სხვებისთვის გაცნობას და მუდმივად განახლებას ჩვენი კულტურისა და ისტორიის გარკვეული ასპექტების გათვალისწინებით. თუკი გამოვიყენებთ ხელოვნებას, მედიასა და კულტურას სქესის, რასის, ემიგრანტებისა და სხვა ყველაფერი უცხოს შესახებ სტერეოტიპების შესაცვლელად, რწმენა, რომელსაც შემდგომში მომავალ თაობებს გადავცემთ, ასახავს იმ რთულ და დინამიურ სამყაროს, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ.

“Arose” (2020). The interlinked female protagonists, rich in detail and depth, are portrayed as a circular bloom. Buoyant and afloat, they exist untethered to any specific time or space, while also being a critical part of the natural environment. (CREDIT: Courtesy of the artist and Sean Kelly Gallery)

a reminder that cultures are dynamic, not static, and histories are multidimensional. Language changes, and today, scholars and artists of manuscripts have begun to move away from the term “miniature” as they decolonize their fields. Finally, I am not alone. There are many contemporary artists engaging the premodern manuscript art form in different ways. Our voices tell stories from many perspectives, helping to give a more complete view of both history and the present. What we believe shifts and evolves based on how we approximate, reproduce and re-enact certain aspects of our own culture and history. If we use art, media and culture to reverse stereotypes about gender, race, immigrants and the unfamiliar, the beliefs we pass on to future generations will reflect the complex and dynamic world we live in.

ინი არჩიბონგი: რისი გვჯერა თხრობის ძალის შესახებ ხელოვნებისა და ფუფუნების საგნების აღმატებულ სამყაროში, ჩვენი ამბები გვეხმარება პირად რწმენასა და საზოგადოებრივ მოლოდინებს შორის რთული დინამიკის დაძლევაში

Ini Archibong: What We Believe About the Power of Stories In the rarefied world of art and luxury design, our stories help us negotiate a complex dynamic between personal beliefs and public expectations

INI ARCHIBONG has designed products for a range of clients, including Hermès, Knoll and Sé Collections. His work has been exhibited at numerous international museums. (CREDIT: Robert Astley Sparke)

რ

მართლაც, ჩემი ნამუშევარი ძალიან პირადი შინაარსს ატარებს; ხანდახან მასში ისეთი გრძნობებია ჩაქსოვილი, რომლებიც ჩემს გულში ისე ღრმად აღწევს, რომ ვერასდროს ვიპოვე მათი გამოხატვის სხვა საშუალება, გარდა იმისა, რასაც ვქმნი. სწორედ ამ სიღრმეში ცხოვრობენ შეუცვლელი შიშები და რთული კითხვები, რომლებზე პასუხსაც მე ჯერ კიდევ ველოდები სამყაროსგან. აქვეა რწმენები, რწმენები, რომლებიც იზრდებიან და ვითარდებიან მთელი ჩემი ცხოვრების განმავლობაში, თუმცა მაინც დაკავშირებული არიან ჩემი წინაპრებისგან მემკვიდრეობით გადმოცემულ რწმენებ-

t some point most people want to know more about the objects I design. Whether it’s a watch, a vibrant crystal chandelier or a monolithic calendar made of black granite, it’s as though my work points to

something important that I have chosen to leave unspoken, yet is fully present. It’s true that my work is vested with very personal content; sometimes with feelings that reach to my core so deeply that I have never found a way to express them except through the things I create. Within that core reside unchallenged fears and difficult questions that I’m still waiting for the universe to answer. And there are also beliefs, beliefs that have been growing and evolving my entire life, yet remain tethered to beliefs passed down

აღაც მომენტში ადამიანების უმეტესობას სურს მეტი იცოდეს იმ ნივთების შესახებ, რომლებსაც მე ვქმნი. იქნება ეს საათი, მოელვარე ბროლის ჭაღი თუ შავი გრანიტისგან დამზადებული მონოლითური კალენდარი. თითქოს ჩემი ნამუშევარი აჩვენებს რაღაც მნიშვნელოვანს, რომელიც გადავწყვიტე უთქმელი დამეტოვებინა, თუმცა ის მთელი სისრულით არსებობს.

Ini Archibong’s “Vernus 3” (2020), a chandelier composed of multiple gleaming pendants, was inspired in part by the work of Italian designer Ettore Sottsass. Courtesy of Friedman Benda and Ini Archibong. (CREDIT: Andreas Zimmermann)

თან. ადამიანის არსებობის შესახებ ჩემი რწმენის შეჯამების საუკეთესო გზა შემდეგია: ჩვენ ყველანი გმირებად ვიბადებით. მაგრამ, როგორც აკადემიკოსმა და მითოლოგმა ჯოზეფ კემპბელმა გვასწავლა, სამყაროს უდიდესი ჭეშმარიტება და საიდუმლოება ზედმეტად შემთხვევითი და ნებელობითია ემპირიულად კომუნიკაციისა და გაგებისთვის, ამიტომ კაცობრიობამ გამოიყენა თავისი ერთ-ერთი უდიდესი საჩუქარი: თხრობა, ხშირად ხალხური ზღაპრებისა და ლეგენდების სახით. ფუფუნების საგნების ინდუსტრიაში ამბავი ყველაფერია. გაგიჭირდებათ წარმატებული ძვირადღირებული ნივთის ან ბრენდის პოვნა, რომელსაც არ აქვს ისტორია მისი კონცეფციისა და წარმოშობის შესახებ. თუ გულწრფელი ვიქნებით, რეალურად ამბავი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნივთის სარგებლიანობა ან ღირებულება, რომ აღარაფერი ვთქვათ მისი ფუნქციის უპირატესობაზე. ყოველდღიური ნივთიდან ფუფუნების საგანზე გადასვლა არ მოხდება მანამ, სანამ დაელაპარაკებით ადამიანების გულებსა და სულებს. ეფექტური ამბავი ეხმარება მყიდველებს იპოვონ მახასიათებლები, რომლებიც გადმოსცემენ ბრენდის ღირსებებსა და ფასეულობებს, რომლებშიც ისინი საკუთარი რწმენის გამოძახილს პოულობენ. და ამ მახასიათებლების აღქმისას ისინი იზიარებენ იდენტობას. როგორც დიზაინის სტუდენტი, მე ვცდილობდი გამომეხატა საკუთარი თავი იმ თვალსაზრისით, თუ ვინ ვარ, კონკრეტულ აუდიტო-

to me by my forebears. The best way to summarize my beliefs about human existence is as follows: We are all born heroes. But as the academic and mythologist Joseph Campbell taught us, the universe’s biggest truths and secrets are too random and nebulous to communicate and understand empirically, so mankind has applied one of its greatest gifts to the task: storytelling, often in the form of folk tales and legends. Within the luxury goods industry, story is everything. You would be hard pressed to find a successful luxury object or brand that has no story surrounding its concept or its origins. If we’re being honest, the story is actually more important than the object’s usefulness or value, let alone the superiority of its function. The transition from everyday object to luxury item doesn’t occur until you speak to people’s hearts and souls. Effective storytelling helps buyers identify the signifiers that convey a brand’s virtues and values, which they feel resonate with their own beliefs. And in grasping those signifiers they share in a tribal identity. As a design student, I struggled with the need to express

რიაზე ან მომხმარებელთა ჯგუფზე მორგების ნაცვლად. ჩემს გულში არის რწმენა ყველა ადამიანის საბოლოო პოტენციალისა, ითამაშოს მნიშვნელოვანი როლი უნივერსალური სისტემის მხარდაჭერაში. გავიზიაროთ რეალობის ერთიანი ხედვა, მაგრამ პატივი ვცეთ ჩვენს შინაგან, სულიერ მეს და ვაღიაროთ, რომ ჩვენ ყველანი უსასრულოდ ძლევამოსილნი ვართ ჩვენი განსაკუთრებული გზებით, და სიდიადეა ჩვენი ბედისწერა. როგორ უნდა შექმნას ადამიანმა ისეთი ნივთი, რომელიც ესაუბრება მრავალფეროვან და განსხვავებულ სულთა სამყაროს, და ამავდროულად ინარჩუნებს როგორც საკუთარი თავის, ისე ბრენდის იდენტურობას, რომელთანაც ის ასოცირდება? მე არ მაქვს პრეტენზია, რომ ამ კითხვაზე პასუხს ვფლობ, თუმცა საკმარისად შორს წავედი იმისთვის რომ ვიცოდე, რომ ემპათია განტოლების ნაწილია. ტოვებენ ჩვენი ამბები საკმარის ადგილს სოლიდარობისა და თანაგრძნობისთვის? განვიხილოთ წითელი ვარდი და ყველაფერი რაც მას შეუძლია შემოგვთავაზოს და სიმბოლურად გამოხატოს. მისი ფერი უბრალო შედეგია იმ სინათლის ტალღის სიგრძისა, რომელიც ის ჩვენგან ირეკლავს; სპექტრის ყველა დანარჩენს ყვავილი შთანთქავს, რადგან ის თავის სიწითლეს ანიჭებს სამყაროს. რა მოხდებოდა, ჩვენი რწმენა რომ ანალოგიურად მოქმედებდეს? რა მოხდებოდა, ჩვენი იდენტობა რომ ყველაზე მტკივნეული გამხდარიყო მაშინ, როცა საკუთარ თავს უფლებას მივცემდით თანაგვეგრძნო და გაგვეზიარებინა სხვების ისტორიები და რწმენა, ისე, რომ არ დაგვეკარგა ჩვენი სიცოცხლისუნარიანობა? რაც შეეხება ჩემს ნარატივს, მე დავიბადე და გავიზარდე პასადენაში, კალიფორნია, ნიგერიელი ემიგრანტების ოჯახში. დაახლოებით 20 წლის ასაკში, მე მივაღწიე გარდამტეხ წერტილს. როგორც დაუდგომელი, ცნობისმოყვარე, ძლიერი ნებისყოფის, იმპულსური და ჰიპერაქტიური შავკანიანი ბიჭი, მე დამძიმებული ვიყავი ყველა რეკვიზიტული იარლიყით: პრობლემური. დამნაშავე, კლასის მასხარა, ჩამორჩენილი მოსწავლე. და, რა თქმა უნდა: მუქარა. მათ გვერდით იყო ჩემი დაპირების მძიმე წონა; რაც იყო ჩემი უზარმაზარი პოტენციალი და მე ეს ვიცოდი. ერთ დღეს გავაცნობიერე რომ, მიუხედავად ჩემი უკიდურესი ძალისხმევისა, ამ კონკრეტული გვირაბის ბოლოს შუქი უბრალოდ არ იყო. ფაქტიურად გვირაბიც არ არსებობდა. მე არასოდეს ვიქნებოდი ის, რაც სხვებს სჯეროდათ რომ ვიქნებოდი. ამ უბრალო გაცნობიერებამ საშუალება მომცა მიმეღო და დამეფასებინა ის, რაც უარყოფილი მქონდა. ამან საშუალება მომცა უფრო სრულად გამეგო, თუ ვინ ვიყავი; მომეყოლა ჩემი საკუთარი ისტორია ისევ და ისევ, იმ ხმით, რომელსაც ავირჩევდი. გარკვეულ წილად მე მივხვდი, რომ ყველაფერი, რაც არ ვარ, მაქცევს იმად, რაც ვარ. იმ მომენტიდან მოყოლებული, მთელი ჩემი ტანჯვა გადაიქცა თავებად იმ გმირის წარმოშობის ისტორიაში, რომელიც ვიცოდი, რომ მე უნდა გავმხდარიყავი. ჩემი სისუსტეები გახდა ჩემი სიძლერე, საჩუქარი, რომელიც მე მომეცა სხვების სასარგებლოდ. მე ჩემი თავი მსახურებას მივუძღვენი, როგორც გმირმა, რომელიც მზადაა ემსახუროს მსოფლიოს თავისი განსაკუთრებული გზით. ორი წლის წინ დავიწყე იმერსიული გარემოების შექმნა, როგორიცაა „აფრიკული დიასპორის პავილიონი“ 2021 წლის ლონდონის დიზაინის ბიენალესთვის სომერსეტ ჰაუსში. ვნახე პროექტი, აფრიკელების ისტორიული დისპერსიის წარსულზე, აწმყოსა და მომავალზე

myself in terms of who I am, as opposed to designing for a specific audience or group of consumers. At my core is a belief in the ultimate potential of all humans to play a significant role in the sustenance of the universal system. To share a unified vision of reality, yet respect our inner, more spiritual selves and recognize that we are all infinitely powerful in our own particular way, destined for greatness. How does one design an object that speaks to a world of diverse and divergent souls, while still maintaining the identity of both oneself and the brand one is associated with? I don’t pretend to have the answer to that question, but I have gotten far enough to know that empathy is part of the equation. Do our stories leave us enough room for sympathy and compassion? Consider a red rose, and all it can suggest and symbolize. Its color is a mere consequence of the wavelength of light it reflects back at us; all others in the spectrum are absorbed by the flower as it offers up its redness to the universe. What if our beliefs were to operate in a similar fashion? What if our identities became most poignant when we allowed ourselves to empathize with and internalize the stories and beliefs of others without losing sight of the vibrancy of our own? In terms of my own narrative, I was born and raised in

Ini Archibong is an internationally acclaimed product designer. (CREDIT: Julian Andreson)

ასახვის პლატფორმა, როგორც შესაძლებლობა გამეგრძელებინა ჩემი თხრობა პოტენციურად უფრო ძლიერი გზით: კითხვების დასმით. რა მოხდებოდა, თუ ჩვენ, დიასპორის შვილები, მივიწყებული, მაგრამ მარადიული მითოლოგიით ერთმანეთთან დაკავშირებული დავრჩებოდით დღესაც? შეეძლო თუ არა ასეთ ამბავს გავეყვანეთ განთავისუფლებისა და ჰარმონიის გზაზე? მოვლენებისადმი ამგვარ მიდგომას ორმხრივი ეფექტი აქვს: უპირველეს ყოვლისა ეს ააქტიურებს ჩემს ფანტაზიას, მაგრამ ასევე ათავისუფლებს ჩემს აუდიტორიას ისეთი შიშისგან, რამაც შეიძლება მათ თავიდანვე ხელი შეუშალოს ჩემი გზავნილის მოსმენაში. ჩემი დიზაინი პავილიონისთვის შედგება სკულპტურული სტრუქტურების სამეულისაგან, რომელსაც მე ვუწოდე ნიჟარა, ტალღის კარიბჭე და იალქანი. მე წარმოვიდგენ, რომ ნიჟარა ვიბრირებს ერთიანი აფრიკული დიასპორის მრავალხმიანობით, რომელიც ფორმას მიიღებს ტალღის კარიბჭეში და გაუშვებს ბგერით რხევებს სამყაროში იალქნის შევსებით, რაც ყველას ნათელ მომავალთან მიგვიყვანს. სამყაროში, რომელიც თითქმის მუდმივ სოციალურ, პოლიტიკურ, რასობრივ და იდეოლოგიურ შეტაკებებში იმყოფებოდა, შესაძლებელია თუ არა, რომ ჩვენი პრობლემების უმეტესობა გამოწვეული იყოს განსხვავებული რწმენის მართებულობის მიღებისა და თანაგრძნობის შიშით? თხრობა მე საშუალებას მაძლევს დავინახო, რომ ყველაფერი, რაც მე არ ვარ, რეალურად არსებითია იმისთვის, რომ აღმოვაჩინო ვინ ვარ სინამდვილეში: ერთი, შეუცვლელი ნაწილი, რომელიც ეძებს თავის ადგილს რთულ და კომპლექსურ თავსატეხში.

Pasadena, California, the son of Nigerian immigrants. By the time I was about 20 years old I had reached a breaking point. As a rambunctious, inquisitive, strong-willed, impulsive and hyperactive Black boy, I was burdened with all the requisite labels: Troublemaker. Criminal. Class clown. Underachiever. And, of course: Threat. Alongside these there was the burdensome weight of my own promise; what I knew was my enormous potential. One day I realized that, despite my extreme efforts, there was simply no light at the end of this particular tunnel. In fact, there was no tunnel. I would never be all the things that others believed me to be. This simple realization allowed me to accept and appreciate the things I had rejected. It allowed me to have a fuller understanding of who I was; to tell myself my own story, again and again, in whatever voice I chose. I realized that in a sense, everything that I am not makes me everything I am. From that moment on, all of my sufferings were reduced to chapters in the origin story of the hero I knew I was destined to become. My vulnerabilities became superpowers, blessings bestowed upon me for the benefit of others. I dedicated myself to a life of service, as a hero here to serve the world in my own particular way. Two years ago, I started to create immersive environments such as the Pavilion of the African Diaspora for the 2021 London Design Biennale at Somerset House. I saw the project, a platform for reflection on the past, present and future of the historical dispersion of Africans, as an opportunity to continue my storytelling in a potentially more powerful way: by asking questions. What if all of us, all the children of the diaspora, remained connected today by a forgotten yet timeless mythology? Could such a story guide us on our journey to liberation and harmony? Approaching things in this manner has a twofold effect: sparking my imagination first and foremost, but also freeing my audience from the kind of fear that could prevent them from hearing my message in the first place. My design for the pavilion consists of a trio of twisting sculptural structures I call the Shell, the Wave Gate and the Sail. I envision the Shell reverberating with the many voices of the unified African diaspora, which will gain form in the Wave Gate and send sonic reverberations forth into the world by filling the Sail, carrying us all to a brighter future. In a world that has been in a near constant state of social, political, racial and ideological strife, could it be possible that

Ini Archibong’s “Ritual Calendar” (2017), a black granite monolith inset with 31 droplets of white marble. Its serene silhouette is intended to instill a sense of veneration, a spirituality that transcends cultures. Courtesy of Friedman Benda and Ini Archibong. (CREDIT: Daniel Kukla)

the majority of our problems stem from our fear of accepting the validity of differing beliefs and empathizing? Storytelling allows me to see that everything I am not is actually essential to discovering who I truly am: a single, irreplaceable piece seeking to find my place in an intricate and complex puzzle.

კრისტინ კობეს დუ მეცი: რისი გვჯერა ისტორიის შესახებ? ამერიკელი ევანგელისტები ქმნიდნენ თავიანთ ისტორიულ ნარატივებს ათწლეულების მანძილზე. ჭეშმარიტმა ამბებმა კი შესაძლოა მათი რღვევა გამოიწვიოს

Kristin Kobes Du Mez: What We Believe About History American evangelicals have crafted their own historical narratives for many decades. The truth can be deeply disruptive

KRISTIN KOBES DU MEZ is a writer and a professor of history at Calvin University.

რ

წმენას აქვს ისტორია. ჩემთვის, როგორც რელიგიის ისტორიკოსისთვის, ეს ბუნებრივია, მაგრამ არ შეიძლება დავიწყება თუ რამდენად უცხოა ეს ცნება მრავალი ევანგელისტისთვის შეერთებულ შტატებში.

ევანგელისტები ასოცირდებიან როგორც “ბიბლიის მორწმუნე” ქრისტიანები: ევანგელისტი მღვდელმსახურები ქადაგებენ “ბიბლიურ ღირებულებებს”, ხოლო ევანგელისტური ლიდერები ხელს უწყობენ “ტრადიციულ” ღირებულებებს საერო თუ საჯარო სფეროში. აწონ-დაწონიან ყველაფერს, საგადასახადო საკითხებით დაწყებული იარაღის კონტროლით დასრულებული. ყველა ეს მრწამსი ერთად შეკრული და რეალიზებულია როგორც ბიბლიური და მარადიული. მხოლოდ ევანგელისტები არ არიან, ვისაც მიაჩნიათ, რომ მათი რწმენა მარადიული და შეუცვლელია. ყველა ფენის მორწმუნეე-

eliefs have a history. As a historian of religion, I take this for granted. I’d forgotten how foreign this notion is to many evangelicals in the United States.

Evangelicals identify as “Bible-believing” Christians: Evangelical pastors preach “biblical values,” and evangelical leaders promote “traditional” values in the secular, public sphere, weighing in on issues ranging from tax policy to gun control. All of these beliefs are packaged and sold as biblical, timeless and eternal. Evangelicals are not alone in considering that their beliefs are eternal and unchanging. For believers of all stripes, the very notion of truth assumes an aura of timelessness, but historical knowledge has a way of complicating such certainty. By revealing not only continuity but also considerable change over time, history demonstrates that much of what passes for traditional is,

(CREDIT: Deborah Hoag)

Rachel Denhollander, a gymnast-turnedlawyer, read a statement at the 2018 trial of Larry Nassar, the former physician for U.S.A. Gymnastics, in Lansing, Mich. Mr. Nassar was sentenced to 175 years in prison for a pattern of sexual assault that went back decades. (CREDIT: Jeff Kowalsky/ Agence France-PresseGetty Images)

ბისთვის ჭეშმარიტების ცნება მარადიულობის ეფექტს იძენს, მაგრამ საკითხის ისტორიული ცოდნა ეჭვქვეშ აყენებს მის ჭეშმარიტ ბუნებას. ისტორია ცხადყოფს, რომ ბევრი რამ, რაც ტრადიციულად გადაეცემა თაობიდან თაობას, არა მხოლოდ უწყვეტი თანმიმდევრობით, არამედ დროდადრო მნიშვნელოვანი ცვლილებებით, ფაქტობრივად, ახალი წარმოშობისაა. ისტორიული საკითხების უფრო ფართო კონტექსტში განხილვით, ისტორია ასევე გვეუბნება, თუ როგორ გავლენას ახდენს ეკონომიკური, პოლიტიკური და კულტურული ფაქტორები, რისიც ადამიანებს სჯერათ იმ კონკრეტულ დროს, რაც მათი ცხოვრების პერიოდში ხდება. ჩვენდა გასაკვირად, ევანგელისტები თავიანთი ამბების ისტორიაში ასახვაში უყურადღებოები აღმოჩნდნენ. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ევანგელისტები საერთოდ უგულებელყოფენ ისტორიას, მაგრამ ისინი უპირატესობას ანიჭებენ მოვლენების თავიანთ ვერსიას. აქტუალურ დროს ფსევდო-ისტორიკოსები სწრაფად და თავისუფლად მოქმედებდნენ ისტორიულ მტკიცებულებებთან, რათა გაავრცელონ ფანტასტიკური ზღაპრები ამერიკის ქრისტიანული წარმოშობის შესახებ. აკადემიურ წრეებში, ზოგიერთმა ევანგელისტურმა ისტორიკოსმა შექმნა ნარატივები, რომლებიც ააშკარავებენ მათი რელიგიური ტრადიციის ბნელ მხარეებს. მათთვის, ვინც ოდესმე შეხვედრია საკუთარი წარსულის გათეთრებულ გამოსახულებებს, ევანგელისტური ისტორიის უფრო რთული აღწერა უზომოდ დამღუპველია. ევანგელისტები გაოცებულები იყვნენ, მაგალითად, როცა გაიგეს, რომ მეუფე ბილი გრეჰემს აშკარად არაერთგვაროვანი გამოცდილება ჰქონდა სამოქალაქო უფლებებთან დაკავშირებით, იყო პოლიტიკურად ამბიციური, ხელს უწყობდა ამერიკულ მილიტარიზმს და ჩუმად ივიწყებდა სისასტიკეს ვიეტნამში. ეს

in fact, of relatively recent origin. By situating historical subjects within broader contexts, history also reveals how economic, political and cultural factors influence what people believe to be true at any given time. However, to an unusual degree, evangelicals have remained oblivious to how their own stories map onto larger histories. It’s not that evangelicals disregard history entirely, but they tend to prefer their own versions of events. At a popular level, pseudo-historians have played fast and loose with historical evidence to spin fanciful tales of America’s Christian origins. Within academic circles, some evangelical historians have produced narratives that tend to downplay the darker sides of their religious tradition. For those who have only ever encountered whitewashed portrayals of their own past, a more complex account of evangelical history is enormously disruptive. Evangelicals are shocked, for example, to learn that the Rev. Billy Graham had a decidedly mixed record when it came to civil rights, was politically ambitious, promoted American militarism and tacitly condoned atrocities in Vietnam. This was not the Graham they knew and loved. History also disrupts simply by showing that things have not always been as they are now. For example, there was a time when many conservative Protestants rejected the very idea of “Christian America.” Those taught that patriarchy is essential to Christian orthodoxy would be surprised to learn of the long history of evangelical feminism. Evangelicals have also created a vast consumer culture that reinforces an uncomplicated and uncritical self-perception. Christian radio, Christian publishing and Christian school textbooks and home-school curriculums reinforce narratives depicting evangelicals as the good guys, bravely doing God’s

არ იყო გრეჰემი, რომელიც მათ იცნობდნენ და უყვარდათ. ისტორია ასევე ნადგურდება უბრალოდ იმის ჩვენებით, რომ ყველაფერი ყოველთვის ისე არ იყო, როგორც ახლაა. მაგალითად, იყო დრო, როდესაც ბევრმა კონსერვატორმა პროტესტანტმა უარყო „ქრისტიანული ამერიკის“ იდეა. მათ, ვისაც ასწავლიდნენ, რომ პატრიარქატი აუცილებელია ქრისტიანული მართლმადიდებლობისთვის, გაოცებული იქნებიან ევანგელისტური ფემინიზმის ხანგრძლივი ისტორიით. ევანგელისტებმა ასევე შექმნეს ფართო სამომხმარებლო კულტურა, რომელიც აძლიერებს მარტივ და არაკრიტიკულ თვითაღქმას. ქრისტიანული რადიო, გამომცემლობა, და ქრისტიანული სკოლის სახელმძღვანელოები, ასევე, საშინაო სკოლის სასწავლო გეგმები ამყარებს ნარატივებს, რომლებიც ასახავს ევანგელისტებს, როგორც კარგ პიროვნებებს, რომლებიც მამაცურად ასრულებენ ღვთის საქმეს მსოფლიოში. ერის ცოდვები - რასიზმი, სექსიზმი, ქსენოფობია, თეთრკანიანი ნაციონალიზმი - გადმოცემულია არა როგორც ტრადიციის ენდემური პრობლემები, არამედ როგორც გადახვევა "ჭეშმარიტი ევანგელიზმისგან". კრიტიკული აუტსაიდერების ანგარიშები ან იგნორირებულია ან ფასდება როგორც თავდასხმები, რაც აძლიერებს ევანგელისტების დევნას. იმის გამო, რომ ამ ევანგელურ სამომხმარებლო კულტურაში უზარმაზარი მოგება დევს სასწორზე, ფინანსური და იდეოლოგიური მოტივაციები ევანგელისტი მრევლის შენარჩუნების მცდელობებს ემსახურება. იმის გაგება, რომ რწმენას აქვს ისტორია, არ გამორიცხავს ისტორიის მიღმა ჭეშმარიტების არსებობას და არც ხელს უშლის მორწმუნეებს, რომ ჰქონდეთ წმინდა ტექსტები და თეოლოგიური შეხედულებები პირადი არჩევანის ან პოლიტიკური ღირებულებების შესახებ. მაგრამ ეს უბიძგებს მორწმუნეებს დაფიქრდნენ, თუ როგორ შეიძლება ჩამოაყალიბონ ისტორიულმა ძალებმა და კულტურულმა ერთგულებამ მათი ღრმა რწმენა, თუნდაც იმ გზით, რომელიც ეწინააღმდეგება მათი რწმენის ძირითად სწავლებებს. ისტორიის დამღუპველი ძალა ჩემთვის ცხადი გასულ ზაფხულს გახდა, როდესაც ჩემი წიგნი გამოიცა „იესო და ჯონ უეინი: როგორ დაამახინჯეს თეთრკანიანმა ევანგელისტებმა რწმენა და ერი“. წიგნი ამერიკაში ევანგელისტურ პოპულარულ კულტურაში თეთრკანიანი ქრისტიანობის მებრძოლის იდეალის იდეის გავრცელებას ასახავს. ბოლო 75 წლის განმავლობაში მითიური მეომრების, ჯარისკაცების და კოვბოების მიერ შთაგონებულმა გმირულმა იდეალებმა - ბევრი მათგანი ეკრანზე განსახიერებული იყო ისეთი ადამიანების მიერ, როგორებიც არიან ჯონ უეინი და მელ გიბსონი ფილმში "მამაცი გული" - შეცვალეს თავად რწმენა და ძირითადი ბიბლიური სწავლებები, როგორიცაა მეზობლისა და მტრის სიყვარული ბრძოლებითა და ომებით ჩაანაცვლეს. ჩემი წიგნის გამოქვეყნებიდან რამდენიმე დღეში დავიწყე წერილებისა და შეტყობინებების მიღება მკითხველებისგან. თითქმის ერთი წლის შემდეგ, ისინი, უმეტესად ევანგელისტები, კვლავ იწერებიან, დღეში რამდენჯერმე. მე გამაფრთხილეს, თავი საშინელი

work in the world. The nation’s sins — racism, sexism, xenophobia, white nationalism — are depicted not as problems endemic to the tradition, but rather as departures from “true evangelicalism.” Critical outsider accounts are either ignored or discounted as attacks, reinforcing an evangelical persecution complex. Because enormous profits are at stake in this evangelical consumer culture, both financial and ideological motivations play into efforts to keep evangelical consumers within the fold. Understanding that beliefs have a history does not preclude a commitment to truths outside of history, nor does it prevent believers from bringing sacred texts and theological insights to bear on personal choices or political values. But it does prompt believers to consider how historical forces and cultural allegiances may have shaped their own deeply held convictions, even in ways that run counter to the core teachings of their faith. The disruptive power of history became clear to me last summer, when my book “Jesus and John Wayne: How White Evangelicals Corrupted a Faith and Fractured a Nation” was published. The book traces how a militant ideal of white Christian manhood came to pervade evangelical popular culture in America. For the last 75 years, heroic ideals inspired by mythical warriors, soldiers and cowboys — many of them portrayed onscreen by men like John Wayne, and Mel Gibson in the movie “Braveheart” — transformed the faith itself, replacing core biblical teachings such as loving one’s neighbors and one’s enemies with a militant battle cry. Within days after my book was released, I began receiving letters and messages from readers. Nearly a year later, they still flood my inbox, several a day, most written by evangelicals. I had been warned to brace myself for vicious trolling, but this wasn’t hate mail. Almost every message contained some version of the same realization: “This is the story of my life. Thank you for helping me to see.” To prove their point, readers narrated their life stories in vivid detail: They had been indoctrinated into family-values evangelicalism by listening to James Dobson’s Focus on the Family radio broadcast every day. They had shopped at Christian bookstores and attended Promise Keepers rallies as part of the evangelical men’s movement. They had embraced the teachings of purity culture and structured their own marriages around male authority and female submission. They had proudly voted for Ronald Reagan and attended weekend warrior boot camps sponsored by their churches. Yet despite their intimate acquaintance with the events I charted, most readers also expressed astonishment upon seeing for the first time the contours of the world they had inhabited much of their lives. As one man explained, “I bumped into so many of these trees, but I never saw the forest.” The emotional intensity of their responses and the frequency with which writers expressed bewilderment gave me pause.

ტროლინგისთვის გამემზადებინა, თუმცა აქედან არცერთი არ ყოფილა სიძულვილის წერილი. თითქმის ყველა მათგანი შეიცავდა მსგავს იდეებს: „ეს არის ჩემი ცხოვრების ისტორია. გმადლობთ, რომ დამეხმარეთ დანახვაში.” აზრის განსამტკიცებლად, მკითხველები ცხოვრებისეულ ისტორიებს ნათლად და დეტალურად ჰყვებოდნენ: ისინი ოჯახური ღირებულებების ევანგელიზმზე ჯეიმს დობსონის ფოკუსის მოსმენით საოჯახო რადიოს ყოველდღიურ ეთერში პროპაგანდით მოექცნენ. ისინი სტუმრობდნენ ქრისტიანულ წიგნის მაღაზიებს და როგორც ევანგელისტურ მამაკაცთა მოძრაობის ნაწილი, ესწრებოდნენ აღქმის აღმასრულებელთა აქციებს. მათ მიიღეს სიწმინდის კულტურის სწავლებები და საკუთარი ქორწინების სტრუქტურა მამაკაცის ავტორიტეტისა და ქალის მორჩილების გარშემო. ამაყად მისცეს ხმა რონალდ რეიგანს და აქტიურად ესწრებოდნენ შაბათ-კვირის მეომრების ბანაკებს, რომლებსაც მათი ეკლესიები აფინანსებენ. მიუხედავად ჩემს მიერ აღწერილ მოვლენებთან სიახლოვისა, ბევრი მკითხველი გამოხატავდა გაოცებას, რადგან პირველად დაინახა იმ სამყაროს მახასიათებლები, რომელთა გარემოცვაშიც მთელი ცხოვრება გაატარეს. როგორც ერთმა კაცმა განმარტა, აქ ნახსენები ყველა „ხე“ გამოვლილი მაქვს, მაგრამ ტყე არასდროს მინახავს“. მათი პასუხების ასეთი ხშირი ემოციური ინტენსივობისგან განცვიფრებული დავრჩი. მიუხედავად იმისა, რომ ევანგელისტები წარსულის განდიდების საკითხში, პირველები არ არიან, ისინი ამგვარ ნარატივებს აშკარად ევანგელისტური მიზეზების გამო ებღაუჭებოდნენ. ცოტა ხნის წინ, ჩემი წიგნის შესახებ, ქრისტიანულ რადიოსადგურს ინტერვიუ მივეცი. ორივე მასპინძელი პატივმოყვარე და მიმზიდველი იყო, მაგრამ ერთი აშკარად უფრო სკეპტიკურად იყო განწყობილი, ვიდრე მეორე. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ეთერიდან გამოვედით, მან დამისვა ის შეკითხვა, რომელიც აწუხებდა. იმის ცოდნით, რომ ქრისტიანი ვიყავი, როგორ მჯეროდა, რომ ჩემი წიგნის წაკითხვის შემდეგ, ვინმე ქრისტიანობას მოინდომებდა..

The Rev. Billy Graham speaking to an audience of about 40,000 people at the Polo Grounds in New York in 1957.

(CREDIT: Allyn Baum/The New York Times)

While evangelicals are not alone in preferring flattering accounts of their own past, they have clung to these narratives for distinctly evangelical reasons. Not long ago, I gave an interview about my book to a Christian radio station. Both hosts were respectful and engaging, but one was clearly more skeptical than the other. Only after we had gone off the air did he ask the question that had been troubling him. Knowing that I was a Christian, he pressed me on how I thought anyone would want to become a Christian after reading my book. The question didn’t surprise me. I’d weighed a similar concern when I’d first embarked on the project. But history isn’t a marketing campaign to win converts. More important, my own research into the history of evangelicalism made clear to me the perils of covering up harsh truths in the interest of protecting the brand — or, in the words of evangelicals themselves, “the witness of the church.” Near the end of my book, I quote the words of the abuse survivor and advocate Rachael Denhollander. In a powerful statement presented at the trial of Larry Nassar, the former doctor for the American gymnastics team who was convicted of committing multiple sex crimes against aspiring athletes, Ms. Denhollander rebuked Mr. Nassar for seeking forgiveness without repentance. A conservative evangelical, Ms. Denhollander also turned her attention to abuse within evangelicalism, confronting those who sought to cover up abuse in order to protect the church’s witness. “The gospel of Jesus Christ does not need your protection,” she said in an interview. Jesus asked only for obedience, which means telling the truth and pursuing justice, Ms. Denhollander said. Nearly every letter I receive from evangelical readers contains words of gratitude for the painful truths they have only now come to see. Many also acknowledge their own complicity in the story I tell. And they understand that it is only by reckoning with this past that they can realign their witness with the pursuit of truth and justice that their faith demands..

ტ.მ. ლურმანი: რისი გვჯერა წინასწარმეტყველებების შესახებ ფანტაზიების მიტოვება - იქნება ეს პოლიტიკური, სულიერი თუ ორივე ერთად - იმაზე რთულია, ვიდრე გგონიათ

T. M. Luhrmann: What We Believe About Prophecies Letting go of fantasies — political, spiritual or both — is much harder than you might think

T. M. LUHRMANN, a professor of anthropology at Stanford University, is the author of “How God Becomes Real.” (CREDIT: Nikki Ross-Zehnder)

ა

he new evangelical Christianity that emerged out of the cultural tumult of the 1960s and 1970s was vividly supernatural. It was born out of the fear that Americans were turning away from Christianity, and it promised a God who was intensely present, always loving and almost magically invincible. Preachers promised that ordinary people could heal and prophesy in Jesus’ name. (Here they might quote John 14:12: “Whoever believes in me will do the works I have been doing.”) Churches like Bethel Redding, in California, founded schools of Supernatural Ministry. Throughout the country, Christians went on prayer walks to cleanse their cities. They began to sniff out demons and exorcise people. In 2006, the Pew Research Center found that about a quarter of the country belonged to “renewalist” churches like these. For reasons still poorly understood, most of these churches were politically conservative. As the 2020 election approached, many within them prophesied that President Donald J. Trump would be re-elected. When President Biden was sworn in on Jan. 20, 2021, it was a massive disconfirmation of their beliefs. Many are waiting for those who believed in the fantasies to come back to their senses. There are two reasons to think

ხალი ევანგელისტური ქრისტიანობა, რომელიც წარმოიშვა 196070-იანი წლების კულტურული მღელვარების შედეგად, აშკარად ზებუნებრივი იყო. ის წარმოიშვა იმის შიშით, რომ ამერიკელები შორდებოდნენ ქრისტიანობას და ხალხს ჰპირდებოდა ღმერთს, რომელიც მუდმივად ადამიანთან იყო, ყოველთვის მოსიყვარულე და თითქმის ჯადოსნურად დაუმარცხებელი. რელიგიის მქადაგებლები დაჰპირდნენ, რომ ჩვეულებრივ ადამიანებს შეეძლოთ განკურნება და წინასწარმეტყველება იესოს სახელით. (აქ შეიძლება იოანეს ციტირება 14:12: „ვისაც მე ვწამვარ, ისიც იმავეს გააკეთებს, რასაც მე ვაკეთებ“.) ეკლესიებმა, როგორიცაა მაგალითად "ბეთელ რედინგი", კალიფორნიაში, დააარსეს ზებუნებრივი მსახურების სკოლები. მთელი ქვეყნის მასშტაბით ქრისტიანები ქალაქების გასაწმენდად ლოცვით დადიოდნენ. დაიწყეს ადამიანებისგან დემონების შელოცვებით განდევნა. 2006 წელს ეკლესიის მსახურთა კვლევის ცენტრმა აღმოაჩინა, რომ ქვეყნის დაახლოებით მეოთხედი ეკუთვნოდა მსგავს „განახლებულ“ ეკლესიებს. სხვადასხვა ჯერ კიდევ გაურკვეველი მიზეზების გამო, ამ ეკლესიების უმეტესობა პოლიტიკურად კონსერვატიული იყო. 2020 წლის არჩევნების მოახლოებასთან ერთად, მათგან ბევრმა იწინასწარმეტყველა, რომ პრეზიდენტი დონალდ ჯ. ტრამპი ხელახლა აირჩეოდა. როდესაც პრეზიდენტმა ბაიდენმა ფიცი დადო 2021 წლის

20 იანვარს, ეს იყო მათი რწმენის მასიური უარყოფა. ბევრი ელოდება, რომ ვისაც ფანტაზიების სჯეროდა, გონს მოეგება. არსებობს ორი მიზეზი იმისა, რომ ვიფიქროთ, რომ ამას შეიძლება გარკვეული დრო დასჭირდეს. პირველი, რწმენის ერთგულების ინტენსივობა შეიძლება რეალურად გაიზარდოს უარყოფის ფონზე, მის დაკლებამდე. ათწლეულების წინ, ფსიქოლოგმა ლეონ ფესტინგერმა აღმოაჩინა, რომ როდესაც ადამიანები აღიარებენ, რომ მათი რწმენა ეწინააღმდეგება ფაქტებს მსოფლიოში (ამას "კოგნიტური დისონანსი" უწოდა), ისინი იმუშავებენ დაძაბულობის შესამცირებლად - მაგრამ არა ყოველთვის თავდაპირველი პრინციპების შეცვლით. რაც უფრო ინტენსიურად ჩაერთვებიან მათ რწმენაში, მით უფრო მეტს იმუშავებენ სამყაროს შესაცვლელად. დოქტორ ფესტინგერმა გამოიკვლია ამ ფენომენის ცნობილი მაგალითი "როდესაც წინასწარმეტყველება არ სრულდება", წიგნში, რომელიც მან დაწერა ჰენრი რიკენთან და სტენლი შახტერთან ერთად, შუადასავლეთის განკითხვის დღის კულტის შესახებ, რომელმაც იწინასწარმეტყველა, რომ სამყარო დასრულდებოდა 1954 წლის 21 დეკემბერს. ამ თარიღის დადგომის შემდეგ, როცა არაფერი მომხდარა, ჯგუფის ლიდერებმა აიღეს ტელეფონი, დაურეკეს პრესას და სცადეს მათი საკუთარ რწმენაზე მოქცევა. ისინი ახლა სხვაგვარად განმარტავდნენ თავიანთ რწმენას. გლობალური უბედურება, რომლისგანაც ამ ჯგუფს მფრინავი თეფშებით გადაარჩენდნენ და ყველა დანარჩენი დაიღუპებოდა, ღმერთმა გადადო. მათ იპოვეს ნაწილობრივი უბედურების მტკიცებულება (მიწისძვრა სხვადასხვა ადგილებში) და დაჟინებით მოითხოვდნენ, რომ კოსმოსური ხომალდები აქ დასარჩენად იყვნენ (უცხოპლანეტელები იკვლევდნენ დეფექტებს დედამიწის ზედაპირზე). ”დარწმუნებული ადამიანი,” ხსნის წიგნი, ”რთულად შესაცვლელი ადამიანია”. მეორე, საიდუმლო ცოდნა, რომელიც გვხვდება ამ ახალ ევანგელისტურ ქრისტიანობაში (ხშირად უწოდებენ ქარიზმატულს) შეიძლება საკმაოდ დამაკმაყოფილებელი იყოს. ეფექტური რელიგიები მორწმუნეებისთვის ერთგვარ პარაკოსმოსს ქმნიან. ამაში ვგულისხმობ, რომ მომხიბვლელი მრწამსი გვთავაზობს საერთო წარმოსახვით სამყაროს, რომელიც ხელმისაწვდომი მხოლოდ იმ მორწმუნეებისთვისაა, რომლებიც მიჰყვებიან მინიშნებებს, კითხულობენ ტექსტებს და თეორიებს. ამ სახის ქრისტიანობამ - და კიდევ უფრო მეტად QAnon-მა, მისმა პოლიტიკურმა ნათესავმა - ააშენა პარაკოსმოსი ბუნდოვანი სიმბოლოებით, იშვიათი სიტყვებით უჩვეულო მნიშვნელობით და დახვეწილი ისტორიული გენეალოგიებით, განსაკუთრებული დეტალების ერთობლიობით, რომელიც განიმარტება, როგორც ტვინის ურთულესი თავსატეხი. ამ ტექსტების ცოდნა და ამ თავსატეხების ამოხსნა ჩვეულებრივ რიგით მოქალაქეებს ეზოტერიკულ დიდოსტატებად აქცევს. რთულია ამის დათმობა. არჩევნების შემდეგ ბევრი მათგანი, ვინც იწინასწარმეტყველა, რომ ბატონი ტრამპი გაიმარჯვებდა და ვინც ამ წინასწარმეტყველებებს უსმენდა, საქმის ერთგული დარჩა. რა თქმა უნდა, მათ ზოგიერთი მორწმუნე ჩამოშორდა. კრის ვალოტონმა, "ბეთელ რედინგის" მოძღვარმა და ქარიზმატულ ევანგელურ ქრისტიანობაში დიდმა ფიგურამ, ნოემბერში გულწრფელი და ამაღელვებელი ბოდიში მოიხადა იმის გამო, რომ არასწორად გაიგო ღმერთის მიცემული „სიტყვა“ იმის შესახებ, თუ ვინ გაიმარჯვებდა არჩევნებში. Proud Boys-ის (პოლიტიკური ორგანიზაცია, თუმცა ბევრი წევრი ევანგელურია) ზოგიერთმა წევრმა ბატონი ტრამპი წარუმატებლობად გამოაცხადა. სხვები უფრო ემოციურები იყვნენ. ჯ.დერიკ ლემონსი, რელიგიის ასოცირებული პროფესორი ჯორჯიას უნივერსიტეტში, გაოგნებული აღმოჩნდა, როდესაც Zoom-ის ლოცვების სესიებში მონაწილეობდა (50 საათის განმავლობაში), როგორც ანთროპოლოგიური დამკვირვებელი, რომელიც არჩევნების შემდეგ გაიმართა ზოგიერთი ევანგელისტური ლიდერების მიერ, რომლებთანაც ბატონი ტრამპი, პრეზიდენტობის დროს, ხშირად გადიოდა კონსულტაციებს. მათ აშკარად იცოდნენ, რომ ტრამპი მოიგებდა და რომ მისი გამარჯვება

that this might take some time. First, the intensity of belief commitment can actually increase in the face of refutation before declining. Decades ago, the psychologist Leon Festinger found that when people recognize that their beliefs conflict with facts in the world (he called this “cognitive dissonance”), they will work to reduce the tension — but not always by changing their original commitments. The more strongly they have invested in the original belief, the more they will work to change the world instead. Dr. Festinger explored a famous example of this phenomenon in “When Prophecy Fails,” a book he wrote with Henry Riecken and Stanley Schachter about a Midwestern doomsday cult that predicted the world would end on Dec. 21, 1954. When that date passed and nothing happened, group leaders picked up the phone, called the press and began to proselytize. They now interpreted their beliefs differently. The global calamity, from which this group would be saved by flying saucers and in which everyone else would die, had been postponed by God. They found proof of a partial calamity (an earthquake here and there) and insisted that the spaceships were here to stay (the aliens were examining the faults in the Earth’s surface). “A man with a conviction,” the book opens, “is a hard man to change.” Second, the arcane knowledge found in this new evangelical Christianity (often called charismatic) can be intensely satisfying. Effective religions create a kind of paracosm for the faithful. By that I mean that gripping faith offers a shared imagined world that is accessible only to insiders, who follow the clues, read the texts and spin theories. This kind of Christianity — and even more QAnon, its political kin — built a paracosm with obscure symbols, rare words with uncommon meanings and elaborate historical genealogies, a set of particulars to interpret as brain-bending as the hardest puzzle. Knowing these texts and solving these puzzles turns ordinary desk clerks into esoteric grandmasters. It’s hard to give that up. After the election, many of those who prophesied that Mr. Trump would be victorious and who listened to those prophecies remained committed to the cause. To be sure, some of the believers have peeled off. Kris Vallotton, a pastor at Bethel Redding and a towering figure in charismatic evangelical Christianity, in November gave a heartfelt and moving apology for having misheard the “word” God gave him about who would win the election. Some of the Proud Boys (a political organization, although many members are evangelical) declared Mr. Trump a failure. Others grew more fervent. J. Derrick Lemons, an associate professor of religion at the University of Georgia, found himself startled as he participated (for 50 hours) as an anthropological observer in the Zoom prayer sessions held after the election by some of the evangelical leaders Mr. Trump frequently consulted with during his presidency. They were clear that Mr. Trump had won and that his victory would be recognized. As the weeks went by and Mr. Trump’s lawsuits attempting to overturn the election’s results continued to fail, the prayers became more heated and more public, expanding to Facebook Live and YouTube. The stakes went up. The leaders prayed not against malevolent Democrats, but against a deep-state Republican and Democratic cabal that controlled all government, and from which they needed Mr. Trump to free them. Mr. Lemons said they spoke of Mr. Trump as a modern-day Cyrus to lead them out of captivity and into the apocalyptic battle that would end with Christ’s return. There is a deep lesson here about religious commitment. Faith is always about living with the contradictions between the world as it should be (as understood by the person of faith) and

აღიარებული იქნებოდა. კვირებს გასვლასთან და ბატონი ტრამპის სასამართლო პროცესის მარცხით მიმდინარეობასთან ერთად, რომელიც არჩევნების შედეგების გაუქმებას ემსახურებოდა, ლოცვები უფრო მწვავე და საჯარო გახდა, გავრცელდა Facebook Live-ზე და YouTube-ზე. დასაკარგი ბევრი იყო. ლიდერები ლოცულობდნენ არა ბოროტი დემოკრატების წინააღმდეგ, არამედ სახელმწიფოს რესპუბლიკელი და დემოკრატიული მმართველობის წინააღმდეგ, რომელიც აკონტროლებდა მთელ მთავრობას და სწორედ მისგან გასათავისუფლებლად სჭირდებოდათ ტრამპი. ბატონი ლემონსის თქმით, ისინი საუბრობდნენ ტრამპზე, როგორც თანამედროვე კიროსზე, რომელიც მათ ტყვეობიდან გაათავისუფლებდა და აპოკალიფსური ბრძოლა ქრისტეს დაბრუნებით დასრულდებოდა. ეს სიღრმისეული გაკვეთილია რელიგიური ერთგულების შესახებ. რწმენა ყოველთვის ეხება ორგვარი სამყაროს შორის წინააღმდეგობებს, ისეთს როგორიც უნდა იყოს (როგორც ეს მორწმუნე ადამიანს ესმის) და ისეთს როგორიც ის არის. ღმერთი კეთილია, მაგრამ უსამართლობა მრავლადაა. შენ ლოცულობ ყოვლისშემძლე მეფისადმი დედაშენის გამოსაჯანმრთელებლად, მაგრამ ასე არ ხდება. რწმენა ყოველთვის, გარკვეულწილად, ეხება კოგნიტურ დისონანსს. ადამიანების უმეტესობა საკუთარ რწმენას კოგნიტურად უთავსებს ყოველდღიურობას. მათ სჯერათ, რომ ღმერთს ყველაფერი შეუძლია, მაგრამ არასოდეს ეყრდნობიან ღმერთს თუნდაც საკუთარი ძაღლის შესანახად. ისინი არ მოელიან, რომ ღმერთი დაწერს მათ საკურსო ნაშრომს. ისინი არ აძლევენ უფლებას თავიანთი რწმენის ერთგულებას სამყაროსადმი, როგორიც უნდა იყოს ის, დაარღვიოს სამყაროს რეალობის შეზღუდვები - როგორიც ის არის. ამგვარი სენტიმენტი მრავალ სარწმუნოებაში გვხვდება. ცნობილი ისლამური ჰადისი კითხულობს, უნდა დავაბათ აქლემი, თუ დავტოვოთ ის და მივენდოთ ალაჰს. მიენდე ალაჰს, გვეუბნება ჰადისი, მაგრამ არ დაგავიწყდეს აქლემის დაბმა. თუმცა, ზოგიერთი მორწმუნე ადამიანი განზრახ უგულებელყოფს რეალურ სამყაროს. ისინი მიდიან უზარმაზარი ვალდებულებით სამყაროსადმი, როგორც ეს მათ რწმენას სურს და არა სამყაროსადმი, როგორიც ის რეალურად არის. რაც უფრო მეტი ადამიანი ემოციურად ერთვება ასეთ ჯგუფში, მით მეტია საჭირო ამ ადამიანის განთავისუფლებისათვის. მრავალი წლის წინ სან დიეგოში მე ველაპარაკე ქალს, რომელიც ჯერ კიდევ 1970-იან წლებში შეუერთდა სულიერი ლიდერის მოძრაობას - “ბჰაგვან შრი რაჯნეში”, როდესაც ის მხიარული და თავისუფალი იყო, და როდესაც ის ცნობილი იყო როგორც "სექს გურუ" და როდესაც იყო დღეები სავსე იყო საცეკვაო მედიტაციებით. იგი გაჰყვა მას, როდესაც დატოვა მისი აშრამი პუნეში, ინდოეთში, 1981 წელს, რათა დაეფუძნებინა უზარმაზარი ახალი საზოგადოება ორეგონში. იგი დარჩა, მიუხედავად იმისა, რომ საქმიანობა დინამიური იოგადან მძიმე შრომაზე გადავიდა, რადგან მორწმუნეები ნაგებობებს აშენებდნენ. იგი მასთან დარჩა 1984 წელს, როდესაც ჯგუფის ლიდერებმა მოამზადეს მკვლელობის შეთქმულებები და ასობით ორეგონელი სალმონელით განზრახ მოწამლეს. მან დატოვა ის, მისი თქმით, მხოლოდ 1985 წელს, როდესაც “გამოძიების ფედერალურმა ბიურომ” ვერტმფრენები დასვა კომუნაში, ბჰაგვანს ბრალი წაუყენეს საიმიგრაციო თაღლითობაში და დაადეპორტეს. ის მოვიდა ჩემთან, ქალაქში რელიგიის ახალ ანთროპოლოგთან სალაპარაკოდ, რათა ეკითხა, თუ რატომ დარჩა ამდენი ხანი. ადამიანები უფრო დიდხანს რჩებიან რეალობისგან სრულიად განსხვავებულ რწმენებში, როდესაც მათ მიერ მიღებული ახალი ამბები მკაცრად კონტროლდება. ისინი უფრო დიდხანს რჩებიან, როდესაც ჯგუფის გარეთ ადამიანების პოვნა რთულია. და კიდევ უფრო დიდხანს, როცა გრძნობენ, რომ დასცინიან იმ საზოგადოებაში, რომელშიც დაბრუნდებიან. მათთვის, ვინც ვერ მიიღებს არჩევნების შედეგებს, ამას გარკვეული დრო დასჭირდება.

Supporters of President Donald Trump gathered in prayer at the King Jesus International Ministry in Miami during an Evangelicals for Trump campaign event in January 2020. (CREDIT: Jim Watson/Agence France-Presse-Getty Images)

the world as it is. God is good, but injustice abounds. You pray to an omnipotent king that your mother will recover, but she does not. Faith is always, to some extent, about cognitive dissonance. Most people live with a cognitive flexibility around the relationship of their faith to the everyday. They believe that God can do anything, but they never rely on God to feed the dog. They do not expect God to write their term paper. They do not allow their faith commitment to the world as it should be to violate the reality constraints of the world as it is. One can find this sentiment in many faiths. A famous Islamic hadith asks whether one should tie up one’s camel, or leave the camel untied and trust in Allah. Trust in Allah, the hadith says, but do not forget to tie up your camel. Yet some people of faith deliberately disregard the real world. They march on with an outsize commitment to the world as their faith wants it, and not to the world as it is. The more someone becomes emotionally invested in such a group, the more it takes to wrest that person free. Many years ago in San Diego I spoke with a woman who had joined the movement of the spiritual leader known as Bhagwan Shree Rajneesh back in the 1970s when it was fun and free, when he was known as the “sex guru” and when her days were full of dancing meditations. She followed him when he left his ashram in Pune, India, in 1981 to build an enormous new commune in Oregon. She remained as activities shifted from dynamic yoga to hard labor, with devotees constructing buildings on the property. She stayed with him through the period in 1984 when group leaders hatched assassination plots and deliberately poisoned hundreds of Oregonians with salmonella. She left him, she said, only in 1985, when F.B.I. helicopters landed in the commune and the Bhagwan was charged with immigration fraud and deported. She had come to talk to me, the new anthropologist of religion in town, to ask why she had stayed for so long. People stay longer in reality-challenging faiths when their news is tightly controlled. They stay longer when it is hard to find people outside the group. And they stay yet longer when they feel that they will be ridiculed by those in the society to which they will return. For those who cannot accept the results of an election, this will take some time.

ეროლ მორისი: რისი გვჯერა რწმენა-წარმოდგენების შესახებ? ის, რაც გგონიათ რომ იცით, რბილად რომ ვთქვათ, მცდარია

Errol Morris: What We Believe About Beliefs What you think you know is probably wrong — and that’s putting it nicely

ERROL MORRIS is a writer and filmmaker. His latest film is “My Psychedelic Love Story.” (CREDIT: Nubar Alexanian)

ყ

წლების წინ წავიკითხე ანეკდოტი ზოარზე, მე-19 საუკუნის უტოპიურ ტომზე. იგი სასამართლო ფსიქიატრიის შესახებ წიგნში იყო ნახსენები, თუმცა მის პირველწყაროს დღემდე ვერ მივაგენი. ამბავი კი ეხება, ზოარის უკანასკნელ მკვიდრ ქალს, რომელმაც სიკვდილის სარეცელზე თქვა: “იფიქრეთ ყველა რელიგიაზე. შეუძლებელია ყველა ჭეშმარიტი იყოს, მაგრამ შესაძლოა იყოს არასწორი.” ჩემთვის მისი სიტყვები ხაზს უსვამდა რწმენის საიდუმლოებას. რომ ჩვენ დავიჯეროთ სწორედ ის, რისი დაჯერებაც გვსურს, რაც ისედაც ხშირად ხდება. თუმცა, დიდი ალბათობით, ის, რისიც გვჯერა შეცდომაა. ზოგჯერ არა მხოლოდ მცდარია, არამედ, აზრსმოკლებულიცაა. ასე რომ, აი რისი მჯერა: მწამს რომ, თუ რაიმეს იწამებ, ნიშნავს საკუთარი თავის მოსროლას შეცდომების უძირო ორმოში, სადაც ყველა სიცრუის შემქნელიც თვითონ ხარ. წარმოიდგინეთ, რომ ბნელ ხეივანში ხართ, მაგრამ არა პლატონის გამოქვაბულში არა,არა. მე ნაკლებად, ან საერთოდ არ მაინტერე-

verybody has his own creation myth. Here’s mine. God, in his infinite wisdom, gave man self-deception, figuring that if he could effectively deceive himself, he would have an easier time deceiving others.

Years ago I read an anecdote about the 19th-century uto-

pian community of Zoar. It was mentioned in passing in a book about forensic psychiatry. And, try as I might, I haven’t been able to source it since. The story concerns the last living inhabitant of Zoar, a woman who on her deathbed said, “Think of all those religions. They can’t all be right. But they can all be wrong.” For me, her words emphasized the insidious nature of belief. That we can believe whatever we want to believe. And often do. But in all likelihood, what we believe is wrong. Maybe not just wrong. Even stupid. So, here’s what I believe. I believe that to believe anything is to throw yourself down a bottomless pit of error. And the nastiest snake oil salesman of all is oneself. Imagine you’re in a dark alley. Not Plato’s cave — no, no. I have little or no interest in imagining myself in Plato’s cave and, anyway, if Plato is to be believed, we’re all in his cave.

ველას აქვს შექმნილი თავისი მითი/მრწამსი. ჩემი ასეთია: ღმერთმა თავისი უსაზღვრო სიბრძნით, ადამიანს უბოძა საკუთარი თავის მოტყუების უნარი და ჩათვალა, რომ თუ ადამიანი მას ეფექტურად გამოიყენებდა, სხვებზე ზემოქმედებაც უფრო გაუადვილდებოდა.

სებს საკუთარი თავის წარმოდგენა პლატონის გამოქვაბულში. ყოველ შემთხვევაში, თუ პლატონის უნდა გვჯეროდეს, მაშინ ჩვენ ყველანი მის გამოქვაბულში ვართ. არა მე სულ სხვა რამეს წარმოვიდგენ. ბნელ ხეივანში, სადაც უცებ მხვდება მოუწესრიგებელი გარეგნობის ადამიანი, რომელიც ჩემს სახეს ოდნავ უახლოვდება და მეკითხება: „რაში მდგომარეობს მთავარი იდეა?“ როგორ უნდა ვუპასუხო? ნება მომეცით, გადავხედო ამ მოუწესრიგებელ ადამიანთან შეხვედრისგან წარმოქმნილ სიტუაციას და მოვიფიქრო. ფაქტია, ეს გამოწვევაა. ის ფიქრობს, რომ მე გამაჩნია აბსურდული, ღრმააზროვანი და შესაძლოა ქედმაღლური იდეები. რამდენიმე მაგალითზე შემიძლია გესაუბროთ. შემიძლია ვთქვა, რომ არ არსებობს სამართლიანობა, ან ის, რომ სამართალი აუცილებლად ფარდობითია, ან რომ ფეხის ტკივილი ყურის ტკივილზე უარესია. ან შესაძლოა, რომ მთელი მატერია არის ნაწილაკები, ან თუნდაც ტალღები. თუ მე მართლა ვცდილობ ჭკვიანად წარმოჩენას, შემიძლია ვთქვა, რომ ეს ორივეა. მე ასევე, შემეძლო კითხვის ციტირება NBC-ის გადაცემიდან “ALF”: “ რატომ ვამბობთ ტვირთზე სხვადასხვანაირად როდესაც გემით და მანქანით გადავზიდავთ?”. მიხარია, რომ არ დავდიოდი პრესტიჟულ სკოლაში. იმ თვალთმაქცურმა გარეგნობის ადამიანმა ბნელი ხეივნიდან, - პირველად მოუწესრიგებელი ვუწოდე არა? კარგი, ის ცბიერი და ჭუჭყიანია შეიძლება მომკლას კიდეც. მერე რა უნდა ვუთხრა მას? შესაძლოა მეპასუხა “ჭეშმარიტი მთავარი იდეა არ არსებობს. ან, თუ არსებობს, მე არ გამაჩნია”. ასეთი პასუხი არაეფექტურია და შესაძლოა, გამომწვევიც. მას საერთოდაც, შეეძლო აღენიშნა, რომ პასუხი აუცილებლად უნდა გამეცა. კითხვაში “რაში მდგომარეობს მთავარი იდეა?” იმალება რეალური შეკითხვა - „რაში მდგომარეობს შენი მთავარი იდეა?“, რა არის შენი აბსურდული რწმენით გაკეთებული აბსურდული დასკვნები, რომლებზეც ფიქრობ რომ ცხოვრების შეცვლის ძლიერი პოტენციალი აქვთ? ჩვენ ხშირად ვაწყდებით მსხვილ იდეებს არასასიამოვნო კო-

No, I’m imagining something quite different. A dark alley where I’m suddenly accosted by a grubby-looking fellow who puts his face a little too close to mine and says, “What’s the big idea?” How should I respond? Let me take a stab at it — although I hesitate to use the word “stab” when talking about an encounter with a grubby-looking fellow in a dark alley. Clearly, he’s challenging me. He thinks I’m in possession of some preposterous, ponderous and possibly pretentious idea. Here are a few examples. Perhaps I could say that there’s no such thing as justice, or that truth is inevitably relative, or that foot pain is worse than an earache. Or maybe that all matter is particles, or waves, or, if I’m really trying to be clever, I could say it’s both. I could quote the NBC show “ALF” and turn the question back on him: “Why is it called cargo when it comes by ship, and a shipment when it comes by car?” I’m so glad I didn’t go to an Ivy League school. The greasy-looking fellow — did I first say grubby? OK, he’s grubby and greasy — would probably stab me to death. So what am I supposed to say to this guy? I could say, “There are no really big ideas. Or, if there are, I don’t have any.” Such an argument might prove ineffective and possibly inflammatory. He could point out that not answering the question is unacceptable. Hidden in the question “What’s the big idea?” is, “What’s your big idea?” What’s your preposterous assumption, your ridiculous belief that you wish to lay claim to as being a powerful life-changing notion? We often encounter big ideas in an unpleasant context: someone explaining (mansplaining, womansplaining, it makes

Imagine you’re in a dark alley where you’re suddenly accosted by a grubby-looking fellow who puts his face a little too close to yours and says, “What’s the big idea?” (CREDIT: Ammar Awad/Reuters)

Moments of insight are like a heavy curtain that is suddenly drawn up to reveal something profound about the universe. (CREDIT: Ina Fassbender/ Agence FrancePresse - Getty Images)

ნტექსტში (კაცის ან ქალის მიერ განსჯას, თუმცა რეალურად, მნიშვნელობა არ აქვს) სამყაროს საიდუმლოებების შესახებ ვინმეს ახსნა-განმარტების მოსმენისას. ფერმას ბოლო თეორემის ამოხსნა, მერკურის პერიჰელიონის პრეცესია, ცოცხალი არსებების წარმოშობის ისტორია... ჩვენ ყველამ ვიცით ისეთი ადამიანები, ვინც მსგავსი იდეების პოპულარიზაციას ახდენს და მზადაა ყველას მის გაგება-გააზრებაში დაეხმაროს. მაგრამ რა აზრი აქვს, თუკი ამ იდეებს ჩვენ თავად ვერ შევიცნობთ? მის გარდაცვალებამდე, 2010 წელს მათემატიკოს ბენუა მანდელბროტს ვესაუბრე,. ძალიან მინდოდა, რომ მოეყოლა ფრაქტალის გეომეტრიის აღმოჩენის ისტორია, რაც, სავარაუდოდ დიდი იდეის მატარებელია. თუმცა, აღნიშნულ თემაზე საუბარი არ ისურვა და თქვა რომ მისთვის ფრაქტალები არ იყო მთავარი იდეა. მან ისაუბრა ფინანსურ სამუშაოებზე, წინამორბედ პროცესებსა და ქაოსურ ნაწილზე. მაგრამ მანდელბროტისთვის მთავარი იყო ის, რომ მას შეეძლო ჰქონოდა დიდი იდეები. შესაძლებელია, მთავარი სწორედ ეს არის, რომ არსებობს ასეთი რამ - დიდი იდეები! არ ვიცი, მანდელბროტს სჯეროდა, თუ არა ფრაქტალების სიდიადის. თუმცა, სხვაგვარად, რწმენა რთულია. ალბათ, სხვებსაც მოუწიათ, დაერწმუნებინათ ამ დიდი იდეას არსებობაში. საბოლოოდ, მან ისეთი რამ მითხრა, რასაც ძალიან დიდი გავლენა ჰქონდა ჩემზე და არასოდეს დამავიწყდება. საუბარია გამჭრიახობასა და გაგების უნარზე, რაც მანდელბროტის თქმით მძიმე ფარდებივით არიან, რომლებიც უცებ იშლებიან სამყაროში სიღრმისეული საკითხების გამოსავლენად. შესაძლოა, მთავარი იდეა ისეთი რამის აღმოჩენაა, რაც აქამდე წარმოუდგენლად მიგაჩნდათ. იქნებ მთავარი იდეა ისაა, რაც კოსმოსს ანათებს?! ენა გვაძლევს სიცრუის საშუალებას, მაგრამ ის ასევე გვაძლევს ჭეშმარიტების ძიების უნარს. იქნებ, მთავარი იდეა გარესამყაროზე მორგებული წინადადებების შეთხზვაა? ვერ გეტყვით. მხოლოდ იმის იმედად ვრჩები, რომ ის ჭუჭყიანი და ცბიერი გარეგნობის ადამიანი არ მომკლავს.

no difference) some mystery of the universe to us. The solution to Fermat’s last theorem, the precession of the perihelion of Mercury, the origin of species … We’ve all been introduced to popularizers of such ideas offering to help us make sense of them. But what’s the point if we’re not really capable of understanding these things for ourselves? I interviewed the mathematician Benoît Mandelbrot in 2010, just before he died. I so much wanted him to tell me the story of his discovery of fractal geometry, which is, arguably, a big idea. But he didn’t want to go there. He said that the big idea for him wasn’t fractals. He talked about his work on financial markets, a precursor to his work on order amid chaos. But for Mandelbrot, the big idea was that he could have big ideas. Maybe the big idea is that there are such things. I don’t know whether Mandelbrot believed that fractals were a big idea. It’s hard to believe otherwise. Perhaps others had to convince him. But he finally said something very, very powerful to me that I will never forget. It was about moments of insight and understanding. He told me they’re like heavy curtains that are suddenly drawn up to reveal something profound about the universe. Maybe the big idea is discovering something that no one had imagined before. Maybe the big idea is something that illuminates the cosmos. Language gives us the ability to lie. But it also gives us the ability to seek the truth. Could the really big idea be the juxtaposition of a sentence with the world around it? I don’t know. I just keep hoping that greasy, grubby-looking fellow in the alley isn’t going to kill me.

ჰარი რიდი : რისი გვჯერა ამოუცნობი მფრინავი ობიექტების (U.F.O.) შესახებ ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით რა არიან ისინი - მაგრამ შესაძლოა ახლოს ვიყოთ ამის გარკვევასთან

Harry Reid: What We Believe About U.F.O.s We still don’t know what they are — but we may be close to finding out

HARRY REID was a former United States senator from Nevada. He served as the Democratic Senate majority leader from 2007 to 2015. (CREDIT: Cashman Photo)

ე

დიდი საკონფერენციო დარბაზი სავსე იყო აკადემიკოსებით, საზოგადოების დაინტერესებული პირებით და რამდენიმე უცნაური ადამიანით. ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინეს აკადემიკოსებმა, რომლებიც მეცნიერების ენაზე საუბრობდნენ ამოუცნობ საჰაერო მოვლენებზე, განიხილავდნენ ამ საკითხს ტექნოლოგიური წინსვლისა და ეროვნული უსაფრთხოების თვალსაზრისით. ამ ამბავმა ჩამითრია. მომდევნო წლების განმავლობაში, უფრო მეტად დავინტერესდი ამოუცნობი მფრინავი ობიექტებით (U.F.O.) - მქონდა საუბრები ყოფილ ასტრონავტ ჯონ გლენთან, მეგობარ სენატორთან, რომელიც

ne day in 1996, I received a call from George Knapp, an investigative reporter at KLAS-TV, the CBS affiliate in Las Vegas, and a friend of mine. “Harry,” he said, “there’s something you have to

attend.” He invited me to an upcoming conference that would focus on what the U.S. government generally refers to as “unidentified aerial phenomena,” but what most other people simply call U.F.O.s, a subject Mr. Knapp had, and still has, a particular interest in. A large conference room at the event was filled with academics, interested members of the public and, yes, a few oddballs. I was very impressed with the academics, who spoke of unidentified aerial phenomena in the language of science, discussing the issue in terms of technological advancement and national security. I was hooked. Over the following years, as I became increasingly interested in U.F.O.s — in part through my conversations with former

რთ დღეს, 1996 წელს, დამირეკა ჩემმა მეგობარმა, ჯორჯ კნაპმა, რომელიც გახლავთ KLAS-TV გამომძიებელი რეპორტიორი, CBS ფილიალი ლას ვეგასში. მან მითხრა: „ჰარი, არის რაღაც, რასაც უნდა დაესწრო. მან მიმიწვია კონფერენციაზე, სადაც განიხილებოდა, როგორც ამას ამერიკის მთავრობა უწოდებს „ამოუცნობი საჰაერო ფენომენი“, ხოლო ხალხი კი უბრალოდ უწოდებს „ამოუცნობი მფრინავი ობიექტები“ (U.F.O.) . ბატონ კნაპს ამ საკითხისადმი ჰქონდა და ახლაც აქვს განსაკუთრებული ინტერესი.

Entrance markings at the 2019 Alienstock Festival on Route 375 - also known as the “Extraterrestrial Highway” - in the tiny town of Rachel, Nevada, just 27 miles north of Area 51.

(CREDIT: Bridget Bennett/Agence France-Presse - Getty Images)

ჩემნაირად ცნობისმოყვარე იყო - მიუხედავად ამისა, ჩემი თანამშრომლები მუდმივად მაფრთხილებდნენ არ გამოვჩენილიყავი რომ ამ საკითში ჩავერთე. „ჯანდაბა, მოშორდი ამ ყველაფერს“ მეუბნებოდნენ ისინი. მე მათ ზრდილობიანად ვაიგნორებდი. ვიყავი ცნობისმოყვარე და სენატორი გლენის მსგავსად, ვთვლიდი, რომ ეს საკითხი ყურადღებას მოითხოვდა, მქონდა შესაძლებლობა მემოქმედა და ვიმოქმედე კიდეც. 2007 წელს, სენატის უმრავლესობის ლიდერის თანამდებობაზე ყოფნისას, მე ვმუშაობდი სენატორებთან - ტედ სტივენსი, რესპუბლიკელი ალასკადან და დანიელ ინოიე, დემოკრატი ჰავაიდან - რათა მიმეღო 22 მილიონი დოლარის დაფინანსება, რაც ცნობილი გახდა, როგორც გაძლიერებული საჰაერო საფრთხის იდენტიფიკაციის პროგრამა. პენტაგონის ამ ფარულმა ოპერაციამ გამოიკვლია U.F.O.s-ის და სხვა ფენომენების შესახებ ცნობები, მათ შორის იყო U.F.O. შეხვედრები ამერიკელ სამხედრო მოსამსახურეებთან. ამ გასაოცარი შეხვედრების ამსახველი ზოგიერთი ვიდეო და ფოტო გამოქვეყნდა საჯაროდ, რამაც გამოიწვია ამერიკის გატაცება U.F.O.s-ით. მიუხედავად იმისა, რომ პენტაგონის პროგრამა, რომლის შექმნაშიც მე დავეხმარე, აღარ არსებობს, მთავრობამ განაგრძო U.F.O.s-ის შესწავლა, ბოლო დროს ახალი პროგრამის მეშვეობით, რომელიც ცნობილია როგორც ამოუცნობი საჰაერო ფენომენის სამუშაო ჯგუფი.

astronaut John Glenn, a fellow senator with a similar curiosity — my staff warned me not to be seen to engage on the topic. “Stay the hell away from this,” they said. I politely ignored them. I was inquisitive and, like Senator Glenn, I thought it was an issue that demanded attention, and I was in a position to act. And act I did. In 2007, while serving as Senate majority leader, I worked with Senators Ted Stevens, a Republican from Alaska, and Daniel Inouye, a Democrat from Hawaii, to secure $22 million in funding for what would become known as the Advanced Aerospace Threat Identification Program. This clandestine Pentagon operation investigated reports of U.F.O.s and other related phenomena, including U.F.O. encounters involving American military personnel. Some videos and photographs documenting these astonishing encounters have since been made public, reigniting America’s longtime fascination with U.F.O.s. Though the Pentagon program I helped create no longer exists, the government has continued to study U.F.O.s, most recently through a new program known as the Unidentified Aerial Phenomenon Task Force. I’ve always been fascinated by things I don’t understand — by the mysterious and the unexplained — and I believe this

2013 წლის 27 ივნისიდან 2019 წლის 13 თებერვლამდე, აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების პილოტებმა დააფიქსირეს რვა შემთხვევა ამოუცნობ საჰაერო ხომალდებთან შეხვედრის, იუწყება 2020 წელს გამოქვეყნებული დოკუმენტები. ამ ყველაფერში დიდი წვლილი მიუძღვის აშშ თავდაცვის დეპარტამენტს. ყოველთვის მხიბლავდა ის, რაც არ მესმოდა - იდუმალი და ამოუხსნელი - მჯერა, რომ ეს გატაცება მოდის ბავშვობიდან, ნევადაში, სოფლად გაზრდიდას. მე ვარ ლას ვეგასიდან სამხრეთით 50 მილის დაშორებით მდებარე პატარა ქალაქიდან, სახელწოდებით Searchlight, უდაბნოში, სადაც დღეს დაახლოებით 300 მოსახლეა. სახლი, რომელშიც გავიზარდე, რკინიგზის ხის ძელებით იყო აშენებული და ცურვა ქალაქის ერთადერთ აუზში ვისწავლე, რომელიც როგორც აღმოჩნდა ბორდელში მდებარეობდა. პროსტიტუციამ გადაუსწრო მაღაროებს, როგორც Searchlight-ის წამყვან ბიზნესს, და გარშემო ბევრი ცუდი რეპუტაციის სახლი იყო. საბედნიეროდ, იყო ასევე დიდი, ლამაზი ცა და ბევრი საოცრება მასზე გამოსახული. ადამიანებს, რომლებიც ცხოვრობენ ამერიკის სოფლებში, დიდი ქალაქების დაბინძურებისგან მოშორებით, შეუძლიათ ღამის ცას უყურონ, დატკბნენ ირმის ნახტომის საოცრებით და სხვა. Searchlight-ში, ახალგაზრდობაში მრავალი საღამო გავატარე ძველ ლეიბზე დაწოლილმა და უსასრულო, ვარსკვლავებით მოჭედილ ზეცას გავყურებდი. იშვიათად იყო ღამე, როდესაც ვარსკვლავი არ ჩამოვარდნილა. ამ მოციმციმე სივრცემ ფანტაზია გამიღვიძა. ყოველთვის მაწუხებდა, რომ მეცნიერების სფეროდან არ ვიყავი. დაწყებით სკოლაში საბუნებისმეტყველო მეცნიერების მასწავლებელი არ გვყავდა და როცა საშუალო სკოლაში მივედი, მხოლოდ ლიმიტირებული კურსები იყო ხელმისაწვდომი. მაგრამ მეცნიერული ცოდნის ნაკლებობის მიუხედავად, ან შესაძლოა სწორედ ამის გამო, დიდი ხანია, ძალიან ცნობისმოყვარე ვარ. მზე რატომაა ცხელი? - ყოველთვის მაინტერესებდა. რატომ არ ცივდება ის დღის ბოლოს? ახალგაზრდობაში შეიძლება პასუხებს ვერ ვპოულობდი, მაგრამ არასდროს შემიწყვეტია კითხვების დასმა. როგორც ერთხელ ალბერტ აინშტაინმა თქვა: „ცნობისმოყვარეობას არსებობის საკუთარი მიზეზი აქვს“. წლების შემდეგ, როცა საჯარო ცხოვრებაში შევაბიჯე, ვიყავი ისეთივე ცნობისმოყვარე, როგორც ყოველთვის. როგორც ნევადას დემოკრატი სენატორი, ვეწვიე 51-ე ზონას, ყველაზე საიდუმლო საჰაერო ძალების საცდელი ადგილი, სამხრეთ ნევადაში, რომელიც დიდი ხანია უკავშირდება U.F.O.-სთან დაკავშირებულ შეთქმულების თეორიებს. ნანახმა გამაოცა, თუმცა ამ ყველაფრის უდიდესი ნაწილი, საიდუმლოდ უნდა დარჩეს. ერთი ვიზიტის ფარგლებში, გავიარე მცირე მანძილი იმ ობიექტამდე, სადაც განთავსებული იყო საჰაერო ძალების ახალი საიდუმლო მებრძოლები. უსაფრთხოების მიზეზებიდან გამომდინარე, პილოტებს მხოლოდ ღამე ფრენა შეეძლოთ - ნევადას იმ ვარსკვლავებთან ერთად, რომელსაც მე, მონუსხული შევცქეროდი პატარაობაში. მიუხედავად იმისა, რომ 51-ე ზონა ათწლეულების წინ, ცივი ომის დროს, შეიქმნა, მისი არსებობა, საჯაროდ , აშშ-ს მთავრობის მიერ 2013 წლამდე, არ იყო აღიარებული. ადრე ამის გაკეთება საზიანო

fascination comes in part from growing up in rural Nevada. I’m from a tiny town about 50 miles south of Las Vegas called Searchlight, in the high desert, with a population today of about 300. The house I was raised in was built out of railroad ties, and I learned to swim in the town’s only pool, which happened to be located at a brothel. Prostitution had overtaken mining as the leading business in Searchlight, and there were many houses of ill repute. Fortunately, there was also the big, beautiful sky, and the wonders it contained. People who live in rural America, away from the light pollution of the major cities, can gaze at the night sky and see the marvel of the Milky Way and more. In Searchlight, I spent many evenings in my youth lying on an old mattress gazing up at the endless, starry heavens. It was a rare night I didn’t see a shooting star. The shimmering expanse filled my eyes and sparked my imagination. It has always troubled me that I have no background in science. We didn’t have a science teacher in my elementary school, and there were limited courses available when I got to high school. But despite my lack of scientific knowledge, or perhaps because of it, I have long been deeply inquisitive. Why does the sun stay hot? I wondered. Why doesn’t it cool down at the end of the day? As a young man I may not have found the answers, but I never stopped asking questions. As Albert Einstein once said, “Curiosity has its own reason for existing.” Years later, when I entered public life, I was as curious as ever. As a Democratic senator from Nevada, I visited Area 51, the top-secret Air Force testing site in southern Nevada long associated with U.F.O.-related conspiracy theories. What I saw fascinated me, though much of it must remain classified. During one visit I traveled a short distance to the facility that housed the Air Force’s secret new stealth fighters. For security reasons the pilots could fly them only at night — under the same Nevada stars I had gazed upon as a boy. Though Area 51 was developed decades ago, during the height of the Cold War, its existence wasn’t publicly acknowledged by the U.S. government until 2013. To do so earlier would have been detrimental to our security as a nation, given that our government constantly balances the competing priorities of secrecy and transparency in a democracy. Until recently, many military pilots feared the possibility of retribution for reporting sightings of unidentified aerial phenomena. But I believed that an unofficial taboo regarding the frank discussion of encounters could harm our national security and stymie opportunities for technical advancement. Which is why, along with Senators Stevens and Inouye, I helped create that secret Pentagon program in 2007. We wanted to take a close, scientific look at the technological implications of reported U.F.O. encounters. I believe that there is information uncovered by the govern-

იქნებოდა ჩვენი, როგორც ერის უსაფრთხოებისთვის, იმის გათვალისწინებით, რომ ჩვენი მთავრობა მუდმივად აბალანსებს საიდუმლოებისა და გამჭვირვალობის პრიორიტეტებს დემოკრატიაში. ბოლო დრომდე, ბევრ სამხედროს ეშინოდა ეღიარებინა, რომ გაურკვეველი საჰაერო ფენომენი ნახა. მაგრამ მე მჯერა, რომ არაოფიციალურმა ტაბუმ, შეხვედრების გულწრფელ აღიარებასთან დაკავშირებით, შეიძლება ზიანი მიაყენოს ჩვენს ეროვნულ უსაფრთხოებას და შეაფერხოს ტექნიკური წინსვლის შესაძლებლობები. სწორედ ამიტომ, სენატორ სტივენსთან და ინოიესთან ერთად, მე დავეხმარე პენტაგონის საიდუმლო პროგრამის შექმნას 2007 წელს. ჩვენ გვინდოდა U.F.O-სთან შეხვედრების ტექნოლოგიური შედეგებისთვის მეცნიერულად შეგვეხედა. მე მჯერა, რომ არსებობს ინფორმაცია, რომელიც გამოაშკარავდა მთავრობის ფარული გამოძიების შედეგად ამოუცნობ საჰაერო ფენომენებზე და მათი გამჟღავნება საზოგადოებისთვის შესაძლებელია, ეროვნული უსაფრთხოებისთვის ზიანის მიყენების გარეშე. ამერიკელი ხალხი იმსახურებს მეტის ცოდნას - და იმედია მალე ეცოდინებათ კიდეც, მას შემდეგ რაც მთავრობა გამოაქვეყნებს ყოვლისმომცველ ანგარიშს, სამხედროების ამოუცნობ მფრინავ ობიექტებთან შეხვედრების შესახებ, რომელიც სენატის დაზვერვის კომიტეტმა მოითხოვა. (ანგარიშის წარდგენა უნდა მოხდეს ივნისში, თუმცა შესაძლოა გადაიდოს კიდეც) რა გავიგე მე პირადად, ამოუცნობ საჰაერო ფენომენებზე ოფიციალური გამოძიებებიდან? სიმართლე, შესაძლოა ამან იმედი გაგვიცრუოს, მაგრამ ბევრი რამაა, რაც ჯერ კიდევ არ გვესმის. გაურკვეველია, შეიძლებოდა თუ არა U.F.O.-ები შექმნილი ყოფილიყო უცხოელი მოწინააღმდეგეების მიერ, იყო თუ არა ჩვენი მფრინავების ვიზუალური აღქმა ზოგიერთი შეხვედრის დროს დამახინჯებული, თუ ჩვენ ნამდვილად გვაქვს არამიწიერი ვიზიტების სანდო მტკიცებულება. შეიძლება არსებობდეს სხვა, ჯერ კიდევ უცნობი ახსნა ზოგიერთი ამ უცნაური ხილვისა. მიუხედავად ამისა, მე მჯერა, რომ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მეცნიერების ხელმძღვანელობას U.F.O.s-ის შესწავლისას. პატარა მწვანე კაცებზე ფოკუსირება ან შეთქმულების თეორიები შორს ვერ წაგვიყვანს. რასაკვირველია, რაც არ უნდა გვითხრას მეცნიერებამ, საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს კვლავაც სჯერა იდუმალი U.F.O.-ების რეალობის, ეს რწმენის საკითხია. საბოლოო ჯამში, U.F.O. დებატები შეიძლება დაიყოს ორ ნაწილად: ისინი, ვისაც მეცნიერების სჯერა და ისინი, ვისაც უცხოპლანეტელების გულწრფელად სჯერა. მე, მეცნიერების მხარეს ვარ. ნება მომეცით განვმარტო: მე არასოდეს მქონია განზრახული დამემტკიცებინა, რომ სიცოცხლე დედამიწის მიღმა არსებობს. მაგრამ თუ მეცნიერება ამტკიცებს, რომ ეს ასეა, მე ამასთან პრობლემა არ მაქვს. რადგან რაც უფრო მეტს ვსწავლობ, მით უფრო მეტად ვხვდები, რომ ჯერ კიდევ ბევრი რამაა, რაც არ ვიცი. ჰარი რიდი იყო შეერთებული შტატების ყოფილი სენატორი ნევადადან. 2007 წლიდან 2015 წლამდე იყო სენატის უმრავლესობის ლიდერი.

ment’s covert investigations into unidentified aerial phenomena that can be disclosed to the public without harming our national security. The American people deserve to know more — and hopefully they will soon, with the release of a comprehensive government report requested by the Senate Intelligence Committee on the military’s encounters with U.F.O.s. (The report is due in June, though it may be delayed.) What have I personally learned from official investigations into unidentified aerial phenomena so far? The truth, disappointing as it may be, is that there’s still a great deal we don’t understand. It’s unclear whether the U.F.O.s we have encountered could have been built by foreign adversaries, whether our pilots’ visual perception during some encounters was somehow distorted, or whether we truly have credible evidence of extraterrestrial visitations. There may be other, as yet unknown explanations for some of these strange sightings. Regardless, I believe it’s crucial to lead with the science when studying U.F.O.s. Focusing on little green men or conspiracy theories won’t get us far. Of course, whatever the science tells us, some portion of the public will continue to believe in the reality of otherworldly U.F.O.s as a matter of faith. Ultimately, the U.F.O. debate can be broken down into a sincere belief in science versus a sincere belief in extraterrestrials. I side with science. Let me be clear: I have never intended to prove that life beyond Earth exists. But if science proves that it does, I have no problem with that. Because the more I learn, the more I realize that there’s still so much I don’t know.

U.S. Navy fighter pilots reported close encounters with unidentified aerial vehicles in eight incidents between June 27, 2013 and Feb. 13, 2019, according to documents released by the Navy in 2020. (CREDIT: Department of Defense)

აგნეს ქალარდი: რისი გვჯერა სკეპტიციზმის შესახებ მხოლოდ სხვა ადამიანებს შეუძლიათ გვიბიძგონ საკუთარ ძვირფას რწმენებში დაეჭვებისკენ. დეკარტის ფილოსოფიური შემოქმედება ხსნის ამის მიზეზებს

Agnes Callard: What We Believe About Skepticism Only other people can force us to doubt the beliefs we hold dear. Descartes’s philosophical journey shows us why

AGNES CALLARD is an associate professor of philosophy at the University of Chicago. She writes a column on public philosophy for The Point. (CREDIT: Jean Lachat)

ა

მაგრამ ზუსტად როგორ მუშაობს ეჭვი? მეჩვიდმეტე საუკუნის ფილოსოფოსი, რენე დეკარტი ცნობილია დაეჭვების გონების მართვის ერთ-ერთ მეთოდად ქცევით, საკუთარი თავთან შეკითხვების დასმის გზით. რაც ნაკლებად ცნობილია, არის ის, რომ როდესაც მან საკუთარი მეთოდის გამოყენება სცადა, სერიოზულ დაბრკოლებას წააწყდა. დეკარტი ეჭვებში მოგზაურობას წარსულის შეცდომებზე ფიქრით იწყებს: მას აწუხებს იმის აღმოჩენა, რომ მრავალი შეხედულება, რო-

n fractious times like these, people tend to converge on skeptical mantras: “Keep an open mind,” we say. “Adopt a critical distance.” “Question received opinions.” Even sharply polarized interlocutors can sing the praises of skepticism

and doubt in unison. But how does doubt work, exactly? The 17th-century French philosopher René Descartes is famous for having transformed doubt into a method for directing the mind, for questioning the self. What’s less well-known is that when he tried to use his own method, he ran into a serious stumbling block. Descartes begins his journey into doubt by reflecting on his past errors: He is disturbed by the discovery that so many

სეთ მძიმე დროში, ხალხი ხშირად სკეპტიკურ გაცვეთილ ფრაზებზე გადაერთვება ხოლმე: ვამბობთ - “შეინარჩუნე საღი გონება”, “კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენე მოსმენილი აზრები”. მკვეთრად პოლარიზებულ მოსაუბრეებსაც კი შეუძლიათ ერთხმად აქონ სკეპტიციზმისა და ეჭვის იდეა.

In his “Discourse on Method”, the 17thcentury French philosopher Rene Descartes described his process for questioning the self and attaining knowledge.

(CREDIT: Robert Francois/Agence France-Presse Getty Images)

მელიც მან ბავშვობაში უპირობოდ აითვისა, არასწორი აღმოჩნდა. რა მოხდება, თუ მისი დანარჩენი შეხედულებებიც არასწორია? დეკარტის მიხედვით, წარსულ ნარატივს აწმყოზე გავლენა აქვს, შესაბამისად ამ ყველაფრის სრულად გაქრობა არალოგიკური იქნებოდა. ყველაზე უსაფრთხო გზა, როგორც ის 1641 წელს გამოცემულ ნაშრომში, “ ფილოსოფიის პირველ მედიტაციაში” წერს, არის “საკუთარი აზრების განადგურებაა”, რის შემდეგადაც გონება მყარ საძირკველზე თავიდან ჩამოყალიბდება. ასე, რომ ერთ დღეს ოთახში მარტო მჯდომი გადაწყვეტს ეჭვი შეიტანოს ყველაფერში, რაც აქამდე ჭეშმარიტებად მიაჩნდა. მაგრამ ის აღმოაჩენს, რომ ამის გაკეთება არ შეუძლია. ის წერს: ”ჩემი ჩვეული მოსაზრებები მუდმივად ბრუნდება და ჩემი სურვილის მიუხედავად, ის ასახავს ჩემს რწმენას, რომელიც ხანგრძლივი დროის მანძილზე მათთან იყო დაკავშირებული.” დეკარტმა აღმოაჩინა, რომ ეჭვის შეტანა იმ იდეებში, რომლებისაც გვჯერა, არც თუ ისე მარტივია. სცადეთ თავად და მიხვდებით, რომ ეს იმაზე რთულია, ვიდრე ჩანს. აირჩიეთ საყოველთაოდ შეთანხმებული ფაქტობრივი ინფორმაცია - მაგალითად, ბერლინი არის ქალაქი გერმანიაში, ან ორს პლუს ორი უდრის ოთხს. ან აირჩიეთ თქვენი ერთ-ერთი მტკიცე პოლიტიკური შეხედულება – როგორც ყველა ადამიანი იმსახურებს ჯანდაცვაზე წვდომას, ან იარაღის კონტროლი პირადი თავისუფლების ხელყოფაა. ან აირჩიეთ რწმენა, რომლის ჭეშმარიტებაშიც არ ხართ დარწმუნებული, თუმცა ამ შემთხვევაში, ეჭვის დაძლევა იქნება იმაზე მეტი გაურკვევლობის გამომუშავება, ვიდრე დაეჭვებამდე გაგაჩნდათ. მას შემდეგ რაც აირჩევთ იდეას, დაიწყეთ დაეჭვება. ბევრჯერ ვცადე: არაფერი ხდება. საკუთარ თავს ვეუბნები: „რაც

of the views he had uncritically absorbed over the course of his childhood had turned out to be wrong. What if the remainder of his views were wrong, too? Descartes decideI liked the effect of present tense but by beginning with past tense and dropping the whole narrative soon after, it almost seems unintentional.s that the safest route, as he writes in his “Meditations on First Philosophy,” published in 1641, is to commit to “the general demolition of my opinions,” with the aim of rebuilding his mind on a firm foundation. So one day, sitting alone in his room, he sets himself to doubting everything he thinks is true. But he finds that he can’t do it. He writes: “My habitual opinions keep coming back, and, despite my wishes, they capture my belief, which is as it were bound over to them as a result of long occupation and the law of custom.” Doubting something you believe is not, Descartes discovered, something you can straightforwardly do. Try it yourself and you’ll realize it’s harder than it seems. Choose a widely agreed-upon factual belief — like Berlin is a city in Germany, or two plus two equals four. Or pick one of your own steadfast political beliefs — like all people deserve access to health care, or gun control is an encroachment on personal freedom. Or pick a belief you’re already uncertain about, though in that case your doubting would be tasked with generating more uncertainty than you already feel. Once you’ve picked your belief, go ahead, flip the switch. Start doubting.

მჯერა, იმაში ეჭვი უნდა შემეპაროს!“ "მე ვაჩერებ ჩემს განსჯის უნარს!" ”ამიერიდან არ ვაპირებ ფიქრს, რომ ეს სიმართლეა!” მაგრამ ჩემს გამონათქვამებს აქვს იმ გამოსვლების ხასიათი, რომლებსაც საკუთარ თავს ვეუბნებით ხოლმე სიზმარში, როდესაც ვცდილობთ დავარწმუნოთ საკუთარი თავი, რომ სინამდვილეში სიზმარში არ ვართ. შეიძლება იფიქროთ, რომ განსხვავებული ხართ. შეიძლება ახლა სცადეთ ეს ყველაფერი და დარწმუნებული ხართ, რომ წარმატებით დაეჭვდით იმაში, რისიც გჯერათ. კარგი, ცოტაც მოიცადეთ. შემდგომში თქვენ საკუთარ თავს აღმოაჩენთ რუკაზე ბერლინის ჩვენებაში, მოლარისგან მოცემული ხურდის გადათვლაში, ანდაც შეწუხდებით ჯანმრთელობის დაზღვევაზე ან იარაღის კონტროლზე განსხვავებული აზრის მოსმენისას. როდესაც ეს მოხდება - როდესაც თქვენში კვლავ რწმენის ნიშნები გამოიკვეთება და მოქმედებებიც დაეჭვებამდელ ქცევას დაემსგავსება, თქვენ მიხვალთ სწორედ იმ დასკვნამდე, რაც დეკარტმა გააკეთა: თქვენი დაეჭვება მხოლოდ თავის მოჩვენება იყო. იმ დროს დეკარტმა, საკმაოდ მომხიბვლელად, გადაწყვიტა ეს პრობლემა, რომ გააორმაგოს ეს მოქმედება. “მედიტაციებში” ის წერს: აწმყო გრძელდება აწმყოში. აქ უფრო ორგანული ჩანს, მაგრამ მაინც უცნაური. ”ვფიქრობ, კარგი გეგმა იქნება ჩემი ნების სრულიად საპირისპირო მიმართულებით შეტრიალება და საკუთარი თავის მოტყუება, გარკვეული დროით თავის მოჩვენება, რომ ეს მოსაზრებები სრულიად მცდარი და წარმოსახვითია.” დეკარტი აიძულებს საკუთარ თავს წარმოიდგინოს, რომ "ბოროტი დემონი" აკონტროლებს მის გონებას და რომ ყველა ყველაზე ძირითადი ჭეშმარიტება, რომელიც მან დიდი ხანია იცის საკუთარი თავისა და სამყაროს შესახებ, არის ამ არსების მიერ შექმნილი ილუზიები. „ჩემი თავი უნდა წარმოვიდგინო ისე, თითქოს არ მაქვს ხელები და თვალები, არც ხორცი, არც სისხლი და გრძნობები“, წერს ის, „თან მჯეროდეს, რომ ეს ყველაფერი არ მაქვს“. გავიმეოროთ, რომ ეს არ მუშაობს. გადამწყვეტ მომენტში თვალთმაქცობა იჩენს თავს და დეკარტი თავის ძველ მდგომარეობას უბრუნდება. მის ოთახში ცვილი იპყრობს მის ყურადღებას და ის ამის აღწერას იწყებს: „ახლახან ამოიღეს ფიჭიდან; მას ჯერ კიდევ არ დაუკარგავს თაფლის გემო; ის ინარჩუნებს იმ ყვავილების სურნელს, საიდანაც შეგროვდა“. „თუ მუჭაში შეკრავ“, განაგრძობს ის, „ხმას გამოსცემს“. მოკლედ რომ ვთქვათ, დეკარტის „მეთოდი“ გულისხმობდა არა მხოლოდ ცვილის არსებობაში დაეჭვებას, არამედ მის ხელში ჭერასა არომატის შეგრძნებას. მაგრამ დეკარტი აღმოაჩენს, რომ მას არ შეუძლია შეწყვიტოს იმაზე ფიქრი, რომ ის, რასაც გრძნობს, სინამდვილეში არსებობს. აქედან კი მიდის უპირობო ჭეშმარიტებამდე: არცერთ ჩვენგანს არ შეუძლია უარყოს ის რაც უპირობო სინამდვილედ გვეჩვენება, ისევე როგორც არ შეგვიძლია გადავწყვიტოთ ცვლის როგორი სუნი ექნება. დეკარტი ორჯერ ჰყვება თავისი ინტელექტუალური განვითარების ისტორიას. "მედიტაციების" ვერსიას ფილოსოფოსების სამართლიანად

I’ve tried it many times: Nothing happens. I tell myself, “I’m going to doubt this thing I believe!” “I’m suspending my judgment!” “From now on, I’m not going to assume this is true!” But my pronouncements have the character of the speeches we make to ourselves in our dreams, when we try to convince ourselves that we aren’t actually dreaming. Maybe you think you’re different. Maybe you’ve flipped the switch just now and are persuaded that you’re successfully doubting something you once believed in. Well, just wait a bit. Sooner or later, you’ll find yourself pointing to Berlin on a map, or checking whether you received the correct change from the cashier, or getting worked up over an op-ed about health care or gun control. And when that happens — when you exhibit all the telltale signs of belief, behaving exactly as you did before you supposedly flipped the switch — you’ll come to the same realization Descartes did: Your so-called doubting was all an act. You were just pretending. Faced with this problem at the time, Descartes, rather charmingly, decidepasts to double down on the act. In “Meditations” he writes:present, the continues in present. seems more organic here but still odd. “I think it will be a good plan to turn my will in completely the opposite direction and deceive myself, by pretending for a time that these former opinions are utterly false and imaginary.” Descartes forces himself to imagine that a “malicious demon” is in control of his mind and that all the most basic truths he’s long known about himself and the world are merely delusions wrought by this evil creature. “I shall consider myself as not having hands or eyes, or flesh, or blood or senses,” he writes, “but as falsely believing that I have all these things.” Once again, it doesn’t work. At a crucial moment, the pretense cracks open, and Descartes lapses back into his old ways. A piece of wax in his room attracts his attention and he starts to describe it: “It has just been taken from the honeycomb; it has not yet quite lost the taste of the honey; it retains some of the scent of the flowers from which it was gathered.” “If you rap it with your knuckle,” he continues, “it makes a sound.” Strictly speaking, Descartes’s “method” would have required him to doubt not only the existence of the wax, but the hands holding it and the nose smelling it. But Descartes finds that he can’t stop thinking that what he senses is, in fact, really there. Which gets at an essential truth: Ultimately, none of us can decide not to believe what seems true to us, any more than we can decide what wax smells like. Descartes tells the story of his intellectual development twice. The version in “Meditations” is justly preferred by philosophers

ანიჭებენ უპირატესობას, მისი არგუმენტაციის სიღრმისეულობის გამო. მაგრამ 1637 წელს გამოქვეყნებული მისი „მსჯელობა მეთოდის შესახებ“ შეიცავს მნიშვნელოვან დაშვებას ამ არგუმენტების ზოგიერთი წყაროს შესახებ: „გადავწყვიტე, რომ თუ ჩემი მოსაზრებები არაფერთან არ იყო დაკავშირებული, მაშინ თავისუფლად შემეძლო მათგან თავის დაღწევა. ხოლო, როდესაც დავინახე, რომ ამ ამოცანის შესრულებას სხვების გარემოცვაში უფრო კარგად მოვახერხებდი, ვიდრე ჩახუთულ ოთახში რომელშიც ეს ფიქრები გამიჩნდა, ზამთრის ბოლომდე სამოგზაუროდ გავემართე.” ფიქრი, რომ რაღაცაში მართალი ხარ, არ არის ამპარტავნების ნიშანი - ეს ფიქრის ნიშანია. საკუთარი აზრის შეცვლა არ არის შენი საქმე; ეს სხვა ადამიანების საქმეა, მათ, ვინც არ გეთანხმებიან. ეს იმიტომ, რომ თქვენგან განსხვავებით, სხვა ადამიანებს შეუძლიათ თავისუფლად იფიქრონ, რომ თქვენ ცდებით. ანალოგიურად, თქვენი პასუხისმგებლობაა შეცვალოთ სხვა ადამიანების აზრები. პოლარიზებულ დროში, ჩვენ მიდრეკილნი ვართ ამ გზით შევთხზათ გამართლებები, რომ არ ვიყოთ ერთმანეთის ინტელექტუალური მცველები. ერთ-ერთი ასეთი გამართლებაა ფიქრი, რომ ადამიანები რომლებიც არ გეთანხმებიან, ოდესმე აზრს შეიცვლიდნენ თუკი უფრო გონებაგახსნილობასა და ურთიერთპატივისცემას გამოიჩენდნენ. ჩვენ გვსურს ხალხი გავგზავნოთ ჩახუთულ ოთახებში დაეჭვების რეცეპტით: „არ გამოხვიდე მანამ, სანამ სხვაგვარად არ იაზროვნებ!“ მაგრამ ასეთი გადამრთველი ღილაკი არ არსებობს. და სანამ დეკარტს დავაბრალებთ ეპისტემური თვითკმარობის შესახებ მითის შეთხზვას - უნდა აღინიშნოს, რომ ძვირფასი ცოდნა მივიღეთ დეკარტის დაეჭვების მეთოდით, სწორედ მის მიერ ამ მეთოდის პრაქტიკაში გამოყენების საფუძველზე.

for its greater depth of argumentation. But the version in his “Discourse on Method,” published in 1637, contains an important admission about some of the sources of those arguments: “I took the decision that, as far as the rest of my opinions were concerned, I could freely undertake to rid myself of them. And seeing that I expected to be better able to complete this task in the company of others than by remaining shut any longer in the stove-heated room in which I had had all these thoughts, I set out on my travels again before winter was over.” Thinking you’re right about something isn’t a sign of arrogance — it’s a sign of thinking. Changing your own mind isn’t your job; it’s the job of other people, of those who disagree with you. That’s because, unlike you, other people are free and able to think you’re wrong. Likewise, it’s ultimately your responsibility to change other people’s minds. In polarized times, we’re inclined to fabricate excuses for not being one another’s intellectual keepers in this way. One of these excuses is the conceit that the people who disagree with us could pull themselves up by their own epistemic bootstraps if only they were more humble, more open-minded, more willing to detach themselves from their views. We want to send people to their stove-heated rooms with a hefty prescription of doubt: “Don’t come out until you’ve flipped the switch!” But there is no such switch. And before we blame the myth that there is one — the myth of epistemic self-sufficiency — on Descartes, we should note that there’s more than enough blame to go around: While we may have drawn many important lessons from Descartes’s method of doubt, we’ve drawn precious few from his practice of it.

Protesters hold a banner near Capitol Hill in Washington in November 2020.

(CREDIT: Amr Alfiky/The New York Times)

V inotel with its 18th -century wine cellar, was recognized for the Best Wine List in Eastern Europe, The Best Heritage Restaurant in Europe and The Best Luxury Small Hotel in Eastern Europe in 2018.

www.vinotel.ge

Find about us www.whitehouse.gov issued on: August 1, 2017

YO U R T RU S T E D PA RT N E R YO U R T RU S T E D PA RT N E R

Found in the heart of Tbilisi, The Radisson Blu Iveria Hotel presents flexible, state-of-the-art, indoor and outdoor meeting and event facilities and is ideal for both corporate and private events. Found in the heart of Tbilisi, The Radisson Blu2Iveria Hotel presents flexible, state-of-the-art, indoor Designed to exceed expectations, our 826 m conference facilities include a pre-function and and outdoor meeting and event facilities and is ideal for both corporate and private events. 7 fully equipped meeting rooms offering large circulation area, an elegant 346 m2 ballroom and Designed to exceed expectations, our 826 m2 conference facilities include a pre-function and windows and lovely views of the city and nearby mountains. circulation area, an elegant 346 m2 ballroom and 7 fully equipped meeting rooms offering large windows and lovely views of the city and nearby mountains.

FOR MEMORABLE MO L ES M E E T I NF O G SR AMNED E VREANB T MEETINGS AND EVENTS

2021 Georgia's 86 2 0 2Leading 1 Business Hotel Georgia's Leading Business Hotel

1, First Republic Square, 0108, Tbilisi, Georgia T: +995 322 402 228 1, First Republic Square, 0108, Tbilisi, Georgia events.tbilisi@radissonblu.com T: +995 322 402 228 events.tbilisi@radissonblu.com

The Big Ideas - Diplomat with The New York Times

Articles inside

Irakli Kavsadze: What We Believe About Acting

ირაკლი კავსაძე: რისი გვჯერა მსახიობის პროფესიის შესახებ

T. M. Luhrmann: What We Believe About Prophecies

ტ.მ. ლურმანი: რისი გვჯერა წინასწარმეტყველებების შესახებ

Kristin Kobes Du Mez: What We Believe About History

კრისტინ კობეს დუ მეცი: რისი გვჯერა ისტორიის შესახებ

The Big Ideas - Diplomat with The New York Times

მალკა ოლდერი: რისი გვჯერა ჩვენი ინსტიტუციების შესახებ

Nino Sukhishvili: What We Believe About Georgian National Dance

ნინო სუხიშვილი: რისი გვჯერა ქართული ნაციონალური ცეკვის შესახებ

Garry Kasparov: What We Believe About Reality

გარი კასპაროვი: რისი გვჯერა რეალობის შესახებ

Shahzia Sikander: What We Believe About Culture

შაზია სიკანდერი: რისი გვჯერა კულტურის შესახებ

Julia Alvarez: What We Believe About Identity

ჯულია ალვარეზი: რისი გვჯერა იდენტობის შესახებ

Nino Kirtadze: What We Believe About Impossible

ნინო კირთაძე: რისი გვჯერა შეუძლებლის შესახებ

Nino Kharatishvili: What We Believe About Art

ნინო ხარატიშვილი: რისი გვჯერა ხელოვნების შესახებ

Harry Reid: What We Believe About U.F.O.s

ჰარი რიდი: რისი გვჯერა ამოუცნობი მფრინავი ობიექტების (U.F.O) შესახებ

Irakli Beridze and Maria Eira: What We Believe About Metaverse

ირაკლი ბერიძე და მარია ეირა: რისი გვჯერა მეტავერსის შესახებ

Mike Schur and Todd May: What We Believe About Freedom

მაიკ შური და ტოდ მეი: რისი გვჯერა თავისუფლების შესახებ

Carlo Rovelli: What We Believe About Certainty

კარლო როველი: რისი გვჯერა დარწმუნებულობის შესახებ

Zurab Pololikashvili: What We Believe About Tourism

ზურაბ პოლოლიკაშვილი: რისი გვჯერა ტურიზმის შესახებ

Rusudan Kvachantiradze: What We Believe About Ourselves

რუსუდან კვაჭანტირაძე: რისი გვჯერა საკუთარი თავის შესახებ?

Nino Kasradze: What We Believe About Freedom

ნინო კასრაძე: რისი გვჯერა თავისუფლების შესახებ

Errol Morris: What We Believe About Beliefs

ეროლ მორისი: რისი გვჯერა რწმენა-წარმოდგენების შესახებ?

Archil Gachechiladze: What We Believe About Education

არჩილ გაჩეჩილაძე: რისი გვჯერა განათლების შესახებ

Nona Gaprindashvili: What We Believe About Success

ნონა გაფრინდაშვილი: რისი გვჯერა წარმატების შესახებ

ინი არჩიბონგი: რისი გვჯერა თხრობის ძალის შესახებ

Ini Archibong: What We Believe About the Power of Stories

Irma Khetsuriani: What We Believe About Our Abilities

ირმა ხეცურიანი: რისი გვჯერა ჩვენი შესაძლებლობების შესახებ