NOMMER 19

juni 2014

In dit nummer o.a.

• NOMbassadeur Jeroen Wijbenga en NOMmer Jan Martin Timmer vallen voor NOM-groen • Serious games een serieuze zaak voor het Noorden • Region of smart factories scoort op Hannover Messe

Kiezen wordt kennelijk steeds moeilijker. De laatste jaren hebben we daarom het fenomeen Kieswijzer als hulpje gekregen. Althans voor mensen die nog stemmen. Ook in financieringsland wordt kiezen steeds minder overzichtelijk. Het aantal initiatieven om met name het MKB te helpen aan financiering is langzamerhand een woud aan het worden waarbij ‘bos en bomen’ nauwelijks meer uit elkaar te houden zijn. Veel initiatieven zijn vooral een alternatief voor bancaire financiering. Fondsen die hiervoor in het leven geroepen worden zoeken echter ook naar rendement. De markt pakt dit op.

Bos en bomen

Veel lastiger ligt het bij risicofinanciering, bij uitstek het gebied waarop de NOM opereert.

Vanaf de prilste fase van een onderneming tot een zekere groei zal risicokapitaal de voornaamste geldbron zijn. Daar ligt onze toegevoegde waarde. Naast de NOM vervullen ‘informals’ op dit vlak een belangrijke rol en graag werken wij met hen samen. Het gaat vooral om starters en innovaties. Vaak gaat dat samen. Maar wij

Siem Jansen jansen@nom.nl @siem_nom

financieren niet alles. Ook wij hebben te maken met randvoorwaarden van onze aandeelhouders waar we rekening mee moeten houden.

Onze keuze wordt niet altijd begrepen. Als ontwikkelingsmaatschappij die gaat voor werkgelegenheid zouden veel meer financieringsaanvragen geaccordeerd moeten worden. Zo werkt dat niet. De kwaliteit van de businessplannen laat helaas nogal eens te wensen over. Flinc kan ondernemers hierbij helpen. En sinds kort kennen we provinciale fondsen. Beheerd door de NOM met weer andere randvoorwaarden. Voor u als ondernemer gaat het vooral om de vraag wat wel en wat niet kan. Doe daarvoor de financieringscheck op onze website. Ook voor het Innovatiefonds Noord-Nederland hebben we een check gemaakt.

We hopen dat het u helpt door de bomen het bos weer te zien.

In deze NOMMER weer genoeg voorbeelden die tot gezamenlijk succes kunnen leiden.

We staan voor u klaar.

•

JUNI 2014

I N H O U D 8

18

26

30

Siem 2 Check check financieringscheck

NOMbassadeur

Creatief

5 Jeroen Wijbenga maakt grote stappen 8 Gaming-industrie allang geen spelletje meer

Ingrediënten 16 Vita Square is tegen ondervoeding van ouderen Groeishow 18 Peptalks en workshops om ondernemers topfit te maken

Hannover Messe

26 Smart Factories scoren hoog publiek

NPAL

30 KIEK in de keuken bij andere MKB-bedrijven

Exit

32 Resato neemt afscheid van de NOM

36 Doefonds Fryslân helpt groeien

Fries MKB

CCC

37 Schoolvoorbeeld van publiek-private samenwerking

Biotechnologie

42 Mucosis wekt belangstelling in China

Flinc

Innovatiefonds

44 Flinc maakt dromen waar 47 Financiering van splinternieuwe ideeën

En verder … Kwetters 11 INVESTEREN IN ONTWIKKELING

• Tips & tricks online marketing 12 • NOM on Tour 14 Blikvanger 20 • Cijfers 2013 21 • Participaties 24 • Kwetters 29 • Spotlicht op Hans-Henk Wolters 34 • Drijfveren van Erwin Dirkse 40

Wijs op weg NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal

De vakantie staat voor de deur en vanaf deze plek willen we u niet

bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is

alleen een fijne vakantie toewensen, maar er ook een nuttige bijdrage

in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelings-

aan leveren. Als vakantieservice hebben we de 10 zinnen die u naar alle

maatschappij voor het Noorden. NOMMER is open,

waarschijnlijkheid het meest nodig heeft voor u vertaald. Kunt u vast

toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische

beginnen met oefenen!

ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven en werken in Groningen, Friesland en Drenthe.

Een groot ijsje graag.

Wordt het morgen weer zo warm?

Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM.

Wilt u ons op de foto zetten?

Is hier ook WIFI?

Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief.

Is het strand nog ver?

De rekening graag.

Eindredactie: Annemarie Atema, atema@nom.nl.

Kan ik uw pomp lenen voor mijn luchtbed?

Mag ik de dessertkaart inzien?

Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief.

Wilt u mijn rug insmeren?

Ik ga de hele dag niets doen

Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Menno Bakker, Amber Boomsma, Manisch Creatief, Folkert van der Glas,

Une grande glace, s’il vous plaît.

Arjen Hoekstra, Loek Mulder, Hans Praat, Melle Renema.

Est-ce qu’il fera aussi chaud demain ?

Pourriez-vous nous prendre en photo, s’il vous plaît ?

4

Fotografie: Manisch Creatief, Hans van Dijk, Maartje

Est-ce que vous avez le Wifi ?

Geels, Sake Elzinga (cover), Thijs Helfrich, NOM-stock.

La plage est encore loin ?

L’addition, s’il vous plaît.

Drukwerk: WM Veenstra.

Puis-je emprunter votre pompe pour gonfler mon matelas ?

J’aimerais la carte des desserts, s’il vous plaît.

Oplage: 3.500 exemplaren.

Pourriez-vous me mettre de la crème dans le dos ?

Je ne vais rien faire de la journée !

Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke

Un helado grande, por favor.

toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrecht-

¿Volverá a hacer tanto calor mañana?

hebbenden. Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er

¿Nos puede hacer una foto?

kunnen geen rechten aan worden ontleend.

¿Aquí también hay WIFI? ¿Queda muy lejos la playa?

NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investerings-

La cuenta, por favor.

en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.

¿Me puede prestar su bomba de aire para mi colchoneta?

Paterswoldseweg 810, Groningen.

¿Puedo ver la carta de postres?

Telefoon (050) 521 44 44, www.nom.nl.

¿Me echa crema en la espalda? ¡No voy a hacer nada en todo el día!

Cover: Jeroen Wijbenga van CASACOM en NOMmer Jan Martin Timmer.

Un gelato grande, per favore.

Domani farà di nuovo così caldo?

Potrebbe scattarci una foto?

Juni 2014

C’è il WIFI qui?

La spiaggia è ancora lontana?

Il conto, per favore.

Potrebbe prestarmi la pompa per gonfiare il mio materassino?

Posso avere il menu dei dessert?

Potrebbe spalmarmi la crema sulla schiena?

•

JUNI 2014

Non ho programmi per oggi!

NOMbassadeur Jeroen Wijbenga en NOMmer Jan Martin Timmer aan de slag in De Schoenenfabriek

NOMbassadeur

Kassa!

5

De nieuwe NOMbassadeur is Jeroen Wijbenga Het is sinds april 2014 dat de NOM en Jeroen Wijbenga met elkaar een financiële relatie hebben.

Tijdens het interview nog maar een maand. Toch dateert het eerste contact tussen Jan Martin Timmer, investment manager van de NOM, en Wijbenga, directeur en eigenaar van CASACOM en StoreContrl al van een aantal jaren terug. ‘Het traject zoals we dat met Jeroen hebben doorlopen illustreert heel goed de werkwijze van de NOM’, aldus Jan Martin. ‘Het is een mooi verhaal voor de NOMMER. Over een nieuw type ondernemer die met zijn ideeën anticipeert op de veranderende economie. Een creatieve geest met een andere manier van werken en denken. Ook laat het de onderscheidende werkwijze van de NOM zien.’ Vandaar. Aangenaam. Jeroen Wijbenga is de nieuwe NOMbassadeur.

} • INVESTEREN IN ONTWIKKELING

}

In 50 minuten

een jongen aan te nemen die in een echte programmeer-

De ondernemerscarrière van Jeroen Wijbenga leest als

taal ging werken. Toen er nog iemand bijkwam verhuisde

een avontuurlijk jongensboek en begon alweer bijna 30

hij van zijn huis naar een bedrijfslocatie in Assen. En Wij-

jaar geleden. Na de hotelschool leek het hem logisch te

benga Automatisering werd CASACOM, leverancier van

beginnen als horeca-ondernemer. En dus begon hij eerst

kassasystemen voor de modebranche en detailhandel.

een croissanterie in Assen, werd hij daarna eigenaar van een bar, die hij vervolgens verruilde voor een cafeteria.

En verder?

Na een jaar of 10 was hij het nogal harde werken in de

De zaken gaan goed, Jeroen is energiek en heeft veel plan-

horeca beu, verkocht zijn cafetaria en ging van het geld

nen. Hij besluit dat voor uitvoering daarvan financiering

dat hij overhield een wereldreis maken. Van zijn bele-

noodzakelijk is. Zo ontstaat het eerste contact met Jan

venissen besloot hij vervolgens een boek te schrijven.

Martin Timmer, toen nog projectmanager bij Flinc. ‘Vier

En toen … diende zich een kleine aan en ontstond de

jaar geleden ontmoette ik Jeroen voor het eerst’, weet Jan

noodzaak zich wat meer serieus te settelen. Een vriend

Martin zich nog goed te herinneren. ‘Hij stond op het

met een computerwinkel kon wel wat hulp gebruiken.

punt te groeien en was met heel veel, zeg maar te veel

Zo kwam Jeroen terecht in de ict. In een wereld die voor

dingen tegelijk bezig. Met productontwikkeling van zijn

hem volledig vreemd was en waar hij zich aanvankelijk

eerste StoreContrl-pakket, personeelsgroei, een nieuwe

ook niet voor interesseerde. Uit verveling viste hij op een

bedrijfslocatie en intern moest er worden gereorganiseerd.

dag de cd ‘Leer Access in 50 minuten’ uit de koopjesbak.

Ik heb hem toen geadviseerd prioriteiten te stellen en

‘Dat leek me wel spannend. Daarna dacht ik dat ik kon

eerst enige rust en structuur in de organisatie te brengen

programmeren’, vertelt hij lachend. Wat ook zo was. Toe-

voordat er grote stappen gemaakt zouden kunnen worden.’

vallig. Het was het begin van Wijbenga Automatisering,

Jeroen neemt dat advies ter harte en trekt daarvoor

in januari 2000.

uiteindelijk een aantal jaren uit. Hij verhuist naar een nieuwe, ruimere locatie, reorganiseert en gaat onverdroten verder met de ontwikkeling van zijn product. Ondertussen groeit het aantal klanten van StoreContrl en richt CASA-

6

COM zich op professionele inrichting van winkelautomatiseringssystemen voor retailorganisaties in Nederland en België.

Retailondernemerschap nieuwe stijl StoreContrl is een pakket waar kleinwinkelbedrijven prima mee kunnen werken. Maar Jeroen ziet dat dit nog maar de basis is. Hij gaat bezig met de ontwikkeling van een cloudoplossing voor de retail, met veel meer mogelijkheden. Alles valt op zijn plaats als hij in gesprek raakt met Berend Ziengs, ondernemer in de schoenenbranche.

Berend is al klant en van plan om ook in zijn nieuw te introduceren winkelconcept De Schoenenfabriek Store-

StoreContrl

Contrl in te zetten. De Schoenenfabriek moet een nieuwe

Zijn eerste programma, een patiënt- en registratiebeheer-

ontmoetingsplaats voor schoenliefhebbers worden, waar

systeem voor fysiotherapeuten deed het meteen goed.

schoenen met passie en beleving worden verkocht. Met

Zo kwam het dat Jeroen op een dag werd gevraagd of hij

dit concept wil hij tegenwicht bieden aan de verkoop via

een geïntegreerd kassasoftwaresysteem kon ontwikkelen.

webwinkels, waar juist die aspecten zo jammerlijk ont-

Aanschaf van een kassa en bijbehorende software waren

breken. ‘De denkbeelden van Berend sloten precies aan

in die tijd heel duur. ‘Ik ben dat toen maar gaan maken,

bij waar wij mee bezig waren’, stelt Jeroen, ‘alleen waren

het was ideaal voor kleine winkelbedrijven en vanaf het

we op dat moment nog niet zover. We zaten middenin de

begin een succes. Aanvankelijk heette het Kassa versie 1,

ontwikkeling van StoreContrl voor filiaalbedrijven. Een

versie 2, enzovoort, maar ergens in 2004 heb ik de naam

pakket dat benaderbaar zou worden via de cloud, dat op-

veranderd in StoreContrl.’ Na twee jaar besloot Jeroen

geschaald zou kunnen worden naar zo maar 100 kassa’s, •

JUNI 2014

Continuïteit Jan Martin vervolgt: ‘In eerste instantie is de rol van NOM Finance dat we risicokapitaal verstrekken, maar we willen ondernemers ook faciliteren. Als je als bedrijf groeit of wilt groeien moet je een aantal zaken op orde hebben, anders raak je de grip op je organisatie kwijt. In het geval van Jeroen zijn we geen aandeelhouder, maar bieden we wel een aantal dingen die je als aandeelhouder ook zou bieden.

We zijn sparringpartner en helpen waar nodig met onze kennis en contacten.’

‘In de korte tijd dat we met elkaar samenwerken is er daarmet aansluitingsmogelijkheden voor meerdere devices,

door al veel veranderd’, knikt Jeroen. ‘De NOM was vanaf

waar een webwinkel in mee zou kunnen draaien en waarin

het begin erg duidelijk en stelde dat er ook voorwaarden

meteen besteld zou kunnen worden.’ Kortom: waarmee

aan samenwerking verbonden zouden zijn. Ik weet heel

klanten op hun wenken bediend zouden kunnen worden.

goed wat mijn goede en minder goede kanten zijn. Het

Sneller en met meer service dan via het internet.

financiële stuk is voor mij geen probleem, mijn zwakke

Het is begin 2013. Berend Ziengs zegt ja tegen het aanbod

kant ligt bij het management. Jan Martin adviseerde mij

om De Schoenenfabriek als pilotomgeving voor StoreContrl

dan ook tijdelijk een interimmanager in te huren. Iemand

Cloud te gebruiken. De resultaten zijn naar tevredenheid.

die structuur in de organisatie aanbrengt en het zo voor

Jeroen begint ondertussen na te denken over een marktin-

mij makkelijker maakt om straks zelf mijn organisatie te

troductie.

besturen. Via zijn netwerk is zo Alice Wösten (onder meer Zakenvrouw van het Noorden 2007) bij mij begonnen. En

Gegroeid

dat bevalt heel goed. Vanaf het moment dat ze hier binnen

Het is eind 2013 als Jeroen opnieuw contact opneemt met

is, is ze al heel concreet aan het werk.’

Jan Martin. Die is blij verrast als hij hoort wat er in de

Vanzelfsprekend is ook wat het financiële plaatje betreft op

voorliggende jaren is gebeurd. ‘Jeroen had alle zaken die

de continuïteit gelet, vertelt Jan Martin. ‘Samen met Jeroen

we destijds bespraken professioneel aangepakt. Ik zag dat

hebben we naar de financiering die hij nodig had gekeken.

hij gegroeid was als ondernemer en dat gaf vertrouwen.

Niet alleen naar het eerste jaar, maar naar de komende 3

Een van de redenen om als NOM opnieuw in gesprek te

tot 5 jaar. We hebben het zo ingericht dat hij een aantal

gaan.’

jaren vooruit kan. Dat geeft rust. Dan kan hij ondertussen

Jeroen merkte dat het nogal een verschil was of je de bank

met het ondernemerschap bezig zijn.’

7

of de NOM benaderde voor financiering. ‘De aanpak van de NOM was pittig. Mijn plannen werden nauwkeurig

Bevestiging

onder de loep genomen en er werden kritische vragen

‘Dit traject liep helemaal zoals we als NOM willen werken’,

gesteld. Ik werd gedwongen nog beter naar mijn eigen or-

besluit Jan Martin. ‘We hebben vanaf het begin meege-

ganisatie te kijken en moest mijn prognoses beter verant-

dacht, Jeroen in contact gebracht met de juiste mensen en

woorden’, vertelt hij hierover.

een passende financiering verstrekt. Jeroen is ook een bij-

‘Daarbij hebben we als NOM natuurlijk zelf ook grondig

zondere ondernemer, een en al passie en gedrevenheid en

onderzoek gedaan’, vult Jan Martin aan. ‘We hebben

niet om woorden verlegen. Precies waarom ik hem vroeg

gekeken naar de toekomst van de retail en de gedachten

of hij de nieuwe NOMbassadeur wilde zijn.’

die Jeroen daarover had geverifieerd in de praktijk. We

‘Daar hoefde ik niet lang over na te denken’, vervolgt

merkten dat retailondernemers in twee groepen te verde-

Jeroen. ‘De manier van werken van de NOM heb ik echt

len zijn. Ondernemers die vasthouden aan het idee dat ze

als meerwaarde ervaren. De NOM is meer dan een geld-

vanzelfsprekend bezoekers krijgen en daarmee bestaans-

verstrekker en dat had ik eerlijk gezegd niet verwacht.

recht houden. En ondernemers die vinden dat het bezoek

Bovendien is het verstrekken van de financiering een be-

van een klant pure beleving moet zijn en dat je een deal

vestiging dat mijn ideeën kloppen. Ik ben er dan ook trots

moet sluiten als het ijzer heet is. De StoreContrl-applicatie

op NOMbassadeur te zijn.’

waarmee Jeroen nu bezig is sluit goed bij de wensen van die nieuwe groep van ondernemers aan.’

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

| Jan Martin Timmer Investment Manager NOM T (06) 292 408 99 • E jmtimmer@nom.nl

Serious games

een serieuze zaak voor het Noorden Jong, dynamisch en pionierend: de gamesindustrie. Een sector die explosief groeit en enorm in de belangstelling staat. In Noord-Nederland heeft deze hippe bedrijfstak waar techniek en creativiteit ineenvloeien, in korte tijd stevig voet aan de grond gezet. Reden voor de NOM de ontwikkelingen in de gamesindustrie nauwgezet te volgen en in kaart te brengen. Hieronder schetsen we een beeld van de huidige stand van zaken in de noordelijke gamesindustrie.

8 Meer dan 45 miljard euro gaat er volgens een onderzoek van

werkgelegenheid biedt maar tevens bruist van creativiteit,

PwC wereldwijd om in de gamesindustrie. En de groei bedroeg

misschien wel de belangrijkste motor van de gamesindustrie,

in de voorbije jaren zo’n 11 procent per jaar. Die dubbele cijfers

want zoals een van de pioniers in Groningen stelt: ‘Ik ken geen

worden volgens PwC de komende jaren niet meer gehaald, maar

enkele industrie waar creativiteit, ontwerpen, techniek en ook

met een voorziene groei van ruim 7 procent tot 2016, biedt de

zaken als muziek en beweging zo samenkomen.’

gamesindustrie nog steeds een enorme potentie.

De Nederlandse gamesindustrie gaat mee in de groei die de sector

Topsector

mondiaal beleeft. Volgens de Gamesmonitor 2012, opgesteld

Al ligt het zwaartepunt van de gamesindustrie in de Randstad

door de Taskforce Innovatie Regio Utrecht, is de gamesindustrie

waar vooral in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Hilversum

in Nederland sinds de laatste meting in 2010 zo ongeveer ver-

gamebedrijven zitten die games ontwerpen, marketen en

dubbeld. De sector bestaat nu uit zo’n 350 bedrijven met een

distribueren. Buiten de Randstad bestaan er nog twee regio’s

gezamenlijke omzet die ligt tussen 150 en 220 miljoen. Rond

waar gamebedrijven zich concentreren: in Eindhoven en in de

de 3.000 mensen vinden in Nederland hun werk in de games-

regio Leeuwarden-Groningen. De leveranciers van hardware en

industrie, veelal bij kleinere bedrijven: 70 procent heeft vijf of

technologie waarop de gamebedrijven hun spellen laten draaien

minder mensen in dienst en bij circa 10 bedrijven werken 50

vormen een aparte tak. Volgens de Gamesmonitor zijn derge-

mensen of meer.

lijke bedrijven vooral te vinden buiten de Randstad, onder meer

De cijfers zijn de meest recente, en de Gamesmonitor 2012 is

in Weert, Den Bosch en Enschede.

het meest uitgebreide onderzoek dat in Nederland naar de

De overheid heeft de gamesindustrie ook geïdentificeerd als

gamesindustrie is gedaan, maar omdat de gegevens voor 2012

bron van werkgelegenheid en motor van innovatieve ontwik-

zijn verzameld moeten ze desondanks met wat reserves worden

kelingen. In het in 2011 ingezette Topsectorenbeleid van het

bekeken. Het is echter duidelijk dat, ondanks de crisis, de games-

kabinet is de creatieve industrie als een van de 9 Topsectoren

industrie alleen maar groter is gegroeid. Goed nieuws dus voor

aangewezen en daarbinnen heeft gaming de status van innovatie-

een hippe, innovatieve bedrijfstak die niet alleen hoogwaardige

domein gekregen.

•

JUNI 2014

Focus Opvallend is dat het accent in de Nederlandse gamesindustrie ligt op de serious games. Dat zijn spellen die niet zijn bedoeld

Albert Sikkema, directeur GameAcademy, Leeuwarden

voor vermaak en waarbij dus geen doden vallen en waarbij je

‘Gamesindustrie staat op de drempel van doorbreken’

niet uit de bocht kunt vliegen. Dat is spektakel dat hoort bij entertainmentgames: race- en schietspellen, avonturen- en strategiegames die worden gespeeld op spelconsoles, op de pc, of op tablets en mobieltjes. Serious games, waarvan de flight

Voor de noordelijke gamesindustrie breekt een cruciale fase

simulator als oertype misschien wel het bekendst is, zijn spellen

aan, analyseert Albert Sikkema de stand van zaken. De basis

bedoeld voor training, educatie of voorlichting. Een chirurg kan

ligt er, nu moet de stap vooruit worden gezet. De GameAca-

er zijn operatietechniek mee aanscherpen en een boer kan zijn

demy opereert als een spin in het web van de gamesindustrie

melkrobot er beter mee leren bedienen. Maar beide speltypen

en tot dusver is het instituut geslaagd in de opdracht die het

vermengen zich, want juist het entertainmentkarakter van een

meekreeg bij de oprichting: til de sector naar een hoger plan.

spel wordt ingezet om gebruikers uit te dagen en te motiveren.

Dat heeft de GameAcademy vooral gedaan door op onder-

Een belangrijk ander onderscheid tussen entertainment games

wijsgebied de zaak goed in te richten en allerlei activiteiten

en serious- of applied games is dat bij die eerste categorie de

zoals festivals en bijeenkomsten te organiseren. Nu moet het

marketing een veel belangrijker rol speelt omdat de spellen

bedrijfsleven echt warm worden, aldus Sikkema. ‘Er is een

veelal bedoeld zijn voor de consumentenmarkt. Het initiatief

bescheiden afzetmarkt en er zijn bedrijven die games zinvol

voor ontwikkeling van een serious game komt meestal voort

gebruiken bij bijvoorbeeld veiligheidsinstructies of voor het

uit de wens van een opdrachtgever. En het spel wordt veelal

beperken van menselijke fouten bij bediening van machines.

ontwikkeld in samenspraak met het gamebedrijf. Entertainment

Games zijn namelijk heel geschikt om mensen te motiveren.

games ontstaan veelal vanuit het idee dat in de markt behoefte

Maar de markt moet groeien. Het zal de toekomst van de

is aan een spel.

noordelijke gamesindustrie bepalen.’

Is wereldwijd serious gaming goed voor 10 tot 15 procent van

Begin april is in dit verband een belangrijk moment. De Game-

de omzet in de bedrijfstak, in Nederland is de verhouding

Academy heeft een bijeenkomst belegd voor de top van het

ongeveer fifty-fifty (Gamesmonitor 2012). Volgens een enquête

noordelijke bedrijfsleven. ‘Die bedrijven willen we koppelen

onder gamebedrijven, gedaan door de brancheorganisatie Dutch

aan de game-ontwikkelaars. We mikken eerst op de grotere

Games Association en Taskforce Innovatie Regio Utrecht, loopt

organisaties als de Gasunie, de NAM, FrieslandCampina en het

Nederland mondiaal zelfs voorop met applied games en heeft

UMCG. Die hebben de meeste mogelijkheden om te werken

het product serieuze exportpotentie.

aan nieuwe ontwikkelingen. Van daaruit kan toepassing van serious games uitwaaieren naar het mkb.’ Maar die bedrijven moeten wel ja zeggen en opdrachten verstrekken. Anders zal de gamesindustrie niet de vereiste schwung krijgen en zichzelf niet boven het eerste-divisieniveau uit weten te tillen.

Dat koppelen werkt wel goed, zegt Sikkema. Zo bracht de GameAcademy recent het jonge Leeuwarder 8D-Games in contact met het UMCG. Gezamenlijk wordt nu gewerkt aan ontwikkeling van een prototypespel voor balanstraining voor ouderen. Een goed voorbeeld ook van hoe serious games een rol kunnen spelen in de gezondheidszorg, in dit geval via revalidatie op afstand.

Het accent in de noordelijke gamesindustrie ligt zwaar op ontwikkeling van serieuze spellen. Een bewuste keuze, aldus

Noord-Nederland

Sikkema. In de hoek van de entertainment games is de concur-

In Noord-Nederland is de focus op serious games zelfs nog een

rentie stukken groter en de kans dat een spel een sof wordt

graadje sterker, entertainment games worden er slechts mondjes-

navenant.

maat ontwikkeld. Volgens Albert Sikkema van de GameAcademy in Leeuwarden heeft de regio zelfs een lichte voorsprong op het vlak van serious games op de Randstad. En de internationale

}

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

9

}

Thijs Helfrich, oprichter van Wildsea in Leeuwarden

dimensie van serious gaming zien we ook in de noordelijke

‘Gamen om er beter van te worden’

gamesindustrie terug. Zo heeft het Leeuwarder bedrijf Triangle Studios tevens een vestiging in Dallas in de VS.

10

Serious gaming is dus een serieuze zaak geworden. Zeker hier in

‘Zeg pap, verdien je daar geld mee?’ Voor Thijs Helfrich in het

het Noorden waar het zich allemaal concentreert in Groningen

kantoor van Wildsea aan de Willemskade in Leeuwarden ligt

en Leeuwarden, waar de gamesindustrie wortel heeft geschoten

een aap-noot-mies-achtige blokkendoos. Nou ja, inderdaad,

met zo’n dertig bedrijven. Met als boegbeelden de Leeuwarder

daar verdient pap Thijs geld mee, antwoordde Helfrich zijn

ondernemingen Triangle Studios en Grendel Games, dat inter-

15-jarige dochter. Misschien draagt Snaveltje, zoals het leren-

nationaal succes boekt met haar chirurgenspel Underground. De

lezen spel voor de ipad en blokkendoos heet, nog niet zoveel

sector biedt een paar honderd veelal hoogopgeleide mensen werk.

bij aan de winst van Wildsea als Helfrich zou willen, andere

Het onderwijs heeft de ontwikkelingen gesignaleerd en diverse

spellen van Wildsea doen dat al wel.

mbo’s bieden games- en multimedia-opleidingen. Op hbo-

Internetondernemer Helfrich maakte naam als mede-oprichter

niveau kunnen studenten op de Hanzehogeschool terecht op de

van theFactor.e dat in 1994 in Groningen startte met het

opleiding Game Design & Development en aan de Noordelijke

bouwen van websites. ‘Met dat bedrijf duurde het een jaar of

Hogeschool Leeuwarden is de studierichting Game Development

vijf voor we geld gingen verdienen, met Wildsea lukt dat al na

opgezet. Er worden festivals en competities zoals de Global

twee jaar’, zegt Helfrich die na de verkoop van zijn aandeel in

Game Jam in Leeuwarden georganiseerd en er is een maande-

theFactor.e in 2011 met drie collega’s Wildsea begon.

lijkse gamesindustrieborrel. Om de zaak te steunen hebben de

De gamesindustrie zit nog sterk in de evangelisatiefase, stelt

bedrijven, onderwijs, overheden en organisaties die belang heb-

Helfrich. Al onderkennen bijvoorbeeld onderwijs en zorg

ben bij de ontwikkeling van serious games, zoals de politie, het

de mogelijkheden van computergames als instrument om

UMCG en Noordhoff Uitgevers, de GameAcademy opgezet. Een

vaardigheden te verbeteren, in het bedrijfsleven is dat in

initiatief dat wordt ondersteund met Europees geld.

mindere mate het geval. Maar daar moet de sector wel het geld

De bedrijfstak heeft weliswaar niet de status gekregen van noor-

gaan verdienen. Zoals de beschilderde blokken van Snaveltje

delijke speerpunten als energie, water, gezond ouder worden of

techniek en leren lezen verbinden, kunnen games in allerlei

agrifood, maar de groeipotentie wordt alom gezien, ook door

organisaties zeer nuttig zijn. Dat besef moet nog groeien, zegt

de NOM. Serious games vinden hun weg naar de industrie, naar

Helfrich.

defensie, de scheepvaart, maar ook naar minder harde sectoren

‘Mensen zijn heel gevoelig voor prikkels die games geven’,

zoals onderwijs en de zorg. Zeker in die laatste sector liggen

zegt Helfrich over de zin van serious games. ‘Gaming beloont

mogelijkheden voor het Noorden, gezien de aandacht voor het

en haalt het saaie element van leren weg. Vergelijk het maar

speerpunt Healthy Ageing. Denk bijvoorbeeld aan oefentherapie

eens met de hardloop-app Runkeeper, daar gaat een enorme

door ouderen via games op hun computer of tablet.

stimulans van uit.’ Zo werkt het ook met het spel dat Wildsea heeft gelanceerd om boerenbedrijven efficiënter melkrobots te

Fundament

doen benutten.

Er staat dus iets, een fundament voor verdere ontwikkeling.

‘Organisaties moeten begrijpen dat spellen hen kunnen helpen

Maar het is voorlopig nog wel een sector in wording waarvan de

doelen te behalen’, stelt Helfrich. Dat zal echter alleen slagen

prestaties liggen op niveau eerste divisie. Wanneer de sector er

wanneer de games een hoog realiteitsgehalte hebben en er

flink aan trekt, dan ligt een promotie binnen een jaar of vijf naar

moet dus specifieke kennis worden ingebouwd. Daarvoor

de eredivisie voor het grijpen. Dan zal de noordelijke games-

zoekt Wildsea samenwerking met deskundigen. Zo wordt

industrie zich kunnen meten met koplopers Amsterdam en

bijvoorbeeld samen met een team psychologen gewerkt aan

Utrecht en is het misschien wel een bescheiden concurrent van

de app Fiorato die geluksgevoel registreert. Betrokkenheid van

Hamburg, het Europees brandpunt van de sector en categorie

vakspecialisten bij ontwikkeling van games ziet Helfrich als dé

championsleague. Om de ontwikkelingen verder toe te lichten

weg om de markt richting bedrijfsleven te ontginnen.

vindt u in dit artikel ook, vanuit twee verschillende gezichts-

Elf man werken er nu bij Wildsea, veelal designers en program-

punten, een visie op de noordelijke gamesindustrie.

|

meurs. ‘Nerds zo je wilt. Zie dat maar als een geuzennaam’, aldus Helfrich. Het is in elk geval de bright bunch die hier aan de slag is.

Voor de tekst is dankbaar gebruik gemaakt van gegevens uit het onderzoek Gamesmonitor 2012, opgesteld door de Taskforce Innovatie Regio Utrecht.

Andere geraadpleegde bronnen: • Toekomstverkenning Serious Gaming, Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) (2011) • Gaming in cijfers, Kenniscentrum GOC, Veenendaal (2012) • Monitor creatieve industrie 2012, Bureau Onderzoek en Statistiek, Gemeente Amsterdam • Uitgave Serious Games, Information for business & governmental organisations, Gepubliceerd door Control Magazine (2013) • Game-industrie in beeld, Bureau Onderzoek en Statistiek, Gemeente Amsterdam (2010).

• Dagblad van het Noorden/Leeuwarder Courant

•

JUNI 2014

Kwetters!

Peter de Grote Festival Groningen - 16 t/m 26 juli 2014

Hub, de usb-octopus Het grootste kamermuziekfestival van Noord-Nederland met circa 50 concerten in tien dagen. De concerten worden omlijst met cultuurtoeristische

Hub is een speciale octopus, zijn vier

arrangementen zoals wandelingen, lezingen, museumbezoek, diners en rond-

poten zijn flexibele usb-poorten. Erg leuk

vaarten. Aan de concertserie is een Summer Academy gekoppeld voor jonge,

voor op je bureau, en je komt nooit meer

getalenteerde musici van 12 tot 30 jaar.

een usb-poort tekort. Hub is verkrijgbaar in verschillende kleuren en ondersteunt Windows, Mac, OSX en Linux.

www.peterdegrotefestival.nl

Via: www.gadgethouse.nl

Ontwerp je eigen tegeltje Op www.truttigtegeltje.eu kun je je eigen grappige, leuke of wijze spreuk op een

Cyber Clean, reinig je gadgets!

keramisch gebakken tegeltje laten zetten.

De tegels zijn kras- en vochtbestendig.

Vul de spreuk in op de site, laat je persoonlijke gegevens achter en het truttige tegeltje

Was jij vaak je handen

wordt bij je thuis bezorgd.

na gebruik van een toetsenbord? Precies, dat doet (bijna) niemand.

Toch vreemd als je je bedenkt dat er op een gemiddeld toetsenbord meer bacteriën zitten dan op de toiletbril van een openbaar toilet. Cyber Clean helpt je om voorwerpen schoon te maken die je vaak in je handen hebt maar waarschijnlijk zelden schoonmaakt. Het is vaak lastig om tussen de toetsen van bijvoorbeeld toetsenbord, telefoon, camera of controller te komen, maar met Cyber Clean lukt dat wel. Je drukt het tegen het voorwerp dat je schoon wilt maken waardoor het gemakkelijk op die moeilijk te

Camera’s rolling ... Action!

bereiken plekken komt. Als je het er afhaalt

15 juni 2014 - 30 september 2014

zie je meteen dat het werkt. Je kunt Cyber

Het Zandsculpturen Festival keert ook dit jaar weer terug naar Sneek, en wel

Clean lang gebruiken maar als de kleur ver-

met een heel spectaculair thema: Hollywood! Van oude klassiekers van het

andert weet je dat het uitgewerkt raakt.

witte doek, tot de nieuwste kaskrakers … allemaal uitgebeeld in zand. www.zandsculpturenfriesland.nl

www.cyberclean.net/cleaning • INVESTEREN IN ONTWIKKELING

11

Door: Melle Renema (twitter.com/mellerenema) Partner & Google Analytics specialist @DBK | Masters in Online Business

Bij DBK sturen we onze online campagnes volledig op cijfers en feiten. Het is dan ook van belang dat we de internetmarketingkanalen van onze klanten goed analyseren en beoordelen. Eén van de tools die we gebruiken is Google Analytics. Google Analytics is een gratis web analytics-pakket dat u eenvoudig aan uw website toevoegt. In dit artikel leg ik u de basismogelijkheden van Google Analytics uit.

Waar komen uw bezoekers vandaan?

Uit welk land komen mijn bezoekers? Uit welke provincie? Welke stad? Binnen Google Analytics is dit eenvoudig te bekijken. Interessante vragen die u kunt beantwoorden zijn: Welke provincies leveren mij de meeste omzet op? Welke steden converteren het beste? Een andere analyse die u kunt beantwoorden is of de offline advertentie in bijvoorbeeld de Huis aan Huis in Leeuwarden heeft bijgedragen aan extra bezoek uit die stad.

12

Wat doen uw bezoekers op uw website?

Het gedrag van uw bezoekers analyseren is misschien wel een van de belangrijkste functies van Google Analytics. Welke pagina’s bezoeken ze?

Hoelang bezoeken ze uw website? Waar haken ze af? Via Google Analytics is het mogelijk om pagina’s te ontdekken die de bezoeker erg interessant vindt of totaal niet interessant. Bepaal bijvoorbeeld of u deze pagina’s moet herschrijven of moet verwijderen voor de optimale klantbeleving.

Welk apparaat gebruiken uw bezoekers?

Binnen Google Analytics kunt u analyseren via welk apparaat uw bezoekers uw website bezoeken.

Denk hierbij aan een desktop, een tablet of mobiel apparaat. Ook is het mogelijk te achterhalen welke tablets of mobieltjes dit waren. Het percentage tablet/mobiel zien wij elk jaar toenemen.

•

JUNI 2014

Wat kunt u allemaal met

Google Analytics?

Ook kunt u zien welke browser (IE, Safari, Chrome etc.) de bezoeker gebruikt. Op deze manier kunt u per browser analyseren of de website naar behoren werkt.

Hoe zijn uw bezoekers bij uw website gekomen?

Er zijn meerdere bronnen die voor websitebezoek zorgen. Denk bijvoorbeeld aan direct verkeer, Google Adwords, een nieuwsbrief of bijvoorbeeld Facebook. Binnen Google Analytics heeft u dit inzichtelijk en kunt u analyseren welk kanaal het meest gewenste gedrag oplevert. Ook kunt u bekijken of u meer bezoek uit Google organisch heeft t.o.v. het jaar ervoor.

Welke bron converteert het beste?

Bepaal wat de conversiedoelen zijn van uw website. Waar stuurt u op? Een aantal voorbeelden zijn: offerte-aanvraag, nieuwsbriefinschrijving,

13

contact opgenomen of een transactie. Zodra u dit in kaart heeft gebracht kunt u dit (laten) instellen in Google Analytics. Zodra u dit heeft ingesteld kunt u zien wat de herkomst is van deze conversiedoelen. Met herkomst bedoelen we het kanaal. Denk hierbij bijvoorbeeld aan direct verkeer, Google Adwords, email-marketing of Google organisch.

Meer weten over Google Analytics?

Samen met Schelte Meinsma en Alex van Ginneken heb ik namens DBK een boek geschreven genaamd ‘Fact Based Marketing’ waarin we o.a. 10 cruciale

Toekomst Google Analytics

meetfouten in Google Analytics blootleggen. Dit boek kunt u nu tijdelijk

Inmiddels heeft Google Analytics een nieuwe

gratis bestellen via www.dbk.nl.

variant genaamd Universal Analytics. Universal Analytics heeft meer mogelijkheden voor de

Vragen kunt u ook rechtstreeks stellen via Twitter @DBKnl of @mellerenema.

toekomst doordat onder andere: • de bezoeker op verschillende apparaten te

volgen is;

Over Melle Renema

• offline data gekoppeld kunnen worden

Melle is partner & Web Analytics specialist bij DBK | Masters In Online Business. DBK

werkt onder andere samen met Noordhoff Uitgevers, ANWB, Westcord Hotels,

binnen Universal Analytics;

• je betere inzicht in klantdata en klantwaarde

Sprookjescamping & Dokkumer Vlaggen Centrale. Meer informatie over DBK vindt

u op www.dbk.nl.

per klantgroep gaat krijgen.

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

April 2014 Onderwerp: Gestapeld financieren Spreker: Robert Reekers van Helder Corporate Finance Locatie: DMT Environmental Technology in Joure Aanwezigen: mix van ondernemers, adviseurs en bankiers

Stapelen met financieringsvormen Zo geformuleerd klinkt het bijna als een spelletje, maar het slim combineren van 14

verschillende financieringsvormen is voor veel bedrijven een nieuwe noodzaak.

De tijd van ‘even een krediet bij de bank regelen’ is voorbij. Gestapeld financieren biedt volgens Robert Reekers interessante kansen, mits ondernemers eerst goed hun huiswerk doen …

Geld van de massa Wat valt er zoal te stapelen? Een zeer eigentijdse optie is natuurlijk crowdfunding, het middel waarbij de tamtam zo belangrijk is, dat iedereen de term inmiddels kent. ‘Het

Als financieel adviseur en oud-bankier kent Reekers het

lijkt alsof het grote publiek massaal geld verstrekt, terwijl

klappen van de zweep. ‘Waar het vaak mis gaat, is dat be-

het aandeel van crowdfunding in Nederland nog veel

drijven het financieringsproces voor hun plannen enorm

minder dan een duizendste van de totale kredietverlening

onderschatten. Financiering regelen vraagt een gedegen

is’, weet Reekers. ‘De omvang neemt wel heel snel toe en

aanpak, zeker nu banken steeds strengere eisen hanteren.

verdrievoudigt ieder jaar. Geld ophalen bij de massa werkt

Ondernemers mopperen dat er tegenwoordig niets meer

vooral goed bij kleinere bedragen tot 1 à 2 ton. Het grote

kan, maar er is simpelweg méér inspanning nodig om

voordeel van crowdfunding is dat je meteen werkt aan de

aan geld te komen. Daarom is het verstandig om al in het

marketing en binding met klanten. Een interessante bouw-

voorbereidingsproces verder te kijken dan alleen de bank

steen dus voor gestapelde financiering, bijvoorbeeld bij de

en te onderzoeken hoe je verschillende financierings-

lancering van een nieuw product of innovatieve ontwikke-

vormen slim kunt combineren, het zogenoemde stapelen.’

lingen die de bank te risicovol vindt.’

•

JUNI 2014

Kredietunies Reekers wijst ook op de specifieke financieringsalternatieven

ook tot een sturingsinstrument maken. ‘Het stelt hogere

voor het MKB. Zo kunnen kleine ondernemers voor een

eisen aan je administratie en je kunt proactief inspelen

microkrediet aankloppen bij Qredit. Of bij een kredietunie,

op tegenvallers. Sowieso is het heel belangrijk om de

waarbij een ondernemerscollectief de kredietwaardigheid

risico’s van financieringsvormen te kennen en gemaakte

beoordeelt. ‘Dit concept is nog volop in ontwikkeling,

afspraken goed in het achterhoofd te houden. Helaas

maar ik zie vooral kansen als zo’n unie wordt gebaseerd op

merken wij dat ondernemers het vaak te lang laten liggen

sectorkennis. Zoals bij de Kredietunie Bakkerij Ondernemers,

en de handen ten hemel heffen als de kraan dicht dreigt

een aansprekende voorloper in Nederland. Door leningen te

te gaan. Terwijl je best veel kunt regelen als je tijdig aan

combineren met vakinhoudelijk advies creëren zij succes-

de bel trekt met mogelijke oplossingen’, is de ervaring

volle nieuwe bakkerijen. Toch zijn kredietunies in Nederland

van Reekers. ‘Dat geldt ook bij traditionele financiering

voorlopig geen serieuze concurrent van de bank, omdat

via de bank. Die verwachten een goede communicatie bij

toezichthouders als De Nederlandsche Bank en de Autoriteit

financiële knelpunten.’

Financiële Markten nog worstelen met wet- en regelgeving.

De meest voorkomende vorm van financieren blijft voor-

Vertrouwen wekken

alsnog het bancair krediet, ook omdat het de goedkoopste

En daarmee komt Reekers uit bij de kern van zijn betoog:

optie is. Maar let op: door de ontwikkelingen in het bankwezen

het huiswerk van ondernemers. ‘Zorg dat je goed besla-

gaan de tarieven in de komende jaren stijgen.’

gen ten ijs komt, welke vormen van financiering je ook wilt realiseren. Neem allereerst de financieringsbehoefte

Flexibele financiering

kritisch onder de loep. Door de lagen van het business-

Ondernemers doen er dus goed aan alvast slimme alternatieven

plan af te pellen, maak je inzichtelijk wat bijvoorbeeld

te zoeken. Soms promoot de bank zelf ook andere mogelijk-

leveranciers, stakeholders of andere partijen kunnen

heden, zoals asset based finance (leasing en factoring). ‘Dit

bekostigen. En welke vormen van gestapelde financiering

biedt bedrijven een flexibele vorm van werkkapitaalfinan-

mogelijk zijn. Wat overblijft, maakt bij de bank de groot-

ciering op basis van de actuele waarden van de debiteuren en

ste kans als je alle belangrijke scenario’s helder schetst en

materieel’, vertelt Reekers. ‘Het beoordelen van de activa-

onderbouwt, óók de risicovolle. Natuurlijk gaat onder-

waarden is gespecialiseerd werk, daarom hanteren lease- en

nemen om kansen, mogelijkheden en ambities, maar je

factorbedrijven vaak hogere dekkingspercentages dan de

plan wordt veel beter als je vooraf nadenkt hoe je gaat

standaarden bij een bank. Leasen moeten we in Nederland

bijsturen bij tegenwind. Alleen met een goed gefundeerde

nog ontdekken, want waar in Europa 40% van het MKB

aanvraag wek je vertrouwen bij potentiële financiers.’

voor leasing kiest, is dat nog maar 25% in Nederland. Terwijl leasing heel interessant kan zijn bij de aanschaf van een nieuwe productielijn of ander groot en zwaar materieel.’

On Tour bij DMT

Laatste redmiddel?

Factoring blijkt op basis van reacties uit de zaal bij deze NOM

Gastheer bij deze editie van NOM on Tour was

on Tour een nog omstreden vorm van asset based finance.

Erwin Dirkse, directeur van DMT Environmental

De aantrekkelijkheid van factoring is deels afhankelijk van

Technology in Joure. Hij tipte nog een interessante

de kredietwaardigheid van je afnemers. Bovendien heeft

bouwsteen voor gestapelde financiering: subsidies.

factoring vanouds het imago dat het een laatste redmiddel

Een vorm van ondersteuning waar DMT vooral een

is om nog wat cash vrij te maken. ‘Jammer’, vindt Reekers,

beroep op doet in de ontwikkelfase van innovatieve

‘want het is vooral voor snel groeiende bedrijven interessant

producten voor duurzame energie en milieutech-

als facturen direct worden bevoorschot.’ Maar volgens een

niek. Dirkse vertelde bovendien openhartig over

aanwezige ondernemer komt factoring als een boemerang

zijn ontdekking dat de persoonlijke drijfveren van

bij je terug als de zaken minder florissant gaan bij je afnemers:

hemzelf én zijn medewerkers een enorme motor

‘Je bent heel kwetsbaar als de bevoorschotting van een aantal

zijn achter groei. De missie en visie van DMT zijn

grote debiteuren opeens wegvalt.’

daarom gebaseerd op de Big Five for Life, een methode voor het formuleren van onze reden van

Proactief zijn

bestaan, als mens en als organisatie (meer hierover

Die vroege signalering van knelpunten kan factoring juist

op pagina 40 en 41).

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

15

‘Het is een goed doortimmerd plan’ 16 Drooginstallatie Vita Square

NOM ziet grote toekomst voor Vita Square Vita Square, een nieuw bedrijf uit Wolvega, produceert ingrediënten of eindproducten in poedervorm voor de voedingsmiddelenindustrie. De kersverse NOM-participatie stelt opdrachtgevers in staat om op kleine schaal een commercieel product af te leveren. ‘Met onze producten willen we een bijdrage leveren aan het tegengaan van ondervoeding van ouderen.’

Het is begin juni en de fabriekshal aan de Frisaxstraat in

Ondervoed

Wolvega is nog vrijwel leeg. Hoe anders zal dat over een

Samen met Rick Kirpestein voert Maarten de directie van

klein half jaar zijn. Als alles volgens plan verloopt bruist

Vita Square, een nieuw opgerichte onderneming. Vita

het hier dan van de activiteit. De verwachtingen zijn in

Square gaat zich bezighouden met het produceren van in-

elk geval hooggespannen. ‘We opereren in een markt die

grediënten of eindproducten in poedervorm voor de voe-

de komende decennia flink zal groeien’, zegt Maarten de

dingsmiddelenindustrie. Denk aan babyvoeding of medi-

Boer. ‘Vooral ook omdat we steeds meer weten over de

sche voeding om de kwaliteit van leven van bijvoorbeeld

relatie tussen voeding, gezondheid en leefstijl. Door een

ouderen te bevorderen. Maarten vertelt over onderzoeken

droog product aan te bieden kun je over de hele wereld

onder Europese ouderen die in bejaardenhuizen wonen.

exporteren. Tijdens het droogproces blijven enzymen en

Daaruit blijkt dat ongeveer een derde van hen, door het

voedingstoffen bewaard, terwijl schimmels en bacteriën

afnemen van de eetlust, ondervoed is. Ze eten niet alleen

geen kans krijgen.’

minder, maar vaak ook slechter. ‘Jaarlijks kost dat de maat•

JUNI 2014

schappij zo’n 150 tot 170 miljard euro’, betoogt hij. ’Met

Doortimmerd plan

name veroorzaakt door ziekenhuisopnames. Ondervoe-

Om de financiering van Vita Square rond te krijgen werd

ding kan onder meer leiden tot een afname van de spier-

contact gezocht met onder meer banken. Die bleken

massa. Met een verhoogde kans op valpartijen, en alle

echter niet bereid om de onderneming vooruit te helpen.

complicaties van dien, als gevolg. Wanneer men via een

Vooral het feit dat het een nog niet operationele start-up

ziekenhuisopname, bijvoorbeeld aan een voedingssonde

betrof werd als een te groot risico ervaren. Vita Square

of een infuus, weer in balans moet komen, brengt dit zeer

kwam vervolgens op het spoor van de NOM. ‘Het bedrijf

hoge kosten met zich mee. Met onze producten willen we

legde ons een buitengewoon goed doortimmerd plan

onder meer de structurele ondervoeding van ouderen, in

voor’, blikt Jeroen van Onna, Investment Manager van

Europa een inmiddels erkend probleem, tegengaan.’

de NOM, terug op het eerste contact. ‘Bovendien beweegt Vita Square zich in een groeimarkt en valt het onder

Groeiende vraag

de Topsectoren. Zowel inhoudelijk als qua rendements-

Om vloeistoffen te drogen wordt in de voedingsmid-

vooruitzichten past het bedrijf dan ook heel goed bij de

delenindustrie veelal gebruikgemaakt van grote droog-

NOM. Daarnaast is Vita Square gelieerd aan Vitablend, een

torens. In die torens worden op een efficiënte manier

bedrijf dat is uitgegroeid tot een gewaardeerde producent

grotere volumeproducten gedroogd. Voor het realiseren

van antioxidantenmixen en vitaminen- en mineralen-

van kleinere hoeveelheden, zoals in het geval van de

mixen voor met name de voedingsmiddelenindustrie. Na-

meeste speciaal producten, is er vaak geen plaats. Met

tuurlijk, het gaat om een kapitaalintensieve installatie die

name vanwege de lange omsteltijden, het hogere energie-

in de sector nog geen gemeengoed is. Maar we wisten dat

verbruik en de gerede kans op kwaliteitsverlies. Een baby-

Rick Kirpestein een techneut is met een goede reputatie en

voedingfabrikant bijvoorbeeld moet, om kruisbesmetting

over veel ervaring met degelijke technologie beschikt. De

te voorkomen, bij het maken van een speciaal product de

NOM heeft dan ook veel vertrouwen in de onderneming

grote droogtoren volledig schoonmaken. Normaal gespro-

en de ondernemers. Vandaar dat we hebben besloten om

ken is men daar minimaal acht uur mee bezig. Stilstand

een financiering te verstrekken en mede-aandeelhouder

betekent in dergelijke gevallen al snel een kostenpost van

van Vita Square te worden.’

17

enkele tientallen duizenden euro’s. Terwijl er een alsmaar groeiende vraag naar speciaal producten is. En juist daar-

Letter of intent

in schuilt het onderscheidend vermogen van Vita Square.

Een zeer doordacht en degelijk proces, noemt Rick het

‘Wij maken gebruik van een heel specifieke en door onszelf

traject dat met de NOM is doorlopen. Met een mooi

ontwikkelde drooginstallatie, een combinatie van een

eindresultaat. ‘Als de NOM participeert is dat natuurlijk

sproeidroger en een banddroger’, vertelt Rick Kirpestein.

een belangrijke validatie van je businessplan. Boven-

‘Een poederdeeltje wordt bij Vita Square gedroogd en op

dien haal je een partij binnen met een goede naam in

een poreuze band opgevangen. Die band bepaalt vervolgens

de financieringswereld. Dat heeft ertoe geleid dat tevens

de verblijftijd in de installatie. Daarmee stellen wij op-

een bancaire financiering kon worden aangetrokken.’ De

drachtgevers in staat om op kleine schaal een commercieel

komende maanden staan grotendeels in het teken van

product af te leveren. In kleine volumes dus, waardoor je

het opbouwen van de fabriek. Een state-of-the-art fabriek,

ook speciaal producten op een kostenefficiënte manier

waarbij het binnengebouw volledig luchtdicht is. In het

naar de markt kunt brengen.’

gehele proces worden ziekenhuiscondities aangelegd, met gefilterde en behandelde lucht, om welke kruisbesmetting dan ook te voorkomen. De planning is dat Vita Square komende november volledig operationeel is. ‘Daarnaast zijn we druk bezig om de markt te bewerken’, zegt Maarten.

‘Potentiële opdrachtgevers reageren erg enthousiast omdat ze zien dat Vita Square hun problemen oplost. Met een aantal marktpartijen hebben we zelfs al een letter of intent kunnen tekenen. Dat zegt genoeg.’

Fabriekshal Wolvega

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Jeroen van Onna Investment Manager NOM T (06) 270 871 51 • E onna@nom.nl

Groeishow

voor ondernemend Noord-Nederland Shift happens constateert Adjiedj Bakas, trendwatcher, in zijn peptalk voor ondernemers tijdens De Week van de Ondernemer, de roadshow die op 4 en 5 juni neerstreek in Martiniplaza in Groningen.

18

Inderdaad, als we de verhalen van opiniemakers en

NOM erbij

ervaringsdeskundigen uit bedrijfsleven, politiek, media

Ook de NOM was aanwezig met een informatiestand. Met

en wetenschap mogen geloven komen er andere tijden.

als thema ‘Geld groeit niet aan een boom’ waren onderne-

In de Groeishow wordt duidelijk dat groei steeds minder

mers uitgenodigd hun financieringsvraagstukken met de

over short term capitalism gaat en meer over investeren

aanwezige NOMmer’s te bespreken. En alsof dat nog niet

in je klanten en je personeel. Ook horen we dat alter-

genoeg was konden relaties tijdens het middagprogramma

natieve financieringsvormen de kop opsteken en dat er

in de topsportlounge van de Martinihal luisteren naar de

in de nieuwe economie wordt gedeeld. Blikverruimende

ervaringen van Jeroen Smit. Jaja. Wat je noemt investeren

perspectieven. Maar liefst 3.500 ondernemers waren aan-

in ontwikkeling.

wezig, luisterden, spraken mee en maakten contact.

Het waren twee fantastische dagen.

•

JUNI 2014

Jeroen Smit: ‘Minder managers en meer ondernemers alstublieft’ Klant centraal, daarover moet het gaan in plaats van over kwantitatieve groei. De toekomst van groei ligt in het faciliteren en het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op andere manieren: efficiënter, gemakkelijker en minder

NOM vroeg Jeroen Smit om tijdens De week van de Ondernemer zijn visie over groei en leiderschap te delen met een select gezelschap van Noordelijke ondernemers. Jeroen Smit is bedrijfseconoom, journalist, hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en schrijver van Het drama Ahold en De Prooi (over de ondergang van ABN AMRO). In 2010 maakte hij het tv-programma Leiders Gezocht waarin hij zich afvroeg wat voor leiderschap nodig is in de 21-ste eeuw.

belastend voor de samenleving, de maatschappij.

Ondernemers moeten zich hierover ontfermen, aldus Jeroen. ‘Bezit is straks passé, we gaan richting een economie van delen. Kijk maar om je heen. Er komen steeds meer initiatieven die bezit overbodig maken en wel comfort bieden.’ Spotify, Airbnb, Netflix en Peerby zijn nog maar enkele van de voorbeelden.

Moraal van het verhaal: ‘Sta iedere dag even stil bij je rol als ondernemer. Hoe je leiding geeft, of je verbindend bent, of je wel echt luistert, en of je wel echt goed doet. Reflecteer en creëer een dagelijks moment om naar je binnenwereld te gaan. En bedenk: waar gaat het nou eigenlijk om, wat vind ik belangrijk?

Het bevalt Jeroen Smit goed om voor een zaal vol onder-

Dan ben ik ervan overtuigd dat je je als ondernemer al

nemers te staan. Daarmee begint hij in elk geval zijn

snel verantwoordelijk zult gedragen en je steeds meer gaat

betoog. Ondanks dat hij zzp-er is durft hij zich wel met

ontfermen over de wereld waarin je leeft.’ Wijze woorden

het ondernemerschap te verbinden. Sterker nog: hij is er

waarmee Jeroen Smit zijn betoog besluit.

19

trots op. In 2002 nam hij ontslag als hoofdredacteur van Elsevier, en niet lang daarna kwam het drama Ahold op

Applaus!

zijn pad. Met het spaargeld dat hij had besloot hij daarover het gelijknamige boek te schrijven. Zijn stelling: ‘Op het moment dat je weet wat je kan moet je stoppen in dienstverband. Waarom zou je dan nog naar een baas willen luisteren? Op het moment dat je weet wat je kan moet je dat wat je kan gaan verkopen. Iedereen zal blij met je beslissing zijn, egoïsme en altruïsme zullen samenvallen en je kunt een goede ondernemer zijn. Want je bent ten diepste verbonden met je eigen product.’

‘Die verbondenheid zorgt er ook voor dat ondernemers betere leiders zijn’, stelt Jeroen. Managers heb je ook nodig, maar niet als bestuurder. Ze werken en denken te rationeel en houden zich bezig met cijfertjes, spreadsheets en de korte termijn. Een goede leider is empatisch, helpt talenten van mensen tot wasdom te laten komen

Jeroen’s leestip voor deze zomer:

en luistert.’ Ook naar mensen die er anders over denken.

The Honest Truth About Dishonesty: How We Lie to Everyone-Especially Ourselves,

Diversiteit moet echt hoger op de agenda komen te staan.

van Dan Ariely.

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

BLIKVANGER

E E N F OTO G R A FIS CHE KIJK O P HE T NO O RD EN

20

Eemshaven. Een uur voor zonsondergang. Plukjes jonge buitenlandse mannen, de hele dag hard

Foto:

gewerkt, slenteren rond. Windmolens draaien op volle toeren. In de verte wordt een schip gelost.

Hans van Dijk Fotografie

Goedkope kolen. De tanks op de foto bevatten strategische brandstofvoorraden voor Europese

M 06 - 54 68 53 58

overheden. In het geval van een oorlog zou ik hier liever niet lopen. Het licht is prachtig. Het warme

E info@hansvandijk.nl

avondlicht krijgt een paarsige gloed. Als de zon achter de horizon verdwijnt breekt het blauwe uur

I www.hansvandijk.nl

aan. Niet echt een uur maar je hebt dan toch nog even tijd om de mooiste foto’s te maken.

Wel vanaf statief.

•

JUNI 2014

2013: een goed jaar én het gras is groener in Noord Nederland! zijn de doorlooptijden voor financiering (te) lang. De eco-

De NOM heeft een goed jaar achter de rug. Qua

nomische situatie is daar mede debet aan. Qua conversie-

resultaten verbeterden we ons ten opzichte van

ratio van contact tot daadwerkelijke financiering kan de

2012 op alle fronten. Behalve de cijfers is de NOM ook tevreden over de, in de loop van 2013, gemaakte afspraken met de aandeelhouders. Hierdoor is de

NOM zich goed staande houden in de benchmark.

NOM Foreign Direct Investment 2013 was vanuit NOM Foreign Direct Investment (acquisitie) gezien een uitzonderlijk goed jaar. De conversie van

positie van de NOM herbevestigd als belangrijke spil

leads (lichte plus) naar feitelijke acquisitie was hoger. De

in het aanjagen van de noordelijke economie.

lag eveneens hoger. Last but not least werd mede door de

omvang van de daarmee gepaard gaande investeringen inzet van NOM FDI een effect bereikt van 696 nieuwe en 352 behouden arbeidsplaatsen. Opvallend is daarbij dat

Eerst de feiten

de nieuwe arbeidsplaatsen zich vooral concentreerden op

Het jaar 2013 werd afgesloten met een positief resultaat

de topsectoren.

van bijna € 2.4 miljoen. Structureel verbeterde niet alleen het financiële resultaat maar ook het resultaat van

NOM Business Development

NOM Business Development en NOM Foreign Direct

Projecten gericht op nieuwe producten en diensten

Investment. In de balans is te zien dat het vermogen van

behoren tot het domein van de medewerkers van NOM

de NOM in 2013 is afgenomen met 20 miljoen door een

Business Development. Dit betreffen veelal langlopende

dividenduitkering aan de aandeelhouders. Ondanks dat

projecten waarbij de resultaten dus ook op langere

blijft de NOM in staat om haar rol als financier adequaat

termijn zichtbaar worden. Bij dit type projecten is een

in te vullen en hebben we de ambitie te groeien naar een

diversiteit van bedrijven en kennisinstellingen betrokken.

investeringsniveau van ca. € 10 miljoen aan financieringen

De investeringen in innovatieve projecten waren substan-

per jaar. Dat alles met een afgeslankte organisatie.

tieel hoger in 2013: € 24 miljoen ten opzichte van een

21

doelstelling van € 13 miljoen (in 2012: € 4 miljoen). Deze

NOM Finance

omvang mag als positieve indicator van vertrouwen in de

Door NOM Finance werd in 2013 voor iets meer dan

toekomst van bedrijven gezien worden. Specifiek binnen

€ 5.6 miljoen geïnvesteerd. Daar tegenover stonden

Business Development opereert het team Agrifood &

enigszins lagere rente- en provisiebaten en dividenden.

Biobased Economy onder de naam Greenlincs. In de loop

Het grootste verschil doet zich voor bij de verkopen van

van 2013 is een start gemaakt met dit (vierjarig) project.

participaties. Verkooptrajecten zijn onregelmatig en

Hoewel veel tijd in de voorbereiding is gaan zitten, ligt

daarmee onvoorspelbaar. Niettemin was het resultaat

het resultaat op het doelniveau.

van NOM Finance € 2,478 miljoen positief. Aangezien de NOM niet als bank, maar als risico-financier optreedt,

Eveneens gestart in 2013 is FLINC nxt. Na een succesvolle

kent de portefeuille een hoog risicokarakter en daarmee

eerste drie jaar heeft, gelukkig, in de loop van 2013 dit

een hoog voorzieningenniveau, kenmerkend voor dit

project een doorstart kunnen maken. Dat de behoefte

type financiering. Binnen de portefeuille zien we hoop-

groot is bewijst wel het feit dat het aantal ‘leads’ (serieuze

gevende signalen van een verbeterend resultaat bij deel-

contacten), begroot op 200 voor twee jaar, reeds in één

nemingen. Het nieuwe product van de mezzanine lening

jaar is gehaald. De conversie van leads naar daadwerke-

is inmiddels met een eerste financiering in de markt ge-

lijke financiering neemt echter meer tijd en zal dit jaar

zet, anderen zullen naar verwachting volgen. Nog steeds

meer nadruk krijgen. }

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Geconsolideerde balans per 31 december 2013 bedragen x €1000,(voor resultaat bestemmming)

2013

Activa

2012

Financiële vaste activa Participaties Vorderingen op participaties Overige leningen u/g Stimuleringskredieten Pre Seed Capital Faciliteit

11.681

12.000

6.008

4.553

672

3.201

1.355

1.009

491

724 20.207

21.487

Vlottende activa Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen

Passiva

2.185

2.115

51.372

68.890 53.557

71.005

Totaal activa

73.764

92.492

Groepsvermogen

70.456

88.060

75

77

22

Voorzieningen Langlopende schulden Lening Provincie Drenthe (TAFF)

1.500

Kortlopende schulden Totaal passiva

•

JUNI 2014

1.500 1.500

1.500

1.733

2.855

73.764

92.492

Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2013

Financieringsbedrijf

2012

Opbrengsten Rente- en provisiebaten

3.639

3.916

Ontvangen dividenden

3.948

5.280

48

58

469

3.780

34

197

-49

481

Opbrengst commissariaten Resultaat verkopen participaties Resultaat Stimuleringskredieten Resultaat Pre Seed Capital Faciliteit

8.089

13.712

Kosten Personeelskosten Overige kosten Saldo van dotaties aan de voorziening voor financiĂŤle vaste activa

1.416

1. 688

765

949

3.430

5.942 5.611

Resultaat Financieringsbedrijf Ontwikkelingsbedrijf

8.579 2.478

5.133

Opbrengsten / vergoedingen Ministerie van Economische Zaken

1.202

1.789

Bijdrage Provincies

547

550

Bijdrage Provincies inzake Regionale Netwerken

160

348

Bijdrage acquisitie Gemeenten, CID

146

91

Projectfinciering

771

Opbrengst Detachering

262

151

2

-

Diensten aan derden

3.090

2.929

Kosten Personeelskosten

2.019

2.890

Overige kosten

1.153

1.018 3.172

Resultaat Ontwikkelingsbedrijf Resultaat voor en na belasting

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

3.908 -82

-979

2.396

4.154

23

Financiële belangen

24

Amsterdam Appelscha Assen

Bakkeveen Bruntinge Coevorden

Dokkum Eelde Emmen

Farmsum Franeker Giethoorn Groningen

Grou Haren Haulerwijk Heerenveen Hoogeveen

Hoogezand

R&G Beveiliging B.V. G.H. Welles Holding B.V. Autotrust Europe B.V., Benaulim B.V., Drenthe Tours Holding B.V., Store Contrl International B.V., Suldrun B.V. Frisian Motors B.V. AS Pol B.V. DairyTuner B.V., GVZ Europark Coevorden Emlichheim GmbH, Job Unlimited N.V., Prins Holding N.V., Punt Licenties B.V. Groningen Airpark Eelde B.V. Applied Polymer Innovations Emmen B.V., Corvus Holland B.V., Hei-Tech B.V., Interwell Holding B.V., Pipe Proteq B.V., Vleems Holding B.V., Wireless Value Beheer B.V. BioMethanol Chemie Holding B.V. Alu-Bouw Fryslân B.V. Jorritsma Holding B.V. &Talent B.V., Bioclear Holding B.V., Conoship International B.V., Dutch Theatre Systems & Services B.V., Embrace SBS B.V., Energy Developments Holding B.V., Hoitsema Beheer B.V. / Hoitsema Holding B.V., Iwebination Group B.V., Kalooga B.V., Kiadis Pharma B.V., KWIC Holding B.V., Mucosis B.V., NovaTrade B.V., Groningen (Londen) Orteq Ltd., Polyganics Holding B.V., Proflex Containermeten B.V., SenzAir B.V., Smart Dutch B.V., Solenne B.V., Stabi Alert B.V., TCN SIG Telehousing B.V., Web-Based Entertainment Media B.V. Terra Leisure Group Holding B.V. Anome B.V., Anome Projects B.V. Thazza B.V. Bosma Transport en Opslag B.V. Inlicence B.V., KLS Netherlands B.V., Nomadis B.V. Rovecom Holding B.V., SuperMailService, Syntri B.V. Kampen Mechanical Group B.V.

3

Franeker

Dokkum

Leeuwarden

4 1 1

Marum

Winsum

1

Grou

1

Bakkeveen

4

Sneek Joure

1

1

Heerenveen

1

Oranjewoud

1 Wolvega

1 Giethoorn

Peildatum: juni 2014

•

JUNI 2014

1 Farmsum Groningen

21 Sappemeer Zuidbroek

2

Leek

1

Haren

2

1

1

Hoogezand

1

Scheemda

1

Eelde

2

1

Midlaren

1

Roden

2

n

Tynaarlo

1

2

Zuidlaren

Oude Pekela

2

3 Veendam

Joure Klazienaveen Leek Leeuwarden

Marum Midlaren Oranjewoud Oude Pekela

Roden Sappemeer Scheemda Sneek

Stadskanaal Tynaarlo Veendam

Winsum (FR) Wolvega Zuidbroek Zuidlaren

Global Environmental Solutions B.V. Km-Engineering / Liquid Filtration Systems V.oF. Data B. Mailservice Holding B.V., VCN B.V. Datacenter Fryslân B.V., Living Foods B.V., Professionele Distributiegroep B.V., Vergnes Holding B.V. Baron-de Boer Beheer B.V. MXR Podoblock B.V. Tjaarda Oranjewoud B.V. Hennepverwerkingsbedrijf Dun Agro B.V., Strating Beheer B.V. Homemade Holding B.V., VmR Holding B.V., Smit Sappemeer Beheer B.V. Geo Plus Holding B.V. Donker Holding B.V., Led Light Europe B.V., No Noises Holding B.V., Via Drupsteen B.V. Zorg Office Nederland B.V. Hanggo B.V., WS Kalsbeek Holding B.V. Dynaplak Adhesive and Starches B.V., Nedmag Industries Mining and Manufacturing Holding B.V., Paragon Products Holding B.V. Miedema Holding B.V. Vita Square B.V. Jouwstraat.nl Longbloom B.V., Ritinimara B.V.

25

Haulerwijk Assen

5

1 Stadskanaal

1 Appelscha

Emmen

1

7

Bruntinge

1 Hoogeveen

Klazienaveen

6 Coevorden

2

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

‘De Hannover Messe kwam eigenlijk iets te vroeg’, zegt Jan Post van Philips Drachten. ‘Maar omdat Nederland als partnerland van de Messe extra uitpakte hebben we toch de stap gezet om met ons cluster een eigen stand te bemensen en ons te presenteren op deze grootste industriebeurs van de wereld.

En daar hebben we bepaald geen spijt van. Doelstellingen gehaald en verwachtingen dik overtroffen.’

NOM-cluster ‘Northern Netherlands, region 26

Silte voor de storm, NOMMER Hans Praat wacht op de dingen die komen gaan ... Hoog bezoek: onze eigen Mark Rutte, Angela Merkel, Bertold Leeftink (EZ) en Amandus Lundqvist (topsector HTSM).

Rob Karsmakers (Philips) verhaalt over de Smart Factories ... Ineke Dezentjé (FME) en Max van den Berg zijn daarna overtuigd van nut en noodzaak ... De mannen van Fokker en TenCate waren dat al.

•

JUNI 2014

‘Let’s double productivity’

‘Smart Industrie’, dat voor een belangrijk deel is geïn-

De slogan waarmee het cluster zich presenteerde aan

spireerd op het voorwerk van het noordelijke cluster. De

het grote publiek sprak boekdelen: ‘Let’s double produc-

prominente positie van het Noorden werd bijvoorbeeld

tivity’. De partners uit het cluster gaan samen nieuwe

goed zichtbaar tijdens het centrale forum op de Hannover

technologie ontwikkelen om fabrieken ‘intelligent en

Messe. Nederland introduceerde als gastland ‘mainstage’

zelflerend’ te maken, waarbij sensoren, geavanceerde

twee voorbeelden: Brainport (de hightech industrie rond

data-analyse (big data!) en hightech productie-equipment

Eindhoven) én het noordelijke Smart Factory-cluster, dat

borg staan voor 100% foutloze processen, zelfs als die

werd gepresenteerd door Rob Karsmakers, sitemanager

heel ingewikkeld zijn. De Intelligente fabriek wordt big

van Philips in Drachten. Rob Karsmakers zit ook, samen

business. Er wordt niet voor niks gesproken over de

met Marco de Vos van Astron in de commissie Dezentjé

vierde industriële revolutie en het noordelijke cluster

(vernoemd naar de voorvrouw van de FME) die het nati-

wil daarin een voortrekkersrol spelen. Vandaar ook de

onale programma ‘Smart Industrie’ gaat uitwerken. Het

prikkelende naam van het cluster: Northern Netherlands:

Noorden zit daarmee stevig op het vinkentouw.

region of smart factories.

Katalysator Noorden als voorbeeldregio

De noordelijke Smart Factory-stand werd gedragen door

Het cluster, opgezet door de NOM, heeft Noord-Nederland

de grote industriepartners uit de groep: Fokker, Philips

in de wereld van de hightech industrie op de kaart gezet,

en TenCate. De NOM trok de organisatie en de Provincie

zo viel te beluisteren tijdens de Hannover Messe. Er komt

Drenthe droeg bij in de onkosten. De deelname aan de

een nieuw nationaal programma voor de maakindustrie,

Hannover Messe heeft het groepsproces in een flinke

of smart factories’ scoort op Hannover Messe 27

De standbemanning staat klaar voor de beursactie ‘Zero defect but how’ ... met een goed idee ding je mee naar fantastische prijzen ... dus wordt er professioneel traffic gegenereerd ...

... de oogst aan ideeën is rijk ... en de winnaars? Smart natuurlijk!

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

}

Samenstelling Northern Netherlands, region of Smart Factories

stroomversnelling gebracht. Pas in februari tekenden de partners een samenwerkingsovereenkomst, in het bijzijn van Amandus Lundqvist (boegbeeld van het landelijke topteam HTSM) en de gedeputeerden Hans Kont (Friesland) en Yvonne van Mastrigt. De NOM is initiatiefnemer van het consortium, en voert ook de regie over het programma dat de groep de komende jaren wil gaan uitvoeren. Kort na de zomer moet het werkprogramma van de Region of Smart Factories gereed zijn.

Hans Praat van de NOM, initiator en regisseur van het Smart Factory-cluster: ‘Toen eenmaal was besloten om naar de Hannover Messe te gaan, moest er in een kort tijdsbestek van alles gebeuren. De Hannover Messe is een professionele beurs, dus als je meedoet moet de inzending van hoog niveau zijn. In no-time werd de boodschap bepaald, is er een logo ontworpen en zijn er brochures en posters gemaakt. We hebben een ondersteunend programma opgezet inclusief een ‘high tea’ en lezingen. Uiteindelijk lag er een draaiboek van twintig pagina’s. Alle partners hebben daarin een stevige bijdrage geleverd en dat heeft de groep flink gevormd. We zijn klaar om de pilotfase in te gaan.’

28

Veel aandacht Alle inspanningen waren niet voor niks. Het consortium mocht op de Hannover Messe rekenen op grote belangstelling en veel enthousiaste reacties. De pers heeft veel aandacht besteed aan het initiatief, ook nationaal (Financieel Dagblad, Radio 1) met steevast een positieve ondertoon. Dat is belangrijk voor het nationaal en internationaal positioneren van het noordelijke Smart Factory-cluster, wat een van de belangrijkste doelstellingen was. Met Nederland als gastland, intelligente fabrieken als het centrale thema én het noordelijke consortium als

Het consortium wordt binnenkort uitgebreid,

concreet voorbeeld, werd de stand druk bezocht door

maar bestaat tot dusverre uit:

captains of industry en topambtenaren. Bertold Leeftink,

• Fokker, Philips en TenCate

directeur generaal van het ministerie van Economische Zaken noemde het Smart Factory-consortium een voor-

• De MKB-bedrijven Langhout en Cazemier,

beeld voor de rest van het land. Het consortium ontving

S&T en KE-Works

ook een uitgebreide delegatie van noordelijke bestuur-

• De Rijksuniversiteit Groningen en

ders en ondernemers, onder leiding van de Groningse

de Universiteit van Twente

• De kennisinstellingen Astron en SRON

CdK Max van den Berg. Van den Berg stak zijn enthousiasme voor het Smart Factory-initiatief niet onder stoelen

• De hogescholen NHL Hogeschool,

of banken en onderstreepte de grote kansen ervan voor

Hanzehogeschool Groningen en

de noordelijke economie.

Stenden Hogeschool

• De NOM Hans Praat Business Development Manager NOM •

JUNI 2014

T (06) 215 184 93 • E praat@nom.nl

C’est la Vie Emmen - 27 juli 2014 Het C’est la Vie-festival is één van de grootste en bekendste evenementen van Emmen. Op de laatste zondag van juli vindt alweer de 20e editie van dit straattheater- en muziekfestival plaats.

Overdag kunt u genieten van spectaculair straattheater. ’s Avonds neemt de horeca het stokje over met een gevarieerd muziekprogramma op diverse buitenpodia. C’est la Vie is leuk voor jong en oud en trekt elk jaar ruim 30.000 bezoekers. www.cestlavie-emmen.nl

We gaan op vakantie en nemen mee ... ... NOM-vakantiekit Smart met je phone op vakantie!

Geen zinnig mens kan zonder op vakantie: het unieke NOM-koeltasje en de super

• Check bij de aanbieder de voorwaarden

coole NOM-zonnebril. Beide

en tarieven voor mobiel bellen, sms'en en

te verkrijgen via uw NOM-

internetten in het buitenland.

contactpersoon.

• Controleer bij thuiskomt op de telefoon

rekening of de datalimiet is toegepast.

• Gebruik je (tijdelijk) geen internet? Zet de

29

instelling voor dataroaming dan uit.

• Installeer een app die het dataverbruik van

het mobiele toestel in de gaten houdt.

• Maak gebruik van wifi. Kijk met de Wifi Finder

Kwetters!

of er een netwerk in de buurt beschikbaar is.

Meer info is te vinden op ConsuWijzer.nl.

... handige apps: WiFi Finder Met deze app weet je precies waar je gratis (of betaald) wifi hebt. De app heeft een database van 550.000 hotspots in 144 landen.

Primagaz EasyBlue Inhoudsmeter Hiermee kun je checken hoeveel gas er nog in je EasyBlue-gasfles zit. Natuurlijk staat de fles niet in verbinding met de telefoon, maar tik met een hard voorwerp tegen de fles met je mobiel ernaast.

De telefoon herkent aan de hand van het geluid hoe vol de fles is en geeft een indicatie.

iHandy Waterpas Wanneer je een caravan neerzet, is het verstandig om hem waterpas te plaatsen. Met deze app heb je altijd een waterpas bij de hand. Naast de live-weergave van een waterpas zie je ook het aantal graden van de hoek waarin je je telefoon houdt.

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Diepgang en vertrouwelijkheid sleutel van succes ‘KIEK’

In elkaars keuken kijken en dóórzagen 30

Hoe zorg je dat de Nederlandse maakindustrie overleeft in een wereld die steeds kleiner wordt, waar opkomende economieën met extreem lage loonkosten aan de deur kloppen en waar het tempo van innovaties alsmaar toeneemt? Over één ding zijn ondernemers het eens: de productiviteit, de efficiency en het innoverend vermogen van bedrijven moet omhoog. Kennisdelen is daarbij essentieel. En dan niet alleen op het gebied van technologie, maar ook op bedrijfskundig gebied. Zie daar het doel van het project ‘KIEK’, een onderdeel van NPAL, de Noordelijke ProductiviteitsAlliantie. Directeuren en managers van het noordelijk bedrijfsleven trekken twee jaar intensief met elkaar op. In een sfeer van volstrekt vertrouwen nemen ze elkaar onder professionele begeleiding de maat. Het doel: niet alleen hun bedrijven efficiënter maken, maar ook als manager blijven ontwikkelen. De Nommer sprak met verantwoordelijken Folkert van der Meulen en Jan van Wijk. ‘‘KIEK’ staat voor ‘Kijken In Elkaars Keuken’’, zo legt

een assessment. Dat levert een schat aan kennis op, die

Folkert van der Meulen van NPAL uit. ‘Gedurende een

ook echt relevant is. Ten eerste omdat de adviezen en

periode van twee jaar komt de groep van vijf directeuren

ervaringen in een volstrekt vertrouwelijke setting komen

of managers regelmatig bij elkaar. Ze nemen onder profes-

van collega-directeuren en niet van één of ander op uren

sionele begeleiding een assessment bij elkaar af en delen

gericht consultancybureau. En ten tweede omdat aan de

kennis. Het is allesbehalve vrijblijvend; deze mensen zijn

basis van het assessment - waar overigens twee aaneen-

er niet op uit om te netwerken of zo, maar zijn bereid

gesloten dagen per bedrijf voor worden uitgetrokken -

om écht langere tijd intensief met elkaar op te trekken

een internationaal beproefd assessmentmodel staat.’

en elkaar het hemd van het lijf te vragen in de vorm van •

JUNI 2014

Het project lijkt een groot succes, want de deelnemers

ontstaat dan een inhoudelijke discussie met de deelne-

van KIEK 1 (afgerond in 2012) en KIEK 2 (afronding eind

mers en krijg je dingen boven tafel die je anders nooit

2014) zijn razend enthousiast. ‘Dat enthousiasme bete-

naar boven krijgt.’

kent natuurlijk dat we doorgaan’, aldus Van der Meulen.

Van Wijk: ‘Het belangrijkste is dat de deelnemers in

‘In KIEK 1 waren het de wat grotere MKB-bedrijven die

vertrouwelijke omgeving álle kennis en ervaring die ze

meededen; in KIEK 2 hebben we een mix van 3 MKB-

hebben met elkaar delen, wanneer een ander daar beter

bedrijven met 2 grote productiebedrijven (zie voor de

van kan worden. Je wordt als bedrijf echt doorgezaagd,

deelnemers het kader, red.). Ook voor KIEK 3 zoeken we

maar wel uiterst zorgvuldig en met behulp van een

weer een mooie pluriforme groep.’

model dat zijn nut heeft bewezen. Het gaat echt om essentiële vragen. Hoe pak je de zaken nu aan? Hoe zien

Geestelijk vader Een dergelijk succes roept natuurlijk de vraag op aan wie dit alles is te danken. Van der Meulen noemt directeur Joost Bogers van Hoomark (cadeaupapier en meer, red.) in Hoogeveen als belangrijke initiatiefnemer, maar wijst tegelijkertijd ook naar Jan van Wijk, die als begeleider aan het project verbonden is en wordt beschouwd als de geestelijk vader van KIEK. Van Wijk: ‘Ik werkte het grootste gedeelte van mijn carrière bij SCA (zie kader),

de processen er uit? Wie is waarvoor verantwoordelijk?

En wie legt waarover rekenschap af? Door die intensieve dialoog ontstaat er iets heel bijzonders in de groep.’

Van der Meulen: ‘En dat zie je terug in het vervolg.

De deelnemers van het eerste KIEK-cluster zijn na het proces gewoon gezamenlijk dóórgegaan. Ze zijn elkaars sparringpartners; een mooi bewijs dat KIEK hout snijdt en geen vrijblijvend tussendoortje is.’

onder andere in Hoogezand. SCA heeft overal ter wereld productiebedrijven. Wij hadden de behoefte om de bedrijfsmatige ontwikkeling van al die verschillende vestigingen meer met elkaar in de pas te laten lopen.

Meer van elkaar te leren. En zo ook een eigen ’standaard’ te ontwikkelen als het gaat om allerlei bedrijfsmatige za-

31

ken. Daarom ontwikkelden wij op basis van de mondiale standaardmodellen die daar al voor bestonden én onze eigen visie een eigen verbetermodel, met daarbij een assessment. We leerden ondertussen veel, onder andere

Het assessmentmodel dat voor KIEK wordt gebruikt is

door een intensief bezoek aan Toyota. Maar we merkten

afgeleid van het World Class Management-model van

ook dat we zélf onze vingerafdruk in het model konden

SCA Hygiene Products. Een van oorsprong Zweeds

zetten. Bij SCA benadrukten we bijvoorbeeld veel meer

bedrijf met haar hoofdkwartier in Stockholm en

de kant van de mens in het bedrijf. Verantwoordelijkhe-

met diverse vestigingen in Nederland. Het bedrijf

den behoorlijk radicaal op de werkvloer leggen, besluit-

produceert tal van producten, met name in de sfeer

vorming versimpelen, het zogenaamde ‘eigenaarschap’

van persoonlijke hygiëne; van zakdoeken tot luiers en

op de werkvloer laten voelen. Dat heeft onze efficiency

maandverband.

en slagvaardigheid aanzienlijk versterkt. Dat SCA-model vormde de basis voor wat we nu doen met KIEK.’

Deelnemers KIEK 1: Variass Veendam, Steinfort Glas Franeker, Van de Leur Bolsward, Animo Assen en

Vertrouwelijk

Hoomark Hoogeveen.

Van der Meulen: ‘Dit model gaat uit van een positieve grondhouding. Het zogenaamde World Class Manage-

Deelnemers KIEK 2: Teijin Delfzijl, Fresenius Emmer-

ment Model (WCM) begint al met de vraag ‘Wat gaat

Compascuum, Stertil Kootstertille, Biddle Kootstertille

hier goed?’. Met als tweede vraag: ‘Wat kan beter?’. Met

en Oreel Hallum.

het assessment lichten we het hele bedrijf door aan de hand van dat WCM-model. Dat wil niet zeggen dat ieder

KIEK 3 start in de tweede helft van dit jaar.

bedrijf exact aan alle criteria moet voldoen. Er kunnen best redenen zijn bij een bepaald bedrijf of in een bepaalde

Folkert van der Meulen

branche de dingen net even anders te doen. Daarover

T (06) 215 185 12 • E meulen@npal.nl

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

I www.npal.nl

Na vijf jaar financiering is de NOM begin dit jaar uit hogedruktechnologie-ontwikkelaar en water32

straalsnijmachineproducent Resato gestapt. Goed nieuws, want dit betekent dat het innovatieve bedrijf uit Roden klaar is voor een volgende fase. De NOMMER kijkt samen met Rob Castien van Resato en Annemieke Wouterse van de NOM terug op de succesvolle samenwerking.

‘De NOM is een fantastische Positieve exit bij hogedruktechnologie-ontwikkelaar en machineproducent Resato Castien is de Managing Director van Resato. Hij kocht het bedrijf in 2009 samen met Ton Driessen en Michel Hooftman, met wie hij ook de huidige directie vormt. Om niet alleen afhankelijk te zijn van een bankfinanciering benaderde het drietal destijds onder meer de NOM, die volgens Castien perfect in het plaatje paste: ‘We waren op zoek naar een financier met een langetermijnvisie. Dat is, terugkijkend, precies de kracht van de NOM: ze zijn een hele stabiele factor in je onderneming, in goede en in slechte tijden.’

•

JUNI 2014

Andersom was de match ook snel gemaakt, zegt NOM

het netwerk van de NOM van grote waarde, voegt Castien

Investment Manager Annemieke Wouterse, die van begin

toe. ‘De NOM kent echt iedereen, van provinciale instellin-

tot eind betrokken was bij Resato. ‘Resato was al een

gen tot collega-ondernemers tot educatieve instellingen, en

winstgevend productiebedrijf, een mooi maakbedrijf van

kan je daarmee heel makkelijk in contact brengen zodat je

hoogtechnologische machines. Ze zijn bovendien erg

sneller kan schakelen.’

innovatief, wat goed bij de NOM past omdat investeren in innovatie goed is voor de regio. Hier kwam ook bij dat

Positieve exit

we voldoende groeimogelijkheden zagen, en het volste

Wouterse is trots op wat Resato met hulp van de NOM

vertrouwen hadden in de nieuwe directie.’

gerealiseerd heeft. ‘De afgelopen vijf jaar hebben ze een behoorlijke slag geslagen: de interne organisatie is gepro-

Groei door rust in de tent

fessionaliseerd, de producten zijn gestandaardiseerd en de

De samenwerking bleek al snel succesvol. Ondanks de ban-

organisatie is zodanig neergezet dat ze nu klaar zijn voor

ken- en economische crisis heeft Resato zich de afgelopen

een volgende fase.’ Die fase is met het instappen van de

vijf jaar goed kunnen ontwikkelen; het bedrijf is vanaf

Verder Groep, een producent van allerlei soorten pompen,

2010 zo’n 50 procent gegroeid in omzet en is van 42 naar

inmiddels ingezet. Wouterse: ‘De exit is dus heel positief,

70 medewerkers gegaan. Volgens Castien is de NOM hier

met hulp van de nieuwe aandeelhouder kan het bedrijf

mede verantwoordelijk voor: ‘Door de investering van de

internationaal verder groeien. Dit past ook helemaal binnen

NOM hebben we nooit wakker gelegen van de financiële

het beleid van de NOM.’

situatie van het bedrijf. Er was met andere woorden rust in de tent, zodat we echt konden doen waar we goed in zijn:

Ondanks dat Resato nu haar eigen weg gaat blijft Wouterse

ondernemen.’

het bedrijf met grote belangstelling volgen. ‘Het is natuurlijk een absoluut pareltje. Ik denk dat we vooral als regio

Die rust, benadrukt de directeur, is heel belangrijk: ‘We

trots moeten zijn dat we zo’n mooi bedrijf hebben!’ Castien

konden focussen op de lange termijn, en bouwen aan de

kijkt met veel genoegen terug op de samenwerking: ‘Dank-

groei van ons bedrijf. Tijd is misschien wel het allerbelang-

zij de NOM zijn we op een financieel verantwoorde manier

rijkste wat een ondernemer nodig heeft, want als je niet

door een moeilijke periode heen gekomen. Wij kunnen nu

rustig kan bouwen word je uiteindelijk ingehaald door je

vooruit, en daar heeft de NOM zeker een groot aandeel in.

concurrenten.’ Naast de focus op de lange termijn was ook

Ze zijn een fantastische aandeelhouder voor ons geweest!’

aandeelhouder geweest’

Annemieke Wouterse Investment Manager NOM T (06) 215 184 94 • E wouterse@nom.nl

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

33

SPOTLICHT

ONDERNEMER UITGELICHT

Leeuwarden. We zijn op bezoek bij ECM Technologies en worden te woord gestaan door Hans-Henk Wolters. Hans-Henk is chemisch- en procestechnoloog, uitvinder, innovator, netwerker, techneut, strateeg en internationaal keynotespeaker komen we tijdens het gesprek achter (in willekeurige volgorde). Oh ja, en serie-ondernemer. Vreemd genoeg staat op zijn kaartje gewoon CEO. Het was alweer een tijd geleden dat Wubbo Everts (projectmanager FDI) met Hans-Henk sprak.

Destijds was dat nog in het kader van compensatie-orders. Tijd voor een update. Vond Wubbo.

Want de geruchten waren dat hier sprake zou zijn van een veelzijdig ondernemer.

Het serie-ondernemerschap van H 34

Een wereld aan mogelijkheden

automative en space geïnteresseerd zullen zijn. Alleen, hoe

Hans-Henk Wolters is afgestudeerd chemisch technoloog

weet je welke bedrijven nou net op jouw oplossing zitten

en procestechnoloog als hij in 1996 bij Philips in Drachten

te wachten? ‘Gek genoeg heb ik er nooit zo over nagedacht

gaat werken. Hier maakt hij kennis met het elektroche-

hoe andere ondernemers aan hun klanten komen’, vertelt

misch proces waarmee de scheerkappen van de Philishave

Hans-Henk, ‘maar zelf ben ik begonnen met het ontwikke-

worden geproduceerd. Met elektrochemie worden onder

len van een goede website. Op electrochemicalmachining.

invloed van elektriciteit en chemicaliën metalen bewerkt.

com heb ik de mogelijkheden van het elektrochemische

Dat kan ook door te frezen, boren of draaien, alleen met

proces gevisualiseerd en daarmee duidelijk uitgelegd. Daar-

elektrochemie kan nog fijner gewerkt worden. Tot op de

naast heb ik ervoor gezorgd dat de site optimaal vindbaar

micron nauwkeurig en met een mooie gepolijste opper-

is en hoog scoort in de ranking van Google. De gedachte

vlaktekwaliteit.

daarachter is even simpel als cruciaal. Als klanten proble-

In 1999 wordt hij gevraagd om bij Philips Aerospace mee te

men hebben gaan ze googlen. Als je ze dan snel en met de

werken aan ontwikkelingen binnen het Joint Strike Fighter-

juiste oplossing via het web kunt overtuigen, zoeken ze

programma. Hier werd dezelfde techniek toegepast voor de

contact en heb je meteen een goed gesprek.’

ontwikkeling van enorme turbinebladen van zeer harde, taaie hoogwaardige legeringen. Hans-Henk is ervan over-

Aanvullende podia

tuigd dat als je zo groot en ook zo klein met deze complexe

En inderdaad. Die strategie werkt. De case van ECM op het

techniek kunt werken, er nog veel meer mogelijkheden

internet overtuigt. Het eerste contact komt uit Amerika en

moeten zijn. Het is 2003 en het begin van zijn eigen onder-

betreft de luierindustrie. En in no time zoeken en vinden

neming: ECM Technologies. In Leeuwarden.

bedrijven van over de hele wereld de innovatieve oplossingen van ECM. Eerst vooral via het internet, later ook

Niet gehinderd door verhalen van anderen

omdat Hans-Henk de case van ECM, zijn know-how op

Met ECM begeeft Hans-Henk zich in een nichemarkt. Er

het gebied van complexe procestrajecten en zijn innova-

zijn nauwelijks bedrijven die zich met het maken van

tieve ideeën op nationale en internationale podia tijdens

precieze producten via elektrochemie bezighouden. Hij wil

congressen en bijeenkomsten met branche- en vakgenoten

zich met ECM dan ook vooral richten op technologische

goed aan de man weet te brengen. ECM groeit. Er komt

uitdagingen en vermoedt dat met name grote nationale en

een vestiging in de VS die inmiddels (in 2012) is verkocht

internationale bedrijven uit de sectoren aerospace, medisch,

aan een Amerikaans bedrijf. Momenteel loopt er een tra-

•

JUNI 2014

Uit de serie: ondernemingen van Hans-Henk Wolters ECM Technologies ECM Technologies is gespecialiseerd in innovatieve oplossingen op gebied van het elektrochemisch bewerken van metaal. Bij ECM wordt elke te ontwikkelen metalen vorm, groot of klein, vastgelegd in één gereedschap. Hier wordt een chemische zoutoplossing doorgestroomd waardoor delen van het metaal oplossen. Het resultaat kan een tot op de micron nauwkeurig uitgevoerd onderdeel zijn, maar ook een meterslange metalen buis met een complexe nauwkeurige structuur. electrochemicalmachining.com

Metal Membranes In samenwerking met Wetsus is het gelukt om metaal onder invloed

ans-Henk Wolters

van een elektrochemisch plasma om te zetten in keramiek. De poreuze structuur die zo ontstaat kan functioneren als filter met nanometerporiën. Metal Membranes is in staat dit proces sterk te vereenvoudigen door veel stappen over te slaan. Metal Membranes heeft een patent sinds 2009. metalmembranes.com

ject om een groot productieproces binnen te halen. ‘Als dat lukt’, vertelt Hans-Henk, ‘verhuizen we straks voor

Sidekick Industries

de derde keer.’

Tijdens gesprekken met toptechnologen van multinationals zag

Op dit moment werken bij ECM 8 hoogopgeleide speci-

Hans-Henk vaak als het ingewikkeld werd de aandacht verslappen.

alisten.

Zo begon Sidekick Industries, een nieuw bureau met als doel een innovatie, complex proces of ingewikkelde techniek te

Hans-Henk’s Holding

35

visualiseren met behulp van een animatie. sidekickindustries.com

Het ondernemerschap bevalt Hans-Henk prima. ‘Ik zie het als een feestje’, zegt hij daarover. ‘Steeds opnieuw word ik geprikkeld om over de verschillende facetten

Onderhandenwerk

van mijn eigen bedrijfsvoering na te denken.’ Product-

Additive manufacturing, een oproep!

ontwikkeling, de inrichting van de financiën, marketing,

ECM heeft met een aantal metaalbedrijven onderzocht wat 3D-

netwerken, Hans-Henk is als het even lukt in iedere fase

metaalprinten voor de verschillende productieprocessen zou kunnen

betrokken. En ondertussen leiden veel van zijn soms

betekenen. Additive manufacturing is hot. En de combinatie additive

zomaar oprispende ideeën tot nieuwe technologisch

manufacturing en ECM heeft potentie. In samenwerking met een US

hoogstaande innovaties, tot de aanvraag van patenten, tot

National Laboratory en US University is een onderzoeksprogramma

nieuwe ontmoetingen, tot steeds weer nieuwe activiteit.

naar deze technologie gestart.

Internet is steeds een cruciale factor gebleken. ‘Het is

Hans-Henk heeft het idee een 3D-printer naar het Noorden te halen

heel eenvoudig, maar alles waar wij ons nu mee bezig-

en is een lobby gestart om metaalbedrijven te interesseren en een

houden had ik 30 jaar geleden niet kunnen doen als er

cluster te beginnen. Met een tiental bedrijven kunnen de kosten voor

geen internet was geweest.’

aanschaf worden gedeeld en kan ieder zijn eigen programma draaien.

In 2014 telt Hans-Henk’s cv vijf ondernemingen. Voor

Ook het nieuwe NOM Innovatiefonds is benaderd om te kijken naar

het overzicht zijn deze ondergebracht in Triple H. Wat

financieringsmogelijkheden.

zoveel wil zeggen als Hans-Henk’s Holding. Inmiddels is www.triplehbv.nl online, een soort portal met meer

Volop in ontwikkeling

aandacht voor de mens Hans-Henk Wolters. ‘Het is

FreshCube, RipeCube, voedsel langer houdbaar houden of sneller

inmiddels ook tijd voor wat meer personal branding’,

rijpen. freshcube.nl

is hiervoor zijn verklaring.

Natural Safety Systems, brand blussen in seconden. www.nasasy.com • INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Voor Friese MKB’ers met een innovatief idee en een gedegen businessplan is er een nieuw initiatief: het Doefonds Fryslân. Het fonds verstrekt financiering in de vorm van leningen en aandelenkapitaal. ‘Het zijn geen subsidiepotjes waar wij mee strooien, maar uitsluitend financieringen.’

‘Geen zes, maar minimaal een acht’ Laagdrempelig instrument

36

Friesland is van oorsprong een echte landbouwprovincie. Vooral

Het Doefonds wil dus meer en betere innovaties in het Friese

de veeteelt en de daarmee verbonden zuivelindustrie waren

MKB stimuleren. Maar wat wordt er door de provincie nu precies

lange tijd de stuwende krachten achter de regionale economie.

onder innovatie verstaan? Het is immers een zeer ruim begrip.

De afgelopen decennia is de Friese economie aanzienlijk veel-

‘Dat klopt’, reageert Diederik, ‘daarom gaat het ook bij ons om

zijdiger geworden. Met name de zakelijke en financiële dienst-

een brede invulling van de definitie. Om nieuwe producten of

verlening, bouw, gezondheidszorg en toerisme hebben flink aan

diensten, maar ook om substantiële verbeteringen van produc-

belang gewonnen. Sterker nog, inmiddels valt zo’n 90% van het

tieprocessen of het benutten van nationale of internationale

Friese bedrijfsleven onder het MKB. Maar hoe handhaaf je je po-

marktkansen. Het gaat verder dan het stimuleren van spin-offs

sitie in een steeds verder globaliserende economie? In tijden van

van kennisinstellingen of het ondersteunen van kleine high

(internationale) concurrentie, schaalvergroting en concentratie?

tech bedrijven. Het gaat ook om het helpen van MKB-bedrijven

Vernieuwing is dan het sleutelwoord. De provincie Fryslân zet

in de doorgroei van hun bestaande activiteiten.’ Het Doefonds

daarom in op de versterking van de economische structuur en

Fryslân is een laagdrempelig instrument dat het MKB op lange

uitbouw van de provinciale werkgelegenheid. Om dat doel te

termijn meer kansen biedt op toename van omzet winstgevend-

bereiken is het stimuleren van innovatie bij het MKB van groot

heid en/of werkgelegenheid. Het kan investeren met bedragen

belang. Vandaar dat de provincie Fryslân onlangs is gestart met

van € 25.000,- tot maximaal € 1.5 miljoen per onderneming. ‘Het

het Doefonds Fryslân, het eerste provinciale fonds voor innova-

zijn geen subsidiepotjes waar wij mee strooien, maar uitsluitend

tieve ondernemers in Noord-Nederland.

financieringen’, benadrukt Diederik.’ Het moeten gewoon goede plannen zijn. Geen zes, maar minimaal een acht. Het is boven-

Meerwaarde

dien een revolverend fonds. Dat betekent dat als het bedrijf suc-

Diederik Jongema is Investment Manager van het Doefonds

cesvol is we de uitgezette middelen weer terugkrijgen, om zo ook

Fryslân. Een geboren en getogen Fries die afgelopen mei met

weer andere bedrijven te kunnen helpen.’

trots en enthousiasme aan zijn nieuwe klus is begonnen. De meerwaarde van het initiatief is voor hem overduidelijk. ‘Als

Startblokken

je als MKB’er wilt groeien en innovaties wilt doorvoeren moet

Het beheer van het fonds wordt door de provincie uitbesteed aan

je over voldoende kapitaal beschikken’, zegt hij. ‘Voor innova-

de NOM. Voor Diederik geen onbekende organisatie. Ruim een

tieve ondernemers, starters en bestaande bedrijven met nieuwe

jaar lang was hij projectmanager bij Flinc, een initiatief van de

ideeën is het echter niet eenvoudig om in hun kapitaalbehoefte

NOM en de KvK dat startups helpt om hun onderneming sneller

te voorzien. Door de relatief hoge risico’s die met innovatie

van de grond te krijgen. ‘Bij Flinc zat ik aan de voorkant’, vertelt

samenhangen en het ontbreken van zekerheden. Banken zijn

hij. ‘Ik hielp innovatieve ondernemers bij het opwerken van

terughoudend, mede ingegeven door de huidige economische

hun businessplan tot een financierbare propositie. Om op basis

situatie. Er moet altijd een gezonde balans zijn tussen eigen ver-

daarvan te zoeken naar passende financiering. Bij het Doefonds

mogen en vreemd vermogen. Een bank wil dan dat je ook eigen

zit ik aan de andere kant en kan ik middelen gaan verstrekken.

geld inbrengt. En daar ligt voor veel bedrijven een probleem.

Momenteel staan we in de startblokken. De organisatie krijgt

Het Doefonds Fryslân kan dan uitkomst bieden. Wij verstrekken

steeds meer vorm. Met een groot aantal bedrijven heb ik inmiddels

financiering in de vorm van leningen en aandelenkapitaal aan

al gesprekken gevoerd. Na de zomer gaat dat hopelijk tot de eerste

innovatieve ondernemers in provincie Fryslân. Zodat andere

zichtbare resultaten leiden.’

partijen uit de markt wel bereid zijn om te investeren.’

Diederik Jongema

Investment Manager •

JUNI 2014

T (06) 557 122 96 • E jongema@doefondsfryslan.nl

CCC legt fundament voor gezonde toekomst noordelijke agro-industrie Ruim 270 nieuwe arbeidsplaatsen, miljoeneninvesteringen in nieuwe producten en processen, bijna honderd publicaties in wetenschappelijke tijdschriften en negen veelbelovende octrooien. De cijfers laten zien dat het Carbohydrate Competence Center van grote waarde is voor zowel de noordelijke als de nationale economie.

Wat eigenlijk nog meer telt dan die getallen is dat dankzij

worden verkocht. Momenteel weten we nog maar heel

het CCC waardevolle kennis over gezonde voeding en

weinig van hoe die ‘gezonde’ bacteriën precies werken in

over de route naar een biobased economy voor de regio

ons lichaam, stelt Lubbert Dijkhuizen, wetenschappelijk

is behouden en ook verder versterkt. Dat betekent dat be-

directeur van het CCC en hoogleraar microbiologie aan

drijven waar koolhydraten de kern van het bedrijfsproces

de Rijksuniversiteit Groningen. Het is dat soort vernieu-

vormen ook in de toekomst banen kunnen blijven schep-

wende kennis over de rol van voeding bij bijvoorbeeld

pen. Denk daarbij aan toonaangevende multinationals

gezond ouder worden, obesitas of diabetes die de bedrij-

als Avebe, FrieslandCampina, Cosun, HZPC en Aviko.

ven volgens Dijkhuizen nodig hebben om hun mondiale

Allemaal ondernemingen die hun wortels vinden in de

positie te handhaven. ‘Alleen al om op dezelfde plaats te

(noordelijke) agrarische sector.

blijven moeten de bedrijven zo hard rennen als ze kun-

Het zijn bedrijven die zich er ook sterk van bewust zijn

nen’, aldus Dijkhuizen.

dat de mondiale concurrentie in ‘simpele’ bulkproducten steeds moeilijker te winnen zal zijn. Winst die wel zit in

Lijvig rapport

producten die wat toevoegen, op het gebied van gezond-

In april van dit jaar werd op een feestelijke bijeenkomst

heid bijvoorbeeld. Zo wordt er in CCC-verband door

het eerste traject afgesloten van het Carbohydrate Com-

wetenschappers en bedrijven samen onderzoek gedaan

petence Center, het CCC1. Iedereen die er een beetje toe

naar de gezondheidseffecten van probiotische bacte-

doet in het wereldje van het noordelijke agro-industrieel

riën, die nu al in van die kleine flesjes in de supermarkt

complex was er aanwezig. Dat trof, want zo konden de

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

37

De wortels van CCC

resultaten van het kennis- en innovatieproject eens goed onder de aandacht worden gebracht. Daarvoor had de CCC-projectorganisatie een lijvig rapport van ruim 150

Het voornemen van onderzoeks-

pagina’s geproduceerd. Het CCC had wel wat te melden,

instelling TNO om haar vestiging TNO/NIKO voor kool-

maakt professor Dijkhuizen duidelijk: ‘We waren gevraagd

hydraatonderzoek in de stad Groningen te sluiten was

een rapport van twee A-viertjes te leveren. Maar we vonden

voor Avebe aanleiding aan de bel te trekken. Het aardap-

het nodig de prestaties echt goed in beeld te brengen.’ De

pelzetmeelconcern vreesde verlies van belangrijke kennis

resultaten brachten de aanwezige Groningse Commissaris

voor de noordelijke agro-industrie over koolhydraten en

van de Koning Max van den Berg tot de uitspraak dat het

verwerkingstechnologie. Met als doel de TNO-vestiging

een ‘gotspe’ zou zijn wanneer het CCC ter ziele zou gaan

voor Groningen te behouden en tevens koolhydraten-

doordat er geen nieuw geld naar het project gaat.

expertise op een hoger plan te brengen en versnippering

Daar raakte de CdK precies de juiste en ook gevoelige

van kennis te voorkomen heeft de NOM daarop rond

snaar, want na een vierjarige projectperiode (2009-2013),

2005 de interesse gepeild bij bedrijven en kennisinstel-

met de nodige geslaagde projecten staat de opzet onder

lingen voor een samenwerkingsverband voor onderzoek

druk doordat geldstromen dreigen op te drogen, met

naar koolhydraten. In die fase vervulde Fons Voragen,

name doordat er van de kant van de overheid minder geld

emeritus hoogleraar levensmiddelenchemie aan de

beschikbaar komt. Het is alle partners in het CCC er ech-

Wageningen University, een belangrijke rol als trekker,

ter zeer veel aan gelegen de infrastructuur van onderzoek

samen met de NOM. Het leidde tot een kwartiermakers-

en kennisuitwisseling overeind te houden en ook verder

project in 2007-2008, dat in 2009 uitmondde in een

uit te breiden, benadrukt Dijkhuizen.

consortium agreement voor het Carbohydrate Competence Center waar twintig bedrijven en zes kennisinstel-

38

Schoolvoorbeeld

lingen hun handtekening onder zetten. TNO/NIKO werd

CCC1 werd in 2009 gestart, na een voorbereidingsperiode

overigens wel in 2009 naar Zeist verhuisd, maar TNO bleef

die enkele jaren ervoor al was begonnen (zie kader). Elf

betrokken bij het CCC.

toonaangevende bedrijven stapten aanvankelijk in het project, samen met zes kennisinstellingen waaronder de

Emeritus hoogleraar Voragen trekt nu als zakelijk direc-

Rijksuniversiteit Groningen, het UMCG en Wageningen

teur de kar van het CCC. RUG-hoogleraar microbiologie

University & Research Centre (WUR). Het SNN tekende

Lubbert Dijkhuizen is als wetenschappelijk directeur

voor de helft van de financiering, die werd betaald uit

verbonden aan het CCC.

Europees EFRO-geld en uit het programma Pieken in de Delta. De bedrijven en kennisinstellingen legden elk een kwart op tafel. Bij elkaar was er een bedrag beschikbaar

gestuurde projecten. De R&D’ers van de bedrijven stonden

van 17,5 miljoen euro.

overigens allerminst langs de zijlijn. Voor hen was in het

De samenwerking van bedrijfsleven en kennisinstellingen

onderzoek voortdurend een belangrijke rol weggelegd.

werd op een eigen leest geschoeid. ‘In een reeks sessies zijn

Dijkhuizen: ‘Op deze manier helpen de universiteiten

de onderzoekswensen van bedrijven geïnventariseerd’, legt

bedrijven met het vertalen van hun strategische wensen

Dijkhuizen uit. ‘Dat leverde vaak na enkele uren praten

en uitdagingen naar fundamenteel onderzoek op het ge-

een basisvoorstel voor een onderzoek op dat werd uitge-

bied van koolhydraten.’ Iets dat volgens Dijkhuizen zelfs

werkt in een meerjarig onderzoeksplan waar de bedrijven

voor de multinationale giganten die in CCC participeren

voor een kwart in meebetalen. Zo is het ook echt tot een

niet bepaald een abc-tje is. Want het is niet zo eenvoudig

onderzoeksprogramma van de bedrijven gemaakt.’

de juiste wetenschappers te vinden en bovendien missen

Binnen de kennisinstellingen werden de juiste specialisten

de ondernemingen vaak de benodigde specialistische

gezocht die met het onderzoek aan de slag gingen. In de

apparatuur.

voorbije jaren groeide zo aan de Rijksuniversiteit Groningen

De opzet heeft ook de aandacht getrokken van de regering,

en Wageningen UR een klein wetenschapslegertje van zo’n

want in het Topsectorenbeleid van het kabinet wordt

honderd promovendi, post-doconderzoekers en analisten die

CCC1 een schoolvoorbeeld genoemd van publiek-private

in CCC-verband onderzoek deden in 22 marktvraag-

samenwerking.

•

JUNI 2014

waarvan het aandeel van de private partijen 1,7 miljoen euro is.

De schat aan kennis die CCC1 heeft opgeleverd wordt in CCC2 benut in onderzoek naar onder meer koolhydraten voor gezonde voeding. De andere loot, CCC3 (Topsector AgriFood), concentreert zich op structuur en werking van prebiotica en probiotica. Dan is er nog CCC-ABC dat zich richt op de thema’s biobased economy, diervoeder en zetmeel. En met het CCC als blauwdruk heeft een aantal CCC-betrokkenen dit jaar ook het PCC opgezet dat op vergelijkbare manier onderzoek verricht naar eiwitten (proteïnen). En tenslotte hebben acht CCC-bedrijven, de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool en het Noorderpoort onlangs het initiatief genomen

CCC-producten

voor oprichting van het Zernike Advanced Processing Facility

Het onderzoek leverde fraaie resultaten op, aldus Dijkhui-

(ZAP), een proeffabriek voor ontwikkeling en testen van pro-

zen. Hij wijst naar de toegenomen kennis van de nuttige

ductieprocessen.

probiotische bacteriën en gemodificeerde zetmeelmoleculen die minder snel energie afgeven aan de mens. Ook noemt

Ook al wordt er over verdere financiering van het CCC nog

hij de plastic fles, gemaakt van koolhydraten gewonnen uit

gesoebat, het weerhoudt Dijkhuizen en de zijnen er niet van

suikerbieten.

op volle kracht door te gaan. De Rijksuniversiteit Groningen

Uiteraard is nagedacht over de vraag of bedrijven elkaar wel

overweegt overigens om binnenkort een extra nieuwe miljoenen-

de blik in hun keuken gunnen. Problemen tussen bedrijven

investering voor het CCC-project goed te keuren. Dijkhuizen

omtrent concurrentiegevoelige kennis hebben zich echter

wil maar zeggen: al zal het Carbohydrate Competence Center

niet voorgedaan, verklaart Dijkhuizen. In de eerste plaats

het wellicht met minder geld moeten doen, de basis die is

omdat het fundamenteel, pre-competitief onderzoek betreft

gelegd biedt volop mogelijkheden om verder te werken aan

naar de aard en werking van koolhydraten. ‘Het is basaal

innovatief onderzoek en toepassing van koolhydraten.

onderzoek waar ze allemaal van kunnen profiteren. Het is aan de bedrijven om uit de nieuwe inzichten toepassingen te genereren. Bovendien zijn de partnerbedrijven allemaal op een andere markt actief.’

Piet Buwalda, Starch Technology Manager bij Avebe over het CCC

Niet alleen de bedrijven profiteren, dankzij de onderzoeksprogramma’s wordt wereldwijd naar de Rijksuniversiteit

‘Onze meest radicale innovaties komen uit samenwerkingsverban-

Groningen en de WUR gekeken als het gaat om koolhydra-

den met andere industrieën en kennisinstellingen zoals TNO, NIZO,

tenonderzoek. Dijkhuizen: ‘Het CCC-onderzoek dat we in

Wageningen University & Research en de Rijksuniversiteit Gronin-

Groningen en Wageningen doen is ook precies in lijn met

gen. Avebe participeert daarom veelvuldig in dergelijke samen-

waar mijn vakgroep zich op richt. Het versterkt waar we

werkingen. Denk daarbij aan projecten zoals IOP-koolhydraten of

mee bezig zijn.’ Daarnaast zullen naar verwachting ook de

Agrobiokon. Het kan overigens lang duren voordat op deze manier

patenten die het onderzoek voortbrengt de wetenschapsin-

innovaties ontstaan, soms is dat pas tien jaar of later na beëindi-

stellingen financieel wat opleveren.

ging van een project.

De CCC-activiteiten bracht bovendien Dijkhuizen persoon-

Vanwege de innovatiepotentie heeft Avebe het initiatief voor de

lijke eer, want mede dankzij het project werd de hoogleraar

oprichting van het CCC ondersteund. Avebe heeft deelgenomen

in 2012 geselecteerd in de top 3 van de meest innovatieve

aan een tiental CCC-onderzoeksprojecten, met als speerpunten

wetenschappers van ons land.

voedingsvezel, vezel voor papier, ontsluitingstechnieken, derivatisering en verbeterde teelt.

Na CCC ook PCC

Het heeft ons nieuwe kennis opgeleverd van producten en proces-

CCC1 heeft een flink aantal vervolgprojecten en investe-

sen en teelt van aardappelrassen. We hebben tevens gemerkt dat

ringen op gang gebracht. Bij elkaar gaat dat om een bedrag

de intensieve samenwerking in het CCC-netwerk ons innovatieproces

van 18 miljoen euro. Voor CCC2 (2011-2014) is 9,5 miljoen

versnelt. Avebe ziet het CCC als een prima virtueel kennisplatform

beschikbaar, waarvan 3,3 miljoen door de bedrijven op tafel

met een hoge mate van flexibiliteit. We hopen en verwachten daarom

wordt gelegd. CCC3 moet het doen met 3,3 miljoen euro,

dat het CCC een lang leven is beschoren.’

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

39

DRIJFVEREN

Elke ondernemer droomt van een bedrijf waar iedereen enthousiast, gepassioneerd en met dezelfde focus de gezamenlijke doelen nastreeft en behaalt. ‘Met Big Five for Life is het haalbaar om zo’n organisatie te creëren’, stelt Erwin Dirkse, directeur van DMT Environmental Technology in Joure.

Hij vertelt hoe dit Amerikaanse concept de kern raakt, zelfs dwars door de nuchterheid die de techneuten van DMT zo eigen is.

Big Five for Life Veelzeggend is het volgende voorbeeld. ‘Eén van mijn

op een gezamenlijke missie? Ik wilde daar iets mee, alleen

medewerkers kwam naar me toe omdat hij een zeer interes-

had ik een goede kapstok nodig om mijn ideeën aan op te

sant aanbod had gekregen bij een ander bedrijf: op jaarba-

hangen.’

sis een flinke som geld extra en meer internationale moge-

40

lijkheden. Hij vertelde eerlijk over zijn dilemma omdat hij

Reden van bestaan

het naar zijn zin heeft bij DMT. En juist door het opstellen

Die kapstok vond de DMT-directeur in de Big Five for Life

van zijn persoonlijke Big Five had hij ontdekt hoe belang-

Business™ methode. Zijn externe HR-adviseur Sijbe Bonsma

rijk kansen in het buitenland voor hem zijn. Het financiële

gaf hem het boek van de Amerikaan John P. Strelecky, die

verschil kon ik niet overbruggen, wel gaf ik hem twee jaar

het Big Life concept heeft ontwikkeld. ‘Eerlijk is eerlijk, eerst

de tijd om in een land naar keuze een DMT-vestiging op te

vond ik het een vrij wazig verhaal. Toch bleef de essentie

zetten, met als enige voorwaarde dat het rendabel zou zijn.

hangen en toen ik het boek nog een keer las, viel alles op

Hij bleef en ging vol energie aan de slag. Met succes, want

z’n plek. Want: wat willen we eigenlijk bereiken in het

door zijn inzet gaan we binnenkort met de eerste grote

leven? En hoe kunnen we dat koppelen aan ons werk? Alles

projecten in Amerika aan de slag.’

begint met inzicht in de reden van je bestaan, als mens én als organisatie. Dat klinkt groots, abstract en filosofisch,

Potentie aanboren

maar juist door het echt als bestaansreden te benoemen,

De Big Five for Life maakt mensen ervan bewust dat er

kom je tot een (bedrijfs)missie vanuit je tenen. Om te begin-

méér is in het leven dan alleen winst maken en geld ver-

nen heb ik samen met een aantal medewerkers de reden

dienen. Het haalt dromen en drijfveren voor het voetlicht

van bestaan van DMT geformuleerd. Dat gaf verrassend veel

en die kunnen een grote inspiratiebron zijn, zowel voor

energie, al moest het echte werk toen nog beginnen.’

persoonlijke groei als voor organisatieontwikkeling. ‘De kunst is om mensen en hun missies in leven en werk te

Doelen hebben

koppelen aan het bedrijf’, stelt Dirkse. ‘Voordat ik kennis-

De introductie van de Big Five for Life bij DMT ging met

maakte met de Big Five, was ik me al bewust dat mijn

vallen en opstaan. ‘Veel medewerkers waren meteen ent-

mensen het ware kapitaal van DMT zijn. Dat bracht me

housiast, anderen hadden wat meer tijd nodig of vonden

bij de vraag waarom mensen eigenlijk doen wat ze doen.

het niets. Het was namelijk ook de bedoeling dat iedereen

Waarom zitten mijn medewerkers juist bij dit bedrijf?

zijn eigen bestaansreden en Big Five formuleerde én met

Hoe kan ik alle aanwezige potentie aanboren en focussen

elkaar deelde. Dan zet je natuurlijk wel iets in gang. Bij ons

•

JUNI 2014

draait alles om ontwikkeling en dat begint bij mensen die

Drijfveren zijn een belangrijke motor achter groei en

daar open voor staan. Hun persoonlijke Big Five hoeft heus

ontwikkeling, maar in hoeverre zijn bedrijven in Noord-

niet direct gerelateerd te zijn aan hun werk, het belangrijk-

Nederland daar bewust mee bezig? En hoe pakken ze

ste is dat ze doelen in hun leven hebben. Wie gewoon maar

dat aan? NOM is nieuwsgierig en interviewt voor deze

wat doet zonder iets te willen bereiken of hier alleen maar is

nieuwe rubriek organisaties die hun beweegredenen

om geld te verdienen, past niet bij dit bedrijf. De vraag wat

actief onderzoeken.

mensen beweegt, komt daarom sinds de Big Five standaard aan de orde bij sollicitatieprocedures. Het blijkt een krachtig instrument om te ontdekken of iemand bij ons team past.

Wij investeren veel in onze medewerkers en dan verwacht

Nieuwsgierig naar de Big Five van DMT?

ik een bepaalde bevlogenheid. Want als mensen na een paar

Kijk op www.dmt-et.nl. Meer informatie over het concept is

jaar alweer vertrekken, is dat verspilde tijd, geld en energie.

te vinden op www.bigfiveforlife.nl.

Die steken we liever in onze Big Five.’

raakt de kern Effect al merkbaar Dirkse merkt dat sommige mensen hun Big Five zomaar op papier hebben, anderen worstelen er weken of zelfs maanden mee. ‘Dat geeft niets, als de wil er maar is. En onze HR-adviseur Sijbe Bonsma - die het Big Five concept

41

naar Nederland heeft gehaald - is altijd beschikbaar om mee te denken. We zijn nu bezig om een workshop voor DMT te ontwikkelen, zodat we nog beter onderlinge verbindingen kunnen maken. Zo hebben we de Big Five dit jaar als onderlegger gebruikt voor het bedrijfsplan 2014-2017, met concrete SMART-doelen, zowel DMT-breed als per afdeling en individuele medewerker. Terwijl de effecten van de Big Five al merkbaar zijn hoor, want we maken sinds de introductie in 2010 een groeispurt door van 30 tot 40 procent per jaar! Het team heeft er zin in, de mensen zijn bereid om uit hun comfortzone te stappen. En dán kun je innovatief zijn, doorontwikkelen en vol energie doelen en dromen waarmaken.’

Groter denken De kracht van Big Five for Life schuilt volgens Dirkse in bewustwording. ‘Big Five helpt ons bedrijf en de medewerkers een spiegel voor te houden, zodat we weten wie we zijn, waar we naartoe werken en waarom ook alweer. Het is ook een trigger om groter te denken en mogelijkheden te ontdekken die anders verborgen blijven. Big Five for Life maakt onze unieke vingerafdruk zichtbaar en het is vervolgens aan ons hoe we die in de markt neerzetten.’

John P. Strelecky, Erwin Dirkse en Sijbe Bonsma

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Mucosis werkt samen met Chinees bio

42

Kansrijk perspectief voor NOM-participatie

Onlangs is het Groningse biotechnologiebedrijf

Al sinds de achttiende eeuw is vaccinatie een succesvolle methode om immuniteit tegen infectieziekten te verschaffen.

Mucosis een strategische samenwerking en licentie-

Wereldwijd bestaat echter grote behoefte aan gebruikervriendelijke en kosteneffectieve vaccins. Vanuit die achtergrond

overeenkomst aangegaan met het Chinese bedrijf

werd in 2007 Mucosis opgericht. Het Groningse biotechnologiebedrijf werkt aan nieuwe types vaccins met een verbeterde

Changchun BCHT Biotechnology Co (BCHT).

werkzaamheid die via de slijmvliezen van neus of mond kunnen worden toegediend. Mucosis maakt daarbij gebruik van een

‘Het Mimopath® platform van Mucosis en de

eigen innovatief ontwikkelingsplatform: Mimopath®.

productiekennis van BCHT zijn een zeer kansrijke

Natuurlijke immuunreactie

combinatie’, zegt Annemieke Wouterse, Investment

‘De Mimopath® vaccintechnologie is gebaseerd op het microorganisme Lactococcus lactis, een veilige melkzuurbacterie die

Manager van de NOM.

regelmatig wordt toegepast in de voedingsmiddelenindustrie’, •

JUNI 2014

farmaceutisch bedrijf vertelt Kees Leenhouts, medeoprichter en CSO van Mucosis.

producten’, verduidelijkt Kees. ‘Wij transfereren de techno-

‘Bij de bereiding van kaas bijvoorbeeld. De aan de bacterie

logie. Daarnaast krijgen ze de niet-exclusieve rechten op het

ontleende deeltjes, zogeheten partikels, zorgen voor een

Mimopath® platform dat eveneens kan worden toegepast

meer natuurlijke immuunreactie en een brede bescherming.

voor de ontwikkeling van andere vaccins. Als het zover is

Om een versterkte en aanhoudende immuunrespons tegen

ontvangen wij voor die producten royalties. BCHT gaat zich

je vaccin te krijgen heb je iets extra’s nodig. En juist dat

richten op China en delen van Azië en Mucosis op de rest

extra’s stoppen wij er met de Mimopath® technologie in.’

van de wereld.’

De op Mimopath gebaseerde vaccins kunnen zonder in®

jectienaald worden toegediend in de neus of de mond. Het

Versnelling

belangrijkste product van Mucosis is SynGEM , een vaccin

Annemieke Wouterse is Investment Manager van de NOM

tegen RSV, het Respiratoir Syncytiaal Virus. RSV is een aan

en tevens commissaris bij Mucosis. Samen met de andere

het griepvirus verwant verkoudheidsvirus dat een infectie

financiers, MedSciences Capital, BioGeneration Ventures en

in de luchtwegen veroorzaakt.

Utrecht Holdings, zet de NOM zich in om het grote poten-

®

tieel van Mucosis optimaal te benutten. Annemieke is dan

Veelbelovende resultaten

ook blij met de strategische samenwerking en licentieover-

Wereldwijd sterven er jaarlijks circa 160.000 mensen na een

eenkomst die het Groningse biotechnologiebedrijf en BCHT

RSV-besmetting. Het probleem is daarmee net zo groot als in

hebben ondertekend. ‘Het Mimopath® platform van Mucosis

het geval van griep. Vooral bij heel jonge kinderen kan het

en de productiekennis van BCHT zijn een zeer kansrijke

virus fataal zijn of voor levenslange luchtwegproblemen zor-

combinatie’, zegt ze. ‘De samenwerking moet leiden tot een

gen. ‘Een vaccin tegen RSV bestond nog niet’, vervolgt Kees.

versnelling in de ontwikkeling van vaccins en stelt BCHT in

‘Dus daar zagen we een kans. We hebben daarom niet alleen

staat om in Europa voet aan de grond te krijgen. De samen-

onze platformtechnologie, maar ook de vaccincomponent,

werking is in eerste instantie bedoeld voor het bevorderen

het unieke F eiwit van RSV, zelf ontwikkeld.‘ In 2013, twee

van het SynGEM® programma, maar zal zich in de toekomst

jaar na de start van de ontwikkeling van SynGEM®, werden

ongetwijfeld ook gaan richten op de bestrijding van andere

de veiligheid en werkzaamheid van het vaccin in dierproeven

infectieziekten.’

aangetoond. De veelbelovende preklinische resultaten wekten grote belangstelling bij de vaccinindustrie, onder meer in

Committent

China. Kees: ‘Tijdens een roadshow door China kwamen we

Mucosis werd in augustus 2007 operationeel als de eerste

in contact met Changchun BCHT Biotechnology Co, een

spin-off van Biomade Technology Foundation in Groningen.

vaccinbedrijf dat al enkele producten op de Chinese markt

De NOM is één van de investeerders die al vanaf het begin

heeft gezet. Ze waren direct zeer enthousiast. Binnen een

bij het bedrijf is betrokken. En die betrokkenheid is volgens

dag hadden we een principeakkoord. Met als uiteindelijke

Kees, zeker gezien de huidige groei van het bedrijf, van grote

resultaat dat Mucosis afgelopen 15 april een strategische

waarde. ‘Hoewel we een relatief klein vaccinbedrijf zijn,

samenwerking en licentieovereenkomst met BCHT is aan-

richten we ons nadrukkelijk op de internationale markt.

gegaan.’

We willen deals sluiten met aansprekende bedrijven. Om in Groningen gevestigd te blijven moet er een flink com-

Exclusieve rechten

mitment zijn vanuit het Noorden. Zowel qua financiering

Changchun BCHT Biotechnology Co werd in 2004 opgericht.

als op het terrein van gekwalificeerd personeel. Ook daarom

Inmiddels telt het biofarmaceutische bedrijf 600 mede-

is het belangrijk dat een organisatie als de NOM ons blijft

werkers die zich onder meer bezighouden met onderzoek,

ondersteunen. Anders is de kans aanwezig dat er op een

ontwikkeling, productie en marketing van vaccins en

gegeven moment zo hard aan Mucosis wordt getrokken dat

andere geneesmiddelen. Het managementteam bestaat uit

we genoodzaakt zijn om naar elders te verkassen.’

professionals met een brede internationale achtergrond en ruime ervaring in de Chinese biofarmaceutische industrie.

‘BCHT verkrijgt de exclusieve rechten in China op SynGEM® • INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Annemieke Wouterse Investment Manager NOM T (06) 215 184 94 • E wouterse@nom.nl

43

Verhalen van startups en investeerders

Marijn Berk,

Phorce Smart Bags Hoe de nieuwe manier van werken eruitziet? De professional van de nabije toekomst is vooral mobiel. Die wil de mogelijkheid en vrijheid hebben om altijd en overal te werken. Op een apparaat naar keuze. En met bereikbaarheid als absolute must. Marijn Berk, afgestudeerd bedrijfskundige en ondernemer is ervan overtuigd. Zijn droom?

Daar een bijdrage aan leveren. En de wereld nog mobieler maken. Maar dan moet je onderweg natuurlijk geen last hebben van lege accu’s of batterijen. De oplossing die hij hiervoor bedacht is praktisch. ‘Mensen die mobiel willen werken hebben doorgaans mobiele apparatuur. En die nemen ze mee in een tas. Ik heb het omgedraaid en ben over de tas als platform na gaan denken.’ Je moet er maar opkomen. Het waren gedachten die leiden tot de ontwikkeling van de Phorce, ‘the world’s first smart bag’.

De Phorce: een intelligente tas Marijn ontwikkelde zijn eigen businesscase. De Phorce is een tas met een oplaadsysteem waarmee je al je apparatuur

44

tegelijkertijd op kunt laden: je laptop, je tablet en je

De Phorce

intelligente tas voor mobiele professionals mobiele telefoon. Het ontwerp is multifunctioneel, je kunt

deel te nemen. Terug in Nederland ging de speurtocht

er een backpack, koffer of koerierstas van maken. Een app

verder naar kapitaal bij regionale fondsen. ‘Zo kwamen

houdt bij hoeveel batterijduur je apparatuur nog over

we met Flinc in gesprek en zijn we uiteindelijk bij Stich-

heeft. En mocht je je Phorce ergens laten liggen, dan krijg

ting Telematica terechtgekomen. Een goede match. Ook

je een waarschuwing. ‘Om de mobiliteit te vergroten zal

zij waren bereid startkapitaal in mijn idee te investeren.’

een tas steeds belangrijker en waardevoller worden’, stelt Marijn. ‘Over een aantal jaren zit een tas vol chips, sen-

Op het moment van deelname van Stichting Telematica

soren en elektronica. Met de Phorce introduceren we een

was het productieproces in Azië al gestart. Maar zoals

intelligente tas waarmee we leidend willen worden in het

dat kan gebeuren in de opstart van een bedrijf gingen er

premiumsegment van de tassenmarkt.’

teveel dingen fout. Een domper. ‘Prettig aan de samenwerking met de Stichting was dat ze zich niet teveel

Stichting Telematica

hebben bemoeid met onze operationele zaken’, vertelt

En toen waren er natuurlijk financiële middelen nodig om

Marijn. ‘Dat gaf mij de vrijheid onze problemen zelf op

de tas daadwerkelijk te kunnen produceren. Marijn boorde

te lossen.’

verschillende kanalen aan. Lancering van de Phorce-pitch

Productontwikkeling van de Phorce vindt nu plaats in

op crowdfundingsite Kickstarter sloeg aan. Ook werd de

Nederland, voor de productie is in België een goede partij

case via een selectiecommissie in Silicon Valley uit een aantal

gevonden. De Phorce wordt zomer 2014 in Amerika en

opstartende bedrijven geselecteerd om aan Startup Chili

Europa op de markt gebracht.

•

JUNI 2014

Geerten Eijkelenboom,

Stichting Telematica

De Stichting Telematica wil ondernemerschap op het gebied van internet en ict in Groningen en Drenthe stimuleren door startups met potentie te financieren. Geerten Eijkelenboom is als fondsmanager eerste aanspreekpunt in geval van een interessante lead.

De stichting is geen gemakkelijk toegankelijk loket waar gegadigden

Investering in een disruptieve innovatie zich zomaar even kunnen melden. Dat is bewust, vertelt

op pad met een koffer die oplaadt. Nu kom je thuis en leg

Geerten. ‘En maar goed ook. Want zowel ons kapitaal als

je je telefoon, je ipad en je laptop aan het stopcontact.

onze uren zijn beperkt.’ Hoe kom je dan als investerende

Straks kom je thuis en leg je je tas eraan. Een interessante

partij toch aan interessante pitches? Geerten vertelt dat die

omkering. En vernieuwend. Bij het beoordelen van het idee

eigenlijk altijd via het netwerk worden aangedragen. ‘We

hebben we natuurlijk ook gekeken naar de markt en het

werken nauw samen met Flinc, de NOM, Yeah Incubator

marktpotentieel. Daarbij had Marijn via crowdfunding in

en het Launch Café Groningen. Zij kennen ons en weten

korte tijd al veel succes. Dat geeft vertrouwen. Het product

aan wat voor eisen de bedrijven die wij financieren moeten

past gewoon ook erg goed in deze tijd.’

voldoen. Meestal hebben zij de businesscase al bestudeerd.

Als zij constateren dat een ondernemer interessant is en

Samen met andere investeerders

daadwerkelijk een investering nodig heeft brengen ze mij

De Stichting Telematica neemt nooit de gehele financierings-

daarvan op de hoogte.’

behoefte voor haar rekening, altijd maar een deel. ‘We willen een toezegging doen, maar dan moet de ondernemer zelf

Helemaal van deze tijd

wel bij een of meer andere partijen de rest van de finan-

Zo ging het ook met Phorce smart bags, het idee van

ciering binnenhalen’, vertelt Geerten. Dat is overigens ook

Marijn Berk. Via Flinc werd Geerten ongeveer een jaar

het interessante aan samenwerking met Flinc. Door hun

geleden op zijn pitch gewezen. Een aantal gesprekken en

netwerk kunnen zij ons goed koppelen aan andere inves-

grondig onderzoek naar cijfers, concurrerende plannen en

teerders om mee te investeren in hetzelfde product.’

de ondernemer in kwestie waren voldoende om Geerten en de andere bestuurders van Telematica van de kansen van deze innovatieve ontwikkeling te overtuigen. ‘Waar we in geloofden? Nou, sowieso het concept’, vertelt Geerten. Het is een disruptieve vorm van vernieuwing. In plaats van dat je met een koffer vol met opladers op reis gaat, ga je straks

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Flinc wordt mogelijk gemaakt door de Kamer van Koophandel, NV NOM en de drie noordelijke provincies. www.f-linc.nl

45

Marc Kappetein, Okke Meeuwes en Harold van Riel

MakeMyDreams Je kent dat wel. Je geeft een feestje en eigenlijk weet niemand wat je wilt hebben. Toch krijg je allerlei onzin waar je niet echt op zat te wachten. Een vriend van Marc Kappetein maakte het mee toen hij ging trouwen. Zonde, vond Marc, want als hij al het geld bij elkaar had gekregen had hij zijn droomreis kunnen maken. Zo ontstond het idee voor MakeMyDreams, een slimme spaarrekening voor iedereen met een onvervulde wens. Met twee partners besloot Marc dit verder te ontwikkelen. En zo veranderde slim omgaan met cadeaugeld in het idee om van MakeMyDreams een interactief sociaal platform te maken waar ook geldstromen als zakgeld, kortingen, bonussen en gifts slim kunnen worden benut.

Het eerste personal crowd funding platform van Nederland 46

Marc legt uit hoe MakeMyDreams werkt. ‘Als deelnemer formuleer je je wens en open je via het platform een spaarrekening. MakeMyDreams gaat je vervolgens helpen om die ook daadwerkelijk vol te krijgen. We geven tips en zorgen voor slimme koppelingen met social media, er komt een MakeMyDreams-cadeaukaart en we gaan zorgen dat

Marc Kappetein en Okke Meeuwes

MakeMyDreams

je rechtstreeks via de site je wens kunt vervullen. We gaan van MakeMyDreams een interessant platform maken waar

Slim omgaan met cadeaugeld andere partijen graag bij aan willen haken. Retailers kunnen

‘Diederik Jongema waardeerde het innovatieve karakter van

er straks hun acties en bonussen op kwijt. En werkgevers

het idee en de professionele en serieuze aanpak van onze

kunnen overwegen giften aan hun personeel op deze ma-

plannen’, vertelt Marc. ‘Intussen heeft Flinc al verschillende

nier te besteden. Sympathiek aan het plan is dat het niet

dingen voor ons gedaan. We zijn in contact gebracht met

gaat over geld’, benadrukt Marc, ‘maar dat je aan je omge-

mogelijke investeerders en samenwerkingspartners, ik heb

ving vraagt om je te helpen je droom waar te maken.’

workshops gevolgd en heb onze plannen op verschillende podia mogen presenteren. Momenteel helpt Flinc ons met

Flinc onder de indruk

een financieringsaanvraag bij het Doefonds Fryslan en loopt

Om de ambitieuze plannen waar te maken is naast eigen

er een crowdfundingcampagne op symbid.nl.’

middelen extra financiering nodig. Via via kwam er contact tot stand met Flinc. De telefonische pitch was overtuigend.

•

www.symbid.com/ideas/5492-makemydreams

JUNI 2014

Innovatiefonds Noord-Nederland

Van idee tot resultaat Innovatie is voor ondernemers cruciaal voor hun groeistrategie. Maar het proces van idee tot innovatie is complex. Zeker met het oog op de financiering. Sinds kort is er het Innovatiefonds Noord-Nederland.

Bedoeld om innovatieve projecten te bevorderen.

Overal in Noord-Nederland lopen ze verwachtingsvol rond: MKB-ondernemers met een kansrijk idee. Voor een nieuw product, nieuwe dienst of een te verbeteren proces. Dat is mooi, want een goed idee kan heel wat

De ondernemers brengen zelf, na aftrek van subsidies,

opleveren. Velen worstelen echter met eenzelfde probleem.

tenminste de helft van het totale projectbudget in.

Ze hebben niet de tijd of beschikken over onvoldoende

De andere helft wordt vanuit het Innovatiefonds Noord-

kennis en vaardigheden om het idee verder uit te bouwen.

Nederland gefinancierd.

En dus zoeken ze de samenwerking met een collegaondernemer. Regelmatig komen ze bij elkaar om het

Volledig projectplan

proces van idee tot innovatie vorm te geven. Maar al

Inmiddels is al een aantal aanvragen binnengekomen.

snel rijst een volgend probleem: de financiering. Vooral

Er zijn zelfs al gesprekken met ondernemers gevoerd.

de huidige economische situatie maakt de financiering

‘En daar zitten prima ideeën bij’, vertelt Sander. ‘Wij

van het proces niet eenvoudig. Subsidiemogelijkheden

vragen om een zo compleet mogelijk projectplan.

lopen steeds verder terug. Daarnaast wordt deze fase van

Hoeveel uren en geld stoppen alle betrokkenen in het

de product life cycle zelden door banken gefinancierd.

project? En hoe denken ze de innovatie te vermarkten?

De oplossing is nabij. Want sinds kort is er het Innovatie-

Op basis van het projectplan starten wij een onderzoek

fonds Noord-Nederland, een nieuw initiatief van de NOM.

naar de haalbaarheid van het idee. Vervolgens wordt een financieringsvoorstel geschreven. Wat dat betreft is

Voorwaarden

het redelijk vergelijkbaar met de werkwijze van NOM

Het Innovatiefonds Noord-Nederland beschikt over

Finance. Met dat verschil dat NOM Finance veelal

kapitaal om te investeren in innovatieve ideeën voor

bestaande ondernemingen financiert, waarbij je inzicht

ondernemers in de provincies Groningen, Friesland en

hebt in de bestaande cashflow, bestaande klanten en

Drenthe. Om voor financiering uit het fonds in aan-

bestaande opdrachten. In het geval van het Innovatie-

merking te komen moet wel aan een aantal voorwaar-

fonds Noord-Nederland gaat het om een splinternieuw

den worden voldaan’, zegt Sander Oosterhof, Manager

idee. Je moet de mogelijkheden vanaf het allereerste

Business Development en Foreign Direct Investment

begin beoordelen. Dat maakt het iets lastiger, maar niet

van de NOM. ‘Zo moet het project door minimaal twee

minder uitdagend. Integendeel!’

ondernemers worden uitgevoerd. Ook kennisinstellingen mogen er bij betrokken zijn. Een andere voorwaarde is dat het project in de toekomst waarde gaat creëren in de markt.’ De risicodragende financiering, die door de

NOM-innovatiecheck

initiatiefnemer van het project moet worden aange-

Wilt u weten of u in aanmerking komt voor een financiering

vraagd, gebeurt altijd in de vorm van een participatie.

uit het Innovatiefonds Noord-Nederland? Doe dan de NOM-

De bijdrage van het Innovatiefonds Noord-Nederland

innovatiecheck op www.nom.nl/innovatiecheck.

is minimaal € 50.000,- en maximaal € 1.000.000,-.

• INVESTEREN IN ONTWIKKELING

47

Was het maar waar ...

Een boom waar geld aan groeit. Dat zou ideaal zijn om al uw plannen, innovaties en groeikansen mogelijk te maken. Helaas komen dergelijke bomen alleen in sprookjes voor.

U kunt wel terecht bij NOM Finance. NOM Finance wil bedrijven laten groeien.

Dat doen we door financiering te verstrekken aan kansrijke ondernemingen in Noord-Nederland. Aan startende bedrijven en ondernemingen met ambitieuze plannen. Doe de financieringscheck op nom.nl of neem contact met ons op.

Dan zetten we een boom op hoe we u kunnen helpen.

NOM Finance, het vermogen om te groeien N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland

Paterswoldseweg 810 9728 BM Groningen Postbus 424 9700 AK Groningen

T (050) 521 44 44 E finance@nom.nl I www.nom.nl/finance Volg ons ook via