Over cultuurverschillen gesproken

Door Hans Dieleman

Wat is het grootste cultuurverschil tussen Nederland en Mexico? Het antwoord zal niet voor iedereen gelijk zijn. En er is veel dat we kunnen noemen. Eten, en de hele cultuur rond eten die zo totaal verschillend is. En, eerlijk is eerlijk, het eten is hier prima! De inrichting van de Mexicaanse woning is ook vaak erg verschillend van de Nederlandse, en voor beiden (eten en woninginrichting) geldt dat Nederlanders door de bank genomen een stuk soberder zijn, en de Mexicanen veel meer barok: het moet veel zijn hier, en liefst van alles gecombineerd (of gewoon door elkaar, niet persé bewust gecombineerd).

Relaties zijn hier anders, minder van het alles samen doen en met elkaar bespreken. Dat brengt me bij communicatie in het algemeen; de directheid van de Nederlander tegenover het om de hete brei heen draaien van de gemiddelde Mexicaan (een typisch Nederlands uitdrukking, dat om de hete brei heen draaien). Iedereen als gelijke aanspreken is er ook zo één. Dat maakt veel Mexicanen ongemakkelijk en kan zelfs boosheid oproepen. Of je van je kwetsbare kant laten zien, veel ongebruikelijker hier dan in Nederland en ook behoorlijk ongewenst, men weet vaak niet hoe er mee om te gaan. Nog eentje dan: magie en geloof in praktijken als astrologie of sjamanisme. Bestaat in Nederland ook, maar zit daar vele malen meer in de marge dan hier.

Overigens: de gemiddelde Mexicaan (of Nederlander) bestaat natuurlijk niet, maar een gedeelde Mexicaanse (en Nederlandse) cultuur wel, die zichtbaar wordt in het gedrag van mensen. Elke cultuur heeft ook verschillende lagen, met persoonlijke en regionale invullingen en, in Mexico, grote sociaaleconomische verschillen. Naarmate je dieper graaft zie je vaak meer overeenkomsten. Zo geef ik college op twee universiteiten die eigenlijk tegenpolen zijn, de door AMLO in 2001 opgerichte UACM, een publieke universiteit bedoeld voor studenten uit de sociaal-economische onderkant van Mexico Stad. En de Universidad Iberoamericano, een privé-universiteit waar (naast talenten die een beurs krijgen) vooral kinderen studeren uit de rijke bovenklasse. Twee totaal verschillende werelden, op het eerste gezicht, maar graaf je dieper dan vindt je behoorlijk wat overeenkomsten. Samenwerken in teams bij voorbeeld, dat is nagenoeg altijd een thema hier, ongeacht afkomst en geld. Ik heb 15 jaar college gegeven in Nederland en dat studenten moesten samenwerken in teams was nooit echt een probleem. In mijn nu 17 jaar in Mexico is het bijna altijd een probleem.

Is er iets in meer algemene zin te zeggen over cultuurverschillen? Dat kan, er is veel onderzoek naar gedaan. Ik denk bijvoorbeeld aan het werk van de fameuze Nederlandse antropoloog Geert Hofstede, die sinds de jaren 70 van de vorige eeuw onderzoek deed naar cultuurverschillen tussen landen, en een typologie opstelde om die verschillen inzichtelijk te maken. Het model van Hofstede wordt in de hele

9.- POPO, Magazine van de Nederlandse Vereniging in Mexico

wereld gebruikt omdat het eenvoudig is en toegankelijk. Natuurlijk wordt het ook bekritiseerd. Eén van zijn categorieën is bijvoorbeeld het verschil tussen een mannelijke en een vrouwelijke cultuur, waarbij hij vrouwelijkheid associeert met verzorging en bescheidenheid, en mannelijkheid met prestatie en competitie. Was acceptabel in de jaren 70 maar voor nu is het te weinig WOKE. Ik kom er zo op terug want, met weglating van de stereotypen mannelijk en vrouwelijk geeft het een belangrijk, en wellicht verrassend, verschil weer tussen Nederland en Mexico. Hofstede beschreef zijn dimensies (categorieën) als volgt:

1. Machtsafstand; De mate waarin ongelijkheid en macht worden geaccepteerd, en men op orders van autoriteiten wacht in plaats van zelf initiatief te nemen. 2. Individualisme vs. collectivisme; De mate waarin men een zelfbeeld heeft in termen van “ik” of als

“wij”, en men zich ziet als onderdeel van een groep. 3. Mannelijkheid vs. vrouwelijkheid; De mate van gerichtheid op prestaties en competitie in tegenstelling tot gerichtheid op verzorging en bescheidenheid. 4. Lange vs. korte termijn oriëntatie; De mate waarin voldoening op korte termijn wordt uitgesteld om succes op lange termijn te bereiken. 5. Onzekerheidsvermijding; de mate waarin onzekerheid en dubbelzinnigheid worden getolereerd, of worden geminimaliseerd door strikte regels en voorschriften. 6. Genieten van het leven vs. het onderdrukken van behoeften. De mate waarin men van het leven geniet ongeacht wat anderen ervan vinden, of bevrediging van behoeften onderdrukt omdat sociale normen dat voorschrijven.

Op de website “hofstede-insights”1 kan je landen met elkaar vergelijken, en als we dat doen voor Mexico en Nederland, komt het beeld naar voren als in bovenstaande grafiek. Het grootste verschil? Dat tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid, 55% verschil. Verbaast het u? Mij in eerste instantie wel. Ik vind dat Nederlandse mannen zich vaak meer als haantjes gedragen dan Mexicaanse mannen, en zachte waarden zijn heel belangrijk hier. Maar, cultuur heeft lagen, en onder het tapijt van zachtheid en

1 https://www.hofstede-insights.com/fi/product/compare-countries/

10. - POPO, Magazine van de Nederlandse Vereniging in Mexico

empathie bestaat er veel onderlinge rivaliteit en strijd, in alle geledingen van de Mexicaanse samenleving. Terwijl onder het haantjesgedrag in Nederland vaak een zesjes cultuur schuil gaat, niet echt op prestatie gericht. Cultuur is complex!

Terug naar mijn studenten, samenwerkend in teams. Waarom dat regelmatig problemen geeft, kan goed verklaard worden met de onderliggende dimensies van Hofstede, met name de drie met de grootste verschillen tussen Nederland en Mexico: mannelijkheid/vrouwelijkheid (55% verschil), individualisme/collectivisme (50% verschil), en machtsafstand (43% verschil). Samenwerken in teams leidt hier niet zelden tot een strijd om de macht, die zich niet zozeer richt op de vraag hoe de opdracht het best uitgevoerd kan worden, al lijkt dat wel zo, maar op de machtsafstand: wie de baas is in het team. Dan wordt onbewust en impliciet, door dominante studenten, het collectivistische “wij-denken” opgelegd aan het team: wij moeten gelijk denken want we zijn een team, ik bepaal wel hoe, en jullie volgen me (collectivisme met machtafstand). Het leidt tot haantjesgedrag (competitie, prestatiedrang) en, curieus, dat zit juist vaak bij de vrouwelijke studenten! Zij kopiëren het voorbeeld waarmee ze zijn opgegroeid, dat van de dominante moeder die in veel Mexicaanse families aan de touwtjes trekt. Het mag niet onvermeld blijven, dat de familie in Mexico echt de hoeksteen van de samenleving is, waar de vrouw regeert en niemand anders. In teams wordt dit net iets te vaak gereproduceerd.

Dat is jammer want de kunst van het werken in teams is dat je uiteenlopende individuen, juist met hun verschillen, samensmeedt tot een team. En dat botst met het collectivistische wij-denken. Elk team heeft ook “ik-denken” (individualisme) nodig; dat maakt werken in een team juist interessant. Er is hier nog veel te leren en wij Nederlanders kunnen daar denk ik een voorbeeld in zijn, als rolmodel. Vele jonge Mexicanen, zeker studenten, staan daarvoor open, omdat ze zich los proberen te maken van het traditionele wij-denken. Alleen vervallen ze daarbij nogal eens in puur ik-denken, waardoor de balans doorslaat naar de andere kant. Ze moeten begeleid worden, want als ze samenwerken hanteren ze vaak toch weer het traditionele Mexicaanse model. Ze kennen niets anders.

Dan nog even kort over de andere verschillen. Nederlanders denken meer op lange termijn dan Mexicanen (43% verschil). Misschien heeft de protestantse cultuur er iets mee te maken net als de langetermijnzekerheid die de Nederlandse samenleving biedt. Of is het bood? Want er is veel aan het veranderen in Nederland, en gaat Nederland niet meer op Mexico lijken in dit opzicht? Ik geloof van wel. Onzekerheidsreductie is in Mexico groter (29%), en mede daarom kennen we hier het continue circus van de “tramites”, alles vastleggen in bureaucratische regels en met formulieren. Maar gaat Nederland ook niet meer die kant op? Ook hier denk ik van wel. Tot slot, een goed einde, genieten van het leven, op onze eigen manier, doen zowel Nederlanders als Mexicanen graag, in Nederland bijna voor de volle 100%, in Mexico voor een bijna 70%. Mooi zo. Genieten dus maar, en graag ook wat cultuur opsnuiven, in Mexico of in Nederland!

11.- POPO, Magazine van de Nederlandse Vereniging in Mexico