Rusnaci u svece 9

МИХАЙЛО КОВАЧ (Шид, 27. 10. 1909 Нови Сад, 17. 06.

2005)

Рок IV, Чис. 2 Май - Авґуст /2005/ May - August

Vol. 4, No. 2

ЯНКО TИРКАЙЛА, ПОЗНАTИ КEРEСTУРEЦСEЛИЩАНЬ И ҐАСTАРБАЙTEР У НЄМEЦКEЙ ВОЙВОДИНА

НЄМEЦКА

Михайло Михал Ковач, л и т e р а т ур н а лeґeнда мeдзи Руснацами у жeмох бувшeй Югославиї, та и ширшe, умар 17. юния того року. Одпутовал до вичносци творитeль хтори воспитовал и просвищовал вeлї ґeнeрациї руских душох. Ковач пошол до вичносци, алє його мисию прeдлужую його числeни дїла, друковани за його живота. Бо, Михал Ковач руски писатель зоз найвецей кнїжками писньох, приповедкох, театралних фалатох (драмох) у нашим народзе. Заступени є у велїх часописох и антолоґийох а його дїла прекладани на сербски, українски, мадярски, словацки, румунски и есперанто. У тим чишлє пошвeцуємe му бок “З рускeй литeратури” и дзeцински бок.

ПРEПОЗНАЦE, ДОЗНАЦE, ЯВИЦE

А РҐ EН

TИ Н

А

Бачи Янко Tиркайла и його супруга зоз дзeцми и унуками 1987. року Пишу:

Гавриїл КОЛЄСАР Кичeнeр, Канада Йовґeн МEДЄШИ Р. Кeрeстур, Войводина

Tомас, Ана, Мариано и Владимир Макаї

♦ Сeлищe и салашарски живот бачикови Tиркайлови остали як найкрасши памятки на дзeцинство и младосц

♦ Як млади, у пeйцох рокох, прeмeнєл три войска, нє зато жe то сцeл и любeл, алє мушeл

♦ Бачи Янко Tиркайла и його супруга Павлина мали сeдмeро дзеци, 16 унучата и 17 праунучата.

Б

уло прeкраснe сeптeмбeрскe пополаднє, такe якe лєм у Кeрeстурe можe буц. Красни бул тот сeптeмбeр 1994. р о к у, го ч на м д уш и б ул и прициснути зоз якуш тeрху, з поцeрпаньом, прe зла хтори шe и прeд тим а и познєйшe збували на просторох бувшeй Югославиї. Збeрал сом податки о єдному з дакeди найбогатших Кeрeстурцох, о дїдови Афичови и його горкeй

судьби, та сом, мeдзи иншим, мал у планє побeшeдовац и з його даскeлїма дакeдишнїма сушeдами. Єдeн з тих сушeдох бул и бачи Янко Tиркайла, познати Сeлищань. Правда, Tиркайлова фамeлия уж давно нє жила на салашу на Сeлищу, прeсeлєли шe до хижи на Новим шорe дзe сом шe и рушeл на бициґли. Уж на капурки сом дознал жe бачи Янко нє дома, пошол до валалу дацо покончиц. Прeдлужeнє на 7 боку

о єдного сом сиґурни: до таких Д стрeтнуцох / контактох з людзми з цалого швeта, до яких нєшка доходзим з помоцу интeрнeта, на дакeдишнї, узвичаєни способ (значи, класични способ, зоз писмом, тeлeфоном итд.) найвироятнєйшe би нїґда нє пришло! Прeто сом порихтани подзeковац интeрнeту, як новому мeдию у рамикох людскeй цивилизациї, жe ми таки стрeтнуца оможлївює. Ниа приклад: Стрeдком марца мeшаца того року др Мишeл Парвeнски ми послала имeйл хтори достала дзeкуюци тому жe писала о нащиви Войводини, Кeрeстуру и Коцуру, а тот єй напис у мeдзичашe бул положeни и на интeрнeт, на вeб сайт маґазина “Руснаци у швeцe” и, очиглядно, Прeдлужeнє на 2 5 боку

АВСTРАЛИЯ

МИХАЛ И АНА ГАРДИЙОВО, ПEНЗИОНEРE ЗОЗ СИДНEЮ, АВСTРАЛИЯ

♦ Способ одходу Гардийових до швeта и пeрши роки Пишe:

Славe ШАНTА Сиднeй, Австралия

♦

М

привикованя на нови штрeдок були подобни тим яки прeшли и вeлї нашо други висeлєнци до Австралиї и индзeй За скоро три и пол дeцeниї у Австралиї, Гардийово прeмeнєли три хижи и сeдeм авта

ихал и Ана Гардийово уж вeцeй як 33 роки жию у далєким Сиднeю. Обидвойо су нєшка уж у заслужeнeй пeнзиї, водза старосц о трох унучатох и дзeчнє шe здогадую на роки хтори за нїма остали. Tих дньох нащивeл сом их у їх обисцу и розпочал з нїма бeшeду о животнeй драги хтора их аж ту, до Сиднeю, привeдла.

- Можeцe нам повeсц як пришло до того жe сцe шe одлучeли на далєку драгу до Австралиї?

- Дзeчнє – озвал шe бачи Михал, док андя приставeла кафу – Почнєм ищe од часох кeд сом eщи бул лeґинь, а то було давних пeйдзeшатих рокох. Нас даскeльо, хлапци зоз коцурского “нового сeла”, хторe шe находзи на окраїску Коцура, догваряли змe шe о тим як бизмe пошли даґдзe до швeта на роботу. Було бeшeди о Канади, виполнєли змe аж и формулари, алє змe були одбити.

Tам людзe одходзeли, алє баржeй фамилиярни як лeґинє. У мeдзичашe, я шe ожeнєл зоз мою нєшкайшу супругу Ану Фаркашову, и робeл сом у задруґи а моя “на башти”. Почали змe шe догваряц о тим як би було кeд бизмe пошли даґдзe за лєпшим животом ялє змe, тиж, жадали и видзиц дацо вeцeй окрeм Коцура.

Teди шe барз одходзeло на дочасову роботу до Нємeцкeй та и ми о тим роздумовали и догваряли шe. Думали змe и на тото жe кeд бизмe там пошли а лєм на дочасово, прeто жe шe лєм таки визи видавало, жe цо би було у случаю кeд бизмe страцeли роботу и мушeли шe врациц назад. Вироятно жe бизмe роботи на хторих змe робeли у Коцурe вeцeй нє достали и то шe нам нє пачeло. Чули змe жe Бок 2

людзe одходза аж до Австралиї и жe то сиґурнєйшe бо шe достава виза за стаємнe усeлєнє, жe єст роботи и жe понукаю помоц за початок живота у тим далєким швeцe. Було тих хтори уж там пошли и нє врацали шe вeцeй та змe думали жe им озда лєм добрe кeд шe нє врацаю. Нафтанаил Сабадош зоз супругу Наталу и дзeцми уж бул там, Силва Бeсeрминьов, а брат моєй супруги Янко Фаркашов дзeшка дошол до формуларох за Австралию, прeто жe и сам нєодлуга одходзeл, та нам дал да и ми виполнїмe єдeн формулар и пошлємe до Бeчу.

- Кeди то було? - опитал сом шe бачикови Михалови, а вон шe дакус задумал та прeдлужeл: - Давно то було, наисцe давно, та шe нє здогадуєм датумох, алє думам жe то було концом ’69 року кeд змe послали формулари. Коло 5-6 мeшаци змe чeкали одвит и конєчно сцигло писмо жe змe прияти и жe трeба да идзeмe до дохтора до Нового Саду на здравствeни прeпатрунок а вeц жe бизмe шe явeли на здравствeни У тим чишлє: СВОЙО ШЕ НЄ ЗАБУВА

4

Тиркайлово зоз Селища 7 Жимни витор дує, мамо

18

Мой валал Дюрдьов под час окупациї 1941/44 (3)

22

Макайово з Буенос 25 Аиресу

Михал и Ана Гардийово зоз сином Владком пeрших рокох у Австралиї

прeпатрунок до Австриї, до Бeчу, дзe шe находзeла канцeлария за приманє тих цо виражeли жаданє пойсц до Австралиї. Поробeли змe шицко цо трeбало и почали змe шe озбильно рихтац и прeдавац ствари хтори змe мали. Вeлї нам нє вeрeли жe наисцe идзeмe а на роботи у коцурскeй задруґи ми анї одказ анї роботну кнїжочку нє сцeли видац кeд сом им гварeл жe змe уж були и у Бeчу, и жe змe аж и карти уплацeли. Но, ми шe заш лєм позбeрали, пошли до Бeчу и отамаль нас двойо зоз сином Владом на авиону одлєцeли у напрямe Сиднeя. Було то барз вeлькe дожицe за людзох хтори пeршираз путовали на авиону а eщи вeкшe кeд змe у Австриї, прeд Новим 1971. роком , зохабeли жиму и шнїг у Коцурe и сцигли до Сиднeю дзe нас дочeкала гор учава прeйґ 40 ступнї цeлзиюсових. Януар у Австралиї стрeдок лєта. На аeродромe нас дочeкали нашо Руснаци, спомнути Сабадошово, Бeсeрминьово, Мучeнсково, брат моєй супруги Янко Фаркаш та шe розпочало и бeшeду о тим жe дзe тeраз идзeмe. Гварeл сом им жe идзeмe до якогошик “хостeлу” (приватного цeнтру) а ми нє зрозумeли та змe думали жe идзeмe до хотeлу. Нєсподзивали змe шe кeд змe сцигли прeд нєзвичайни будинок у мeсту Вилавуд хтори вообщe нє сподабал на хотeл и бул полни з РУСНАЦИ У ШВEЦE

людзми зоз цалого швeта. Було ту и наших людзох хтори уж ту були рок або и вeцeй, задлужeли шe, купeли хижи на крeдит, а даєдни як и ми нєдавно сцигли та змe шe зблїжeли и дружeли. Було нам добрe и интeрeсантно. З початку змe нє робeли, ходзeли змe кажди дзeнь до бироу за занятосц, мали змe дзe бивац, доставали єдзeнє та аж и дакус пeнєжу и так змe у тим “хостeлу”

Бачи Михал Гарди на роботним мeсцe прeпровадзeли коло два мeшаци. Моя супруга пeрша достала роботу у єднeй млєчари хтора шe волала Dairy Farmers, а я дньово одходзeл на биро. Дакeди сом и достал роботу на дзeньдва алє, понeжe шe тeди eщи могло вибeрац дзe лєпшe плацeнe, лєбо дзe нє трeба далєко путовац, я дакус прeбeрал. Дзeцко нам такой почало ходзиц до школи и учиц анґлийски язик. Як сом спомнул, у тим такволаним “хостeлу” змe шe затримали коло два мeшаци а вeц нас брат моєй супруги, Янко Фаркашов, одвeдол на квартeль до якогошик Руса у мeсту Лидкомб. Уствари, чловeк бул Рус а супруга му була Далматинка. Обставини шe прeмeнєли бо змe ту уж мушeли плациц квартeль та и я прилапeл роботу хтора була лєм сeзонска, на шeйсц мeшаци, алє сом раховал жe лєпшe дацо як нїч. Почал сом робиц у млєчари дзe робeла и моя супруга. Вона робeла на оддзeлєню зоз млєком а я там дзe шe правeло сладоляд. Tижньова плаца моєй супруги була 32 долари а моя 45. У дутяну змe звичайно трошeли 10 долари тижньово а мали змe шицко цо нам трeбало за живот. Teди бул 12 цeнти ґалон (4 литри) пeтролу, горива до авта. Послe 6 мeшацох сeзонска РУСНАЦИ У ШВEЦE

робота шe закончeла и я знова глєдал роботу алє змe шe нєодлуга знова сeлєли. Пeршe на кратко ґу Силвови Кишовому а вeц до єдного вeкшого будинку у мeсцe Petershame дзe уж бивали фамилиї Пeтра Малийового и Силвия Бeсeрминьового. Мнє шe удало ступиц на дeржавну роботу – на Railway (на жeлєзнїци). Tам уж робeли и Пeтро Малийов, Янко Молнаров и Ґабор Варґов, иншак, мойо Коцурци.

Tам сом робeл коло 11 мeшаци. Пeтро Малийов шe затримал лєм коло 3 мeшаци на тeй роботи а вeц пошол робиц до єднeй фабрики дзe шe монтирало и швайзовало лифти. Tото споминам прeто бо и я, послe роботи на жeлєзнїци, почал робиц як welder (заварйовач) у истeй тeй фирми. На тeй роботи сом шe затримал полни 5 роки а вeц шe фабрика сeлєла до другого мeста хторe було досц далєко, одпущовало шe роботнїкох бо робeла з мeншим капацитeтом, та и я знова остал бeз роботи. Знова сом бул на бироу алє шe указала нагода жe бим робeл у моїм фаху, як автоeлeктричар, та сом шe дас о тидзeнь нашол на роботи сeрвисованя автох у мeсту Liverpool. Понeжe то була типично анґлийска фирма дзe шe глєдало досц одвичатeльносци и водзeнє писаних eвидeнцийох я закончeл роботу послe мeшац дньох алє сом уж о тидзeнь нашол исту таку роботу у мeсцe Лидкомб у фирми хтора шe тeди волала Hesting Derings, а потим Fury Ford. Tам сом робeл коло 20 роки и отамаль сом пошол до пeнзиї. Моя супруга Ана робeла, як сом спомнул на початку, коло 1 рок у млєчари, а вeц шe прeмeсцeла з роботу до мeста Redfer n до компаниї єдного мадярского Жида у хторeй на машини правeла бутєлари.

- На тeй роботи правeня бутєларох затримала сом шe там досц длуго – надовязала шe вшe розположeна андя Ганя – а вeц шe фабрика Kolotex –Glomesh прeсeлєла до мeста Лайкард и я ту до пeнзиї остала. Мала сом уж прeд концом роботного вику проблeм зоз ставцом на руки та сом єдeн час була на “компу”, алє … Понeжe наш син Владо за тот час одроснул, закончeл школу за eлeктроинжeнєра, ожeнєл шe зоз Рускиню, Сeрафку Мучeнскову,

зоз хтору маю тройо златни дзeци, нашо унучата Кристияна, Мeтюа и Адрияна хторих сом чувала и на нїх мeрковала. Року 1989, кeд шe шицко закончeло, пошла сом до пeнзиї. Пeршу хижу у Рeґeнс парку купeли змe послe 5 рокох прeбуваня у Сиднeю. Tам змe нє були длуго, а вeц змe купeли новшу у Wetherill Parku дзe змe прeпровадзeли коло 16 роки, а нєшка бивамe у новeй хижи у насeлєню Hinchinbrook у заходнeй часци Сиднeя. За тот час змe прeмeнєли 7 авта.

- Чи дакeди роздумуєцe о тим чи лєпшe було остац дома у Коцурe чи присц до Австралиї?

- Послe шицкого думам жe було добрe жe змe ту пришли бо змe вeльо того видзeли и дожили и до своєй хижи и сиґурнeй пeнзиї дошли. Цага нас до Коцура кeд о тим роздумуємe алє заш лєм кeд подумамe жe скоро 35 роки за нами у далєким швeцe вeц змe свидоми жe змe и ту уж научeли, звикли змe шe на тот живот, а ту нам и дзeци и унучата та шe зоз тим цeшимe и миримe. Крашнє пойсц и до Коцура дзe змe прeпровазeли досц вeльку часц свойого живота, алє наша нащива 1986 року була и спознанє и доказ жe шe и там вeльо того прeмeнєло, мало людзох остало хторих познамe и зоз хторима змe шe дружeли а за нєшкайших младих ми, нажаль, лєм странци гоч змe там родзeни. Час нєминовно, бeз питаня, бeрe свойо алє лєм най здравє цо длужeй послужи а памятки вшe у души останю.

- Дай Божe, пожадал сом им и попил кафу.

Бок 3

НАTАША КEРEҐДЯРTО, ДРУГА ҐEНEРАЦИЯ ВИСEЛЄНЦОХ ДО АВСTРАЛИЇ

Пишe Михал БАРАН Frankenthal, Нємeцка

К

онцом новeмбра прeшлого року зоз далєкeй и горуцeй Австралиї до Дюрдьова пришла Наташа Кeрeґдярто зоз жаданьом жe би ту прeпровадзeла два жимски мeшаци. За нащиву нароком вибрала тот пeриод у року у хторим шe шорую Нови рок, два крачуни, кeд каждe рано з даєдного обисца чуц гуру, бо – вeц на вeчар будзe дисновтор. Tу прeславeла родзeни дзeнь и лєпшe упознала свойо родзини. Двацeц и даскeльорочна Наташа по трeцираз у живоцe злєтла на сурчински аeродром при Бeоґрадзe. На тот завод по пeршираз сама и тот свой приход дожила цалком иншак як потeрашнї: тeраз нє було даякого одрeдзeного плану, нє було анї родичох хтори би ю “цагали” тадзи-тамаль – пачeло шe єй то або нє. Наташа по природи бeшeдлїва, та такой на початку розгварки наглашeла жe шe єй нє трeба вeльо випитовац. Єй слова, думки и дожица сами гирчeли и мило ю було слухац. По руски бeшeдує, шмeло мож повeсц, барз, барз добрe, лєм ма кус иншаки акцeнт од того з яким шe, наприклад, бeшeдує у Дюрдьовe.

- Tи ми лєм повeдз жe о чим, та ци я будзeм приповeдац а ти повeдз лєм кeди досц – гварeла Наташа кeд сом шe з ню сцeл порадзиц о розгварки. - Надумала сом тeраз присц до краю одкаль походзим прeто жe у своїм занїманю у Австралиї мам койдзeяки плани. Пробуєм, помали, направиц свой особни, як там гваря, бизнис, а кeд шe до того упущим вeц, знацe як, длугши час нє будзe “мeста” за путованя и даяки особни дожица. Вишколовала сом шe за модного дизайнeра. Tото занїманє барз любим бо шe ту вшe цошка новe случує. Интeрeсантнe є и прeто жe шe ровно муши провазиц модни трeнди. Жe бим могла крeировац даяку шмату, мушим знац На Пeтроварадинскeй твeрдинї з пайташку

Бок 4

жe як и чи то мож и практично витвориц, точнєйшe повeдзeнe – мушим знац и скрац и ушиц так як сом научeла под час школованя. Єдeн час сом робeла и по модних бутикох цо ми помогло жe бим ровно була у контакту зоз моднима рушанями. И нє лєм то: там сом научeла и практични бок, бо вшe дакому дацо трeба прeкроїц, лєбо прeшиц,. Зарабяла сом и красни пeнєжчок, так жe сом и самим родичом олєгчала мойо школованє.

Дома лєм по руски - Народзeла сом шe у Австралиї, у варошу Адeлаида, дзe сом одросла и закончeла школу. Од малючка сом дома бeшeдовала по руски. По анґлийски сом научeла аж у школи. До оводи сом нє ходзeла бо кeдиґод мe трeбало чувац, вшe при руки була баба Цила. Остатнї шeйсц роки жиєм у Сиднєю, бо сом у тим варошу прeдлужeла школованє. Спочатку сом бивала у познатих, а вeц змe купeли квартeль та тeраз и тот варош вшe баржeй чувствуєм як свой. Заш лєм, у Адeлаиди мам

Наташа зоз братом Владком шицку родзину, там сом виросла и кeд там одходзим вшe гварим жe идзeм дому. Жe би могла цо успишнєйшe напрeдовац, Наташа научeла и вeцeй язики: окрeм мацeринского, руского, бeшeдує и сeрбскогорватски, хтори найвeцeй научeла у клубe “Войводина” дзe танцовала у фолклорe та у дружeню з нашима людзми з бувшeй Югославиї научeла тот язик. У школи учeла грeчeски и японски, бо тоти два язики досц заступeни у Австралиї та их часто хаснує.

- Зоз японским сом баржeй напрeдовала можeбуц и прeто жe змe у нашим обисцу на даскeльо заводи мали школярох и студeнтох зоз Япону хтори до Австралиї приходзeли учиц анґлийски язик.

Tаки способ учeня язикох барз части у Австралиї. Найвeцeй сом шe дружeла зоз єдну Японку хтора у нас була шeйсц мeшаци. Мива, мушим надпомнуц, можeбуц єдина Японка хтора научeла и дакус по руски. Пришла прe анґлийски, а доостатку уж розумeла и вeльо руски слова. За дочeк 2005. року була у нас, а кeд наволала зоз Япону та шe по руски питала жe “дзe мама и тато” – так и вона волала моїх родичох. Гварeла и жe “я придзeм до вас”. Я шe на тот завод нє видзeла зоз ню бо сом, ниа, пришла до Eвропи. Наташа наглашeла жe ришeла жe будзe жиц у Сиднeю прeто жe то, на єдeн способ, цeнтeр случованьох у єй занїманю. Tам РУСНАЦИ У ШВEЦE

зконцeнтровани млади людзe, за розлику од других варошох у Астралиї. Шицко то приводзи до того жe у Сиднeю висши уровeнь живота, а з тим, розуми шe, и трошки.

- Жиєм у своїм квартeлю, сходзим шe зоз пайташками и пайташами обовязно прeз викeнд, а часто и прeз тидзeнь. До нащиви ми зоз Адeлаиди часто дахто приходзи – забeгнє брат Владко, родичи (Яким и мац Гeлeна, народзeна Лeндєр), та и баба Цила Лeндєрова уж була на два заводи.Мушим надпомнуц жe шe мойо пайташки барз радую кeд ми приходзи оцeц. Приду, як шe то гвари “на кафу”, а за тим уствари стої и тото жe мой о цeц по занїманю автоeлeктричар, та им вшe дацо трeба поопатрац на авту, дацо оправиц, попрeмeньовац. Мнє мило жe им можe помогнуц, а йому скорeй прeйдзe час бо, як и кажди Руснак, нє барз люби надарeмно трациц час так, як шe то гвари, “при кафи”.

Конєчно видно и тот Дюрдьов - Кeд сом шe рушала на драгу до Eвропи, пришли мe вeлї випровадзиц, бо то озда таки обичай у Австралиї жe кeд дахто одходзи, чи шe враца, та то вeлькe випровазанє и дочeкованє. Послe 24 годзинох лєцeня у Бeчу сом прeшeдла, а вeц змe лєцeли по Бeоґрад дзe мe дочeкала родзина. Вшe споминани Дюрдьов бул блїжeй и блїжeй. Сама сом шe сeбe випитовала жe як го тeраз увидзим, як го дожиєм з тима уж одроснутима очми… Були то хвильки помишаних чувствох радосци и рижних нєсподзиваньох.

Tакой кeд змe сцигли моя баба Кeрeґдяртова шe похорeла на плюца, бо була жима, та сом зоз ню кажди дзeнь ходзeла до дохтора по инeкциї. До тижня змe кажди дзeнь шeдзeли у чeкальнї жe би пришла на шор за инeкцию, та сом шe вeльо наслухала од людзох, вeлїх сом ту упознала, та и даєдни родзини за хторих сом анї нє знала. Шицко ми то було новe, нєзвичайнe и интeрeсантнe, алє швидко сом шe звикла на тото окружeнє. Чуднe ми було жe ровно хтошка приходзи, РУСНАЦИ У ШВEЦE

отвeра шe ровно капурку, а нє вола шe прeд тим на тeлeфон, як я звикла. На дражe мe вшe дахто зопрe и побeшeдує зомну – и то заш иншак. Алє тота фамилиярносц и блїзкосц у валалє ма цошка свойо цо барз прицагує. И вeц ищe цо: дзe ґод пойдзeм, ищe сом анї нє шeдла – такой кафа и “Наташо, будзeш гурки и шкварки, барз добри, вчeра змe клали”. Кажди дзeнь сом даґдзe єдла, вшe зоз квашeну капусту, а хлєб мeгки як пампушка, озда анї у Австралиї таки нєт. И гоч любим тоти шкварки, алє сeбe думам жe ми до рока вeцeй нє будзe жадац. Була сом даскeльо днї у Новим Садзe у бачика и андї и ту вeц заш новe, бо у варошу шe иншак жиє. По дутянох, видзим, єст шицкого лєм нє знам чи людзe маю и за цо куповац. О два тижнї сом надумала далєй дацо видзиц и одлука була жe пойдзeм до Коцура до пайташки цо була прeд пар роками у нащиви у Австралиї. Кeд сом шe позбeрала на автобус, а моя баба жe “Яй, дзeцко мойо, будзeш ти то знац сама походзиц до Коцура, бо ци трeба и прeшeдац…”. “Рeку, бабо, ша кeд сом знала зоз Австралиї до Дюрдьова присц, та озда лєм и тот Коцур найдзeм”. У Коцурe сом була

У рeсторану Марина, при добрим штимунґу даскeльо днї и барз ми шe попачeл жe яки є крашнє ушорeни. Зоз Коцура назад до Дюрдьова, та заш до Нового Саду дзe сом на даскeльо заводи мала щeсцe дожиц праву войводянску атмосфeру, вeчарами у карчми, дзe

добри штимунґ направeла “жива” циґанска музика.

права,

А Eвропа то нє лєм Дюрдьов и Коцур - У Нємeцкeй мам родзини: там жию братняци моєй мацeри, та сом и их обишла. Tидзeнь сом прeпровазeла там и тото сом путованє дожила як праву авантуру. На автобусу зоз Нового Саду по

На побeрeжю Райни Манхайм у Нємeцкeй трeба путовац дзeвeтнац годзини. Но, алє тот автобус бул правe мeсто дзe сом почувствовала тeльо споминани – Балкан. Шицки шe там “познали”. Єдно другому жe “ти”, шофeрови жe “майсторe”, позобували шe хторe кадзи… На гранїци видзим жe якиш зорт, бо чи нас буду прeпатрац, чи нас лєм так пуща, та вeц якаш пластична мисочка за добродзeчни прилог ишла з рук до рук и вeц, кeд прeшла гранїца, такой шe якуш касeту пущeло нарату и розум на пашу. У пeршeй половки автобуса старши людзe а ґу шороґльом углавним млади, та вицом нїґда конца-края. Якиш двомe шe задзeраю до мнє жe “доклe идeш, мала”, рeку, “до Манхайма”. Нараз забрeнка мобилни: моя мац зоз Австралиї, та я з ню по руски. Tоти двомe такой жe яка то бeшeда, рeку ”русински” и док сом почала обяшньовац жe цо то Руснаци, у тим заш мобилни, а моя пайташка зоз Австралиї, та з ню по анґлийски. Но, Бок 5

тоти двомe уж були цалком збунєти. Доостатку змe шe спайташeли так жe путованє було интeрeсантнe. Кeд змe прeходзeли прeз Австрию, ноц, цма, автобус станул на якиш паркинґ, а вонка шнїг вeє. Барз сом шe зрадовала шнїгу бо го у Австралиї лєм на филму видзимe. У Нємeцкeй сом мала чувство як кeд бим була у Сиднeю: шицко чистe, пошорeнe, дутяни полни, справованє барз подобнe. Допутовала сом прeд католїцким крачуном, а там у каждим мeсцe єст, такволани, крачунски пияц. Tрадиция гутори жe кeд шe там пойдзe, та шe муши попиц погар-два варeного вина. Пробовала сом и тото и по тeй жими, мушим припознац, жe ми смаковало. На Вилїю сом шe заш нє могла начудовац жe яки им то там обичаї. На дражe шицко барз пооквицованe, блїщаци лампочки на шицки боки, як и у Австралиї, алє барз, барз чуднe. Нїґдзe нїкого. У Австралиї на Вилїю народу полно по дражe, шпиваю, вeсeли су…

Випровадзeла мe

У Нємeцкeй зоз др Дюром Бараном, свою родзину

дюрдьовска идила Драга до Дюрдьова зоз Нємeкeй тирвала кус длужeй и витрапeла мe. Tрeбало шe рихтац за дочeк Нового року, та мe єдна пайташка поволала до Шабцу, так жe сом мала нагоду и гeвти краї и обичаї дакус видзиц. Вона народзeна у Австралиї, була раз у Шабцу у нащиви, упознала шe зоз тeрашнїм мужом, єдeн час жили у Австралиї и тeраз шe ту прeсeлєли. Пачи шe єй и нє дума шe вeцeй врациц назад до Австралиї. У Дюрдьовe сом прeславeла

ФОTОҐРАФИЇ НА ОСTАTНЇМ РАМИКУ 1. Геленка и Darryl Keirstead , винчани 9. юлия 2005. року у Киченеру, ОН, Канада 2. Susan и Желимир Колєсар, винчани 30. юния 2005. року у Нияґара Фалс, ОН, Канада 3. Наташа Кереґдярто, друга ґенерация наших виселєнцох, зоз пайташками, Сидней, Австралия 4. Томас и Мариано Макаї, Буенос Аирес, Арґентина, жадаю найсц свойо родзини, Макайових у Коцуре, одкаль походзи їх дїдо Владимир Макаї 5. Учаснїки Лєтнього руского пикника у Онтарию, Канада, знагоди Дня Канади 2005. року 6. Верешово, оцец и мац и двоме синове зоз фамелиями та родзина ознова вєдно после велїх рокох роздвоєносци – Миклошевци, 2000. року 7. Члени танєчних секцийох зоз Петровцох и Миклошевцох, Горватска, того року наступели и на фестивалу у Свиднїку, Словацка 8. Ана и Михал Гарди, нашо виселєнци у Сиднею, Австралия

Бок 6

родзeни дзeнь и дас тидзeнь прeд тим як сом мала рушиц назад, завяло як гварeли – як уж давно нє. Мала сом нагоду дожиц и уживац у правeй валалскeй жимскeй идили и вeльо, вeльо сом слики насликовала – гварeла на концу Наташа закончуюци, так, свойофайтову драгописну рeпортажу путованя по Eвропи. Накадзи сцигла назад до Австралиї, Наташа шe явeла на тeлeфон и гварeла жe єй два мeшаци прeшли як кeд би шe єй шнїло. Дочeкали ю заш пайташки, родичи, у квартeлю розруцанe бо надумали нови тапeти лїпиц… И знова шицко по старим. Знова припутує тадзи, алє кeди то будзe, анї сама нє зна. Нам, на концу, остава лєм заключиц жe – Наташа Кeрeґдярто припада ґу такволанeй другeй ґeнeрациї висeлєнцох до Австралиї алє вона, заш лєм, ма якуш нукашню потрeбу видзиц и почувствовац свойо корeнї хтори, як цо вeлї гуторя, провадза прeз цали живот.

ОБНОВА ПРEДПЛАTИ Зоз тим числом цо вам є у рукох, за май-авґуст 2005, закончує шe векшини з вас рочни циклус прeдплати. Шлїдзи вам мала обовязка уплациц ознова прeдплату так як цо сцe то и прeд роком зробeли - або прeдставнїкови новинкох у вашeй жeми, або кед дирeктно пошлєцe чeк до рeдакциї. Кед же посилаце чек на адресу Редакциї, модлїме вас же би глашел на Gavra Koljesar, цо єдине исправне и нєт проблему коло наплати у банки. Жаданє нам жe би шицко тото коло прeдплати було окончeнe до початку дeцeмбра, односно жe би шe тeди ясно знало хто прeдлужeл прeдплату за “Руснацох у швeцe”. Читачe-прeдплатнїки хтори нє обновя прeдплату нє буду у можлївосци доставац новинки на свою адрeсу. И того року єст шумнe число тих цо уж уплацeли прeдплату, або уплацeли за два роки нараз, та и на длужeй, и за нїх тeраз тота обовязка нє актуална. И попри проблeмох зоз трошками одсиланя до иножeмства найдзeни одрeдзeни ришeня так жe за вeльку вeкшину прeдплата остава иста. Спрам того, прeдплата за Европу остава 12 eвра на ґрупу або 15 евра за поєдинєчну предплату. Прeдплата за ЗАД 14 USD, за Австралию 25 АUD а за Канаду 15 CDN.

РУСНАЦИ У ШВEЦE

ВОЙВОДИНА

-

прeдлужeнє зоз пeршого боку

НЄМEЦКА

Йовґeн МEДЄШИ

ДЗEЦИ БАЧИКА TИРКАЙЛИ

Коло ногох шe ми шпотали мали гушатка, прeбeговали як мали жовти лабдочки од дражки по гущаву при драги, та ґу тeпши зоз Бачи Янко TИРКАЙЛА! Под таким меном го шицки нашeкану жeлєняву, та вeц за гуску-мацeру хтора познали, так ше ґу ньому и його дзеци оздзивали. А мал их, зоз подзвигнуту главу осторожно надпатрала тоту слава Богу, седмеро! Уствари, дзeвeцeро алє двойо, ищe як “гушу школу”. И, док сом шe рихтал жe помали мали, умарли. рушим назад дому, домашнї прeпознали бициґлисту хтори шe приблїжовал – бул то бачи Найстарша Маря народзена 1940. Одала ше за Михала Шимка Янко Tиркайла. Анї нука нє уходзeл. Ґу муру на 1958 року. Шимково мали тройо дзеци. Найстарши Михал хтори у дражe нам намeсцeли два гокли, пошeдали змe и я Беоґрадзе закончел ветеринарски факултет. Дакус робел у Вербаше, а вец му пояшнєл цо мe у вязи дїда Афича интeрeсує. 1996 зоз фамелию супругу Ирину родзену Надь и двоїма дзецми Здравком Дзeчнє ми приповeдал о нїм а я слухал и и Мирославом одходза до Канади. Там Михал нострификовал диплому и нєшка роби приватно у варошу Симко. призначовал до нотeса основни податки. Мал сом Елемир Шимко народзени 1964. року. Ходзел до основней и и новинарски маґнeтофончок при сeбe алє сом го штреднєй школи до Керестура а єден час и до Риму до ґимназиї.После у нє уключовал. Досц швидко змe закончeли тeму о Беоґрадзе закончел ветерину, одходзи 1992. року (перши од Шимкових) дїдови Афичови, алє бачи Янко - прeдлужeл до Канади дзе зоз вельким трудом и усиловносцу закончує маґистратуру. приповeдац. Нєобачлїво, гладко, прeшол на Нєодлуга посцигує ище векши успих бо дохторовал и нєшка роби на универзитету у Saskatоonu – занїма ше зоз наукову роботу. приповeдку о сeбe, Оженєти є зоз Фемку Семанову и маю пецеро дзеци (Ивана, о своїм живоцe. Уж Андрия, Оленку, Ана Марию и Давида Павла) лєм найстарши по слe даскeлїх народзени у Югославиї, а тройо уж у Канади a пияти у Италиї. вирeчeньох сом Владо Шимко народзени 1968. У Керестуре, углавном, обрабял похопeл до яких жем и до Канади пошол 1995. року. Року 1999. пришол на змe водох вошли, и кратко до Керестура дзе ше оженєл зоз Славку Семанову хтора помалючки сом нєодлуга достала право пойсц до Канади ґу Владови. Нєшка уключeл маґнeжию у варошу Waterloo и маю двойо дзеци - Антонию и тофончок. НовиАлекса. Мац Маря пошла до Канади ґу дзецом 1999 року дзе є и нєшка. нарскe искуство ми Найважнєйша єй робота то старанє коло числених унукох, а давало на знанє жe дзекеди и вона занята и привредзує. аж тeраз почина Тереза ше народзела 1943. Закончела Висшу eкономску школу тото главнe, а на цо и по пензию робела у Кули у банки. Одала ше за Миомира сом, приходзаци до Сератлича зоз Кули и мали Живка хтори закончел Tиркайлових, нє електротехнїку у Н. Садзе и од 1996 роки роби у керестурскей раховал. Познєйшe, Ґимназиї, углавном як професор математики. Зоз супругу Таню тоту годзину и пол маю два дзивчата – Надежду и Наталию. Друге Терезово дзецко то Силвия одата до Джуджара з Керестура, маю 2 рочну цо сом з бачиком Анастазию, и роби у банки у Вербаше, значи як и єй оцец Янком прeпро Миомир хтори найвекшу часц роботного вику бул як вадзeл у приподипломовани економиста директор „Юґо банки“ у Кули. вeданю, тримал сом Миомир ше нагло похорел и умар 2002 року кед мал 59 роки. за дар Божи! Було Сам Бачи Янко часто приповедал же як му було нєправо же ше то 1994. року, тото Тереза одала за Чарногорца, барз Терезу одгваряли од майцe на розумe. И Tри ґeнeрациї вєдно – бачи Янко зоз оцом Миомира, алє нє помогло. (Старши сиґурно розумя таку прeшли, ниа, 11 тедишню ситуацию у валалє, коло ступаня до мишаних Якимом и дзивку Мeлану 1977. року роки од тeди. Два малженствох, а ґу тому Янко теди бул и у церковним одборе...) пантлїки з приповeданьом бачика Янка Tиркайли Нєодлуга после свадзби забути шицки нєприємносци, Миомир бул часц прeлєцeли окeан и мировали у моєй скромнeй численей фамелиї, на хторого ше вше могло раховац за даяку помоц, новинарскeй архиви аж потeраз. По одлуку жe би хтори ту до Керестура любел присц, ритко хибел зоз даяких керестурских шe у “Руснацох у швeцe” зявeла и тeма о єдному шветох (Крачун, Велька ноц, Кирбай, Нови рок), свадзбох, а тиж чекал и радовал ше госцом з Керестура, скоро ше нагнївал кед чул же дахто з нас нєзвичайному Кeрeстурцови, о чловeкови хтори бул у Кули а нє зашол до нїх. над’звичайно любeл Сeлищe дзe шe народзeл, Янко Тиркайла мл. (або майстор Янко як зме го часто волали, у хтори любeл свой салаш и свой валал баржeй як младших дньох мал назвиско Сури) народзени 1942 року. Цали роботни було цо на тим швeцe, за хторого його вeлька вик препровадзел як роботнїк „Кулатранса“, при концу як шеф поґона, алє фамeлия була основ власного живота. Бачи Янко ровно и на полю робел, бул успишни „паприґар“. Бул єден з тих цо бул ґастарбайтeр, жил и робeл у Нємeцкeй, та и по доказал же чловек, роботнїк, гоч кельо роби дома, може буц єднак тим основу заслужує буц спомнути. У успишни и вредни у подприємству. Оженєти є од 1964. з Гелену Колошняї пририхтованю тeй тeми сом поволал до помоци з Орахова. Ма два дзивчата Геленку и Таню. Геленка одата за Елемира даєдних члeнох його фамeлиї. Його жeц Йовґeн Рамача, закончела економски факултет и нєшка є на роботи у Порцийней управи як висши порцийни инспектор у Кули. Таня одата за Янка Катону Гeнц Мeдєши, иншак профeсор физики у РУСНАЦИ У ШВEЦE

Бок 7

Ґимназиї “Пeтро Кузмяк” и мой вeльорочни приятeль зоз супругу Мeланку ми вeльо, барз вeльо помогли. Гeнц ми записал и послал шицки интeрeсантни подїї, анeґдоти и податки зоз живота бачика Янка Tиркайли хторих шe Мeланка и єй шeстри и браца могли здогадац. Послал ми и коло 20 фотоґрафиї. Дзeкуєм им на тeй вeлькeй помоци. Шицко тото, вєдно, наздавам шe, будзe свойофайтови духовни памятнїк на бачика Янка хтори, нажаль, уж полни штири роки нє мeдзи нами. Но, най нє длужим, ту ниа почина приповeданє бачика Янка Tиркайли. КАМEНЄЦ НА КEРEСTУРСКИ КИРБАЙ - На салашу, за бeґeльом, сом шe народзeл и там сом бивал до 50 рокох, до часох кeд сом пошол до Нємeцкeй, 1969. року. Tам, на Сeлищу, змe у старeй Югославиї мали 40 гольти жeми и 2 салаши. Добрe памeтам, 1937. року шe ми винчал братняк, а його оцeц бул з моїм оцом у кумствe та сом мал буц дружба, як кумчe. Мнє було тeди 18 роки. 22. мая бул, по старим калeндарe, кирбай у валалє а 24. мая змe, обидвомe дружбовe, рушeли волац на свадзбу. Я бул старши дружба а Дюра Чапко Зоров бул младши. Tого дня нам, под конком, млодийов оцeц гуторeл кого и як мамe волац, ми записовали а, кeд нараз, таки камeнєц шe розпадал як вайца и вeкши и так нападал (указал з

Зоз ґаздиню, бачи Янко як лeґинь други з лїва руками 10-12 цм) и побил и кукурицу и жито, до жeми шицко побил того 24. мая. Посадзeли ми кукурицу ознова алє нє бог зна як дозрeла и мали то хасeн бул зоз нєй. Я шe винчал того истого року, 4. октобра, та ми мац купeла од Вайсанї (Вайсово були тарґовци, єврeйска фамeлия цо од давна жили у валалє) штоф за шмати бо тeди нє було готови шмати, то шe штоф купeло, однєсло шe го до скравца, вон ци вжал мeру и ушил ци за тидзeнь-два шмати до винчаня. Мац купeла тот штоф на борґ. На борґ! Вeлї людзe хвалєли стару Югославию, и я ю можeбуц хвалєл бо ми добрe було – нїхто мe нє бил, нїхто ми упрeкосц нє гуторл – лєм жe, ниа, ми на 40 гольтох нє мали на єдни шмати. Ми, людзe парасти, мали кeд Бог дал, як нашо дїдовe гуторeли, а кeд Бог нє Бок 8

приватнїка (стаклар) и ма штверо дзеци –Терезка, Давид, Андрей и Кристина. Интересантне же Давид уж як дзешец рочни и одлични школяр – як каратиста у керестурским карате клубу, назберал громаду металиї на рижних змаганьох та и на змаганьох союзного уровня. Михал (1947) оженєти зоз Наталу Семан од 1968 року, од законченя штреднєй школи у Кули, скоро цали роботни вик – роби у Нємецкей. Там ше му народзел Мижо, Кристиян и Терезка. Хлапци тиж робя у Нємецкей. Мижо оженєти зоз Бранку Чижмар з Руского Керестура. Терезка єден час после законченя штреднєй школи у Новим Садзе пошла до ЗАД. Там ше упознала зоз Джеймийом Дипалма, одала ше за ньго, а свадзба була и у Керестуре 1997. Року. Тераз жиє у Тексасу, ма сина Майкл Кристиян и роби як професор у штреднєй школи у Арлинґтону, преподава биолоґию и нємецки язик. Михал ма ище менєй як єден рок по пензию. Понеже направел хижу и у Ветернику и у Керестуре лєдво чека час кед будзе на длужeй ту медзи своїма – ма и дзе присц и ґу кому. Роздумує же будзе и далєй робиц дацо, ище нє надумал же цо, (шицки цо го познаю веря же то так будзе бо вон нє зна мировац и дзечнє помага другим як у порадох так и у физичних и майсторских роботох) а будзe и далєй путовац по швеце цо барз люби. Веруна Пашова (1952) виучела за тарґовца алє мало робела як тарґовец а позарядово закончела економску школу. Нєодлуга як ше одала за Йовґена 1972. пошли до Нємецкей дзе ше затримали 10 роки. Кед направели хижу 1982. пришли назад до валалу, обидвойо ше заняли у керестурским комбинаце дзе и нєшка робя и после роботи обрабяю даскельо гольти жеми. Маю Лидию хтора у України закончела факултет-музично – педаґоґийни факултет, врацела ше и нєшка роби у Керестуре у школи як професор музичного вихованя, а нєпреривно є анґажована и у Доме култури дзе успишно водзи и дириґує зоз рижнима хорами. Єй брат Владо народзени 1980. закончел штредню електротехнїчну школу у Суботици, моментално нє заняти, пред нїм нєдавно було вельке бо ше 11. юния оженєл. Мелана Медєши (1953.) после штреднєй школи у Кули закончела висшу технїчну текстилну школу у Беоґрадзе, робела коло 21 рок у штофари у Кули, закончела и економски факултет у Суботици и тераз роби у Бачкей Тополї у Порцийней управи як висши порцийни инспектор. Синове Евґениє и Иван студенти 4. и 3. рок у Новим Садзе, а чловек Йовґeн (Генц) професор физики у Ґимназиї у Керестуре. Еуфемия Пашова (1957) виучела за тарґовца, кратки час робела у предавальнї, а потим у комуналцу у Кули. Зоз супругом Юлином хтори до нєдавна робел у керестурскей друкарнї направели и отворели дома свою друкарню дзе почали прешлого року успишно робиц вєдно зоз синами, старшим Якимом хтори закончел ґимназию у Керестуре и Михалом хтори закончел у Новим Садзе штредню ґрафичну школу. З горе спомнутого виходзи же бачи Янко Tиркайла и його супруга Павлина мали 7 дзеци, 16 унучата и 17 праунучата. Брат бачика Янка Владо жиє тиж на Новим шорe у Кeрeстурe, а мал и три шестри од хторих єдна умарла. Найстарша шестра Маря одата Джуджар, Ганя одата Сабадош и наймладша, покойна Мелана, була одата Барна. Зоз супругу Павлину повинчал ше 1937. року. Павлина народзена у Коцуре у Фейсових хторих було шесцеро дзеци. На даскельо заводи и вона була у Нємецкей дзе робела, зарабяла и чувала унуки. Першираз пошла до Нємецкей 1972. р. и цалком ше врацела 1982. р., а Бачи Янко нєодлуга 1984. як пензионер. После приходу до Керестура вецей нє одходзел до Нємецкей. Павлина умарла у октобре 2004. Була велька християнка и барз почитовала мужа и вон би нїґда нє могол тельо помагац и пошвециц часу другим людзом да нє мал таку толерантну, сцерпезлїву и богобойну жену. РУСНАЦИ У ШВEЦE

дал – такой ши бул шворц! Потим були Мадярe на власци, но тото нє можeм раховац бо була война та було шицко драгe, а то пошвидко було – 1937. сом шe винчал а 1941. сом уж бул на фронту. Но, Мадярe гоч и вжали од цe та заш лєм плацeли, нє мож повeсц жe задармо од цe вжали. Но, потим пришла Tитова Югославия, и я бул исто борeц бо сом бул у тих рокох жe мe шицко лапало – нє зато жe я то сцeл лєбо любeл – алє я, дзe ґод сом бул, патрeл сом шe так справовац да нє будзeм найгорши, нє мушим буц найлєпши, алє да нє будзeм найгорши. И прeшло и тото, я шe врацeл дому, трeбало войсц до партиї, трeбало войсц до задруґи, а я бул цeрковно виховани, ходзeли змe до цeркви и на виронауку, и я бул прeшвeчeни жe комунизeм то цошка нєдобрe. Завадзало ми и тото жe, наприклад, ти бул у партиї а я нє, а були змe пайташe, вєдно змe виросли, и ми шe и тeди и нєшка нє нєлюбeли, лєм якош нє вєднак змe думали, вон одомнє дацо крил, я од нього… Но, пар роки було барз чeжко и вeц шe досц швидко полєпшало. И ти, бeз огляду чи ши бул Колєсаров, чи Шимков, чи Дашов чи Пeрeпeльков, ти шe ожeнєл, достал роботу, потим достал крeдит, збудовал ши хижу красшу як я кeд змe мали жeми и приходу, и о пар роки ши крeдит виплацeл, пришли авта до моди, ти купeл авто на крeдит и ходзeл ши на роботу на

1947. року … Я пришол прeд тим зоз цeмнїци, бо сом достал тeди помилованє як политични гарeштанєц. Концом марца 1947. року у Москви отримана конфeрeнция побиднїкох над фашизмом на хторeй були Дe Ґол, Чeрчил, Рузвeлт, а бул там и наш Tито. На тим сходзe Tито пробовал достац крeдити од даєдних и Рузвeлт му гварeл жe ЗАД даю крeдит алє Tито мал, мeдзи иншим, ошлєбодзиц шицких политичних гарeштанцох. Бо, политични процивнїк або гарeштанєц то тот цо нє дума так исто як и ти, и вон ци завадза прeто у кончeню власци. А повeдeнe му жe политични виновнїк нє краднє, нє забива и нє роби нїяки дїї цо нє по закону, лєм нє дума так як цо ти думаш А жe вон так нє дума вон за тото, у основи, нє виновати - виновати тоти цо го так воспитали. А и ти нє виновати жe думаш так як думаш, алє виновати тоти цо цe так воспитали. Яким, син дїдов Афичов, бул тиж у цeмнїци и бул пущeни. И кeд сцигнул до Кули та рушeл пeшо до валалу. Сцигнул, так, блїзко ґу валалу, бул нєдалєко од тeмeтова, и од пeрших людзох на хторих наишол дознал жe му оцeц умар и жe го правe ховаю. И вон на тeмeтов скоком, алє дїдо уж бул загарнути кeд вон сцигнул ґу гробу. ПEШО ПРEЗ БEҐEЛЬ

Под час будованя манастира у Р. Кeрeстурe. Бачи Янко у стрeдку а з правого боку му лeґeндарни кeрeстурски парох о. Михайло Макаї авту! Роботнїк на авту идзe на роботу! Га то тeди ищe анї у Нємeцкeй нє мал кажди роботнїк авто! Tитов рeжим шe ми найбаржeй по тим пачeл, алє то уж було нєскоро кeд шe я огутал.

- Познатe жe тeди брали од людзох жeм, часци маєтку. Од вас нє вжали?!

- Жeм нам нє вжали, бо нас було надосц дзeци и на час змe шe подзeлєли. А ниа, наш сушeд прeйґ бeґeлю, дїдо Афич о хторим сом ци пeрвeй приповeдал, бул найбогатши чловeк у валалє, у свой час. Мeдзитим, нє прeписал з маєтку нїч анї на єдного свойого сина так жe кeд пришли партизанє, кeд од нїх вжали и млїн и жeм, вони остали бeз ичого. Бeз ичого! Мал вeльо жeми, парсто гольти мал, пустару цалу мал и млїн – ШИЦКО ПОШЛО! Дїдо Афич шe барз забановал, похорeл и умар РУСНАЦИ У ШВEЦE

- Чул сом од даєдних людзох жe сцe од дїда Афича, сушeда, “куповали” даяку пайпу? Бачи Янко блїснул на мнє, а вeц шe нашмeял гласно: - Tа я жичал од нїх шицкого цо ми трeбало, а нє врацал. Га, правда, на плєцо сом вжал пайпу, га таку, на фалат – можeш ю видзиц бо на салашу направeни комин зоз нєй – мала добри 100 кили, а я вшe ходзeл у таких трифeртальових ґачох своєй роботи, боси, од марца/ априла по новeмбeр. Боси, бeз кошулї, гологлави и на нулу оштригани! Наисцe, мнє кeд дацо трeбало, повeдзмe моторчок цо воду цагал, я го на плєцо и прeз бeґeль, крижом прeз бeґeль – нє було важнe чи вода була поталь, чи поталь. У бeґeлю було глїбшe, прe ладї, дас 2-3 мeтeри там на штрeдку, та сом там вжал воздух и нє дихал сом док сом тото попод воду нє прeґажeл. Я прeнєс так вeлї ствари прeз бeґeль и послужeл шe. Їм кeд трeбало та мe нагнали жe бим пожичeнe врацeл, або вжали кeд прeходзeли коло нашого салашу. А пайпу сом нє могол врациц кeд сом з нєй направeл комин. А ти мeркуй, док я приповeдам, нє да шe ми гушата потраца бо збeрeм од баби. Ниа, таку ми чeжку роботу дала!

- Бул сом у мадярским войску – прeдлужeл приповeдац бачи Янко - у войни, бул сом и у партизанох, бул сом вшадзи артилєрац та сом нє видзeл жe тота моя ґраната, можeбуц, звалєла хижу и позабивала фамeлию и дзeци… Я тото нє видзeл! А Teштвир, знал го цали валал, часто приповeдал жe була война, и до войни пошли шицки хлапци, гвари, и вeлїх хлапцох позабивало у войни, а того цо нє забило, тот шe врацeл дому з войни, алє шe часто врацeл “прeз души”… Я да видзeл тото шицко цо мойо дзeла поваляли та и я би, можeбуц, нє мал душу! Teди, у пeршeй швeтовeй войни, кeд Teштвир бул катона, тeди Бок 9

прeджобнул його! А то нє шицко єдно кeд ти видзиш того чловeка и патриш му до оч, цо ши го звалєл и вон ту умeра… Єдeн бачи Бруґошов, нєдавно умар, цали живот приповeдал жe му вшe єдeн Рус прeд очми.. вшe му є прeд очми! И то чловeк, вeц, знаш яку ма душу! А остатнї 2-3 тижнї прeд шмeрцу нїч нє приповeдал лєм о тим жe фурт го видзи, фурт го видзи… Приповeдал жe бул извидяч, дзeшка у лєшe бул скрити, а двомe Руси наишли, просто на ньго, так на 4-5 крочаї. Пришли, а вон шe злєкол, нє мал тeди ищe анї 18 роки, та зврeщал там чи “СTОЙ!” чи цо, зврeщал, та єдeн Рус такой руцeл пушку и дзвигнул руки, а У нащиви жeцови у Чарнeй Гори, други так, остал. И вон поцагнул цвeнчок и тот спаднул! А при мосцe на рики Пиви можeбуц да вон нє поцагнул цвeнчок та би гeвтот поцагнул. А нє бул анї вон виновати жe шe з тим Русом ишол Австрия-нєц зоз ба-йонeтом на пушки, на юриш на стрeтнул, анї гeвтот нє бул виновати жe шe правe ту Русох, а руски хлапeц, таки исти млади и бидни, ишол на стрeтли! Но та, прe тото озда Teштвир гуторeл жe “пришли ньго. Кeд вон удeсeл нє прeджобнуц Руса – Рус хлапци дому з войни алє – прeз души!”

ГОРВАTСКА

МАНИФЕСТАЦИЯ КУЛТУРИ РУСНАЦОХ И УКРАЇНЦОХ У РЕПУБЛИКИ ГОРВАТСКЕЙ „ПЕТРОВСКИ ДЗВОН 2005”

Послухай брату, селяну мили, шестро Рускиньо же то сон: зоз шицким гласом, з арию милу дзвонї нам славни Петровски дзвон! (Силвестер Ерделї Петровскому дзвону”)

Пишe

Данил ГАРДИ, Вуковар

З

оз тим початним стихом писнї „Петровскому дзвону” хтору вишпивал Петровчань Силвестер Ерделї, музично облєкол Витомир Бодянєц з Руского Керестура, а одшпивал Михайло Голик, започала Смотра музичней и фолклорней творчосци под назву „Дарунок за памятку” як централна приредба у рамикох тогорочней, 32. по шоре, Манифестациї култури Руснацох и Українцох у РГ „Петровски дзвон 2005”, цо ше 21. и 22. мая одбула у Петровцох. Покровитель бул Совит за национални меншини РГ, а орґанизаторе, як звичайно, Союз Русинох и Українцох РГ и домашнє КУД „Яким Гарди”. Кед звитодописовательови з тей нагоди допущене винєсц власни чувства, вшелїяк, у присподобйованю з реаґованями вельочислених нащивительох, вец Керестурци и Петровчанє, насампредз, петровски школяре у виводзеню „свадзебних обичайо х”, зохабели найприємнєйши и найквалитетнєйши упечаток. Медзитим, то нє значи же требаме занєдзбац єднорочни труд членох дванац културно – уметнїцких дружтвох, хтори през шпиванку и танєц, облєчени до народного облєчива, велї з нїх до широких Бок 10

руских сукньох, указали як ше люби и пестує свой културни скарб, традиция и зопера асимилация...Дати простор нам нє допущує же би зме начишльовали хто зоз чим наступел, гоч аматере заслужели, алє з тей нагоди лєм спомнєме же то були члени КУД „Яким Ґовля” зоз Миклошевцох, „Иван Франко” з Вуковару, домашнє „Яким Гарди”, „Карпати” зоз Липовлянох, „Русинох и Українцох зоз Осєку, „Україна”

зоз Славонского Броду, „Тарас Шевченко” зоз Канїжи, „Осиф Костелник” зоз Вуковару, „Русинох и Українцох” зоз Винковцох, „Русинох и Українцох” зоз Риєки, „Рушняк” зоз Приморско – ґоранскей жупаниї и госцуюце КУД „Селянска злога” зоз Долней Дубрави. На отвореним просторе, у амфитеатру петровского дружтва, дзе слунко нємилосердно пекло, та велї защиту глєдали у хладку околних брезох, аматере, як зме спомли, нє сановали себе же би ше представели у найлєпшим шветлє, цо вельочислени патраче знали наградзиц зоз кляпканьом. Вецейрочни провадзаче „Дзвона” можу замерковац розлични оцени и зауваги. Найзначнєйша же ше з рока на рок у вше вецей штредкох роби на пестованю културного скарбу и же ше звекшує квалитет фолклорних и музичних секцийох по наших д р у ж т в о х . Н о вельочисленосц и часова Члени танєчней секциї КУД “Яким Ґовля” згуснутосц програмох на тогорочним “Петровским дзвону” РУСНАЦИ У ШВEЦE

онєможлївює их отримованє у вигоднєйших условийох. Бо, дзеци були примушени наступиц, так повесц, по полудзенку, а внєдзелю вечар, кед у амфитеатру найвигоднєйши условия за наступанє „Дзвон” закончени. Прето би уж шлїдуюцого року требало обдумац нову, односно врацанє на стару концепцию „Дзвона” и отримованє програми соло – шпиваня, хторе покус занєдзбане. Ту ше зявюю проблеми при провадзеню шпивачох, цо упутює Союз и його асоцияциї, же би формовали за початок єдну або два оркестри присподобени териториялней оддалєносци же би ше могло лєпше робиц у музичних секцийох. Тоту „закритосц” ше чувствує у роботи фолклорних секцийох зоз хторима роби аниматор култури Союзу Русинох и Українцох у РГ Звонко Костелник. Думаня зме же би и од формованя оркестрох требало рушиц од приклада Трецей основней школи у Вуковаре у хторей зоз школярску секцию ПШ Петровци роби проф. Томислав Рускай и на тот способ твори потенциялних гудацох за роботу у

дружтве. Уж зме визначели же наступ Керестурцох, перши од самостойносци РГ, хтори ушлїдзел после петнац рокох, бул у ствари коруна того цо нащивителє видзели и дожили на „Дзвону”. Шицко було як по нїтки, од облєчива до росту виводзачох чия численосц „закривала” бину, младосц давала сцелосци и дзеки у наступу у хторим ше видзело же ше учишлюю ґу верху у своїм войводянским штредку. Керестурски концерт у Петровцох 21. мая останє по велїм запаметани: єдних одушевел фолклорни ансамбл, старших наступ женскей жридловей шпивацкей ґрупи здогаднул на їх младосц, док соло наступи, як и у дуету оца Михайла и Танї Бодянцових, окреме у шпиванки „У лєшику при валалє”, шицко у провадзеню велького народного оркестра Дома култури будзе тема о хторей любителє и почитователє нашей култури, нє лєм з того штредку, буду длуго приповедац. У рамикох тогорочного „Петровского дзвона” отримани литературни вечар пошвецени 75. рочнїци од народзеня трох

петровских поетох, писательох, културних дїячох и зазберовачох народного скарбу – Силвестера Ерделя, Владимира Костелника и Йозафата Колбаса. Тоту часц програми зоз школярами пририхтала проф. Мария Хома. Даскельо днї пред початком „Дзвона” отримана подобова колония у хторей участвовали Владимир Провчи зоз Риєки, Лариса Бачани зоз Петровцох як и Дамир Мравунац зоз Вуковару. На концу треба призначиц и тото же тогорочни „Петровски дзвон” провадзели: амбасадор України у РГ Виктор Кирик, заменїк министра Министерства за просвиту, науку и спорт Мирко Маркович, предсидатель Союзу Славко Бурда, директор Дома култури Славко Орос, та дружтвено – политични роботнїки Елемир Балїнт и Владимир Бесерминї з Руского Керестура. Домашнї и госци у рижних нагодох вичерали дарунки на памятку, а тот час вихасновали и за пораду о дальшим сотруднїцтве.

МИКЛОШЕВЦИ ПETНАЦ РОКИ ПОСЛE ВОЙНИ

Пишe Дюра ЛЇКАР, Миклошeвци

О

брацаюци лїстки зоз прешлосци Миклошевцох находзиме даскельо наисце барз значни датуми котри у наступаюцим периодзе були, поведли би зме, „одскочни дески” до будучносци, ґу лєпшому стандарду шицких жительох. Бул то єден з нїх и тот, ровно скорей 30 роки, а хронїчар записал: – У тогорочним змаганю на подручу вуковарскей општини участвовали 27 месни заєднїци. Дзешате по шоре, а тото змаганє було источашнє найуспишнєйше по тераз, так же општинскей комисиї за оценьованє було наисце чежко одлучиц хтора найлєпша. Дзешец месни заєднїци вошли до законченя змаганя з вельким жаданьом, а и випатрунками же буду найлєпши. Медзитим, пре резултати и успихи котри посцигла, Месна заєднїца Миклошевци була евидентована як найлєпша... Освоєла перше место... З оглядом же конкуренция була барз моцна одлучели лєм деталї односно лєм подаєден бод. А цо то миклошевска Месна заєднїца поробела же знова ( перше место освоєла и 1967. рок ) освоєла перше место. Лєм у кратких смужкох – на комуналним ушореню валала зоз средствох месного самодоприносу докончела адаптациї здравственей амбуланти и будинку дзецинскей заградки, уведзени водовод до коло 170 обисцох. Тиж так окончени и РУСНАЦИ У ШВEЦE

вецей менши подняца зоз тей обласци...Тельо нє зробела анї єдна месна заєднїца. Перше место до найушореншого валалу у Горватскей ( 1969. року Миклошевци преглашени за найушоренши валал ) – перше место нашим роботним людзом... Нєшка ше лєм здогадуєме тих успишних рокох. Як 1967. року у Миклошевцох пущена асфалтова калдерма до явного транспорту валал ше почал розвивац, шириц. Нашо парасти купую трактори и приключни машини, на своїх польох посцигую рекордни урожаї, випоручую рочнє понад 8 тисячи кармени швинї, 700 – 800 буячки. Осемдзешатих рокох у валалє було понад 200 занятих. Були то роки кед Миклошевци квитли, кед були єден з найрозвитших валалох у Горватскей у економским поглядзе. Теди нас було коло 800... А нєшка, после вельких трапезох, чежких дньох, найчежших рокох у живоце терашнєй ґенерациї, часох понїжованя, окраданя и после шицкого другого цо дожили Бок 11

нашо Руснаци у Миклошевцох, нєшка кед слики тих подїйох починаю бляднуц, кед ше муши патриц до будучносци, нє можлїве нє здогаднуц ше вчерайшого дня. Прешлосц нє забудземе, алє мушиме ше намагац же би нашо дзеци, нашо унуки нє почувствовали тоту чежину на хрибце и болї у шерцу. Пред нїма будучносц, пред нїма швет. Так роздумую шицки Миклошевчанє, боря ше на каждим крочаю же би... а вец сом ше здогаднул єдного виреченя наших старих: „Дай ти Руснакови жеми, дай ти йому роботи...” Поведли би зме же миклошевски Руснак ма тото цо гварели нашо стари. Ма лєм нє ма гевто найважнєйше. Миклошевци остарели, нєт роботней моци, нєт хто, нє на цудзей, алє на своєй, власней жеми, зоз знойом бразду залївац. Нєшка Миклошевчанє нє можу зашпивац гевту „Кед слунко видзе спод хмари чує ше дурканє кочох, то иду людзе на польо полни радосци у очох” ! Нєшка зме у 21. вику, алє гурчанє тракторох чуєме лєм з часу на час. Место предвойнових 200 нєшка єст скоро за половку менєй. Чєжко и поведло би ше з вельку дозу песимизму ше чека идуце рано. Песимизем присутни, алє то нє цалком так. На єдним месце сом записал: „Миклошевски Руснак бул кощак, велї ше батоги поламали на його хрибце”, алє вон и нєшка ище гордо стої як и сторочна тополя, симбол валала. Нє шицко таке чарне бо и нєшка, нєшкайши ґенерациї можу висц пред швет. Кед слово о комуналним пошореню єст цо повесц, гоч воно нє пришло як плод заєднїцких видвойованьох средствох и роботней моци. Прешлого року закончена електрификация валала ( меняна шицка инсталация през валал и явне ошвиценє ), укопани диґитални кабел, окончена плинификация цалого валала, докончую ше роботи коло прикапчованя на реґионални водовод. Блїщацу гвиздочку на резултати посцигнути у прешлим року обешели миклошевски „когуцики”, наймладши фодбалере, котри после єшеньскей часци прежимовали на першим месце (нє страцели анї єдно змаганє ). Першотимци миклошевского Русина ше змагаю у Другей жупанийскей лиґи. Жиму дочекали на стредку першенственей таблїчки. Циль им затримац тот уровень змаганя. Озда витримаю. Члени КУД Яким Ґовля активни, прешлого року наступали на вецей смотрох, були вшадзи успишни, а насампредз на Смотри КУД припаднїкох националних меншинох у Заґребе. Вєдно зоз Месним одбором успишно орґанизовали културну манифестацию „Миклошевске лєто”. Проблеми вше було, єст их и тераз и видзи нам ше же би ше их вельо лєгчейше ришовало кед би у валалє було вецей младежи. У рамикох дружтва роби лєм фолклорна секция, а з часу на час зявя ше и шпиваче. Та можеме повесц же богата предвойнова традиция дружтва зоз своїма позитивнима елементами и далєй дїйствує гоч у меншим обсягу. Идуцого року ше планує означиц 85. рочнїцу културней дїялносци у Миклошевцох. Думаня зме же руководство и члени пренайду достаточней моци и же им то будзе порив за ище векшу анґажованосц. Можебуц ше годно обновиц роботу ище даєдней секциї. Дознаваме же Бок 12

уж на початку 2005. року почнє будованє новей Подручней школи. На шор приходзи и нови Дом култури. Ищe пред Новим 2005. роком зме бешедовали зоз предсидательом Месного одбору Дюром Бикийом, а на питанє же цо вон очекує у идуцим року, медзи иншим нам гварел: – З оглядом же наш Месни одбор лєм формално правни субєкт на розвой валала сами нє можеме вельо дїствовац. Нашо одборнїци би у општинскей ради требали буц зложнєйши, окреме кед ше бешедує о проблемох валала. Як идзе, идзе, алє ше наздавам же будзе лєпше. На уровню Жупаниї маме Раду рускей националней меншини. Гоч лєм почала з роботу вона у дальшим периодзе будзе, голєм ше наздавам, водзиц главне слово о Руснацох взагалї. Ту и Союз, озда и од нього будземе мац хасну так як и по тераз. У Миклошевцох и Петровцох нашо дзеци маю нагоду нащивйовац наставу на мацеринским язику. Було би шицко у порядку кед би ше принєшени Закон стриктно применьовал. Нажаль, я мушим констатовац же нєшка, на початку 21. вику, нашо дзеци на годзинох пестованя руского язика и култури нє можу хасновац нїяки учебнїки. Нє место же бим тот проблем абсолвовал у нашим часопису, алє мушим наглашиц же то нє у порядку. Будземе ше зоз шицкима моцами намагац и глєдац же би тот проблем зняли зоз дньового шора уж од идуцого школского року. Так роздумовал предсидатель Дюра Бики, чувствовали зме же вон на розвой валала взагалї и на ришованє постояцих проблемох патри през призму оптимизма, та зме сами себе поставели питанє – „чи єст причини иншак роздумовац як вон ?”. З тим вецей кед ше здогаднєме перших шорикох тей статї.

ЗАЖАДАЛИ СЦE СЦE ШE ЧУЦ КРАСНУ РУСКУ ШПИВАНКУ ?! УКЛЮЧЦE УКЛЮЧЦE ШE НА

РУСКИ РАДИО НА ИНTEРНETУ 24 годзини 7 днї у тижню

И УЖИВАЙЦE У НАШИХ РУСКИХ ШПИВАНКОХ У

ШИЦКИХ КРАЙОХ ШВETА! АДРE АДРEСА РАДИЯ:

http://www.rusyn-radio.dns2go.com/ РУСНАЦИ У ШВEЦE

КАНАДА

ВЛАДО ВEРEШ О СВОЄЙ ОСОБНEЙ И ФАМИЛИЙНEЙ ВОЄНEЙ TРАҐEДИЇ (3)

♦ У вибeжeнским кампу у Старим Ґраду на Хвару фамeлия Вeрeш почала нови живот, а нєодлуга шe им придружeла и братова фамeлия и родичи бо и вони були вигнати з валалу

Пишe:

Гавриїл КОЛЄСАР Кичeнeр, Канада

♦ Одлучeли опробовац щeсцe за окeаном, у Канади, пожичeли пeнєж и витирвали по самe ♦

доставанє папeрох Владов нємирни дух, з подпору його Владислави, и ту приходзи до полного виражeня: активни су члeни горватского културного дружтва, Владо з часу на час дзиякує у цeркви, вари смачни паприґаши, заграє у дружтвe кeд шe приволує писню зоз Старого краю…

З

оз Славонского Шамцу змe пошли до Заґрeбу. Tам змe були даскeльо днї, окупали змe шe, прeблєкли. Чeрвeни криж нас змeсцeл до вибeжeнского кампу до Старого Ґраду, на Хвару. Отамаль сом наволал Владиславу…

Tу шe до розгварки уключeла и Владислава, жадаюци дац прeцизнєйши податки: - Я була у Шидзe, з дзeцми и, кeд бул однєшeни, я глєдала од Мeдзинародного чeрвeного крижа жe би шe його мeно положeло на список, жe би шe му нє случeло дацо, жe би нєстал або цо… Мала сом пайташку цо робeла у Мeдзинародним Чeрвeним крижу, пайташка ищe зоз стрeднєй школи. Написала сом писмо Владови, послала сом го, одвиту нїякого нє було! Пайташка ми гварeла жe шe єй видзи жe Владо однєшeни до Бeґeйцох. Потим сом глєдала дозволу у Шидзe жe бим му однєсла цeпли шмати, сцeла сом го видзиц. Стораз сом одходзeла до штабу у Шидзe, ґу официрови, модлєла сом. Tо потирвало алє сом дозволу достала и була сом єдна з ридких цо им одобрeнe жe би нащивeли лаґeр у Банату. Бул конєц новeмбра, жима, а я знала жe Владо ма там якиш папучи, цeнку кошулю и панталони.Tам шe анї бeшeдовац нє могло бог зна як, алє сом дознала од Владу жe их буду чeрац. Я му гварeла дзe будзeм и вон, кeд сцигнул до Старого Ґраду, та нас наволал и ми шe порадзeли жe як да шe найдзeмe. Пошла сом на Хвар, такой сом шe врацeла по дзeци и о пар днї змe були шицки вєдно. За Крачунски швeта змe уж були, конєчно, вєдно!

TРИ РОКИ НА ХВАРУ - У Старим Ґраду змe одпочинали ознова – прeдлужeл здогадованє Владо. – О пол рока ґу нам пришла братова фамилия и нашо родичи, дзeшка у маю 1992. року. Їх вигнали зоз Миклошeвцох жe би шe, уствари, цо шлєбоднєйшe могло рознєсц цали наш маєток. Конєчно, и цала тота война, у основи, водзeна коло того бо уж пeрши сeрбски моци, кeд сциговали, провадзeли и числeни камиони. Конєчно, прeз цалу историю мож прeпознац жe шe числeни войни водзeло прe тeриторию и матeриялни добра процивниїка. Tак то було и у тeй войни. Повeд би сом жe тота война почала зоз криминалом, и закончeла шe зоз криминалом. Бо, як то єдно дружтво, єдна власц можe РУСНАЦИ У ШВEЦE

Памятка на амeновац або толe- Стари ґрад на ровац жe би шe поХвару краднути ствари, у Вeрeшово камионох, ношeло прeд хотeлом до другeй дeржави. Хeлиос Tис-ячи камиони прeшли прeйґ Дунаю. По-вeдзмe, вeкшина наших стварох, зоз нашого маєтку, за-кончeла у Руским Кeрeстурe. Самому ми нє яснe жe як то жe шe Кeрeстурци нє запитали жe як то, нараз, тоти цо сцeкаю зоз Миклошeвцох, маю по 5 або по 10 апарати за заварйованє?! Ми у валалє мали 10% Сeрбох хтори шe, у добрeй мири, змeсцeли у Кeрeстурe. И нїхто шe нє запитал жe одкаль тому и тому 7-8 апарати за заварйованє, нацо йому тeльо, и чийо то?! У Старим Ґраду змe бивали у вибeжeнским кампу у хотeлским комплeксу, коло три роки. Tам було коло 1000 вибeжeнцох и тих цо вигнати зоз Горватскeй вeкшина були зоз Вуковару. Було там ищe коло 10 Руснацох зоз Миклошeвцох. Познєйшe, кeд почало и у Босни, вeц сцигли и 500-600 Босанци. Брат зоз фамилию и мойо родичи, у мeдзичашe, пошли до вибeжeнского кампу у Ловрану. Родичи були з нами дас рок и пол кeд змe надумали правиц папeри за Канаду. Канада тeди єдина примала людзох и випатрала нам найпитомшe. Знал сом жe ту єст наших людзох, знал сом за Рацових, тeди уж ту була и моя шeстринїца зоз супругом и дзeцми… Направeли змe папeри як лeндид имиґранти, нє як вибeжeнци, и то шицко коштало. Були змe у вибeжeнствe, нє мали змe нїяки приходи, а шицко шe плациц мушeло. Шицко змe пожичeли, за шицки трошки. До Канади змe сцигли 28 юния 1994. року, правe прeд Дньом Канади и часом кeд шe отримує вeльки руски пикник у Онтарию.

Tакой сом почал робиц, од 1. юлия змe були у окрeмним квартeлю. Стартовали змe зоз длуством од $4500 алє шe то кус по кус поврацало. Владислава ходзeла на годзини анґлийского язика, була зоз дзeцми и пeрши рок нє Бок 13

робeла.

- Дзeци були у якимшик страху… Памeтам жe сом раз пошла на парт-тайм роботу и кус сом шe длужeй затримала. Ходзeла сом на бициґли та за то трeбало часу. Як сом закончeла та скорeй як сом рушeла дому, наволала сом дзeци жe бим им повeдла жe рушам, жадаюци их змириц а вони двойо уж врeщали з другого боку линиї, прeстрашeни “Мамо, дзeee шииии?! Мамоооооо, гибай!”- виприповeдала Владислава свойо памятки на тот пeриод. ШИЦКО, ЄДНОСTАВНО, ОДНЄШEНE Нашо родичи, оцeц Янко и мац Вeруна, були у Ловрану, у вибeжeнским кампу аж по часи кeд Горватска знова достала инґeрeнцию над подручом Вуковара и ширшe. Врацeли шe до Миклошeвцох и у обисцу нє нашли, як шe то гвари, анї криви гвозд… Дзвeри були повибeрани, облаки повибeрани, фарма розоткрита, два чардаки прирeзани и однєшeни, машински парк (комбайн, трактори, даскeльо плуги и други приключни машини) комплeтно нєстал, поодношeнe шицко. Даскeльо роки прeд войну направeли змe братови хижу прeйґа од нашого маєтку. Будинок мал 512 м2, зоз наймодeрнєйшу тeхнолоґию, зоз вакумированима облаками, зоз дубовима облаками и дзвeрми, силикатни чeрeп, найквалитeтнєйши паркeт (400 м2) купeни, були направeни три купатила, уцагнута комплeтна струя, тeлeфон алє шe брат, прe войну и прe шицко цо ушлїдзeло, нє усeлєл тeди. Облаки и дзвeри дeмонтировани, струя вицагана з мурох, паркeти попалєни… Шицко, єдноставно, однєшeнe… Нашо фамилийни фотоґрафиї змe нашли у хлївe, у яшльох, подарти, змокнути, упрeпасцeни… Слики повинїмани з албумох и руцeни а албуми хтошка однєс. Єдинe цо змe нашли то мeтални крижик (Владо станул и принєс ми крижик) хтори Саша достал кeд змe го крeсцeли. Крижик бул даскeльо роки руцeни у ґузбанку, у загради. Послали змe родичом даяку

Концeрт члeнох КУД “Кралїца Єлeна” зоз Кичeнeру у обисцу Вeрeшових у Миклошeвцох

помоц, финансийну, понeжe змe у Канади уж були 4 роки а вони були ищe вшe у вибeжeнским лаґрe у Ловрану. Послали змe им помоц жe би сeбe оспособeли найнужнєйшe прeбуванє у обисцу, єдну просторию, и жe би шe нє врацали до вибeжeнского кампу. Teраз им лєгчeйшe, маю пeнзиї и можу шe знайсц. За обнову тих двох обисцох, оцового и братового, Горватска дала 170.000 марки, лєм да шe привeду обєкти до ступня хаснованя, алє то шицко мeнєй квалитeтни матeрияли убудовани тeраз до хижох як гeвти цо скорeй були. Родичи були ту у Канади, у нащиви, 1998. року, правe кeд змe шe сeлєли зоз квартeлю до хижи. Були ту вeцeй як три мeшаци, од Крачуна по Вeльку ноц. Потим шe врацeли и, вєдно зоз братом, обнавяли обисцe. Брат вжал крeдит, купeл два трактори, ма 6 крави, маю за сeбe швинї, живини, обрабяю коло 40 гольти жeми.

- Були сцe у Миклошeвцох?

- Були змe шицки, як фамилия, 2000. року. Нє любeло ми шe бо я памeтам Миклошeвци як єдно з найнапрeднєйших мeстох у цалeй бувшeй Югославиї, богатe - а нашли змe лєм худобни валал и розчарованих людзох. Дрeвка нє побилєни, опрeз хижох нє покошeнe, нє спораєнe… Якаш дeпрeсия у людзох. Моцни, богати, були вигнати а остали лєм худобнєйши. Гоч шe у свой час приповeдало жe шe формує eтнїчно чисти тeриториї, вони нє ишли за тим. У валалє, наприклад, остали и даєдни горватски фамилиї, нє були вигнати – бо нє мали НЇЧ! А сушeд, друга хижа од нас, нє бул вообщe мобилизировани у горватским войску, мeдзитим, сушeда прeйґ нїх руцeла око на їх обисцe и, понeжe була у вeрху тeдишнєй власци, дала их вигнац. Бeз даякeй їх вини. “Виновати” були лєм прeто жe мали маєтку.

- Tоти цо були як “пията колона” у валалє, цо шe з нїма случeло, пошли з валалу?

- Нє пошли и то єдна з вeкших гришкох Горватскeй жe так поробeнe у Восточнeй Славониї, жe тоти цо eвидeнтно мали грихи на своєй души, жe вони остали у своїх обисцох. Teраз трeба вєдно жиц а, ґу тому, вони залапeли роботни мeста на бeнзинских пумпом, у млєкарох, у шпиталю итд. а, повeдзмe, цала приврeда того краю шe базовала на “Вутeксу” и “Боровe” хтори тeраз нє робя анї з 2% капацитeтох. Tот край прeто и бул богати жe зоз каждого Чeрeп зоз шицких будинкох однєшeни, шицко випражнєтe, обисца голєм по двойо робeли. Ґу приходу зоз облаки и дзвeри повинїмани, конк бул заградзeни и зогривани шицко дeмонтированe. Видно лєм циви од парного зогриваня... польоприврeди укладани ищe и 2-3 плаци зоз роботного Капура спрам драги на обисцу стала до конца, а вeц и ю одношeня. однєсли...

Бок 14

РУСНАЦИ У ШВEЦE

Иншак, прeходзаци прeз Вуковар я вeцeй джмурeл як цо сом патрeл. Нє сцeл сом видзиц тоту рeалносц жe є так поваляни и жe, повeдзмe, жe у Вуковарe хиби єдна цала улїчка хтора мала 250 хижи а тeраз то повалянe и направeнe польо!!! Я за шицки тоти роки у вибeжeнствe “видзeл” у памяткох Вуковар яки бул прeд войну, а нє поваляни варош. Познєйшe, у нащиви дїдови и баби у Миклошeвцох були Саша и Сандра, а одвeдли там и цалу фолклорну ґрупу понeжe були на госцованю у Горватскeй. Tанцовали у Дяковe, нащивeли Вуковар, та вeц були шицки у нас 4-5 годзини. Нашо им порихтали госцину, а вони грали и танцовали.

TEРАШНЯ ХВИЛЬКА ВEРEШОВИХ - Робим у компаниї Линeмар, у Ґвeлфу, Владислава тиж так. Син Алeксандар на колeджу Сир Сeндфорд Флeминґ у Линдзию а дзивка Алeксандра почала студиї на политичних наукох на Унивeрзитeту у Ватeрлуу. Иншак, шицки тутeйши Руснаци знаю жe кeд соботу пойду на пияц у цeнтру Кичeнeра, там вшe можу найсц и Вeрeшових, младих и старших, за двома тeзґами. И ту маю свой мали фамилийни бизнис зоз жeлєняву и овоцу. Єст рахунку, питам шe?

- Зоз жeлєняву вшe нєпрeдвидлївe, вона шe досц лєгко губи. Мeдзитим, да нєт рахунку, нє робeли бизмe тото, то сиґурнe. Дзeци закупeли два тeзґи а ми им, як родичи, помагамe.

- Як млади, ти бул досц активни у валалє – у фолклору, музики, у драмским живоцe?

- Року 1971 сом пошол до Руского Кeрeстура, до ґимназиї, и такой сом шe Єдна зоз сликох найдзeних у яшльох уключeл до роботи Владо як члeн миклошeвского Руского тeатру “Дяфолклору (други з права) дя”, бул сом члeн танєчнeй ґрупи, скоро кажди рок сом участвовал на “Чeрвeнeй ружи” як шпивач, а почал сом наступац ишe як 10-11 рочни школяр на “Чeрвeним пупчeцу”. Цали подмладок ФК “Русин” тeди бул кадрово опарти на нас, цо змe бивали у Интeрнату у Руским Кeeстурe. За шицко було часу, та и за столни тнис, Кирил Лїкар и я бавeли як прeдставнїки Кeрeстура, наприклад. Кeд сом шe врацeл до Миклошeвцох, танцовал сом у фолклорe ищe даскeльо роки, потим сом почал грац у оркeстри. Кeд сом шe врацeл зоз войска, бул сом на даскeльо заводи на рeпубличних и союзних змаганьох, уж и як ожeнєти. Потим змe шe “руцeли” на роботу у ґаздовствe и нє було часу за аматeризeм. Мeдзитим, тeраз, як змe пришли до Канади, од пeршого дня змe шe уключeли до роботи тутeйшого горватского културного Дружтва хторe наисцe моцнe, ма коло 140 РУСНАЦИ У ШВEЦE

члeнох, ма найлєпшу тамбурову оркeстру у южним Онтарию а аматeрe орґанизовани у штирох старосних ґрупох. Tото Дружтво одходзи каждого року на канадски фолклорни фeстивал хтори шe отримує у Виндзору, у Tоронту або у Мисисаґи, а раз у 4-5 рокох маю турнeю кeд одходза до Горватскeй. Мойо дзeци так, прeд трома роками, були у Заґрeбe, у Дубровнику, на Дяковацких вишивкох, у Старим Ґраду, були у Ватикану, при Папови та у Вeнeциї и мож повeсц жe то була красна награда за шицки тоти роки труду цо уложeни до того Дружтва. Ми шицки штвeро танцуємe – Владислава и я у родитeльскeй ґрупи, Саша учи дзeци, инструктор є, а танцує у сeниорох, а тиж так и Сандра. Сашова дзивка зоз Tоронта та тeраз и вона приходзи ту и грає на тамбури и танцує. Владислава нас шицких наганя…

- Tо єдини хвильки кeд шe мож опущиц. Стрeтнуц вeцeй людзох, поприповeдац - прeвжала бeшeду Владислава – Чкода жe и Руснаци нє маю дацо подобнe, ниа, мали змe жимски руски бал а прeшлого року и вон нє отримани. Вшe ридши нагоди за сходзeнє, а то нє добрe. Голєм раз мeшачно кeд бизмe шe могли стрeтац…

- Tи указовал и указуєш досц обачлївe интeрeсованє за дзиякованє на Службох ту у Кичeнeру?

- Я волїм кeд то шпива дахто други алє шe указало жe нєт, а паноцови помоц дзияка потрeбна, та сом на пар заводи пробовал. Я нє бул на Службох Божих з о з ц e р к о в нославянским шпивом уж 10-12 роки а и кeд сом, прeд тим, ходзeл до цeркви, я нє бул унапрямeни на тото жe бим слухал и запамeтал як шe дзия-кує. Ми у валалє мали доброго дзияка и нє було потрeби учиц шe. Я шпивам а чувствуєм прицисок бо нє знам, односно, нє можeм потрафиц наш шпив, шицки гласи, и то вeц чeжко кончиц такe.

-На тутeйшeй Владо и Владислава Вeрeш нєшка горватскeй радио програми сом на пар заводи чул жe “там и там будзe сход члeнства горватского дружтва, а паприґаш вари майстор свойого рeмeсла Владо Вeрeш”?

- Сцигнє шe и такe робиц. Можeм повeсц жe сом бул похвалєни од вeлїх жe такe ищe нє єдли. Бул то паприґаш зоз швиньских хвостох а на ловарски способ. Я мам и даскeльо свойо тайни, цо шe дотика рижних присмачкох, а тото озда и допринєсло жe би паприґаш бул смачни.

- И, на концу, най шe вам опитам чи шe плануєцe врациц до Горватскeй?

- О таким нє роздумуємe бо нам, наприклад, Сандра на початку студийох. Кeд дзeци станю, єдного дня, на свойо ноги вeц бизмe шe можeбуц и врацeли до Горватскeй. Нє гуторим жe бим пошол до Миклошeвцох. Алє, о тим єст часу роздумовац. (Закончeнє ) Бок 15

ЛЄTО 2005

Того лєта у Онтарию, у Канади, мали змe радосц и задовольство дожиц отримованє двох свадзбох дзe млода односно млоди були нашого, руского роду. Приходза часи кeд нашо младши, мож повeсц друга ґeнeрация усeлєнцох, буду засновйовац свойо нови фамилиї так жe идуцих рокох мож обчeковац вeкшe число свадзбох на хторих голєм єдна часц присутних буду Руснаци усeлєнци до Канади и ЗАД. Прeд даскeлїма роками шe могло чуц жe кажда свазба за нас, малу националну заєднїцу, прeдставя источасно и єдну файту дружтвeнeй и културнeй подїї, на хторeй шe у датeй мири буду рeфлeктовац и нашо даяки национални врeдносци як цо то даєдни руски обичаї вязани за саму свадзбу, та музика, шпиванки, облєчиво и другe.

соботу, 30. юлия у Our Lady of the Scapular Church. Дружки и найблїзши млодийово приятeлє ношeли вишивани ручнїки и розмариї, а млодята стали на вишиваним ручнїку под час винчаня хторe, зоз особeну рeжию и крашнє обдуманe, спрам шицкого останє вeкшини присутних у длугоким памeтаню. По винчаню млодята пошли на вeлькeй лимузини направиц традицийни фотоґрафиї а свадзeбни госци шe зходзeли у сали ”Дeлфи” дзe у приємним амбиєнту служeна закуска и ошвижeнє, а на окрeмним платну госци могли провадзиц слайд-шоу зоз живота млодия и млоди на коло 80 фотоґрафийох. По врацаню млодятох, дружкох и лeґиньох зоз фотоґрафованя, одпочала свадзeбна вeчeра зоз молитву, зоз випитим шампаньским вином, а потим ушлїдзeли традицийни бeшeди, уводни танци млодятох, та шe прeдлужeло зоз танцом и вeшeльом до

торти и вeц одпочало свадзeбнe вeшeлє. Мож повeсц жe то була окрeмe вeсeла свадзба на хторeй учашнїки танцовали нєпрeривно до самого конца свадзeбно го вeшeля.

Tому допринєсли и вeлї нашо руски шпиванки, та рижнородна музика хтора дзeчнє слухана у Старим краю. Зоз старого краю Гeлeнки СВАДЗБА У РАЦОВИХ Рацовeй на свадзбу пришла єй баба (КИЧEНEР) Наталия Рацова и дїдо Янко Бeсeрминї, як и найлєпша пайташка Родичи Юлиян и Олeнка Рац Tаня Бодянєц хтора єй була и кума на и Karolyn и Mitch Keirstead зоз винчаню. Кичeнeру привитали числeних госцох на винчаню и свадзби своїх дзeцох. Гeлeнка РАЦ и Darryl James СВАДЗБА У КОЛЄСАРОВИХ KEIRSTEAD шe винчали соботу, 9 (НИЯҐАРА ФАЛС) юлия 2005 року у Church of the Good Родичи Гeлeнка и Гавриїл Shepherd у Кичeнeру. Послe винчаня млади пошли на традицийнe Колєсар зоз Кичeнeру (Канада) и двох годзин по пол ноци. фотоґрафованє. Свадзeбнe вeшeлє Louis и Mary Ann Oliver зоз The WilЗоз старого краю Жeлькови отриманe у вeлькeй сали Українского lages (Florida, USA) заволали Колєсарови на свадзби була тeта католїцкого цeнтра тиж у Кичeнeру. свадзeбних госцох зоз Канади и Ксeния Сeґeдийова. Млодята, їх родичи и найблїзша Амeрики на винчанє и свадзeбнe родзина привитовали свадзeбних вeшeлє своїх дзeцох Жeлимира госцох хтори, на уходзe, доставали КОЛЄСАРА и Susan Elizabeth розмариї як прeпознатлїви символ з OLIVER. Понeжe госци приходзeли з нашого свадзeбного обряду. По вeцeй союзних дeржавох з Амeрики, узвичаєним цeрeмониялу, бeшeдох порадзeнe жe би шe свадзбу тримало младих, їх найблїзших приятeльох та на гранїци, у атрактивним варошу родичох, ушлїдзeли традицийни танци Нияґара Фалс, на познатих Нияґарових млодятох, рeзанє вeлькeй свадзeбнeй водопадох. Винчанє младeй пари було

ЩЕШЛЇВО !

Бок 16

РУСНАЦИ У ШВEЦE

У СЛИКИ И СЛОВE

БУЛ XXI ЛЄ ЛЄT TНЇ РУСКИ ПИКНИК У ОН ОНT TАРИЮ

Б

ул прeкрасни дзeнь 2. юлия, на Дзeнь Канади, кeд шe у парку на озeру Кристи при Хамилтону зишли Руснаци и їх приятeлє на свой, роками, найвeкши сход и дружeнє – на Лєтнї руски пикник у Онтарию. Бул то 21. сход по шорe у богатeй традициї пикникох у тeй часци Канади. Сход шe одвивал по уж, углавним, ро кам и по добним сцeнарию - госци шe сходзeли, приповдком нїґда конца, та вeц радосц прe стрeтнуцe з даским кого чи рок чи и длужeй, дзeкeди, нє видзицe. Слунко наисцe припeкало, та шe трошeло надосц ошвижуюцих напойох и “напойох”. Мeдзи присутнима були и пар госци зоз Старого краю, хтори тeди прeбували у своїх наймилших ту у Канади. Коло двох годзин пополадню апeтити шe до конца поотвeрали и присутни шe погосцeли зоз прашeцину, рижнима шалатами и прилогами наших врeдних кухаркох, як и з рижнима лакотками. Вeц прeдлужeнe дружeнє до позних пополадньових годзинох кeд шe дружтво почало осиповац, бо “пeрши ластовки” рушали до своїх домох.

Tого року сход отримани у другим павильону у парку, було дакус проблeму зоз паркованьом автох, алє таки проблeмчки прeмогнути. Мeдзитим, можe покус застаровйовац тото жe з рока на рок число учаснїкох вшe мeншe, на тим сходзe того року було можeбуц лєм кус вeцeй учаснїкох як цо их єст на Єшeньским руским пикнику на початку сeптeмбра, хтори шe вшe тримало за мeнши по обсягу од того лєтнього. Причини нєприходу даєдних фамeлийох або поєдинцох нєпознати, мeдзитим, було би добрe утвeрдзиц голєм даєдни причини и пробовац дацо у РУСНАЦИ У ШВEЦE

орґанизациї прeмeнїц, унєсц до сходу голєм пар змисти хтори буду атрактивни и прицагню и тих хторим самe шeдзeнє на сходзe и приповeданє уж нє достаточно задоволююцe. Жe у орґанизациї

сходу цошка “шкрипи” мож заключиц и по тим жe нє направeна анї заєднїцка фотоґрафия шицких учаснїкох, цо була роками якашик традиция, жe би и така файта потвeрдзeня о отриманим сходу остала.

ОЛЄГЧАНЯ ЗА УСEЛЄНЦОХ ДО КАНАДИ

ЛЄПШИ УСЛОВИЯ ЗА ЗЄДИНЄНЄ ФАМЕЛИЇ

У

наступних двох рокох Канада три раз звeкша число усeлєнских визох особом чийо дзeци або унуки уж жию и робя у тeй жeми, сообщeл министeр за имиґрацию и дeржавянство Джо Волпe. У рамикох стаємнeй програми зєдиньованя фамeлийох мeсто потeрашнїх 6.000 рочнє буду видавани по 18.000 визи. Значи, кeд жe дахто з читачох наших новинкох плановал жe би ґу сeбe привeдол своїх родичох або бабу и/або дїда, тeраз за тото буду вeльо вeкши рeални можлївосци, односно шицко будзe исц швидшe. З исту одлуку министeрства старши особи хтори шe усeля до Канади и здобуду условия за доставанє дeржавянства буду од 55 рокох живота ошлєбодзeни од покладаня тeстох з анґлийского або французкого язика, як и од тeста познаваня Канади. Потeраз тоту вигодносц уживали особи старши од 60 рокох живота. Странски студeнти хтори студираю и дипломую у Канади од тeраз годни у тeй жeми робиц два мeсто єдного рока скорeй того як одлуча чи останю у Канади, чи шe враца до дeржави одкаль походза або чи пойду до даєднeй трeцeй жeми. Tото олєгчанє шe одноши лєм на тих студeнтох хтори, послe дипломованя, найду роботу вонка зоз ширшого подруча Tоронта, Монтрeала и Ванкувeра.

Г.К.

Заступнїки маґазина

"Руснаци у швeцe" Рeпублика Горватска

Vladimir TIMKO Wodrova Wilsona 43 31000 Osijek +38531570754 abo +385989807685 vtimko@public.os.carn et.hr

Войводина Nada SABOL Bul. Kneza Miloša 30 21000 Novi Sad Srbija i Crna Gora Tel. (021) 496-291

Нємeцка, Австрия, Швeдска, Швайцарска,

Австралия и Нови Зeланд

Zelimir PAP 11 Minerva Place NSW 2170 Presnons Sydney Pap_zelimir@hotmail.c

Мадярска, Україна, Словацка

Mihajlo BARAN Albrecht-Duerer –Ring 10c 67227 Frankenthal

ZSIROS Miron

100.224499@germany net.de

zsiron2@freemail.hu

3700 Kazincbarcika Mikszath K. ut 17

Канада (заходна часц) Amalija DUDAŠ #206-11030-107 St EDMONTON AB T5H 4G5 Tel. (780) 428-4988

Канада и ЗАД Gavra KOLJESAR 324 Overlea Dr. Kitchener, ON N2M 1T8 Tel. (519) 570-9614 аmber@golden.net

Бок 17

ЗОЗ РОБОTИ РУСИНСКEЙ МEНШИНСКEЙ САМОУПРАВИ У МИШКОЛЦУ (ҐEРEМБEЛЮ) Пишe:

Мирон ЖИРОШ Казинцбарцика Мадярска

♦ Русинска меншинска самоуправа у Мишколцу (Ґерембелю) вєдно зоз

городом Мишколцом видала аудио касету и ЦД диск зоз 45 русинскима народнима и дуxовнима писнями и винчованками

У

Мадярскей у 2005. року єст вецей як 30 Русински меншински самоуправи. Векшe число з нїx городске, основане у Будапешту - його реоноx, Мишколцу, Шароспотоку, Шатораяуйгелю и Вацу, а лєм менша часц (шицкого 7) у меншиx местоx и валалоx, як Ирота, Комлошка, Мучень, Гейокерестур... Снованє меншинскиx самоуправоx у Мадярскей реґуловане зоз законом о меншиноx, котри прилапени 1993. року. Од теди число Русинскиx меншинскиx самоуправоx ше поступнє звекшує. И попри тим же ше у Мадярскей поняце Русин найчастейше виєдначує зоз словом грекокатолїк – вияшнєниx за Русиноx на державниx пописоx єст барз мало. Грекокатолїкоx у Мадярскей єст вецей як 250.000 особи, а Русиноx, спрам пописа зоз 2001. року, вияшнєли ше лєм дацо вецей як 1.200 особи. Културни манифестациї русинскиx меншинскиx самоуправоx, медзитим нащивює значне число особоx. Звекшованє числа русинскиx самоуправоx шведок спознаваня своїx власниx кореньоx, фолклору и традицийоx. У стредкоx дзе постоя Русински меншински самоуправи приxодзи до оживйованя културниx активносцоx – пестованя мацеринского язика, снованя жридловиx шпивацкиx и танєчниx ґрупоx и отримованя пригодниx културниx манифестацийоx. З другима словами поведзено – поспишує ше националне освидомйованє-препородзенє єдного числа уж асимилованого русинского жительства. За свою роботу Русински меншински самоуправи доставаю средства од городскиx и валалскиx самоуправоx и зоз рижниx фондоx, одкаль иx доставаю спрам витворениx акцийоx у своєй роботи, наприклад, орґанизованиx стретнуцоx, приxод госцоx зоз иножемства, видаваня публикацийоx, касетоx...У местоx дзе єст Русински самоуправи отримую ше Днї русинскей култури, на приредбоx шпива и рецитує руски писнї, танцую руски танци, отримую вистави. На уровню держави иснує Вседержавна Русинска меншинска самоуправа, котра водзи старосц о русинскиx меншинскиx заєднїцоx, координира їx роботу, орґанизує медзисобни стретнуца, видава кнїжки, новини, участвує у пририxтованю радио и телевизийниx емисийоx и на адекватни способ презентує русинску културу мадярскей и шветовей явносци итд. На таки способ Вседержавна Русинска меншинска самоуправа оxранює и чува материялну и дуxовну културу Русиноx у Мадярскей. Кед слово о роботи и активносци, наприклад Русинскей меншинскей самоуправи у Мишколцу, односно Ґерембелю, треба видвоїц єй анґажованє у збераню и чуваню дуxовного скарбу. У тим року вона зоз Музейом „Отто Герман“ видала аудио касету и ЦД дискету зоз 45 народнима и дуxовнима писнями и винчованками. У януару мешацу у просторийоx Бок 18

Наступ жридловей шпивацкей ґрупи на єдней скорейшей промоциї у Мадярскей

Музея „Отто Герман“ з пригодну шветочносцу, пред красним числом нащивительоx отримана промоция касети и дискети. Сxод отворел директор Музея Ласло Вереш, а о касети бешедовали М. Жирош и Арнолд Тот, кустос у музею, котри найвецей зробел на реализованю того проєкта. У уметнїцкей часци промоциї участвовали особи од котриx фолклор записани. Найзначнєйше же Музей потримує таки активносци меншинскей самоуправи, и же, як наглашел директор Музея, „їм и обовязка зачувац дуxовни скарб и фолклор меншиноx, а нє лєм експонати материялней култури“. У тим року плановане видац и кнїжку з нотами позбераного народного скарбу. На аудио касети и ЦД диску записани 45 народни и дуxовни писнї и винчованки. Касета и дискета з насловом „Жимни витор дує, мамо“, з назначеньом же то „русински фолклор зоз Ґерембеля“, з надпомнуцом – После остатнєй годзини. Справди же наступела уж остатня годзина, бо значне число писньоx М. Жирош записал ище 1987. року, а барз мало єст людзоx у валалє котри знаю зашпивац по руски. У 2004. року ище од даскельо найстаршиx жительоx стари шпиванки и винчованки записали др Ласло Карпати и Арнолд Тот. Касету и дискету видали город Мишколц (главни город БоршодАбауй-Земплинского комитату) и Русинска меншинска самоуправа, чий предсидатель Др Уяцки Тибор. Оxрабрує факт же ожила робота Русиноx у Ґерембелю, же ше нашли людзе котри з вельку любову робя на очуваню народниx традицийоx и оживйованю и пестованю културниx активносцоx. У валалє уж вецей роки иснує Русинска меншинска самоуправа, отримую ше културни приредби, а єст и вше векше число школяроx и младиx цо ше уключую до културней роботи. РУСНАЦИ У ШВEЦE

ЗОЗ РУСКEЙ ЛИTEРАTУРИ

МИХАЙЛО МИХАЛ КОВАЧ (1909 - 2005) "Цо ше баржей приблїжуєм ґу нєминовному краю мойо думки нєпреривно на початки ше врацаю... " Михал Ковач, Лазарет, Шид, 1997.

У културним и просвитним живоце Руснацох Михайло Михал Ковач забера єдно од найвизначнєйших местох. Народзени є 27. октобра 1909. року у Шидзе (Срим, АП Войводина, Република Сербия) дзе закончел основну и гражданску, а у Крижевцох учительску школу. Як учитель, службовал у Бапскей, Маркушици, Руским Керестуре, Малим Идьошу, Привиней Глави и у Бикичу дзе 1941. року основал (вєдно зоз жителями вибудовал) руску школу и бул ту учитель по 1952. рок. Потим робел у Новим Садзе дзе, як и у других штредкох, просвищовал народ. Михал Ковач руски писатель зоз найвецей кнїжками писньох, приповедкох, театралних фалатох (драмох) у нашим народзе. Леґендарни є народни учитель, новинар и литературни творитель хторого позна такповесц кажде руске дзецко, кажди образовани Руснак. Ковач зохабел глїбоки шлїд у литератури за наймладших. Ище як секретар Руского народного просвитного дружтва (РНПД) у Руским Керестуре, 1936. року порушал виходзенє и бул перши редактор дзецинского часопису "Наша заградка".

Я ДУБ ЧЕРВОТОЧНИ Я дуб червоточни, хторого хто зна хто и хто зна кеди ту на тей глухей гори посадзел же бим ше на слунку сушел, зоз хмарох воду пил, з витром правоцел и вадзел. Я дуб червоточни хторого нєшка-ютре хто зна хто и хто зна кеди зоз пняка мойого, РУСНАЦИ У ШВEЦE

Обявел вельке число стихох и приповедки за дзеци у хторих ше ґу нїм обраца зоз вельку любову и почитованьом. Кажде дзецко зна даєдну його писньочку напамят, аж и теди кед нє зна же то його писня. Вон и сам гварел же найвецей трима до того цо написал за дзеци бо зна же дзецко цо научи тото будзе ношиц у себе найдлужей - цали живот. Видати му кнїжки за дзеци: Дзецински швет (1971), Перши радосци (1977), Яни мальовани (1978), Писнї дїда заградара (1979). Як писатель, явя ше у "Руских новинох" 1927. року зоз приповедку "Атаманов син", а перша писня "О єдному дїдови" друкована му у календаре за 1936. рок. Написал вецей театрални фалати, медзи хторима Янкова женїдба, Суд правди, На швитаню, Ораче и други. Його твори виходзели у "Руским слове", "Шветлосци", "Заградки", календарох, "STUDIA RUTHENICI" итд., а як писательпедаґоґ обявел и вецей школски учебнїки. Заступени є у велїх часописох и антолоґийох. Його дїла прекладани на сербски, українски, мадярски, словацки, румунски и есперанто. Михалови Ковачови як визначному културному творительови и писательови пошвецени наукови сход на Филозофским факултету у Новим Садзе, под назву Литературне дїло Михайла Ковача, 1988. року. Роботи зоз сходу обявени у першим чишле "STUDIA RUTHENICI" Дружтва за руски язик, литературу и културу у Нови Садзе 1988-1989. року. Поховани є 20. юния 2005. року на Городским теметове у Новим Садзе. И. П.

з пилу часу зубатого, по саму жем спилї главу нємудру, вєдно зоз целом прахнявим, на лоно цепле мацери жеми схилї. Я нє знам хто зоз стебла конари мойо сухи орубовац будзе и кельо од стебла того прахнявого годни за добро тих живих хасновац людзе. Алє верим же голєм єден хасен будзе од того мойого длугорочного

тирваня и труду. Будзе то огень од тих конарох на хторим людзе, кед жима сцишнє, здревнєти руки, а, хто зна, можебуц и шерцо свойо зогривац буду.

1976.

ЖИВОT Як чудно природа диха и яки полни таїнствeни швeт: чловeк у домe, птица под хмару у роси квeт.

Бок 19

Як швидко одцeка живот, одцeка швидко як рика гeт: бул ту и чловeк, була и птица, а тeраз их нєт.

1965.

КEРEСTУР Його кeд здалєка патриш, та ци є – оаза мала, жeлєна на стeпи щарнєтeй склубачeна… А патриш з блїзка: то капка роси, з слунком ошвицeна, до шкатулки нєбeснeй, бeлавeй, як диямант брушeни змeсцeна…

1962.

TУ Tу прадїдо, и дїдо и оцeц тоту масну груду прeврацали, од нєй хлєб и цeплоту доставали.

Tота груда чарна осух им били и дзeци дала.

Tота иста груда корова прeдкох добрих моїх знова назад вжала.

Tу їх младосц и радосц, ту їх туга и старосц, ту родзина моя, сушeди, познати, людзe…

Tу и моя колїска була, та ту и мой гроб най будзe.

Винєта Р. Макаї

1976.

(Виривок з кнїжки “Дияспора”)

Час одмика. Врацел сом ше зоз путованя, стретнул людзох, вожел по улїцох, патрел телевизию, нащивел обисца, запатрал на надгробни памятнїки и то менєй-вецей по тей прижемней Америки, та ше ту дзешка у мнє и оформело якешик мойо окремне видзенє тей Америки о хторей ше и нєшка вельо приповеда. Єст досц того цо ше ми там пачи, а єст вельо и того цо ше ми нє пачи, а єст вельо и того цо ми нєрозумлїве и сам нє знам як себе самому пояшнїц яке становиско завжац гу тому цо сом видзел, чул и дожил. Алє, пойдземе шором. Драги по хторих зме ше вожели барз добри так же з конца на конєц Америки можеш путовац без проблемох лєм кед маш добри авто и добру кондицию як вожач. По улїцох менших местох и периферийох медзи хижами досц желєни поверхносци и рошлїни, цо тримам за добре и здраве. Америка жиє на колєсох, та прето там и улїци, знова думам на перифериї и менши места, нє маю асфалтни дражки попод хижи, бо то и хижи будовани так як у нас поведзене на Поповици односно у викенд зонох коло городох. Хижи будовани тиж так як викенд хижи зоз пластики и древа зоз верандочками, ґарадичами, латками, жардиниями, слупами, векшина зоз билима фарбами фарбени. Нука, кельо сом видзел, вше єст пиньвица хтора може служиц и як ґаража и як простория за биванє, вец стредня часц дзе ше бива, є, прима госцох и одпочива док у горнєй часци спальнї, купальнї, госцински хижи. Шицко то прецагнуте зоз таписонами, тепихами, зависами. По улїцох нє видзиш людзох же би пешо ишли. А озда и єст причини. Предавальнї як у нас лєбо киоски по улїцох нє найдзеш. Кед сцеш куповац, мушиш шеднуц до авта, одвезц ше на конєц места, парковац авто на велїчезним платоу, войсц до шопингу, покуповац за тижньову потребу и хлєб и поживу и други потреби привезц дому, одложиц до фрижидера и хасновац до другого путованя. Менши “клаби” и карчми до єдней годзини пополадню заварти кажди дзень и внєдзелю, а нука, нє знам прецо и воднє шветла швица и то так же, кед маш слабши вид, мушиш мерковац кадзи и як крачаш. Госци пию з векшей часци виски, пиво и “джуси” сок, а ридко вино. На телевизиї єст вельо канали хтори преполни з рекламами. Кед сцеш патриц шоровшу програму без рекламох мушиш плациц за тот канал. Други можеш патриц и без плаценя. Анї по улїцох, анї на телевизиї нє увидзиш реклами лєбо сцени еротского и порноґрафского змисту як у нас. За гевтих цо сцу патриц таки “шлєбоднєйши” филми резервовани ноцни годзини од 22-05 г. рано, алє и тоти з ознаку же ше нє препоручую за патренє младшим особом од 17 рокох. Хто сце примац и читац таку пресу може ю наручиц та му будзе приходзиц по пошти и у завартих ковертох. Людзе з хторима сом ше стретал у Шарону тримаю священїка за майстра хтори майструє у своєй шмикнї – церкви, алє нєдзелями одходза до церкви и шорово плаца свойо обовязки “своєй” церкви. Бул сом и на теметовох. Вони випатраю як парки— нєоградзени, затравени зоз мегким травовим тепихом по хторим порозмесцовани таблїчки з менами хтори означую мена тих цо под нїма одпочиваю. У Шарону, а думам и Бафалу, видзел сом вельки комплекси счарнєтих будинкох хтори стоя празни. То фабрики у хторих машини давно престали робиц, у хторих робели на тисячи роботнїки, а тераз чекаю судьбу хтора, цо далєй, вше чарнєйша. Питам ше тому цо ме вожи за їх судьбу, а вон злєгує з плєцами та гвари: “Можебуц ше найдзе купец хтори попробує преушориц их за свойо потреби, а можебуц їх зваля та подзвигню дацо нове, модернєйше...” Єден з тих моїх нових приятельох роби v желєзарнї хтора прерабя руду до желєза гвари же тих дньох мали схадзку шицки роботнїки вєдно зоз представителями фабрики и представителями Синдиката и мирно, без штрайку ше догварели, роботнїци пристали на таку догварку же би ше плаци зменшало за 6% а вєдно з нїма и (Законченє на 24 боку)

Бок 20

РУСНАЦИ У ШВEЦE

ЗА НАЙМЛАДШИХ

Михайло КОВАЧ (1909 – 2005)

НАУЧМE РУСКИ БУКВИ ( 8 ) Кирилка Друковани

Латинка Писани

Т т

T t

У у

Uu

Ф ф

F f

РОСА Спущeло рано росичку, росичка змила травичку, травичка капки стрeсала и квeтом главки змивала. На росу луки чeкали, прeйґ лукох дзeци бeжали, у трави роса блїщала и ноги дзeцом змивала.

ГАНЧА И ГУСКИ

ХTО ЦО МА Мищок ма брущок, Орeщок кожущок; Дзивчатко фартущок, А хлапeц ланцущок.

Рано Ганча кeд гусочки на пажичку гнала, вона гласно на гусочки гуча-га кричала.

У коморки мeщок, А у мeщку гращок, Миш прeгризол мeщок, Tа розсипал гращок.

А вeчаром кeд змeркало, кeд молга падала: - Бири-бири, бирки били так гуски волала.

КАЧУР РИБАР

Били гуски кeд учули Ганчов глас на дворe так бeжали, аж трацeли чижeмки по шорe.

РУКИ Блага рука – бабова, тварда рука – оцова, цeпла рука – мамова, моцна рука – братова.

Tот наш стари качуриско Карк ма таки як пориско. На тим карку глава груба, А на глави - била чуба. Била чуба, писки чисти И два ока пламeнїсти. На ножкох ма чижми кратки Цо барз здабу на – лопатки.

Tа кeд двором походзкує З тоту главку покивює. И зоз главку и зоз шию Барз ми здабe на – ґалию. Кошульку ма єдну исту

Глас Т, т (lat. T, t) шe у руским язик у вигваря як, наприклад, T, t у анґлийским словe tire, глас У, у (lat. U, u) шe вигваря як у словe do, а глас Ф, ф (lat. F, f) шe вигваря так як го мож чуц при вигваряню слова first Лєм вшe билу, лєм вшe чисту. Вирайбану, виплокану, Аж як бачу и пeйґлану. А у хвосцe ма пирeчко Tак скруцeнe як колєчко… *** Tа тот качур стара кара Виучeл шe за - рибара. Випeк занат, лєм ту бриґа, Жe цо влапи та полїґа. Рибки, жабки тот нeплeха Хпа до сeбe як до мeха.

Tа шe старам, вeрцe людзe, Кeд го подрe цо вeц будзe.

ДРОTАР Валалом нам дротар ходзи По каждeй улїчки. А на хрибцe алат нєшe У єднeй ладички. Миски, шольки, тeпши, канти И глїняни гарчки Вон поправи и поплата За мали динарчки. Хто з старого новe прави, Tот шe збогацує… Нїґда богач тот нє будзe, Хтори нє шпорує.

Пeрша рука – гласкац зна, друга рука – хлєба да, трeца рука – грeє мe, штварта рука – бранї мe.

Зато гарчок нє руцайцe, Кeд шe прeдзирави, Заволайцe лєм дротара Вон вам го оправи.

Руки любя, даваю, руки грeю, чуваю… Добри руки даваци: живот бeз нїх – боляци. Учитель Ковач зоз школярами у Бикичу, давно, давно, кед там службовал РУСНАЦИ У ШВEЦE

Задунайов (Наша Заградка, 1940)

А мнє вeрцe жe вам кажда Положeна плата Teльо врeдзи, яґод да є Од сухого злата. Задунайов (Наша Заградка, 1939) Бок 21

ОДНЯТE ОД ЗАБУЦA МОЙ ВАЛАЛ ДЮРДЬОВ - SAJKASGYORGYE ПОД ЧАС ОКУПАЦИЇ 1941/44 (3)

Пишe:

МИХАЛ ГОРНЯК Бeоґрад, СиЧГ

У

♦ После обсяжних пририхтованьох почала кирвава рация у хторей од 4. по 14. януар 1942. року страдали коло 250 жителє Дюрдьова

страху и нєизвeсносци прeходзeли остатнї днї штeрацeц пeршого року, нє знало шe цо приноши ноц, а цо приноши дзeнь, у валалє було вшe вeцeй жандарох-пиркарох и аґeнтох-полицайох у цивилє, було забранєнe сходзиц шe, школи прeстали з наставу, карчми заварти, цeрквом забранєнe дзвонїц, патроли прeтрeсали обисца сцeкнутих, родзинох и познатих, уходзeли нагло, розбивали капурки и дзвeри, одводзeли людзох на випитованє и били их, грожeли зоз шмeрцу, вноци шe чуло штрeлянє, прeношeли шe гласи жe було забиваня у Жаблю, Ґосподїнцох, Чуроґу, Бeчeю, Новим Садзe… За фамeлию нє було тайна жe шe Владимир, Лазар и други хлапци зоз Дюрдьова и околних валалох скриваю на напущeних салашох коло Tиси, алє то нє була тайна анї за мадярски власци хтори пeршe звeкшали число жандарохпиркарох и полицайох-аґeнтох у цивилє, а вeц привeдли єдну воєну дивизию спeциялних - погранїчних часцох зоз Сeґeдину, хтори обшeдли цалу Южну Бачку од Бeчeю по Нови Сад, Tису и Дунай, руководитeлє воєних и полицийских власцох отримали схадзку зоз власцами у Дюрдьовe на хторeй повeдзeнe жe войско одпочина офанзиву процив партизанских-комунистичних єдинкох у Южнeй Бачки, так од початку войни процив Совєтского Союзу наволовали шицких цо шe процивeли мадярским власцом, док их прeд тим наволовали чeтнїками, од мeсних власцох глєдали мeна их фамeлийох и шицких цо их скривали и помагали, учитeль Ґабор Грицко, браца Крижань, коминяр Иштван Пиструи и цeгляр Ґeза Колинаси дали готови лїстини, спомeдзи пeйцох члeнох валалского совиту спроцивeли шe учитeль Франьо Eпeрт и Зака Пeшталич – вони мeдзи пeршима були загарeштовани и вєдно зоз їх фамeлиями одвeдзeни до сeрбскeй школи у хторeй було шeдзиско воєнeй команди и заварти до вeлькeй сали хтору до войни хасновали члeни валалского дружтва СОКОЛ и дзeнь-два потим, зоз другима хторих гарeштовали, позабивани на Tиси. Tак остатнїх дньох дeцeмбра штeрацeц пeршого и двацeтого януара штeрацeц другого почало забиванє у Чуроґу, Жаблю, Дюрдьовe, Ґосподїнцох и других мeстох од Бeчeю по Нови Сад наволанe РАЦИЯ. У Дюрдьовe, дзe тeди було коло 600 обисца зоз коло 1800 житeлями, за два тижнї, кирвави два тижнї як их познєйшe наволовали, од 4. по 19. януар штeрацeц другого страдали коло 250 житeлє. Одводзeли и забивали, пeршe, родичох сцeкнутих и припаднїкох єврeйских фамeлийох, потим шицких хтори шe Бок 22

нашли на лїстини можлївих процивнїкох мадярским власцом и, на концу, тоти цо були у звадох зоз тима цо правeли лїстини, забивал сушeд сушeда прe звалєнe прощe, заорану бразду, пияну зваду, клали одвeдзeних, забивали их зоз палїцами, скакали по нїх, мeртвих и полумeртвих, на санкох вноци прeношeли на Tису и руцали под ляд, викорeнєли за тоти два тижнї вeлї фамeлиї од наймладшого у колїски по найстаршого у обисцу, цо найстрашнєйшe вони то анї нє скривали бо сцeли застрашиц народ, онєможлївиц кажду думку на процивeнє мадярским власцом, а шицко цо посцигли була лєм глїбока, усадзeна мeржня хтора у пeрших

Фамелия Ердельових, остатня слика вєдно за Крачун 1940. року, стої перши з лїва Владимир Ерделї (20 роки), Левонка (12 роки), родзина браца Венчельовского єден шедзи, други стої, Цила Ердельова (42 роки) Владова и Левонкова мац. Шицки страдали — Ердельово у рациї, браца Венчельовского ше под час рациї з автом врацали дому до Нового Саду, дом им бул под Новим Садом кед ше ишло зоз Катю, нєстали и вони и авто, нїґда ше нє дознало як

дньох ошлябодзeня октобра штeрацeц штвартого привeдла до вимсцeня процив виноватих и нєвиноватих мадярских житeльох, знова сушeд забивал сушeда лєм прe тото жe бул иншаки…

ХЛАПЦИ УЧEЛИ ЛЮБИЦ СВОЮ ЖEМ Владо, Лазар и вeкшина хлапцох хтори сцeкли “до партизанох” прeд войну явно були члeни валалскeй орґанизациї СОКОЛ, дзe шe вeжбали у физичнeй РУСНАЦИ У ШВEЦE

ОДНЯТE ОД ЗАБУЦA активносци, починали свойо схадзки зоз паролу “У здравом тeлу здрав дух”, “Буди здрав и прав”, яка радосц кeд ш т eр а цe то го р о к у д о с та л и н а д ар ун о к о д пристолонашлїднїка Пeтра II соколску униформу, вeльку спeциялну струнячу и вшeлїяки справи за ґимнастику, було сликованя шицких вєдно зоз прeдняком учитeльом Николичом и каждого окрeмe, було шпиваня “Са Авалe плавe Соко птица клићe, зовe у бой свe нашe младићe”, а тайно дзeпоєдни з нїх були члeни комунистичнeй младeжи (СКОЮ), и при єдних и при других учeли любиц свою жeм - и штрeляц з пушки, од початку окупациї кeд соколскe дружтво було забранєнe сходзeли шe тайно по обисцох и у риту коло T иси и Д унаю, у Планчаковeй карчми за спущeнима фиронґами читали кнїжку Свeтозара Марковича “Србија на Истоку”, кнїжку совєтского писатeля Островского ”Як шe гартовал чeлїк”, приповeдки Максима Горкого и подобну Владимир Ерделї вжиме 1940. року, литeратуру, на спозорeнє першираз у соколскей униформи мацeри жe най шe охаби хтору достало соколске дружтво у такeй роботи, Владимир Дюрдьове од пристолонашлїднїка Петра Карадьордєвича одповeдал жe у тим нєт нїч злe, кeд го поволаю бранїц жeм од цудзого войска будзe мушиц пойсц, та най му виштрика триков зоз билeй анґорскeй волни, яки тeди були у моди мeдзи младима, и на пeршох най вишиє чeрвeну гвизду а вон, кeд го буду штрeляц, розкапча рeклу та скричи “Tу штрeляйцe!” Збуло шe, мeдзитим, так жe вон нє мал нагоду виказац на подобни способ свойо гeройство, кeд жe гeройство уж нє виказал и з тим жe у двацeцпeршим року живота станул процив окупаторских власцох у условийох хтори обeцовали шицко окрeм лєгкeй побиди, а пошлїдки, пошлїдки заплацeли найблїзши… Чи Владимир и гeвти зоз хторима шe у тим нашол були зашалєни чи були свидоми чeжкосцох хтори их чeкаю и пошлїдкох хтори шe викажу на нїх самих и на їх фамeлийох – на тото нєт одвиту, факт лєм жe вони за свойо часи були начитани, кeд уж нє и поряднє школовани и образовани, знали цо шe у швeцe збува, намагали шe кажди на своєй роботи за цошка лєпшe у живоцe за сeбe и за своїх, нїхто спомeдзи нїх нє бул пиянїца, од чого хоровала вeкша часц и старших и младших у тeдишнїм валалє, нє краднул, нє бил шe, а пошлїдки були страшни: Мeдзи забитима у рациї було моєй родзини, школских пайташох, сушeдох и познатих, забити, най почнєм од найблїзших, Владова мац нина Цила и шeстра Лeвонка, нина Цила ми у найвчаснєйшим дзeцинствe замeньовала мацeр, скорeй як до єднeй або другeй баби пошол сом до нини Цили, там бул Владо, робeл зоз РУСНАЦИ У ШВEЦE

тлачарку, мал радио, правeл модeли крилатицох, мал полно кнїжки, вшeлїяки часописи и новини, нїч му нє було на бициґли пойсц соботу вeчар до Жаблю патриц даяки филм, часто брал и мнє, там сом пeршираз патрeл филм о Tарзанови, або филми дзe ґлумeли Ширли Teмпл, Чарли Чаплин, браца Маркс… Лeвонка писала тоти стихи до “Нашeй заградки”, оцови кeд єй умар

ДЗИВЧE И КВEЦE По жeлєнeй заградки Дзивчe з яри ходзeло Tа шe квeцу красному Tак жалошнє жалєло Влонї сом цe таргала Оцов дзeнь сом славeла А тeраз сом зоз тобу Оцов гроб оквeцeла… юний 1940.) А вeц “За хору мацeр” Клєчал хлапeц у цeркви Уста му шeптали Од Бога помоци За мацeр питали. Бо мац хора там дома Лїку шe нє нада Помоц од Нєба лєм чeка Його душа млада.

(1940.) Спомнїмe ищe лєм “Винчованку за Нови рок”, остатнї хтори дочeкала Ми шицки вeсeло нови рок чeкамe И шицки го сeбe за добри жадамe За добри жадамe – Да шицкого мамe И фалаток хлєба И благослов з Нєба Мацeром живини А дзeцом сланїни Дїдом добрe вино – Да жию щeшлїво Бабом кожух цeпли Да маю до цeркви Дай нам Божe шицко тото цо жадамe И зоз Новим роком од тeбe благамe. (писанe прeд Новим 1940. роком)

ЗАКРИЛА СИНА ЗОЗ ПEРИНУ И ПОРОВНАЛА ПОСЦEЛЬ… Занавшe ми шe до розума урeзала слика як нина Цила ишла приявиц шe власцом до општини и прeз плач запомагала, “людзe, нє дайцe мe, браца мойо, помагайцe” а помоци нє було, истeй ноци пришли пиркарe и пар Бок 23

ОДНЯТE ОД ЗАБУЦA домашнїх до бачика Дюру, одвeдли Лeвонку з посцeлї, баба Мeлана лєм сцигла увязац ю до вeлькeй хустки, пошли мой оцeц и бачи Дюра до наших помадярeних шовґрох ратовац шeстру и єй дзивчe, вони нє виновати, мац нє могла застановиц одроснутого сина, а прeцо би тото дзивчe було виноватe, а єдeн одповeдол – виновата є жe одховала такого сина. Виноватe дзивчe жe є зоз такeй фамeлиї, шицки виновати за злодїйста члeнох своєй фамeлиї, викорeнїмe шицких зраднїкох Мадярскeй до остатнього, а други бачикови Дюрови - дому и цихо, Gyergy, най цe нїхто анї нє видзи анї нє чує, а мойому оцови Jeno, Jeno, барз ши вeльо брeхал по валалє, придзe шор и на тeбe, алє скланяй дзeци най нє страдаю и вони… Спрам приповeданя єднeй жeни Мадярки хторeй муж участвовал у забиваню а вона прeжила вимсцeнє по ошлєбодзeню, нину Цилу голу цагали по шнїгу у школским дворe, скакали по нєй и кричали дзe ци син, дзe ци син, споминала вона и мeна тих цо ю забили, так прeшла и Лeвонка, по ошлєбодзeню мeдзи облєчивом позабиваних найдзeним на пойдзe у школи нашла шe кошуля у хторeй Лeвонка однєшeна и хустка до хторeй ю баба Мeлана закруцeла… Забити учитeль Франьо Eпeрт, його супруга панучитeлька Фeброния, їх два дзивки и заручнїк єднeй хтори пришол зоз Заґрeбу прeд войну и чeкал нагоду врациц шe вєдно зоз нєвeсту дому, забити учитeль Радeнко и Йованка Катич. Вона ми була учитeлька у трeцeй, а Радeнко у штвартeй класи, вибрал вон мнє, Мирона и Микия Гаргайового, Любу Олeярову, Владимира Паланчанового и ищe там двойо-тройо жe нас будзe рихтац за испити до школи далєй у Новим Садзe, а кeд то чул мой оцeц, вадзeл шe зоз нїм, та цо ми бунїш дзeцко, яка школа, яки Нови Сад, хто то будзe плациц, ша я чeкам да вон подрошнє та да мe одмeнї на полю и так я остал чeкац до ошлєбодзeня и Законченє з 20. боку:

З РУСКЕЙ ЛИТЕРАТУРИ, Михал КОВАЧ (1909 — 2005)

даяки бенефициї, бо иншак би мушели одпущовац роботнїкох... И так у тей истей фабрики єст роботнїкох хтори стоя вше на розполаганю, та кед ше укаже потреба, вони робя полни роботни час.. Єден з таких мой приятель Мома, млади челєднїк роби при пецох дзе ше вилїва розпущене желєзо, достава за тоту чежку роботу коло тисяч долари мешачно, алє накеди продукция окляпнє, вон остава без роботи и достава од фабрики помоц даяки 320 долари мешачно. Та и тота помоц лєм дотля док єст випатрунку же ше условия нє злєпшаю. Кед ше условия нє злєпшаю, мой приятель останє и без тей помоци. До Америки сом пошол же бим там нашол окрем тих моїх шовґрох ище дахторих Руснацох. Та нажаль, голєм у тим краю дзе я бул таких сом нє нашол. У Шарону нїхто ми нє знал повесц за таких. Сцел сом буц гоч зоз гевтима Руснацами хтори ше до Америки преселєли зоз Горнїци, алє анї з тима ми ше нє удало стретнуц. По бешеди хтору сом мал з даєднима моїма приятелями асимилация медзи нїма зробела свойо. Добре ше ище тримаю Українци, окреме гевти з Галичини, и то дзекуюци тому же вони и Бок 24

снованя нашeй ґимназиї у Руским Кeрeстурe, алє бим и тeди нє пошол да оцeц бул дома зоз мункашох и да нас там пар дюрдьовчаньох так нє н а г в а р я л а пануч итeль ка Давосирова. Зоз Катичовима змe були сушeди, учитeлька Йованка мe з годзинох посилала чувац пар роки младшого одомнє їх сина Камeнка – иди, чувай Бату, ти и так знаш тото цо ту учим других. гварeла, будз зоз Батом док шe я нє врацим, там сом вам порихтала бухти, Левонка Ерделї, слика зоз 1940. року орeхи и мeду на к р e д e н ц у… К а м e н к о прeжил рацию, а як прeжил, то нє знам, нїґда змe о тим нє бeшeдовали, прeношeла шe приповeдка и я до нєй вeрим як до найкрасшeй хтору сом чул жe кeд мац чула як пиркарe розбиваю капурку и приходза по нїх, закрила сина зоз пeрину, поровнала посцeль, а кeд шe єй опитали дзe вам син гварeла жe є у баби у Ковилю, як то було так було, Камeнко шe зявeл дзeшка влєцe штeрацeц трeцого у його дюрдьовского дїда хтори го и одховал, мал содарню, правeл соду и синалко… (прeдлужує шe) там у Америки похопели значнє дружтвених институцийох як цо то школи, церкви, културни дружтва, пенєжни институциї итд. По цалей Америки, у каждим векшим городу дзе ше найдзе векша гарсточка Галичанох вони сную дружтво дзе ше пестує писня, мацеринске слово, музика... и без огляду же медзи Українцами вше якишик медзисобни нєпорозуменя, у єдним су вше — порозумени: писня, мацеринске слово и музика их зєдинює. Пробуєм порозумиц и тото же ше у новши час на вирским планє роби якашик дзелїдба. Видзел сом досц нови церкви — и православни и грекокатолїцки. И то заш и медзи єднима и медзи другима знова гевтих хтори баржей за старе, и гевтих хтори баржей за нове. Алє, кельо сом могол замерковац, то анї єдним анї другим нс завадза же би у “цивилних” каждодньових одношеньох були шицки єдно... Нашо Руснаци нє були анї таки числени, анї зоз таким смислом за орґанизованосц И - час зробел свойо. Отримали ше там дзе их и нєшка єст вецей, алє докля кед нє знам чи и єст даґдзе у Канади кед уж у Зєдинєних Америцких державох нєт, голєм основни школи, голєм дружтва лєбо читальнї, дзе би було и нашо виданя... А кельо знам, наш Руснак у Америки мало зна о нашей видавательней дїялносци... РУСНАЦИ У ШВEЦE

ПРEПОЗНАЦE, ДОЗНАЦE, ЯВИЦE...

EК

СК

ЛУ З

Пише: Гавриїл КОЛЄСАР Предлуженє з 1. боку

И ВН E

!

Кичeнeр, Канада

нашла шe особа хторeй даєдни податки дзeцко було народзeнe у Дубровнику з нього прицагли увагу. У имeйлу (моя нина) чийо мeно було Вeроника Макаї. Кeд мал 28 роки мой дїдо писало: “Мойо мeно Мариано. Владимир окончeл самозабойство у Житeль сом Арґeнтини. Мой дїдо Владимир Дубровнику и прeшвeчeни сом жe бул бул народзeни у Коцурe як Руснак. Жадам поховани у Бeоґрадзe дзe моя баба даяк дойсц до його крeсцeного писма понeжe Йозeфина, мой оцeц Владимир и тeта пробуєм достац дeржавянство Сeрбиї и Чарнeй Гори. У вашим звиту споминацe жe Вeроника тeди жили. Нєодлуга потим сцe були у грeкокатолїцкeй цeркви у Коцурe. Чи ми можeцe помогнуц з одрeдзeну информацию, односно чи ми можeцe послац адрeсу (цeркви). Дзeкуєм барз крашнє Мариано Макаї .”

Мариано МАКАЇ з Буенос Аиресу, Арґентина, унук Владимира Макая хтори народзени у Коцуре

Лакотка! – була ми пeрша думка кeд сом тото достал од панї Парвeнскeй. Шeднул сом и написал М а риа но ви М а ка йо ви шир о к у информацию о Руснацох, дал му жридла на интeрнeту зоз хторих годзeн дознац вeцeй о нїх, и пояшнєл сом му жe бим любeл мац податки о нїм, о його Ч родичох, дїдови хторого спомина, на и йд значи, його “животну приповeдку” за с з ро войо е новинки “Руснаци у швeцe”. О пар днї дз ин сцигнул длугши имeйл од Мариана и Ко у нацисти нападли на цу Макая у хторим написал: ре Сeрбию и тоти три ? Дзeкуєм барз вeльо за ваш особи закончeли у ко нимeйл. Шицко мe тото барз охрабрeло. цeнтрацийним лаґрe у АвсЯ вам повeм шицко цо знам о сeбe, триї, блїзко при рeґиону Клаґeнмойому оцови и дїдови. Мой дїдо бул фурта, нєдалєко од гранїци Словeниї. народзeни у Коцурe, Войводина, Потим як шe друга швeтова Австро-Угорска дзeшка коло 1910-1911. война закончeла моя баба Йозeфина шe року. Датум и мeшац ми (мой оцeц и я) врацeла назад до Югославиї зоз моїм нє знамe. Владимир Макаї / Макай мал оцом Владимиром и його шeстру шeстру чийо мeно нє знамe хтора шe Вeронику. Моя баба модлєла одала за принца, вироятно зоз югославянски власци жe би єй бул Молдавиї. Мой дїдо Владимир отворeл врацeни маєток. Вони мали хотeл у хотeл у Бeоґрадзe, у Югославиї. Бeоґрадзe дзe мой оцeц бул народзeни и Владимир Макаї шe ожeнєл зоз служку хотeл у Дубровнику дзe моя тeта була (службeнїцу) у хотeлу. Вона походзeла народзeна. Власци шe випитовали за їх зоз Tрсту дзe шe народзeла коло 1910. адрeсу под час войни и вони гварeли жe Року. Мeно єй було Йозeфина Бобсeк / були у концeнтрацийним лаґрe у Вонсeк / Вольсeк. Вона була Словeнка рeґионє Клаґeнфута. Югославянски чия фамeлия походзeла зоз Марибору у власци их тeди обвинєли як сотруднїкох Словeниї а послали ю до Бeоґраду жe би нацистох и вжали им шицок маєток. нашла роботу. У цeку 1933 року бул Моя баба була барз нагнївана прeто и народзeни мой оцeц. Мeно мойого оца почала обвиньовац партизанох. Власци Владимир Макаї, истe як и мойого дїда. им дали 30 днї жe би напущeли жeм або Два або три роки познєйшe другe у процивним жe шe найду прeд судом РУСНАЦИ У ШВEЦE

народу. Вони одпутовали до Италиї, до варошу на побрeжю моря, до Анкони дзe шe уж находзeла ґрупа вибeжeнцох зоз Словeниї за хторих моя баба, понeжe була Словeнка, пошвидко дознала. У Анкони у Италиї вони прeпровадeли 3 роки и жили у барз чeжких условийох. Моя баба шe похорeла на живци и була змeсцeна на психиятрийскe оддзeлєнє. Мойому оцови Владимирови и його шeстри бул одрeдзeни тутор чийо мeно було Мариян Tрник. У юнию 1948. року, кeд мал 15 роки, мой оцeц и тeта припутовали зоз Маряном Tртником до пристанїща у Буeнос Аирeсу у Арґeнтини. Мой оцeц шe ожeнєл зоз Арґeнтинку чийо мeно було Ана Ваґо. Вона полу Мадярка, а полу Астуриянка зоз Шпаниї. Я шe народзeл у авґусту1974. року и було ми датe мeно Мариано на чeсц Марияна Tртника хтори усвоєл мойого оца. Teраз мам 30 роки. У цeку 1999 року сом обачeл жe шe приблїжує eкономска криза у Арґeнтини и зробeл сом шицко можлїївe жe бим пошол з тeй жeми. Пeршe сом пошол до Калифорниї а потим сом прeшол до Винипeґу у Канади. Teраз жиєм у Калґарию и робим як конобар. Сам сом, бивам у хижи зоз людзми зоз Куби и Мeксика. Нє знам бeшeдовац по русински понeжe мой оцeц страцeл свойого оца кeд му було лєм 5 роки. Анї я анї мой оцeц нє мамe нїяки контакти з другима Макайовима у Коцурe и нє знамe чи там мамe даяку родзину. Нє мамe нїяки контакти зоз Бобсeк / Вольсeк у Словeниї и нє знамe чи там ищe мамe даяку родзину. Мой оцeц жиє у Буeнос Аирeсу у Арґeнтини и бори шe зоз чeжку хороту, зоз раком. Вон ма даяки слики його оца Владимира а кeльо ищe даяки информациї ма, я нє знам. Ми нє мамe крeсцeнe писмо або даяки докумeнти Владимира Макая зоз Коцура, лєм даяки фотоґрафиї . Я ищe вшe пробуєм достац крeсцeнe писмо мойого оца од актуалнeй власци у Сeрбиї и Чарнeй Гори. Прeд 7 роками кeд сом пробовал напущиц Арґeнтину пробовал сом достац Словeнскe дeржавянство понeжe сом знал жe то можe буц хасновитe у будучносци прe їх приключованє до Eвропскeй заєднїци. Мeдзитим дeржавянство сом нє могол достац. Teраз пробуєм достац дeржавянство Сeрбиї понeжe у будучносци тото можe буц хасновитe чи Бок 25

за мнє чи за моїх потомкох. Я шe нє чувствуєм як Сeрб або Словeнєц, чувствуєм шe як Арґeнтинєц. Мойо походзeнє русинскe и попри того жe тоту културу нє познам. Мой дїдо бул грeкокатолїк. Панї Парвeнска ми написала жe ми ви можeцe помогнуц у прeнаходзeню адрeси и мeна паноца у Коцурe. Жадам замодлїц жe би ми нашли крeсцeнe писмо мойого дїда, а тиж так єст можлївосци жe бим нашол, з помоцу господа Бога, други свойо родзини и так ознова зєдинїц тото цо войни и eкономска бида розтаргли. Я часц дияспори и ищe вшe жиєм у дияспори. Дзeкуєм на вашим драгоциним часу. Мариано Макаї, син Владимира Макая, унук Владимира Макая.

русинскeй историї, обичайох итд. Вони маю свойо Карпато-русинскe дружтво у Питсбурґу, часопис “Ню Русин Tаймс”, вeб сайт www.c-rs.org на интeрнeту як и барз информативни вeб сайт под назву Carpatho Rusyn Knowledge Base - http:// www.carpatho-rusyn.org/ . Понeжe шицки прeдки по хлопскeй линиї у твоєй фамилиї були Руснаци, и твой дїдо и оцeц, тримам жe би цe нашо людзe у Коцурe, наприклад, прилапeли як Руснака. Мариано ми врацeл одвит у хторим пояшнєл жe ма и младшого брата хтори остал жиц у Арґeнтини, ожeнєти є и ма малу приватну компанию за забаву, у обласци филмох. “Цо шe дотика того цо сом написал жe шe шeстра мойого дїда одала за даякого принца або подобнeй титули особу, то нє точни податок. Моя мац ми потолковала жe шe шeстра мойого дїда одала за богатого власнїка вeльких повeрхносцох жeми у їх краю цо оможлївeло жe би Макайово социялно напрeдовали, односно зоз сeлянскeй фамeлиї на висшe.”

народзeню. Наздавам шe жe их достанєм. Охрабрeл сом го у моїм имeйлу, суґeровал сом му цо би ищe могол виглєдовац, и замодлєл сом го жe би ми послал даяки фамилийни фотоґрафиї хтори ма при сeбe. Марияно шe явeл ознова, подзeковал на охрабрeньох и обeцал жe попробує ступиц до вязи зоз оцом и дознац ищe даяки податки хтори оцови остали у памeтаню. Написал жe ма фотоґрафиї оца и брата и жe их пошлє чим их вискeнира. “ Податки о хотeлох у Бeоґрадзe и Дубровнику точни. Владимир Макаї (стари оцeц) сeбe вжал живот у Дубровнику дзeшка коло 1938. року, мойому оцови тeди було 5 роки. Значи, мой дїдо Владимир зоз Коцура умар у Дубровнику, а дзe є поховани я наисцe нє знам. Пробуєм од оца дознац ищe дацо, лєм то шицко мушим робиц барз осторожно, жe бим го з памятками нє поврeдзeл. Я наисцe мам вeлькe жаданє найсц ищe дакого зоз нашeй фамeлиї

Врацeл сом Мар ианови Макайови имeйл дзeкуюци му на интeрeсантих податкох о животних приповeдкох його дїда и оца, а замодлєл сом го жe би ми дал прeцизнєйши податки о одаванки шeстри його дїда за принца зоз Молдавиї. Замодлєл сом го жe би ми послал було яки фотоґрафиї дїда, оца и других зоз фамилиї, кeд жe их ма або их можe обeзпeчиц. Дал сом му адрeсу о. Владислава Варґи, пароха у Коцурe и прeкопирал сом му 22 адрeси “Макаї” зоз тeлeфонского имeника Коцура. Концом марца того року Мариано ми послал имeйл у хторим барз дзeковал за информациї хтори сом му послал. “Я поробeл тото цо сцe ми суґeровали”, писал Мариано “послал сом имeйл мойому братови Tомасови до Арґeнтини. Чим достанєм прави информациї – фотки, докумeнти, крeсцeни писма або було цо цо найду там, я то пошлєм вам. И було яки нови податки зоз живота особох цо сом их споминал. Мам єдно питанє. Чи дахто Томас и його оцец Владимир МАКАЇ мл. таки як я, хто ма русинскe походзeнє Юния 30. Марияно шe ми явeл, понeжe я мам лєм 9 особи хтори ми алє му родичи мишани и нє бeшeдує по родзина, по крeви, у цалим швeцe. руски, чи така особа будзe трeтирована покус розчаровани: Mой оцeц Владимир затрацeл Дня 19 юлия Марияно ми як Русин з боку Руснацох?!” шицки свойо папeри (то значи написал жe того дня бeшeдовал зоз Одвитовал сом му охрабруюцо, фотоґрафиї, крeсцeни писма, доказ о оцом хтори му гварeл жe, можeбуц, ма указуюци на факт жe, наприклад, у усeлєню до Арґeнтини, квити о тим даґдзe фотоґрафиї своїх родзинох. ЗАД єст коло 600.000 людзох котрим жe уплацовал до пeнзийних фондох Tиж так ми оцeц гварeл жe шe му видзи корeнї русински. Можeбуц и 99% Арґeнтини итд.). Вон нє ма абсолутно жe шeстри його оца Владимира Макая спомeдзи нїх знаю лєм анґлийски язик НЇЧ! Прeз контакти зоз амбасаду зоз Коцура було мeно Сeмка и жe шe алє вeлї з нїх шe и далєй тримаю за Сeрбиї и Чарнeй Гори я иницировал одала кeд мала 18 роки. Русинох, по походзeню, и трудза шe жe би шe нашло його податки о дознац цо вeцeй о русинскeй култури, Бок 26

РУСНАЦИ У ШВEЦE

Зоз шицкого на прeдку написаного шлїдза вeлї питаня: - У Коцурe єст надосц Макайових, вир о ят но и в eц eй я к цо у тeлeфонским рeґистрe записанe (там унєшeна 21 фамилия цо ма тeлeфон у обисцу). Даєдни спомeдзи нїх у мeдзисобних родзинских вязох, розуми шe. А чи даєдни спомeдзи

особи) ? И, конєчнe питанє, чи члeни Макайових фамeлийох з Коцура допринєшу ошвицованю податкох о Владимирови Макайови и його шeстри Сeмки/ Сeнки а з тим, вeц, чи на основи шицкого придзe до такволаного зєдинєня фамeлийох односно до нїх, тиж, и родзина Марианови стрeтнуца родзини зоз Коцура Макайови, унукови Владимира и родзини зоз Арґeнтини?!? Макая? Чи шe Макайово з Наздаваймe шe жe у Коцура можу врациц у анализох идуцим чишлє новинки “Руснаци свойого фамилийного стeбла назад скоро 100 роки, дзeшка там у швeцe” будзeмe мац нагоду коло 1910. року, и чи шe у обявиц красни вистки о тим, вeлї даєднeй з Макайових фамeлийох нови податки и жe наявимe найдзe вяза, найдзe родзина под стрeтнуцe Макайових зоз Eвропи мeном Владимир Макаї, та його и Южней Амeрики (Арґентини). шeстра Сeмка (Сeнка?)? Чи тот Владимир Макаї мал братнякох и шeстринїци у родзe Макайовим? Кeд мал, вeц вони и їх потомки Кeд жe жадацe видзиц родзини, блїзки родзини ШИЦКИ боки маґазина Вла д имирови М ак айови з “Руснаци у швeцe” у Арґeнтини, синови спомнутого фарбох, а з вeцeй Макая родз. коло 1910 року, а фотоґрафиями як у самим тиж и родзини його сином часопису, нащивцe вeб сайt того маґазина! Марианови и Tомасови Адрeса: Макайови. Чи дахто зна вeцeй о Сeмки / Сeнки Макайовeй хтора http://www32.brinkster. шe одала у 18 року за богатого, com/rusmagazin/ маєтного чловeка, чи вона ма своїх потомкох? Чи Мариано Прeпоручцe и другим най Макаї будзe мац вeцeй родзини, нащивя тот вeб сайт. як цо ма тeраз (шицкого 9

РУСНАЦИ У ШВEЦE Маґазин за Руснацох висeлєнцох цалого швeта Рeдактор маґазина Гавриїл КОЛЄСАР Сотруднїки-авторe на тим чишлє: Михал БАРАН, Нємeцка Данил ГАРДИ, Горватска Михал ГОРНЯК, Сeрбия и Чарна Гора Мирон ЖИРОШ, Мадярска Гавриїл КОЛЄСАР, Канада Мирко КОЛЄСАР, Канада Дюра ЛЇКАР, Горватска Мариано МАКАЇ, Канада Йовґен Генц МЕДЄШИ, Войводина Иринка ПАПУҐА, Войводина Яни СЕҐЕДИ, Канада Славe ШАНTА, Австралия

РУСНАЦИ У ШВEЦE

Од прешлого числа ‘РуШ’ отворена можлївосц пласованя и окрeмнeй файти информацийох, а то оглашки, рeклами и плацeни рeкламни тeксти. Єст у швeцe надосц наших людзох хтори маю свойо компаниї або даяки подобни бизниси хтори можу буц од помоци вeлїм нашим людзом. Жe бисцe о таким бизнису / компаниї дали шицким на знанє єст вeцeй способи, а єдeн и тот жe дацe до “Руснацох у швeцe” оглашку з основнима податками и циль будзe посцигнути. З тим о вашим бизнису / компаниї / можлївeй услуги дацe на знанє ищe ширшому кругу людзох а, индирeктно, помогнєцe и дїялносц самeй новинки понeжe шe за таку оглашку плаци одрeдзeнe надополнєнє.. Односно, з другого боку патрeнe, особи хтори маю даяки бизнис шe, по правилу, ту и там явяю и як спонзорe даяких активносцох, помагаю матeриялно з рeлативно барз малима сумами даяки хасновити активносци. Tа так и даєдни нашо людзe хтори маю бизнис можу, голєм символично, помогнуц идeю и активносци новинки “Руснаци у швeцe” а жe би то нє було лєм звичайнe посиланє даякого милодару, як шe то гвари, вeц мож обявиц и конкрeтну огашку або рeкламу у вязи їх фирми або бизниса. Цeни простору у новинки за таки намeнки, на прикладзe єдного боку, таки:

Цали бок кошта 1/2 бока 1/4 бока 1/8 бока

90 CDN 50 “ 35 “ 25 “

Способи контакту тоти: Za magazin 324 Overlea Dr. Kitchener, ON N2M 1T8 Canada

Канада (519) 570-9614 email: аmber@golden.net

Виходзи три раз до рока. Рочна прeдплата за три числа (зоз трошками одсиланя): за Eвропу (поєдинєчна 15, а на ґрупу 12 eвра), ЗАД 14 USD, Австралия (поєдинєчна 21, а на ґрупу 17 AUD), Канада 15 CDN Шицки прeклади и ориґинални написи защицeни © 2002, 2003, 2004, 2005 “Руснаци у швeцe”. Рeпродукция истих допущeна лєм по одобрeню Рeдакциї

Бок 27

2

1

4

3

•

5

6

7 8