Nor Ghiank Martie

?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZvOAN AMSAcIR

DARI 60 TIv 3 (1963ƒ MARD 2(1(

2((9 T^ ?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN MR}ANAGNERYU >NYRHYUM:

<MPAcRAGAN 2

rxen syvyryutoyun = mr]anagner .nyrhelyv badvel /yumen hasaragyutoan amenen arjeqavyr nergaoa]yu]i[ner;$ Ete min[& 199( tvagan; miaon bedyutoan kegavar ;ndaniqi anxamnern =in mr]anagneryun arjani# aba 199(-en edq sgsav mr]anagneryu daraw; pylyr pnacava/neren ners$ Cava/aoin terter gam arhesdag]agan gazmagerbyutoyunner sdek\e]in mr]anagneryu .nyrhman ar.avi mtnylyrd$ An.yu.d# yry. mr]anagner yunin me\ n.anagyutoyun$ Crykneryu# eraji.dneryu gam xerasanneryu gazmagerbyutoyunner; lyur` ga/yuo]ner en# yrynq mr]anagner .nyrhelyv gwy,hadyu]en /yumen m.agyuoti n.anavyr xemqeryu cyr\yuneyutoyun;$ Nyuon; gareli = ;sel ?yumen Agaxemiaoi gykme .nyrhva\ mr]anagneryu masin$ Sagaon gan na& anarjeqyutoyun; me\aryk mr]anagner;$ Aos temaoi masin grnanq ergar crel# pao] [enq yuzer mdnel manramasnyutoyunneryu me`$ Ev aosbes# hert; ghasni ?yumaniy Haoy] Miyutoan daregan mr]anagneryun# yrynq g.nyrhvin darper pnacava/neren ners iren] cyr\yuneyutoamp /yumanahaoyutoan hekinagyutoyun; par'ra]yu]a\ mer hamaonqi n.anavyr an'navyryutoyunneryun$ Harg = n.el# te aos mr]anagner; zyud '&agan pnyuot [en grer$ Yv gyuze hamyzvil# tyk garxa a/aos@r mr]anag sda]a\neryu ]ang;$ }angi ver`i ergyu anyunner;* cryk Bedrys <yrasan0oan; & marzi[ Flyrin Vazcen Hala0oan; avelyrx nergaoa]man gariq [yunin$ zarmanali = aon# te i he0yugs adyr# yr mer hamaonq; aveli yu aveli sagavamarx gxa/na# mer me` [en sba/vir /yumanahaoyutoan; badiv peryk marxig$ {enq cider# ete ?yumaniy aol wyqramasnyutoyuneryun myd al gareli = hanxibil nman hamaonqaoin mr]anagneryu$ Sagaon ggar\enq# te anhraje.d = sdek\el na& ;nxhanyur mr]anag m;# yr .nyrhvi wyqramasnyutoyunneryu .arqeren aon garga/yun xemqeryun# yrynq iren] avanx; perin ?yumaniy hekinagyutoan par'ra]man;$ Ev vsdah enq# te haoers nman mr]anagin arjani pazmativ an'navyryutoyunner yuninq$

A

3/2010

PYVANXAGYUTOYUN

Maxl+n CaraCa>ean* hao M>agyoti an<yn~ xesban: ?yuMiniaoyuM

=` 5

Supliment limba rom`n[ Premiile Uniunii Armenilor p. 9 din România pentru anul 2009 Comisia pentru Afaceri Externe a Camerei Reprezentanţilor: A FOST GENOCID! p. 10 p. 12

Memoriile lui Adrian Marino.

UN TRAMVAI NUMIT DORINŢĂ de Tennessee Williams în regia lui Suren p. 13 Shahverdyan (Armenia)

manga-badanegan

=` 15

ŠBADMYUTOAN QAKAQAGANA}MAN‹ =` 16 MASIN ê÷ÛáõéùÇÝ ëÇñ³ß³Ñ»Éáõ Ãáõñù³Ï³Ý Ñáõë³Ñ³ï Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁª ²åñÇÉÇ 24-Ç Ý³Ëûñ»ÇÝ

=` 19 “Օսվենցիմը հրեաների Դեյր Զորն էր”: =` 2( Համաշխարհային հանրությունը լի է հայթուրքական հարաբերությունները կարգավորելու վճռականությամբ, բայց կստացվի՞ արդյոք =` 22

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAzM: MIQAOEL SDEWAN-CAzAzOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK» MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN – redactor VARTAN MARTAIAN – redactor MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźUlEsCU MIHAI TIPARUl: s.C. ARARAT srl.

I.S.S.N. 1221-9169

2((9 T^ ?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN MR}ANAGNERYU >NYRHYUM:

Giragi# Mard 21-in# syurp badaracen edq# ŠDyudoan‹ craxarani srahin me` deki yune]av ?yumaniy Haoy] Miyutoan 2((9 t^ mr]anagneryu .nyrhman ararykyutoyun;$ Mi`y]a/man; nerga =r Byuqre.i me` Haoasdani Hanrabedyutoan cyr\eryu havadarmadar digin Nelli Mat&ysoan;# in[bes na& mer hamaonqi n.anavyr an'navyryutoyunner# in[bes D^D^ Diraor arqebisgybys Mardigoan;# ?yumaniy ,yrhrxarani senadyr & ?HM na,acah Varyujan Ysganoan;# ?HM badcamavyr Varyujan Wambyuq[oan;# Haor Syurp zareh varxabed Barynoan; & yuri.ner$ Aos darva xawnegirnern =in hrabaraga,ys & cryk Bedrys <yrasan0oan; & /yumanagan fyutbyli genxani lecenxneren meg;* marzi[ Flyrin Hala0oan;$ Pa]man ,ysqyv hanxes egav ?HM na,acah Varyujan Ysganoan^ ŠAos@r gmasnag]inq mi`y]a/man m;# yr /yumanahao hamaonq; ggazmagerbe amen dari* badvelyu hamar ir aon anxamner;# yrynq m.agyutaoin# cidagan gam hasaragagan cyr\yuneyutoamp gpar'ra]nen haoy] hekinagyutoyun; ?yumaniy me`$ Pavarar = haoa]q m; nedenq xawnegirneryu ]angin vra# yrbeszi

Varyujan Ysganoan mr]anag ghan'ne Bedrys <yrasan0oanin

desnenq# te aos hamaonq; arjani =r D^D^ Diraor arqebisgybys Mardigoani aon ,ysqeryun# te /yumanahao hamaonq; @rinageli = aon panyv# yr aosdek yrag; harcanq gner.n[e‹$ Hedy# ir gar0 elyuotyv# D^D^ Diraor arqebisgybys Mardigoan; nerganeryun hi.e]yu]# te .ad ancam iren hravire]in xa/nal aveli sdvar hao cakyutneryu arqebisgybys;* Ladinagan Amerigaoi gam Ar&mdoan Evrybaoi me`# sagaon inq; na,;ndre] mnal mez hed# yryvhed& te& aosdeki havada]oalneryu hyd; sagavamarx =# aonyuamenaoniv me\ hekinagyutoyun gvaoele haogagan Swoyu/qi m.agyutaoin asbarezen ners$ Pa]man elyuotneren hedy# Varyujan Ysganoan nergaoa]yu] mr]anagneryu .nyrhman qani m; ngada/yum & .e.de]# te xawnegirner; aonbisi an'navyryutoyunner en# yrynq gharsda]nen /yumen m.agyuot;# sagaon ?yumaniy hasaragagan gar\iqin gykme

g;ngalvin &‰ yrbes /yumen jykyvyurxi &‰ yrbes hao hamaonqi nergaoa]yu]i[ner$ A/a`in; mr]anag; sda]av cryk Bedrys <yrasan0oan;$ <yselyv anyr an'navyryutoan masin# eraj.daced Dyumitryu Avacoan; ;sav^ ŠBedrys <yrasan0oani hed im paregamyutoyun; poyureka]av ver`in 2( darineryu ;nta]qin$ zis mi.d hrabyure] Bedrysi inqnapyu, ,a/nva\q;# jiryutoyun;# a.,adelyu yuj;# goanqi ,nxirneryun nercravvelyu hagyum;# angek\yutoyun;$ Garxa]i Bedrysi cirqeren meg mas; & mna]i aon dbavyryutoamp# te ver`in cirq; amenen lav gnergaoa]ne iren hyc&yr desangeden$ Bedrys ;seliq# badmeliq xe/ .ad yuni$ Ararykyutoan; nerga Ararad terti a.,adagi] & Bedrys <yrasan0oani paregamneren meg;# craqnnaxad Wayul {ernat; ir elyuotin me` ;sav^ ŠBedrys <yrasan0oan; g0an[nam crete 1( darie i ver & anyr

3/2010

3

.nyrhiv myde]a & \anyta]a hao hamaonqin# xa/nalyv Ararad terti m.dagan a.,adagi];$ Baryn <yrasan0oan; cnahade]i nyuonisg anyr 0an[nalen a/a` & aon aden# erp hanxibe]anq irar gar\es te hin paregamner =inq$ Anyr cirqer; tata,va\ en oyurahadyug gensyunagyutoamp yu hyc&yr a.,yujyutoamp$ An]oal dari Bedrys <yrasan0oan hrabarage] hmaoi[ & inqnadib cirq m;* anyr pylyr cirqer; yunenalyv iren] oyurahadyug tyv[anq;$ Miss Werfyumady hadyr; gineryu desag m; hanracidaran =# yr .akgabva\ = cryki meg aol* Haoy] hanracidaran; vernacryv cirqin$ Cirq; ir me` gbaryunage hadyug yuker' m;$ Aos@rva xawnegir; pazma;nxyunag an'navyryutoyun m;n =# yr ampyk` hycyv .ad pani 'e/namyu, g;lla & cyr\; cide avardin has]nel$ Ver`in aos cirq; nergaoa]yu][agan = cryki hedaqrqryutoyunneryu & zca]yumneryu cyunabnagin hamar# yr hadyug = hra.ali# vehan'n marxyu m;# lav paregami m; & mer @reryu /yumanagan craganyutoan a/a`adar cryki m;‹$ Ev# ver`abes# ,ysq a/av na& a/a`in xawnegir* Bedrys <yrasan0oan;^ ŠAos bah; iryq hyuzi[ =$ {em cider# ete eka\ em lav# te% vad hao m;# sagaon mi.d badgane]a aos hamaonqin# mi.d hao eka\ em$ {es grnar inqnyuryuon hao ;llal# qani yr gbadganis hamaonqin m;$ Manyug hasagin* ;ndaniqin me`# hedy eridasarx hasagin gwndrei inqnyutoyuns & ver`abes cda aon# minag haoeren syrve]a & hedy xar'oal minag sgsa haoeren; my/nal$ Es /yumanalezyu /yumen cryk em# sagaon yunenalyv im anyuns [em grnar ;sel# te .vex gam waqistan]i em$ ‚™ƒ Xjpa,dapar# menq haoers in[ yr [awyv gyrsn]yu]inq mer azcasiryutoyun;# in[ yr [awyv hama.-

4

3/2010

Varyujan Ysganoan mr]anag ghan'ne Flyrin Hala0oanin

,arhaona]anq# erpemn al irar hed vi0e]inq# in[ yr pan gyrsve]av# in[ yr pan 'e/q perve]av# sagaon goanq; a/a` cna]* yura, & d,yur a/itneryv‹$ Hanxisavyr mr]anagapa.,yutoan ergryrx masin nerganer; badve]in fyutbyli marzi[ Flyrin Hala0oan;$ Aos ancam ararykabedi xer; sdan'ne] fyudbyli meg aol genxani lecenx <a[ig Garabed;$ A/a`in elyuotyv hanxes egav marzagan lracryk# mer azcagi] +manyuel Terzoan;^ ŠIr ergar cyr\yuneyutoan ;nta]qin# baryn Hala0oan; ergyu ancam crave] ?yumaniy a,yoani didkys;$ Ghi.em# te manyug hasagin* 1979-i am/an;# Byuqre.i me` desa fyutbyli ezrawagi[ mr]a,ak m;* Dinamy Byuqyure.t & QFR Ar0e. ,yumperyu mi`&$ Menq* ere,aners# ;llalyv byuqre.]iner# pnaganapar gp/neinq Dimanyoi gykm;$ Sagaon aon aden menq \awahare]inq QFR Ar0e.in# ,yump m;# yr gmarzver Flyrin Hala0oan ga,arxi gykme$ ‚™ƒ 1999-in baryn Hala0oan xar'er =r FQM Baq;yu-i marzi[;$ YuEFA Intertyty pajagi hamar ,yumpin vi0agve]av hanxibel Er&ani Ararad-in$ Es im a.,ada\ lracri gykme Er&an

yukargve]a yrbes marzagan tktagi]$ Er&ani me` pylyr; zarma]a\ =in# erp gimanaoin# te FQM Baq;yu agyumpi na,acahi anyun; C&yrcoan =r# marzi[i anyun; Hala0oan =r# isg lracrykneren megyu anyun; Terzoan =r$ Gar\e]in# te menq /yumanahao hamaonqi ,yumpn =inq‹$ Xawnegir Flyrin Hala0oan; grgnagi hao =# yryvhed& yuni &‰ haoyu anyun &‰haoyu maganyun# qani yr pylyr; anyr Armeanyul ‚Hao;ƒ ggy[en$ ?yumaniy Haoy] Miyutoan .nyrha\ mr]anag; gbsage haoazci marzi[i cyr\yuneyutoan dasnoag dariner;$ Flyrin Hala0oan /yumanagan fyutbylin perav &‰ ,y.yr 'e/qperyumner &‰ paryoaganyutoyun yu timaoin yci$ ŠIn' hamar xjvar = ,ysil im masin hn[a\ aosqan .ad ceke]ig ,ysqeren edq$ Aos hanxisyutoyun; hyuzi[ & badvaper = in' hamar$ Haors in' g;ser# te erpeq [my/nam ;ndaniqs & azcyutoyuns# & es hed&e]i ir ,yrhyurxin‹# ir .nyrhagalagan ,ysqin me` ;sav baryn Hala0oan;$ Menq al mer tertin gykme g.nyrhavyrenq ?yumaniy Haoy] Miyutoan ergyu ver`in xawnegirner; & nyranyr 'e/qperyumner gmaktenq iren] hedaca arxoyunaved cyr\yuneyutoan ;nta]qin$

Maxl+n CaraCa>ean* hao M>agyoti an<yn~ xesban: ?yuMiniaoyuM

Šxyuq aon hamesd eu a.,adas=r zartyu]i[ cidag]yutiunn =q ?yumaniyo ‚eu y[ miaonƒ haoeryu geanqin hamar$ —er brbdyun yciyv# yr gar@d = a.,arhi amen m=g angiun; mer jykyvrxi sdek\acyr\agan han0ari nergaoyutean xry.m; oaodnacyr\el# garyk =q hao eridasarxyutean azcaoin inqna0ana[man bagasner; lra]nel# yrb=szi anynq hbard ;llan# t= in[ en eu mieunyon aden hasgnan* in[ bardaganyutiunner yunin aos azcin hanx=b$ es ™ezi g; pakxadem can™ wnd/yki hed# isg hao hycegan ysgin# yr xyuq g†;nxc\=q# a/a`in hertin b=dq = eridasarx sernxin hasni^^^‹$ ?yuminagan haoazci cryk seuag haorabedean; aosb=s = crel tarcman[yuhi# ?yuminiaoi Crykneri miyutean eu azad lracrykneri ;ngeryutean anxam Maxl=n Caraca.eanin oka\ pa] namagyum$ M=g aol namagacir* ?yuminiaoyum haoasdani xesban eki.= sarcsean;# n.el =^ ŠMenq par™r enq cnahadyum —er auanx; haogagan badmagan ja/ancyutiunn yu mdauyr arj=qner;# arxi hao iraganyutiun; /yumin hasaragyutean; nergaoa]nelyu cyr\yum# yrin \a/aoe]nyum =q —er pekmnauyr cri[; lracryutean# hrabaraga,@syutean# tarcman[agan aryuesdi ylyrdneryum* me\ab=s nbasdelyv hao eu /yumin jykyvyurxneri mi`eu auanxagan paregamagan gaberi eu wy,;mp/nman amrabnxman;‹$ isg haoazci /yuminagan badmapan eu panasdek\ anaois ners=seani pnyry.mamp* ŠMaxl=n Caraca.ean ereueli paryoagan aznyuyutean an™ m;n =# in[b=s ir ergaradeu eu hra.ali cyr\yun=yuteamp# cri[i 0arbgyuteamp eu mda\ykyutean 0.crdyuteamp oaodni lracryk yu cryk‹$ hao cryk xauit Myuraxeann =l Pyu,aresdi Šararad‹ tertin dyua\ har]azryo]yum Caraca.eani masin i mi`i aoly] asel =^ Šg†yuz=i n.el —er zarmanali nyuiryum; x=bi hao m.agyot;$ es aon gar\iqin em# t= m.agyot; gr@nqi nman =$

aba —ez hamar hao m.agyot; hauadamq eu miajamanag gr@nq =$ >ad .nyrhagal em# yr auiunyv li —er nergaoyuteamp aonqan pan =q anyum mer aryuesdi eu craganyutean hamar‹$ eu aosb=s# y%v = Maxl=n Caraca.ean;^^^ yk` cidag]yutean geanq; haoreni m.agyot; ?yuminiaoyum nergaoa]nelyu cyr\in l\yua\ aos haoyuhin \nyuel = 1934-i xegdemperi 19-in# ?yuminiaoi graoyva qakaqyum$ |nykner;* arapgir]i va0a/agan Minas; eu agn]i haoganyu.;# eridasarx hasagyum 0ykybrel en Me\ eke/ni sarsawneri] eu hasdadyuel ?yuminiaoyum$ Maxl=ni] pa]i yune]el en eus m=g xyusdr* tacyuhi-nyuarx# yr; dariner .aryunag a.,adel = yrb=s franser=ni tarcman[yuhi$ Maxl=nn auardel = graoyvaoi Šelena gyuza‹ azcaoin varjaran; eu Šgy/neddi‹ eraj.dany]i a.namyuri xasaran;$ haoer=ni m=` inqnyus =# /yuminer=ni] pa]i dirabedyum = franser=n# ancler=n eu idaler=n lezyunerin$ Cyr\yun=yutiun; sgselyv yrb=s lracryk* Caraca.ean; sgzpi] eu=t amen gerb `ana]el =

3/2010

5

% ! "$" $ #$ #$ " " ! ! "$" $ # ! " $ % #$ & ( $ #% "$" $ ! # ( $ " $ ) $" % $"% $% % & % # %$ ! "# $ & % % " $ "& %" %$ #$ & % %$ " " % $ $ " % " %( " " " % " %" #% " %# " ) ! "$" $ ( $ ! " & ! % # "# !" % " $ " # ! "$" $ # ! "# # % % & " # " % % $%" " " " ' " #! $ %$ " " ( & %" %$ " %$ # % !% " ( $ " " # " $" ! $"% $ "& %" $&$ $ * # " ( #$ % % #$ "$ %" $ $% ! " * # %& " # $%" # # # $ %$ ( # $ $ ! "$ $ " % ! #$ % $%" $ $ $ !% & #!" " %# $ " %" ! " ! #$% " #$ % # $ "& & $ " " % &%$ !" # #%" & % " # ! $" (% & "# * % "% " " $ $ ! "# $ #$" " ! $ % %#$ $ #$ %" " $ "# $%" #$ ( * " "% " ! $"% ! "$ " # #% " " $ # %% " !" " ! ! "% " $ $ # # # "%

bahbanel yu arj=qauyrel /yumin eu hao jykyvyurxneri mi`eu a/gao pazmaxarean gaber;$ ergar jamanag ‚1953-1971ttƒ yrb=s ,mpacir a.,adel = Pyu,aresdi Šnyr geanq‹ haoer=n .apatatertyum$ aox darinerin tertyum pazmatiu har]az;ryo]ner = hradaragel hao aganauyr an™nauyryutiunneri hed# linen ?yuminiaoi]# haoasdani] t= aol ergri]$ ergar dariner Caraca.eann a.,adag]el = Šhaoreniqi ™aon‹ .apatatertin* /yuminahao hamaonqi masin dekegyutiunneryv$ isg ver`in 36 darinerin na mnaoyun a.,adagi]n = /yuminagan /axiyoi darper oaodacreri# yryn] ;nta]qyum pazmi]s anxraxar™el = hao m.agyotin eu hao an™an] cyr\yun=yutean;# in[b=s eu haoasdan gadara\ ao]elyutiunnerin ‚haoreniqyum na ekel = hinc ancamƒ$ aosb=s# ver`in darinerin /axiyoyv anxraxar™el = aram <a[adreani# yuliam saryoeani eu Vac=n a gatykigysi \nnxean 1((-ameagin# >a/l aznavyuri 85-ameagin# 2((6-2((7tt^ Fransiaoyum haoasdani daryuan# 2((6-in /yuminagan filmaxaranyum gaoa]a\ haogagan ginyoi @rerin# Šsrpazan haoasdan‹ ]yu]ahanx=sin ereuanyum$ 199(-2((8tt^ na ekel = ?yuminiaoi Šararad‹ /yuminer=n eu Šnyr geanq‹ haoer=n-/yuminer=n terteri mnaoyun a.,adagi];$ Maxl=n Caraca.ean; dariner .aryunag a.,adag]el = /yuminagan terteri eu hanx=sneri ‚Šlyu[eaf;ryul‹# ŠVia]a mexigal;‹ƒ# an.yu.d#

6

3/2010

nergaoa]nelyv naeu haogagan terter$ Caraca.ean; barceuadryuel = ?yuminiaoi haoy] Miyutean badyuyo mr]anagyv ir lracragan ergaradeu cyr\yun=yutean# lys an`elesi /yuminahaoeri Šraffi‹ m.agyutaoin ;ngerag]yutean cnahadacryv* Š/yuminahao m.agyutaoin geanqin ]yu]apera\ cyveli masnag]yutean hamar‹ ‚199(ƒ# ?yuminiaoi haoy] Miyutean mr]anagyv* lracragan eu tarcmanagan ergaradeu cyr\yun=yutean hamar ‚1998ƒ# ?yuminagan ™aonaswiu/i eridasarxagan oaodacri 25-ameagi a/tiu dryua\ badyuycryv eu .qan.anyv ‚1998ƒ yu aol barceuneryv$ 2((5 eu 2((7 tyuagannerin ereuanyum masnag]el = _daracir hao cryknerin nyuiryua\ mi`azcaoin cidajykyvnerin$ 2((4-in Caraca.ean; badyuycri = arjana]el naeu haoasdani m.agyoti na,araryutean gykmi]* aram <a[adreani \nnxean 1((-ameagin nyuiryua\ mi`y]a/yumnerin a`ag]elyu eu agdiu masnag]yutean hamar$ Maxl=n Caraca.eani* hao iraganyutean; veraperyk inqnyuryon eu tarcmanagan hadyrner; hedeuealn en* 1^auediq isahagean# Šapyu lala Mahari‹ ‚erglezyu# 1982# 2((7ƒ$ 2^leuyn Pryudean# Šhazar @r cesdabyoagan hamazcesdyv‹ ‚1983ƒ$ 3^aleqsanxr >irvanzax=# ŠQays‹ ‚1986ƒ$ ‚ŠLezyui zca]ykyuteamp a[qi ;ngnyk Maxl=n Caraca.eani dakanxauyr tarcmanyutiun; 0.dyuteamp verardaxryum = v=bi ga/yu]yua\q;# yr; hnarauyryutiun = dalis ;nter]ykin nertawan]elyu nra herysneri a.,arh;‹# Cragan tert# Ereuan# 1987# tiu 25ƒ$ Š^^^ aon ezraga]yutean gareli = oancil# t= Maxl=n Caraca.ean cda\ = bad.a0# harazad tarcmanyutean yukin# ir gadara\ darperag; sahyun gerbyv g; garxa]yui eu# heueuapar# /yum=n ;nter]ykin hedaqrqryutiun; grnao artn]nel >irvanzax=i craganyutean hanx=b‹# Nyr Geanq# 15^11^1986ƒ$ 4^syur=n Qylan`ean# ŠVazc=n a^ amenaon haoy] gatykigys‹ ‚1998ƒ$ 5^Šhaoeryun hed eu haoeryun masin‹# hadyr 1# ‚2((2ƒ$ ‚ŠHauaqyua\ aueli qan ergyu dasneag terter;# /axiyoi eu he/adesili hakyrxyumner;# Maxl=n Caraca.eani o@xyua\ner; g; nergaoa]nen ver`in g=s xaryun vrao xry.m xra\ an™nauyryutiunneryu eu lradyuami`y]neryu arj=qauyr haoea]q m;‹# Gyurieryul /ym;nesg# 2((2# tiu 11$ Maxl=n Caraca.ean; g; dirabed= gy[yumyv hrabaraga,@si i \n= dakanxi‹# Via]a mexigal;# 12^(4^2((2$ ŠAosbisyv g; cdnyuinq /yumanagan ;ngeryutean n.anagali masnigi m;# cyr\yun# sdek\acyr\

hamaonqi hamar nergaoa]yu][agan marxy] hedaqrqragan eu ™cykagan a[qi an]nyumi m; a/`eu‹# Xiblymad glyup# 2((2# tiu 4ƒ$ 6^?i.ar Palxyu[i# Š>a/l aznavyur^ pyhemi mi zauagi cakdniqner;‹ ‚2((3ƒ$ ‚ŠHekinagi* ?i.ar Palxyu[i lracryki tarm# tawan]ig y0; Maxl=n Caraca.ean; ereueli gerbyv /yumaner=n lezyuin wy,an]a\ =‹# Gyurieryul na]iynal# 12^(2^2((4ƒ$ 7^Šhaoeryun hed eu haoeryun masin‹# hadyr 2# ‚2((5ƒ$ 8^Šhaoeryun hed eu haoeryun masin‹# hadyr 3# ‚2((7ƒ$ 9^oagyp <a[igean# Jan-iv syusi# Šama/ a/an] aocapa]i‹ ‚2((8ƒ$ ‚ŠMaxl=n Caraca.ean# mer terti a.,adagi];# oa`yka\ = ,yratawan]yuteamp nergaoa]nel aos xjyuarin badmyutiun;* bahbanelyv cragan arj=q;# nera/eal aon dariner;# yryn] ga/yu]yua\q; g; veragancn= dekagan cyon; aon jamanagneryu# vaoreryu eu mdaonyutiunneryu pylyr oadgan.agan nrperancneryv‹# Via]a mexigal;# 2(^(2^2((9ƒ$ 1(^Šaosdekyv asdyua\n = an]el‹ ‚hao jamanagagi] ar™agi jykyva\yu# 2((9ƒ$ eu ver`yum* Maxl=n Caraca.eani hed im zryo];# yr deki yune]au hama]an]i mi`y]yv^^^ Œ Maxl=n# dasnameagner .aryunag zpakuyum =q hao craganyutiunn yu m.agyot; /yumina]inerin nergaoa]nelyu cyr\yv$ I%n[ [awyv = nergaoa]yua\ hao craganyutiun; ?yuminiaoyum$ Œ na, eu a/a` b=dq = ;sem# t= hao craganyutiun; vakyu] sgsa\ = \an@t xa/nal ?yumaniyo m=`# xe/eus a/a`in a.,arhamard=n oedyo# et= ngadi yunenanq# t= 1922 tyuaganin Cricyr auaceani tarcmanyuteamp lyos desa\ = Šhaogagan qnarercyutiun‹ hadyr;# yryun m=` zedekyua\ en b=.igta.leani# xyureani# nalpanxeani# tyumaneani# siamantyoi eu aoly] qertyua\ner=n$ sagaon haziu ergryrx a.,arhamard=n oedyo hao hekinagneryu craganyutiun; sgsau aueli lau 0an[yuil /yum=n ;nter]ykneryu gykm=n# pylyrn al /yuser=ni mi`nyrxyuteamp$ _rinagner; .ad en* Carecin seuyun]i Štehran‹ eu Va,tanc ananeani Šseuani awin‹ v=ber;# isahageani Š:ndir byemner;‹# Šsasyun]i xauit‹ =bys; 1965-in eu aoln$ a/an] haoasdani craganyutean hed gab yunenalyu* b=dq = naeu oi.el 196(-aganneryun yuili;m saryoeani pazmatiu badmyua\qneryu eu tadera,akeryu tarcmanyutiun; eu nyonisg ver`inneryu nergaoa]yum; n.anagali tiuyv /yumanagan tadrynneryu m=`#

™aonaswoyu/yv eu he/adesilyv$ 197(-aganneryun al .ad =in tarcmanyutiunner;^ Melin= Wyladean tarcmane] tyumaneani panasdek\yutiunneryu hadyr;# 1975-in /yumaner=n lyos desau saoeat-nyva* Ša.yuk tacauyr;‹ ,yracrin dag$ 1978-=n sgseal sarcis selean; g; sgsi tarcmanel haoer=n# yryun a/a`in hadyr; ekau ŠMe/a\ qakaqi barisbneryu dag;‹ ‚1978ƒ# ?afao=l arameani qani m; vibagneryv$ 1981-in ŠMinerva‹ hradarag[yutiun; lyos g†;n\ao= Šxasagan eu jamanagagi] hao craganyutean jykyva\yun‹# yr g†;nxcrg= /yuser=n= tarcmanyua\ 0y, hauaqa\yo m;$ nyon seleann =# yr g; veram.ag= /yum=n tarcmani[i m; gadara\ cyr\;* hrand Mateuyseani ŠMenq enq# mer sarer;‹ vibagneryu hadyrin‹ ‚1986ƒ$ oa`yrx darineryun selean tarcmana\ eu hradaraga\ = Varxc=s bedryseani ŠMenauyr ;ngyuzenin‹# akasi aovazeani Šarminyus‹# ŠPanper;‹# Cricyr babaoeani Šereq nauazner d@t anabadyum‹# in[b=s eu Šhao jykyvrxagan h=qiatner;‹$ 1999-2((( tyuaganneryun Melin= Wyladean nyr=n ergyu tarcmanyutiunner hradaraga\ = hao xasagan h=qiatner=# raffii panasdek\yutiunneryu erglezyu hadyr; eu tyumaneani Š:ndir erger‹-;$ isg alis Wyladean; 2((6 eu 2((9 tyuaganneryun ngarazarxa\ = Šsasyun]i xauit‹ vakyu] /yuser=n= tarcmanyua\ =bysi erghadyreag;$ yuremn gareli = ;sel# t= m@d 8( daryuan ;nta]qin /yum=n ;nter]ykner; gareliyutiun yune]a\ en darper jamanaga.r`anneryun badganyk hao craganyutean darper ergeryu ‚ar™ag t= panasdek\yutiunƒ \an@tanal eu a/auel eus cnahadel hao jykyvrxi m.agyoti arj=qner; Œ jykyvyurx m;# yryun g; badganin /yumanahao cakyuti zauagnern yu masnauyrab=s aw m; mdauyraganner# yrynq ampyk` srdyv nyuiryua\ en iren] maoreni haoreniqi arj=qneryun$ Œ In[b=%s sgsyue] —er tarcmanagan cyr\yun=yutiun;$ Œ Veryoi.eal mdauyraganneryu .arqin es al g; cdnyuim* t=‰ lracragan a.,adanq yunenalyv ver`in 5( darineryu ;nta]qin# t=‰ azcaoin m.agyutaoin geanqin nyuiryua\ ;llalyv# eu pnaganapar tarcmanagan cyr\yun=yutean m=` auanx yune]a\ em$ Mi.d wyr™a\ em \an@ta]nel /yumanahao cakyuti eu ;nxhanrab=s hao jykyvyurxi \acyum;# geanq;# an™nauyryutiunnern yu m.agyot;# in[ yr g; p,i im masnacidyuten=n eu im azcin hanx=b da\a\ nyuiryum=n yu s=r=n$ sgizp=n haoer=n crel-garxal [=i cider$ lezyun syrva\ em miaon dan m=` ,@selyv$ sagaon Šnyr geanq‹ tertin a.,adel sgsel=s oedyo gary-

3/2010

7

ka]ao .yudyv syrvil# qani yr im jykyvyurxin hanx=b me\ s=r eu hedaqrqryutiun yun=i$ <mpacragan gazm; aon aden dare] ,mpacirner yun=r# haoer=ni lau dirabedykner# eu grnam ;sel# t= cideliqners sda]a\ em iren]m=$ aon jamanag o@xyua\neryu me\ mas; /yumaner=n= tarcmanyutiunner =in# eu dare]neryu hed mi.d tarcmanyutiunneryu pakxadanq; g†;llar$ hedaqrqragan; aon =r# t= 18 daryuan ;nta]qin# yrqan Šnyr geanq‹-in a.,ade]ao# ;ngerners [=in tyoladrer yr o@xyua\ners haoer=nyv ,mpacrem$ Miaon iren]m= he/anal=s oedyo# erp sgsao Šhaoreniqi ™aon‹-in eu swiu/qahao terteryu tktag]yutiunner yukargel# minags cre]i eu im na,gin ;ngerners pylyrn al g; zarmanaoin* [hauadalyv# t= grnam minags oa`ykil$ tarcman[agan a.,adanqs qi[-qi[ sgsao# wyqr badmyua\qneryv eu mi qani panasdek\yutiunneryv$ aueli yu. =# yr ergaon eu lyur`# \anr cryutiunneryu an]ao$ Œ Hedaqrqir g; lini imanal# t= i%n[ ar™acanqner en ekel /yuminagan .r`anagneryum —er tarcmanyutiunneri verapereal$ Œ a/a`in cirqis* Šapyu lala Mahari‹-i hradaragyuten=n sgseal xragan ar™acanqner sda]a\ em$ aox cirqis a/ityv /yumanagan ™aonaswiu/; g=s jamny] hakyrxyum m; nyuire] isahageani sdek\acyr\yutean eu tarcmanyuteans$ isg et= g; hedaqrqryuiq im dara\ cyr\yun=yutean eu a.,adanqneryu masin# grnaq qani m; gar\iq cdnel hedeueal m=`peryumner=n$ arx=n ;syua\neryun a/an] auelyrx hamesdyutean auel]nem eus m=g;^ Šhaoeryu hed# haoeryu masin‹ hadyris verapereal gexrynagan Š?ymania lipera‹ tert; 2((2-in cra\ =# t= ŠMaxl=n Caraca.eani sdyracra\ hadyr; g; hauaq= mer ergri aryuesdi eu m.agyoti 0an[]man hao masnagi]ner# in[b=s eu har]azryo]ner yu oi.ykyutiunner pa]a/ig ner.n[anqyv^^^ hmaoqyv mezi g; badm= .ad m; hedaqrqragan eu hiutek paner aos@ryuan a.,arhi arj=qneryun auel]yua\ hao m.agyoti nergaoa]yu]i[neryu gykm=‹$ g†yuzem hys m=`perel naeu /yumaner=n hradaragyuyk Š?=alidad=a =vr=iasga‹ ‚Šhr=agan iraganyutiun‹ƒ hanx=sin m=` ereu]a\ gar\iq m;^ Š?yumanagan mamyulin m=` aueli qan g=s xar ereueli nergaoyutiun m;n = Maxl=n Caraca.ean# yr azxe] panasdek\yuteamp eu 0.crdyuteamp# manragrgidyuteamp eu zcaonyuteamp# hamaxrman yujyv# marxig eu iraxar™yutiunner; a,dyry.i[ znnelyu garykyuteamp$ har]azryo]ner;# cragan badgerner;# crqi# filmi# eraj.dyutean# wilisywaoyutean# badmyutean a.,arhin m=`# 0anabarhyrxyutean niter; nyonqan mi`y]ner en lyusauyrelyu hamar

8

3/2010

haoeryu nerxryum; /yumanagan# eurybagan eu hama.,arhaoin m.agyotin$ anyr cirq; tyol gyudao 0an[nal hin eu arxiagan a.,arh m; eu cryua\ = lracrykagan nearxyv# hedaz@dyki ,yryuteamp# cragan nrpyuteamp‹$ Œ Xyuq mi .arq crqer =q tarcmanel naeu franser=ni]# hao iraganyuteann a/n[yuyk gam y[$ Ver`in; ŠAma/ a/an] aocapa]i‹ v=bn =r ]ekasbanyutean masin$ Œ anyr masin al grnam m=`perel /yumanagan Šgyuldyura‹ .apatatertin gar\iq;# hradaragyua\ 2((9-i abrili 23-i tiuin m=`^ ŠCanada]i ergyu hekinagneryu cra\ v=b; g; sebem ipreu clyu,-cyr\y] m; nyonb=s# yryvhedeu Maxl=n Caraca.eani ]yo] dyua\ arhesdavarj magarxag; ereueli = tarcmanagan cyr\ykyutean m=`$ y[ miaon ezrapanagan yry.agiyutiun eu pnacrin hanx=b 0.crdyutiun# pao] eu sdek\acyr\agan ereuagaoyutiun gam hamabadas,anelyu ner.n[anq# eu aos amen; xryua\ gaoyun himqi m; vrao* nyuiryua\ tarcman[yuhii wyr™a/yuten=n$ nyonb=s Maxl=n Caraca.eani gazma\ pa]adragan niter; .ad n.anagali en# yryvhedeu g; oa`ykin lyusauyrel mer hasaragyutean .ad qi[ \an@t badmagan# a.,arhacragan eu azcaoin hamadeqsd m;$ eu pan m; eus gao* me\ craganyutiun m;# arj=qauyr cekaryuesdagan cyr\ m; ir \aual=n .ad pan grnao gyrsn]nel# et= tarcmanyua\ = a/an] ner.n[anqi# mageresaon@r=n gam vad gerbyv$ aosdek aosbisi har] [i xryuir# isg hekinagneryu y0i ceke]gyutiun; nergao = /yumanagan darperagin m=` al‹$ Œ Yry%nq en —er ver`in tarcmanyutiunner; eu in[i% vrao =q a.,adyum aojm$ Œ n.a\ner=s pa]i* 2((7-in ?yumaniyo Crykneryu Miyutean @rcan Šxrama‹ hanx=si a/a`in tiuin m=` tarcmanapar hradaraga\ em arxi hao taderacirner garin= <yxigeani Š{grag=q# arx=n sbanyua\ em‹ eu xauit Myuraxeani ŠMer hin xa.namyur;‹ tadera,aker;$ Mard amsin lyos bidi desn= oagyp <a[igeani Š)agadacri awer;‹ v=bi tarcmanyutiuns# yr; .aryunagyutiunn = Šama/ a/an] aocapa]i‹ v=bin$ hima g; badrasdyuim sgselyu aleqsanxr tyw[eani ŠPang _ddyman‹ v=bi tarcmanyutiun;# pa]i syvyragan o@xyua\ner=s /yumanagan terteryun hamar$ et= a/yk`yutiuns ner=# yuri. \racirner al yunim$ >nyrhagal em ™er hamperyutean hamar$ Ar\yui Pa,[inean ŠHyrizyn cragan‹ Canada# mard 2(1(

MARTIE 2010

PUBLIC A IE BILINGVˆ A UNIUNII ARMENILOR DIN

Premiile Uniunii Armenilor din România pentru anul 2009

... Este ]ntr-adev[r un moment emo\ionant, nu =tiu dac[ am fost un armean bun sau un armean r[u, dar am apar\inut acestei comunit[\i, am fost dincolo de voin\a mea de a fi, armean.

Duminic[ 21 martie a fost o zi mai special[ pentru membrii comunit[\ii armene din Bucure=ti. Nu numai un bun prilej de ]nt]lnire, am putea spune, c[ci dup[ Sf]nta Slujb[ bisericeasc[ sala Bibliotecii Dudian a fost pu\in prea str]mt[ pentru cei re]ntruni\i acolo, cona\ionali =i nu numai. Motivul? Au fost decernate premiile UAR 2009. Printre invita\ii de onoare, am putea spune, s-au num[rat IPS Arhiepiscop Dirayr Mardichian, Varujan Vosganian, pre=edinte UAR, Varujan Pambuccian, deputatul Uniunii Armenilor, Arhimandrit Dr. Zareh Baronian precum =i dna Nelly Matevossian, }ns[rcinat cu Afaceri ad interim al Republicii Arme-

nia ]n Rom`nia =i mul\i al\ii. Laurea\ii, doi la num[r, au fost =i ei ale=i “pe spr]ncean[“. Mai mult sau mai pu\in surprinz[tor, cei doi nominaliza\i =i finali=ti au fost scriitorul =i publicistul Bedros Horasangian (cel care, dup[ p[rerea noastr[ merita acest premiu cu mult ]nainte, m[car =i pentru duio=ia =i franche\ea ce r[bufnesc din r]ndurile scrise de domnia sa) precum =i Florin Halagian, o legend[ a fotbalului rom`nesc, un etern antrenor, care ]ntotdeauna d[ indica\ii =i paseaz[ cu sufletul. A=a c[, nimic de mirare! Doi oameni, armeni, care au =tiut s[ r[m]n[ =i s[ se “comporte” a=a cum au considerat de cuviin\[ f[r[ compromisuri. Fiecare ]n domeniul s[u. Total diferi\i, ca aptitudini, fire sau profesie, ]i leag[ totu=i un singur lucru, armenitatea!

Revenind ]ns[ la festivitate, ca deobicei, a=a cum se cuvenea, amfitrionul a fost Varujan Vosganian, senator, vicepre=edinte al Uniunii Scriitorilor din Rom`nia =i pre=edinte al UAR. A fost parc[ o reuniune ]ntre prieteni, la care ]n ]nceput Varujan Vosganian a \inut s[ reaminteasc[: “Particip[m la un eveniment pe care comunitatea armean[ ]l organizeaz[ an de an onor]nd pe acei membri ai s[i, care prin activitatea lor pe t[r]m cultural, =tiin\ific sau social sporesc prestigiul s[u ]n Rom`nia. Este suficient s[ arunc[m o privire asupra laurea\ilor pentru a vedea cum aceast[ comunitate =i-a meritat calificativul pe care IPS Dirayr Mardichian ]l d[dea spun]nd peste tot ]n lume c[ aceast[ comunitate armean[ din Rom`nia este exemplar[ prin modul ]n care calitatea impune respectul. “ O scurt[ alocu\iune a IPS Arhiepiscop Dirayr Mardichian a amintit celor prezen\i c[ de multe ori Sfin\ia Sa a fost invitat s[ devina Arhiepiscop ]n multe alte locuri, ]n comunit[\i mari, ]n America Latin[ sau ]n Europa Occidental[, dar a ales s[ r[m]n[ cu noi, pentru c[ de=i acest[ turm[ este mic[, ea are un mare

Aceast[ festivitate m[ emo\ioneaz[, dar =i mai mult m[ onoreaz[.

Tata ]mi spunea c]nd eram mic s[ nu-mi uit niciodat[ familia =i neamul meu… prestigiu pe cortexul cultural al diasporei armene.

Finaliz]ndu-se partea inaugural[ Varujan Vosganian a men\ionat c]te ceva despre criteriile acord[rii premiilor UAR, av]nd ]n vedere c[ nu este vorba despre un premiu “opera omnia”, care seam[n[, mai degrab[, pentru laurea\i cu un sf]r=it de carier[, ci este un premiu care se acord[ unor personalit[\i ]n deplin[ putere creatoare, ce aduc prestigiu culturii rom`ne, dar care prin atitudinea lor, prin modul ]n care ]=i asum[ identitatea na\ional[ armean[ s]nt percepu\i de c[tre opinia public[ rom`neasc[ =i ca reprezentan\i ai poporului rom`n =i ai comunit[\ii armene ]n Rom`nia.

3/2010

9

Washington, 4 martie 2010 – Comisia pentru Afaceri Externe a Camerei Reprezentanţilor a votat:

A FOST GENOCID! Vartan MARTAIAN În ciuda promisiunilor electorale ale lui Barack Obama privind un nou stil în politica americană, printre care şi promisiunea răspicată de a recunoaşte genocidul armean, odată ales la Casa Albă, mesajul preşedintelui american din 24 aprilie 2009 a fost o mare dezamăgire pentru armeni şi un moment al trezirii la realitate: administraţia Obama nu era cu mult mai morală decît predecesoarele sale şi cu nimic mai curajoasă în a folosi cuvîntul genocid cînd vine vorba de exterminarea armenilor din Turcia. Aşa că armenii s-au văzut nevoiţi să îşi susţină cauza la Washington la fel ca şi pînă acum: împotriva voinţei administraţiei de la Casa Albă.

Anterioara rezoluţie a recunoaşterii genocidului armean (cunoscută ca H. Res.106) a fost introdusă în Camera Reprezentanţilor în ianuarie 2007 şi a fost adoptată de Comisia pentru Afaceri Externe (prezidată pe atunci de răposatul Tom Lantos, susţinător al armenilor) cu 27 de voturi pentru şi 21 împotrivă. Dar, din cauza defecţiunii făcute în ultimul moment de un număr de congresmeni „receptivi“ la insistenţele lobbyului proturc (a cărui putere de persuasiune se bazează pe combinarea ameninţării şi generozităţii financiare), cei patru congresmeni iniţiatori ai rezoluţiei au cerut retragerea ei de pe ordinea de zi, o măsură tactică pentru a nu risca o respingere în plen, eventualitate ce ar fi avut un greu impact psihologic asupra cauzei armeneşti.

Noua rezoluţie (cunoscută ca H. Res.252) a fost introdusă formal pe agenda Camerei Reprezentanţilor în 2009 la iniţiativa lui Adam Schiff (democrat, California), George Radanovich (republican, California), Frank Pallone (democrat, New Jersey) şi Mark Kirk (republican, Illinois) şi se bucură în prezent de susţinerea a 137 de reprezentanţi.

10

3/2010

Pe 4 martie 2010, rezoluţia 252 a fost dezbătută şi adoptată de Comisia pentru Afaceri Externe a Camerei Reprezentanţilor cu scorul limită de 23-22, după o sesiune de şase ore. Rezultatul cifric ascunde, însă, o aprigă luptă, marcată de dramatism. În spatele acestui vot se ascunde un adevărat război al lobbyurilor, fără precedent în culisele Cauzei Armene de la Washington, în care s-au confruntat şi înfruntat două retorici inegale: retorica armenească, cea a restabilirii adevărului şi a apelului la morală şi dreptate istorică, şi retorica turcească, cea a intersului politic, economic şi militar sec, susţinută de uriaşele resurse financiare ale statului turc, cel mai cheltuitor actor de pe piaţa de lobbying din Statele Unite.

După dezbateri, în timpul cărora numărul congresmenilor ce au pledat împotriva adoptării rezoluţiei a fost cu unul mai mare decît al celor ce au vorbit în favoarea rezoluţiei, votul Comisiei a fost unul extrem de tensionat. Jumătatea de oră prevăzută iniţial pentru votare s-a prelungit pînă ce toţi membrii Comisiei (cu excepţia unuia) au putut să-şi exprime votul. Motivul: mulţi membrii ai Comisiei se aflau la alte dezbateri parlamentare, iar alţii, printre care şi cîţiva susţinători declaraţi ai rezoluţiei, se aflau la… Casa

Albă, la o întîlnire cu preşedintele! Şi astfel, în întregul interval iniţial prevăzut de o jumătate de oră, No-urile exprimate au fost majoritare, la un moment dat fiind chiar cu 5 mai multe decît Yes-urile. Votul din Comisie (transmis în direct de televiziuni armeneşti şi turceşti) a pus pe jar asistenţa armenească (tehnologia modernă ne-a dat şi nouă posibilitatea să urmărim evenimentul în direct, pe internet, transmis de Horizon TV), de vreme ce nimeni nu ştia dacă partizanii rezoluţiei vor reuşi să ajungă la timp pentru a vota, iar la încheierea celor 30 de minute (în care rezoluţia era ca şi respinsă) nimeni nu ştia dacă votul va rămîne deschis şi după aceea. Pînă la urmă, decizia prelungirii votării şi, prin urmare, reuşita adoptării rezoluţiei i se datorează preşedintelui Comisiei, Howard Berman, cel care şi-a exprimat poziţia astfel: „Turcia este un element vital şi un aliat loial al Statelor Unite într-o regiune instabilă. (…) Orice ar fi, nimic nu justifică faptul ca Turcia să închidă ochii asupra realităţii genocidului armean. Germania a acceptat responsabilitatea Holocaustului. Africa de Sud a creat o Comisie a Adevărului pentru apartheid. (…) Este timpul acum ca Turcia să accepte realitatea genocidului armean.

Urmărite de 8 deputaţi turci şi 3 armeni, precum şi de alţi reprezentanţi ai celor două tabere, printre care şi 3 martori direcţi ai genocidului (două venerabile supravieţuitoare de 98 de ani şi un “patriarh” de 105 ani!), dezbaterile şi votul din Comisie reflectă stadiul evoluţiei opiniei publice americane cu privire la chestiunea genocidului armean şi marchează o victorie morală a Cauzei Armene: nici un adversar al adoptării rezoluţiei nu a negat realitatea istorică a genocidului, ci şi-a explicat opoziţia şi motivat votul negativ prin urmărirea intereselor pragmatice americane în regiunea Orientului Mijlociu: „Eu ce pot să le răspund alegătorilor mei, părinţilor ce şi-au trimis copiii ca soldaţi în Afganistan şi Irak, că am votat o rezoluţie prin care i-am pus în pericol pe copiii lor, soldaţii noştri?”, şi-a argumentat, printre altele, No-ul congresmenul Jeff Fortenberry, care a mai spus: „Nu mă îndoiesc de realitatea genocidului. Totuşi, cred că nu este momentul potrivit pentru SUA să votăm adoptarea rezoluţiei.” Pledoarie căreia i-a răspuns imediat preşedintele Howard Berman, cu o frază memorabilă: „Eu sînt de 27 de ani în Congres şi încă nu am văzut momentul potrivit pentru această rezoluţie.”

Un alt argument ce a stat la temelia argumentaţiei împotriva adoptării rezoluţiei a fost, aşa cum era de aşteptat, afectarea procesului în curs al „normalizării” relaţiilor armeano-turce. „Iată efectul negativ al protocoalelor asupra susţinerii Cauzei Armene la Washington”, au spus, în concluzie, adversarii armeni ai protocoalelor de la Zürich.

Ce concluzii putem trage după votul din 4 martie: 1) realitatea genocidului armean nu mai este contestată în legisla-

tivul american, practic genocidul fiind recunoscut cu voce tare de majoritatea congresmenilor, inclusiv de adversarii adoptări rezoluţiei; 2) opoziţia faţă de adoptarea rezoluţiei genocidului s-a bazat exclusiv pe argumente de ordin pragmatic, politice, economice şi militare, ca reacţie faţă de ameninţările cu represalii formulate de Ankara; 3) protocoalele încă neratificate armeano-turce au fost aduse ca argument pentru respingerea rezoluţiei, ceea ce întăreşte poziţia adversarilor armeni ai celor două documente; 4) dezbaterea în jurul recunoaşterii sau nerecunoaşterii oficiale a genocidului armean nu mai este la Washington una istorică, armeano-turcă, pe tema „A fost sau nu un genocid?“, ci una pur practică, americano-americană, în care se confruntă (şi înfruntă) latura morală şi cea pragmatică a politicii americane; 5) rezoluţia a fost adoptată în ciuda dezechilibrului uriaş de resurse financiare ale celor două tabere de lobbying (printre altele, The Washigton Post dezvăluie că Turcia varsă lunar 70.000 de dolari în con-

tul uneia din marile firme de lobbying, Gerhardt Group)%; 6) deşi a încercat în mod insistent, tabăra turcă nu a reuşit să-l convingă pe singurul congresmen mulsuman (şi de culoare), Keith Ellison, să se opună rezoluţiei, Yes-ul său dovedinduse decisiv; 7) scorul la limită obţinut pe 4 martie în Comisie (23 pentru, 22 împotrivă) nu este de bun augur pentru soarta în plen a rezoluţiei H. Res. 252, în cazul în care aceasta va reuşi să înfrîngă opoziţia declarată a administraţiei (exprimată energic imediat după vot) şi să fie introdusă pe agenda Camerei Reprezentanţilor (nu trebuie să uităm aici de rezoluţia 106 care, după scorul detaşat de 27-21 din Comisie, a pierdut majoritatea plenului în faţa eforturilor conjugate ale lobby-ului turc şi ale Casei Albe).

Iar ca o concluzie generală, dincolo de detaliile tehnice ale înfruntărilor juridice, putem spune că America a recunoscut genocidul, chiar dacă rezoluţia nu va căpăta vreodată putere de lege. De ce?

Pentru că opinia publică americană, pe care membrii Congresului vin să o întregească, recunoaşte deschis şi fără echivoc genocidul armean. Nimeni nu mai contestă realitatea istorică a genocidului. Nici măcar preşedintele sau secretarul de stat nu îşi permit să pună acest lucru la îndoială, iar poziţia lor actuală de evitare a „cuvîntului G” nu este rezultatul unei convingeri, ci al unui interes ce nu are de-a face cu morala. Pe vremea cînd erau congresmeni, atît Barack Obama, cît şi Hillary Clinton au susţinut (nu oricum, ci) energic rezoluţia genocidului. Adică atunci cînd erau „oameni liberi“ şi nu erau constrînşi de considerente legate de securitatea naţională.

Aşadar, victoria morală a fost deja obţinută.

3/2010

11

Memoriile lui Adrian Marino.

Rădăcini armene Cristina MANUK

Apariţia volumului memorialistic Viaţa unui om singur de Adrian Marino, la cinci ani de la moartea reputatului şi eruditului ideocritic, teoretician literar şi comparatist, a inflamat lumea literară şi paraliterară. Presa cotidiană şi blogurile au explodat, pur şi simplu, avide să afle pe cine „altoieşte”, postum, incomodul autor.

Un autor care – în treacăt fie spus… - nu degeaba a recomandat testamentar ca aceste memorii să vadă lumina tiparului abia acum... Neîndoielnic, amplul volum merită discutat pe îndelete, cu toată înţelegerea pentru drama omului, o dramă expusă necruţător, cu o liminară şi, pe alocuri, sinucigaşă onestitate agresivă, dar şi cu o contaminantă pasiune a libertăţii revoltate. Mai ales că, în ciuda aparenţelor, nu „bîrfele” şi „atacurile” la adresa unui sau altuia dintre oamenii publici, dintre vedetele mai mari sau mai mici ale lumii noastre politice, culturale, literare ş.a.m.d. sînt cele care contează (deşi ele sar în ochi şi oferă „sarea şi piperul”).

Ceea ce contează de fapt e analiza neconcesivă, operată fără anestezic şi aplicată în mod sistematic tarelor, racilelor şi maladiilor proprii unor medii autohtone pe care acest admirabil „intelectual critic”, „alternativ”, le-a cunoscut foarte bine: de la anii de discipolat pe lîngă maestrul G. Călinescu – violent renegat ulterior –, pînă la decepţiile angajării politice post-

12

3/2010

decembriste în rîndurile PNŢ-CD. Rezultatele sînt năucitoare. Aproape nu există „guru” şi „fetiş” cultural care să scape neatins… Un mare spirit marcat de cei 15 ani de condamnare şi deportare politică (1949-1964), de atîtea marginalizări şi atacuri ulterioare, se exprimă, vehement, în aceste pagini terapeutice, nerămînînd dator niciunuia dintre cei care l-au rănit...

Voi zăbovi în cele ce urmează asupra unui episod biografic mai puţin cunoscut, dar relevant în formarea personalităţii incomode, dificile a lui Adrian Marino, care l-a împins într-o nemeritată marginalitate pe plan intern. Şi asta în pofida numeroaselor onoruri externe primite, cu începere din anii ’70, pentru prodigioasa-i activitate savantă… E vorba – ca să fiu mai explicit - despre relaţia cu mama. Ştim că aceasta avea origini armene şi se numea Ecaterina (născută Zadic, conform Dicţionarului General al Literaturii Române, literele O-P). Numai că numele matern nu apare nicăieri în prezentul volum. Chiar şi identitatea armeană este consemnată doar o singură dată, cu năduf: „O fire de armeancă avară şi mercantilă. Voiam să adaug încă un adjectiv exact, dar mă stăpînesc…” Despre tată, a cărui genealogie apare consemnată în Arhondologia Moldovei a lui Constandin Sion, aflăm printre altele că era „…steril, timid, dominat de o soţie tiranică, pe care nu vreau s-o mai denigrez postum deşi sa purtat (…) cu mine”. Violente consideraţii! Punctele de suspensie îi aparţin, probabil, autorului… Există totuşi un pasaj în care raporturile fiului cu mama sînt descrise ceva mai pe larg. Putem citi chiar, printre rînduri, o bizară relaţie de odi et amo (căci ura – după cum se se ştie – este adeseori o iubire contrariată): „Aveam, mai ales, cele mai proaste relaţii cu mama, care nu mă iubea. De altfel, în acea perioadă ea se ocupa de orice, numai de creşterea copiilor săi nu. (…) Plină de voinţă şi tenacitate, cu un anume spirit practic şi de organizare, dar şi cu un imens amor propriu, dominat de orgoliu maladiv. Făcea uneori şi crize de nervi. (…) Într-o perioadă, urma şi un fel de tratament, cu duşuri calmante. Considera orice

ripostă a mea, orice răspuns, drept o obrăznicie, iar o simplă copilărie, o insultă personală. Şi atunci reacţiona mînios, vindicativ, fără nici o reţinere. Voia să se răzbune, să mă distrugă cu orice preţ. În timpul unei astfel de scene, ca să mă lovească în ce aveam mai scump, mi-a rupt, cu furie, în faţa mea, un mic album de timbre. S-a rupt atunci ceva în mine. (….) orice afecţiune şi sensibilitate, orice expansiune sentimentală a devenit imposibilă”. O parte dintre calităţile amintite (inclusiv „imensul amor propriu” şi „orgoliul maladiv”, care trec mai degrabă drept defecte) se regăsesc, din plin, şi în profilul psihologic al fiului. Aflăm, de asemenea, că strămoşii materni ai acestuia provin din Botoşani – localitate în care, la 1920, exista încă o veche şi semnificativă comunitate armeană – iar viitorul critic şi-a petrecut, la o mătuşă maternă din localitate, cei mai frumoşi ani ai copilăriei: „De altfel, scumpa mea familie nici nu ştia cum să scape mai repede de mine.

M-a expediat mai întîi, în exil, la Botoşani, la sora mamei, Elena, unde am făcut ultima clasă primară şi prima clasă de liceu.

Mătuşa mea era o persoană fină şi superioară. Iar soţul său, Vasile Pilat, un boem chefliu incorigibil, cu viaţă dublă, foarte simpatic şi plin de umor. La Botoşani am trăit singurele momente plăcute ale copilăriei mele”.

Extrem de discret în privinţa propriei armenităţi, Marino s-a pronunţat consecvent împotriva totalitarismelor şi ravagiilor genocidare ale secolului XX (între ele – Genocidul din 1915). Cărturarul enciclopedist a fost, de asemenea, unul dintre foarte puţinii care au comentat, la apariţie, volumul Enciclopedia armenilor al lui Bedros Horasangian. Reminiscenţă, peste timp, al unor „rădăcini” bagatelizate? Poate că da, poate că nu. Reţinem, totuşi, acest aspect ce luminează altfel identitatea reputatului autor al Biografiei ideii de literatură, Dicţionarului de idei literare, Vieţii lui Alexandru Macedonski şi atîtor altor cărţi cu care a îmbogăţit, în mod exemplar, cultura română, contribuind la scoaterea ei de pe orbita provincialismului.

La Teatrul Tony Bulandra din Târgovişte

UN TRAMVAI NUMIT DORINŢĂ de Tennessee Williams în regia lui Suren Shahverdyan (Armenia) În zilele de luni 15 şi 22 martie Teatrul Tony Bulandra din Târgovişte prezintă la SALA ATELIER a Teatrului Naţional Bucureşti spectacolul „Un tramvai numit dorinţă“ de Tennessee Williams în regia lui Suren Shahverdyan din Armenia.

După „Hitler in Love“, avîndu-l ca protagonist pe Dumitru Acris, care a cîştigat premiul II la Festivalul Internaţional de Teatru Apostrof de la Praga, regizorul armean Suren Shahverdyan a revenit la Târgovişte pentru această a doua montare, care a avut premiera în 9 octombrie 2009.

Născut în 1977, în Vanadzor (Armenia), Suren Shahverdyan a absolvit Universitatea de Teatru şi Film din Erevan.

Spectacolul pregătit pentru examenul de licenţă dupa piesa „Un tramvai numit dorinţă“ de T. Williams, a fost foarte apreciat de critici şi premiat la festivalul „Shermukshnis“ din Lituania. Au urmat, în 2002, spectacolul pentru copii „Aventurile lui Buratino“, iar în 2003, dramatizările „Fericirea de celofan“ după S. Hodikyan, un autor armean contemporan şi „Basme“, după H. Tumanyan. În 2004, a pus în scenă „Psihoza 4:48“ de Sarah Kane, cu care a participat la numeroase festivaluri internaţionale (in-

clusiv Babel 2008, la Târgovişte). La Festivalul Internaţional de Teatru Experimental din Cairo, în 2006, a obţinut Premiul pentru cea mai bună regie. Tot în 2006 regizează o nouă piesă, „Nevroza părinţilor noştri“, scrisă de celebrul autor german Lucas Berfus.

Cu spectacolul „Hitler in Love“ montat la Târgovişte a participat la festivaluri internaţionale de teatru la Trabzon, Praga, Amsterdam, Roma şi Fellbach (Germania). din comunicatul de presă primit de la Teatrul din Târgovişte

Charles Aznavour a fost distins cu un premiu Victoires pentru întreaga activitate pe scena sălii Zénith din Paris Frédéric Mitterand, ministrul culturii, i-a înmînat lui Charles Aznavour un premiu Victoires pentru întreaga activitate pe scena sălii Zénith din Paris, în deschiderea celei de-a 25-a ediţii a premiilor Victoires (pentru muzică). „Ştiţi care este principiul meu? (Premiile) le accept pentru că am aşteptat foarte mult timp ca să primesc unul”, a spus cîntăreţul care este de altfel şi preşedintele de onoare al celei de-a 25-a ediţii. „Eu care îmi pierdusem speranţa că am să mai văd cîntecul redevenind ceea ce a fost odată, am bucuria de vreo doi sau trei ani încoace să realizez că avem artişti formidabili, tineri care sînt din ce în ce mai extraordinari şi care fac cîntecul francez să avanseze, aşa cum nu a mai fost de pe vremea lui Souchon, Cabrel şi a altora.“ a adăugat el.

Charles Aznavour care încă păşeşte pe scenele lumii la 85 de ani, a scos în această toamnă albumul „Charles Aznavour and The Clayton Hamilton Jayy Orchestra”, un album în care reinterpretează hiturile sale, de data aceasta cu aranjamente muzicale de jazz.

Acest uriaş de 1,65m este un simbol al cîntecul francez astăzi, inclusiv în străinătate. Totuşi înainte să ajungă cap de afiş, a trebuit să lupte pentru a-şi impune statura şi vocea sa atipică, care i-a adus la început porecla „Aznovoice” (joc de cuvinte care însemnă „Nu are voce”).

S-a născut la Paris, într-o familie armenească, însă locuieşte la Geneva de mai bine de treizeci de ani. În mai anul trecut el a fost numit ambasador al Armeniei în Elveţia şi reprezentantul acestei ţări în cadrul biroului european al Naţiunilor Unite.

3/2010

13

Un tablou de Partog Vartanian la Licitaţia de Mărţişor de la Galeria Artmark Joi, 25 februarie, a avut loc Licitaţia de Mărţişor, prima organizată de Casa de licitaţie Artmark în 2010. O ediţie specială, inspirată de apropierea primăverii şi de tradiţiile legate de acest moment, licitaţia a propus colecţionarilor, investitorilor în artă şi tuturor iubitorilor artei, o colecţie inedită de lucrări la scară miniaturală. Au fost selectate peste 100 de opere aparţinînd maeştrilor picturii româneşti, dar şi piese de artă contemporană, pictură, grafică şi sculptură, semnate de Nicolae Dărăscu, Ştefan Luchian, Gheorghe Petraşcu, Nicolae Tonitza, Marcel Iancu, Theodor Aman, Horia Bernea, Margareta Sterian şi alţii.

Printre lucrările expuse s-a aflat şi lucrarea Vapoare la chei semnat de Partog Vartanian (1898-1954). Lucrarea, un ulei pe pînză de dimensiuni mici (4,5/6,1 cm) are pe verso următoarea dedicaţie: Acest suvenir din partea mea, pentru Alice, de ziua botezului. P. Vartanian pictor, 28 octombrie 1945. Tabloul a fost adjudecat cu 150 euro, sub preţul de pornire estimat la 200-250 euro.

AMPLUS INTERNATIONAL Ltd. a inaugurat anul cultural 2010 al capitalei cu o tradiţională şi prestigioasă expoziţie, desfăşurată în perioada 3-7 martie 2010, în elegantele holuri ale Muzeului Naţional de Istorie a României. Cea de-a XV-a ediţie aniversară s-a desfăşurat sub egida „ANULUI INTERNAŢIONAL AL APROPIERII ÎNTRE CULTURI“.

Printre expozanţi s-a aflat şi Editura Ararat a Uniunii Armenilor din România care a prezentat un bogat stand de cărţi şi reviste.

Despre Dicţionarul Român-Armean în publicaţia Bazmavep Prestigioasa publicaţie Bazmavep ,care apare la Veneţia, sub egida congregaţiei mekhitariste încă din anul 1843, a publicat în ultimul număr o prezentare a dicţionarului român-armean de Vartan Martaian, apărut în anul 2007 la Editura Ararat.

Semnatarul articolului este colaboratorul nostru Giuseppe Munarini care, în preambul, spune că după apariţia dicţionarului armean-român (despre care a scris tot în Bazmavep într-un număr din 2007) autorul, Vartan Martaian a realizat acest monumental dicţionar de 645 pagini.

14

3/2010

Despre dicţionarul lui Martaian semnatarul recenziei spune că el se află în zona vizibilă a iceberg-ului, aşa cum este percepută mica comunitate armeană din România. De altfel Giuseppe Munarini face o scurtă prezentare a comunităţii, răspîndită pe întreg teritoriul României, în Transilvania fiind cîteva centre ale armenilor catolici.

Mulţumim colaboratorului nostru pentru acest gest, de a insera, într-una dintre cele mai valoroase publicaţii armeneşti, acest material despre o lucrare unică a unui reprezentant al comunităţii armene din România.

manga-badanegan

Yv in[ ;n= iren g†;n= |eryug myura]gan m; xyu/n= xyu/ inga\ ha] g; hauaq=r eu mieunyon aden g†;s=r^ Šyv in[ ;n= iren g†;n=# t= lau t= vad^^^‹$ ba/au m; ‚dariqyd ginƒ g; ls= ,@sqer; eu g†;s=^ Œ _r [yunenas# sbas=# des in[ g; perem es qyu cl,yux$ g†ellao# ,myr m; .akyu=# m=`n al tyon g; ,a/n=# bakar0 g; .in= yu gyu dao myura]ganin# yr yud=# me/ni$ Myura]gan; bakar0; g; ver]n=# g†ertao ciuk=n xyurs akpi m; qyv g; nsdi# yr ha] yud=$ g; desn=# he/yu=n qarauan m; gyu cao# qarauan; gyu cao# g†i`nao 0i.x akpin qyv$ Qarauani marxig pylyrn al ha] g; hanen# g; nsdin yudelyu$ Myu-

Ga]in yudyk gadyun akqad ciuka]i m; yun=r[yun=r ga]in m; yun=r$ _r m;n al g†ertao @dar ergir a.,adelyu$ xra]iin g†;s=^ Œ ga]ins bah=# min[eu im veraxar™s$ Œ g; bahem#- g; hama™aoni xra]in$ Qani m; dari @dar ergir

ra]gan; g; desn=# yr dkao m; zadyue]au anyn]m=# egau nsde]au akpin qyv$ Myura]gan; g; har]n=^ Œ Dkas# arx=n g=s@r =# in[y%u ha] [es yuder$ Œ abi ha] [yunim# yr yudem#g; badas,an= dkan$ Myura]gan; yusabarg=n g; han= ba/auin dyua\ blitbakar0;# gyu dao dkaoin eu g†;s=^ Œ Ver]yur# ge‰r$ Dkan g; ver]n= bakar0;#

mnal= oedyo# g; veraxa/nao dyun eu xra]iin g†;s=^ Œ ekpaor# ga]ins dyur ,nxrem$ Œ ga]inx gadyun gerau#g†;s= xra]in$ Œ gadyun ga]in g†yud=%#g; zarmanao akqad ciuka]in$ <ek0 marx; in[ g†;n=-[;n=r [i grnar ga]in; ed a/nel$ _r m; \a\yug g; mdn= xra]iin

yura,-yura, g†yud=$ Jamanag m; edq# wyr; g; sgsi ]auil eu sirdn al ,a/nel$ g†ellao eu a0abaranqyv dyun g†ertao$ xyun mi ;s=r# aos dkan ba/auin me\ dkan g†;llao$ M@r; g; badm= cl,=n an]a\; eu ,@sq; [†auarda\ g†innao eu g; me/ni$ ba/au; .ad g†yulao# pao] .ad yu. g†;llao$ aon aden g; hasgnao# yr myura]ganin ,@sq; 0i.x =r# inq; ir ™e/qyv sbanne] dkan$ cym;# hyrt; xyurs g; qa.=# g; dani dyun# xyu/; vran g; cy]=$ xra]in g; mdn= cym# g; desn= hyrt; [gao$ g; mda\=* gao-[gao ga]inin d=r; dara\ =$ g†ertao xadauyrin myd cancadi$ xadauyr; g; gan[= ga]inin diry`; eu g†;s=^ Œ in[y%u hyrt; cyk]ar$ Œ es [em cyk]a\# 0n0kyug; ;ra\ =$ Œ an,e‰lq# 0n0kyug; in[b=%s hyrt; g; dani$ Œ arxar xadauyr# aox in[b=%s gadyun grnao ga]in yudel# isg 0n0kyug; [i grnar hyrt wa,]nel$ xadauyr; g†imanao 0.mardyutiun;# ga]in; gyu dao diry`;# hyrtn al g; veraxar™n= xra]iin$

3/2010

15

Styqhylm

ŠBADMYUTOAN QAKAQAGANA}MAN‹ MASIN ‚™ƒ Mia]oal Azceryu badmyutoan ;nta]qin gazmve]av ergyu ;nxar'ag yusyumnasiryutoyun* zegyuo] ]ekasbanyutoan veraperoal$ A/a`in; eka\ = 1978 tvi aosbes gy[va\ ?yuhashoanqiqy zegyuo];# isg ergryrx; eka\ = 1985 tvi Benjamin Vaoteq;ri hamagarca\ Vaoteq;r zegyuo]; ‚Dndesagan & Hasaragagan <yrhyurxi Marxyu Iravyunqneryu Han'najykyv# <draganyutoan Gan,arcelman & Wyqramasnyutoyunneryu Ba.dbanyutoan Entahan'najykyvƒ$ 1915-i }ekasbanyutoyun; qani m; ancam ghi.adagvi yrbes 2(-rx xaryu ;nta]qin deki yune]a\ ]ekasbanyutoyunneryu @rinag$ 1985-i _cysdysin# zegyuo]; ;nxyunve]av Entagymidei me`* Mia]oal Azceryu Marxyu Iravyunqneryu Gymidei .r`anagen ners# 14 gykm & 1 xem 'aonyv ‚& 4 'e/nbahƒ$ 18 Hyunis 1987-in# Evrybagan <yrh;rxaran; ba.dynabes g0an[nar Haoeryu }ekasbanyutoyun;$ 1965 tvaganen i ver# erp n.ve]av }ekasbanyutoan 5( amoag;# pazmativ bedyutoyunner & gazmagerbyutoyunner ba.dynabes 0an[]an 1915-i }ekasbanyutoyun;^ Yuryugvao ‚1965t^ƒ# Gibrys ‚1982t^ƒ# ?yusasdan ‚1995t^ƒ# Hyunasdan ‚1996t^ƒ# Lipanan ‚1997t^ƒ# Bel0ica ‚1998t^ƒ# Fransa ‚1998t^ƒ# Idalia ‚2(((t^ƒ# Vadigan ‚2(((t^ƒ# Zvi]eria ‚2((3t^ƒ# Arjandin ‚2((3t^ƒ# Ganada ‚2((4t^ƒ# Slyvaqia ‚2((4t^ƒ# Hylanda ‚2((4t^ƒ# Lehasdan ‚2((5t^ƒ# Venesyuela ‚2((5t^ƒ# Cermania ‚2((5t^ƒ# Litva ‚2((5t^ƒ & {ili ‚2((7t^ƒ$ ‚™ƒ 1915-i }ekasbanyutoan 0ana[yum; gar&yr = y[ miaon yrbes Tyurqiy me` xe/ abryk wyqramasnyutoyunneryu hamar wy,hadyu]yum m;# aol na& Tyurqiy zarca]man ,tanman hamar$ Tyurqia [i grnar Veryn.oal teqst; hadva\ m;n = 1915-i ]ekasbanyutoan masin aon pana'&en# yr 11 Mardin 5 jam d&a\ qnnargyumnere edq i ver`y ;nxyunve]av .vexagan ,yrhrxarani gykme$ Iharge# .vexagan pana'&; yura,yutoan & pavararyutoan nyr a/it m;n = Hao Xadi ba.dbanneryun hamar# yryvhed& ]ekasbanyutoyun; 0an[]a\ ergirneryu ]ang; ergara]av# isg mi`azcaoin 0ana[man cyr\;nta]; gar\es te gxa/na Švaragi[‹#

16

3/2010

aveli hyusali jykyvrxavaryutoyun xa/nal ete j,de ir an]oal;$ Haoazci lracryk Hranx Dinq; sbannve]av yryvhed& azadyren g,yser }ekasbanyutoan masin# min[ pazmativ aol lracrykner qreabes hedabnxve]an d,rah/[ag 3(1-rx hyxva\yv$ Tyurqagan ga/avaryutoan gykme ;rva\ @renqi ver`in wywy,yutoyunner; zyud gysmedigagan pnyuot yunin & iragan wywy,yutoyun [en perer$ G;sen# te badmyutoyun; bedq = 'cel badmapanneryun & menq liyvin hama'aon enq adyr$ Sagaon qakaqagan cyr\i[neryu bardqn = cyr\el badmagan wasderyu & yusyumnasiryutoyunneryu hamabadas,an$ Isg 0.mardyutoan & badmagan wasdi m; >vexiaoi gykme 0ana[yum; [bedq = ,y[;nxyde Tyurqiy nerqin parewy,yumner; & Tyurqia-Evrymiyutoyun panag]yutoyunner;$ Veryn.oali himan vra menq aon gar\iqin enq# te >vexia bedq = 0an[na 1915 haoeryu# asyrineryu & byndys]i hyuoneryu ]ekasbanyutoyun;$ <yrhrxaran; bedq = ga/avaryutoan; nergaoa]ne ir aos cnahadyum;$ Aonqan jamanag# qani xe/ >vexiaoi nman ergirner Tyurqin 0.mardyutoan a/`& bidi [gancne]nen# Tyurqia i vi0agi [= a/a` ertal xebi aveli azad hasaragyutoyun# xebi aveli hyusali jykyvrxavaryutoyun & [i grnar @cdvil Evrybagan Miyutoan; anxamag]elyu pylyr hnaravyryutoyunneren$ Yusdi# >vexia bedq = a.,adi yrbeszi Tyurqia 0an[na 1915 haoeryu# asyrineryu & byndys]i hyuoneryu ]ekasbanyutoyun;$ <yrhrxaran; bedq = ga/avaryutoan; nergaoa]ne ir aos cnahadyum;$

qani yr arxen pana'&er ;nxyuna\ ergirneryu @rinag; sgsav ,tani xer yunenal moyus ergirneryu ,yrhrxaranneryun hamar ‚Fransaoi @rinag; perve]av Va.ingtyni me`* Nergaoa]yu]i[neryu Baladi Ardaqin haraperyutoyunneryu ham'najykyven ners ]ekasbanyutoan pana'&i qnnargyumneryu ;nta]qinƒ$ Aonyuamenaoniv# yura,yutoyun; gnsemana# erp manramasnyutoyunner gimananq .vexagan qvei masin$ >vexiaoi gykme ]e-

kasbanyutoan 0ana[man a/a`in wyr'; deki yune]av 12 Hyunis 2((8-in# erp Styqhylmi ,yrhrxaran; merje] @rinaci\ m; `a,`a,i[ me\amasnyutoamp* 245 xem & miaon 37 gykm 'aonyv$ Sagaon aos ancam al# erp i ver`y ]ekasbanyutoyun; ba.dynagan 0ana[yum cdav# .vex ,yrhrxaranaganner; [,/nve]an ba.dbanelyu paryoagan wy,hadyu]yum hanxisa]yk pana'&;# yr ;nxyunve]av miaon 1 'aoni a/avelyutoamp* 131 gykm & 13( xem$

Avelin# ampyk`a]nelyu hamar Hao Xadi ba.dbanyutoan hamar .vexagan ne]yugi iragan badger;# harg = n.el# te gykm qvearga\ .vex ,yrhrxaranaganneryu .arqin gan na& azcyutoamp hyuon# asyri & qyurx badcamavyrner$ Aoy‰# lav garxa]iq# ete qveargein miaon zdaroyun .vexer;# aba pana'&; gmerjver$ V0/yry. qven gbadgani Tyurqiaoen* badmagan Haoasdani Vanen nercakta\ azcyutoamp qyurd badcamavyryuhi Gyulan Av0iin# yr gykm qvearge] haga/ag ir gyusag]yutoan hrahancin$ Š95 dari edq jamanagn =# yr aonqan ergar jamanag da/abykner; wy,hadyu]yum sdanan$ Tyurqiy me` qyurxern al gancna\ en ]ekasbanyutoan vdanci a/`&# isg .vexagan ,yrhrxarani gykme ]ekasbanyutoan 0ana[yum; me\ n.anagyutoyun yuni‹# haodarare] Gyulan Av0in$ Garxalyv pana'&i teqst;# bedq = xrvadenq wasdatyukt; na,a'e/na\ .vex ,yrhrxaranaganner;* hamabarwag & gdryug '&agerbyumneryun hamar# pana'&; yunenalyv hed&oal anj;,deli arjaniqner;^ 1ƒ g0an[na y[ miaon haoeryu# aol na& asyrineryu & byndys]i hyuoneryu y[n[a-

]yum; ‚>vexi me` ga asyri hamemadapar sdvar hamaonq m;ƒ# 2ƒ hancamanyren gnergaoa]ne badmagan 0.mardyutoan 0ana[man arxoyunqin hnaravyr xragan qakaqagan deka.arjer; ‚Tyurqiy jykyvrxavara]yum;ƒ# 3ƒ .vexagan ga/avaryutoan; ghyrxyre [andesel nyr pana'&; & ir ardaqin qakaqaganyutoyun; ‚hadgabes Tyurqiy hanxebƒ 0.del ha.vi a/nelyv nyr wasdatyukt;# aosbisyv pana'&; [;llalyv zyud h/edyragan h/[agacir m; & sdanalyv na& cyr\nagan pakaxri[ m;$ Sagaon Styqhylmi ,yrhrxaranin gykme ;nxyunva\ pana'&; [i arda]yler .vexagan hasaragyutoan mian.anag gar\iq m;$ I darperyutoyun Mia]oal Nahancneryu Cyngresin# .vexagan ,yrhrxaran; ]ekasbanyutoan har]in xe/ gmydena badmagan panave0i desangoyunen# 2((8-in pana'&i merjyum; henvelyv hed&oal wasdargyumneryun vra^ 1ƒ ]ekasbanyutoan masin hadyug n.yum [ga Mia]oal Azceryu Gazmagerbyutoan y&= pana'&i me`# y‰[ 1985-in & y‰[ al meg aol a/ityv# 2ƒ _smanoan gaosryutoan @ryq haoeryu & asyrineryu 0agadacir; havanapar gxid-

ver yrbes ]ekasbanyutoyun ;sd 1948 Qynven]iaoi# ete Qynven]ian yuji me` ;llar 1915-in# 3ƒ wyr'acedner; hamagar\iq [en _smanoan gaosryutoan ver`in darineryun deki yune]a\ iraxar'yutoyunneryu* nera/oal haoeryu dekahanman har]yv# 4ƒ [bedq = ,ancarel Tyurqiy me` parewy,yumneryu nyurp cyr\;nta];$ Yusdi# i he0yugs ver`ers deki yune]a\ xragan qvein# >vexia xe/ [haktahare] badmagan panave0i wyul;* .vex ba.dynoaner; agan` xnelyv tyurqagan j,dykaganyutoan;$ Haoeryus hamar d,yur = desnel# te in[bes ]ekasbanyutoan zyher; gxidvin desag m; de,nigagan ]inizmyv* miliynavyr goanqeryu arjeq; ga,va\ ;llalyv baomanagan sahmanyumneren & wasdatyukteren^ ete deki yunenar 1948-i Xegdemper 9-en hedy ‚MAG-i ;nxhanyur vehajykyvi gykme }ekasbanyutoan Han]anqi Gan,arcelman & Badjelyu Qynven]iaoi ;nxyunman @r;ƒ# Tyurqiy haoeryu pna`n`yum; Šhavanapar‹ gyragver yrbes ]ekasbanyutoyun# isg ete a.,arhi ver`in haon al sbannver min[& Xegdemper 8-;# aba ad zyud badmyutoyun gxa/nar & ghanxisanar sysg badmapanagan zryuo]neryu noyut$ Aosinqn# megyuges miliyn marx grnar sbannvil Qynven]iaoi ;nxyunyumen miaon 24 jam a/a` a/an]* ]ekasbanyutoyun ;llalyu# isg 24 jam aveli yu. nyuon zancva\aoin gydyra\; ]ekasbanyutoyun g;llar$ Hed&elyv nyuon \yu/ dramapanyutoan;# hreaneryu Hylyqystn al ]ekasbanyutoyun [=# qani yr deki yune]av 1948-i Xegdemper 9-en a/a`$ Dramapanyutoan aos lara,aka]yutoyun; [bedq = veracrel .vex ba.dynoaneryu [aragamyutoan;# aol dcidyutoan;$ Dramapanyutoan arad; agnhaod =^ 1948-i Qynven]ian gsahmane Š]ekasbanyutoyun;‹ yrbes ezr

3/2010

17

‚derminƒ# aon gan,arcelelyu & iracyr\ykner; badjelyu nbadagyv & g;se# te Šbadmyutoan pylyr .r`anneryu ;nta]qin ]ekasbanyutoyun; me\ gyryudner bad0a/a\ = marxgyutoan;‹$ Yusdi# nyuon Qynve]iaoi hama'aon ‚zyr Haoy] }ekasbanyutoan j,dykner; gvgaoagy[en yrbes j,dykaganyutoan iravapanagan himqƒ# ]ekasbanyutoyunner deki yune]a\ en marxgyutoan ampyk` badmyutoan ‘;nta]qin# aosinqn na& Qynve]iaoi ;nxyunyumen a/a`# isg ete 1915-in badaha\; ghamabadas,ane Š]ekasbanyutoyun‹ sahmanyumin* aba ]ekasbanyutoyun eka\ =$ In[yu%$ Yryvhed& y[ te badmagan iraxar'yutoan m; yrbes Š]ekasbanyutoyun‹ yragel; ga,va\ = Qynve]iaoi ;nxyunman tvaganen# aol Š]ekasbanyutoan han]anqneryu gan,arcelyum; & badjyum;‹$ Aol ,ysqyv# ‘;sd 1948-i Qynven]iaoi me` dek cda\ sahmanyumin# _smanoan gaosryutoan me` haoeryu y[n[a]yum; Š]ekasbanyutoyun‹ eka\ =# isg aos yragyum; [i hagaser Qynven]iaoi na,adesyumneryun# y[ al ga,va\ = Qynven]iaoi yuji me` mdnelyu tvaganen$ Badmyutoan y[ mia'aon & mian.anag cnahadyum; hance]yu] anyr# yr .vexagan ,yrh;rxaranen ners ]ekasbanyutoan

18

3/2010

pana'&; qakaqagana]ve]av$ "a,agykmoan ;nxximyutoan na,a'e/na\ pana'&i ;nxyunyum; g;ngalvi yrbes ;nxximyutoan haktanag a`agykmoan i.,anyutoyunneryu xem & garda]yle i.,anyutoyun-;nxximyutoyun yujeryu haraperag]yutoyun; Styqhylmi @rensxir marminin me`$ Sagaon pana'&i ;nxyunyum; hnaravyr xar'av na& a`agykmoan [yrs badcavyrneryu 'aoneryu .nyrhiv ‚yryn] .arqin na& Tyurqiaoen nercakta\ azcyutoamp qyurx badcamavyryuhinƒ# yrynq qvearge]in ga/avaramed qyali]iaoi ba.dynagan xirqyry.man xem# ;sd yryun qakaqagan cyr\i[ner; [bedq = badmyutoamp zpakvin ‚gdesnenq# te yry. qakaqagan cyr\i[neryun hamar badmyutoyun; & paryoaganyutoyun; anhamadekeli hasga]yutoyunner en# qani yr paryoaganyutoyun; gsgsi miaon 1948-en i ver# erp gver`ana badmyutoyun;ƒ$ Pana'&i ;nxyunman @cdin ,yrhrxaranen ners 'e/q perva\ sekm me\amasnyutoyun; .vexagan ga/avaryutoan; hnaravyryutoyun gyuda andesel pana'&i me` dek cda\ han'nararyutoyunner; & in[bes mi.d vgaoagy[el Šqakaqagan havasarahe/yutoyun;‹^ ŠMenq aon gar\iqin enq# te badmyutoan qakaqagana]yum; s,al =$ <yrhrxa-

rani yry.yum; bidi [xoyura]ne Tyurqia-Haoasdan haraperyutoyunneryu pnaganyna]man ;nta]ig cyr\;nta]; & bidi [nbasde cyr\yuneyutoan; aon han'najykyvi# yr bedq = qnnarge 1915-i iraxar'yutoyunner;‹# haodarare] >vexiaoi ardaqin cyr\eryu na,arar Qarl Bild;# yryu gar\iqyv ir ergri ,yrhrxarani ;nxyuna\ pana'&; bidi @cdacyr\vi yrbes badrvag Tyurqiy me`* Šparewy,yumneryu t.namineryu‹ gykme & Haoasdani me`* haotyurqagan Šnyrmala]man haga/agyrxneryu‹ gykme$ >vexiaoi ,yrhrxaran; qvearge]^ 1915-i ]ekasbanyutoyun; 0an[]ve]av ;nxximyutoan pylyr & ga/avaragan qyali]iaoi [yrs badcamavyrneryu gykme$ Sagaon >vexia hamyzva\ [=^ ga/avaryutoan n.anavyr anxamner; xe/ gsbasen Šbadmapanneryu han'najykyvi‹ cyr\yuneyutoan arxoyunqneryun* imanalyu hamar# te in[ = 1915-in eka\;# ]ekasbanyutoyun* te% ykpercagan iraxar'yutoyunner$ Min[ .vex pylyr ba.dynoaneryu lyusapanvel;# menq ab.a\ aganadesnern enq aganxinavoan dar@rinag hamera.,yutoan m;^ ŠY[ meg @rinagan aba]yuo] [ga# te 1915-i _smanoan gaosryutoan me` deki yune]a\ iraxar'yutoyunner; ]ekasbanyutoyun eka\ en‹# haodarare] nyrvecagan ardcyr\na,araryutoan nergaoa]yu]i[ m;# ;sd yryu Šaox ykpercagan iraxar'yutoyunner; .ad gar&yr en badmagan desangoyunen# sagaon [bedq = yunenan qakaqagan gam @rinagan pakaxri[ner‹$ Ev aosbes# .vexagan ,yrh;rxarani qven mezi gpere y[ miaon yura,yutoyun# aol na& xa/nyutoyun$ vARXAN MARTAOAN

ê÷ÛáõéùÇÝ ëÇñ³ß³Ñ»Éáõ Ãáõñù³Ï³Ý Ñáõë³Ñ³ï Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁª ²åñÇÉÇ 24-Ç Ý³Ëûñ»ÇÝ ì»ñçÇÝ ß³µ³ÃÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ Ãáõñù³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ Çñ³ñ »ï¨Çó í³ï Éáõñ»ñ ¿ñ ëï³ÝáõÙ: гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÅËïÙ³Ý Ýñ³ ѳٳé ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Éáõñç ³ÝѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹Çå»ó, »ñµ ØdzóÛ³É Ü³Ñ³Ý·Ý»ñÇ Ü»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ å³É³ïÇ ³ñï³ùÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÁ, Þí»¹Ç³ÛÇ ËáñÑñ¹³ñ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Æëå³ÝdzÛÇ Î³ï³ÉáÝdzÛÇ ßñç³Ý³ÛÇÝ ËáñÑñ¹³ñ³ÝÁ гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³ãÙ³Ý µ³Ý³Ó¨»ñ ÁݹáõÝ»óÇÝ: Âáõñù ÅËïáÕÝ»ñÝ ³Ñ áõ ë³ñë³÷Ç Ù»ç »Ý Ð³Ûáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý 95-ñ¹ ï³ñ»ÉÇóÇ Ý³Ëûñ»ÇÝ å³ßïáÝ³Ï³Ý ³Ûë ׳ݳãáõÙÝ»ñÇó: Üñ³Ýù ³í»ÉÇ Ù»Í Ëáõ׳åÇ »Ý Ù³ïÝí»É, ù³ÝÇ áñ ´áõÉÕ³ñdzÛÇ, Æëñ³Û»ÉÇ, ê»ñµÇ³ÛÇ, Æëå³ÝdzÛÇ ¨ Ø»Í ´ñÇï³ÝdzÛÇ ËáñÑñ¹³ñ³ÝÝ»ñÁ ¨ë ³åñÇÉ ³Ùëí³ ÁÝóóùáõÙ å³ïñ³ëïíáõÙ »Ý ÝÙ³Ý µ³Ý³Ó¨»ñ ¹Ý»É ùÝݳñÏÙ³Ý: Âáõñù ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ ã³ñ³ã³ñ ë˳ÉíáõÙ ¿ñ, ϳñÍ»Éáí, áñ г۳ëï³ÝÇ Ñ»ï í»ó ³ÙÇë ³é³ç ëïáñ³·ñí³Í ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏϳݷݻóÝ»Ý Ð³Ûáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ×³Ý³ãÙ³Ý Ñ»ï³·³ ·áñÍÁÝóóÁ: ÂáõñùÇ³Ý ³Û¹ ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ÇïáõÙ ¿ñ áñå»ë í»ñçÇÝ ×Ç·ª ³å³·³Ûáõ٠׳ݳãÙ³Ý ÝÙ³Ý ï³ñ³÷Ç ¹»ÙÝ ³éÝ»Éáõ ѳٳñ: Üñ³ Ëáñ³Ù³ÝÏ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ ·ñ»Ã» ѳçáÕáõÃÛ³Ý Ñ³ë³í, ù³ÝÇ áñ ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý µ³Ý³Ó¨»ñÁ ¨’ Þí»¹Ç³ÛáõÙ, ¨’ ØdzóÛ³É Ü³Ñ³Ý·Ý»ñÇ ÎáÝ·ñ»ëáõÙ ÁݹáõÝí»óÇÝ ÙdzÛÝ Ù»Ï Ó³ÛÝÇ ³é³í»ÉáõÃÛ³Ùµ: ²Ûë µ³Ý³Ó¨»ñÇ Áݹ¹ÇÙ³ËáëÝ»ñÁ áñå»ë ¹»Ù ùí»³ñÏ»Éáõ å³ï׳é ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÝßáõÙ ¿ÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ ¨ ÂáõñùdzÛÇ ¦Ñ³ßï»óÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ§: Âáõñù³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ ³Ûë ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇó ﳷݳå³Í ¨ Çñ Ý»ñùÇÝ Éáõñç ËݹÇñÝ»ñáí ï³ñí³Í, ûå»ï áõß³óáõÙáí, ÙÇ ß³ñù ÙÇ-

çáó³éáõÙÝ»ñ Ó»éݳñÏ»ó, ÑáõÛë áõݻݳÉáí ϳÝË»É Ñ»ï³·³ å³ñïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ: ²Û¹ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ÇÝ Ã»’ ÏáåÇï, ëå³éݳóáÕ Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝ ³ÛÝ »ñÏñÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ, áñáÝù ѳݹ·Ý»É ¿ÇÝ ×³Ý³ã»É гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ, û’ Ù»ÕÙ Ùáï»óáõÙ` ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ ÙáÉáñáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ó»Éáõ ѳٳñ óáõó³¹ñ»Éáí, û Ãáõñù³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ áñù³Ý µ³ñÛ³ó³Ï³Ù ¿ ѳۻñÇ Ýϳïٳٵ: ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ ÁݹáõÝ³Í »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ÏÇñ³éíáÕ Ãáõñù³Ï³Ý ëå³éݳóáÕ Ù³ñï³í³ñáõÃÛ³Ý ÃíáõÙ »Ý. ¸»ëå³ÝÝ»ñÇ Ñ»ïϳÝãÁ, è³½Ù³Ï³Ý å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ ã»ÕÛ³É Ñ³Ù³ñ»ÉÁ, ¨ êå³éáÕ³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÁ µáÛÏáïÇ »ÝóñÏ»ÉÁ: ܳËáñ¹ ß³µ³Ã Ãáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÙÇ Ýáñ Ñݳñù ³é³ç ù³ß»óÇÝ` ëå³éݳÉáí ѳÛó Ý»ñϳ۳óÝ»É ³í»ÉÇ ù³Ý ùë³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ¹»Ù, áñáÝù ³ñ¹»Ý ׳ݳã»É »Ý гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ: ê³ Ãáõñù³Ï³Ý ջϳí³ñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï ÏÇñ³éíáÕ µ³½áõÙ ÑáËáñï³ÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, áñáí Ýñ³Ýù ÷áñÓáõÙ »Ý ï³ñѳÙá½»É ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñÇ ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³ãÙ³Ý Ùï³¹ñáõÃÛáõÝÇó: ºë ³ÝÏ»ÕÍáñ»Ý ÉdzÑáõÛë »Ù, áñ »Ã» ÂáõñùÇ³Ý Çñ³·áñÍÇ ³Ûë ëå³éݳÉÇùÁ, ¹ñ³Ýáí ÇëÏ ÏÝå³ëïÇ Ãáõñù³Ï³Ý á×ñ³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ÑÝã»ÕáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ: ²ÛëåÇëÇ ³ÝÉáõñç ѳÛóÝ ³ÝÙÇç³å»ë ÏÙ»ñÅíÇ ó³Ýϳó³Í ³ñ¹³ñ³ÙÇï, áã Ãáõñù³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó: ÂáõñùdzÛÇ ³í»ÉÇ Ëáñ³Ù³ÝÏ Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁ` Ýáõñµ Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ ÏÇñ³éٳٵ (³ñ¨ÙïÛ³Ý PR Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ ËáñÑñ¹áí) Ý»ñ³éáõÙ ¿. гÛÏ³Ï³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÙÇ ù³ÝÇ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ í»ñ³Ýáñá·áõÙ,

ÙÇÝã¹»é ѳ½³ñ³íáñ ³ÛÉ »Ï»Õ»óÇÝ»ñ í»ñ³Íí»É »Ý Ù½ÏÇÃÝ»ñÇ, ³ËáéÝ»ñÇ, µÝ³Ï³ï»Õ»ñÇ Ï³Ù å³ñ½³å»ë ³í»ñí»É »Ý: ¦²½ÝÇí§ Å»ëï` ì³Ý³ É×Ç ²Õóٳñ ÏÕ½áõÙ ·ïÝíáÕ X ¹³ñÇ êáõñµ ʳ㠻ϻջóáõÙ ï³ñÇÝ Ù»Ï ³Ý·³Ù ÏñáÝ³Ï³Ý ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝ Ù³ïáõó»Éáõ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ, ë³Ñٳݳ÷³Ï Ãíáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ѳٳñ ¨ ë³Ñٳݳ÷³Ï ï¨áÕáõÃÛ³Ùµ` ûɳ¹ñí³Í Ãáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ²Ûë ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ×³Ý³ãáõÙ áõÝ»óáÕ ëñµ³í³ÛñÁ å³ßïáݳå»ë ·ñ³Ýóí³Í ¿ áñå»ë ½µáë³ßñçáõÃÛ³Ý í³Ûñ, ¨ á㪠áñå»ë »Ï»Õ»óÇ: г۳ëï³ÝÇó Ý»ñ·³ÕÃÛ³ÉÝ»ñÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ` êï³ÙµáõÉÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñ ѳ׳˻Éáõ ³ñ·»ÉùÇ í»ñ³Ý³ÛÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ: ²ÝóÛ³É ß³µ³Ã ϳ۳ó³Í ¦óáõó³¹ñ³Ï³Ý§ ѳݹÇåáõÙ í³ñã³å»ï ¾ñ¹áÕ³ÝÇ ¨ êï³ÙµáõÉÇ êáõñµ öñÏÇã ѳÛÏ³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹³ÝáóÇ ³ï»Ý³å»ïÇ ÙÇç¨, áñÇÝ ë˳Éٳٵ Ý»ñϳ۳óñÇÝ áñå»ë ÂáõñùdzÛÇ Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñ: ¸³ ³í»ÉÇ ß³ï ÝÙ³Ý ¿ñ ïÇñáç ¨ Ýñ³ Ùáï ϳÝãí³Í ëïñáõÏÇ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý: ²Û¹ ѳݹÇåáõÙÇó Ñ»ïá ä»ïñáë ÞÇñÇÝûÕÉáõÝ Ãáõñù³Ï³Ý Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÇÝ å³ñï³¹ñí³Í ³ë³ó, áñ ¦1915 Ãí³Ï³ÝÁ§ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, »Ã» á㪠í»× »ñÏáõ ëÇñ»ÉÇ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ÙÇç¨` Ññ³Ññí³Í áõñÇßÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ܳ ³ë³ó, áñ Çñ å³åÇÏÁ ½áÑ»ñÇ ÃíáõÙ

‚.aryunagyutoyun =` 23ƒ 3/2010

19

“Օսվենցիմը հրեաների Դեյր Զորն էր”:

Հարգելի՛ ներկաներ, Այսօր ես այստեղ եմ, որովհետև պարզապես չէի կարող չլինել: Ինձ այստեղ է բերել իմ ժողովրդի մեծագույն ցավը, որ 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն էր և քաղաքակիրթ համարվող մարդկության մեծագույն ամոթը: Այդ ամոթի խարանը արդեն 21-րդ դարում դեռ մնում է բոլոր նրանց ճակատին, ովքեր ակնհայտ փաստերի ուրացումը դարձրել են քաղաքականություն, դարձրել են առևտրի առարկա, դարձրել են կյանքի ու վարքի նորմ: Դեյր Զորի անապատում տեղի ունեցավ ողբերգության ամենահրեշավոր արարներից մեկը, որի մանրամասներն անհնարին է մարդկային լեզվով արտահայտել: Ես դա չեմ անելու, որովհետև դրանք քաջ հայտնի են նույնիսկ ցեղասպանության փաստը հրապարակավ հերքողներին: Իրենց տունը, գույքը կորցրած, իրենց զավակներին, ծնողներին, իրենց առողջությունն ու վերջին հույսը կորցրած, վերջապես ամենակարևորը` հայրենիք կորցրած մարդիկ այստեղ պիտի կորցնեին իրենց վերջին ունեցածը` կյանքը` համաձայն պետականորեն իրականացվող մանրակրկիտ մշակված ծրագրի: Հաճախ պատմաբաններն ու լրագրողները հիմնավոր կերպով Դեյր Զորը համեմատում են Օսվենցիմի հետ` ասելով. “Դեյր Զորը հայերի Օսվենցիմն էր”: Կարծում եմ, որ ժամանակագրությունը մեզ պարտադրում է իրողությունները ձևակերպել

20

3/2010

այլ կերպ. “Օսվենցիմը հրեաների Դեյր Զորն էր”: Ընդամենը մեկ սերունդ հետո մարդկությունն ականատես եղավ հրեաների Դեյր Զորին: Այսօր ես այստեղ եմ, որպես համայն հայության հայրենիք Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ, հարցնելու. “Իսկ ե՞րբ և որտե՞ղ է հայերի Նյուրնբերգը”: Ես այստեղ եմ` ոգեկոչելու հիշատակը ողջակիզված իմ ժողովըրդի մեծագույն հատվածի, որ ոչնչացվել է ֆիզիկապես, ոչնչացվել է մշակութապես: Ես չեմ թվարկելու կորուստների չափն ու որակը: Ասելու եմ միայն մեկ փաստ. ցեղասպանության արդյունքում անդառնալիորեն ոչնչացվել է հնդեվրոպական հնագույն լեզուներից մեկի` հայոց լեզվի բարբառների մեծագույն մասը`

դրանց կրողների հետ միասին: Այսքանից հետո մենք ասում ենք, որ պատրաստ ենք ժամանակակից Թուրքիայի հետ հաստատել դիվանագիտական կանոնավոր հարաբերություններ, պատրաստ ենք ունենալ բաց սահմաններ և տնտեսական հարաբերություններ, պատրաստ ենք ջանքեր գործադրել Հայաստանի և Թուրքիայի ժողովուրդների միջև վստահություն ձևավորելու ուղղությամբ, պատրաստ ենք մոտեցնել երկու հասարակությունները` ցրելով կարծրատիպերն ու իրականության հետ կապ չունեցող միֆերը, որոնք ձևավորվել են տասնամյակների ընթացքում շփումների գրեթե իսպառ բացակայության պայմաններում: Մենք սա ասում ենք անկեղծ, որովհետև համոզված ենք, որ հարևան

ժողովուրդներն ապրելու և զարգանալու այլընտրանք չունեն, քան այն, ինչ առաջարկվում է գոնե իբրև սկիզբ: Հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումով ստեղծվել է պատմական հնարավորություն, որ պետք է տրամաբանական ավարտ ունենա: Բայց մենք չենք ընդունում Հայաստան-Թուրքիա երկխոսությանը հղում կատարելով Ցեղասպանության ճանաչումից խուսափելը բացատրելու գործելաոճը: Չեմ կարծում, թե դա օգնություն է գործընթացին: Ավելին, կարիք չկա հղում կատարել ինչ-որ պատմաբանների հանձնաժողովի վրա, այն դեպքում, երբ հայ-թուրքական արձանագրությունները ենթադրում են լոկ պատմական հարթության միջպետական ենթահանձնաժողովի ստեղծում, ինչը, կարծում եմ, բոլորն էլ շատ լավ հասկանում են, թե ինչ է նշանակում, և ինչ տարբերություն կա այստեղ: Ես խնդրում եմ բոլորին, ովքեր որևէ առիթով կխորհեն կամ կարտահայտվեն Հայոց ցեղասպանության ու նրա միջազգային ճանաչման մասին, նախքան որոշում կայացնելը թող մի պահ հիշեն այս անապատը, հիշեն մարդկային միլիոնավոր խեղված ճակատագրերն ու հայրենազուրկ եղած, ցավը սրտում հինավուրց ժողովրդին: 1915 թվականին, ի թիվս այլոց, սպանվեցին 20-րդ դարի հայ մեծագույն բանաստեղծներ Դանիել Վարուժանը, ով 35 տարեկան էր, և Ատոմ Յարճանյանը` Սիամանթոն, ով 37 տարեկան էր: Տանջամահ արվելուց առաջ նրանք մերկացվեցին, որովհետև եվրոպական հագուստ էին կրում, իսկ այդ ժամանակներում և այդ տարածքներում եվրոպական հագուստը թանկ արժեր: Դահիճներն իրենց վրա քաշեցին եվրոպական հագուստները. իրենց մեջ հազարամյակների քաղաքակրթություն ամբարող հայ հանճարներից և սովորական հայերի՛ց գողացված եվրոպական հագուստները: Այս պատկերների մեջ ես չէի ցանկանա խորհրդանշաններ տեսնել, բայց մի բան գիտեմ հաստատ. եվրոպական հագուկապ, վարվեցողություն և արժեքներ ասելիս ո՛չ ոք իրավունք չունի մոռանալ այս պատկերները: Ես այստեղ եմ հիշեցնելու հայտնի խոսքը. “Անհնար է սպանել մի ժողովուրդ, որը չի ուզում մեռնել”: Մենք ծրագրում ենք ապրել ու զար-

Lyusangar Sarcis Seloani գանալ: Մեզ այլևս անհնար է վախեցնել կամ շանտաժի ենթարկել, որովհետև մենք տեսել ենք ամենասարսափելին: Մենք ապրելու և արարելու ենք կրկնապատիկ ուժով` և՛ մեր, և՛ մեր անմեղ զոհերի փոխարեն: Մենք նայում ենք առաջ, որովհետև դեռ շատ բան ունենք ասելու և տալու միմյանց, շատ բան ունենք ասելու և տալու աշխարհին. այն պայծառն ու լուսավորը, որ չհասցրին ասել Դանիել Վարուժանն ու Ատոմ Յարճանյանը: Եւ այստեղ, Դեյր Զորում, մենք հաստատակամորեն բարձրաձայն կրկնում ենք ու հիշեցնում, որ կանք, պիտի լինենք ու դեռ շատանանք: ՀՀ Նախագահ Սերժ Սարգսյանի խոսքը Դեյր Զորում 24.03.2010 Սրբազա՛ն հայրեր,

3/2010

21

Համաշխարհային հանրությունը լի է հայ-թուրքական հարաբերությունները կարգավորելու վճռականությամբ, բայց կստացվի՞ արդյոք

Յուրաքանչյուր տարվա հետ Թուրքիայի համար գնալով ավելի դժվար է դառնում չճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Երբեմն թվում է, թե Անկարան իր բոլոր ուժերն ուղղում է երիտթուրքերի կողմից 1915-23թթ. գործած հանցագործության ճանաչումը կանխելուն: Առաջին հայացքից թվում է, թե ամեն տարի ապրիլի 24-ից հետո Անկարան, թեթեւությամբ շունչ քաշելով, լծվում է նույն գործին: Սակայն, այս անգամ ամեն ինչ շատ ավելի լուրջ է` խաղասեղանի վրա է տերությունների հեղինակությունը, որոնք հանդես եկան որպես Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման մասին արձանագրությունների ստորագրման ու վավերացման երաշխավորը: Տերությունների դիրքորոշումներն այս հարցում ընդհանուր առմամբ մոտ են, սակայն, ինչպես նախորդ տարիներին, Թուրքիան կրկին փորձում է ստիպել ԱՄՆ-ին հաշտվել« անխուսափելիին, այն է` ճանաչելով Հայոց ցեղասպանությունը, Վաշինգտոնը« մահացու հարված կհասցնի ինչպես ամերիկաթուրքական հարաբերություններին, այնպես էլ Հայ-թուրքական արձանագրություններին: Եվ ինչն է ամենահետաքրքիրը, ամեն տարի ԱՄՆ կուլ է գնում այդ պատրվակին, ինչը չես ասի, օրինակ, Ռուսաստանի կամ Ֆրանսիայի մասին: Կրկնեմ եւս մեկ անգամ. երկու երկրները խորհըրդարանական մակարդակով ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն Թուրքիայի հետ հարաբերություններում ոչինչ չի փոխվել: Կրկնենք նաեւ, որ Անկարայի նման վարքագիծն արդեն ոչ ոքի համար նորություն չէ: Սակայն ԱՄՆ չգիտես ինչու ամեն տարի անցնում է նույն« փորձության միջոցով եւ

22

3/2010

պատվով տապալում այն: Այստեղ տեղին կլինի հիշեցնել ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնի վերջին հայտարարությունը` թե Հայաստանի ու Թուրքիայի միջեւ պատմական անցյալի ուսումնասիրման հանձնաժողովը ձեւավորման փուլում է գտնվում: Դժվար թե ԱՄՆ պետքարտուղարը չգիտի այն մասին, որ Արձանագրության այն կետերը, որտեղ ասվում է միջկառավարական հանձնաժողովի ստեղծման մասին, կատարվելու են միայն վավերացումից հետո: Ընդ որում, բուն Արձանագրություններում հիշատակում չկա հենց պատմական հանձնաժողով ստեղծելու մասին: Նույնը հայտարարել է նաեւ ՀՀ ԱԳՆ մամլո քարտուղար Տիգրան Բալայանը.« Հայաստանի ու Թուրքիայի միջեւ միջկառավարական հանձնաժողովի ստեղծումը նախատեսված է Ցյուրիխում ստորագրված Արձանագրություններով, միայն դրանց վավերացումից հետո: Ըստ Բալայանի, միայն Արձանագրությունների վավերացումից հետո կարվեն այն քայլերը, որոնք նախատեսում են հարաբերությունների կարգավորում եւ հայ-թուրքական սահմանի բացում: Հազիվ թե Վաշինգտոնը մոռացած լինի հաշտեցման պատմական հանձնաժողովի անհաջող փորձի մասին: Նման ճակատագիր է սպասում նաեւ հերթական պատմական հանձնաժողովին: Նման, եւ ցանկացած այլ հայ-թուրքական հանձնաժողովի հաջողությունը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե Թուրքիան որոշակի պայմաններ կատարի, որոնք առաջ է քաշում ոչ թե հայկական կողմը, այլ հենց շահագրգիռ խաղացողները: Պայմաններն այնքան էլ շատ չեն` Թուրքիան հնարավորինս պետք է հեռու մնա ղարաբաղյան հակամարտությունից, ճանաչի Հայոց

ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրությունում (հենց Օսմանյան կայսրությունում, չնույնացնելով այն ժամանակակից Թուրքիայի հետ) եւ, վերջապես, առավել հանդուրժող լինի երկրի ազգային փոքրամասնությունների հանդեպ: Դա ավելի շատ հարկավոր է ԵՄ-ին, քան Թուրքիային, եթե վերջինս, իրոք, ցանկանում է անդամակցել եվրոպական ընտանիքին: Դե իսկ եթե չի ցանկանում, ուրեմն խոսելու բան էլ չկա: Այնուամենայնիվ, դատելով առաջատար պետությունների նախագահների հայտարարություններից, նրանք վճռական են տրամադրված հայ-թուրքական խնդրի կարգավորման հարցում: Եվ հազիվ թե ինչ-որ բան փոխվի ապրիլի 24-ին, եթե Բարաք Օբաման արտասանի կամ չարտասանի« ցեղասպանություն բառը: Աշխարհում պարզամիտներն այնքան էլ շատ չեն մնացել, իսկ Հայաստանում ու Թուրքիայում` առավել եւս: Ուղղակի հայ-թուրքական նախագծի նախաձեռնողները հաշվի չեն առել, որ նման դարավոր խնդիրները հնարավոր չէ լուծել մի քանի տարում: Եվ, այստեղ հարկ է նշել, որ այնուամենայնիվ Թուրքիան մտավախություն ունի, որ իրեն կարող են ստիպել վճարել Օսմանյան կայսրության գործողությունների համար: Ճիշտ է, ԱՄՆ-ն, ԵՄ-ն, ՌԴ-ն եւ բազում այլ երկրներ ասում են, թե մի բան է ճանաչել անցյալի հանցագործությունները, այլ բան է` նոր հարաբերություններ կառուցել, միեւնույն է` վախը մնում է: Եվ, հավանաբար, այն միշտ կլինի...Առնվազն այնքան ժամանակ, քանի դեռ Հայաստանը չի հրաժարվել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումից, ինչն անհնար է: Կարինե Տեր-Սահակյան / PanARMENIAN News

?yumen-hao pa/arani masin ŠPazmav=b‹ cragan hanxesi me` hekinagavyr ŠPazmav=b‹ hanxes;# yr lyuos gdesne Venedigi M,itaroan Miapanyutoan hyvanavyryutoamp xe/&s 1843-en# ir ver`in tivin me` nergaoa]yu]a\ = Varxan Martaoani /yumen-hao pa/arani cra,ysagan;# yr dbacrva\ =r 2((7t^ Šararad‹ hradaragyutoan gykme$ hyxva\acir;* )yusewwe Myunarini# mer a.,adagi]; Wadyvaoen nera\agani me` g;se# te hao-/yumen pa/arani hradaragyumen hedy ‚yryu masin crva\ =r xar™oal ŠPazmav=b‹-in 2((7t^ tiveryun me`ƒ hekinag;* Varxan Martaoan iracyr\a\ = hyoagab pa/aran m; gazmva\ 645 =`ere$ Martaoani pa/arani masin )yusewwe Myunarini g;se# te aon gcdnvi aosbergi desaneli gesin me`# aonbes in[bes ;ngaleli = ?yumaniy wyqrig hao hamaonq;$ aol ,ysqyv baryn )^ Myunarini hamaonqin gar0 nergaoa]yum; g;ne# yr gdara\vi ?yu-

maniy ampyk` dara\qin vra# transilvaniy me` ;llalyv gatylig haoeryu qani m; gexrynner$ >nyrhagalyutoyun ghaodnenq mer a.,adag]in ir aos varmyunqin hamar# aon zedekelyv hao amenen arjeqavyr hradaragyutoyunneryu gykqin$ aos noyut; ?yumaniy hao hamaonqi nergaoa]yu]i[neren megyu pa]a/ig cyr\i m; masin =$

Partyuk Varxanoani gdav; „Artmark”-i a0yurxin hinc.apti# wedrvar 25-in Mr]i.yri a0yurx deki yune]av a/a`in ancam gazmagerbva\ ;llalyv a0yurxi dan me` 2(1(-in$ hadyug ]yu]axryum m;# ner.n[va\ carnan calyusdyv & aos bahin hed gabva\ avanxyuotneryv# a0yurx# yr havaqi[neryun arvesdi me` nerxrykneryun# na& arvesdi pylyr siraharneryun ga/a`arger wyqr [awi

cyr\eryu anna,axeb havaqa\y m;$ aveli qan 1(( sdek\acyr\yutoyunner ;ndrve]an# yr gbadganein /yumen ngari[neryu# na& jamanagagi] arvesdi nmyu.ner cekangar[yutoan# c\an;gar[yutoan# qanxagacyr\yutoan$ }yu]axrva\ a.,adanqneryu me` gcdnver Šnaver; navamadyuo]i me`‹ a.,adanq; sdyracryutoamp Partyuk Varxanoani ‚1898-1954ƒ$ 4#5!6#1 sm [awer yune]yk oyukangar a.,adanqi haga/ag eresin gar hed&oal magacryutoyun;* hi.adag im gykmes# alisin ir gnyunqi a/tiv* P^ Varxanoan ngari[# 28 hygdemper 1945$ gdav; \a,ve]av 15( evryoi# sgzpnagan cin; ;llalyv 2((-25( evry$

ê÷ÛáõéùÇÝ ëÇñ³ß³Ñ»Éáõ Ãáõñù³Ï³Ý Ñáõë³Ñ³ï Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁª ²åñÇÉÇ 24-Ç Ý³Ëûñ»ÇÝ ‚.aryunagyutoyun 19 =`enƒ ¿ñ, ë³Ï³ÛÝ ß³ï Ãáõñù»ñ ¨ë ½áÑí»É »Ý: ÞÇñÇÝûÕÉáõÝ Ù»Õ³¹ñ»ó ÇÝùÝ Çñ»Ý ¨ Ý»ñáÕáõÃÛáõÝ Ëݹñ»ó ¾ñ¹áÕ³ÝÇó` í»ñçÇÝÇë ÏáÕÙÇó 100 ѳ½³ñ Ñ³Û Ý»ñ·³ÕÃÛ³ÉÝ»ñÇÝ ³ñï³ùë»Éáõ ëå³éݳÉÇùÇ Ñ³Ù³ñ, ³ë»Éáí, áñ ³Û¹ áõé׳óí³Í ÃÇíÝ Çñ ë˳ÉÙáõÝùÝ ¿, ¨ áã û` í³ñã³å»ïÇ: Æ í»ñçá, ³ñï·áñÍݳ˳ñ³ñ ¸³íáõÃûÕÉáõÝ ³ÝóÛ³É ß³µ³Ã ѳݹ»ë »Ï³í ÙÇ Ýáñ Ëáñ³Ù³ÝÏ ù³ÛÉáíª Ýå³ï³Ï áõݻݳÉáí Ù³ëݳï»É ë÷Ûáõéù³Ñ³ÛáõÃÛ³ÝÁ` ó³ÝϳÉÇ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ãѳëÝ»Éáí ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ-

Ý»ñÇ ÙÇçáóáí ê÷ÛáõéùÁ г۳ëï³ÝÇó å³é³Ïï»Éáõ Çñ ÷áñÓÇó: ¸³íáõÃûÕÉáõÝ Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó, áñ Ãáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ùï³¹Çñ »Ý ¦»ñÏËáëáõÃÛáõݧ ݳ˳ӻéÝ»É ¦áÕç³ÙÇï ë÷Ûáõéù³Ñ³Û»ñǧ Ñ»ï, ÝϳïÇ áõݻݳÉáí ³ÛÝ Ñ³Û»ñÇÝ, áíù»ñ å³ïñ³ëï »Ý Í³Ë»É Ð³Û ¸³ïÁ Çñ»Ýó ë»÷³Ï³Ý ¦»ë§-Ç ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ß³ÑÇ Ñ³Ù³ñ: ÂáõñùdzÛÇ ³ñï·áñÍݳ˳ñ³ñÁ Ýß»ó, áñ ϳå»ñ ÏÑë³ï³ïí»Ý ѳÛÏ³Ï³Ý ¦Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ѳٳÉë³ñ³ÝÝ»ñÇ ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñǧ Ñ»ï: ä³ñ½ ¿, áñ Ãáõñù³Ï³Ý Çß˳-

ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ÇÙ»Éáõ »Ý µáÉáñ Ñݳñ³íáñ ÙÇçáóÝ»ñÇÝ, ³Û¹ ÃíáõÙ ï³å³Éí³Í ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³ñáõÝ³Ï ß³Ñ³ñÏÙ³ÝÁ` гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³ãáõÙÇó ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñÇ ï³ñѳÙá½»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: àõëïÇ, г۳ëï³ÝÝ áõ ê÷ÛáõéùÁ å»ïù ¿ ½·áÝ áõ ÙdzëÝ³Ï³Ý ÉÇݻݪ Ãáõñù³Ï³Ý ˳ñ¹³í³ÝùÝ»ñÇ, ·³ÛóÏÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ë³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ½áÑÁ ã¹³éݳÉáõ ѳٳñ: гñáõà ê³ëáõÝÛ³Ý ¦Î³ÉÇýáñÝdz ÏáõñÇ»ñ§ ûñÃÇ Ññ³ï³ñ³ÏÇã ¨ ËÙµ³·Çñ ³ñ·Ù.ª è.²í³·Û³ÝÇ

3/2010

23