Ungdom nr 2 2018

UNGDOM MEDLEMSBLAD FOR NOREGS UNGDOMSLAG - 2/2018

102 .Å

R

GA

NG

tur

kul l a k o l e Levand Skifte i generalsekretærrekka • Landsmøte • Sommarleiren Frå frisinn til frilyndt • Kvar kjem bunaden frå?

Skifte i generalsekretærrekka Mette Vårdal Leiar i Noregs Ungdomslag

Redaktør: Guro Redalen Ansvarleg redaktør: Eli Ulvestad Opplag: Bladbunad, trykk og annonsebyrå: Flisa Trykkeri AS Framsidefoto: Frå dansefesten på landsmøtehelga. Foto: Inger Johanne Ruset.

Postadresse og besøksadresse: Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo Telefon: 24 14 11 10 E-post: post@ungdomslag.no Generalsekretær: Eli Ulvestad (t.o.m. 1. juni) Tlf.: 24 14 11 12, eli@ungdomslag.no Generalsekretær: Kai Roger Vatne (1. juni) Tlf. 24 14 11 10, kai.roger@ungdomslag.no Informasjonsrådgjevar: Guro Redalen Tlf.: 24 14 11 14, guro@ungdomslag.no Kulturrådgjevar: Solveig Brekke Hauknes Tlf.: 24 14 11 15, solveig@ungdomslag.no Kulturrådgjevar: Inger Johanne Ruset Tlf.: 24 14 11 13 inger.johanne@ungdomslag.no Organisasjonskonsulent: Alf Steinar Nekstad, Tlf.: 24 14 11 16 alf.steinar@ungdomslag.no Kontonummer: 8101 07 00027 Organisasjonsnummer: 939 550 550 www.ungdomslag.no facebook.com/noregsungdomslag instagram.com/ungdomslag Stoffrist neste Ungdom: 22. august

2 UNGDOM 02/2018

U

nder landsmøtemiddagen takka vi av noverande generalsekretær Eli Ulvestad. I 9 år har ho styrt NU-kontoret med klokskap, godt humør og ein orden dei fleste kan misunne henne. I tillegg er ho ein sann ideolog med hjarte for ungdomslaga. Det arbeidet Eli har gjort for NU, har vore ein gedigen snuoperasjon. Men med urokkeleg tru på kvalitetane vi har, har ho fått fram optimismen i organisasjonen.

men nett difor treng ho allsidig arbeid for einskilde saker.»

Landmøtet i Oslo siste helga i april var det største på mange år. Vi kunne legge fram ei årsmelding som synte fleire på instruktørkursa våre, fleire filmar i Folkepedia og ein vellukka sumarleir, mellom anna. Det er mykje som er bra, og det gjev grunn til optimisme. Og etter å ha markert at det var 150 år sidan første ungdomslaget vart stifta og det vart vedteke fagpolitisk plattform, avslutta eg landsmøtet med å lese frå eit hefte som kom i 1946 og heiter «Frilyndt Ungdomsarbeid»:

Den 18. generalsekretæren og Eli sin arvtakar er tilsett og helste til landsmøtet. Kai Roger Vatne kjem frå Ørsta og har vore med i ungdomslagsarbeid i ungdommen.

Han har erfaring frå organisasjonsarbeid frå Røde Kors, og vi i styret gler oss til å ta fatt på samarbeidet.

«Det sermerkte ved den frilyndte ungdomsrørsla er at ho har sprunge fram så å sei av seg sjølv utan nokon hadde plan for henne. Ho voks ut av den spontane trongen etter rikare liv på brei og open kulturgrunn.

Den same trongen har ho alltid vilja vekkja og nøra i nye ungdomsflokkar. Difor er ho ei folkerørsle i sannaste meining. Det er ikkje fyrst og fremst sakene ho vil fremja, men ho vil fremja ungdommen ved hjelp av sakene. Ho tek klårt sikte på livsvoksteren,

ANNONSERE I UNGDOM?

Heftet er skrive av Kristoffer Sælid. Han var generalsekretær i NU frå 1936. Under krigen, då nazistane tok over NU, la han ned arbeidet, men tok det opp att då krigen var slutt. Han er ein av NU sine 17 generalsekretærar som har vore med og prega organisasjonen.

Mette Vårdal

Ta kontakt med Tone Merete Møllerud tlf: 489 53 391 tone@flisamedia.no

NY GENERALSEKRETÆR

INNHALD 4 Landsmøte 8 Intervju med Eli Ulvestad 10 Notisar 12 Sommarleiren 14 Barnestemne i Nordland 15 Fagdagane på Fagernes 16 Huset i bygda 18 Frå frisinn til frilyndt 20 Kronikk:

Kvar kjem bunaden frå?

Kai Roger Vatne

- NY GENERALSEKRETÆR

I juni får Noregs Ungdomslag ny generalsekretær i Kai Roger Vatne (43).

TEKST: NYNORSK PRESSEKONTOR FOTO: GURO REDALEN.

Vatne har bakgrunn frå det lokale ungdomslaget i Ørsta og Hovdebygda på Sunnmøre og har dei siste åra arbeidd som seksjonsleiar i Raudekrossen Noreg. Der har han arbeidd med nasjonal beredskap og oppfølging av dei lokale hjelpekorpsa rundt om i landet. – Eg gler meg ekstremt mykje til å ta fatt på jobben. Det er ein organisasjon eg sjølv har vakse opp i, og som

har vore med på å utvikle meg som person.

No har eg ikkje vore med på mange år, men gler meg veldig til å komme tilbake, seier Vatne til Nynorsk pressekontor.

LOKALE UTFORDRINGAR Styreleiar Mette Vårdal i Ungdomslaget er godt fornøgd med å ha sikra seg ein ny generalsekretær som både har god kompetanse i

leiing og økonomi, kjennskaptil frivilligsektoren og bakgrunn frå lokalt ungdomslagsarbeid.

– Og så har han ein viktig leiareigenskap: Han er triveleg og god til å prate med folk.

Eg er viss på at vi kjem til å få mange gode samtalar om drift og utvikling av Noregs Ungdomslag, og eg trur ikkje han går av vegen for å utfordre oss på gammal vane, seier styreleiaren om den nye generalsekretæren.

3 UNGDOM 02/2018

LANDSMØTE

Frå kurset i Hypersys under landsmøte.

LANDSMØTE 2018 Nær 100 utsendingar frå lokal- og fylkeslaga i Noregs Ungdomslag var samla til landsmøtehelg i Oslo 27. og 29. april. Dei innleiande fagseminara gav rom til både faglege og politiske ordskifte utover dei ordinære landsmøtesakene. Og sjølve landsmøtet vart gjennomført med gode framlegg frå talarstolen og engasjement frå salen.

TEKST: GURO REDALEN FOTO: GURO REDALEN, INGER JOHANNE RUSET OG SOLVEIG BREKKE HAUKNES.

LANDSMØTE

Frå debatten under demokratiseminaret. F. V. Mette Vårdal, Heikki Holmås, Jan Kløvstad og Kjærsti Gangsø.

DEMOKRATISEMINAR «Er demokratibygging gjennom frivillige organisasjonar utdatert?» var overskrifta for seminaret som sparka NU-helga i gang fredag formiddag.

Den frilyndte rørsla, med lag, folkehøgskular, seminar og bodstikker, var viktig for utviklinga av eit moderne og deltakande demokrati i Noreg. Etter meir enn 100 år med allmenn stemmerett er situasjonen i dag annleis. Demokratideltakinga går ned, organisasjonslivet er meir fragmentert, og dei gamle folkerørslene blir erstatta av ad hoc-drivne engasjement med sosiale medium som viktigaste verktøy.

Den rolla som dei frivillige har spelt i etablering av eit deltakande demokrati, er ikkje den same som før. Har vi framleis ei rolle å spele, og korleis kan vi gjere det?

Hilde Sandvik, professor i historie ved Universitetet i Oslo, heldt innlegget «Kva

rolle hadde det frivillige organisasjonslivet i etableringa av eit deltakande demokrati i Noreg?». Og Torbjørn Bergwitz Lauen, masterstudent i historie, heldt innlegget «Noregs Ungdomslag som opplæringsarena i demokratisk deltaking før 1920».

plattformer for dei andre fagfelta, og samanstille dette til eitt felles plandokument. Utvalet har vore samansett av styreleiar Mette Vårdal, Jens Kihl, Ida Marie Holmin og Marianne Dahl, og det førebelse arbeidet deira vart presentert på landsmøtet i 2017.

I debatten Demokrati; kva no? sat Heikki Holmås, styreleiar i Frivilligheit Noreg, Jan Kløvstad, dagleg leiar for Nordisk informasjonskontor Norge, Kjærsti Gangsø, dagleg leiar i Studieforbundet kultur og tradisjon og Mette Vårdal, styreleiar Noregs Ungdomslag.

Utvalet har arbeidd vidare med plattforma etter landsmøtet i 2017, og styret la fram dette for landsmøtet for godkjenning. Styret ønskjer at denne fagpolitiske plattforma skal erstatte dei fagpolitiske plattformene vi har i dag. Heile den nye politiske plattforma kan lesast på heimesida vår, www.ungdomslag. no, under Om oss og styringsdokument.

POLITISK PLATTFORM Dei fagpolitiske plattformene har vore utgangspunkt for NU sitt fagpolitiske arbeid, også etter at fagråda vart lagde ned og styret sjølv skulle vareta det faglege arbeidet. Samstundes er dei ulike i forma, og styret har sakna tilsvarande for dei andre fagfelta.

Dette gjorde at styret i 2016/2017 sette ned ei gruppe som skulle arbeide med å sjå på

LANGTIDSPLAN Noregs Ungdomslag sin langtidsplan blir utforma med bakgrunn i føremålsparagrafen og prinsipprogrammet til organisasjonen og fastset langsiktige mål for organisasjonen.

Langtidsplanen blir vedteken av landsmøtet kvart fjerde år, og gjeldande plan for perioden 2014–2018 vart vedteken på landsmøtet i 2014.

5 UNGDOM 02/2018

LANDSMØTE

2/3 av Vegar Vårdal Trio ga ein smakebit på kva som var i vente på dansefesten under festmiddagen laurdag. F.v. Vegar Vårdal og Håvard Ims.

Samanhengen mellom dei politiske styringsdokumenta til Noregs Ungdomslag er vidare slik at landsmøtet kvart andre år vedtek toårige arbeidsprogram, der det blir konkretisert delmål i arbeidet med å nå dei overordna måla i langtidsplanen.

Sist gong landsmøtet vedtok ein langtidsplan, var dette etter ein struktur der alle plandokumenta òg skulle henge meir praktisk saman, slik at langtidsplan og arbeidsprogram kunne sjåast meir i samanheng. Dette har fungert svært bra ved at planane har vorte reelle styringsverktøy for styret.

6 UNGDOM 02/2018

ARBEIDSPROGRAM 2019 –2020 Dei fem viktigaste punkta for perioden er: 1. styrke medlemmene sin tilgang på møte plassar og opplæringsarenaer 2. styrke instruktørane og leiarane sin kompetanse for å drive og skape meir aktivitet 3. styrke laget og ungdomshuset som ein arena for lokale kulturaktivitet 4. styrke folkedansen og amatørteateret som folkelege kulturuttrykk 5. styrke dei tillitsvalde sin kompetanse og interesse for å drive og utvikle laget 6. styrke organisasjonen regionalt, for å sikre

alle lokallaga lik tilgang på ressursar 7. fremje lokallaga sine interesser i den nasjonale kultur- og frivilligheitspolitikken Resten av arbeidsprogrammet og langtidsplana kan du lese på heimesida vår, under Om oss og styringsdokument.

FRÅSEGNER Landsmøtet vedtok tre fråsegner/politiske utsegner, med desse temaa: 1. Evaluer spelemiddelordninga.

2. Full momskompensasjon 3. Mindre plast for eit levande lokalmiljø!

LANDSMØTE

Styreleiar Mette Vårdal saman med på avtroppande generalsekretæ r Eli Ulvestad og påtroppande genera lsekretær Kai Roger Vatne.

Kjersti Gangsø, frå Studieforbundet kultur og tradisjpn, takka Eli Ulvestad for samarbeidet.

Ivrige samataler under gruppearbeid om arbeidsplan en.

UTSKIFTINGAR I STYRET Nina Byttingsmyr (Aust-Agder Ungdomslag) er ny 2. vara i styret.

Styret er no samansett slik: • Mette Vårdal (leiar) • Marit Nerås Krogsæter (Sunnmøre frilynde Ungdomssamlag) – politisk nestleiar • Terje Svindseth (Bygdelagssamskipnaden) – organisatorisk nestleiar • Torbjørn Bergwitz Lauen (Bygdelags samskipnaden) • Kevin André Kuntze Theigmann (Sør-Trøndelag)

• Tone Mjelde (Hordaland Ungdomslag) • Morten Nilsen (Nordland Ungdomsfylking) • Endre Strømsjordet Myhre (Oppland Ungdomslag) – 1. vara • Nina Byttingsmyr (Aust-Agder Ungdoms lag) – 2. vara • Marie Nicolaisen (Bygdelagssamskipnaden) – 3. vara

styreleiar Mette Vårdal med både song og tale. Etter middagen var det mogleg å få svinga seg i Nordahl Bruns gate 22 der Vegar Vårdal trio spelte opp til dans.

LANDSMØTEMIDDAG OG DANSEFEST Under landsmøtemiddagen vart vinnarane av årets Kven veit?-tevling kåra. Generalsekretær Eli Ulvestad vart takka av av

7 UNGDOM 02/2018

Frakt av kaffi til dansefesten underlandsmøtet.

INTERVJU: ELI ULVESTAD

MED UNGDOMSLAGET i blodet Eli Ulvestad gir seg som generalsekretær i Noregs Ungdomslag etter ni år. Rørsla har følgt henne frå barnsbein av og vil alltid ha ein spesiell plass hos henne.

KJELL ÅSMUND SUNDE, NYNORSK PRESSEKONTOR. FOTO: INGER JOHANNE RUSET OG GURO REDALEN.

- Ungdomslaget ligg i blodet når ein har vore med så lenge som eg har, seier den avtroppande generalsekretæren.

Nynorsk pressekontor møter henne på ein kafé like ved arbeidsstaden hennar i hovudstaden. Frå Oslo har ho dei 9 siste åra styrt ein organisasjon med 380 lokallag over heile landet og rett i underkant av 14.000 medlemmer. Ho har om lag ein månad att som generalsekretær, men med landsmøte i organisasjonen om to veker får ho ikkje høve til å kvile på laurbæra.

- Det er nok å gjere, konstaterer Ulvestad og smiler.

8 UNGDOM 02/2018

FØLGT KVARANDRE FRÅ BARNSBEIN AV Ho og Noregs Ungdomslag har på mange måtar følgt kvarandre heilt sidan Ulvestad var barn på Sunnmøre.

- Eg var med å dansa i Barnelaget i heimbygda mi Vatne. Då eg og dei andre i årskullet mitt blei for gamle til å vere med der, tok leiaren ein prat med oss. Vi fekk høyre at det Ungdomslaget ikkje hadde noko tilbod for oss ungdommar på Vatne, men at ungdomshuset stod der om vi ville lage til noko sjølve.

Ulvestad og dei andre ungdommane greip sjansen og starta med eigne aktivitetar.

- Vi var ein solid gjeng, og vi skipa til ungdomskveldar annankvar veke. I tillegg laga vi loppemarknad, utan å tene ei einaste krone, minnest Ulvestad og legg til: - Vi fekk tilliten og det betydde mykje.

EIN GENERALSEKRETÆR ER EI POTET Etter kvart blei Ulvestad meir aktiv i organisasjonen på sentralt plan. Ho deltok på årsmøta i fylkeslaget og vekelange organisasjonskurs på sommaren.

- At eg var aktiv i NU blei inngangen til at eg fekk jobb i Landsrådet for Norges barne- og ungdomsorganisasjoner (LNU), og jobben

INTERVJU: ELI ULVESTAD

llighet Norge si appell under Frivi 2017.

Eli Ulvestad held nsasjon hausten pe om for full momsk Massemønstring

der førte truleg igjen til at eg fekk generalsekretærjobben i NU. Då eg for ni år sidan tok til i jobben i NU, hadde eg vore borte frå rørsla i ti år, fortel Ulvestad.

Ho skildrar kvardagen som generalsekretær som svært mangfaldig.

- Ein er som ei lita potet. Det er mykje møte, kanskje for mykje. Det er arrangementsplanlegging og samarbeid med andre aktørar for å fremje rolla til ungdomsrørsla. I tillegg er det mykje arbeid opp mot styre og å sørgje for at dei fattar strategiske avgjerder, som vi kan jobbe vidare med.

EI RØRSLE FOR ALLE - Kva har vore hjartesakene dine som generalsekretær?

- Det er mange saker som har betydd mykje.

Ei hjartesak for meg har vore organisasjonsbygging. Det har vore viktig for meg å fokusere på at vi er ein organisasjon. Dei fleste lokallaga er ikkje særleg ideologisk medvitne og mange karakteriserer kanskje seg sjølve som eit uvanleg ungdomslag fordi dei skipar til andre aktivitetar enn teater og dans. Men ingen ungdomslag er uvanlege. Det er dei som er Noregs Ungdomslag, alle dei laga som driv med dei rare tinga. I organisasjonen vår skal det vere plass til alle, svarar generalsekretæren engasjert.

Dei siste åra har ho og dei andre tilsette i Ungdomslaget prøvd å besøkje alle lokal�laga i NU. - Vi har reist rundt og prøvd å møte så mange

Eli vart takka av under festmiddagen under landsmøtet.

som mogleg. Vi har ikkje besøkt kvart enkelt ungdomslag, men invitert til felles samlingar for alle laga i ein region. Då har vi prøvd å legge samlingane til eit ungdomshus, slik at vi òg har fått moglegheit til å sjå mange av dei, seier Ulvestad.

bygdene var Ungdomslaget plassen der ein møttest. I byane var Ungdomslaget dei som tok i mot bygdeungdommen som kom til byen og gav dei ein trygg base. I dag er vi i større grad opne for alle, men i mindre grad fangar vi alle, fortel generalsekretær Ulvestad.

Ho har òg mange gode minne frå tida i Ungdomslaget.

- Noko eg kjem til å hugse godt frå tida i laget er alle dei flinke og driftige folka eg har møtt. Både ute i lokallaga, men òg i styret og på kontoret.

Sidan rørsla i dag i større grad enn før er open for alle, er det mange som ikkje assosierer organisasjonen med ungdom. Fleire stadar kan det òg vere at mange tenkjer på Ungdomslaget som ein organisasjon for dei eldre.

- Det er nok mange som vitsar om at vi er ein forgubba organisasjon. Det opplever eg som litt urettferdig. Nokre stadar er nok ungdomslaga forgubba, men det er ikkje slik at ein skiftar namn fordi medlemmene blir eldre.

Vi har 14.000 medlemmer, den yngste er null og den eldste 99. Det er overraskande jamn ldersfordeling og mange som ikkje er omfatta av ungdomsomgrepet, men det betyr ikkje at vi er ein forgubba organisasjon. Ungdomslag og ikkje minst ungdomshus har nesten blitt som ei merkevare. Dei fleste på bygdene veit kva det er snakk om når ein snakkar om ungdomshus, seier Ulvestad.

- IKKJE EIN FORGUBBA ORGANISASJON Ungdomslagsrørsla har gått gjennom store endringar i dei drygt 120 åra ho har eksistert.

«Det er nok mange som vitsar om at vi er ein forgubba organisasjon.

Det opplever eg som litt urettferdig.»

Frå å mange plassar vere det einaste tilbodet til ungdommen er det i dag hard konkurranse frå andre aktivitetstilbod.

- Det er klart at rørsla er noko heilt anna i dag. Då Ungdomslaget blei skipa var det dei som organiserte det organiserte demokratiske tilbodet til dei unge. Ein kunne ikkje velje mellom korpset, koret og ungdomslaget. På

Som generalsekretær har ho vakse, både som organisasjonsmenneske og person.

- Eg har lært meg sjølv mykje betre å kjenne og eg har lært mykje meir om organisasjonen.

Det er vanskeleg å sette fingeren eksakt på kva eg konkret har lært, men det er mykje, veldig mykje, avsluttar den avtroppande generalsekretæren Eli Ulvestad.

9 UNGDOM 02/2018

DEI NYNORSKE FESTSPELA Kor avgjerande er språket ditt for at du er den du er? Det er eit av spørsmåla Dei nynorske festspela skal prøve å gi eit svar på. Temaet for årets festival er Identitet, og kvinnene er sterkt representerte både i samtalar og konsertar. Frida Ånnevik, Herborg Kråkevik, Kari Veiteberg, Sigrid Moldestad og festspeldiktar Marit Eikemo er nokre av dei du vil møte i Ivar Aasen-tunet 7. til 10. juni.

Litteraturen både speglar og formar samfunnet. I året det sentrale nynorskforlaget Samlaget fyller 150 år, står naturleg nok litteraturen sentralt på Festspela. Sjå meir på www.festspela.no.

1 352 375,–

I VAKSENOPPLÆRINGSMIDLAR Det vart rapportert inn 540 gjennomførte kurs med 4940 deltakarar og til saman 16 154 studietimar i Noregs Ungdomslag i 2017, noko som medførte at laga fekk tildelt totalt kr 1 352 375 i vaksenopplæringsmidlar. Hald fram med det gode opplæringsarbeidet, og ikkje gløym å melde inn kurs til Studieforbundet kultur og tradisjon! http://www.kulturogtradisjon.no/tilskudd

NORDLEK 2018 Nærare 250 personar frå Noreg har no meldt seg på til Falun og NORDLEK 2018 i juli. Det er framleis mogleg å melde seg på, så hiv deg rundt og bli med på den store sommarfesten i Falun! Aller siste frist for å kjøpe festivalpass og inngang til aktivitetar er 30. juni.

IKKJE FOR SEINT Å VERA MED PÅ NORDISK UNGDOMSLEIR Her er vinnarane i 7. klasse på Bygstad skule! Klassen vart delte i 2 grupper, 7 B vann førstepremien og klasse 7 A vann tredjepremien. Ei gruppe i klassen, då 6.klasse, vann førstepremien i fjor òg.

KVEN VEIT? 2018 Temaet for tevlinga i 2018 var Ungdomshuset, og 460 deltakarar på 83 lag fordelt på 11 fylke tevla. Dei skarpaste juniorane finn vi i 7B på Bygstad skule, medan Kyrkjebø Ungdomslag var tett på med ein andreplass. Bygstad skule tok òg tredjeplassen. I seniortevlinga stakk Røstkvervet Ungdomslag av med sigeren berre 0,5 poeng framfor Teaterlaget i BUL Oslo. På tredjeplassen finn vi Skodje Frilynde Ungdomslag.

SOMMARKURS FOR BORN OG UNGDOM For born og unge er det fleire stader det er mogleg å vera med på sommarkurs. Sjølvsagt håpar vi flest mogleg kjem på vår eigen Sommarleir 1.–6. juli på Skarnes. Men skulle du vera over snittet interessert, finst det fleire sommarkurs å oppsøke gjennom sommaren.

Du kan mellom anna delta på Strunkeveko i Valdres, Mokurs i Sunnfjord, Heme dine i Engerdal, Ungfolk i Telemark, Kalottsprell i Målselv og sikkert fleire kurs òg. Fleire av desse tilbyr òg kurs for både dei heilt unge og dei som er litt eldre ungdomar.

10 UNGDOM 02/2018

Vi vil òg oppfordre ungdom 13–25 år om å reise på Nordiskt sommarläger i dagane før Nordlek 7.–9.juli. Denne leiren er lagt til same området som sjølve NORDLEK i Falun. Vi avsluttar vår eigen sommarleir på Skarnes fredag 6. juli, slik at det er mogleg å vera med på alle arrangementa for dei som ynskjer det. I tillegg kan vi hjelpe med å legge til rette for felles transport frå Skarnes til Falun dersom det er fleire som vil reise.

OVER 20 MOGLEGHEITER TIL EIN SOMMAR FYLT MED FOLKEDANS OG FOLKEMUSIKK! Har du ikkje lagt alle sommarferieplanar klare enno? Då er det framleis mykje du kan finne på. Kva med oppsøke ein ny festival eller ein du ikkje har besøkt på ei stund? Frå juni til august kan vi telja minst 20 arrangement med folkemusikk og folkedans som det er mogleg å besøke landet rundt. Mange av desse er festivalar eller sommarkurs.

For å nemne nokre: Røros Folk Festival, Jutullaget 30 år, Landskappleiken i Trysil, Sommarleiren på Solbakken folkehøgskule, Førdefestivalen, Nordiskt sommarläger i Falun, NORDLEK i Falun, Jørn Hilme-stemnet, Mokurset, Strunkeveko, Vågå konsertserie, Heme dine Sommarleir, Heme dine i Engerdal, Setesdalfestivalen, Landsfestivalen i Skjåk, Fauskivalen, Telemarkfestivalen, Kalottspel, Ungfolk og mange fleire.

Bilde er frå Fagdagane på Fage

BRUREMARSJ

rnes 2017.

Er du i beit for ein bruremarsj? Skal du halde bryllaup, eller likar du rett og slett berre denne særprega slåtteformen? Spelelista du treng, finn du no på Slåttify! Her finn du meir enn 40 bruremarsjar samla, frå heile landet og på alle tenkelege instrument. Du kan høyre lista i Tidal eller Spotify og lesa litt om den spennande historia til bruremarsjen om du går inn på nettstaden www.slaattify.no.

HØGRES GENERALSEKRETÆR ER ÅRETS NYNORSKBRUKAR John-Ragnar Aarset er kåra til Årets nynorskbrukar 2018. Han får prisen «for viljen til konsekvent bruk av nynorsk i politiske miljø der slike røyster trengst for å fremja nynorsk som sak og praksis», seier styret i Nynorsk kultursentrum etter å ha vurdert 47 kandidatar.

– Dette er overveldande! Berre det å vera tenkt på i denne samanhengen er stor stas, seier John-Ragnar Aarset.

– Eg tok mine aktive val for nynorsk først som gymnasiast heime i Hallingdal og vidare då eg vart leiar i Unge Høgre for 20 år sidan.

For meg har det gamle slagordet om Dialekt + nynorsk = sant sidan vore heilt sant heile tida. Eg prøver etter fattig evne å motivere andre til den same erkjenninga og opplevinga, og denne prisen motiverer meg sterkt til å halde fram med det.

Prisen er på 100 000 kroner og eit grafisk blad av Arne Nøst som blir delt ut under opningshøgtida for Dei nynorske festspela i Ørsta 7. juni. Aarset kjem til å gi prissummen til ei verdig føremål.

FERDAMINNE FRÅ TROJA TIL VESTLANDET Den nye temautstillinga på Olav H. Hauge-senteret i Ulvik utforskar korleis poesi blir brukt i ulike reiselitterære verk. Utgangspunktet er Aasmund Olavsson Vinje sine Ferdaminne frå sumaren 1860.

I år er det 200 år sidan Aasmund Olavsson Vinje vart fødd, og det er Vinje sine mangfaldige og rike reiseskildringar som har gjeve inspirasjon til temautstillinga «Ferdaminne frå Troja til Vestlandet». Med Ferdaminne skapte Vinje det første store litterære verket på nynorsk. I reiselitteraturen er derimot boka eit lite punkt i ei mykje eldre linje. Utstillinga syner korleis poesi blir brukt i ulike reiselitterære verk, frå Homers Odysseen til Erlend O. Nødtvedts Vestlandet.

Utstillinga blir ståande til 12. oktober. Bli med på ferda!

Les meir på www.haugesenteret.no

Åshild, Selma, Springar med Jon Sivert, Simon, Gjerden Xenia og Tiril. Foto: Geir Olaf

BYGDA DANSAR – ROGALENDER Laurdag 7. april viste Rogalender vandreforestillinga DANSEHUSET, som tok publikum gjennom alle krypinn og gjømer på Siddisstova i Stavanger. Publikum fekk komme tett på dansarane og musikarane og oppleve tradisjonsdans frå Rogaland i forskjellige settingar og på måtar dansen ikkje har vorte vist fram tidlegare. Ungdommane dansa perler som åttapardansen frå Sandnes, springar frå Suldal, halling, pariserpolka frå Sauda og vals i trappeoppgang, og vi fekk sjå føter som dansa polkamasurka. Dansehuset kunne framførast for om lag 25 publikummarar i gongen og blei vist tre gongar (inkludert ei ekstraframsyning) for til saman 72 publikummarar.

Etter framsyninga fortsette kvelden med Fuglen, dansefest og folkemusikkjam, der både ungdommar, trass i slitne danseføter, og fleire av publikummarane var med og dansa, spelte og tralla til dans til seint på kvelden.

Dansarar: Ingjerd Helstrup Hindenes, Åshild Helstrup Hindenes, Selma Hetland Behrends, Even Angelo Aarek, Ola Tollefsen Gjerde, Tiril Østreborge, Xenia Alexandra Berkova, Urda Lilje Hansen, Jon Sivert Pettersen, Gelvin Wilches Herrera, Snorre Kristiansen, Simon Hesselberg Løvald Konsept og idé: Rogalender – Bygda dansar Rogaland Koreograf: Elisabeth Ellingsen Dramaturg: Carl Jørn Johansen Dansefagleg ansvarleg og produsent: Torill Steinjord Musikarar: Håvard Ims, Siri Dyvik, Tuva Færden 11 UNGDOM 02/2018

SOMMARLEIR 2018

(NESTEN) ALT DU TRENG Å VITE OM Sommarleiren 2018

Sommarens mest makelause eventyr går av stabelen 1.–6. juli. Om du er i den heldige målgruppa 13 til 25 år, kan du utfalde deg fem dagar til ende i hyggelege omgjevnader på Solbakken folkehøgskule på Skarnes.

TEKST: INGER JOHANNE RUSET. FOTO: RUNHILD HEGGEM OG INGER JOHANNE RUSET.

Kvar sommar samlar ungdommar frå heile Noreg seg på ein ny stad for ei makelaus leirveke fylt av ulike kurs og aktivitetar. Freistar kanskje kurs i teater, folkedans, leiarskap, swing, samspel, friluftsliv, hekling, strikking eller vass-ski? Forutan kursa byr leiren på ei rekkje aktivitetar og tilbod som deltakarane kan bli med på. Eit knippe erfarne leirdeltakarar sørgjer for eit sosialt program som gjer at alle blir inkluderte og fort får nye vennar, også sjølv om dei skulle ta turen utan å kjenne nokon frå før.

Skulen ligg på Skarnes, ikkje langt unna Gardermoen og Oslo, og er ein tidlegare lensmannsgard som no er fylt av song og teater året rundt. For NU-medlemmar er leiravgifta skarve 1800 kr og dekkjer kurs, aktivitetar, utflukt, alle måltid og overnatting i anten internatrom eller sovesal. Tilreisande må dekkje reisa sjølv, men NU-medlemmar kan etter søknad få refundert 500 kr på reisekostnader over 1000 kr. I tillegg gir enkelte fylkeslag reisestøtte.

Nordiskt sommarläger. Leiren er eit helgetilbod i samband med det nordiske folkemusikk- og dansestemnet Nordlek som blir arrangert i Falun den påfølgjande veka. Vi organiserer fellestransport frå vår eigen leir ved behov.

I 2018 skal leiren gå av stabelen 1.–6. juli på trivelege Solbakken folkehøgskole i Hedmark.

DIREKTE VIDARE TIL NORDLEK Vi avsluttar leiren fredag 6. juli, slik at dei som ønskjer det, kan bli med vidare på

Det fine med å reise på leir er at ein kan lære seg noko nytt utan at det involverer eksamenar eller karakterar. Vi legg opp til kurs vi veit

12 UNGDOM 02/2018

Somme fylke ordnar med fellestransport eller reisestønad til sine deltakarar. Ta kontakt med fylkeslaget ditt for meir informasjon!

KURSOVERSIKT

SOMMARLEIR 2018

ØNSKJER DU Å VITE MEIR? Ta kontakt med leirkoordinator Inger Johanne Ruset på tlf.

24 14 11 13 eller på e-post inger.johanne@ungdomslag.no

er ettertrakta, med instruktørar vi veit er dyktige. Leirdeltakarar får høve til å delta på eit hovudkurs som strekkjer seg over ni timar frå måndag til onsdag føremiddag. I år er den saftige menyen som følgjer: • teater • samspel • folkedans i hedemarkstil • friluftsliv

• valdresspel • pols

Om ein har meldt seg på eit hovudkurs innan eitt spesifikt tema, så kan det jo hende at ein har lyst å teste ut noko heilt anna, eller kanskje fordjupe seg endå meir i yndlingsfaget sitt. Til det føremålet har vi ein eigen meny av kortkurs som går kvar ettermiddag frå onsdag til fredag. Her kan deltakaren skreddarsy eigen kurspakke når han eller ho melder seg på leiren.

KORTKURS ONSDAG 4. JULI

KORTKURS MÅNDAG 2. JULI • amigurumi (hekling) • friluftsliv • teaterimpro

KORTKURS TYSDAG 3. JULI • strikking • friluftsliv • teater og impro • amerikansk old-time • finnskogspols

• impro og yoga • swing • vass-ski • overraskingskurs PS. Førstemann-til-mølla-prinsippet gjeld for alle kurs, og somme har svært avgrensa kapasitet!

det mange valfrie aktivetar, frå dansefest til improkappleik der vi testar ut teatersport.

På torsdag er det ingen kurs, men utflukt til Västanå teater.

Like fullt er kanskje det viktigaste som skjer på ein sommarleir, alt det som skjer innimellom alt opplegget. Det er då ein kan la humla suse eller ta ting på sparket, få nye venner og la leirmagien oppstå. Så, når du no les gjennom leirprogrammet, kan du òg gjere eit forsøk på å lese mellom linjene og fylle tomromma med det innhaldet du kunne tenkje deg.

SJÅ ÒG:

LEIRPROGRAM

www.sommarleiren.no www.facebook.no/sommarleiren www.nordlek2018.se (for informasjon om nordisk sommarleir i Falun 7.–9. juli)

I tillegg til kursprogram legg vi stor vekt på samvær med andre ungdommar innanfor trygge og rusfrie rammer. På kveldane er

Les meir om Solbakken folkehøgskule her: http://solbakkenfolkehogskole.no

13 UNGDOM 02/2018

BARNSETEMNE

Vertslaget - barneleiken i BUL-Tromsø.

Felefremvisning.

NORDNORSK BARNESTEMNE I TROMSØ 2018 TEKST: SUSANNE HEBNES. FOTO: THOR ARNE ANGELSEN

Fredag 20. april tok barneleiken i folkedanslaget i BUL-Tromsø imot 78 barn frå landsdelen på Mortensnes skole. Gjestene var: Dans Tverrlandet fra Bodø, Dans Aspåsen fra Bodø, Juniorspellemannslaget fra Bodø, barn fra Tårstad leikarring og barn fra UL Ørnen fra Leknes. Med oss hadde vi også felespillende barn fra Tromsø.

Barnelagene i Nord-Norge har tradisjon på å arrangere årlige barnestevner, og lagene roterer på å invitere. I år hadde vi for første gang med oss felespillere, og fikk dermed

14 UNGDOM 02/2018

blandet musikk og dans på en veldig fin måte. Mange av barna både danser og spiller og de fikk oppleve å spille til dans og møte andre barn som spiller fele.

På lørdag var det tid for opptreden i byen og vi var heldige og fikk strålende sol. Stevnetoget gikk fra Saga Hotell og til Stortorget, og med nært hundre marsjerende store og små trakk det stor oppmerksomhet fra byens befolkning. På Stortorget ble vi akkompagnert av Spellemanslaget i BUL-Tromsø og fikk vist frem samdansprogrammet med

innslag av fele fra juniorspellemannslaget i Tromsø og Bodø. Instruktør Signe Johansen sto for samspillsprogrammet på fele.

På lørdags kveld var det sangkurs og formingskurs arrangert av husflidslaget før fest, og kursbolkene fortsatte på søndagen med kurs i drama, dans, og felespill. Kursene på stevnet har hatt fokus på tradisjon og kunst.

Tromsø har for første gang vært vertskap til nordnorsk barnestevne, og vi har hatt en flott og lærerik opplevelse og gleder oss til å arrangere neste gang det blir vår tur.

FAGDAGANE 2018

FAGDAGANE PÅ FAGERNES Når bunadsinteresserte frå heile landet i august samlast for dei årlege Fagdagane i bunad og folkedrakt, er det denne gongen med utgangspunkt i strikk i bunad! Å strikke er populært som aldri før, og vi inviterer til eit seminar med foredrag og demonstrasjonar som viser breidda og mangfaldet i strikketradisjonen dei siste 300 åra. Formålet er å formidle studiar av tradisjonell strikk samt utvide kjennskapen til gamle nordiske strikketeknikkar.

På seminaret får du høyre foredrag og innlegg, og du kan sjølv bidra med innspel i Speakers corner. I tillegg kan du sjå utstillingar, stoff- og garnmesse og demonstrasjon av handverk.

Vil du halde 10 minutts innlegg i Speakers Corner om strikk? Kontakt Norsk institutt for bunad og folkedrakt. www.bunadogfolkedrakt.no Tlf.: 61 36 62 50 Påmeldinga skjer på heimesida til Norges Husflidslag, www.husflid.no, og fristen for påmelding er 15. juni. Årleg arrangerer Noregs Ungdomslag saman med Studieforbundet kultur og tradisjon, Norges Husflidslag, Institutt for bunad og folkedrakt og Norsk folkedraktforum Fagdagane i bunad og folkedrakt på Fagernes.

MÅNDAG 27. AUGUST • 08.00–10.00 • 10.00–10.45 • 10.45–10.55 • 10.55–11.15 • 11.15–11.30 • 11.30–12.15 • 12.15–12.30 • 12.30–13.30 • 13.30–13.50 • 13.50–14.30 • 14.30–14.40 • 14.40–17.00 • 19.00

Registrering, på Scandic Hotell Valdres, Fagernes Innleiande foredrag Spørsmål SPEAKERS CORNER PAUSE FOREDRAG: Heidi Fossnes: Håndplagg Spørsmål LUNSJ SPEAKERS CORNER FOREDRAG: Kristi Nilsen: Sjonaleistene Spørsmål MESSE og DEMONSTRASJONAR på Valdres folkemuseum FESTMIDDAG på hotellet

TIRSDAG 28. AUGUST • 09.00–10.00

• 10.00–10.15 • 10.15–10.45 • 10.45–11.00 • 11.00–12.00

• 12.00–13.00

Foredrag: Vivian Høxbro forteller om sitt arbeid med opptegnelser og studier til boka: Strik danske stjernetrøjer Spørsmål Kva er bunad i Norge i dag? Ved Marit Jacobsen PAUSE Nominasjon av norsk bunadsbruk til Unesco, ved Solveig Grinder og Camilla Rossing LUNSJ

15 UNGDOM 02/2018

HUSET I BYGDA

Øen grendalag som søkte og fekk 100 000,– i tilskot til nytt golv frå Sparebankstiftinga.

16 UNGDOM 02/2018

Huset i bygda

HUSET I BYGDA

- PRAKTISKE TIPS

Det lokale huset i bygda har framleis ein sterk posisjon som samlingspunkt og som identitetsmarkør i mange bygder. Samstundes må vi erkjenne at folk stiller andre krav til fasilitetar, innhald og aktivitetar i forsamlingshusa våre i dag enn kva dei gjorde tidlegare. Dette kan sjølvsagt skape utfordringar, men òg nye moglegheiter for huset ditt.

TEKST: CHRISTOFFER KNAGENHJELM

Går bruken av huset ned, eller husstyret er usikkert på vegen vidare, kan eit første steg for å snu trenden vere å invitere heile bygda til idédugnad. Dette kan verke som ei fin avklaring av forventingar og ynske folk har til huset sitt. Det kan òg gje verdifulle innspel til kva tiltak husstyret bør fokusere på. Ikkje minst kan slike idédugnadar vere ein fin rekrutteringsarena inn i styre og stell.

Kven veit, kanskje er det folk i bygda som er gode på IT, sosiale medium, søknadsskriving og tilskotsarbeid, eller kanskje ein eller fleire dugande handverkarar melder seg frivillig til å organisere dugnadsarbeid?

Når ein har fått tilbakemelding frå bygdefolket om kva aktivitetar – eller modernisering – ein ynskjer, er det viktig å orientere seg om kva som finst av tilskotsmoglegheiter. Nokre tilskot er opne for alle, mens andre ordningar krev at du er registrert med organisasjonsnummer i Brønnøysundregisteret (Frivillighetsregisteret) eller er medlem av landsdekkande organisasjonar, som Noregs Ungdomslag. Stadlandet Ungdomslag har til dømes fått støtte frå Studieforbundet til kursing i samband med spelet «På Sverdeggja», medan Solund Ungdomslag har fått aktivitetsmidlar frå frifondsmidlane.

Felles for alle tilskotsordningar er at det er viktig å starte arbeidet med søknadane god tid i førevegen. Les nøye gjennom ordninga før de startar søknadsarbeidet. Kva føremål har ordninga, kva vilkår ligg til grunn? Legg

nøye merke til korleis dei ordlegg seg, og bruk gjerne dei same formuleringane i søknaden din. Hugs å bruke riktig ordlyd.

Sit du i styret for eit gamalt og ærverdig ungdomshus og ynskjer å gjere noko med dei originale vindauga, kan du gjere som ungdomslaget i Lærdal og søke kulturminnefondet om tilskot. Kulturminnefondet gjev støtte til restaureringsprosjekt, då skriv du ikkje rehabilitering eller renovering eller at du ynskjer å fjerne vindauga for å sette inn nye husmorvindauge. Fokuser heller på at du skal restaurere vindauga, kva huset har å seie for bygda, og kva dugnadsinnsats som ligg i søknaden.

Øyremerkte midlar vert kvart år tildelte lokale kulturhus. Treng huset ditt nytt golv?

Gjer som Øen grendalag som søkte og fekk 100 000,– i tilskot til nytt golv frå Sparebankstiftinga i 2017.

Som medlem av ungdomslaget får huset ditt òg tilgang til gunstige forsikringsordningar som kan spare dykk for nokre utgifter. Dei sparte midlane kan heller gå til ungdomsarbeid eller til eigenbidrag ved søknad om nytt musikkutstyr eller innkjøp av treningsutstyr eller andre former for aktivitetar i huset.

Treng du meir informasjon eller er på leit etter gode døme på aktivitetar eller tilskotsordningar? På www.husetibygda.no finn du fleire døme på aktivitetar, tips til husøkonomi, tilskotsordningar og malar for å gjere drifta av huset ditt enklare.

Korleis er det med straumutgiftene? Lokale kulturbygg er ofte store bygg, med stor takhøgd. Er det lenge sidan de fekk tilbod på straumavtale? Be om tilbod frå fleire leverandørar, kanskje det lokale straumselskapet kan gje rabatt som sponsing av huset?

Christoffer Knagenhjelm er rådgjevar for Sogn og Fjordane Ungdomslag, med ansvar for prosjektet «Huset i bygda» i fylket. Treng du råd eller rettleiing når det gjeld aktivitetar, økonomi eller kva tilskot det er mogleg å søke på, vil han gjerne høyre frå deg! Du kan nå Christoffer på christoffer@ungdomslag.no eller 480 04 817.

Snakk med den lokale sparebanken. Kan hende har dei eigne sponsormidlar. I Sogn og Fjordane har Sparebankstiftinga etablert ei eiga ordning saman med Huset i bygda.

Kva med dine eigne erfaringar? Har du opplevingar eller tips du vil dele? Øen grendalag tok til dømes kontakt og fortalde om behov for hjelp med brannvern og brannsikring.

Som respons på dette vil Huset i bygda arrangere samlingar i Sogn og Fjordane i 2018 med dette som tema, med dei lokale brann- og redningstenestene som føredragshaldarar.

17 UNGDOM 02/2018

FRÅ FREISINN TIL FRILYNDT

«Ei meir folkeleg forklaring og er ei herming frilyndt er etter ein gamal ungdomslagsmann: Det å vere venstreikkje det same som å vere målmann, heller ikkje kunne mann, endå mindre høgremann, men det er å ein på sin n nase forstå og tilgi at grannen snyter annan måte enn ein gjer sjølv.»

Jon Tvinnereim, Ei folkerørsle blir til

SOGA BAK ORDET – FRÅ FREISINN TIL FRILYNDT

I tillegg til å sitte i styret for Noregs Ungdomslag er Torbjørn Bergwitz Lauen masterstudent i historie ved UiO der han i mai leverte ei oppgåve om frilyndte ungdomsrørsler i Norden før 1920.

TEKST: TORBJØRN BERGWITZ LAUEN

Den frilyndte ungdomsrørsla vert ofte nytta som ei nemning om alle dei laga som ideologisk fell inn under NU-fana, sjølv om dei ikkje naudsynleg er medlemmar. Men kor kom dette frilyndt frå? For om me ser til søsterrørslene våre i dei andre nordiske landa, er det ingen av dei som omtalar seg sjølv som frilyndte, sjølv om dei er tufta på nett det same idégrunnlaget som oss.

Slår ein opp i ordboka, vert frilyndt forklart som eit synonym til frisinna og liberal, som igjen tyder noko slikt som fordomsfri, framstegsvenleg og tolerant. Dette er fine ord som me godt kan stille oss bak, men som ikkje akkurat er noko særmerkt for oss. For å skjønne kvifor me omtalar oss som dei frilyndte, må me sjå attende i soga. Me må så langt attende som til 1830-talet i Sveits.

18 UNGDOM 02/2018

Rett nok vart frisind nytta i norske og danske aviser om dei liberale politikarane i Frankrike og England allereie på 1820-talet, men det var i Sveits at ein byrja bruke ordet som noko eige og særskilt frå liberal. Det var dei mest radikale liberalarane i Sveits som først byrja bruke freisinn for å skildre seg sjølv. Dei ønskte direktedemokrati, ålmenn røysterett for både kvinner og menn og ein sterk sambandsstat som kunne gjennomføre ei sekularisering og modernisering av samfunnet. Dei såg seg sjølv som etterfølgjarar av dei mest radikale frå den franske revolusjonen, og dei såg seg sjølv som nasjonale. Dei var knytt til den nasjonalliberale «Unge Europa»-rørsla som bestod av nasjonale rørsler som kjempa mot dei absolutistiske monarkia og for nasjonal frigjering.

Desse tankane kom òg til Noreg, og då først og fremst til studentkrinsar ved Universitetet i Oslo. På 1850-talet dukka «lørdagsklubben» som m.a. Bjørnstjerne Bjørnson var med i, og på 1860-talet samla Aasmund Olavsson Vinje sine likelyndte i «Døleringen», saman med folk som Ernst Sars og Carl Berner.

Døleringen vart på 1870-talet avløyst av eit lag som kalla seg «Fram», som skulle [...] vera eit Samlag millo frilynde Normenn, som vil vera mæ og arbeide paa ein heil norsk og sann folkeleg Vokster i Lande i Statsstell, Skule og Kjirke. Kvar Mann kan vera mæ i dette Samlag, naar han e Maalvinn, Fristatsmann og vil ha heil Trufridom i Lande.

Dei var med andre ord målfolk (maalvinn = målven) og republikanarar (fristat = republikk)

FRÅ FREISINN TIL FRILYNDT

N.F.S. Grundtvig danna opphavet til ein eigen tolkingstradisjon av omgrepet frisind, som vart fornorska til frilynd av Ivar Aasen.

og ønskte både ei modernisering og sekularisering av samfunnet. «Fram» vart avløyst av «Den Frisindede Forening Fram» på 1880-talet og av «Ungdomslaget Fram» på 1890-talet. Sistnemnde var òg eit lokallag i Kristiania Venstre, og det var dette ungdomslaget som først tok opp ideen om å danne «det norske ungdomslag» som me no kjenner som Noregs Ungdomslag. I Ungdomslaget Fram stod mellom andre Halvdan Koht, Nikolaus Gjelsvik, Peter Slotsvik, Carl Berner (ikkje den same som nemnd før!), Rasmus Løland og (seinare tobakksfabrikant) Halfdan Petterøe som medlemmar.

Dette er likevel berre halve forklaringa. For i NU er ikkje frilyndt eit så politisk lada ord som det eg har lagt fram til no. Frilyndt har nemleg to ulike definisjonstradisjonar, ein liberal-politisk tradisjon og ein grundtvigsk tradisjon.

Den danske diktaren N.F.S. Grundtvig vert halden fram som opphavsmannen til folkehøgskulen, og han danna opphavet til ein eigen tolkingstradisjon av omgrepet frisind, som vart fornorska til frilynd av Ivar Aasen i 1857. I den grundtvigske tradisjonen er frilyndt knytt til Grundtvigs tankar om at opplysing fører til menneskeleg frigjering, sjølvstende og vidsyn, og dette tankegodset vart vidareformidla på folkehøgskulane som kom til Noreg på 1860-talet.

fleire ungdomslag av den liberal-politiske sorten, slik som UL Fram i Oslo. I tillegg til ei gruppering slike lag i Nordfjord-traktene vart det skipa «frisinna ungdomslag» eller «frisindede ungdomsforeninger» i dei fleste byane langs kysten. Berre i det materialet eg har studert, har eg funne slike lag i Arendal, Bergen, Drammen, Horten, Kragerø, Kristiansand, Notodden, Porsgrunn, Sandvika (i Bærum), Skien, Stavanger, Tromsø og Trondheim.

Når folka i UL Fram ønskte å samle alle ungdomslaga under same fana, var det ikkje noka einskapleg rørsle dei hadde føre seg.

Dei eldste ungdomslaga, med «Mølju» som vart skipa i 1868 som det eldste, vart oftast knytt til folkehøgskulen og dei grundtvigske ideala. Desse var ofte meir opptekne av kristendom og ville helst vere upolitiske. Frå 1890 og utover dukka det òg opp fleire og

Det var i møtet mellom desse to tradisjonane me fekk danna vårt heilt eige omgrep: frilyndte. Gjennom folkeleg opplysing i grundtvigsk tradisjon kunne ungdomslaga lære ungdomen til å sjølv vere med å forme eit fordomsfritt, tolerant og framstegsvenleg samfunn.

19 UNGDOM 02/2018

KRONIKK BUNAD

Kronikk

KVAR KJEM BUNADEN FRÅ, EIGENTLEG?

TEKST: METTE VÅRDAL, STYRELEIAR NOREGS UNGDOMSLAG. FOTO: ANNE MARTE FØR.

”Visste du at bunadene ikkje kjem frå Noreg?” Spørsmålet kom frå ein journalist som trudde han hadde gjort eit skup. Eg vart svar skuldig, eg trudde dette var gamalt nytt.

Bunadene, eller rettare sagt den folkelege kleskulturen, kjem like lite frå Noreg som han kjem frå København, Paris eller Damaskus.

Som det meste anna av kultur er han eit

20 UNGDOM 02/2018

resultat av impulsar utanfrå, gamal tradisjon, omforming, omdanning og nyskaping.

delen av 1800-talet. Men samtidig vart dei inspirasjon til ein ny type festklede: bunaden.

Basert på smak, tilgjengelege råvarer og produkt, kunnskap om tilverking og tid og pengar oppstod lokale klesskikkar rundt om i landet på 1700- og 1800-talet. Desse lokale skikkane byrja gå ut av bruk da industri og masseproduksjon tok over frå andre halv-

Det er den korte historia til bunaden. Og han fortel om minst like mykje innførte skikkar, materiale, smak og utforming som det er heimegjort tradisjon. Det har vore allment kjent og rådande syn i forsking og arbeid med den folkelege kulturen i fleire

KRONIKK BUNAD

Bileta er frå Fagdagane på Fagernes i 2016 .

tiår. Det har ikkje vore så viktig å definere opphavet til kulturen som å forstå innhald, utforming og eksistens.

Men dei seinare åra har opphav vorte meir og meir aktuelt. Spørsmålet om kvar bunaden, eller folkemusikken eller rosemålinga for den saks skuld, kjem frå, blir ei synleggjering av den kulturelle rotløysa og usikkerheita i vår tid. Kvar kulturen kjem frå, blir knytt saman med kven vi er. I jakt på eigen identitet søker vi i historia. Og her går vi oss stadig vekk vill. Ønsket om å finne faste haldepunkt, noko rotekte norsk som ingen kan ta frå oss, vart møtt med journalisten sitt triumferande funn: Det er ikkje norsk, eigentleg! Men

at dei folkelege kleda var sydde av stoff frå Norwich, gjer ikkje kleda britiske – like lite som det at det finst orientalske trekk i barokkmusikken, gjer denne musikken orientalsk. Opphavet til kulturen er flytande, det er sjølve kjenneteiknet på levande kultur og tradisjon.

Bunaden er eit fantastisk og mangfaldig syn i 17. mai-tog landet rundt kvart einaste år. Det er det finaste ein kan ha på seg i konfirmasjon, bryllaup og på besøk hos kongen. Det er eit symbol på lokal og nasjonal tradisjon, men òg eit døme på korleis vi er del av ei større verd. Det er det bunaden er, eigentleg.

Å gå attende i tida for å finne ut kva og kven ein er, gjev ingen svar. Tvert om: Jo lenger bak du kjem, jo meir mangfaldig finn du ut at opphavet er. Spørsmålet om kultur handlar ikkje om eigedomsrett og opphav, det handlar om eksistens og utøving. I staden for å sjå på kvar kulturen kjem ifrå, må vi sjå på kva han er, og korleis han kjem til uttrykk.

At bunaden fortel om ein felles kulturarv som strekker seg langt ut over landegrensene, gjer ikkje bunaden mindre verdfull. Tvert om får han enda større verdi som symbol på fellesskap og tradisjon på tvers av landegrenser.

Opphaveleg på prent 30. april, Nationen

21 UNGDOM 02/2018

Sjekk kva du kan spare! Ta kontakt i dag.

«For dei aller fleste er det pengar å spare ved å tekne forsikringar hos oss. Me tilbyr gode vilkår og gjennomfører effektive oppgjer.»

Stig Tommy Holmen, Senior Skadebehandlar

Stensveien 1, 7335 Jerpstad Telefon: 991 21 970 E-post: ingunn.stokkli@coop.no coop-aa.no

SIKRAR VERDIAR. SKAPAR VERDIAR.

BENNETT

FOTO: OLE EKKER

Meir informasjon og gode tilbod finn du på kniftrygghet.no, eller ring 23 68 39 00

Sy din egen bunad med veiledning -søm av nye bunader - dame og herre -omsøm -fagbrev og lærlingbedrift www.bergogblaane.no

Berg og Blåne As

TRØNDERSKE BUNADER

SYDD FOR HÅND OG MED

Velkommen til oss i Olav Tryggvasons gate 18

22 UNGDOM 02/2018

Hovtun Prestegårdsalleen 4 3490 KLOKKARSTUA annekari@bergogblaane.no tlf. 924 08035

Støtteordninger hos Rådet for folkemusikk og folkedans Rådet for folkemusikk og folkedans ble opprettet av Norsk kulturråd i 1972 for å samordne innsatsen på folkemusikk- og folkedansfeltet i Norge. Stiftelsen Rådet for folkemusikk og folkedans søker hvert år Kulturdepartementet om aktivitetsmidler for å støtte ulike formål innenfor norsk folkemusikk og folkedans.

For 2018 har Rådet to ulike støtteordninger: Prosjektmidler (kr. 11.000-50.000): Til feltarbeid, faglig bearbeidelse av innsamlet materiale, publisering, utviklingsarbeid, opplæring, arbeidsstipend m.m.

Små og raske midler (maks. kr. 10.000): Til kurs, andre opplæringstiltak, seminarer, feltarbeid, publisering m.m.

Søknadsfrist for prosjektmidler er 15. mars og 1.oktober.

Søknader om små og raske midler vil bli behandlet fortløpende.

Søknad leveres elektronisk på «Rådets støtteordninger», lenke fra www.folkemusikkogfolkedans.no

Støtteordninger hos Støtteordninger hos for folkemusikk Rådet forRådet folkemusikk og folkedans og folkedans Rådet for folkemusikk og folkedans ble opprettet av Norsk Rådet for folkemusikk og folkedans opprettet av Norsk innsatsen på folkemusikk- og kulturrådble i 1972 for å samordne kulturråd i 1972 for å samordne innsatsen på folkemusikkogRådet for folkemusikk og folkedansfeltet i Norge.

Stiftelsen folkedansfeltet i Norge. Stiftelsen Rådet for hvert folkemusikk og folkedans søker år Kulturdepartementet om aktivitetsmidler folkedans søker hvert år Kulturdepartementet om aktivitetsmidler for å støtte ulike formål innenfor norsk folkemusikk og folkedans. for å støtte ulike formål innenfor norsk folkemusikk og folkedans.

For 2018 har Rådet to ulike støtteordninger: For 2018 har Rådet to ulike støtteordninger:

FAGDAGAR FOR BUNAD OG FOLKEDRAKT Vi inviterer til nye Fagdagar, med STRIKK som tema! Å strikke er populært som aldri før, og vi inviterer til eit seminar med foredrag og demonstrasjonar som visar breidda og mangfaldet i strikketradisjonen dei siste 300 åra. Formålet er å formidle studiar av tradisjonell strikk samt utvide kjennskapen til gamle nordiske strikketeknikkar.

På seminaret får du høyre foredrag og innlegg, og du kan sjølv Prosjektmidler (kr. 11.000-50.000): Til feltarbeid, faglig Prosjektmidler (kr. 11.000-50.000): Til feltarbeid, faglig bearbeidelse av innsamlet materiale, publisering, utviklingsarbeid, bidra med innspel i Speakers corner. I tillegg kan du sjå utstillingar, bearbeidelse av innsamlet materiale, publisering, utviklingsarbeid, opplæring, arbeidsstipend m.m. stoff-og garnmesse og demonstrasjon av handverk. opplæring, arbeidsstipend m.m.

Små og raske midler (maks. kr. 10.000): Til kurs, andre Små og raske midler (maks.opplæringstiltak, kr. 10.000): Til kurs, andre feltarbeid, publisering m.m. seminarer, opplæringstiltak, seminarer, feltarbeid, publisering m.m.

Søknadsfrist for prosjektmidler er 15. mars og 1.oktober.

Søknadsfrist for prosjektmidler er 15.om mars ogog 1.oktober.

Søknader små raske midler vil bli behandlet fortløpende.

Søknader om små og raske midler vil bli behandlet fortløpende.

Søknad leveres elektronisk på «Rådets støtteordninger», lenke Søknad leveres elektroniskfra påwww.folkemusikkogfolkedans.no «Rådets støtteordninger», lenke fra www.folkemusikkogfolkedans.no

Tid: 27. –28. august 2018 Stad: Scandic Hotell Valdres, Fagernes Pris: 2200,- kr.

Vil du halde 10 minutts innlegg i Speakers Corner om strikk?

Kontakt Norsk institutt for bunad og folkedrakt.

For meir informasjon og påmelding innan 15. juni: www.husflid.no www.bunadogfolkedrakt.no tlf.: 61 36 62 50

23 UNGDOM 02/2018

Returadresse: Noregs Ungdomslag, Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo

KAFFEKOKAR Dei er kanskje ikkje dei som står på scena. trør dansegolvet eller held festtalane. Men du finn dei ilag med dei som kjem ein time tidlegare for å sette på varmen i ungdomshuset, svelesteikarane, loddseljarane, dei som strikkar varme vinstar til basaren, dei som sel julehefte, bordkledningskiftarane, sjiraffkostymemakarane, loffsmørarane, bruskasseberarane, pyntenemda og alle dei andre ein ikkje så ofte høyrer om. Kaffekokarane held varmen i dugnadsfolk og festlyd. Dei skjenkar rause koppar som held augo opne, gjer styrke til danseføter, styrkar samhaldet, roar lampeskrekken og held opp lakenskrekken. Nokon vil seie at du jobbar deg opp frå kaffekokar og vidare opp i ungdomshushierakiet, men det er kanskje omvendt?

Men korleis har den eksotiske drikken hamna i ein kjele på eit ungdomshus? La oss sjå litt på historia til kaffe. Eller kaffi som drikken òg kallast.

Kaffi er ein drikk laga av brende og malne bønner frå kaffiplanten, Coffea, som gjev smak til varmt eller kaldt vatn. Kaffien kan serverast som den svarte væska ein då får, eller tilsett mjølkeprodukt, sukker eller krydder i ulike kaffidrikkar.

Korleis og kva tid ein først byrja å drikka kaffi, veit ein ikkje. Kaffi vert fyrst nemnd i ei etiopisk historie frå det niande århundret: Gjetaren Kaldi merkar at geitene hans oppfører seg annleis og ikkje får sova om kvelden når dei har ete raude bær frå ein viss plante. Han fortel dette til ein munk, som sjølv har vanskar med å halda seg vaken under bønestundene. Oppdaginga til Kaldi løyser problemet hans, slik han har pigga opp kaffidrikkarar sidan.

Etiopia er altså eitt av landa som kan vera kaffien sitt heimland, og landet har faktisk ein landsdel som heiter Kaffa. Eit anna mogleg opphavsland er Jemen. Korleis det no er, vart i alle fall drikken kjend og spreidde seg i Midtausten for litt over fem hundre år sidan. Til Sør-Amerika, der det vert dyrka mykje kaffi i dag, kom kaffiplanten med båt via Martinique i Karibia.

Det eldste kaffihuset ein veit om, vert skildra i Mekka i 1470. Kaffihusa utvikla seg til stader der menn kunne samla seg for å spela sjakk, diskutera og høyra på musikk. Dei spreidde seg til Europa, og Venezia fekk det første kaffihuset sitt i 1647. I Storbritannia vart husa særs populære, og i London hadde

Foto: Anne Marte Før.

ein i 1715 over to tusen av dei. Her møttest adel og intellektuelle for å prata om viktige og uviktige emne. I Europa vart kaffihusa sidan omforma til kaféar.

FRÅ BRASIL TIL BERGEN Alt på 1600-talet vart kaffien kjend i Noreg, men då som ei kostbar og sjeldsynt vare.

Difor fekk ikkje kaffien gjennombrot i Noreg før på midten av 1800-talet, då prisane hadde falle så mykje og produksjonen hadde auka så mykje at fleire hadde råd til han. I 1839 vart importtollen på kaffi redusert, så prisane vart også lågare grunna det. På slutten av 1800-talet var det Drammen, etterfølgd av Bergen, som var den største importøren av kaffi til Noreg. I 1854 gjekk den fyrste skipslasta med kaffi frå Brasil til Bergen, som starten på ein langvarig bytehandel med norsk klippfisk mot brasiliansk kaffi.

Bytehandelen vart formalisert i 1939, då det var vanskeleg å skaffe utanlandsk valuta til å betale med.

Teksten er henta frå temaheftet til Kven veit? som i år handlar om ungdomshus.