Ungdom 04-2016

UNGDOM MEDLEMSBLAD FOR NOREGS UNGDOMSLAG - 4/2016

100 .Å

R

GA

NG

tur

kul l a k o l e Levand Sommarleiren • Instruktørkurs • Kven veit? 2017 NU på Hardangerturné • Folkepedia • Herrebunad frå Sunnmøre

Men kvar var

NOREGS UNGDOMSLAG?

Mette Vårdal Leiar i Noregs Ungdomslag

Redaktør: Guro Redalen Ansvarleg redaktør: Eli Ulvestad Opplag: 4000 Bladbunad, trykk og annonsebyrå: Flisa Trykkeri AS Framsidefoto: Ann Lundekvam i rekonstruert Sunnfjordbunad under fagdagane i bunad og folkedrakt på Fagernes hausten 2016.

Foto: Anne-Marte Før.

Postadresse og besøksadresse: Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo Telefon: 24 14 11 10 Mail: post@ungdomslag.no Generalsekretær: Eli Ulvestad Tlf.: 24 14 11 12, eli@ungdomslag.no Informasjonsrådgjevar: Guro Redalen Tlf. : 24 14 11 14, guro@ungdomslag.no Kulturrådgjevar: Halldis Folkedal Tlf.: 24 14 11 15, halldis@ungdomslag.no Kulturrådgjevar: Inger Johanne Ruset Tlf.: 24 14 11 13, inger.johanne@ungdomslag.no Organisasjonskonsulent: Alf Steinar Nekstad, Tlf.: 24 14 11 16 alf.steinar@ungdomslag.no NU kulturformidling: Anne-Marte Før formidling@ungdomslag.no Kontonummer: 8101 07 00027 Organisasjonsnummer: 939 550 550 www.ungdomslag.no facebook.com/noregsungdomslag instagram.com/ungdomslag Stoffrist neste Ungdom: 14. februar

2 UNGDOM 04/2016

D

et er spørsmålet flest har stilt meg etter at eg blei leiar i NU. Medlemmer som er engasjerte, som er aktive, lag som har gjort noko, og debattar som har vore. Kvar var NU då alt dette gjekk føre seg? Kvifor var vi ikkje der?

NU har eit lite sentralledd sett mot alle dei medlemmene, laga og den samansette og mangfaldige aktiviteten vi har. Dette er inga unnskyldning, men ei kjensgjerning. Vi skulle gjerne vore med på mykje meir enn det vi rekk i dag, men korleis skal vi klare det?

Sentralleddet ligg ikkje på latsida. Vi er sentrale i arbeidet med Teateralliansen som skal sikre tilskot og tilrettelegging for lokalt amatørteaterarbeid. Vi har vore pådrivarar for at 30 lands dekkjande organisasjonar har gått saman om å stifte Kulturalliansen for å arbeide for betre rammevilkår for kulturfrivilligheita over det ganske land. Vi arbeider for sommarleir og integrering, vi har lansert Folkepedia og er på lokallagsbesøk.

engasjerte medlemmer og lag tek tak i eige lokalmiljø, finn dei aktivitetane dei brenn for, og den organiseringa som passar sitt lag, det har vore grunnsteinen i alle dei 120 åra vi har eksistert.

Så klarer ikkje sentralleddet å femne alt og alle heile tida. Eg kjem framleis til å få spørsmål om kvar NU var, og det er bra. For det betyr at det enno skjer meir enn vi rekk over, at det er større aktivitet enn vi klarer å prioritere. Det betyr berre at det er liv i laga.

Det er medlemmene og lokallaga som faktisk syter for levande lokalkultur rundt omkring i hele landet, og det er de som er viktigast.

Så lenge de er meir aktive enn sentralleddet og utolmodige på meir, så er eg nøgd.

Og neste gong nokon spør kvifor ikkje eg eller nokon andre frå sentralleddet var der det skjedde i deira lokalmiljø, då skal eg svare at NU var der, representert med dei beste folka vi har: medlemmene! Det er de som er NU, og som gjer NU godt.

Eg ønskjer dykk alle ei riktig god jul!

Men enno skjer det mykje meir lokalt.

Styrken med NU er at vi femner vidt. At

Landsrådsmøtet

I TRONDHEIM Landsrådet er samansett av leiarane i fylkeslaga, og er eit rådgjevande organ for styret i Noregs Ungdomslag.

Det var fleire aktuelle tema på sakslista denne helga, og landsrådet hadde gode og viktige drøftingar. Mellom anna drøfta ein korleis fylkeslaga og sentralleddet i fellesskap kan arbeide for å få fleire til å reise på sommarleir.

Besøksrunden til alle lokallaga i Noregs Ungdomslag er noko som alle fylkeslaga er oppteken av. Runden er godt i gang, og fleire av fylkeslaga ga gode tilbakemeldingar om besøket.

Sidan møtet var lagt til Trondheim denne helga fekk også deltakarane sjansen til å delta på Haustleik som BUL Nidaros skipa til denne helgen.

LANDSRÅDSMØTET

INNHALD 4 6 8 10 12 14 18 19 20 22 24 25

28

Sommarleiren Instruktørkurs Scenerom Kven veit? 2017 Notisar NU på Hardangerturné Stordans i Bergen Folkepedia Besøksrunden Herrebunad frå Sunnmøre Biografi om Edvard Os Studieforbundet Kultur og Tradisjon Kryssord

lag ngdoms U s g e r No dgjevar å r r u t l u yk ist søkjer n øknasfr S ! s n a d folke ember. s e d .

0 1 o er omslag.n d g n .u w n.

Sjå ww ormasjo f n i r i e for m

ANNONSERE I UNGDOM? Ta kontakt med Tone Merete Møllerud tlf: 489 53 391 tone@flisamedia.no

Coop Å SA, Husfliden Stensveien 1, 7335 Jerpstad Telefon: 991 21 970 E-post: ingunn.stokkli@coop.no www.coop-aa.no

04/2016 UNGDOM 3

SOMMARLEIR

SNART VINTER, SNART SOMMARLEIR Når det er mørkt og trist rundt ein, gjeld det å ha varme og lyse tankar inni seg. Det er ein tankegang som er fin å ha no i vintertida. Derfor seier vi allereie no: Tenk så fint at det snart er sommar!

TEKST: INGER JOHANNE RUSET, KULTURRÅDGJEVAR I NU, FOTO: FANA FOLKEHØGSKULE, GURO REDALEN OG SINDRE VASKIN HUNN

Jula har ein tendens til å kome fort på, og plutseleg er ho over. Det same gjeld sommarleiren. Det er jo så lenge til, tenkjer ein gjerne. Men plutseleg har det vorte sommar igjen, og plutseleg er det sommarleir. Så la oss snakke litt om sommarleiren allereie no, slik at vi er førebudde. Det er lurt, for snart er det sommar, folkens!

sommarleiren vår avlyst i år. Det var ei lei avgjersle. I kjølvatnet vart det stilt spørsmål om låg førehandspåmelding var eit teikn på at ein ikkje burde ha leir i det heile. Heldigvis var spesielt tidlegare leirdeltakarar tydelege på at: Jau, den leiren er viktig for oss! Så då var det ikkje anna å gjere enn å kurere gruffet ved å gå rett på planlegginga av neste sommarleir.

SJØLVSAGT LEIR

Stussar du over at leiren vart avlyst, og vil vite meir? Kontakt meg på telefon 24 14 11 13!

Etter mange fine år rundt om i landet vart

4 UNGDOM 04/2016

FRÅSPARKSAMLING Allereie i september samla ein gjeng unge kvikkingar seg i Bergen for å leggje lista for 2017. Desse var då sommarleirutvalet, lokalt vertskap i Bergen Ungdomslag Ervingen og barne- og ungdomsnemnda i Hordaland Ungdomslag. Med erfaringar frå ulike leirar og samlingar gjekk desse gjennom kva som hadde fungert bra, og kva som hadde fungert mindre bra på tidlegare leirar. Gjennom helga kom

SOMMARLEIR

Sommarleirutvalet hadde fråsparkhelg for sommarleiren 2017 i Bergen i september.

Her er Inger Johanne Ruset frå NU-kontoret i front for operativt utval som er: Geir Såtvedt, Mona Husby, Ida Marie Rognsvåg, Torbjørn Bergwitz Lauen og Marit Kvamen.

Lokalt vertskap er Bergen Ungdomslag Ervingen som og deltok på møtehelga.

engasjerte stemmer med kvar sine innspel, som i sum viste seg å peike i same retninga.

Med såpass entusiasme og einigheit rundt bordet var det ingen kunst å leggje strategien for den komande leiren. Då er det berre sjølve planlegginga som står att, og ideane står i kø.

Har du ønske eller innspel til innhaldet på leiren i 2017? Skriv til meg! inger.johanne@ ungdomslag.no

FAGRE FANA Frå 27. juni til 2. juli i 2017 blir sommarleiren halden på den utruleg vakre Fana folkehøgskule i Bergen kommune. Vi har høge forventningar etter ei synfaring med den trivelege rektoren deira og samtalar om korleis vi best kan slå kreftene våre saman for å skape gode rammer for leiren. Den historiske skulen har tilpassa lokale for dans, teater, kunst og musikk, forutan nydelege uteområde med attpåtil botanisk hage.

Dei som ønskjer skikkelege senger på

tomannsrom, får høve til det, medan andre kan bu på klasserom – alt etter kva som passar den enkelte best.

FØRSTEREIS Det er noko heilt eige å dra på leir. Forventningane før og i det ein reiser. Ein førstegongsreisande er usikker på kva som er i møte. ”Kva om eg ikkje møter nokon som har lyst å henge med meg? Kva om aktivitetane er teite og eg angrar på at eg ikkje blei med familien på hytta likevel?”

For dei som har vore på leir før, er nok tankane litt annleis: ”Eg håper mange av dei same folka er der. Eg håper den nye leirstaden er ok. Eg håper det blir sol.” Det vi veit, er at dei som har vore på leir, gjerne kjem att seinare.

Vurderer du eller nokon du kjenner å reise på leiren for første gong? Litt usikker?

Ring meg på 24 14 11 13!

DET SOM ER VIKTIG Sommarleiren til Noregs Ungdomslag passar for dei mellom 13 og 25 år, noko som svarar til aldersspennet på liknande ungdomsleirar.

Målet er at unge medlemmar får høve til å bli kjent med kvarandre på tvers av interesser og geografisk tilhøyrsle, i eit trygt og rusfritt fellesskap. Ingen skal føle seg åleine på vår leir, og ingen skal reise heimatt utan å vere heilt sikker på at det er ei oppleving ein aldri ville ha vore forutan. Ved å dra på leir lærer ein kanskje noko på eit kurs som ein elles ikkje ville ha lært, og det er ein fin grunn til å dra.

Men dei fleste reiser frå sommarleiren med noko langt viktigare: nemleg fleire venner og eit verdigrunnlag verdt å ta vare på.

Meir informasjon om leiren kjem i neste utgåve. Det er berre å gle seg! Gler du deg så mykje at det er vanskeleg å vente? Kontakt meg for eksklusiv førehandsinformasjon!

04/2016 UNGDOM 5

INSTRUKTØRKURS

INSTRUKTØRKURS FOLKEDANS GRUNNLEGGANDE INSTRUKTØRKURS I BERGEN 27.–29. JANUAR OM KURSET: På det grunnleggande instruktørkurset lærer du eit repertoar av dansar, du får grunnleggande kunnskap om sjangeren eller målgruppa, og du lærer metodar for å læra bort og leia dans.

På kurset kjem me òg til å vera med på samdansøvinga til barnestemne i Hordaland. Om kvelden er det dans- og spelmaraton i Bergen Ungdomslag Ervingen. Dette er ei årleg tilskiping der laget samlar musikarar (solistar, grupper, spelemannslag) for å spela til dans om lag 30 min kvar.

Det betyr at det kjem til å vera variert dansemusikk heile kvelden. Maratonen er sjølvsag årets kjekkaste uthaldsløp for dansarar!

Maratonen går føre seg frå klokka 19 til 24.

I tillegg til dans er det både kafé og sjanse til å vinna ein liten premie heim basert på inngangsbilletten. Billetten er inkludert i kursprisen.

OM INSTRUKTØRANE: På kurset har me heile tre instruktørar som vil spreia dansekunnskapen sin til deg. I tillegg vil Maria vera spelekvinne på kurset.

6 UNGDOM 04/2016

Hovudinstruktør er Siri Strige. Siri kjem frå Bodø, arbeider som barneskulelærar til vanleg og har lang erfaring frå å undervisa folkedans til ulike målgrupper. Med seg har ho Maria Skjeldrum Toppe og Silja Solvang. Maria og Silja har vore med på prosjektet Meisterinstruktør og elev i NU. Dei har begge erfaring frå Bergen ungdomslag Ervingen, som dansarar, spelekvinner og instruktørar. Maria arbeider som musikkterapeut i Bergen kommune, og Silja går på sjukepleiarutdanning.

MÅLGRUPPE FOR KURSET: Du som har dansa ein del eller mykje og vil bli/er instruktør. På kurset vil me gjerne ha ei blanding av folk med instruktørerfaring og folk som er heilt ferske.

KURSTIDER Fredag klokka 19–21 Laurdag klokka 10–17 Sundag klokka 10–14 Det vert lunsj begge dagar. Lunsjen er inkludert i kursprisen.

KURSPRIS: 400 for medlemer i Noregs Ungdomslag 800 for ikkje-medlemer i Noregs Ungdomslag

LOKALE: Gimle, Kong Oscarsgate 18, 5017 Bergen

OVERNATTING: Deltakarane tingar overnatting sjølve.

Bergen ungdomslag Ervingen har avtale med Hordaheimen som deltakarane kan bruka.

Enkeltrom: 695,– og dobbeltrom: 895,– Alle tingingar kan gå via Ann Rita på Hordaheimen. Oppgje kode: folkedans. Nå Ann Rita på annrita@hordaheimen.no, tlf.: +47 55 33 51 04 eller mobil +47 980 44 268

NU arrangerer fire nasjonale instruktørkurs i året. Geografisk plassering og fastsetjing av tema for dei ulike kursa blir gjort etter innspel frå lokal- og fylkeslag. Noko du saknar? Send ein e-post til kurs@ungdomslag.no

INSTRUKTØRKURS

Meld deg på kurset ved å gå in n på ungdoms lag.no, ell er søk opp arran gementet på Faceb ook.

RUNDDANSRYTMAR 17. - 19. FEBRUAR I OSLO I samarbeid med Leikarringen BUL Oslo arrangerer me instruktørkurs i Oslo helga 17.–19. februar. Du kan melda deg på ved å gå inn på ungdomslag.no eller søkja opp arrangementet på Facebook.

Instruktørkurset har runddansrytmar som tema.

LITT OM KURSET: Runddans er ein sentral dansefamilie innanfor norske dansetradisjonar, og på dette kurset går me inn på rytmane innanfor dei fire runddansane vals, masurka, polka og reinlender.

Her vil me gå inn på lokale runddansvariantar der det er naturleg, og runddansrytmar sette i samanheng med bygdedans, songdans, turdans og songleikar.

KURSTIDER: Fredag klokka 18–21, laurdag klokka 10–17, sundag klokka 10–12.30. Laurdag syner Riksscenen ei danseframsyning som er aktuell for kursdeltakarane. Billettar kan kjøpast direkte på Riksscenen.

Det vert lunsj begge dagar 12.30. Lunsjen er inkludert i kursprisen, legg inn kva lunsjalternativ du føretrekkjer, i påmeldingsskjemaet.

Me kjem til å vera i Teatersalen, BUL Oslo, alle dagar. Salen finn du i Rosenkrantz gate 8, 0159 Oslo.

KURSPRIS: 400 kr for medlemer i Noregs Ungdomslag, 800 kr for dei som ikkje er medlemer i Noregs Ungdomslag

LITT OM KURSHALDAREN:

OVERNATTING:

Vegar Vårdal er ein allsidig folkedansar og folkemusikar. Han er ein av dei fremste pedagogane i landet og har halde ei rekkje kurs for Noregs Ungdomslag. Han er òg fagleg ansvarleg for vidareutdanningskurset ”Norsk folkeleg dans”. Vegar har eit engasjement som smittar, og er god på å gje individuelle tilbakemeldingar som kan hjelpa deg som dansar og instruktør. Maks deltakartal på kurset er 20 stk. så her er det berre å melda seg på i ein fei! Siste påmeldingsfrist er torsdag 2. februar. Målgruppe for kurset: du som har dansa ein del eller mykje og vil bli / er instruktør.

Me har avtale med Bondeheimen om overnatting. Dersom du vil bu der, så kan du bestilla hotellrom direkte hjå hotellet. Oppgje referansenummer 254450. Eit enkeltrom kostar 850 kr natta, medan eit dobbeltrom kostar 1050. Begge prisane er med frukost.

Bondeheimen garanterer denne prisen fram til ein månad før kurset. Etter det berre dersom dei framleis har ledige rom. Bondeheimen ligg rett attmed kurslokalet.

GRUNNLEGGANDE INSTRUKTØRKURS I LYNGDAL TID OG STAD: Storkurset 3. - 5. februar 2017 Lyngdal, Vest-Agder Om du er ny eller ikkje heilt fersk instruktør, her får du dei beste tipsa til koss du kan lære bort folkedans best mogleg. På det grunnleggande instruktørkurset lærer du eit repertoar av dansar, du får grunnleggande kunnskap om sjangeren eller målgruppa, og du lærer metodar for å læra bort og leia dans. I løpet av kurset får du óg prøve deg på å læra bort ein dans til dei andre på kurset og tips til korleis ein gjer ei best mogleg attendemelding til deltakarane.

Trine Sjølyst er utdanna teaterpedagog og folkedansinstruktør frå NTNU i Trondheim. Ho har lang erfaring som instruktør for dans og teater, særleg for barn og unge. Trine er leiar for Norsk folkemuseums dansegruppe, er prosjektmedarbeider i Bygda dansar Akershus og har tidlegare arbeidd i BUL Oslo. Trine er kjend for å vera ein pedagog som engasjerer og har mange instruktørtips på lager!

04/2016 UNGDOM 7

SCENEROM

Ny kursrekke for

SCENEROM

TEKST OG FOTO: TORUNN ELISE KVEEN, STUDIEFORBUNDET KULTUR OG TRADISJON

8 UNGDOM 04/2016

FAKTA OM KURSREKKJA SCENEROM: •

Arrangert av Teateralliansen, beståande av Frilynt Norge, Norsk Amatørteater-

forbund, Noregs Ungdomslag og Studieforbundet kultur og tradisjon

•

I fire modular, open for alle

•

For den som vil utvikle seg vidare som instruktør og/eller produsent

•

Gir brei innføring og går analytisk i djupna

•

Gir innsikt i produksjonsapparatet

•

Har undervisning i små grupper

•

Fyrste kursrekkje går nå i Oslo

•

Ny kursrekkje planlagt i Sandefjord frå 6. januar 2017.

Denne er open for påmelding.

instruktør, som tryggleiksskapar, som førebilete og korleis ein som instruktør kan både kan kartleggje og førebu arbeidet med manus og oppgåvene og rollene skodespelarane blir sette på. Kort sagt gjekk modulen analytisk til verks for å reflektere over kvifor vi gjer som vi gjer i rolla som instruktør.

Modul 2 går av stabelen allereie 11.–13. november, og her er søkjelyset på dei ulike arbeidsoppgåvene i eit produksjonsapparat.

Dette gjeld mellom anna kva oppgåver produsenten har, kva ein inspisient gjer, kven som har ansvar for øvingsplanen, kven som står for marknadsføring, og korleis løyser vi dette?

Modul 3 skal gjere instruktøren betre rusta til å gripe an eit manus med ulike grupper og i ulike scenerom, og modul 4 gjev kompetanse til korleis ein kan utnytte ulike scener og rom til framsyningane.

SCENEROM – KURS I REGI OG TEATERPRODUKSJON Fyrste kurshelga og modul 1 er nå gjennomført, Teatersalen BUL Oslo var staden. Fyrste modulen av Scenerom hadde 16 deltakarar frå Nord-Trøndelag i nord til Rogaland i sør, med representantar frå alle organisasjonar under Teateralliansen. Dit kom den glade teateramatør, lærarar frå faget sal og scene i grunnskulen, instruktørar, inspisientar, skodespelarar og studentar innanfor teaterfag som gjerne vil lære meir om regi og teaterproduksjon – ein allsidig gjeng på kurs. Saman med instruktørane Heljar Berge og Stig Olav Aspli har deltakarane jobba med seg sjølve i instruktørrolla, kva rolle ein har som

På alle modular av Scenerom ser vi teater, både profesjonelt og for amatørar, og bruker dette aktivt i undervisninga i form av for- og etterarbeid. Vi besøkjer òg teater på ulikt nivå for å sjå korleis dei jobbar, kva utstyr og personell dei har i sine produksjonsapparat, kva fysiske rammer dei har, og vi snakkar med regissørar og produsentar.

KAN DETTE KURSET VERE NOKO FOR DEG? Er du glad i og engasjert i teater eller drama?

Vil du lære meir om regi? Vil du lære meir om oppgåvene i produksjonsapparatet bak ei teaterframsyning? Treng teaterlaget ditt ein potet som kan hjelpe både instruktør og produsent? Er du instruktør og føler du treng meir fagleg påfyll og litt betre oversikt over kven som gjer kva? Eller er du produsent i

eit teaterlag? Ja, da er kurset noko for deg!

Opplæringsmodellen skal mellom anna svare på den utfordringa vi har med mange lag og grupper som ikkje har råd til å leige inn profesjonell instruktør på fast basis, eller som treng produksjonsassistentar/instruktørassistentar i tillegg til dei profesjonelle instruktørane dei nyttar.

NY KURSREKKJE I SANDEFJORD Neste kursrekkje vil bli halden i Frilynt sine lokale i Sandefjord. Fyrste kursrekkja som nå er i gang i Oslo, fylte seg opp kjapt, så her er det berre å hive deg rundt og smi medan jarnet er varmt.

Når? Modulane går i Sandefjord desse helgene: 6.–8. januar 2017 – Instruktøren/regissøren 24. –26. februar 2017 – Produsenten/ organisatoren 8. –10. september 2017 – Arbeid med manuset 20. –22. oktober 2017 – Fysiske rammer Kursavgift: 1500 kr per kurshelg. I kursavgifta er mat inkludert. Det er gode avtalar for overnatting. Ta kontakt med Studieforbundet, så hjelper vi deg med dette. Har du reiseutgifter per kurs utover 1000 kr, kan du søkje om reisestøtte frå Studieforbundet.

Meir informasjon om kursrekkja finn du på heimesida til Studieforbundet: http://www.kulturogtradisjon.no/opplaeringstilbud/teaterinstruktor

ER DU INTERESSERT? Ta kontakt med oss på E-post: post@kulturogtradisjon.no Tlf.: 41 80 93 66.

04/2016 UNGDOM 9

KVEN VEIT? 2017

KLAR FOR KUNNSKAPSTEVLINGA Kven veit?

Bli med og bryn deg mot NU sine skarpaste skallar i kunnskapstevlinga Kven veit? I 2017 er temaet frilynt.

Kven veit? er ei kunnskapstevling der deltakarane får teste allmennkunnskapane sine, og vi har to klasser: Junior Kven veit? for dei opp til 14 år og Senior Kven veit? for vaksne over 14 år. Gjennom tre tevlingsrundar svarar deltakargruppene på spørsmål om til dømes politikk, kultur, sport, underhalding og det som er temaet for tevlinga.

Deltakarlaga får i god tid før tevlinga startar, tilsendt studiemateriell om temaet for årets tevling. I studiemateriellet vil de få lese artiklar knytt til temaet.

Kven veit? er både eit opplegg for studiering og ei kunnskapstevling. I tevlingsrundane svarar laga på spørsmål henta dels frå temaet og dels frå allmennkunnskap.

DELTAKARAVGIFT Deltakaravgifta for Senior er kroner 450 for kvar gruppe i tillegg til kroner 65 per deltakar for studiemateriell. Vi gir rabatt til lag med mange grupper. Deltakaravgifta er frå og med fjerde gruppa kroner 300.

Deltakaravgift for Junior er kroner 300 for kvar gruppe, og studiemateriellet er gratis.

VIKTIGE DATOAR: • • • • •

12. januar: Veke 8: Veke 11: Veke 14: 20. april:

Påmeldingsfrist for laga 1. tevlingsveke 2. tevlingsveke 3. tevlingsveke Kåring av vinnar

På heimesidene våre finn du påmeldingsskjema og meir om reglane for tevlinga.

. ri Margrete Sølvberg Fotograf Fjelli UL: Ka rsti Nybø Kje gdomslag Ervingen: Fotograf Bergen un

I 2016 dominerte Hordaland i Kven veit?

Bergen ungdomslag Ervingen gruppe D tok sigeren, medan Hordalaget i Oslo kom på ein sterk andreplass. Er det slik at dei skarpaste skallane i NU bur i / kjem frå Hordaland? Etter litt snoking på heimesida

10 UNGDOM 04/2016

til dei utflytta hordalendingane ser det mellom anna ut til å vere kombinasjonen skifyking, komle og smalahovud som er nøkkelen til suksess. Noko å tenkje på i førebuingane til tevlinga i 2017? Og dei skarpaste juniorane, ja, dei fann vi i

2016 (som i 2015) i Fjelli UL! Fjærland UL kom på andreplass, og Bygstad skule vart nummer tre. Dette ga med andre ord trippel siger til Sogn og Fjordane.

KVEIN VEIT? 2017

Klar for oppvarming? Her kjem eit par av spørsmåla frå Kven veit? 2016.

6

BLANDA 1. Kven eigde hesten Bukefalos?

2. Kven var det som reiste på bryllaupsreise med pass der dei vart kalla Tom Manstad og Eva Manstad i 1968?

3. Kva heiter musikkfestivalen i Danmark som har vore arrangert kvart år sidan 1971?

1. Kven skreiv Kogebok for sparsommelige husmødre i by og bygd i 1905?

2. Kva var kallenamnet til Johannes Sigfred Andersen, som var kjend som brennevins smuglar og motstandsmann i Kompani Linge?

3. Kva er hovudingrediensen i den greske retten moussaka?

FLØYTE 1. Kven har skrive diktet ”Fløytelåt”?

2. Kva er kallenamnet på perioden i året der det mellom anna kan vere svært vanskeleg å piske fløyte til stiv krem?

3. Om ein båt gir fløytesignalet ”ein lang”, kva tyder det?

«Det frilynte miljøet er basert på toleranse, omgrep som menneskeverd og likeverd står derfor sentralt i Noregs Ungdomslag. I ungdomslaget skal alle kunne finne ein trygg og inkluderande møtestad, der ein vinn respekt for ulik livspraktisering, politisk oppfatning eller kulturbakgrunn.»

Fasit

6

1. Kvar er Paramaribo hovudstad?

2. Kvar er Ouagadougou hovudstad?

3. Kva heiter hovudstaden i Angola?

MAT

5

HOVUDSTADER

1. Kva teater er Tom Remlov sjef for?

2. Kva kallar vi ein tekst som er einetale?

3. Kva teater ligg lengst nord av Den Nationale Scene og Nationaltheatret?

4

5

TEATER

3

4

2

3

1. I kva romansyklus møter ein Oline og Sjur Gabriel?

2. Dei fleste kjenner til korleis det går til slutt med paret Romeo og Julie, men kven av dei to drikk gifta, og kven tek livet sitt med ein dolk?

3. “… Gud er Gud, om alle land lå øde. Gud er Gud, om alle mand var døde.” er henta frå ein kjend salme, kven skreiv teksten? Bonus spørsmål: namn på salme?

1. Hellemyrsfolket. 2. Romeo drikk gifta, Julie drep seg sjølv med ein dolk.

3. Petter Dass Bonus: Herre gud ditt dyre navn og ære 1. Surinam. 2. Burkina Faso. 3. Luanda 1. Aleksander den store. 2. Kronprinsparet Harald og Sonja.

3. Roskildefestivalen/ Roskilde 1. Riksteatret. 2. Monolog. 3. Den Nationale Scene (i Bergen, Nationaltheatret er i Oslo) 1. Henriette Schønberg Erken. 2. ”Gulosten”. 3. Aubergine 1. Jakob Sande. 2. Hundedagane (23. juli til 23. august, normalt den maste perioden i året).

3. At båten dreg / er på veg til å gå frå kai.

2

KLASSIKARAR

1

1

Henta frå prinsipprogrammet til NU

Temaet for tevlinga i 2017 er ”frilynt”. Det er ein av kjerneverdiane til NU, men kva ligg eigentleg i dette ordet? Ikkje så reint lite. I handlingsplanen frå 1986 vart det definert slik:

DET FRILYNTE GRUNNSYNET Noregs Ungdomslag skal arbeide for opplysning og samhald mellom ungdomen. Dette skal femne om alle sosiale grupper, tene

den demokratiske samfunnsforma og ut frå den heimlege kulturarven styrkje personlegdomen til kvart einskilt menneske. Alt lagsliv må byggje på prinsippet om mennekseverd, menneskerett, individuell fridom, tolsemd i all åndeleg strid og tanken om brorskap, likeverd og like kår for alle menneske utan omsyn til landsdelar, landegrenser, klasseskilje, rase, kjønn, religion og politisk overtyding.

04/2016 UNGDOM 11

FOLKEDANS I HORDALAND

NOMINASJONAR TIL VALNEMNDA

Hordaland fylkeskommune har tildelt hardingfela.no og samarbeidspartnarane Hordaland Folkemusikklag og Hordaland Ungdomslag kroner 450 000 til starten på det treårige prosjektet ”Folkedans i Hordaland”. Til lukke – reknar med at det vert feira med både hamborgar og rudl!

Landsmøtet vert i 2017 halde 22.–23. april. Valnemnda i NU skal innstille på val av styre, og dei ønskjer innspel om dugande kandidatar. Har laget ditt forslag til personar, kan dette sendast til post@ungdomslag.no innan 20. desember.

SKATTEFRÅDRAG PÅ PENGEGÅVER

UTVIKLINGSAVTALE OM KULTURBYGG

Har laget fått pengegåver i 2016? Privatpersonar som gir gåver til frivillige organisasjonar, kan få skattefrådrag for gåvebeløpet. Dette krev at laget melder inn til moderorganisasjonen kven som har gitt gåve, og kor mykje vedkomande har gitt. Hugs å melde frå om dette til NU innan 10. januar 2017 på post@ungdomslag.no.

Sogn og Fjordane fylkeskommune har inngått utviklingsavtale med Sogn og Fjordane Ungdomslag. Målet med samarbeidet er å skape og utvikle gode, opne møteplassar som er tilgjengelege for alle i lokalsamfunna i fylket gjennom satsinga Huset i bygda.

Les meir om dette på nettsida www.husetibygda.no.

TIL UNGDOMSHUSET BREIDABLIKK Står no her huset – atter nytt på den gamle grunnen og vitnar om dette å gje til kvarande og vera eit vern kring det aller beste me eig i hop.

Slik skal det helsa dei nye ættene frå alle som gjorde si dugnadsplikt: Hit nådde me.

Bygg no vidare, de, på dette.

Pål Sundvor 12 UNGDOM 04/2016

MANGFALDSPRIS TIL DET NORSKE TEATRET Då Det Norske Teatret opna i 1913, skulle teateret spegle ein ny by, eit nytt land og ein ny språksituasjon. Dei som frykta desse endringane, gjekk til åtak på teateret, både med nevar og ord. 100 år seinare har Noreg endra seg på nytt. Oslo har ikkje lenger to skriftspråk, men 100. Det Norske Teatret vart tidlegare i haust tildelt NPU-prisen 2016 frå Norsk publikumsutvikling for arbeidet med å skape scenekunst i og for eit mangfaldig Noreg – og det med eit publikumsarbeid som juryen omtalar som ”dristig, viktig og riktig!” Dette er eit synleg prov på at Det Norske Teatret enno tener som teatret til innflyttarane og minoritetane i ein storby og eit språkmangfald som er i rørsle.

Det Norske Teatret fekk og ei auke på 4,9 millionar kroner på statsbudsjettet for 2017, derav 2 millionar til Det Multinorske som inkluderer Den mangfaldige scenen. NU er stolt stiftar og samarbeidspartnar (saman med BUL - Bondeungdomslaget i Oslo ) av Den mangfaldige scenen, og ønsker til lukke med prisen og arbeidet!

BARNLEK PÅ FÆRØYANE Barnlek er eit nordisk folkedansstemne for barn. I 2017 vert det arrangert på Færøyane 6.–9. juli. Heimeside: sr.fo (trykk deg inn på lenkja som heiter ”Barnlek 2017”. Denne vil verte oppdatert, førebels er all informasjon på færøysk, så her er det berre å stilla inn språkøyra sitt). Har du spørsmål om stemnet, kan du senda ein e-post til kulturrådgjevar på kontoret: halldis@ungdomslag.no

VEL MØTT TIL FYLKESSTEMNE FOR BORN 9.–11. JUNI 2017 Bergen ungdomslag Ervingen saman med Hordaland Ungdomslag skipar til fylkesstemne for born helga 9.–11. juni 2017. Me vil med dette invitera allelag, og dei som ikkje høyrer heime i Hordaland, til ei fin helg i Bergen.

Fylkesstemnet er for dei som dansar, driv med teater, spelar eit instrument eller held på med annan aktivitet. På stemnet vert det ulike aktivitetar, dans, disko, uteaktivitetar, kiosk, underhaldning, ballspel, overnatting på sovesal/klasserom, leik og moro. Håpar du og ditt lag vil koma til oss denne helga. Avgifta er kroner 800,– for born som er medlem i NU, og kroner 900,– for dei som ikkje er medlem. Leiarane / føresette som er med, skal betale same avgifta som borna.

Stemneprogram, aktivitetar og påmeldingsskjema til stemnet vert sende ut over nyttår. Vil de vita meir om stemnet, ta kontakt.

Påmeldingsfrist 13. januar til kontoret@bergen.ungdomslag.no Bergen ungdomslag Ervingen

RFF-PRISEN TIL SVERRE LAUMB JENSEN Sverre Laumb Jensen frå Oslo er tildelt RFF-prisen for 2016. Med sitt store engasjement for dei norske folkemusikkinstrumenta har Jensen gitt merksemd til ein liten, men viktig del av den norske kulturarven. Gjennom sin store innsats med bygging av eldre folkemusikkinstrument har han fått status som nestor mellom instrumentbyggarane i Noreg.

HARDINGFELEPRIS TIL KJERSTI KINDINGSTAD VÅGEN AUDHILD FLAKTVEIT MOXNES MINNEPRIS 2016 er tildelt 18 år gamle Kjersti Kindingstad Vågen, frå Kvam i Hardanger. Prisen, som er på 10 000 kroner, vart delt ut på Vestlandskappleiken i Bergen.

STYRET I MINNEPRISEN SEIER OM PRISVINNAREN: Kjersti begynte å spele hardingfele då ho var 8 år. Ho har hatt dyktige lærarar i kulturskulen og på uteljelege kurs, der Mokursa gjennom mange år vert nemnde spesielt.

Utøvaren begynte å spele hardingfele hjå Benedicte Maurseth, men ho har òg spelt hjå Knut Hamre og Arngunn Timenes Bell, og ho er no elev hjå Marta Linga. Utøvaren var Master class-elev i 2015 og er i 2016 òg Master class-elev, der Knut Hamre er læremeister. Kjersti har delteke på fleire lokale kappleikar og landskappleikar, i soloklassa og som medlem av gruppe og lag. Ho har teke oppdrag på hardingfela si i mange samanhengar, og våren 2015 vart ho mellom anna plukka ut til å spele på festframsyning i Grieghallen. Kjersti har vore medlem i Hardanger juniorspelemannslag sidan ho var 10 år, og dei siste åra har ho òg spelt med seniorlaget.

Siste året har ho vore med i trioen Undertonar – der ho blir utfordra på nye måtar i lag med andre unge dyktige hardingfele-elevar. Årets prisvinnar er ein talentfull, flittig og engasjert hardingfeleutøvar som me gler oss til å høyre mykje frå i tida som kjem.

HALD AV HELGA! LANDSMØTET I NU VERT I 2017 HALDE 21.–23. APRIL I OSLO.

04/2016 UNGDOM 13

NU KULTURFORMIDLING

PÅ LANDEVEGEN I HARDANGER Eg vart som nytilsett kulturrådgjevar i NU sendt for å observere og vudere, men det er vanskeleg å ikkje la seg rive med av godt teater. Spesielt når det blir framført i omgjevnader med ein eksklusiv karakter, både inne og ute.

TEKST: INGER JOHANNE RUSET, KULTURRÅDGJEVAR I NU. FOTO: ANNE-MARTE FØR

Sjølv om eg har gode slektningar i Tørvikbygd, klarte eg aldri å karre meg til Hardanger i dei nesten fem åra eg studerte i Bergen. No i etterkant verkar det heilt merkeleg, men slik var det altså. Eg såg derfor eit høve til å gjere bot då eg fekk tilbod om å bli med på delar av testturneen til NU kulturformidling i oktober.

GNISTRANDE SOL Til glede for miljøet var planen å ta tog og buss under reisa, men togstreiken og det

14 UNGDOM 04/2016

lokale transportilbodet gjorde at det i staden vart leigebil frå Flesland. Eg er litt redd for å køyre bil, spesielt i by når det er fleire filer og tutande bilar. Det var derfor herleg å kome forbi Arna og køyre innover mot Hardanger i eit vakkert og fargesterkt haustvêr. Du verda kor fint det er somme stader, altså. Eg fikla litt med DAB-radioen og fann fram NRK klassisk. Dei neste tre dagane var akkurat slik: gnistrande sol, smellvakre omgjevnader, symfoniar på radioen, og så det eg skal

fortelje meir om: fine folk i fine hus og eit skilsettande teaterstykke.

ODDA Etter å ha køyrt gjennom ein tunnel som nesten aldri tok slutt, openberrar Odda seg framføre meg på den måten at eg møter ein monstrøs fabrikk som spydde ut røyk og damp. Eg blir så fascinert at eg stoppar opp og tek bilde av det heile. Fjella bak er mørke, men himmelen rosa. På veg inn mot sentrum

NU KULTURFORMIDLING

innser eg at Odda i grunnen er ein koseleg stad. Eg vert overraska. ”Industrikommune” rimar liksom ikkje med ”koseleg” i mitt hovud.

Etter å ha sjekka inn på Hardanger Hotel, som nok ikkje er fullt så koseleg, tuslar eg bort på Ungdomshallen der teateret for kvelden snart skal begynne. Eg hadde vorte fortalt at det var ein unik stad, men når eg kjem inn, blir eg heilt sett ut. Bygget er ikkje så stort, men arkitekturen, treverket og utsmykkingane gjer at eg føler at eg er på ein sakral, historisk stad. Pulsen min går ned med det same, eg føler meg heime.

PERFEKT Eg skal vere ærleg, eg visste ikkje så mykje om teaterstykket, anna at det var med folk frå Det Norske Teatret, og at det handla om taterar og noko greier. Eg var jo uansett ikkje der for å sjå teater, men for å observere det praktiske ikring oppsettinga og vurdere om gamle ungdomshus har gode nok rammer for profesjonell sceneverksemd.

Så då stykket tok til, var eg meir oppteken av akustikken og lyssettinga i rommet enn det faktiske innhaldet. Men etter nokre knappe minutt kan eg slå fast at lokalet utgjer den perfekte intimscena. Dermed lener eg meg bak og drøymer meg inn i ”Frå landevegen”, der skodespelar Gjertrud Jynge på intenst og dramatisk vis fortel om urettferda mange taterar vart utsette for i Noreg gjennom 100 år. Eg vert forferda over historia.

DET ER JO DER FAR JOBBA På eit tidspunkt fortel Jynge om Svanviken, ein arbeidskoloni for taterar på Nordmøre.

Det går kaldt ned gjennom ryggen min. Ein periode midt på 70-talet, før eg vart fødd, var far min styrar på Svanviken og budde der med familien min. Men far min kunne då umogleg ha vore ein som såg ned på taterane og kulturen deira?

Nei, det er ikkje slik eg kjende han. Eg innser like fullt at eg veit altfor lite om taterane og Svanviken og ikkje minst kva rolle far

min fekk oppi det heile. Når førestillinga er over, klappar eg iherdig. Gløymt var alle desse praktiske observasjonane og jobben eg var komen for å gjere. Eg går attende på hotellrommet og ringer mor: – Kan du fortelje meir?

KAFFITÅR I TØRVIKBYGD Dagen etter er det framleis gnistrande sol, og eg får endeleg høve til å stikke innom søskenbarna mine i Tørvikbygd. Det er akkurat like triveleg som då eg var der i konfirmasjon som 12-åring. Det er så kjekt med slekt. Medan vi drikk kaffi og et brødskiver, går praten laust om familieliv og min nye arbeidsgjevar Noregs Ungdomslag. Det er engasjerte typar, desse søskenbarna mine, og dei kjem med gode innspel. Når det i tillegg vert høve til å bli kjend med fylkesleiaren i Hordaland som har blitt del av familien, synest eg det er stor stas. På kvelden møter eg ho att som publikummar i Strandebarm, der ho gjev meg ei utførleg innføring om lokalt engasjement.

04/2016 UNGDOM 15

NU KULTURFORMIDLING

EIN VAIANDE TALARSTOL Eit stykke utover forbi Tørvikbygd på smale, svingete vegar opnar landskapet seg. Der ligg Strandebarm der teaterpersonlegdomar som Jon Fosse, Arnhild Litleré og Hildegunn Riise kjem ifrå. Eg har forventingar. Men sidan eg ikkje veit kvar ungdomshuset ligg, køyrer eg feil nokre gonger. Blant anna blir eg ei stund ståande ved ei kyrkje medan ein flokk sauer stirer på meg. Himmelen bak er rosa i dag òg.

Eg prøver å ta eit bilde, men det blir ikkje bra med eit enkelt mobilkamera.

Etter å ha spurt ei forbipasserande dame finn eg til slutt fram. Ungdomshuset er som på mange andre stader mørkeraudt. Det likar

16 UNGDOM 04/2016

eg. Det er så keisamt når alt skal vere kvitt og grått. Eg er glad i mørkeraudt. Det er slik ein inderleg farge.

I lokalet er det fullt av liv og røre. Store som små er i sving for å gjere klart til kvelden.

Både eg og resten av turnégjengen har hjartet i halsen når den tunge talarstolen vert fira ned frå galleriet i ein tynn vaier.

Talarstolen svingar litt frå side til side, men til slutt når han forsiktig bakken. Vi pustar letta ut. Den einaste kulissa for kvelden er i boks, utan riper.

UTAN MIKROFONAR Sidan eg no allereie har sett stykket ein gong,

går eg delvis tilbake til rolla som teknisk observatør. Akustikken er, om mogleg, endå betre enn i Odda. Heilt utan mikrofonar og høgtalarar spreier lyden seg perfekt i lokalet.

To enkle lyskastarar og to tende stearinlys er dei einaste visuelle verkemidla forutan ein gammaldags overhead. Likevel manglar ikkje framsyninga noko. Sceneområdet og veggane i lokalet bidreg med nok av atmosfære til produksjonen.

Denne gongen er eg ekstra obs på publikum og deira reaksjonar, og dei involverer seg emosjonelt. Dei sukkar og ristar på hovudet når fæle ting vert formidla, og likeins ler når humoristiske episodar blir nemnde. Det er

NU KULTURFORMIDLING

bra, det er slik det skal vere. Under rigginga fortel ein kar meg at han hugsar korleis det brukte å reise taterar gjennom bygda då han var liten.

Taterane hadde med reiskapar og hjelpte gardane med ulike oppgåver. Derfor gledde han seg ekstra til å sjå dette teaterstykket.

Kanskje han, og andre i salen, dermed kunne knyte framsyninga til personlege opplevingar og minne frå gamle dagar i Strandebarm.

TAKKSEMD Etter framsyninga er musikar Espen Leine knakande godt nøgd med lokalet og arrangørane. Han går inn til gjengen på kjøkkenet

for å gje skryt. Alle blir litt brydd og peikar på kvarandre. ”Det er ikkje meg du må gje skryt, det er han som har gjort mesteparten …” og så vidare. Eg blir litt rørt der eg står, for dei audmjuke haldningane deira er for meg eit klassisk eksempel på god, gammaldags dugnadsånd.

Tysdag morgon sit vi i turnégjengen i ærverdige omgjevnader på Thon Hotel Sandven i Norheimsund. Eg gruar meg til å returnere til stressande bykøyring og har mest lyst til å bli med vidare til turneens siste stopp i Jondal. Eg spør Gjertrud Jynge og prosjektleiar Anne-Marte Før korleis dei har opplevd turneen til no. Dei smiler.

Hardangerturneen til NU Kulturformidling var eit samarbeid mellom Noregs Ungdomslag, Det Norske Teatret og Hardangerrådet.

Mellom 4. og 12. oktober 2016 var teaterstykket Frå landevegen innom Eidfjord, Granvin, Ulvik, Ullensvang, Odda, Strandebarm og Jondal. Forutan å presentere eit kritikarrost teaterstykke var føremålet å vurdere i kva grad ungdomshus kan nyttast til profesjonell sceneverksemd i meir utstrekt grad enn i dag.

04/2016 UNGDOM 17

STORDANS I BERGEN

STORDANSKVELD HJÅ BERGEN UNGDOMSLAG ERVINGEN TEKST: BERGEN UNGDOMSLAG ERVINGEN. FOTO: KJERSTI JOHANNE NYBØ

Laurdag 17. september overtok nærare seksti dansarar Schøtstuene for ein heilaftan med dans til gamle songar om store kråker, unge møyar, riddarar og stormfulle reiser. I løpet av kvelden var ein òg innom kjemper, helgenar, mange tragiske skjebnar og heldigvis ein og annan lykkeleg slutt under leiing av mange ulike skiparar eller forsongarar.

18 UNGDOM 04/2016

Stordansen blei tatt opp igjen her til lands for om lag 100 år sidan etter inspirasjon frå Færøyane, der dansen har overlevd i ubroten tradisjon sidan mellomalderen. Stega er enkle, og vekta ligg på songane og historiene som blir fortalde gjennom dei. Schøtstuene danna ei flott ramme rundt desse gamle visene, og det bidrog utvilsamt til den gode stemninga.

Trass i såre stemmer og slitne bein mot slutten av kvelden var det fleire som ytra ønske om nye stordanskveldar. Kanskje er ein ny tradisjon fødd?

FOLKEPEDIA

Når barna er

HEIDERSGJESTER OG FILMSTJERNER! 2. november var det duka for verdspremiere for Folkepedia i eit fullstappa Tronstad grendehus på Hellesylt. På fremste rekkje sat stjernene sjølve, nemleg dei som dansar og underviser på filmane.

TEKST OG FOTO: HALLDIS FOLKEDAL

Kvelden var nesten som ein liten jolaftan.

Stemninga var spent, og barna hadde pynta seg. Det starta med taco, raud løpar og brus i fine stettglas før filmpakkane opna seg på lerretet. Det vart vist åtte filmar denne kvelden, og reaksjonane frå stjernene sjølve lét ikkje venta på seg. Her var det latter, klapping og peiking mot lerretet etter kvart som filmane viste både gullkorn frå barnemunn og taktfast dans. Etter filmane var det ordføraren sin tur, ikkje til å dansa, men til å snakka. Han snakka mellom anna om filmane som kulturberarar og at dei om 50 år kunne sjå tilbake på filmane og det gode samhaldet dei skapte. Etter filmane var det sjølvsagt sunnmørsk kakefest.

KVA ER FOLKEPEDIA? Folkepedia.no er ei nettside der du skal finna danseopplæringsfilmar og andre inspirasjonsfilmar. Konseptet er at det er barn og unge som underviser andre barn og unge. I tillegg kan danseinstruktørar og lærarar i lag, og skular, læra dansane vidare. Filmane kan til dømes visast direkte på storskjerm i eit klasserom eller ungdomshus. I tillegg til nettsida vert filmane lagt ut på Facebook (sida heiter Folkepedia) og Vimeo/YouTube.

I november og desember kjem me til å sleppa vel 20 filmar med innspelingsstad i Oslo, Bodø og Hellesylt. Så her er det berre å fylgja spent

med! Desse filmane har vorte filma i eit forprosjekt der me har fått støtte frå Landsrådet for Noregs barne- og ungdomsorganisasjonar (LNU). Planane framover er å søkja pengar til eit større prosjekt og at me skal ut og filma mange fleire lokallag i heile Noreg. Det er òg tenkt at filmingsprosjektet kan vera spleiselag mellom lokallag og sentralleddet. Lokallaget kan søkja pengar lokalt og regionalt, medan NU-kontoret søkjer dei nasjonale støtteordningane. Saman kan me skapa mykje Folkepedia-magi!

Sjå filmane på www.folkepedia.no

04/2016 UNGDOM 19

BESØKSRUNDEN

1

6

2

3

PÅ BESØK I TROMS, NORDLAND OG ØSTFOLD Som kjent held sentralleddet i NU i samarbeid med fylkeslaga på med ein omfattande besøksrunde hos laga i NU. Innan utgangen av 2018 skal sentralleddet ha møtt alle laga i NU. Med nærare 400 lag spreidde over heile landet seier det seg sjølv at det tek tid å kome rundt til alle. Men vi er på god veg, og i oktober vart laga i Nordland som soknar til fylkeslaga Hålogaland, Troms ungdomsfylking og Eidsivia fylkeslag besøkt.

20 UNGDOM 04/2016

BESØKSRUNDEN

9

4

5

8 1 7 2

Tradisjonelt sett har dei store aktivitetane i NU-lag vore folkedans og teater, og det er det for så vidt framleis, men det er fantastisk mange varierte aktivitetar kringom i laga. Det er utruleg kjekt å få kome rundt og møte alle dei flinke, kreative folka som driv lag ulike stader i landet. Noko av målet med besøksrunden er jo nettopp å få eit betre innblikk i kva dei ulike laga faktisk driv med. Litt står det jo i årsrapporten, men detaljane i arbeidet, kva som fungerer og ikkje fungerer, utfordringar, suksessar, dei kjem så mykje betre fram i direkte møte.

Og langt der nede eit ungdomshus. Neida. Eller. Etter å ha farta Helgeland på langs ei veke og helsa på lokallag hadde det ikkje vore overraskande å finne eit her eller. Bilete er teke på vegen frå Nesna til Mo i Rana.

Lokallagsmøtet på Senjahopen med Havørn UL og Gisund Leikarring. Her fikk vi verkeleg oppleve breddeorganisasjonen Noregs Ungdomslag. Gisund med sitt folkedansarbeid og Havørn som gir tilbod til bygdafolket med ski, fotball, bogeskyting, symjing med meir. I tillegg til musikkverkstad, friluftsliv og integreringsarbeid. Dei har og eit utvida samarbeid med skule og bibliotek.

3

Frå møte i Ulaheim med UL Ulabrand, Skogsfjordvatn og BUL Tromsø.

4

Dans på møtet til Eidsiva.

5

Nokre av produkta som er produsert på Maurtua, som er ein del av verksemda i BUL Sarpsborg.

6

I sentrum av Mosjøen, to steinkast frå kaffistova, finn ein lagslokalet til Mosjøen Ungdomslag. Det går under namnet Ungdomslokalet.

7

Ungdomslaget Fremad held til i ungdomshuset Ruud på Øvergård.

8

Delar av styret på lagsrommet til Hatfjelldal UL. Og Kven veit?-diplomane heng som synlege bevis på jamn deltaking sidan oppstart i 1962.

9

Representantar frå Plurdalen Ungdomslag, UL Daggry og UL Heim. Møte var i ungdomshuset Steinrøys med UL Daggry som vertskap.

04/2016 UNGDOM 21

BUNAD

Populære kurs i

BRUN MANNSBUNAD

Denne art ikkelen er basert på ein lengre artikkel i År for Sunnm bok øre som kjem i des ember.

TEKST OG FOTO: LINE IVERSEN, KONSERVATOR PÅ SUNNMØRE MUSEUM OG STYREMEDLEM I BUNADNEMNDA FOR SUNNMØRE

Bunadnemnda for Sunnmøre (se bilete, foto: Mona Klevem) holder for tiden kurs i den staselige brune mannsbunaden fra Sunnmøre. Dette er en rekonstruert folkedrakt som ble arbeidet frem av driftige damer i Bunadnemnda i perioden 1986–1991, i samarbeid med Bunad- og Folkedraktrådet, som i dag heter Norsk institutt for bunad og folkedrakt (NBF). I Norge er folkedrakt betegnelsen på bøndenes draktskikk i førindustriell tid, og den brune mannsbunaden er en kopi av en folkedrakt vi med sikkerhet vet ble brukt på Sunnmøre, fordi vi har den originale folkedrakten i samlingene på Sunnmøre Museum. NBF rangerer bunader i fem kategorier etter hvilken bakgrunn de har, og brun mannsbunad fra Sunnmøre kommer innunder kategori tre, som instituttet beskriver slik: «Bunader som er systematisk rekonstruerte på grunnlag av bevarte, gamle folkedraktplagg, frå same område, periode og drakttype. Desse bunadene er rekonstruerte frå ei folkedrakt etter at drakten var gått ut av bruk. I rekonstruksjonsprosessen har ein nytta kjelder som fortel om drakttypen t.d. skriftlege opplysningar, biletstoff og munnleg tradisjon.»

Brunebunaden er en rekonstruert folkedrakt, men kalles bunad. NBF definerer bunad som «fest- og høgtidsdrakter som har sitt opphav i folkedraktene, men som blir brukte av moderne menneske som går i moteprega klede til dagleg». Det daværende Bunad- og Folkedraktrådet mente at Bunadnemnda for Sunnmøre har gjort et godt arbeid i kopieringen av de gamle draktdelene, med godt samsvar mellom de gamle og de nye draktdelene når det gjelder materiale, søm og

22 UNGDOM 04/2016

utforming. Brunebunaden består i dag av trøye og brok i brun vadmel, vest i grønt klede, skjorte i halvlin, broderte bukseseler, hvite strikkestrømper og henteband, silketørkle i halsen og vanlige bunadsko. Bunaden har messingknapper og halsknapp i sølv eller messing. På hodet kan man ha raudehue eller «flosshatt» i børstet filt.

Bunadnemnda for Sunnmøre jobber fremdeles mye med rekonstruksjon av folkedraktene, både mannsdrakten og kvinnedrakten.

Utallige timer er lagt ned av driftige og dyktige medlemmer av nemnda opp gjennom årene.

Bunadnemnda ble opprettet i 1920-årene av Sunnmøre frilynde Ungdomssamlag og består i dag av Sunnmøre frilynde Ungdomssamlag og Sunnmøre Museum. Formålet med nemnda er å arbeide for å ta vare på og videreføre bunadstradisjonene på Sunnmøre. Da er kursvirksomhet et godt og viktig virkemiddel, og i 2015 jobbet nemnda særlig med å forberede kurs i brun mannsbunad, som startet i februar. Forarbeidet til kurset har vært omfattende, der det å finne riktig materiale har vært viktig. Man er nødt til å finne materiale som ligger så tett opptil originalen som mulig, noe som er utfordrende fordi kvaliteten og produksjonen var annerledes for 220 år siden. Kvalitet og farge på vadmel, lin og tråd som finnes på markedet i dag, varierer og må vurderes grundig for at bunaden skal kunne kalles en rekonstruksjon. I tillegg til riktig materiale må søm og snitt kopieres nøyaktig. Brunebunaden er skreddersydd, og her er tilpasning til mannskroppen som skal bære den, viktig. Vi er nå fornøyde med materialet vi har kommet frem til, og spesielt stolte er vi av messingknappene som vi har

BUNAD

sbunaden, signert truksjon av mann Diplom for rekons Karlberg. t Noss og Magny av selveste Aago

Klipping

av draktd

eler til ku

rs i febru

ar.

Siste kurskveld i vest, dyp konsentrasjon og flott arbeid.

Kopiering av broderi på skjorte fra Stranda fra 1788.

fått kopiert fra den originale folkedrakten på museet. Knappene fås kun kjøpt gjennom våre kurs, og det er bare Bunadnemnda for Sunnmøre som har tilrådd materiale, søm og utforming som utmerkelsen sier. Vi har også planer om å få kopiert en egen halsknapp fra samlingene til Sunnmøre Museum.

Da vi startet opp med kurs i februar, var det med to medlemmer av nemnda som lærere.

Kurset er fulltegnet med åtte deltakere, hvorav to også er medlemmer av nemnda for at vi skal være flere som har kompetanse i å sy bunaden. Kursene holdes på onsdager på Sunnmøre Museum og startet med 15 timers buksekurs, videre 15 timers vestekurs, og nå

er vi i gang med 30 timers trøyekurs. Kurs i skjorte til brunebunaden er under planlegging og vil komme i gang til våren. Vi holder på å tegne nytt mønster til broderiet på skjorta i skrivende stund. Nærhet til kildene er viktig når man holder kurs, og vi studerer originalene underveis ved behov, i tillegg til granskingen som er gjort av dem i forkant. Nå har vi brukt tid på å kopiere det vakre broderiet på den originale skjorta. Kurskveldene er hektiske, men kjekke, det er noe eget ved det å samles med og rundt håndarbeid, og praten og latteren sitter løst. Underveis har vi kaffepause, og det ble raskt vanlig at noen har med kake, så vi koser oss veldig.

Det er ikke alle som kjenner til brun mannsbunad fra Sunnmøre, og for å heve statusen til bunaden og gjøre den kjent holder vi kurs. Det er flere og flere unge menn som har fått øynene opp for den flotte drakten, og den beste måten å fremme bunaden på er nettopp at yngre folk bruker den. Flere av kursdeltakerne forteller at de syr denne bunaden fordi karen de syr til, ønsker seg en bunad som ikke er så vanlig på Sunnmøre, og fordi de synes det er spennende at det er en rekonstruksjon – altså en kopi av hvordan folk faktisk gikk kledd for over 150 år siden.

I tillegg blir denne bunaden selvfølgelig valgt fordi den er så staselig og flott.

04/2016 UNGDOM 23

EDVARD OS

BIOGRAFI OM EDVARD OS "Ungdomslagi skal ikkje vera bergingsheimar for vanseda ungdom. Ungdomslagi skal vera heren som vinn landet; men heren har ikkje bruk for invalidane" Sterke ord, men så ble de også uttalt av en mann med sterke meninger og et tydelig språk. Mannen var Edvard Os, skrivaren i Noregs Ungdomslag og Noregs Mållag fra 1913 til 1926. Etter noe som nærmest må kunne karakteriseres som en åndelig oppvåkning på et møte i det lokale ungdomslaget på Nordfjordeid i 1898, ble norskdomsrørsle og målkamp det man i dag forbinder mest med Edvard Os. Riktignok hadde han en nokså dramatisk militær karriere og et svært anstrengt og viden kjent forhold til sine militære sjefer. Men det var, ifølge ham selv, målsak og ungdomslagssak som alltid sto hans hjerte nærmest, det var der han følte seg hjemme, og det var der han satte de tydeligste spor.

Edvard Os ble født på Nordfjordeid i 1885, kun dager før Stortinget vedtok det senere så mye omtalte jamstellingsvedtaket av 1885. Vedtaket la grunnlag for det som senere skulle bli en lang kamp for å sidestille bruken av nynorsk med bokmål i dagliglivet og i offentlig forvaltning. Under hans oppvekst på Nordfjordeid fikk han nærkontakt med militærvesenet ved at 1. korps av Fjordenes Bataljon hadde sine årlige rekruttsamlinger der. Målsak, ungdomsbevegelse og militærvesen la dermed sterke føringer for Edvard Os sin utvikling og livslange gjerning. Han var nynorskforkjemper, offiser og formidler av kulturhistorie.

Det er nå kommet en biografi om denne fargerike nordfjordingen. Boka er skrevet av meg, Bendik Os, barnebarn med sterke slekts- og kulturinteresser. Jeg har tidligere

24 UNGDOM 04/2016

skrevet boka Brudekroner fra Nordfjord, og biografien føyer seg inn i hans interessante betraktninger om vestnorsk målsak og kultur.

Boka er på 408 sider; så omfattende blir bildet av Edvard Os når livet skal beskrives fra han i 1902 som 17-åring dro til Kristiania for å ta artium, og helt frem til han avslutter sitt virke med diktning og bygdebokskriving i 1970. Mellom disse årstallene gis det en innføring i norskdomsrørslas tidlige år, via Edvard Os sin faste hånd med organisering av bevegelsen og frem til han som sterk pådriver bidro til å få vedtatt en lov om målbruk i statstjenesten, den såkalte mållova.

Hans egen kommentar til de som syntes han for vel hardt frem, var: Skrivaryrket er steinbrytararbeid. Hans tid som sjef for garnisonen i Syd-Varanger før, under og etter den finsk-russiske vinterkrigen er supplert med opplysninger knyttet til spionjakt og overvåking. Hans brev til høyere militære sjefer var alltid på nynorsk, noe som hvert år ble kommentert i tjenesteuttalelsen han fikk fra sin sjef, general Carl Erichsen: Det er fra de centrale militære myndigheter flere ganger i årets løp blitt uttalt misbilligelse med oberstløytnantens skrivemåte.

Fra sin far og bestefar fikk Edvard Os med seg kjømeistertradisjonen. Han skrev boka Kjømeisteren og var selv ofte brukt som kjømeister i private og offentlige sammenhenger. I visse kretser ble han omtalt som ”rikskjømeisteren”. Han skrev selv mange sanger og vers innenfor kjømeistertradisjonen, flere av disse er gjengitt i biografien.

Mange vil hevde han var et funn for norsk-

domsrørsla da han ble tilsatt som skrivar i 1913. Han festet grepet om organiseringen, han strukturerte medlemsmassen og fikk satt organisasjonsarbeidet i system; noen mente det var ”et militært system”. Ikke uten en viss selvironi sa han selv dette om sin ledelsesfilosofi til de som av og til ble noe usikre: Skuta held, så lenge ho knakar.

Boka beskriver en prinsippfast mann, en uredd forkjemper for det han mente var rett og viktig. At dette hadde sine omkostninger, beskrives i boka: Her finnes nok av underfundige, overraskende og imponerende eksempler på hva en uredd nordfjording fikk seg til å gjøre.

Forfatteren Bendik Os, født 1950, er utdannet kjemiingeniør og økonom. Han er nå pensjonist, men har lang fartstid som bedriftsleder innen privat og offentlig sektor. Bendik Os har tidligere skrevet boka Brudekroner fra Nordfjord.

STUDIEFORBUNDET KULTUR OG TRADISJON

KURS I KRIK OG KROK Ønskjer de å dele opplevingane i ungdomslaget med fleire? Treng laget litt ekstra pengar? Ønskjer de fleire aktive medlemmar i ungdomslaget? Da er den nye rekrutteringskampanjen til Studieforbundet, Krik og krok, noko for laget ditt!

TEKST: STUDIEFORBUNDET KULTUR OG TRADISJON

Studieforbundet følgjer opp kampanjen til Voksenopplæringsforbundet ”Én million på rett kurs”, som vart avslutta i 2015, med å starte ein eigen kampanje. For å få fleire deltakarar på kurs og for å spreie kulturopplæring over heile Noreg kjem nå kampanjen Krik og krok. Kampanjen vil starte opp i 2017 og ha som mål å få kurs i alle kommunar i heile Noreg, da spesielt i kommunar der det dei to tidlegare åra ikkje har vore kurs. Frå 2017 til 2019 har Studieforbundet som mål at det skal meldast inn kurs frå over 85 % av kommunane i landet.

MOGLEG FOR ALLE Studieforbundet har som visjon at ”Det skal vere mogleg for alle som bur i Noreg, å bli kjende med og lære kulturuttrykk og folkelege tradisjonar i skapande og trygge fellesskap”. Gjennom Krik og krok blir det lagt spesielt vekt på at alle skal med. Det er i Noreg mange små kommunar som ikkje har kulturopplæringstilbod. Mange reiser langt, og derfor ønskjer vi at Krik og krok skal spreie kurs rundt i heile landet og slik få nye deltakarar.

For å få oversikt over kva for kommunar som manglar, har Studieforbundet laga ei liste på nettsida si over dei som mangla i 2015. Oversikta viser at det var 92 kommunar som ikkje hadde registrerte kurs i 2015 (oppdatert liste for 2015–2016 vil kome på nettsida til Studieforbundet i slutten av desember). Av desse 92 har Studieforbundets medlemsorganisasjonar lokallag i 52 kommunar. Dette betyr at det er mange lag som eksisterer, men som ikkje held kurs. Laget

som spreier eller tek opp att kursverksemda si, avgjer sjølv korleis dei brukar pengane, men Studieforbundet håpar dei vil bli brukt til å halde fleire kurs.

OPPSTARTSSTØTTE Studieforbundet ønskjer å gje oppstartsstøtte til laga som held kurs i desse Krik og krok-kommunane. 2500 kroner kan laget få dersom dei held kurs i ein av kommunane som manglar.

I mange kommunar vil det ikkje vere grobotn for eit eige lag, men det kan vere mange som ønskjer å vere ein del av eit lag. Gjennom å flytte øvingar/kurs til ein ny kommune i nærleiken kan laget få nye medlemmar, vise fram

Hugs å melde inn kurs! laget og skape eit kulturopplæringstilbod i eit nytt område.

FÅ MED FLEIRE I LAGET Av og til kan aktiviteten i laget bli litt lukka, heilt utan at det er meininga. Det kan vere dei same deltakarane som kjem kvar gong, og ein kan gro litt fast i gamle rutinar. For å vekke lysta til forandring og for å strekke seg litt lenger for å finne nye deltakarar håpar Studieforbundet at Krik og krok og oppstartsstøtta kan vere eit konkret mål og ein god motivasjon. Å vere del av nærmiljøet rundt seg er viktig for alle, uavhengig om du alltid har budd der eller er ny. Studieforbundet er oppteke av inkludering, og dette er òg ein viktig tanke bak kampanjen Krik og krok. Ved at lokallag begynner å halde kurs, blir det nye arenaer i nærområdet. Dette er viktige arenaer der menneske kan kjenne tilhøyrsle og vere ein del av eit spennande læringsmiljø.

04/2016 UNGDOM 25

VI PÅ HORDAHEIMEN TILBYR KAMPANJEPRISAR FOR MEDLEMMAR I UNGDOMSLAG 1/1-14/5-2017: *ENKELTROM : 850,*DOBBELTROM : 1050,PRISANE INKLUDERER HERLEG FRUKOSTBUFFET. BEST BREAKFAST BY TINA

EN TILBYR KA UNGDOMSL NKELTROM : SØK NÅ!

velkommen til velkommen til follo folkehogskole follo folkehogskole

VI TAR KREATIVITET PÅ ALVOR

VI TAR KREATIVITET PÅ ALVOR velkommen til MUSIKAL HIPHOP MUSIKAL HIPHOP follo folkehogskole BAND VOKAL VOKAL VI TAR KREATIVITET PÅ ALVOR

DANS

DANS

MUSIKAL VOKAL FILM DANS

FILM

FILM

HIPHOP BAND

BAND

MUSIKK & TEATER

+

KOSTYME & TEATERSMINKE

+

LYD & MUSIKK

+

SCENOGRAFI

+

LYSDESIGN

+

PERSONLIG

PERSONLIG TRENER TRENER

PERSONLIG TRENER

FOLLO.FHS.NO

26 UNGDOM 04/2016

TEATER

FOLLO.FHS.NOwww.romerike.fhs.no FOLLO.FHS.NO

+

Røros-Leken Røros 5.-7. mai 2017

Røros 5. - 9. juli 2017

Foto: Lars Magne Langøien

Spelmenn, sangere, dansere og publikum:

Vælkømmen te Røros!

Se mer info på www.rorosfolkedans.no og www.landskappleiken.no 04/2016 UNGDOM 27

Returadresse: Noregs Ungdomslag, Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo

LØYS KRYSSORDET OG VINN EI FANEBOK! 100. årgang av Ungdom blir markert med jubileumskryssord. Send in inn løysingsordet på e-post til guro@ungdomslag.no eller per post Noregs Ungdomslag, Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo innan 14. februar 2017. Kryssordet er laga av Einar Søreide, som og leverer kryssord på nynorsk til Norsk Barneblad og Vest-Telemark Blad.