Ungdom 02 2016

UNGDOM MEDLEMSBLAD FOR NOREGS UNGDOMSLAG - 2/2016

100 .Å

R

GA

NG

r

kultu l a k o l e Levand Mette Vårdal ny leiar • HotPot i Vågå • Nordring • Snøreliv frå Romedal Bygda dansar: Tiljetak • Potet på sommarleir • Besøksrunden

GODE DRØFTINGAR ER HALVE JOBBEN

E Mette Vårdal Leiar i Noregs Ungdomslag

Redaktør: Guro Redalen Ansvarleg redaktør: Eli Ulvestad Opplag: 5500 Bladbunad, trykk og annonsebyrå: Flisa Trykkeri AS Framsidefoto: Frå framsyninga Tiljetak.

Foto: Knut Utler Postadresse og besøksadresse: Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo Telefon: 24 14 11 10 Mail: post@ungdomslag.no Generalsekretær: Eli Ulvestad Tlf.: 24 14 11 12, eli@ungdomslag.no Informasjonsrådgjevar: Guro Redalen Tlf. : 24 14 11 14, guro@ungdomslag.no Kulturrådgjevar: Halldis Folkedal Tlf.: 24 14 11 15, halldis@ungdomslag.no Organisasjonskonsulent: Alf Steinar Nekstad, Tlf.: 24 14 11 16 alf.steinar@ungdomslag.no NU kulturformidling: Anne-Marte Før formidling@ungdomslag.no Kontonummer: 8101 07 00027 Organisasjonsnummer: 939 550 550 www.ungdomslag.no facebook.com/noregsungdomslag instagram.com/ungdomslag Stoffrist neste Ungdom: 22. august

2 UNGDOM 02/2016

g er nett kommen heim frå landsmøtehelg i Oslo. Eg kom heim til Vågå igjen som nyvald leiar i den organisasjonen der eg har hatt heile min oppvekst og ungdomstid. Noregs Ungdomslag har vore fritidsaktivitet, skule og arbeidsplass. Eg vil takke for tilliten og gler meg til arbeidet. Eg vil òg takke Endre Kleiveland for det arbeidet han har lagt ned som NU-leiar. Det har skjedd mykje i NU dei siste åra. Endre har vore like jordnær som han har vore framsynt, og nye oppgåver og prosjekt er blitt sette i gang.

På landsmøtet starta arbeidet med eit nytt prinsipprogram for NU. Slike drøftingar er like nyttige som dei er vanskelege. For kva betyr dei orda vi bruker? Kva er frilynt? Kven er ungdommar, og kva er oppgåva vår i åra som kjem?

For ei tid tilbake skreiv professor Kristian Gundersen i ei ytring på NRK.no: ”En av de største truslene mot å fatte riktige

beslutninger i det moderne samfunnet er innholdsløsheten og omtrentligheten i vår tids språkbruk blant våre ledere, og i strategidokumentene til bedrifter og organsiasjoner.” Dei nye orda er like vanskelege som dei gamle. Problemet med dei nye orda er attpåtil at dei får oss til å sjå heilt like ut.

NU har ei 120 år lang historie, korleis forvaltar vi den arven? Vi skal ikkje finne nye ord på gamalt innhald. Målet med prinsippprogrammet er ikkje å finne ei fengande tekst til ein reklameplakat for NU. Målet er å beskrive eit innhald som vi som medlemmer kjenner oss att i, som vi trur på, og som kan vere grunnlag for våre haldningar og handlingar i åra som kjem.

Gode drøftingar er halve jobben, eg håper på mange gode innspel!

Mette Vårdal

ANNONSERE I UNGDOM? Ta kontakt med Tone Merete Møllerud, tlf: 489 53 391 tone@flisamedia.no

NYVALD LEIAR

NYVALD LEIAR TRUR PÅ NY VÅR FOR NOREGS UNGDOMSLAG Trass i at Noregs Ungdomslag dreg på åra, har organisasjonen greidd å endra seg og er i dag ei svært viktig brikke i det frivillige arbeidet i Noreg, meiner nyvald leiar Mette Vårdal (43).

– NU er ein fantastisk organisasjon. Eg hadde det meste av ungdomstida mi i NU og lærte og opplevde utruleg mykje. Det som imponerer meg mest, er likevel kor mykje organisasjonen har endra seg dei siste åra, seier 43-åringen som i helga blei vald til ny leiar i organisasjonen.

Nettopp fordi ho har så gode minne frå NU, har ho òg vegra seg litt for å koma tilbake.

– Eg ville ikkje koma tilbake berre av nostalgiske grunnar, strekar ho under.

NYTT LIV I GAMLE GLØR

COMEBACK

– Det som gjorde at eg fekk lyst til å koma tilbake, er at NU har endra seg veldig dei siste åra. Trass i at organisasjonen er gammal, har NU klart å bli relevant på mange nye måtar og osar av vitalitet. Det har vekt engasjementet mitt på nytt.

Allereie som sjuåring byrja ho å dansa folkedans, og fram til midten av 20-åra var Mette Vårdal svært aktiv i NU. Ho har òg bak seg fleire år som tilsett på hovudkontoret til organisasjonen i Oslo.

– Då eg flytta til Vågå og blei småbarnsmor, blei alt litt annleis. Dette er på ein måte eit slags comeback, seier ho.

Ho peikar mellom anna på at NU har mange medlemmer og lokallag som no opnar husa sine og tek ei viktig rolle i integreringsarbeidet med flyktningar.

– Noreg treng å få styrkt det frivillige arbeidet og organisasjonskulturen. Her har NU mykje å bidra med. Det å få lokallaga til

Vårdal tek over etter Endre Kleiveland, som har leidd organisasjonen dei siste fire åra.

å vera med å skapa ein levande lokalkultur på eit verdigrunnlag eg har tru på, er oppgåve nummer éin, seier Mette Vårdal.

Det er sjølvsagt spor etter Mette i arkivet til Ungdom. Her frå 1996.

INNHALD 4 8 10 12 14 16 17 18 19 20

22

23 24

26 28

Landsmøtet Sommarleiren Notisar Teater: HotPot Nordring Lokallagsbesøk Vest-Agder NU Kulturformidling Barnestemne på Sunnmøre Maurtua BUL Sarpsborg Bygda Dansar Telemark: Tiletak Bygda Dansar Akershus: Mitt distrikt Snøreliv frå Romedal Ungdom 100 år: Den frilynde ungdomsrørsla Annonsar Kryssord

02/2016 UNGDOM 3

LANDSMØTE

LANDSMØTE Helga 22.–24. april var heile styret samla på landsmøtet til Noregs Ungdomslag i Oslo. På programmet stod prinsipprogram, arbeidsplan og lovendringsforslag, men det var òg tid til inspirerande samtalar over ein kopp kaffi.

TEKST: STYRET BERGEN UNGDOMSLAG ERVINGEN

Helga starta med miniseminar. Laget sine utsendingar deltok på landsmøteførebuing for ungdom, seminar om søknadsskriving og seminar om songdansen. Slikt fagleg påfyll skapar engasjement for organisasjonsarbeid.

Vår eigen Endre Kleiveland innleidde landsmøtet med å trekke fram det gode arbeidet som har vore gjort i 2015. Norsk teaterråd, ein paraplyorganisasjon for teater, blei oppløyst i 2015, men NU gjekk raskt saman med andre teaterorganisasjonar og danna Teateralliansen. Dermed sikra ein offentleg stønad til amatørteateraktivitet. Med utgangspunkt i dette arbeidet har NU fått hovudansvar for ei utgreiing om samarbeid i det frivillige kulturlivet, kalla Kulturalliansen.

Endre peika òg på at informasjonsflyten kan bli betre i organisasjonen. Påstanden om at NU var ein sliten organisasjon, blei blankt avvist i den påfølgjande debatten.

Gjeldande prinsipprogram for NU blei vedteke i 2005 og er bygd opp kring dei seks kjerneverdiane frilynt, tradisjonar, nyskapande, generasjonar, rusfri samværskultur og samfunnsengasjement. Styret i NU ynskjer ein grundig debatt i heile organisasjonen, og eventuelle endringar vil bli lagde fram for landsmøtet i 2017. Mette

4 UNGDOM 02/2016

Vårdal innleidde til debatt og lyfta mellom anna fram opplæring som ein viktig verdi i organisasjonen og eit kjenneteikn ved NU. Etter ein runde med gruppediskusjonar var det tid for plenumsdebatt. Veit alle kva frilynt betyr, eller er mangfaldig eller fordomsfri betre ord? Viser me samfunnsengasjement gjennom aktivitetane våre, eller skal NU ytre seg i politiske saker? Bør folkedans, teater og bunad inn i prinsipprogrammet, sidan dei ulike fagråda blei lagde ned i 2014? Skal prinsipprogrammet understreke kva me er, eller skal det vere noko å strekke seg etter?

Styret i laget ynskjer å ta opp diskusjonen med medlemmane til hausten.

Sundag vedtok landsmøtet arbeidsplan for 2017–2018 og fråsegner. Styret i NU sine fråsegner omhandla barnelitteratur på nynorsk og at vaksne innvandrarar i nynorskkommunar skal få tilbod om nynorskopplæring. Landsmøtet støtta opp om intensjonane bak fråsegnene. Landsmøtet vedtok fråsegna Høyr på ungdommen! der bodskapen var at ungdommen må bli teken med på råd ved eventuelle kommunesamanslåingar.

Den siste vedtekne fråsegna, Skolens ansvar for å vidareføre kulturarv, omhandla kor viktig det er at kulturarven blir teken med i utarbeidinga av nye læreplanar. Det var totalt 80

røysteføre på landsmøtet som skulle stemme over lovendringsforslag. Paragrafen om trygging av eiga blei endra, og paragrafen om lagsbrukavgift blei fjerna. Bergen ul Ervingen fremja saman med andre ungdomslag eit lovendringsforslag for å sikre at styret i NU alltid har ein medlem under 26 år. Dette lovendringsforslaget blei ikkje vedteke.

Endre Kleiveland blei på landsmøtet takka av etter fire år som leiar. Mette Vårdal er nyvald leiar i NU. Mette bur i Vågå og har tidlegare vore veldig aktiv i NU, både som tilsett ved NU-kontoret og i mange ulike verv. I Mette får NU ein leiar med solid erfaring som ivrar etter å utvikle organisasjonen vidare. Bergen ul Ervingen er godt representert i det nye styret. Håvard Ims held fram i styret, men er ny i rolla som organisatorisk nestleiar, medan Torbjørn Bergwitz Lauen er ny styremedlem.

Helga var fylt med gode debattar og samtalar, og nokre nye idear. Det var gode rammer rundt landsmøtet, med tilbod om teaterframsyninga på Det norske teatret om fredagen og ein mangfaldig dansekveld på Riksscenen om laurdagen. Då 1. vara Lars Fivelstad Smaaberg kom på toget frå Oslo, var styret samrøystes einige om at det hadde vore ei kjekk helg!

1

2

1

God stemning på benkeradane sjølv om det blir mange timar i ro på eit landsmøte.

2

Dyktige jenter frå Den mangfaldige scenen opna landsmøte.

3

Aust-Agder Ungdomslag hadde heile ti delegatar på landsmøtet. Her har og nytt styremedlem Torbjørn Bergwitz Lauen snike seg inn saman med gjengen frå heimfylket.

4

Styret i Bergen Ungdomslag Ervingen.

3

4

LANDSMØTE

TAKK FOR LAGET ENDRE! Styreleiar Endre Kleiveland vart takka av med gode ord og eit tuntre av typen valnøtt. Styremedlemmane Håvard Ims og Marit Nerås Krogsæter stod for overrekinga

le verv i NU. Rita Sirirud Strandbakke gir seg etter åtte år med sentra

sjordet Her er det nye styret. Bak frå venstre: Endre Strøm Nilsen, Myhre (1. vara), Kevin André Kuntze Theigmann, Morten : Tone venstre frå Fremst Ims. Håvard og Torbjørn Bergwitz Lauen es: tilstad Ikkje ter.

Krogsæ Nerås Mjelde, Mette Vårdal og Marit vara).

(2. en Reiers es Marie Nicolaisen (3. vara) og Kine Langn

6 UNGDOM 02/2016

Ingeborg Hollekim Bringslid går òg ut av styret etter landsmøtet.

Styreleiarskifte mellom Kleiveland og

Vårdal.

LANDSMØTE

og Marianne Dahl

gdom 2010.

Tor Stallvik i Un

Hulda Garborg og dansarar på

Skansen i 1904.

Song + dans = sant Av alle dei ulike aktivitetane som ungdomslaga våre driv med rundt om, er songdansen kanskje den aktiviteten som skapar mest engasjement for tida. Somme medlemmar har den siste tida uttrykt at dei meiner songdansen har for dårlege kår, og at NU sentralt gjer for lite for songdansen. Debatten har gått på sosiale medium og ute blant folk.

TEKST: TORBJØRN BERGWITZ LAUEN

I samband med landsmøtet i april var 35 deltakarar samla til seminar om songdansen i NU laurdagsmorgon før møte tok til. Seminaret vart leia av Kjærsti Gangsø og Tor Stallvik. Etter å ha dansa eit par tre songdansar heldt Tor Stallvik eit lite føredrag om songdansens historie og fortalde mellom anna om dei tre pilarane han meinte

songdansen tidlegare hadde stødd seg på: sommarkursa, NU-stemna og leikfestane.

I den påfølgjande debatten var det mange som tok til ordet, og det vart føreslege samarbeid med kor, oppretting av eit nettverk for songdansinteresserte, å få meir song inn i skulane, nytte fleire bokmålsviser til dans og ein del anna. Sams for dei fleste var

likevel at songdansen står framfor ein del utfordringar, men at me måtte halde motet oppe. 70-åra kom me sjølvsagt ikkje utanom, men etter at ei av dei yngre deltakarane i salen tok ordet og fortalte kva dei yngre meinte om den stadige mimringa vart ein samde at ein måtte sjå framover og ikkje fokusere så mykje på farne tider.

02/2016 UNGDOM 7

SOMMARLEIREN

POTETER PÅ SOMMARLEIREN Pote, pottit, potète, potatis, poteser, pott´et, potteto, pottetar, kanntøffel, toffel, jordeple eller berre eple … kjær knoll, mange namn. På Sommarleiren er det ein gjeng frivillige som blir kalla poteter fordi dei kan brukast til alt. La oss bli litt betre kjente med dei:

1

2

1. ASTRID HANSEN STRANDBAKKE Kva er det beste med Sommarleiren? Folka.

Eg liker òg det der med “sliten, sveitt og lukkeleg”, for det er nettopp sånn det er på leir. Herleg! Kva er di favorittpotet? Favorittpoteta mi steiker eg i omnen med masse krydder og olivenolje fordi eg liker henne spicy!

2. AILA ECKHOFF SINOBER Kva er det beste med Sommarleiren? Alle dei idiotiske og fantastiske tinga ein finn på å gjere! Du kjem til å forstå kva eg meiner

8 UNGDOM 02/2016

3

4

om du kjem på leir. Kva er di favorittpotet?

Heimelaga potetmos med bacon, brokkoli og parmesan.

3. KEVIN ANDRÉ THEIGMANN Kva er det beste med Sommarleiren? Å møte nye folk medan ein har det gøy og støttar opp om og vidarefører gamle tradisjonar! Kva er di favorittpotet? Heimesnikra potetbåtar.

4. MONA HUSBY Kva er det beste med Sommarleiren? Alt eg lærer på kurs og på aktivitetane om

5 ettermiddagane og kveldane. Og så sjølvsagt alle dei herlege folka som er på leir! Kva er di favorittpotet? Potetsuppa til kokka på skulen min. Ho gjer skuledagen lysare!

5. ØYSTEIN GJEFLE Kva er det beste med Sommarleiren? Utan tvil folka du møter. Heilt sjukt kor glad eg er i dei eg har møtt der. Kva er di favorittpotet? Det beste ei potet kan nyttast til, er potetmjøl ein kan strø på golvet for å gjere dansegolvet betre.

SOMMARLEIREN

POTET-FAKTA - På fransk heiter poteter pommes de terre, og på nederlandsk heiter det aardappel, som bokstaveleg tala tyder ”eple frå jorda” - På Jæren (og fleire stader i landet) kallar dei poteter for eple. Så får du servert eplekake, kan det vera det du kallar potetkake, som ligg på fatet.

- Ein av dei første som starta med potetdyrking i Noreg, var Lærdals-presten Hans Carsten Atche. Han var den første som dyrka potet på Vestlandet, og kan til og med ha vore den første i landet. Atche kom frå Lolland i Danmark og var sokne prest i Lærdal i 17 år frå 1743, etter først å ha vore prest i Aurland. Då han flytta til Ullensvang i 1757, hadde han med seg poteta dit.

KLAR FOR SOMMARLEIR? Sommarleiren er 28. juni–3. juli. Leiren startar med vert-kjend-leikar, dans og anna sprell tysdagen. Dei tre påfølgjande dagane er kursdagar, og så avsluttar vi med turdag og leirfest laurdagen.

Sundag 3. juli er heimreisedag.

Også i år er det lagt opp til nattdebatt, temafest, hekleløp, leirkino og improkappleik, i tillegg til alt anna som ein får lyst til å gjera.

Reise til Søgne: Tinntjønn skule er årets leirstad, og denne ligg i Søgne kommune. Sjå sommarleiren.no for nærare reiseskildring.

Merk at leiren er open for alle ungdomar, ikkje berre dei som er medlemmer i lokallaga våre.

Hugs å følgja oss på Facebook og Instagram.

02/2016 UNGDOM 9

MAGNE AASBRENN (60) ER NY LEIAR I NOREGS MÅLLAG

#BLIMEDOGDANS

Vi gratulerer Noregs Mållag med ny leiar!

Takk til avtroppande leiar Marit Aakre Tennø for samarbeidet, og til lukke til Magne Aasbrenn, som har overteke det viktige vervet.

Bruk emneknaggen #blimedogdans på Instagram, og bli ein del av prosjektet Museene danser. Bileta blir viste på iPad-ar som heng i utstillingane Dans i Norge som står på Ringve Musikkmuseum, Livets dans på Sverresborg og Populærdans på Rockheim.

VINNAREN AV KVEN VEIT? 2016 Det vart nok sigers-springar og «stompe kompen på bekkalokk og i smau» då det vart klart at vinnaren av Kven veit? 2016 var Bergen ungdomslag Ervingen gruppe D. Hordalaget i Oslo kom på ein sterk andreplass, så dei skarpaste skallane i NU bur i / kjem frå Hordaland, skal ein tru på resultatet til tevlinga. Etter litt snoking på heimesida til dei utflytta hordalendingane ser det mellom anna ut til å vere kombinasjonen skifyking, komle og smalahovud som er nøkkelen til suksess. Noko å tenkje på for dei andre laga til neste år, kanskje?

SENIOR: Vinnarlaget frå venstre: Terje Furenes, Dag Hermansen, Øystein Erstad, Berit Lappegård og Borghild Opdahl.

Foto: Kjersti Nybø

Og dei skarpaste juniorane, ja, dei finn ein (som i fjor) i Fjelli UL! Fjærland UL kom på andreplass, og Bygstad skule vart nummer tre. Dette gir med andre ord trippel siger til Sogn og Fjordane.

Til lukke!

RUTH LILLEGRAVEN ER FESTSPELDIKTAR I 2016 Ruth Lillegraven skal vere festspeldiktar når Dei nynorske festspela blir arrangerte for 25. gong i juni.

Publikum kan sjå fram til å bli betre kjende med både festspeldiktaren og forfattarskapen hennar under Festspela i Ørsta og Volda 23.–26. juni. Sjå festspela.no for meir informasjon.

10 UNGDOM 02/2016

JUNIOR: Her er bilete der deler av vinnarlaget samla. Vi ser framme frå venstre: Runar Tøfte Heimlid, Tuva Fjellkårstad, Hedda Sølvberg, Tirill Elen Stensaker, Beate Heimlid Øiestad og Aurora Sølvberg Spilde. Bak frå venstre: Anna Birgitte Ulvedal, Ingunn Bergset, Andrine Sølvberg Teigen, Beate Heimlid Øiestad, Matilde Fjellvang og Hanne Louise Ulvedal.

Tord Sølvberg, Anders Fjellkårstad, Arnar Tøfte Heimlid, Tarjei Tøfte Heimlid og June Alette Slettenes var ikkje til stades då biletet vart teke. Fotograf er Kari Margrete Sølvberg.

NORSK ORDBOK ER KOMPLETT

VINNAR AV KRYSSORD UNGDOM NR. 1

9. mars møttest språkfolk og ordbokfolk frå heile Europa i Oslo for å feire ei av dei største vitskaplege ordbøkene i verda. Norsk Ordbok ligg føre komplett i 12 band med 333 173 oppslagsord på 9637 sider. Flusken, jåttut, mugetuft, stæveleg og åværig er berre fem av grunnane til å elske alle dialektane og det nynorske skriftspråket.

Knut Storbakk frå Storsteinnes klarte kryssordet i sist Ungdom.

Løysinga av kryssordet i sist Ungdom var: Stemnet på Tingvoll hadde ein låve som møtestad. Vinnaren vart trekt ut og får ei fanebok tilsendt. Nytt kryssord finn du på baksida av bladet.

SEGLA TIL STEMNEBYEN KRISTIANSAND Sommaren 1975 segla ein gjeng frå Håløyglaget i Oslo til årsmøtet og stemna i Kristiansand med ein då over 80 år gammal åttring. Forutan dei ni medlemmane var Karl Figenskau, som hadde gitt båten til laget, og journalist Helge Iversen frå Aftenposten, med på turen. Seglasen gjekk fint. ”Håløygen” som båten heitte, kom opp i 11 knop på ei av strekningane, så dei 11 – ti glunta og éi vækje – kom seg velberga og forholdsvis raskt fram til stemnebyen. Då laget etter nokre år ikkje makta å vareta båten, vart han overført til Tromsø Museum, slik det var fastsett i gåvebrevet. I dag eig museet ”Håløygen”, men han blir driven av Kystlaget Arctandria.

Nokon som tek utfordringa om å gjere det same til Sommarleiren eller neste landsmøte?

EIDSVÅG UNGDOMSLAG TILDELT NESSET SPAREBANKS ÆRESPRIS Ungdomslag fekk prisen grunna den store aktiviteten for store og små sidan laget vart stifta i 1905. Prisen er ein sjekk på 20.000 kroner og eit måleri.

FLOTT EKSAMENSFRAMSYNING PÅ RIKSSCENEN! Laurdag 9. april presenterte studentane eksamensframsyninga av EVU-emnet Tradisjonsdansen og scena i Oslo til eit begeistra publikum!

Framsyninga var aperitiffen til ein lang dansekveld og vart tatt svært godt imot. Studentane synte først fram ein koreografi basert på polsdans som stigarvals frå Stokkøya, utarbeidd saman med koreograf Anna Øberg og med musikar Øvyind Sandum på trekkspel.

Andre del av framsyninga var ein improvisasjon over motiv frå eit arkivopptak med lausdans frå Ål, utarbeidd saman med koreograf Hallgrim Hansegård og til musikk av Erlend Viken. Studentane trekte arbeidet med danseanalyse inn i framsyninga på ein spennande måte gjennom å diskutere med publikum om kva dei såg. Både sensorar og studentane var svært nøgde i etterkant av eksamenskvelden.

Etter gode evalueringar av dei to nye emna ”Folkedanskroppen og scena” og ”Tradisjonsdansen og scena” har dansevitskap ved NTNU i samarbeid med Norsk senter for folkemusikk og folkedans som mål å gi studietilbodet på nytt som eit haustkurs og eit vårkurs.

På bilete: Hanne Hammerseth, Dag Hellum, Ragnhild Kolsrud, Berit Tiller Lundsaunet, Helene Aus et, Sindre Vaskinn Hunn, Ådne Kolbjørnshus, Borghild Marie Opdahl og Tone Ingvaldsen.

02/2016 UNGDOM 11

TEATER HOTPOT

TEATER HotPot Alle treng vi til ulike tider gjennom livet å bli rekna med og å vere nyttige i eit fellesskap. Det frivillige feltet har mykje å bidra med her i arbeidet med å inkludere, integrere og motarbeide utanforskap. Her er historia om dei ferske NU-medlemmane Teater HotPot – om ideen, prosessen og resultatet. Dette er eit eksempel på ein veg også ungdomslaget ditt kan gå for å bidra til inkludering og integrering av flyktningar og busette, og ikkje minst nordmenn.

TEKST: TORUNN ELISE KVEEN. FOTO: LARS ERIK KOLDEN

12 UNGDOM 02/2016

TEATER HOTPOT

Målet var å skape ein kulturell arena der menneske med ulik bakgrunn fekk høve til å møtast og utvikle seg i kreativt samspel.

Prosjektet skulle bryte ned barrierar og fordommar, knyte band mellom kvinner frå ulike kulturar busette i kommunen og heve statusen til flyktningar. Teaterøktene var viktige i seg sjølve, samtidig hadde dei eit blikk retta mot framsyninga. Det sceniske aspektet var gjeldande, elles ville det bli pedagogisk drama. Det skulle vere teater!

SKAPT AV KVINNENE Alle har noko å bidra med i eit fellesskap.

I denne gruppa vart alle viktige brikker for å få framsyningane klare. Dei sydde kostyme og ordna praktiske oppgåver, men aller viktigast var det at alle bidrog med sine liv og erfaringar. Dette skapte ei gripande forteljing om kvinnene i gruppa og det å nærme seg einannan. Korleis har livet mitt vore, mi reise, korleis var det å starte heilt på nytt i eit framand land? Kvinnene begynte etter kvart også å møtast på fritida, gruppa fekk fleire førespurnadar om å delta med innslag på ymse tilstellingar i regionen.

BRAKSUKSESS – EVENTYRET VAR BERRE SÅ VIDT I GANG

«INTEGRERING» – RETT TIL Å VERE I EIT FELLESSKAP «INKLUDERING» – RETT TIL Å VERE ULIKE I FELLESSKAPET Norske kommunar har ulike tiltak for integrering og inkludering. Særskilt utfordrande er integreringsarbeidet med kvinner. I 2013 starta teaterpedagog Gro Dybvik opp eit teaterprosjekt for busette og etablerte kvinner i Vågå i samarbeid med kulturskulen og flyktningkonsulentane. Gruppa skulle fungere som ein møteplass for kvinner med ulik ståstad, men med felles mål. Saman skulle dei lage framsyningar til FN-dagen.

Dei fleste kvinnene hadde aldri stått på ei scene før. Det sette ikkje ein stoppar for ei framsyning som gjorde sterkt inntrykk på publikum. Mange gret, takksame for ei skilsettande oppleving, og tok med seg heim ei teateroppleving dei seint ville gløyme.

Framsyningane synleggjorde mangfaldet i det vesle bygdesamfunnet Vågå. Kanskje braut dei ned ein og annan myte og justerte noko på fordommar.

kunstnarisk oppleving og noko å tenkje på.

Gruppa hadde kvinner frå Noreg, Litauen, Brasil, Eritrea og Afghanistan.

DET ER EIN PLASS FOR ALLE PÅ BENKEN Den fyrste framsyninga var basert på flukta og reisa, både fysiske reiser og mentale.

Andre framsyninga heitte En plass på benken og skildra korleis det er å kome til eit nytt land, og korleis det er å bli inkludert og integrert – svært samtidsaktuell og lærerik for folk frå alle lag og grupperingar i samfunnet, og prosjektet, prosessen og resultatet er eit eksempel å fylgje for fleire kommunar og bygder.

Korleis er det eigentleg å finne plassen sin på benken i ei lita fjellbygd, både for tilflyttar og for bygdefolket?

FERSKE NU-MEDLEMMAR Går ditt ungdomslag med tankar om å få liv i teaterarbeidet og utvide teatergruppa, eller tykkjer du tanken om ei internasjonal gruppe som HotPot høyrest ekstra spennande ut? Arbeidet med teaterprosessar er svært samlande, opnar opp menneska og utviskar kulturbarrierar. Læringseffekt innan munnleg kommunikasjon, lesing og skriving er formidabel. Desse resultata har kome nærast som ein bonus og ein bieffekt til det som var hovudintensjonen i prosjektet – men likevel så kjærkome og viktig.

Teater HotPot er rykande ferske medlemmar av Noregs Ungdomslag og har etablert seg som ei sjølvstendig, frivillig gruppe. Nå er arbeidet godt i gang for ny produksjon og ny framsyning med premiere på FN-dagen 2016.

Etter stor suksess med fyrste framsyninga og små oppdrag som stadig draup inn, vart det klart at eventyret Teater HotPot berre så vidt hadde starta. Teatergruppa måtte bli eit fast tilbod for kvinner i Vågå! Dei fleste heldt fram i gruppa, og nye medlemmar kom til. Neste års FN-dag er målet for neste framsyning. Prosjektet vart ei solskinshistorie både med tanke på integrering, inkludering og språklæring, og det har utan tvil gjeve dei som har sett framsyningane, både ei stor

02/2016 UNGDOM 13

FOLKEDANS

Folkedans

på tvers av landegre

I påskehelga reiste sju danse- og spelglade ungdommar frå Noreg på Nordring i Finland.

Nordring er eit nordisk ungdomskurs som blir arrangert i påska kvart tredje år, og denne gongen var det finnane sin tur til å stå for arrangementet. Me pakka koffertane og tok turen.

TEKST: IDA MARIE ROGNSVÅG. FOTO: RUNHILD HEGGEM

Trøytte fjes møtte kvarandre med klemmar og smil på flyplassen i Helsinki. Fjesa fann etter kvart fire like trøytte svenskar som vart med på ein runde Yatzy. Trass i lite søvn natta før var det ikkje noko å utsetje på engasjementet når terningane vart trilla og poenga nedskrivne.

Utsikta frå bussvindauget skifta frå store hus og bygningar til tre og natur medan me inni bussen kunne høyre omkring 30

14 UNGDOM 02/2016

ungdommar frå Norden i full prat. Nokre hadde møtst tidlegare, medan andre var heilt nye for kvarandre. Likevel tok det ikkje lang tid før gruppa var godt samansveisa.

Nordring byggjer på at deltakarane sjølve skal lære vekk dansane frå deira land. Me lærte islandske song- og langedansar, finske rekkjedansar og svenske og danske ringdansar. Nokre av dansane var så like turdansane me har i Noreg, at det var vanskeleg

å ikkje danse den norske varianten. Då gjeld det å halde tunga beint i munnen og sørge for at ein får med seg dei små ulikskapane. Alt i alt trur eg ikkje det vil vere ei overdriving å seie at me var gjennom omkring 50 dansar i løpet av dei fire kursdagane.

Fredag klokka 11.00 var det Noreg sin tur til å lære frå seg dansar, og til skilnad frå dei andre landa valde me å legge vekt på bygdedans og ikkje turdans og runddans.

FOLKEDANS

enser Lars, Karoline, Maria, Tonje og Runhild stod i midten av sirkelen, klare til å lære vekk vestlandsspringar. Underteikna var klar til å spele for dei dansande, medan Nina tok med seg instrumentalistane til eit anna rom. Dei fleste av dansarane er vande med å danse turdansar der dei heile tida veit kva som er neste trekk. Sjølv om dei ikkje er vande med å danse ein så fri dans som springar, tok dei utfordringa på strak arm. Etter eit krasjkurs i vestlandsspringar var det duka for den meir akrobatiske delen av den norske folkedansen – nemleg halling. Deltakarane hoppa opp og ned, sparka hatt, kruka og lærte diverse andre triks som må vere med når ein skal tøffe seg.

Laurdag morgon var det 30 støle kroppar som gjekk ned trappene til kantina. Betre var det

ikkje då me ein time seinare hadde utflukt til hoppbakken i Lahti og måtte gå opp fleire trappetrinn på glatt is. Heldigvis var det ein heis som frakta oss opp i hopptårnet, slik at me, sjølv med slitne bein, fekk nyte den vakre utsikta over byen.

Sjølv om hovudtemaet på samlinga var dans, vart det òg mykje tid til det sosiale.

Om kvelden prata, spelte (både på brett og instrument), leika og dansa me. Gangen og dansesalen vart viktige sosiale møtepunkt, og det var ikkje få kveldar me sat saman til langt ut i dei små timar. Mellom anna hadde me ein god runde med Junior-Alias på alle dei nordiske språka torsdagskvelden.

Eine dagen var det duka for mytar, segner og påsketradisjonar. Me frå den norske delegasjonen valde å dramatisere eventyret om Oskeladden som kappåt med trollet. Etter fleire interessante mytar og segn frå alle land var det tid for å blåse og måle påskeegg.

Dette var noko som førte til stor latter og glede, og særskilt ei frå Noreg klarte berre så vidt å blåse litt mellom latterkulene.

I matsalen serverte dei tradisjonell finsk mat kvar dag. Me fann fort ut at det ikkje skulle

vere mogeleg å gå svoltne rundt på samlinga, for me vart fora omkring kvar fjerde time. Til eitt av måltida fekk me smake Mämmi, ein brun puddingliknande påskedessert som blei servert med sukker og mjølk. Alle såg ut til å like han, men kva han smaka, vart me aldri heilt einige om. Nokre sa han smaka plomme, nokre gjetta på fersken, medan andre tykte han smaka litt svidd. Søndagskvelden vart det gjort ekstra stas på oss, og me avslutta helga med ein pynta festkveld der det vart servert skikkeleg god påskemat.

Me lærte mange kjekke dansar på samlinga, og som spelemann har eg fått ei rekkje ynske om slåttar eg må lære, slik at dei nye dansane kan bli brukte heime i ungdomslaget. Dette tyder på at turen har vore vellykka, og at me får eit endå større repertoar til hausten.

Det har vore ein kjekk tur, og i tillegg til ein trøytt og støl kropp sit me igjen med mange gode minne og nye vener. Me ser fram til Nordring i Noreg i 2019.

02/2016 UNGDOM 15

LOKALLAGSBESØK

Trivelege lokallagsmøter i Vest-Agder. Her frå møtet i Vigeland.

BESØKSRUNDEN 13.–17. MARS 2016 For fyrste gong i historia tok Noregs Ungdomslag mål av seg til å vitje absolutt alle lokallaga i Agder, og i samarbeid med fylkeslaget vart det lagt opp til ein møteturné med seks møtestader fordelt over fem dagar, i tida sundag 13. til torsdag 17. mars. Til Eiken i vest, Øvrebø i aust, Laudal og Finsland midt i fylket, Vigeland i sør og Bygland i nord strøymde det på med ungdomslagsmedlemer i alle aldrar. Absolutt alle lokallaga møtte fram, og dermed vart VestAgder det fyrste fylket i landet der NU fekk gjort alle lokallagsmøta i ein sleng.

TEKST: BORGHILD LØVER

Det var ingen tvil om at det var to kjekke og blide representantar frå NU som hadde eit travelt opplegg denne veka: Styremedlem i NU Håvard Ims reiste stort sett att og fram frå jobben i Sandnes desse dagane, og kontortilsett og folkedansrådgjevar Halldis Folkedal imponerte med eitt og anna breikdans/hiphop-triks under møta. Bakgrunnen for vitjinga er å få visjonen frå fjorårets NU-landsmøte,

16 UNGDOM 02/2016

”Levande lokalkultur”, meir tydeleg til syne.

Noregs Ungdomslag er bygd nedanfrå, og difor må fleire lokallag kome direkte i tale for at satsingane skal vere i tråd med ynske og behov lokalt. NU vil at laga skal oppleve ei kursendring, og at det lokale kulturarbeidet kjem tydelegare fram i alt NU gjer. Fylkesstyremedlemene og skrivaren fordelte møta mellom seg slik at fylkesstyret dermed var

til stades på alle møta. For Vest-Agder UL sin del var den viktigaste saka å få innspel til storkurset. Me fekk eit heilt klårt inntrykk av at laga likte å kome saman og drøfte ulike utfordringar og kan hende få idear og inspirasjon. Og så var det utruleg triveleg å lodde bort ein sommarleirplass på kvar stad, nærast ein kremjobb!

NU KULTURFORMIDLING

E-post

frå NU Kulturformidling

Før påske sendte NU Kulturformidling ut ein e-post til alle lag i NU. Ein god del har svara, men det er framleis mange som ikkje har gjeve lyd frå seg. Her kjem difor ei oppmoding om å lese e-posten, og returnere svara på spørsmåla. Om det er nokre av dykk som ikkje har fått e-posten, send gjerne ei melding om det til formidling@ungdomslag.no TEKST: ANNE-MARTE FØR, PROSJEKTLEIAR NU KULTURFORMIDLING

Under finn de spørsmåla frå utsendinga, samt ein ekstra lenkje til ungdomshus-nettstaden.

1. UNGDOMSHUS - FINN DE HUSET DYKKAR PÅ UNGDOMSHUSNETTSTADEN? Det har dei siste åra vorte samla inn informasjon om ungdomshusa rundt om kring i landet.

Mykje av dette arbeidet er gjort ved å sende ut spørreundersøking til lokallaga for å få oversikt over dei einskilde husa. Det som har kome inn av opplysningar og foto er no samla på ei nettside, de kan ta ein førehandskikk på sida om det går inn på følgjande link: www.ungdomshus.ungdomslag.no Som de kan sjå på nettsida er arbeidet med nettstaden godt i gang, men vi manglar framleis ein god del hus.

Det er veldig fint om de kan søkje opp huset dykkar og sjekka om informasjonen stemmer, og om bileta som ligg der er brukbare. Me set pris på tilbakemelding i begge fall. Alternativ link til ungdomshusnettstaden: http://nuhus. azurewebsites.net

2. NU KULTURFORMIDLING – KONSERTAR, TEATER OG LIKNANDE I DYKKAR UNGDOMHUS? Prosjektet NU Kulturformidling kom til etter at Odd Nordstoga kontakta NU fordi han ynskte å besøke ungdomshus på Heimafrå-turneen sin i 2013. NU Kulturformidling skal stimulere til at artistar, teater osb skal reise ut på vitjing til ungdomshus rundt om kring i landet. Ungdomshusa er eit unikt nettverk av små kulturhus og likeeins er lokallaga eit nettverk av gode

arrangørar. I prosjektet skal informasjon om husa gjerast tilgjengeleg i ein nettportal, det skal lagast ulike forslag til turneruter og haldast arrangørkurs, mellom anna.

Kan det vere aktuelt for dykk å vera arrangørar/vertskap for konsertar, teaterframsyningar ol. ? Kven hjå dykk vil, i så fall, vere kontaktpersonen vår for NU Kulturformidling? (Kontaktpersonen treng ikkje vere leiaren, de må gjerne ha ein eigen arrangørkontakt).

02/2016 UNGDOM 17

BARNESTEMNE

BARNESTEMNE PÅ SUNNMØRE 16–18. SEPTEMBER 2016 VERT PÅ ROGNE, LONGVA MED UL FRAM SOM ARRANGØR

Ein av dei faste aktivitetane til Sunnmøre frilynde Ungdomssamlag er det årlege barnestemnet. Det er òg den største tilskipinga for fylkeslaget i løpet av året, både i deltakartal og i tid. Dette stemnet vert det 35. barnestemnet i rekkja. Stemnet er òg eit høgdepunkt for barnegruppene ute i lokallaga.

TEKST OG FOTO: SUNNMØRE FRILYNDE UNGDOMSSAMLAG

Stemnet går frå fredag kveld til søndag ettermiddag, og i år er det lagt til Rogne, med Ungdomslaget Fram som lokal tilskipar.

Flem skule på Longva vert utgangspunktet for stemnet. Her bur deltakarane på sovesal på kvar sine klasserom, og storsalen vert omgjort til matsal. Ein liten busstur unna

18 UNGDOM 02/2016

ligg ungdomshuset Framtun, og der vert alle aktivitetar, dans og fest. Fredagskvelden vert det «velkomstkveld» der ungdomslaget står for underhaldninga. Ungdomslaget Fram har ein sterk tradisjon innan teaterarbeid, og dette får ein oppleve på velkomstkvelden. Laurdag vert det lagt opp til ymse

aktivitetar og danseframsyningar rundt på øya, og laurdagskvelden vert det stemnefest på Framtun. Der framfører ein noko av det ein har lært denne helga, og gjestane får òg høve til å underhalde. Søndag vert det fleire aktivitetar, lunsj og heimreise.

BYGDA DANSAR

BULS MAURTUA:

En godt bevart hemmelighet!

I 101 år nå har BUL sørget for folkedansaktiviteter i Sarpsborg. Mer ukjent er nok lagets Maurtua, som holder til i Matstovas kjelleretasje. Initiativtaker til den nye aktiviteten var et av BULs æresmedlemmer, Ingar Trønnes, som startet opp det hele høsten 1980.

TEKST OG FOTO: ROLF JOHANSEN

Trønnes døde for øvrig i mars i år, 98 år gammel. Men det gror særdeles godt i sporene hans! Fast møtekveld for Maurtua er tirsdag, og da vi besøkte aktivitetene, var det ni maurflittige mennesker til stede – 8 kvinner og Arve Bakke som eneste hane i kurven. Hildegun Fredriksen jobbet med å spinne ull på en håndtein, også kalt håndrokk eller spindel. I Norge er det mange steder funnet svinghjul av stein ved arkeologiske utgravninger, og håndteinlodd er det vanligste redskapet som er funnet i kvinnegraver fra vikingtida, men også i graver for menn. Og slik holder Maurtua både denne eldgamle og andre håndverkstradisjoner i hevd.

en blid Bakke, som ikke kan få lovprist aktivitetene og miljøet på Maurtua nok.

Tidligere har han for øvrig laget både hyllesystemer og restaurert gamle dører i verkstedet. Noen bruker vevstolene, andre strikker, syr eller hekler. Men det stopper ikke der: Også gamle teknikker som hakking, gimping, brikkevev og pjoning er i bruk. Dette betyr

ikke at disse aktive husflidsmenneskene kun er opphengt i det gamle, langt derifra! Her går det også i nyere teknikker som spenner fra filting til meksikansk fletting, for bare å ha nevnt noe av det rikholdige utvalget teknikker man kan finne på Matstova når flittigmaurene møtes. Og ikke rent sjelden holder de kurs også – hvor alle er velkomne!

Arve Bakke jobbet mest i verkstedet, hvor han holder på med et dukkehus som skal bli en gave til et av barnebarna hans.

– Men når det gjelder interiørfargen, har jeg fått beskjed av barnebarnet at dén skal vi male i fellesskap. Det er rosa som gjelder, så der stoler hun nok ikke helt på meg, sier

02/2016 UNGDOM 19

BYGDA DANSAR

Tiljetakt på Riksscena HANDLINGSDANS OM HISTORISK HØVDINGKVINNE SYNER PROFESJONELT POTENSIAL Den segnomspunne Guro Heddeli var den mektigaste av fleire høvdingkvinner i Grunningsdalen der kjerringane styrte og karane slost på 1300-talet. Guro var ei slags femme fatale som ”gav alle von og ingen visse”, kanskje fordi ho elska husmannsguten Tore som ho ikkje kunne nedlate seg til, og som gjekk til grunne.

TEKST: SIDSEL PAPE. FOTO: KNUT UTLER

Bygda dansar i Telemark, Tiljetakt, har late seg inspirere av Guro og Tore i den siste produksjonen, Mørkt her endå er i dalen, med premiere på Riksscenen i Oslo ein solfylt søndag i april. Segna som i hundreår lét seg fortelje gjennom dikt og song, blei samla opp og attfortalt i ein visesyklus av forfattar

20 UNGDOM 02/2016

Jørund Telnes i 1880. Regissør Hæge Manheim har skrive synopsis av stoffet, og saman med koreograf Stian Roland har dei korta det ned til 12 scener av dansbare situasjonar. Dei 25 folkedansarane er henta frå vidaregåande og ungdomsskolar i Telemark, og fleire er i slekt.

HANDLINGSDANS Manheim og Roland har gitt seg sjølv stramme taumar for at dans frå Telemark skal kome til heider og ære i framsyninga. Dei har henta fram ein eldre variant av springar frå Drangedal, halde seg til tradisjonen og funne kreative løysingar innanfor han. Dei har valt tak og

BYGDA DANSAR

takter, figurar og formasjonar som formidlar følelsesspekteret i forteljinga om Guro, eller som skapar heldige linjer i koreografien.

Dansen og dansarane dreier seg lett og ledig om historia i ein sjanger som kan kallast folkedansteater. Det kan minne om handlingsballett då noko mime òg følgjer rytmen til komponist og perkusjonist Oddbjørn Aase.

Han bruker både synt, trekkspel og digitale lydeffektar for å bygge bru mellom hardingfeleslåttane spelte i fire ulike felestilar av Lars Ingar Meyer Fjeld. Musikken skapar ei stemningsfull ramme rundt dansen.

RIKSSCENEN TEK PLASS Riksscenen tek plass, og det gjer òg kostyma designa av Anlaug Buen. Ho har fått frie taumar til å sette farge på framsyninga, i fleire tydingar. Inspirert av folkedrakter har ho laga klede i tova ull og sølvstoff. Dansarane dreier rundt i skarlagen, lime, magenta og lilla stakkar. Lyssettinga yter ikkje alltid fargane rettferd, men så har heller ikkje Riksscenen gitt produksjonen mykje anledning til å prøve ut teknikken på huset.

Riksscenen synleggjer dessutan resultatet av eige helgekurs som ”oppvarming”. Dette bidreg antakeleg til at publikum held seg til framsyninga som oppvisning med separate nummer. Dei klappar og hoiar, særleg etter dei akrobatiske c-momenta til gutane, sjølv om enkelte av jentene er minst like virtuose.

Dei saumlause overgangane mellom scenene gir då god hjelp til å fokusere på heilskapen i framsyninga. Særlig fint løyst er korleis

DANSARAR: Ungdom frå Telemark (13–23 år).

REGISSØR/KOREOGRAF: Hæge Manheim og Stian Roland

MUSIKARAR: Lars Ingar Meyer Fjeld og Oddbjørn Aase Framsyninga blir òg spelt i Bø i august.

fem ulike Guro og fire stykk Tore byter på i rollene med springartak gjort i valsetakt over scena. Dei andre 14 jentene må tappert ta til takke som levande kulisser. Varleiken dei syner, fortel om ein særskild kompetanse folkedansarar har sjølv om dei er unge: evna til å bevege seg i flokk og navigere på eit fullpakka dansegolv utan å dulte.

LITE OPPLYSNING Når Bjarne Øvrebø innleiingsvis per lydopptak kved, skal det visst skape stemning og samanheng, men utan kappleikerfaring kan det, neppe tilsikta, verke vel innforstått. To replikkar kunne framsyninga klart seg utan då dei bryt med ei tydeleg og tilgjengeleg historie fortalt gjennom rørsle. Ein svartkledd pest med sopelime kostar dansarane over ende i tolvte og siste scena i framsyninga, den mest bokstavelege og minst naudsynte av dei tolv.

Det har ikkje budd folk i Grunningsdalen sidan svartedauden, derav tittelen ”mørkt her endå”, men framsyninga bidreg lite til opplysning.

Den hierarkiske æreskulturen i historia der individ blir undertrykt og vald avlar vald, blir ikkje tilstrekkeleg problematisert. Trass i eit mektig kvinnetema er det uheldig med tolkingar som held attende interesserte jenter og favoriserer gutedans. Sjølv om prosjektet varetek folketradisjonar som tydelegvis går i arv i enkelte familiar, ville det vore fint å sjå eit noko større spekter av demografien i Telemark representert.

STORT POTENSIAL Det godt fundamenterte og finansierte Bygda dansar lærer opp og rekrutterer folkedansarar som vil bidra til å utvikle sceniske uttrykk. Også Tiljetakt har kunstnariske ambisjonar, men tek omsyn til dei pedagogiske måla ved prosjektet. Koregraf og regissør kallar likevel produksjonen ei danseframsyning, noko som impliserer eit visst kunstnarisk nivå utan at det er ein uttalt del av målsettinga.

Tiljetakt utforskar det sceniske potensialet i folkedansen, noko framsyninga er det endelege forsøket på. Materialet er sett saman på tre helger med eit enkelt gjennomtrakk

på Riksscenen berre timar før premieren.

Det fortel mykje om både profesjonaliteten til produksjonen og potensial når dei medverkande får ein såpass samanhengande premiere ut av så lite prøvetid.

02/2016 UNGDOM 21

ANDRE AKTIVITETER

Sjarmerande

Akersarvarar!

Sundag 8. mai var det frigjeringsdag, den fyrste sommarhelga i mai og sjølvaste premiere på midtframsyninga til Bygda dansar Akershus. Prosjektet har eksistert i to år no og leverte framsyninga ”Mitt distrikt” som gav ei kjensle av sirkus, danseband-rap kombinert med sjarmerande og modige dansarar.

TEKST: HALLDIS FOLKEDAL. FOTO: ANBJØRG MYHRA BERGWITZ

KONSEPT SOM FUNGERER Framsyninga var lagt til Kråkstad samfunnshus, ei lite perle på Kråkstad i Akershus. Og heile konseptet med å legga framsyninga til eit slikt samfunnshus fungerer veldig fint.

Allereie i foajeen skimtar me den søtaste billettbua og lengre inne står det kaffi og kaker til sals. Med andre ord trygge rammer for dei som har trødd dansegolvet i forsamlingshus tidlegare. Når dørene opnar til framsyninga ser me likevel at det er gjort ein del grep for å gjera samværsdans-lokalet om til eit scenerom. Til liks med andre trendar i det sceniske tradisjonsdanslandskapet så er scenerommet på same nivå som publikum, og med tilskodarane sitjande på stolar i sirkel rundt rommet. Allereie når publikum kjem inn er dansarane og musikarane samla på golvet og lokalet er bada i eitt blått ljos. Den runde formen og ljoseffektane i starten får meg til å tenkja på ein sirkusmanesje. Det sirkulære er óg noko som koreografen Marie Bergby Handeland ville vidareføra i framsyninga.

22 UNGDOM 02/2016

Marie, som har koreografert mest innanfor samtidsdansfeltet, er tydeleg på at dei koreografiske grepa som er gjort i framsyninga skulle vera innanfor tradisjonsdansen sine rammer, og det har ho lukkast med.

Gjennom heile framsyninga er det spennande bruk av musikk og raplegenda Per Olav Hoff Mydske losar oss gjennom med å vera både musikar og konferansier samstundes. Det handlar óg om dei små grepa. Som at Per presenterer alle dansarane ved namn og heimstad, fint samanvevd med den andre aktiviteten som skjer i rommet. Ofte når me ser dans så vert dansarane presentert som ei gruppe, så grepet med å presentera individa i framsyninga er veldig fint.

Vidare i framsyninga får me sjå ulike sekvensar og typisk for det som skjer er nettopp ei vekselverknad av at dansarane framstår som gruppe og solistar. Me ser mellom anna koreografiske verkemiddel som

sveipen og fiskestim/diamant der solistar bryt ut frå gruppa. Det er i det heile imponerande at alle dansarane gjer små soloar og at dei heile tida vender seg ut til publikum på ein overbevisande måte. Å ha det som skjer så tett innpå seg kan både vera utfordrande, men det fungerer fint i Mitt distrikt. Det verkar og som at aktørane på scena har hatt det veldig kjekt i lag og at prosessen har vore fin. Det har alt å seia i slike prosjekt.

Eg sat med eit smil om munnen gjennom heile framsyninga. Kombinasjonen tradisjonsdans, danseband-rap, trekkspel og ungdommeleg iver gjer noko med deg. Klapp på skuldra til prosjektleiarar, koreografar, musikarar og dansarar. Og allereie no når du les dette kan du starta med å gle deg til neste år og sluttframsyninga til Akersarv!

Koreografi: Marie Bergby Handeland og Mathilde Øverland. Musikk: Per Olav Hoff Mydske og Øyvind Sandum

SNØRELIV FRÅ ROMEDAL

EIT SNØRELIV Etter at Kjersti Prestkvern pensjonerte seg frå stillinga som lektor/førsteamanuensis i faget kunst og håndverk ved Høgskulen i Hedmark i 2000, har ho engasjert seg i forsking og formidling av gamle drakter på Hedmarken. Dei to siste åra har Prestkvern særleg jobba med bokskriving om folkedrakter frå dette område.

SNØRELIV OG ANDRE DRAKTDELAR (2015) Historia til snørelivet i Europa vist med bilete og tekstar. Boka handlar om korleis korset/ snørelivet har vandra den lange vegen frå europeiske storbyar til bygda i Noreg. Ho er særskilt illustrert med bevarte snøreliv frå hedmarksbygdene og gir eit innblikk i utforming, utbreiing og utvikling frå tidleg 1500-talet til rekonstruksjonane dei siste tiåra.

SNØRELIV FRÅ ROMEDAL OG LOKAL DRAKTTRADISJON Forteljinga om eit bevart snøreliv i kalemank frå Lund gard i Romedal, eit brudeliv frå 1783.

Boka tek for seg snørelivet i lokalhistorisk samanheng og plagget sett i europeisk drakthistorie. Ho skildrar òg snørelivet si vandring til Romedal på Hedmarken. Boka inneheld òg stoff om prosessen bak det enorme arbeidet

som ligg bak ein rekonstruksjon. Snørelivet frå Romedal vart rekonstruert av Kjersti Prestkvern i perioden 1989 til 1994. Dette snørelivet er ein del av kvinnedrakta som vart rekonstruert av ei gruppe på Hamar, og var ferdig til OL på Lillehammer i 1994.

Til slutt i boka finn ein utarbeidinga av grunnlagsmaterialet som er naudsynt for kursverksemda og produksjonen av dette plagget.

MODERNE OG SØMMELIG Dette er utstillingskatalogen over utstillinga på Hedemarksmuseet 2013. Utstillinga var eit resultat av ei omfattande registrering av gamle klede i Ringsaker kommune (ca. 900 plagg), som vart gjennomført i 2000 –2003 i samarbeid med Bunad- og folkedraktrådet.

Bøkene kan tingast av Kjersti Prestkvern på kprestkvern@gmail.com.

HVORFOR REKONSTRUERE GAMLE PLAGG TIL NYE BUNADER? Når en løfter et gammelt, velbrukt plagg opp av kistebunnen, og får det fram i dagens lys, kan dette fortelle mye om leveforholdene fra den gang det var i bruk. Av stilen og snittet kan en lese alderen, tidsperioden plagget skriver seg fra. Materialet, teknikken og slitasje forteller om tilgjengelige materialet, om eierens økonomi, sosiale status, yrke eller arbeid, sparsommelighet, konservatisme, skjønnhetsideal, om skikk og bruk. Få ting forteller mer om våre forfedres og formødres liv enn disse gamle, slitne plaggene.

Henta frå Snøreliv og andre draktdeler

02/2016 UNGDOM 23

UNGDOM 100 ÅR

På landsmøtet var ordet frilynt opp til debatt frå talarstolen under saka om nytt prinsipprogram i 2017. Er dette eit ord me ikkje skjønar kva er lengre? I 1936-årgangen av Ungdom gir Knut Liestøl ei utgreiing om dette, og sjølv 80 år seinare kan det kanskje knyttast opp til kva me i 2016 legg i ordet.

Den frilynde ungdomsrørsla av professor Knut Liestøl ”Mange syntes å tru at det er folkevisedans og rosemåling og nasjonale talemåtar”

(…)

Men det er sant at den frilynde ungdomsrørsle femner vidare og tek meir med enn nettopp økonomiske og sosiale saker. Ho vil reisa den norske ungdomen både åndeleg og materielt, skapa dugande, glade, heilstøpte menneske, adelsmennekse med stil yver seg og med nasjonale tradisjonar. Her vev det sosiale og kulturelle seg uløyseleg saman. Den frilynde ungdomsrørsla vil prøva å hindre at bondeungdomen kulturelt set gjeng upp i limingi når han skal ut yver bygdegrensena og møta andre kulturformer. (…)

Det er òg sant at den frilynde ungdomsrørsla fyrst og fremst var ei ideell rørsla. Det

24 UNGDOM 02/2016

ligg i sjølve namnet ”frilynd” – eit namn som sjølvsagt vart skapt for di denne rørsla stod i motsetning til noko som ikkje var frilyndt.

Dette noko er pietismen. Den frilynde ungdomen reiste sig til kamp mot det trongsynet som pietismen representera, og som hevda at det er motsetnad millom det ”jordiske” og det ”himmelske”. (…)heldt den frilynde ungdomsrørsla fram i den leidi som folkehøgskulane hadde peika ut: det kristelege skal verka gjennom alt meneskelegt; då vil manalivet få si rikaste bløming og sin mest harmoniske vokster og nå det mest fullkomen som det er mennesket gjeve å nå. Mange vil kanskje segja at motsetningane hev fenge uttrykk i ein strid um imaginære ting. Men

motsetningi er der og striden er der som noko røynlegt, som grip vidt ikring seg og gjeng djupt. Her som so ofte hev trongsynet visst å taka ei heilag maske på. Det avdømer og motarbeider alt som ikkje ligg innafor den tronge grensa for det som set ifrå eit visst einsidig synspunkt vert halde for viktugt og naudsynlegt. Her som elles gjev trongsynet sin fullkomne og relative mælestav ein absolutt gildskap. (… ) All kunst er som eit språk, eit mål som gjev uttrykk for kjensla – i tonar, i ord, i former og fargar, i rørslor. Ho vil gjeva det fagraste form og tolka det djupaste i vår sjel; ho vil

UNGDOM 100 ÅR

gjeva vår trådom mot det høgre og fagre og guddomlege eit konkret uttrykk.

Kunsti høyrer som eit kjenslespråk, livsyverskot, serskilt saman med ungdomstidi; då er sansane friskare, kjensla er mjukare og sterkare og rikare; då opnar verdi seg, og ein leitar etter det som kan stetta den trongen ein ber lengst inne til å finne klårleik yver sine hugmål og form for sine draumar.

Ei ungdomsrørsla som vil gjeva som dei ulike sidor ved mannalivet, og som vil taka all menneskeleg framgangs- og uppgangvilje med, vil difor naturleg gripa til kunsti som eit middel til utvikling for den einskilde og til samling um det som er fagert og stort. Den frilynde ungdomsrørsla hev teke upp kunsti i fleire former, i større umfang og framum alt med ei meir medviti kjensla av dei nasjonale verde som ligg gøymde, i henne enn nokor anna rørsla hev gjort. (…)

Den frilynde ungdomsrørsla hev med sans for stil og ubroten vokstersamanheng teke upp arbeidet for å halde uppe den gamle bygdekulturen. Den frilynde ungdomen ser ikkje på bygdekulturen som noko fikst og ferdigt og ubrigdeleg, men som det midlet som vil tena framgangen best. Dei ser heller ikkje på han berre som ei hjelp for eller eit tilskot til noko anna som skal byggjast upp i staden eller ved sidan av, men som eit grunnlag, eit utgangspunkt ein kan byggja vidare på. Når gamalt vert teke upp att, so er det ikkje for di det er gamalt og nasjonalt, men for di det er det venaste, beste og mest høvelege.

Det er difor den frilynde ungdomen ikkje berre vil hava ein kunstmusikk med nasjonal dåm, men han vil også at det beste i folkemusikken vår, slåttane og tonane, skal fram att og arbeidast inn i medvitet. Dett er grunnen til at felekappleikar so ofte vert knytte til ungdomsstemnone. Sameleis er det ei rekke andre kunstformer; treskurd, saum, vevnad, måling osb.

nettopp av det som talar sterkast til oss, hev fenge sin kveik frå norsk folkedikting. Men dei kunstverde som var gøymde i folkediktingi sjølv, var ofte lite påakta. Her og hev den frilynde ungdomslagsrørsla synt veg til å tak up gamalt som hadde livsrett, og setja det inn i vår tid. Folkeviseleiken hev vunne inngang att, hev adla leiken i lagi og gjort ei rekkje storkunstverk i ord og tone kjende og kjære. Rimeri og jugl og jål vert avløyst av ekte kunst – det ber på oppveg. (…)

Det gjaldt å skapa vyrdnad ikkje berre for folkediktingi, som hev bore ein rein norsk litterær tradisjon upope. Det gjaldt mykje meir um å skapa vyrdnad for bygdemålet. Det måtte nyttast til å gjeva norsk ungdom høve til å vera seg sjølv i målvegen: det skulde gjeva den einskilde ein heil og ubroten målvokster.

Her som ved dei andre oppgåvone tok den frilynde ungdomsrørsla utgangspunktet sitt i det heimelge, men fekk folk til å sjå ut yver dei tronge bygdegrensone. Dei som høyrde bygdi eller landsluten til, er berre mål og nasjonalmål, talemål og skriftmål skulde liggja i same lina.

Den frilynde ungdomsrørsla hev ogso ei side som ventar utetter – mot grannelandi og verdi elles. Ho hev søkt impulsar hjå tilsvarande rørslor i andre land, og ho hev prøvt å gjera norsk kultur kjend i utlandet – stutt sagt ikkje berre havt ei nasjonal, men ogso ei internasjonal side. Men det vilde føra for langt å ganga nærare inn på dette.

Det kan segjast at det stundom hev fylgt ymist nasjonalt skryt og mange tome idealistiske talemåtar med den frilynde ungdomsrørsla, og ho hev fenge høyra mangt eit sneidor dum ”maul” og ”rosemåling” slengt etter seg. Men eg tenkjer at historia ein gong vil fella ein anna dom um denne enn trongsynet og den uekte kosmopolitisme i bygd og by no gjer.

Dette er eit utdrag av innlegget til Liestøl.

FAKTA OM: KNUT LIESTØL Knut Liestøl (1881 - 1952) var professor i folkeminnevitskap ved Universitetet i Oslo frå 1917 til 51. Liestøl vart fødd i Åseral, og døydde i Oslo.

Knut Liestøl vart student i 1902, og cand. philol. i 1908 innanfor britisk språk og filologi. I 1908 vart han tilsett som dosent i landsmål, og kom i kontakt med Moltke Moe og vart medarbeidaren hans i samband med utgjeving av folkeviser. Liestøl tok doktorgrad på avhandlinga Norske trollviser og norrøne sogor i 1915, og etterfylgde to år seinare Moltke Moe som professor i folkeminneforsking.

I takksemd til venen og læremeister gav Liestøl ut Moltke Moes Samlede Skrifter I-III (1925-27) og forelesingsrekkja hans over dei «Episke grundlove», som føljetong i tidsskriftet Edda (1914-17).

Knut Liestøl var statsråd i kyrkje- og undervisingsdepartementet 1933-35, og skal ha vore den som av det engelske British Broadcasting Corporation laga namnet Norsk Rikskringkasting. Liestøl tok initiativet til opprettinga av Norsk Folkeminnelag. Han var sekretær frå laget i tida 1920 til 1951. Han sat òg som medlem av Norsk Folkemuseum sitt styre 1938-52.

Ser me på den norske litteraturen i dei siste mannsaldrane, vil me finna at mangt der, og

02/2016 UNGDOM 25

DEN ORIGINALE BORGERBUNADEN

SYDD AV LOKALE SPESIALISTER

Coop Å SA, Husfliden Stensveien 1, 7335 Jerpstad Telefon: 991 21 970 E-post: ingunn.stokkli@coop.no www.coop-aa.no

Valkyrien allstars maija kauHanen miscHa macPHerson

okra Playground sam kelly trio FliFlet/Berg/røine

PäiVi HirVonen

sioBHan miller trio

Halling/street

tHe 2nd Hand Band

FliFlet/Hamre ragnHild FurHolt nordsjødans

sigurd Brokke Og mange flere...

cancelliraadens Bal

Du skynder deg ikke med noe som skal vare i generasjoner. Hver bunad fra oss er sydd og montert for hånd av lokale spesialister. Skapt for å vare i generasjoner.

www.norskflid.no Olav Tryggvasons gate 18 tlf.: 73 83 32 30

velkommen til velkommen til follo folkehogskole follo folkehogskole

VI TAR KREATIVITET PÅ ALVOR

velkommen til follo folkehogskole

VI TAR KREATIVITET PÅ ALVOR MUSIKAL HIPHOP MUSIKAL HIPHOP VOKAL BAND VOKAL VI TAR KREATIVITET PÅ ALVOR BAND DANS PERSONLIG DANS PERSONLIG MUSIKAL HIPHOP TRENER FILM TRENER VOKAL FILM DANS

Billetter og fullt program på www.nordsjofestivalen.no

FILM

BAND

PERSONLIG TRENER

FOLLO.FHS.NO

26 UNGDOM 02/2016

FO FOLLO

FolkOrg, Riksscenen og Laget for Folkemusikk inviterer til:

FOLKEMUSIKK- OG FOLKEMUSIKK- OG DANSEHELG I OSLO! DANSEHELG I OSLO! FolkOrg, Riksscenen og Laget for Folkemusikk inviterer til:

FolkOrg, Riksscenen og Laget for Folkemusikk inviterer til:

FOLKEMUSIKK- OG DANSEHELG I OSLO!

FOLKEMUSIKK- OG DANSEHELG I OSLO!

17.-20. november 2016

17.-20. november 2016

Foto: Ingvil Skeie Ljones

Sundag 20. november

Sundag 20. november 17.-19. november

MEISTERKONSERT FOLKELARM

g 19. november Foto: Ingvil Skeie Ljones Festframsyning med eit utval av

KAPPLEIKEN

g, dans & spel. Det vert

adekappleik for barna!

KSSCENEN

17.-20. november 2016 inviterer til: FolkOrg, Riksscenen og Laget for Folkemusikk 17.-20. november 2016

Bransjetreff - seminarer, meistrane frå sumarens tevlingar! konsertar & dansefest!

Folkelarmprisutdeling

RIKSSCENEN DEN NORSKE OPERA & BALLETT

Hovedscenen 17.-19. november

FOLKELARM

TIPS! Bestill hotellrom allereie no, det er mykje som skjer i Oslo denne helga!

Bransjetreff - seminarer, WWW.FOLKORG.NO/ FOLKEMUSIKKHELGIOSLO-2016

MEISTERKONSERT

Laurdag 19. november

Festframsyning med eit utval av meistrane frå sumarens tevlingar!

OSLOKAPPLEIKEN

Folkelarmprisutdeling

Tevling i song, dans & spel. Det vert Foto: Ingvil Skeie Ljones også sjokoladekappleik

for barna!

DEN NORSKE OPERA & BALLETT

RIKSSCENEN

Hovedscenen

Laurdag 17.-19. november

Laurdag 19. november

Sundag Sundag 20. november 20. november

MEISTERKONSERT MEISTERKONSERT

Festframsyning med eit utval av 19. november meistrane frå sumarens tevlingar! med eit utval av OSLOKAPPLEIKEN Festframsyning

Folkelarmprisutdeling Tevling i song, dans & spel. Det vert meistrane frå sumarens tevlingar!

FOLKELARM OSLOKAPPLEIKEN WWW.FOLKORG.NO/ FOLKEMUSIKKHELGIOSLO-2016 TIPS! Bestill hotellrom allereie no, det er mykje som skjer i Oslo denne helga!

Bransjetreff - seminarer, Tevling i song, konsertar & dansefest!

også sjokoladekappleik RIKSSCENEN

konsertar & dansefest!

RIKSSCENEN

Sy din egen bunad med veiledning -søm av nye bunader - dame og herre -omsøm -fagbrev og lærlingbedrift Anne Kari Martinsen Gamle Kirkevei 11 3490 KLOKKARSTUA annekari@bergogblaane.no tlf. 924 08 035

også sjokoladekappleik for barna!

dans & spel. Det vert

RIKSSCENEN

for barna!

DEN NORSKE OPERA & BALLETT Folkelarmprisutdeling Hovedscenen

DEN NORSKE OPERA & BALLETT

RIKSSCENEN

Hovedscenen

TIPS! Bestill hotellrom allereie no, det er mykje som skjer i Oslo denne helga!

WWW.FOLKORG.NO/ FOLKEMUSIKKHELGIOSLO-2016

Bunadopplæringa og Vevopplæringa

TIPS! Bestill hotellrom allereie no, det er mykje som skjer i Oslo denne helga!

WWW.FOLKORG.NO/ FOLKEMUSIKKHELGIOSLO-2016

Eit landsdekkande tilbod til vaksne som ønskjer å fordjupe seg i faget eller som vil avlegge sveineprøve som praksiskandidat.

Vevkurs hausten 2016: Modul 2: Lerret- og lerretsvariantar. 28. september - 02. oktober og 12. - 16. oktober, Rauland.

Vevopplæringa

Bunadkurs hausten 2016: Modul 2: Drakthistorie og bindingslære, 24. - 28. oktober 2016, Fagernes.

Modul 5: Saum i mannsbunad og innføring i tilpassing, 26.-30. september 2016, Rauland.

Samarbeid mellom Norges Husflidslag, Noregs Ungdomslag, Norsk Folkedraktforum og Studieforbundet kultur og tradisjon.

www.bergogblaane.no __

www.kulturogtradisjon.no

02/2016 UNGDOM 27

Returadresse: Ungdom, Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo

LØYS KRYSSORDET OG VINN EI FANEBOK! 100. årgang av Ungdom blir markert med jubileumskryssord. Send in inn løysingsordet på e-post til guro@ungdomslag.no eller per post Noregs Ungdomslag, Øvre Slottsgate 2B, 0157 Oslo innan 22. august. Kryssordet er laga av Einar Søreide, som og leverer kryssord på nynorsk til Norsk Barneblad og Vest-Telemark Blad.