Interview: Schrijfster inclusiemarathon Zoë Papaikonomou over Nivon-vakanties in haar jeugd

Schrijfster Inclusiemarathon Zoë Papaikonomou over Nivon-vakanties in haar jeugd:

Buitensluiten is makkelijker dan verwelkomen

Wij Nivonners houden van de natuur en willen graag ieder mens de kans geven die groene liefde te ervaren. Daarom hebben we ook de Natuurvriendenhuizen, waar je voor een schappelijke prijs er even tussenuit kunt. Of zoals het in onze statuten staat: ‘Nivon is een open vereniging waarin mensen met en voor elkaar werken aan een samenleving die eerlijk is en groen.’ En daarmee zijn we lekker inclusief, toch?!

Helaas niet. Of misschien beter gezegd: nog niet. Kauthar Bouchallikht en Zoë Papaikonomou schreven De Inclusiemarathon: het managementboek over diversiteit, inclusiviteit en gelijkwaardigheid. Daarvoor spraken zij met 41 deskundigen, die beroepsmatig bedrijven en instellingen helpen een diverse, inclusieve en gelijkwaardige omgeving te creëren. Toorts sprak met schrijfster en onderzoeksjournaliste Zoë Papaikonomou om meer te leren over inclusiviteit. Maar natuurlijk ook om te onderzoeken hoe inclusief onze eigen organisatie is. Kunnen we tevreden op de lauweren rusten of hebben we nog wel wat werk voor de boeg?

Omgaan met verscheidenheid

Zoë meent dat laatste: “Mensen buitensluiten gaat een stuk makkelijker dan mensen binnen verwelkomen. En daarin is Nivon zeker niet de enige. Het eerste waarnaar iedere organisatie moet kijken, is wat de toepasselijke definitie is van inclusie. Als diversiteit de verscheidenheid van mensen is, dan is inclusie de manier waarop je met die verscheidenheid omgaat. Behandel je mensen gelijkwaardig? Hebben ze dezelfde toegang? Kun je ze dezelfde beleving of veiligheid bieden? De betekenis van inclusie en diversiteit is belangrijk. Het geeft inhoud aan het voornemen. Zonder inhoud blijven het loze woorden en daarmee slechts een voornemen. Een mooi voornemen, dat wel. Maar wel een beetje nattevingerwerk. Geen strategie.”

De onderzoekster roept niet zomaar wat van de buitenkant van de vereniging. Als kind van een Griekse vader en Nederlandse moeder spendeerde zij menig vakantie in de natuurhuizen. En toen haar moeder 70 jaar werd, vierde de familie uit jeugdsentiment deze verjaardag wederom in een Nivon-huis. Zoë weet uit ervaring hoe inclusief Nivon echt is. En kan nu, als volwassene, duiden hoe zij de sfeer niet alleen destijds als kind beleefde maar vandaag de dag nog steeds proeft.

“Even voor de duidelijkheid: het was prima. Er waren altijd kinderen om mee te spelen en ik kan me herinneren hoe ik me op het strand kon vermaken. Voor ons was het laagdrempelig, want mijn moeder is Nederlands en was toevallig bekend met Nivon. Maar daar zit ook meteen de eerste horde. Nivonners zijn best een homogene club; hoe makkelijk is Nivon te vinden als je daar niet ‘van huis uit’ toe behoort? Heb je dan nog steeds die laagdrempelige toegang?“

Hoe een kind regels beleeft

Het is een valide vraag, waarop we het antwoord niet meteen paraat hebben. Daar verschijnt het eerste deukje al in het inclusieve beeld, dat we zelf van onze vereniging hadden. En er volgen er meer. “Wat ik mij ook nog zo goed kan herinneren, waren de regels van de huizen. Laatst, op mijn moeders verjaardag, viel het mij op dat dát niets veranderd was. Ik kreeg meteen weer die bevoogdende indruk: het vingertje opgestoken, heen en weer tegen de bezoeker. Natuurlijk zijn er regels nodig. Maar zijn alle regels en hoe ze zijn opgesteld, strikt noodzakelijk?

Laat ik een voorbeeld geven: die regels beleefde ik als kind vooral rond etenstijd. Met de prachtige natuur om ons heen moest je per se eten aan de tafels of op andere aangewezen plekken. Terwijl je, zeker als kind, zo’n verbondenheid voelt met de natuur. Hoe leuk had ik het gevonden als we ook hadden mogen picknicken op kleden her en der verspreid. Nu moet ik erbij zeggen: dat was mijn beleving als kind. Het kan zijn dat dit toevallig op die locatie was, en/of tegenwoordig anders is. Maar destijds het had iets stijfs, iets rigides waar niet ieder mens en iedere cultuur zich bij thuisvoelt. Dat je niet vrij bent om te eten waar je zou willen eten, dat is misschien iets kleins. Maar voor sommige mensen is de gezamenlijke maaltijd juist het belangrijkste van de vakantie. Als daar te veel of te strenge voorschriften omheen hangen, dan is het vakantiegevoel of de vrije beleving van de natuur er wel vanaf.”

Diversiteit staat voor de verscheidenheid van mensen ten opzichte van elkaar. Inclusie is de manier waarop we met die verscheidenheid omgaan.

Rigiditeit kan mensen buitensluiten

De maaltijdregels illustreren hoe je met regels, sfeer en mentaliteit sommige mensen aantrekt en verwelkomt, maar tegelijkertijd anderen afstoot en buitensluit. Je daarvan bewust zijn, vormt een belangrijke sleutel tot het bouwen van een inclusieve vereniging, benadrukt de schrijfster. “Het is belangrijk om achter je basiswaarden te blijven staan. Maar een basiswaarde is niet hetzelfde als een regel. Je kunt je basiswaarden behouden, maar die op een andere manier communiceren. Door mensen anders aan te spreken, kun je de waarden van de vereniging én die van de leden respecteren.”

Organisaties hebben echter ook ongeschreven regels. Die in beeld brengen en evalueren is nog geen sinecure. Terwijl juist de interne cultuur niet zomaar verandert in een inclusief walhalla. Maar het uitgangspunt is er wel, merkt Zoë op: “Nivon heeft wel dat ideaal, en dat is gunstig. In dat opzicht heb je goud in handen met het nastreven van eerlijk en groen zijn. Klimaatrechtvaardigheid is immers maatschappelijk zeer relevant. Wil je echter veranderen, dan heb je zelfreflectie, moed en een strategie nodig. Kom bovendien met een lange adem, want gelijkwaardigheid vergt geduld. Het is met recht een marathon.”