45 Plat bord, Deruta of Ligurië?, 16001650, a raffaellesca, Ø 21 cm, bodemvondst Amsterdam beerput Lindengracht, coll. BMA gemeente Amsterdam, LIN1-112, foto: W. Krook (BMA)
46 Plat bord, Deruta of Ligurië?, 1600-1650, a raffaellesca, Ø 21 cm, bodemvondst Enkhuizen De Baan I, coll. Arch. Depot, prov. Noord-Holland, 6008-203-009
compendiario. En ook hier worden op de spiegel vaak putti afgebeeld. Daarnaast zien we op de vlag alle mogelijke fantasiewezens. Het geheel is echter in tegenstelling tot de compendiario zeer rijk gedecoreerd. Dit type decor is rond 1515 in Urbino geïntroduceerd door de majolicabakkersfamilie Patanazzi, waarnaar deze stijl ook wel eens wordt vernoemd.93 Ook in Faenza is in de zestiende eeuw faience a raffaellesca geproduceerd. Vanaf het laatste kwart van de zestiende eeuw en in het eerste kwart van de zeventiende eeuw zijn ook plateelbakkers uit Deruta deze stijl gaan toepassen. Uit historische bronnen is bekend dat aan het eind van de zestiende eeuw ook Ligurische plateelbakkers uit Savona, waaronder de eerder ter sprake gekomen Conrado’s, faience met groteskendecor vervaardigden.94 Een tak van deze familie is zelfs dergelijke decors in het Franse Lyon en Nevers gaan produceren. Vanaf circa 1590 tot in de
jaren twintig van de zeventiende eeuw volgen Pisa en Montelupo met imitaties van producten uit Faenza en Urbino.95 A raffaellesca uit Pisa en Montelupo zijn tot dusverre niet in Nederlandse bodem aangetroffen, evenmin als de originelen uit Urbino. Wel is in een beerput van een pand aan het Singel in Amsterdam een voorbeeld van een kommetje met twee vijflobbige oren uit Faenza gevonden (afb. 43). Voorbeelden van a raffaellesca uit Deruta zijn eveneens bekend uit Nederlandse bodem, maar de herkomst van deze producten is lang niet altijd zeker. Gezien de historische vermelding van de productie van faience met grotesken in Ligurië, kan ook deze regio als plaats van herkomst niet worden uitgesloten. Omdat in Ligurië vervaardigde voorbeelden van a raffaellesca echter vooralsnog in de Italiaanse literatuur ontbreken, is het niet mogelijk de specifieke kenmerken van deze producten te omschrijven. In Den Haag is een bijzonder fraai, vrijwel compleet voorbeeld van een a raffaellesca kom gevonden (afb. 44). Exacte parallellen zijn ook van deze kom niet bekend. Een herkomst uit Deruta of Urbino behoort tot de mogelijkheden, maar een andere herkomst is niet uitgesloten. Twee borden uit Amsterdam en Enkhuizen zijn mogelijk uit Deruta afkomstig, maar dit is eveneens niet zeker (afb. 45 en 46). De decoratie wijkt af van die van de kom (afb. 44) en exacte parallellen zijn vooralsnog niet bekend. Een opvallend element bij de producten a raffaellesca uit Deruta is dat er vaak een fijn geel-met-oranje kabelrandje op of langs de rand van de vlag aanwezig is. De twee borden lijken in elk geval uit dezelfde werkplaats afkomstig te zijn. De wijze waarop de maskertjes aan de voorzijde van de vlag is geschilderd is vrijwel identiek, en hetzelfde geldt voor het golvende bladmotief dat op de achterzijde van de vlag van beide borden is toegepast.96 Het complete bord heeft aan de achterzijde een vis als merkteken. We hebben de vis eerder als merkteken gezien bij de calligrafico naturalistico uit de fabriek Pescio in Ligurië. De specifieke uitvoering van deze vis wijkt echter sterk af van de uit Albisola bekende voorbeelden. Dat in onze streken ook a raffaellesca uit
26