Στα μονοπάτια του Mουρικίου

΢ΣΑ ΜΟΝΟΠΑΣΗΑ ΣΟΤ ΜΟΤΡΗΚΗΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢

ΓΖΜΟΣΗΚΟ ΢ΥΟΛΔΗΟ ΑΝΑΡΡΑΥΖ΢- ΔΜΠΟΡΗΟΤ ΣΑΞΖ : ΢Σ’ ΑΡΗΘΜΟ΢ ΜΑΘΖΣΩΝ: 19 ΢ΥΟΛΗΚΟ ΔΣΟ΢: 2002-2003

ΤΠΔΤΘΤΝΖ: ΕΑΝΗΓΟΤ- ΢ΑΟΤΛΗΓΟΤ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΗΝΗΑ

1

΢ΣΑ ΜΟΝΟΠΑΣΗΑ ΣΟΤ ΜΟΤΡΗΚΗΟΤ 1.Γεληθέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ πεξηνρή:

Σν Μνπξίθη είλαη έλαο νξεηλόο όγθνο (1703κ) δίπια ζην όξνο Άζθην (2111κ) θαηάθπηνο κε δαζηθά θπηά: νμηά, βειαληδηά, καύξε πεύθε. ΢ηνπο πξόπνδέο ηνπ ππάξρνπλ νη νηθηζκνί : Άξδαζζα, Κξπόβξπζε, Αλαξξάρε, Δκπόξην, Μεινρώξη, Φνύθαο , νη νπνίνη απνηεινύλ ην ζεκεξηλό Γήκν Μνπξηθίνπ, πνπ πήξε ην όλνκά ηνπ από ην βνπλό.

Αλαξξάρε- Δκπόξην- Μεινρώξη- Φνύθαο 2

Πην ςειά βξίζθνληαη νη θνηλόηεηεο Βιάζηεο , Κιεηζνύξαο, Νάκαηα ,από ηνπο πην παιηνύο νηθηζκνύο ηεο ρώξαο καο κε ηδηαίηεξε πνιηηηζηηθή θαη ηζηνξηθή ζεκαζία όινη ηνπο.

Κιεηζνύξα

Βιάζηε

3

΢ην βνπλό , ζώδνληαη κέρξη ζήκεξα πνιιά θπιάθηα θαη θξνύξηα , πνπ εμαζθάιηδαλ ηελ επηθνηλσλία ησλ πεδνπόξσλ ρσξηθώλ θαη ησλ εκπόξσλ. Δθεί νη δηεξρόκελνη δηαλπθηέξεπαλ γηα λ’απνθύγνπλ ηνπο θηλδύλνπο πνπ δηέηξεραλ από ηα άγξηα δώα θαη ην δπλαηό θξύν. Από αξραηνινγηθέο έξεπλεο, πνπ έρνπλ γίλεη ζηελ πεξηνρή ,βξέζεθαλ κηθξά αγγεία θαη λνκίζκαηα Βπδαληηλήο επνρήο. ΢ην Μνπξίθη , επίζεο, θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Σνπξθνθξαηίαο έδξαζαλ νη θιέθηεο θαη νη αξκαηνινί. Αιιά θαη κεηέπεηηα ε πεξηνρή απηή ζπλδέζεθε κε ηνπο απειεπζεξσηηθνύο αγώλεο ηεο Μαθεδνλίαο κε απνθνξύθσκα ηελ ηζηνξηθή κάρε ηνπ Μνπξηθίνπ ζηηο 21 Απξηιίνπ 1905, πνπ νδήγεζε ζηελ ζξηακβεπηηθή λίθε ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ θαη ζηελ απνκάθξπλζε ησλ Σνύξθσλ . ΢ην βνπλό , πνπ είλαη θαηάθπην από παλύςειεο νμηέο , όπσο ηηο ηξαγνύδεζε ε Λατθή Μνύζα : << Μνπξίθη κνπ πεξήθαλν θη νμηά δωγξαθηζκέλε…..>> ππάξρνπλ πνιιά κνλνπάηηα πνπ ε πξνζπέιαζή ηνπο είλαη εύθνιε θαη αθίλδπλε θαη κπνξεί θαλείο λα παξαηεξήζεη ηελ πινύζηα ρισξίδα θαη παλίδα θαη λα ζαπκάζεη ηηο ζπάληεο νκνξθηέο ηεο θύζεο.

Πηλαθίδεο πνπ θαζνδεγνύλ ηνπο δηαβάηεο

4

Οη ελαιιαγέο ησλ επνρώλ κε ηηο έληνλεο αληηζέζεηο πξνζδίδνπλ ζην ηνπίν μερσξηζηή νκνξθηά. (΢ηηο παξαθάησ θσηνγξαθίεο παξαηεξνύκε ην ίδην ηνπίν ζε δύν δηαθνξεηηθέο επνρέο).

Ζ πεξηνρή απνηειεί , επίζεο , βηόηνπν ηεο αξθνύδαο θαη ηνπ ιύθνπ , δώα πνπ απεηινύληαη ζήκεξα κε εμαθάληζε, ελώ πξηλ από κεξηθά ρξόληα εδώ δνύζαλ ειάθηα θαη ζπάληα είδε αξπαθηηθώλ πνπιηώλ ,όπσο ν Υξπζαεηόο, ε Αεηνγεξαθίλα , ν Φηδαεηόο ,ν Πεηξίηεο θαη ν Αζπξνπάξεο , ν κηθξόηεξνο από ηνπο γύπεο πνπ δνπλ ζηε ρώξα καο.

5

2.Ζ ριωξίδα ηνπ ηόπνπ Ζ ζπλνιηθή δαζηθή έθηαζε ηνπ Γήκνπ Μνπξηθίνπ αλέξρεηαη ζηα 24561 ζηξέκκαηα. ΢ην δηάγξακκα θαίλεηαη ε δαζηθή έθηαζε θάζε θνηλόηεηαο μερσξηζηά. ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΣΕ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ 11152

Εμπόριο Αναρράχη Μηλοχώρι

6850

Άρδασσα

3972

Φούφας

1581

Εμπόριο

Αναρράχη

Μηλοχώρι

Άρδασσα

1006

Φούφας

Α) Δίδε Γαζώλ: ΢ηελ πεξηνρή καο ππάξρνπλ θπξίσο δ άζ ε νμη άο , καύξ εο π ε ύθ εο , β ε ι αλη δ η άο , θ αζη αλη άο θ αη κεη θ ηά δ άζε θπι ι νβ όι ωλ .

Γάζε Ομηάο :

Ζ νμηά, πνπ θπξηαξρεί ζην Μνπξίθη, είλαη θπιινβόιν δέληξν θαη θπηξώλεη ζε πςόκεηξν από 1000 κ θαη πάλσ. Σν ύςνο ηεο θηάλεη ηα 30 –40 κ.

6

Οη θαξπνί ηεο κνηάδνπλ κε πνιύ κηθξά θάζηαλα ,θιεηζκέλα ζ’έλα ζθιεξό πεξίβιεκα. Κάησ από ην δάζνο ζρεκαηίδεηαη ππόξνθνο από λεαξέο νμηέο .

΢ηα μέθσηα κπνξνύκε λα δνύκε αγξηνηξηαληαθπιιηέο, βαηνκνπξηέο θαη θηέξεο. Σν δάζνο ηεο νμηάο πξνζειθύεη πνιιά είδε ζειαζηηθώλ θαη πνπιηώλ πνπ ηξέθνληαη κε ηνπο θαξπνύο ηεο ην θζηλόπσξν, όπσο ε αξθνύδα, ην αγξηνγνύξνπλν, ε θάζζα θ.η.ι.

Ζ δηαδξνκή αλάκεζα ζηα δάζε νμηάο είλαη επράξηζηε θαη ζπάληα ζε θπζηθή νκνξθηά.

7

Γάζε Μαύξεο Πεύθεο:

Ζ Μαύξε Πεύθε είλαη δέληξν θσλνθόξν θαη αεηζαιέο. Σα θνπθνπλάξηα ηνπ είλαη κηθξόηεξα από ηνπ θνηλνύ πεύθνπ. Φπηξώλεη ζε πςόκεηξν από 500 –1600 κ. Κάησ από ην δάζνο , επεηδή ε ζθηά είλαη ππθλή , αλαπηύζζνληαη κόλν κεξηθά ζθηόθπιια , ελώ ζε κηθξά μέθσηα κπνξνύκε λα δνύκε πνιιά αγξηνινύινπδα .Σα δώα πνπ δνπλ ζηα δάζε απηά είλαη : αξθνύδεο, ιύθνη, αγξηνγνύξνπλα θαη όια ηα κηθξόηεξα ζειαζηηθά (αιεπνύδεο, θνπλάβηα, αζβνί, ζθίνπξνη).

Γάζε Βειαληδηάο ( Γξπνδάζε) :

Ζ Βειαληδηά είλαη θπιινβόιν δέληξν θαη θπηξώλεη ζε πςόκεηξν από 4001300κ 8

Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε Μαθεδνληθή Βειαληδηά πνπ , πνπ αξγεί πνιύ λα ξίμεη ηα θύιια ηεο ην ρεηκώλα. Μέζα ζην δξπνδάζνο ζρεκαηίδεηαη από ηα πεζκέλα θύιια πινύζην θπιιόρσκα, γη’ απηό αλαπηύζζνληαη πνιιά καληηάξηα θαη πνώδε θπηάελώ ζηα μέθσηα θπηξώλνπλ θέδξα, βαηνκνπξηέο, αγξηαριαδηέο θαη αγξηνηξηαληαθπιιηέο. Σν πην ραξαθηεξηζηηθό δών πνπ δεη ζηα δάζε απηά είλαη ην αγξηνγνύξνπλν , γηαηί ηξέθεηαη κε βειαλίδηα , πνπ είλαη ε αγαπεκέλε ηνπ ηξνθή θαη κε καληηάξηα πνπ βγαίλνπλ εθεί ηελ άλνημε. Άιια δώα πνπ κπνξνύκε λα δνύκε είλαη ε αιεπνύ, ν ιαγόο, ν αζβόο ,ην θνπλάβη ,ν ζθίνπξνο θαη δηάθνξα ηξσθηηθά. Σα βξάδηα αθνύγεηαη ε θσλή ηεο θνπθνπβάγηαο, πνπ θπλεγάεη πνληίθηα, θαη ηνπ κπνύθνπ,πνπ πξνηηκάεη πην κεγάια δώα, ελώ ηελ εκέξα κπνξνύκε λ’ αθνύζνπκε ην ρηύπν πνπ θάλεη ην ξάκθνο ηνπ δξπνθνιάπηε πάλσ ζην ζαπηζκέλν μύιν.

Γάζε Καζηαληάο:

Ζ Καζηαληά είλαη δέληξν θπιινβόιν θαη ππεξαησλόβην. Σν ύςνο ηεο θηάλεη ηα 30 κ. Φπηξώλεη ζε βαζηά θαη γόληκα εδάθε .

9

Ο θαξπόο ηεο σξηκάδεη ηνλ Οθηώβξην θαη είλαη πνιύ γεπζηηθόο .

Σν μύιν ηεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ θαηαζθεπή βαξειηώλ θαη παησκάησλ , ελώ ηα γέξηθα θαη μεξά κέξε ηνπ θπηνύ ρξεζηκνπνηνύληαη σο θαύζηκε ύιε. Μέζα ζην δάζνο θπηξώλνπλ αγξηνηξηαληαθπιιηέο θαη αγξηνινύινπδα , ελώ ην θαζηαλόρσκα πνπ ζρεκαηίδεηαη είλαη άξηζην πιηθό γηα ηελ θεπνπξηθή θαη ηελ αλζνθνκία. Σν θαζηαλόδαζνο απνηειεί βηόηνπν ηεο αξθνύδαο θαη ηνπ αγξηνγνύξνπλνπ, ηδηαίηεξα ην θζηλόπσξν πνπ ηξέθνληαη κε ηα θάζηαλα. Χζηόζν κπνξνύκε λα ζπλαληήζνπκε θαη άιια δώα θαη πνιιά πνπιηά ηνπ δάζνπο ,όπσο ηελ θίζζα , ηα θνηζύθηα, ηνπο δξπνθνιάπηεο θ.η.ι. Παιαηόηεξα ,νη θαζηαληέο γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο απνηέιεζαλ πόξν δσήο θαη ζηα δύζθνια ρξόληα ηεο θαηνρήο ηνύο έζσζαλ από ηελ πείλα. ΢ήκεξα όκσο ην θαζηαλόδαζνο είλαη γλσζηό θπξίσο σο ρώξνο δηαζθέδαζεο θαη αλαςπρήο .

΢ηελ ηδηαίηεξε νκνξθηά ηνπ ηνπίνπ ζπληεινύλ νη ηεξάζηηεο θνπθάιεο ησλ δέληξσλ θαζώο θαη ηα παξάμελα ζρήκαηα πνπ έρνπλ κεξηθνί θνξκνί , ιόγσ ηεο παιαηόηεηάο ηνπο, θάηη πνπ νπσζδήπνηε δε κέλεη απαξαηήξεην.

10

Άιια δέληξα ηεο πεξηνρήο είλαη: Κέδξνο, ΢θελδάκη , Γαύξνο , Ακπγδαιηά ,Φνπληνπθηά , ΢θιήζξν, Ηηηά, Αθαθί α, Φιακνπξη ά, Αγξηαπηδηά, Αγξηνκειηά, Αγξηνθνξνκειηά, Αγξηνθεξαζηά .

Κέδξνο ( Κέζαξν) : Κέδξνο, γλσζηόο σο θέζαξν .Δίλαη δέληξν αεηζαιέο κε θύιια βεινλσηά. ΢πλδέεηαη κε ηηο Απνθξηέο θαη ην έζηκν ηεο θσηηάο ηνπ θαξλάβαινπ . Κάζε ρξόλν θόβνληαη γη απηήλ ηε κέξα πεξίπνπ 1000 δέληξα !!! ζηα δύν ρσξηά Αλαξξάρεο – Δκπνξίνπ . Ζ ζπλεζηζκέλε απάληεζε πνπ δίλνπλ νη ιάηξεηο ηνπ εζίκνπ ζε όζνπο δηαθσλνύλ κε ηελ ζπκπεξηθνξά απηή είλαη : << ΢ηγά ηα δέληξα ! Απηά θπηξώλνπλ παληνύ .Δμάιινπ είλαη έζηκν>>. Δίλαη όκσο ην έζηκν απηό ηόζν ηζρπξό πνπ δε κπνξεί λ’ αιιάμεη; Μήπσο πξέπεη λα αληηκεησπίζνπκε πην ζνβαξά ην δήηεκα; ΋ινη θέξνπκε ηηο επζύλεο καο.

΢θελδάκη:

Δίλαη θπιινβόιν δέληξν. Σν ύςνο ηνπ κπνξεί λα θηάζεη ηα 40 κέηξα.. Φπηξώλεη κέζα ζε δάζε νμηάο. Σα θύιια ηνπ κνηάδνπλ κε ηνπ πιάηαλνπ .

11

Β) Θάκλνη: Βαηνκνπξη ά , ΢κενπξηά, Κξαληά ,Αγξηνηξηαληαθπιιη ά, Ππξάθαλ ζνο, Γαϊδνπξάγθαζν.

Γ) Πνώδεο βιάζηεζε: Αγξηνθξανπιηά, Ραδίθη, Αξωκαηηθά θπηά , όπωο : Αγξη νζπκάξη, Σζάη, Ρίγαλε, Σζνπκπξίθα θαη π νιιά Αγξη νινύινπδα : Κπθιάκηλ ν, Αγξηνπαλζέο, Κξίλνο, Νεξαγθνύια, Πξίκνπια, Κξόθνο ,Μαξγαξίηα , Γεξάλη

θξόθνο

θπθιάκηλν

καξγαξίηα

λεξαγθνύια

12

3. Ζ παλίδα ηνπ ηόπνπ Α) Θειαζηηθά δώα : Καθέ Αξθνύδα :

Σν Μνπξίθη απνηειεί βηόηνπν γηα ηελ θαθέ αξθνύδα ,πνπ είλαη έλα από ηα απεηινύκελα δώα ηεο Διιάδαο. ΢’όιε ηελ Διιάδα έρνπλ απνκείλεη 150 πεξίπνπ αξθνύδεο . Παξόιν ην κεγάιν κέγεζνο θαη ηε δύλακή ηεο , ε αξθνύδα δελ είλαη επηζεηηθή. Δίλαη δών κνλαρηθό πνπ θνβάηαη θαη απνθεύγεη ηνλ άλζξσπν γη απηό θαη πξνηηκά ηα ππθλά νξεηλά δάζε, όπνπ κπνξεί λα θηλείηαη αλελόριεηα. Σν 85% ηεο ηξνθήο ηεο είλαη θπηηθήο πξνέιεπζεο. Σξέθεηαη κε θάζηαλα, κήια, άγξηα θνξόκεια, βαηόκνπξα , ζκένπξα ,αγξηνθξάνπιεο, θαξπνύο νμηάο , πξνηηκάεη όκσο ην κέιη θαη ηα κπξκήγθηα. Πνιύ ζπρλά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θζηλνπώξνπ θαηεβαίλεη ζηα ρσξηά γηα λα βξεη ηξνθή κε απνηέιεζκα λα γίλνληαη δεκηέο ζε ακπέιηα , κειηέο θαη ζε κειίζζηα. Απηό όκσο γίλεηαη , γηα λα κπνξέζεη λα επηβηώζεη ην δύζθνιν ρεηκώλα ,πνπ πέθηεη ζε ιήζαξγν, γηαηί ην δηάζηεκα απηό νη δηαηξνθηθέο ηεο αλάγθεο είλαη πνιύ κεγάιεο . Ζ ζειπθηά αξθνύδα γελλά θάζε 2-3 ρξόληα έλα έσο δύν κηθξά , πνπ είλαη ηπθιά θαη γπκλά θαη δπγίδνπλ κόιηο 200-300 γξακκάξηα. Αλ ε κεηέξα ηνπο ζθνησζεί ζ’ απηό ην ζηάδην ηεο δσήο ηνπο , πεζαίλνπλ ζε δηάζηεκα 15-20 ι. Δίλαη γεγνλόο πσο νη πηζαλόηεηεο λα επηβηώζνπλ ηα κηθξά είλαη κόιηο 50%.

13

Ζ αξθνύδα δελ έρεη θπζηθνύο ερζξνύο. Ο κεγαιύηεξνο ερζξόο ηεο είλαη ν άλζξωπνο. Απηό πνπ ρξεηάδεηαη είλαη λα ηεο εμαζθαιίζνπκε ην δσηηθό ηεο ρώξν, όπνπ λα κπνξεί λα βξίζθεη θαηαθύγην, λα αλαπαξάγεηαη θαη λα πέθηεη ζε ιήζαξγν, καθξηά από ζνξύβνπο θαη νπνηαδήπνηε ελόριεζε.

Λύθνο :

΢αξθνθάγν ζειαζηηθό. Έρεη ηζρπξά πόδηα κε θαξδηά πέικαηα πνπ ηνπ επηηξέπνπλ λα θηλείηαη κε άλεζε ζην ρηόλη. Σν ζώκα ηνπ είλαη επιύγηζην θαη δπλαηό θαη έρεη κπηεξό ξύγρνο, θνληά θαη όξζηα απηηά. Δίλαη θη απηό έλα δών πνπ απεηιείηαη κε εμαθάληζε. Έρνπλ απνκείλεη κόλν 400 ιύθνη ζ’όιε ηελ Διιάδα. Κνηλό ραξαθηεξηζηηθό ηνπ πιεζπζκνύ είλαη ε νξγάλσζε ζε νκάδεο (αγέιε).Ππξήλαο ηεο αγέιεο είλαη ην αλαπαξαγσγηθό δεπγάξη. Κάζε δεύγνο ιύθσλ κέλεη καδί γηα όιε ηνπ ηε δσή. ΋ηαλ πεηλάεη είλαη επηθίλδπλνο, αιιά όηαλ είλαη ρνξηάηνο είλαη έλα απ’ ηα πην θνβηηζηάξηθα δώα. Λόγσ έιιεηςεο άγξησλ ζεξακάησλ , αλαγθάδεηαη λα επηηεζεί θαη ζε θνπάδηα. Ίζσο θη απηό λα απνηειεί έλαλ από ηνπο ιόγνπο πνπ ην όλνκά ηνπ έρεη άκεζα ζπλδεζεί κε ην επίζεην ηνπ θαθνύ.

14

Εαξθάδη:

Σν δαξθάδη είλαη δών κεξπθαζηηθό κε ζπάληα νκνξθηά. Φεκίδεηαη γηα ην γξήγνξν ηξέμηκό ηνπ θαη εληππσζηάδεη κε ην ζθνηεηλό ηνπ βιέκκα. Γπζηπρώο απνηειεί ζηόρν γηα ηνπο αζπλείδεηνπο θπλεγνύο πνπ δε δηζηάδνπλ λα ξίμνπλ ηα ζθάγηα ηνπο πάλσ ζην ζώκα ηνπ άκνηξνπ δώνπ παξά ην γεγνλόο όηη απαγνξεύεηαη ην θπλήγη ηνπ. Ζ ζπκπεξηθνξά απηή έρεη βέβαηα σο απνηέιεζκα ηε ζεκαληηθή κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ ηνπ. Δίλαη θη απηό έλα ζύκα ηεο ιαζξνζεξίαο.

Αγξηνγνύξνπλν:

Σα Αγξηνγνύξνπλα θηλνύληαη ζηα ιηβάδηα ζθάβνληαο ην έδαθνο γηα βνιβνύο ,ξίδεο, θάκπηεο, ζθνπιήθηα, ζαιηγθάξηα θαη ζηα δάζε θπιινβόισλ ςάρλνληαο γηα βειαλίδηα. Εεη θπξίσο ζηα δάζε κε βειαληδηέο , γηαηί ηξειαίλεηαη γηα βειαλίδηα. Απνηειεί ζπνπδαίν θπλήγη γηα πνιινύο , γηαηί έρεη λόζηηκν θξέαο θαη ρξήζηκν δέξκα. Κάζε ρξόλν αθνύκε όηη ζθνηώλεηαη ζηελ πεξηνρή καο ππεξβνιηθόο αξηζκόο δώσλ (πεξίπνπ 50) .Μ’ απηνύο ηνπο ξπζκνύο κήπσο ζε ιίγα ρξόληα ζα ην ςάρλνπκε , όπσο ην δαξθάδη ;

15

Λαγόο : Δίλαη δών θπηνθάγν θαη αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ ηξσθηηθώλ. Γελλά 3 -4 θνξέο ην ρξόλν (από Μάξηην έσο Αύγνπζην ) 2 4 κηθξά .Δίλαη δών δεηιό από ηε θύζε ηνπ . ΋ιε ηελ εκέξα θξύβεηαη ελώ ηε λύρηα βγαίλεη γηα βνζθή. Γε βιέπεη πνιύ θαιά , αιιά έρεη άξηζηε αθνή. Γηαξθώο ηνλ θαηαδηώθνπλ δηάθνξα δώα, όπσο ε αιεπνύ, ν ιύθνο, ην θνπλάβη, ηα θίδηα, νη αεηνί, ηα γεξάθηα θ.ι.π. Δθηόο όκσο από ηνπο πνιινύο θπζηθνύο ερζξνύο ηνπ , έλαο από ηνπο κεγαιύηεξνπο ερζξνύο ηνπ είλαη ν άλζξσπνο. Γε δηζηάδ εη λα ην ζθνηώζεη αθόκε θαη όηαλ ην ζπλαληά ηπραία ζην δξόκν ηηο λύρηεο , ηελ ζηηγκή πνπ ην δών αθηλεηνπνηείη αη κπξνζηά ζηα θώηα ηνπ απηνθηλήηνπ. Γη απηό ηα ηειεπηαία ρξόληα ν πιεζπζκόο ηνπ έρεη κεησζεί πνιύ .

Αιεπνύ: Δίλαη δών ζαξθνθάγν. Έρεη κηθξό ζώκα, αιιά κεγάιε θαη άζπξε θνπλησηή νπξά. Σν ηξίρσκά ηεο είλαη ππθλό θαη ρλνπδσηό. Σξέθεηαη κε πνιιά είδε εληειώο δηαθνξεηηθά κεηαμύ ηνπο. Κπξίσο πξνηηκά ηα πνληίθηα , γη απηό θαη είλαη πνιύ ρξήζηκε, ηδηαίηεξα γηα ηηο αξνπξαηόπιεθηεο πεξηνρέο. Γίθαηα ιέλε, ινηπόλ, πσο όπνπ π πάξρεη αιεπνύ δελ ππάξρεη πνληίθη ΋κσο, είλαη έλα παξεμεγεκέλν δών, πνπ επηθεξύζζεηαη σο "επηβιαβέο " θαη ζεσξείηαη από ηνπο θπλεγνύο σο ν θύξηνο αληαγσληζηήο γηα ζεξάκαηα, όπσο ν ιαγόο. Παιαηόηεξ α κάιηζηα ήηαλ δών επηθεξπγκέλν , πνπ ζήκαηλε πσο όπνηνο ζθόησλε αιεπνύ, έπαηξλε ακνηβή !!!

Αγξηόγαηα: Δίλαη δών ζαξθνθάγν θαη ην ζπλαληνύκε θπξίσο ζην δάζνο ηεο θαζηαληάο. Κύξην ραξαθηεξηζηηθό ηνπ είλαη ε επθηλεζία ηνπ. ΢πρλά ζθαξθαιώλεη ζηα δέληξα θαη μαπιώλεη ζηα θιαδηά. Σξέθεηαη θπξίσο κε αξνπξαίνπο .

16

΢θίνπξνο: Από ηα πην αγαπεκέλα δ ώα ησλ παηδηώλ. ΢πρλά θαηά ηηο επηζθέςεηο καο ην είδακε λα ζθαξθαιώλεη ζηα δέληξα θαη λα πεδάεη από ην έλα θιαδί ζην άιιν. Έρεη κεγάιε νπξά πνπ θηάλεη ζρεδόλ ην κήθνο ηνπ ζώκαηόο ηνπ. Παξόιν πνπ είλαη βαζηθά θπηνθάγν δών, επηηίζεηαη ζε θσιηέο πνπιηώλ θαη αξπάδεη απγά ή αθόκα θαη κηθξά πνπιηά.

Κνπλάβη: Δίλαη δών ζαξθνθάγν, κηθξόζσκν θαη επιύγηζην. ΢πρλά επηηίζεηαη ζε θνηέηζηα .Από ην πινύζην ,καιαθό θαη ππθλό ηξίρσκά ηνπο θαηαζθεπάδνληαη πνιύηηκεο γνύλεο , γη απηό ηα δ ώα απηά ηα θπλεγνύλ πνιύ.

Νπθίηζα: Δίδνο θνπλαβηνύ απνηειεί θαη ε γλσζηή λπθίηζα . Δίλαη ιηγόηεξν δεκέλε κε ην δάζνο θαη δεη θξπκκέλε ζηα ρσξάθηα θνληά ζε θαηνηθεκέλα κέξε, θπλεγώληαο πνπιεξηθά θαη θνπλέιηα.

17

Βίδξα :

Ζ βίδξα έρεη εμαθαληζηεί από ηνπο πεξηζζόηεξνπο βηνηόπνπο ηεο. Καζώο ην είδνο απνηειεί ζεκαληηθό δείθηε πγείαο ησλ νξεηλώλ πδάησλ, πξνζηαηεύεηαη απζηεξά ζε όιεο ηηο ρώξεο ηεο Δ.Δ. Οη ζεκαληηθόηεξνη θίλδπλνη γηα ηελ επηβίσζε ηεο βίδξαο πξνέξρνληαη από ηνλ άλζξσπν θαη είλαη ε ξύπαλζε ησλ πνηακώλ θαη ησλ ιηκλώλ θαη ε απνμήξαλζε ησλ πγξνηόπσλ . Σξέθεηαη κε ςάξηα ζε πνζνζηό κεγαιύηεξν ηνπ 80% αιιά θαη ακθίβηα, εξπεηά (λεξόθηδα ), αζπόλδπια (θπξίσο θαβνύξηα), πνπιηά θαη κηθξά ζ ειαζηηθά .

Αζβόο: Δίλαη δών ζαξθνθάγν .Σν ρξώκα ηνπ ζώκαηόο ηνπ είλαη ζηαρηί, ην θεθάιη ηνπ ιεπθό κε κηα καύξε ισξίδα ζε θάζε πιεπξά ηνπ. Αλνίγεη ηξύπεο ζην έδαθνο κέζα ζηηο νπνίεο θσιηάδεη. Δίλαη λπρηόβην δών , γη απηό δελ ην ζπλαληνύκε ζπρλά. ΋πσο όια ηα ηθηηδνεηδή (θνπλάβη, λπθίηζα) έρεη απνθξνπζηηθή ,αιιά θάπσο ιηγόηεξν ελνριεηηθή κπξσδηά.

18

Β) Δξπεηά: Σα θπξηόηεξα εξπεηά είλαη: Υειώλα, Ορηά, Γελδξνγαιηά ,Νεξόθηδν θαη ΢αύξα.

Υειώλα: Υαξαθηεξηζηηθό γλώξηζκα ηνπ δώνπ απηνύ είλαη ην νζηέηλν, θνιηδσηό όζηξαθό ηεο. Σξέθεηαη κε θπηά, ζθνπιήθηα, γπκλνζάιηαγθεο θ.ά. Μεηαθηλείηαη πνιύ αξγά.

Ορηά:

Έρεη κήθνο 60 -120 εθ. Δίλαη δειεηεξηώδεο θίδη. ΢ην πάλσ ζαγόλη έρεη δπν δόληηα , πνπ είλαη θνύθηα ζην εζσηεξηθό θαη ζηε βάζε έρνπλ δειεηεξηώδεηο αδέλεο .Από εθεί ρύλεη ην δειεηήξην ζηα ζύκαηά ηεο θαη πξνθαιεί ζπλήζσο ην ζάλαην. Σξέθεηαη κε πνληίθηα, ζαύξεο , βαηξάρηα, πνπιηά. Τπάξρεη θαη ην είδνο έχιδνα η αμμοδύτης, πνπ μερσξίδεη από ην θέξαην πνπ θέξλεη ζηελ άθξε ηνπ ξύγρνπο ηεο .

19

Γ) Ακθίβηα : ΢αιακάληξα: Εεη ζε πγξά θαη ζθηεξά κέξε. Έρεη ρξώκα ζθνύξν, ζρεδόλ καύξν, κε έληνλα θίηξηλα ζηίγκαηα. Πίζσ απ’ ηα κάηηα έρεη αδέλεο πνπ παξάγνπλ έλα θαπζηηθό πγξό σο ακπληηθό όπιν. Δίλαη σνηόθν . Πεξίεξγε ηδηόηεηα ηεο ζαιακάληξαο είλαη ε αλαγέλλεζε , δειαδή, ε ηθαλόηεηά ηεο λα αλαπαξάγεη απνθνκκέλα ηκήκαηα ηνπ ζώκαηόο ηεο.

Βάηξαρνο: Σα δπν πηζηλά πόδηα ηνπ είλαη πνιύ κεγαιύηεξα από ηα κπξνζηηλά ,γηα λα ηνλ βνεζνύλ ζην θνιύκπη, αιιά θαη ζην πήδεκα ζηε ζηεξηά. Αλαπλέεη πεξηζζόηεξν κε ην δέξκα παξά κε ηα πλεπκόληα ηνπ, πνπ είλαη αηειή. Ζ γιώζζα ηνπ είλαη καθξηά θη έρεη έλα θνιιεηηθό πγξό ,γηα λα πηάλεη ηα έληνκα. Σελ άλνημε γελλά 500 απγά ,από ηα νπνία βγαίλνπλ νη γπξίλνη. Οη γπξίλνη αλαπλένπλ κε ηα βξάγρηα, όπσο ηα ςάξηα. Δρζξνί ηνπ είλαη ηα πνπιηά, ηα θίδηα θαη νη ρειώλεο. ΢ηνλ άλζξσπν είλαη ρξήζηκνο , γηαηί θαζαξίδεη ηα ζηάζηκα λεξά θαη ηξώεη βιαβεξά έληνκα.

20

Γ) Πνπιηά : Δλδεκηθά - Απνδεκεηηθά Δλδεκηθά : Αξπαθηηθά πνπιηά: ΢ήκεξα

ηα

αξπαθηηθά

πνπιηά

απνηεινύλ

ηελ

πιένλ

απεηινύκελε νκάδα πνπιηώλ ηνπ πιαλήηε καο. ΢ηελ πεξηνρή καο ν αξηζκόο ηνπο έρεη κεησζεί ζεκαληηθά , ελώ νη γύπεο ήδε έρνπλ εμαθαληζηεί. Σα αξπαθηηθά πνπιηά βξίζθνληαη ζηελ θνξπθή ηεο ηξνθηθήο ππξακίδαο θαη άξα είλαη από ηε θύζε ηνπο ιηγνζηά πνπιηά. Σξέθνληαη κε ηξσθηηθά θαη λεθξά ζώκαηα άιισλ δώσλ εμπγηαίλνληαο έηζη ην πεξηβάιινλ.

Χρσζαεηός

Φιδαεηός

Ζ παξνπζία ηνπο επνκέλσο απνηειεί δείθηε πγείαο θαη θαιήο ιεηηνπξγίαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ. ΢σζηά ινηπόλ ιέλε όηη όπνπ πεηνύλ γεξάθηα θη αεηνί, νη γεσξγνί ζα έρνπλ θαιή παξαγσγή. Σν αληίζεην ζπκβαίλεη, όηαλ η' αξπαθηηθά ράλνληαη.

21

Γερακίνα Δίλαη ελζαξξπληηθό βέβαηα ην γεγνλόο όηη κεξηθά από απηά ηα είδε έρνπλ εληνπηζηεί ζηελ πεξηνρή καο, ζύκθσλα κε θάπνηα έξεπλα πνπ έγηλε από κέιε ηεο<< Διιεληθήο Οξληζνινγηθήο Δηαηξίαο >> θαη έρνπλ θαηαγξαθεί πξόρεηξα θάπνηα ζπάληα αξπαθηηθά πνπιηά , όπσο ν Υξπζαεηόο, o Φηδαεηόο, ε Γεξαθίλα θαη ην Βξαρνθηξθίλεδν .Υξεηάδεηαη όκσο κηα πην εθηεηακέλε κειέηε θαη επίζεκε θαηαγξαθή ησλ εηδώλ, ώζηε λα ιεθζνύλ άκεζα κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο.

Σαΐνι

Βραχοκιρκίνεζο

22

Άιια ελδεκηθά : Πέξδηθα νξεηλή:

΢ύκθσλα κε ηε κπζνινγία ε Ήξα ηε δήιεςε γηα ηελ νκνξθηά ηεο θαη ηελ γθξέκηζε από ηελ Αθξόπνιε. Ζ Παιιάδα Αζελά όκσο ηελ ιππήζεθε θαη ηελ κεηακόξθσζε ζε πνπιί γηα λα ζσζεί. Αλάινγα κε ην βηόηνπν , όπνπ δνπλ ππάξρνπλ δύν εηδώλ πέξδηθεο : ε νξεηλή ή πεηξνπέξδηθα θαη ε πεδηλή.

Πέξδηθα πεδηλή:

Ζ πέξδηθα είλαη πνπιί πακθάγν.΢πόξνη, βιαζηάξηα, έληνκα, ζθνπιήθηα, αθξίδεο, θαξπνί απνηεινύλ ηελ ηξνθή ηεο. Πάληα όκσο καδί κε ηελ ηξνθή ηξώεη θαη κεξηθά πεηξαδάθηα πνπ ηελ βνεζνύλ ζηελ πέςε. Δρζξνί ηεο πέξδηθαο είλαη ηα γεξάθηα , ε αιεπνύ, ηα θίδηα ,ηα θνξάθηα. Ο πιεζπζκόο ηεο ηα ηειεπηαία ρξόληα έρεη κεησζεί ζεκαληηθά.

23

Φάζζα:

H κεγαιύηεξε ζηελ νηθνγέλεηα ησλ πεξηζηεξηώλ. Δκθαλίδεηαη ζηα δάζε νμηάο θαη ηελ πεξίνδν ηνπ αισληζκνύ ηνπ θαιακπνθηνύ ζηνλ θάκπν. Ζ θσιηά ηεο είλαη απιή, θηηαγκέλε πξόρεηξα από μεξά κπιεγκέλα θιαδηά. Ξεπεηηέηαη κέζα από ηα δέλδξα θηεξνθνπώληαο δπλαηά. Δθηόο ηνπ κεγέζνπο ηεο, μερσξίδεη αλάκεζα ζηα άιια πεξηζηέξηα από ηελ άζπξε βνύια ζηα πιάγηα ηνπ ιαηκνύ ηεο θαη ηελ πιαηηά ιεπθή ινπξίδα ζηηο θηεξνύγεο, ε νπνία είλαη νξαηή όηαλ πεηάεη. Φσλή : « θνπ-θνπ-ξνπ-θνπθνπ».

Φαζηαλόο:

Δίλαη ζπάλην είδνο. Τπάξρεη ζηελ πεξηνρή καο κόλν κε εκπινπηηζκό ,δειαδή , αθνύ εθθνιαθζεί θαη κεγαιώζεη ζε εηδηθνύο ρώξνπο , κεηά απειεπζεξώλεηαη. Δίλαη κεγαιόζσκα πνπιηά κε πνιύρξσκν θηέξσκα. Σξέθνληαη κε δηάθνξα έληνκα , ζθνπιήθηα θαη θπηά.

24

Γξπνθνιάπηεο: Δίλαη αλαξξηρεηηθό πνπιί. Έρεη καθξύ θαη ηζρπξό ξάκθνο , γηα λα κπνξεί λα βξίζθεη εύθνια ηελ ηξνθή ηνπ ζηηο θινύδεο ησλ δέληξσλ , όπνπ αλνίγεη ηξύπεο. Από ηνλ θξόην θαηαιαβαίλεη πνην δέληξν είλαη θνύθην θαη ρσξίο λα ράζεη θαηξό αλνίγεη ηξύπεο , ρώλεη κέζα ηε καθξνπιή θαη θνιιώδε γιώζζα ηνπ θαη καδεύεη ζθνπιήθηα θαη έληνκα πνπ βξίζθνληαη κέζα.

΢πνπξγίηεο:

Έρεη κηθξό ζώκα . Κισζάεη ηα απγά ηνπ ζε πξόρεηξεο θσιηέο, ζε ηξύπεο θαη θνηιώκαηα δέληξσλ ή ηνίρσλ , θάησ από θεξακίδηα ή ζε θσιηέο άιισλ πνπιηώλ. Σν αξζεληθό δηαθξίλεηαη από έλα καύξν ζεκάδη πνπ έρεη ζην ιαηκό θαη ζην ζηήζνο. Σξέθεηαη κε ζπόξνπο , ώξηκνπο θαξπνύο θαη ηξπθεξά κπνπκπνύθηα.

25

Κίσσα:

Ολνκάδεηαη θαη θίζζα ε καθξόνπξνο , επεηδή έρεη καθξηά νπξά. Εεη ζε θσλνθόξα θαη θπιινβόια δάζε θαη θνληά ζε λεξά. ΢πάληα παξαηεξείηαη καθξηά από δέληξα. Έρεη δσεξά ρξώκαηα. Δίλαη πνπιί πνλεξό θαη πακθάγν. Καηαβξνρζίδεη ηα απγά θαη ηνπο λενζζνύο άιισλ πνπιηώλ θαη κηκείηαη ηηο θσλέο ηνπο. Βγάδεη θαθόερεο θξαπγέο << ΢θξαθ-ζθξαθ>>.

Καξαθάμα:

Ξερσξίδεη κε ηε καθξηά νπξά ηεο. Σν θηέξσκά ηεο κνηάδεη από καθξηά αζπξόκαπξν , αιιά έρεη γαιάδηεο θαη πξάζηλεο απνρξώζεηο. Φσλή : έλα δπλαηό ,ζθιεξό θαη γξήγνξν << ηζαθ – ηζαθ –ηζαθ -ηζαθ>> θαη δηάθνξεο άιιεο θαθόερεο θσλέο.

26

Κνπξνύλα: Μνηάδεη κε ηνλ θόξαθα , κόλν πνπ είλαη ιίγν κηθξόηεξν. Σν ρξώκα ηεο είλαη καύξν ή γθξίδν. Δίλαη πακθάγν πνπιί. Σξέθεηαη κε ζπόξνπο, ζθνπιήθηα, ζαιηγθάξηα, έληνκα , κηθξά πνπιηά, απγά θαη ςόθηα δώα. Φσλή: έλα αξθεηά βαζύ θαθόερν << θξάα >>

Κόξαθαο:

Πην ζπάλην απ’ ηελ Κνπξνύλα. ΢πλήζσο βξίζθεηαη ζηα βνπλά, καθξηά από ηνλ άλζξσπν. Έρεη σξαίν καύξν ρξώκα . Μέλεη πηζηόο ζηε ζύληξνθό ηνπ .

Κάξγα: Κάξγα ή Καιηαθνύδα . Σα θηεξά ηεο είλαη καύξα. Δίλαη πνπιί έμππλν θαη πακθάγν. Αλήθεη ζηελ νηθνγέλεηα ησλ θνξαθνεηδώλ , όπσο ε θίζζα, ην θνξάθη, ε θνπξνύλα, ε θαξαθάμα.

27

Κνπθνπβάγηα: Νπθηόβην αξπαθηηθό πνπιί. ΢πνπδαηόηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο είλαη : κεγάιν θαη ζηξνγγπιό θεθάιη θαη κεγάια κάηηα πνπ βιέπνπλ θαηεπζείαλ κπξνζηά. Κξύβεηαη ηελ εκέξα ζε ζθνηεηλά κέξε απ’όπνπ βγαίλεη γηα θπλήγη , κόιηο λπρηώζεη. Από πνιύ παιηά νη άλζξσπνη δεκηνύξγεζαλ πνιιέο δεηζηδαηκνλίεο ζε βάξνο ηεο , έβιεπαλ ηελ θνπθνπβάγηα σο πξνάγγειν ζαλάηνπ θαη ηελ θπλεγνύζαλ όπνπ ηελ έβξηζθαλ. Χζηόζν είλαη απ’ ηα πην σθέιηκα πνπιηά , γηαηί ηξέθεηαη θπξίσο κε ηξσθηηθά .

Μπνύθνο:

Σν κεγαιύηεξν επξσπατθό λπθηόβην πνπιί. ΢ην θεθάιη ηνπ έρεη δπν ινθία από θηεξά. Εεη ζηηο βξαρώδεηο πεξηνρέο ησλ δαζώλ. Πηάλεη ζειαζηηθά κέρξη ην κέγεζνο ηνπ αζβνύ θαη πνπιηά κέρξη ην κέγεζνο ηνπ θαζηαλνύ. Σξέθεηαη κε πνληίθηα, αξνπξαίνπο θαη εξπεηά , γη απηό ζεσξείηαη ρξήζηκν δών.

28

Ωδηθά ελδεκηθά: Κόηζπθαο: Αλήθεη ζηελ ίδηα νηθνγέλεηα κε ην αεδόλη θαη ηνλ θνθθηλνιαίκε(κπγνζήξεο /ηζίριεο). Ο αξζεληθόο έρεη καύξν ρξώκα θαη όκνξθν θίηξηλν ξάκθνο, ελώ ν ζειπθόο είλαη θαζηαλσπόο. Καηαζθεπάδεη ηε θσιηά ηνπ ζην έδαθνο κέζα ζε ππθλνύο ζάκλνπο. Σξέθεηαη κε έληνκα ,ζπόξνπο θαη θξνύηα. Σν ηξαγνύδη ηνπ είλαη πνιύ κεισδηθό. Αγαπά πνιύ ηελ ειεπζεξία θαη δύζθνια ζπλεζίδεη ζην θινπβί.

΢πίδεο: (ζπίλνο, θιώξνο, θαξδεξίλα ζθαξζάθη ): ΢πίλνο: Όταν πετάει ο ςπίνοσ μπορούμε εύκολα να δούμε τισ δυο λευκέσ ραβδώςεισ που έχει ςτισ φτερούγεσ του. Το αρςενικό είναι πολύ ζωηρόχρωμο. Τα μάγουλά του και η κοιλιά του είναι κοκκινωπά, το κεφάλι του γαλάζιο και η ουρά του πράςινη. Το θηλυκό έχει χρώμα ομοιόμορφο , λαδί – καςτανό. Το χειμώνα εξαπλώνεται ςε πιο ανοιχτέσ περιοχέσ. Έχει μελωδική φωνή : << τςου-ι-ου >>.

Φιώξνο: Δίλαη ιαδνπξάζηλνο κε θίηξηλεο απνρξώζεηο. Μαδί κε ηελ θαξδεξίλα απνηειεί ζηόρν απηώλ πνπ παγηδεύνπλ πνπιηά κε δίρηπα θαη μόβεξγεο ,γηα λα ηα βάινπλ ζε θινπβηά. Σξέθεηαη κε ζπόξνπο θαη εύθνια κπνξεί θάπνηνο λα ηνλ πξνζειθύζεη κε ζπόξνπο ή μεξνύο θαξπνύο. Σξαγνύδη : γξήγνξν ηηηίβηζκα .

29

Καξδεξίλα:

Σελ αλαγλσξίδνπκε από ην αζπξόκαπξν θεθάιη θαη ην θόθθηλν πξόζσπν. Έρεη ηδηαίηεξε αδπλακία ζηα γατδνπξάγθαζα ,όπνπ θάζεηαη θαη ηξώεη ηνπο ζπόξνπο. ΋ηαλ πεηάεη κνηάδεη λα ρνξεύεη. Φσλή: <<ζνπίη-νπίη-νπίηνπίη>>.

΢θαξζάθη: Μνηάδεη κε ην θαλαξίλη. Έρεη θίηξηλν ρξώκα θαη ηξαγνπδάεη πνιύ σξαία.

30

Απνδεκεηηθά πνπιηά: Α) Σα απνδεκεηηθά πνπιηά ηνπ ρεηκώλα: Πάπηα: Πάπηα ε πξαζηλνθέθαιε. Δκθαλίδεηαη ην ρεηκώλα ζηνλ θάκπν, όπνπ ιηκλάδνπλ λεξά , από ηα ρηόληα πνπ ιηώλνπλ.

Αγξηόρελα: Φσιηάδεη ζηε Β. Δπξώπε . Από ηα κέξε καο πεξλάεη γηα λα μερεηκσληάζεη , όηαλ πέθηεη ε ζεξκνθξαζία ζε πνιύ ρακειά επίπεδα. Δίλαη εμαηξεηηθά ζηνξγηθνί γνλείο θαη πξνζηαηεύνπλ ηα κηθξά ηνπο γηα πνιινύο κήλεο. Ο πιεζπζκόο ηνπο όκσο έρεη κεησζεί ζεκαληηθά εμ’αηηίαο ηνπ έληνλνπ θπλεγηνύ θαη ηεο θαηαζηξνθήο ησλ βηνηόπσλ ηνπο.

Μπεθάηζα:

Εεη ζηα δάζε. Έρεη θαζηαλνθόθθηλν ρξώκα κε θίηξηλεο θαη καύξεο ξαβδώζεηο.. Κύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο: ν θνληόο ιαηκόο θαη ην καθξύ θαη επιύγηζην ξάκθνο ηεο ,πνπ ηε βνεζά λα πηάλεη ζθνπιήθηα θάησ απ’ ηα πεζκέλα θύιια .Αλαδεηά ηελ ηξνθή ηεο ηε λύρηα ,γηαηί ηελ εκέξα θξύβεηαη . Απνηειεί αγαπεηό ζήξακα γηα ηνπο θπλεγνύο γηα ην λόζηηκν θξέαο ηεο.

31

Ωδηθά απνδεκεηηθά ηνπ Υεηκώλα: Σζίρια: Πνιύ πην θνηλή ηνλ ρεηκώλα. Σν θειάεδεκά ηεο δίλεη δσή ζηελ ύπαηζξν απ’ηα κέζα ηνπ Γελάξε. Δίλαη κηθξόζσκν πνπιί κε θίηξηλεο απνρξώζεηο θαη θαθεηηέο θειίδεο ζηελ θνηιηά. Καηνηθεί ζηα δάζε. Σξέθεηαη κε ζπόξνπο , ζθνπιήθηα, ζηαθύιηα θαη έληνκα. Σελ θπλεγνύλ γηα ην λόζηηκν θξέαο ηεο. Ο πιεζπζκόο ηεο όκσο έρεη κεησζεί ζεκαληηθά.

Κνθθηλνιαίκεο: Ο Κνθθηλνιαίκεο ή Καινγηάλλνο έρεη κέγεζνο ζπνπξγηηηνύ. Εεη ζπλήζσο ζηα δάζε . Γε δηζηάδεη όκσο λα πιεζηάζεη ζε απόζηαζε αλαπλνήο ηνπο αλζξώπνπο. Πνιιέο θνξέο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκώλα ήξζε σο επηζθέπηεο ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ ςάρλνληαο ιίγα ςίρνπια . Έρεη θνθθηλσπό θηέξσκα ζην κέησπν θαη ζην ζηήζνο. Αλαθέξεηαη ζηα δεκνηηθά ηξαγνύδηα γηα ην σξαίν θειάεδεκά ηνπ θαη γηα ηελ αγάπε ηνπ ζην πεξηβάιινλ ,όπνπ δεη. Φσλή: <<ηηθηηθ>>.

32

Β) Απνδεκεηηθά ηεο Άλνημεο : Σξπγόλη: Μνηάδεη κε ην άγξην πεξηζηέξη. Έρεη κηθξό θεθάιη, κπηεξό ξάκθνο, καθξύ ιαηκό θαη καθξηά ζηξνγγπιή νπξά. Σν θηέξσκά ηνπ είλαη θνθθηλσπό πξνο ην ζηαρηί . Ζ θσλή ηνπ είλαη κνλόηνλε θαη κνηάδεη πεξηζζόηεξν κε κνπξκνύξηζκα , ζην νπνίν νθείιεη ηελ νλνκαζία <<ηνπξηνύξα>>.Σξέθεηαη κε δηδάληα θαη έληνκα πνπ είλαη βιαβεξά γηα ηηο θαιιηέξγεηεο , γη απηό ζεσξείηαη έλα από ηα σθέιηκα πνπιηά. Δρζξνί ηνπ είλαη ηα δηάθνξα ζαξθνθάγα πνπιηά θαη ν άλζξσπνο , πνπ ην θπλεγά γηα ην λόζηηκν θξέαο ηνπ.

Οξηύθη: Δίλαη κηθξό πνπιί. Σν ρξώκα ηνπ κνηάδεη κε ην ρώκα. Απνθεύγεη λα πεηά ςειά θαη κεηαθηλείηαη ζην έδαθνο, όπνπ θηηάρλεη ηε θσιηά ηνπ. Σν θξέαο ηνπ είλαη πνιύ λόζηηκν γη απηό απνηειεί αληηθείκελν θπλεγηνύ.

Πειαξγόο: Κνηλή ηνπ νλνκαζία ιέιεθαο ή ιειέθη. Κύξην ραξαθηεξηζηηθό ηνπ ην καθξύ θαη δπλαηό ξάκθνο ηνπ, κε ην νπνίν θάλεη έλα ηδηόξξπζκν θξνηάιηζκα πξηλ απ’ην δεπγάξσκα. Φηηάρλεη ηε θσιηά ηνπ από θιαδηά πάλσ ζηηο ζηέγεο ησλ θηηξίσλ ή πάλσ ζηα δέληξα. ΢ηελ ίδηα θσιηά μαλαγπξίδεη θάζε ρξόλν. Σξέθεηαη κε κεγάια έληνκα θαη θίδηα θαη γη απηό ζεσξείηαη από ηα πην σθέιηκα πνπιηά. Γπζηπρώο ην είδνο ηνπ πεξηνξίδεηαη όιν θαη πεξηζζόηεξν.

33

Σζαιαπεηεηλόο: Ζ νλνκαζία ηνπ πξνέξρεηαη από ηελ ηνύξθηθε ιέμε ηζάι, πνπ ζεκαίλεη ζάκλνο (δεη ζε ζακλώδεηο πεξηνρέο) θαη από ηελ νκνηόηεηά ηνπ κε ηνλ πεηεηλό. Δίλαη σξαηόηαην πνπιί κε θόθθηλν θαη καύξν ηξίρσκα , πνπ έρεη άζπξεο ξαβδώζεηο ζηηο θηεξνύγεο θαη ζηελ νπξά. Έρεη κεγάιν θαη θακππισηό ξάκθνο θαη θόθθηλν ινθίν. Σξέθεηαη κε έληνκα , πνπ είλαη βιαβεξά γηα ηε γεσξγία , γη απηό απαγνξεύεηαη ην θπλήγη ηνπ, αιιά ζπρλά ην θπλεγνύλ ιαζξαία, επεηδή έρεη λνζηηκόηαην θξέαο.

Κνύθνο: Έρεη αξθεηά κεγάιν ζώκα. Σα θηεξά ηνπ είλαη ζθνύξα θαη ην ζηήζνο ηνπ ιεπθό. Σξέθεηαη κε έληνκα θαη θάκπηεο. Γελλά 8-25 απγά ζε θσιηέο άιισλ πνπιηώλ . Σνπνζεηεί από έλα απγό ζε θάζε μέλε θσιηά , αθνύ πξώηα αθαηξέζεη από ηελ θαζεκηά έλα από ηα απγά ηεο. Δίλαη σθέιηκν πνπιί , γηαηί εμνινζξεύεη ηα βιαβεξά έληνκα. Πήξε ην όλνκά ηνπ απ’ ηε ραξαθηεξηζηηθή θσλή ηνπ: << θνπ-θνπ >>.

Γθηόλεο: Δίλαη λπθηόβην πνπιί, ζπγγεληθό κε ηελ θνπθνπβάγηα. Πήξε ην όλνκά ηνπ από ηνλ ήρν ηεο θσλήο ηνπ <<γθηνλ γθηνλ>>. ΢ην θεθάιη ηνπ έρεη δπν κηθξά ινθία. Σξέθεηαη κε έληνκα θαη πνληίθηα.

34

Ωδηθά απνδεκεηηθά ηεο Άλνημεο: Υειηδόλη: Αλήθεη ζηα σδηθά πνπιηά. Έρεη καύξν ρξώκα ζηε ξάρε, ζην θεθάιη θαη ηελ νπξά θαη άζπξν ζηελ θνηιηά . Ζ νπξά ηνπ είλαη καθξηά θαη δηραισηή. Πεηά κε κεγάιε ηαρύηεηα (150 ρικ. ηελ ώξα). Φηηάρλεη ηε θσιηά ηνπ από ιάζπε κε κηα κηθξή ηξύπα γηα είζνδν. Σξέθεηαη κε έληνκα , θαζώο πεηάεη. Σξαγνύδη: γξήγνξα κεισδηθά ηηηηβίζκαηα.

Αεδόλη: Δίλαη πνπιί κέηξηνπ κεγέζνπο. Έρεη θαζηαλνθόθθηλν ρξώκα. Εεη ζηα δάζε, αγαπά ηελ απνκόλσζε. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αγάπε ησλ αεδνληώλ γηα ηελ ειεπζεξία. Γελ κπνξνύλ λα δήζνπλ νύηε ιίγεο κέξεο ζην θινπβί.

Κνξπδαιιόο:

Κνξπδαιιόο ή αινύδα , ιέγεηαη θαη ζηηαξήζξα ή θαηζνπιηέξεο. Έρεη ην ρξώκα ηνπ ρώκαηνο κε ιίγν ιεπθό ζηελ θνηιηά. Σξέθεηαη κε έληνκα θαη ζθνπιήθηα , πνπ πξνθαινύλ δεκηέο ζηε γεσξγία , γη απηό είλαη ρξήζηκν πνπιί γηα ην γεσξγό. Φσλή: <<νπη- νηίη- νπνπ>>.

35

Παξνηκίεο-Παξνκνηώζεηο –Φξάζεηο: Τπάξρνπλ πνιιέο παξνηκίεο , παξνκνηώζεηο θαη θξάζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηα είδε ρισξίδαο θαη παλίδαο ηνπ ηόπνπ καο .

Παξνηκίεο



Ο ιύθνο θη αλ εγέξαζε θη άζπξηζε ε θεθαιή ηνπ κήηε ην λνπ ηνπ άιιαμε κεδέ ηελ θεθαιή ηνπ.



Ο ιύθνο πνπ πέθηεη ζην καληξί αιί πόρεη ην έλα.



Σν πξόβαην πνπ θεύγεη απ’ην καληξί ην ηξώεη νιύθνο.



Σνλ ιύθν ηνλ εθνύξεπαλ θη απηόο εξώηαγε πνύ παλ ηα πξόβαηα.



Σέηνηα βόδηα ηξώεη ν ιύθνο.



Ζ ιύθαηλα θαη ηα ιπθόπνπια γιείθνληαη κεηαμύ ηνπο.



Πηάζε ιύθν θαη θαβάια ηνλ.



΋ζα δε θηάλεη ε αιεπνύ ηα θάλεη θξεκαζηάξηα.



Σελ αιεπνύ δελ ηε ρώξαγε ε ηξύπα ηεο θξέκαγε θαη θνινθύζηα.



Ζ πνλεξή αιεπνύ από ηα ηέζζεξα πηάλεηαη.



Λαγόο ηε θηέξε θνύλαγε θαθό ηνπ θεθαιηνύ ηνπ.



Σν έμππλν πνπιί από ηε κύηε πηάλεηαη.



Σν παξαγηλσκέλν ζύθν ε θνπξνύλα ην ηξώεη.

Παξνκνηώζεηο 

Σξέρεη ζαλ ιαγόο.



Σξέκεη ζαλ ιαγόο.



Πνλεξόο ζαλ αιεπνύ.



Βιέπεη ζαλ θνπθνπβάγηα.

36

 

Πεξήθαλνο ζαλ αεηόο. Φαξκαθεξή ζαλ νρηά.

 

Γξήγνξνο ζαλ δαξθάδη. Σξαγνπδάεη ζαλ αεδόλη.



Εεη κόλνο ηνπ ζαλ ηνλ θνύθν.



Φειόο ζαλ ιειέθη.



Μαύξνο ζαλ θνξάθη.



Σξώεη ζαλ ζπνπξγίηη.



Αηκνβόξα ζαλ λπθίηζα.



΋κνξθε ζαλ γεξαθίλα.



Πηάζηεθε ν ιαηκόο ηνπ θαη πεγαίλεη ζαλ ην ιύθν.



Έρεη κάηη αεηνύ.



Έπεζε ην μύιν ηεο αξθνύδαο.



Έγηλε παπί.



Ζ αιεπνύ εθαηό ρξνλώλ θαη ηα αιεπνπδάθηα εθαηόλ έλα.



Καιώο ηελε ηελ πέξδηθα πνπ πεξπαηεί ιεβέληηθα.



Σξεηο θη ν θνύθνο.



Έλαο θνύθνο δε θέξλεη ηελ άλνημε.



Λαγνθνηκάηαη.



Δίλαη ζαΐλη.



Δίζαη κπνύθνο.



Λπθνθηιίεο.



Λεπθή πεξηζηεξά



Κνξαθίζηα θσλή



Γεξαθίζηα κάηηα.



Φηδίζηα κάηηα.

Φξάζεηο

37



Ούηε θίδη ζηνλ θόξθν ζνπ

Συμπεράςματα - Προτάςεισ     

Ζ πινύζηα βιάζηεζε ηνπ βνπλνύ ην θαζηζηά έλαλ από ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο πλεύκνλεο ηεο πεξηνρήο. Δδώ κπνξεί θαλείο λα ζπλαληήζεη εληππσζηαθή πνηθηιία βηνηόπσλ θαη νηθνζπζηεκάησλ. Σν Μνπξίθη απνηειεί βηόηνπν ζπάλησλ εηδώλ , όπσο ηεο αξθνύδαο θαη ηνπ ιύθνπ. Δδώ, επίζεο , βξίζθνπλ θαηαθύγην ζπάληα αξπαθηηθά πνπιηά ,όπσο ν ρξπζαεόο ,ν θηδαεηόο ,ε γεξαθίλα θαη ην βξαρνθηξθίλεδν. ΢ε πνιιά είδε δώσλ παξνπζηάδεηαη ζεκαληηθή κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ ηνπο θαη γηα νξηζκέλα κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα εμαθάληζε π.ρ. ε πεδηλή θαη νξεηλή πέξδηθα, ε κπεθάηζα ,ν ιαγόο , ε ηζίρια ,ε αγξηόπαπηα, ην δαξθάδη θαη ε βίδξα.

Πνηεο όκωο είλαη νη ζεκαληηθόηεξεο αηηίεο κείωζεο θαη εμαθάληζεο ηωλ εηδώλ ;    



Ζ θαηαζηξνθή ησλ βηνηόπσλ π.ρ. νη θσηηέο ζηηο θαιακηέο θαη ν αλαδαζκόο ζηνλ θάκπν είρε σο ζπλέπεηα ηελ θαηαζηξνθή ζακλώλσλ, όπνπ θώιηαδαλ πνιιά δώα. Σν παξάλνκν θπλήγη. Ζ αιόγηζηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ. Ζ εμόλησζε κε δειεηεξηαζκέλα δνιώκαηα ησλ <<επηβιαβώλ δώσλ>>, όπσο ζεσξνύληαη νη ιύθνη , νη αιεπνύδεο, ηα θνπλάβηα , έρεη σο ζύκαηα θαη άιια δώα θπξίσο αξπαθηηθά ,πνπ πεζαίλνπλ ηξώγνληαο έζησ θαη ιίγν από ηα πηώκαηα ησλ δειεηεξηαζκέλσλ δώσλ. Πνιιά σδηθά πνπιηά παγηδεύνληαη ,γηα λα θιεηζηνύλ ζε θινπβηά

Δίλαη αξθεηά ηα κέηξα πνπ ιακβάλνληαη γηα ηελ πξνζηαζία ηεο άγξηαο δωήο ; Δξεπλώληαο ην εξώηεκα απηό κάζακε όηη δελ έρεη γίλεη επίζεκε θαηαγξαθή ησλ δώσλ από θαλέλα θνξέα, αιιά ππάξρεη κία έθηαζε 19.000 ζηξεκκάησλ ( πεξηνρή Αλαξξάρεο πξνο Βιάζηε) πνπ έρεη νξηζηεί σο θαηαθύγην ζεξακάησλ θαη απνηειεί πξνζηαηεπόκελε πεξηνρή , όπνπ απαγνξεύεηαη παληειώο ην θπλήγη. Δπίζεο ,γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πεξηνρήο ππάξρνπλ δύν δαζνθύιαθεο από ην Γαζαξρείν Πηι/δαο θαη δύν ζεξνθύιαθεο από ηνλ Κπλεγεηηθό ΢ύιινγν Πηνι/δαο. Δπεηδή, όκσο , ηα κέηξα πξνζηαζίαο είλαη αλεπαξθή , θαη επεηδή πξέπεη λα δηαηεξήζνπκε ηελ πνηθηιία πξνθεηκέλνπ λα παξακείλεη ε πεξηνρή πινύζηα ζε δσή, όπσο ήηαλ πάληα ,πξνηείλνπκε: 

Να γίλεη θαηαγξαθή ησλ ζπάλησλ εηδώλ πνπ δνπλ ζηελ πεξηνρή θαη ηεο άγξηαο δσήο γεληθόηεξα.

38

 

Να ππάξρεη απζηεξόο έιεγρνο ηεο θπλεγεηηθήο δξαζηεξηόηεηαο ζην ρώξν κε ζθνπό ηελ πάηαμε ηνπ ιαζξνθπλεγηνύ θαη ηελ πξνζηαζία ζπάλησλ εηδώλ. Να απμεζεί ε έθηαζε ηεο πξνζηαηεπόκελεο πεξηνρήο (ηνπ θαηαθύγηνπ ζεξακάησλ).

Απηό πνπ πξνβάιιεη άκεζα είλαη ε αλάγθε δηαηήξεζεο ηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο, γη απηό ζθνπόο ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη λα γλσξίζνπλ ηα παηδηά θαιύηεξα ηνλ ηόπν ηνπο, λα κάζνπλ ηα είδε βιάζηεζεο θαη ηεο άγξηαο δσήο , λα θαηαλνήζνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο θύζεο, λα επαηζζεηνπνηεζνύλ θαη ,όηαλ ρξεηαζηεί ,λα βνεζήζνπλ ζηελ νπζηαζηηθή πξνζηαζία ηνπ. Αιιά αο αθήζνπκε ηελ πνίεζε λα έρεη ηνλ ηειεπηαίν ιόγν ,όπσο απηόο εθθξάζηεθε από ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο πνπ πήξαλ κέξνο ζηελ εξγαζία . Πεο κνπ ηη βιέπεηο πνηεηή; Βιέπσ πνιύρξσκα ινπινύδηα ζε θαηαπξάζηλα ιηβάδηα θη νιόγπξά ηνπο κέιηζζεο θαη πεηαινύδεο πάλσ ζηηο καησκέλεο παπαξνύλεο Βιέπσ δέληξα θνξησκέλα θαη ζηα θιαδηά δπν ζθηνπξάθηα λα παίδνπλε θξπθά Βιέπσ πνπιηά λα θηεξνπγίδνπλ ειεύζεξα ζηνλ νπξαλό θαη ζύλλεθα λα ηαμηδεύνπλ ζ’έλα ηαμίδη καθξηλό Αθνύσ ην θειάξπζκα ηνπ λεξνύ ζην πνηάκη δίπια λα θπιάεη Αθνύσ ην ηξαγνύδη ησλ πνπιηώλ ην ζξόηζκα ησλ θύιισλ ην κνπξκνύξηζκα ησλ δνπδνπληώλ ην γέιην ησλ παηδηώλ Νηώζσ ηε ξίγαλε θαη ην θιηζθνύλη λα κνζρνβνιάεη θαη καδί ηελ επσδηά όιεο ηεο πιάζεο Νηώζσ ην αγθάιηαζκα ηνπ αέξα -ζα ράδη ε δξνζηά ζην πξόζσπό κνπΝηώζσ ην θάιεζκα ηεο θύζεο ζ’έλα κεζπζηηθό ρνξό Νηώζσ κηα αγάπε γηα ην θαζεηί Αλνίγσ ηελ αγθαιηά κνπ θη αηζζάλνκαη ηα ρέξηα κνπ λ’ αγγίδνπλ ηε θύζε όιε

(Με αθνξκή ην πνίεκα «Ση αθνύο;» ηνπ Οπόιη Υνπίηκαλ)

39

Ο ηόπνο κνπ ΋πνπ θη αλ ςάμεηο , όπνπ θη αλ δεηο ζα βξεηο βνπλά θαη ιόθνπο γθξεκνύο θαη βξάρνπο βνπλά πάλσ ζηα βνπλά. Κη όιν βξάρνη Κη όιν ξόδα , γηαζεκηά Κη όιν γθξεκνί θαη δάζε Κη όιν ραξά θη αγάπε Κη όιν δέληξα θαηαπξάζηλα Κη όιν αγξηνινύινπδα γεκάην λα κνζρνκπξίδνπλ Καη δξνζεξά ξπάθηα λα ηξέρνπλ Καη δώα λα ηξηγπξλνύλ , ηελ ηξνθή ηνπο λα βξνπλ Καη πνπιηά λα πεηνύλ , ζηε θσιηά ηνπο λα κπνπλ. ( Με αθνξκή ην πνίεκα «Αλαξξίρεζε» ηνπ Μήηζνπ Λπγίδνπ)

40

Μαζεηέο πνπ πήξαλ κέξνο ζηελ εξγαζία : Αξακπαηδή Ζιηάλα Βόθα Ησάλλα Γνπγνύζε Μαξία Γαιάθε Άλλα Καδαληδίδνπ Παξζέλα Κεζθηιίδεο Λεσλίδαο Κνπκαλίδεο Ραθαήι Κνπκαλίδνπ Διέλε Κσηζίδεο Λάδαξνο Μαζηξνγηαλλίδεο Γεώξγηνο Πέζζηνο Αζαλάζηνο Ραδνπληζιήο Γεώξγηνο ΢αιαζίδεο Γεώξγηνο ΢ηαθάηε Υξηζηίλα ΢σηεξηάδεο Θεόδσξνο Σδαηδάο Γεώξγηνο Σζαθαιίδνπ Αλαηνιή Υαηδόπνπινο Άξεο Υξεκαηνπνύινπ Κσλζηαληίλα

Τπεύζπλε: Ζ δαζθάια ηεο ηάμεο Εαλίδνπ – ΢ανπιίδνπ Κσλ/ληά

41

42