Περιβαλλοντικό Κέντρο Ενημέρωσης και Περίθαλψης της Θαλάσσιας Χελώνας Caretta-Caretta στην Ζάκυνθο

Περιβαλλοντικό Κέντρο Ενημέρωσης και Περίθαλψης της Θαλάσσιας Χελώνας Caretta-Caretta στον κόλπο του Λαγανά Ζακύνθου.

Περιβαλλοντικό Κέντρο Ενημέρωσης και Περίθαλψης της Θαλάσσιας Χελώνας Caretta-Caretta στον κόλπο του Λαγανά Ζακύνθου

Σπουδαστής: Παλαιοθόδωρος Νικόλαος – Μάριος Υπεύθυνοι Διδάσκοντες: Παπαϊωάννου Τάσης, Τσακανίκα Ελευθερία

Φεβρουάριος 2019, Αθήνα

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

6

Δομικό Σύστημα Πρότασης

10

- Ο φέρων οργανισμός του κτιρίου και η συμμετοχή του στην αρχιτεκτονική σύνθεση - Στοιχεία πλήρωσης και διαμόρφωση όψεων

- Αντικείμενο διπλωματικής εργασίας

Ο τόπος

Βιβλιογραφία

- Λίγα λόγια για το νησί της Ζακύνθου - Η περιοχή του Λαγανά - Ο τουρισμός και οι επιπτώσεις του στην προστασία της θαλάσσιας χελώνας

Η θαλάσσια χελώνα Caretta-Caretta

110

124

18

- Η χελώνα Caretta-Caretta - Φορείς διαχείρισης προστασίας της θαλάσσιας χελώνας

Προβληματική και επίλυση

32

- Το κτιριολογικό πρόγραμμα - Επιλογή πεδίου παρέμβασης

Αρχιτεκτονική πρόταση

46

- Συνθετικές αρχές - Λειτουργική ανάλυση πρότασης

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν τεύχος αφορά στην Διπλωματική εργασία που εκπονήθηκε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π, τον Φεβρουάριο του Ακαδημαϊκού Έτους 2018-2019. Η έντονη σχέση που είχα με τα ζώα από την παιδική μου ηλικία και η αγάπη μου προς αυτά, μαζί με τις αναμνήσεις που μου έχει χαρίσει το νησί της Ζακύνθου, τόπος που γεννήθηκα και επισκέπτομαι κάθε χρόνο, αποτέλεσαν σημαντικό κίνητρο για να ασχοληθώ με ένα τέτοιο θέμα στο κλείσιμο της πορείας μου στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π. Από την θέση αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Τάση Παπαϊωάννου, για την ουσιαστική καθοδήγηση καθ’ όλη την διάρκεια της εξελικτικής ερευνητικής και συνθετικής διαδικασίας. Την καθηγήτρια μου Ελευθερία Τσακανίκα, για τις σημαντικές συμβουλές και τις εύστοχες παρατηρήσεις πάνω σε θέματα της ειδικότητας της. Τον Αρχιτέκτονα και Πρόεδρο της Ζακυνθινής οικολογικής κίνησης Νίκο Λυκούρεση, για την ουσιαστική συμπαράσταση και την πολύπλευρη κατατόπιση που μου παρείχε γύρω από το νησί της Ζακύνθου και τους εμπλεκόμενους φορείς. Τον κοινωνιολόγο και σύμβουλο ανάπτυξης του Δήμου Ζακύνθου, Στέλιο Πέτα. Καθώς και την ομάδα του Ε.Θ.Π.Ζ. για τις όμορφες στιγμές που περάσαμε μαζί κατά την διάρκεια εθελοντικής εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αδελφό μου Διονύση, την Έλλη, τον Νάσο, τον Μπόρχα και τους συμφοιτητές μου Θάνο, Ιάσονα, Κωνσταντίνα, Στέφανο Μ, Στέφανο Ψ, Ανατολή, Γεωργία, Δάφνη, Βιβή και Θανάση για την σημαντική βοήθεια και την στήριξή τους κατά την παράδοση του θέματος.

6

7

Αντικείμενο διπλωματικής εργασίας Η διπλωματική εργασία, πραγματεύεται τον σχεδιασμό ενός Περιβαλλοντικού Κέντρου Προστασίας και Ενημέρωσης για την Θαλάσσια Χελώνα Caretta-Caretta, στο νησί της Ζακύνθου. Προτείνει μια λύση στο ολοένα εντεινόμενο πρόβλημα μείωσης της βιοποικιλότητας του νησιού, έχοντας στο επίκεντρο την θαλάσσια χελώνα, ένα απειλούμενο είδος το οποίο είναι ένα από τα πιο εμβληματικά είδη των μεσογειακών θαλασσών και ένα από τα επτά είδη θαλάσσιων χελωνών που υπάρχουν στον πλανήτη. Τις τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια σημειώνονται προσπάθειες από Διεθνείς Οργανισμούς ώστε να αυξηθούν οι υδάτινες περιοχές που προστατεύονται στη Μεσόγειο θάλασσα και πλέον στην Ελλάδα. Κύριο μέλημά τους είναι η διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς και η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας της θαλάσσιας και παράκτιας έκτασης των προστατευόμενων περιοχών, διαδραματίζοντας συγχρόνως σημαντικό ρόλο στην τοπική ανάπτυξη. Ανεξάρτητα από τους φορείς που διαχειρίζονται και δραστηριοποιούνται στην εκάστοτε θεσμοθετημένη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή, η επιτυχία ενός πάρκου ως προς τους στόχους που αυτό θέτει εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Αφ’ ενός από την τήρηση των όρων και την αποτελεσματικότητα της φύλαξής του και αφ’ εταίρου από τη συμμόρφωση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών, προς τους κανονισμούς λειτουργείας του, ανάλογα με την διαβάθμιση των επιτρεπτών ενεργειών στις ζώνες προστασίας. Έναν άλλο παράγοντα επιτυχίας, αποτελεί η δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης, τόσο στους επισκέπτες του πάρκου αλλά κυρίως στις τοπικές κοινωνίες, μέσω των διαδικασιών επιμόρφωσης αλλά και τη μεταλλαγή των οικονομικών δραστηριοτήτων, ώστε αυτές να ενεργοποιούν την συμμετοχή κοινωνικών ομάδων στις δραστηριότητες του πάρκου, στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης. Τέλος, πέρα από τους κανονισμούς και τον προγραμματισμό των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, σημαντική παράμετρο αποτελεί η υλοποίηση των κατάλληλων υποδομών σε κτιριακή και υλικοτεχνική επάρκεια, σε χωροταξικό και πρακτικό επίπεδο, που να υποστηρίζει και να περικλείει σε ένα ενιαίο συγκρότημα, τις δραστηριότητες του πάρκου και όλων των εμπλεκόμενων σε αυτό.

8

Η κατασκευή ενός ενιαίου συνόλου προστασίας και ενημέρωσης για την Caretta-Caretta είναι η συνθήκη αυτή που θα κάνει τη διαφορά ανάμεσα στην νομοθέτηση μιας προστατευόμενης περιοχής και στην πραγμάτωση μιας αληθινά οικολογικής διαβίωσης των κοινωνιών σε σχέση με τα γειτνιάζοντα οικοσυστήματα.

Κρήτης

Θαλάσσια πάρκα στην Ελλάδα

9

Ο ΤΟΠΟΣ Λίγα λόγια για το νησί της Ζακύνθου Η Ζάκυνθος είναι ένα από τα νησιά των Επτανήσων, το ενδέκατο σε έκταση ελληνικό νησί και δεύτερο σε πληθυσμό των Ιονίων νήσων. Η έκτασή της είναι 406 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο πληθυσμός ανέρχεται στους 40.758 κάτοικους. Βρίσκεται κοντά στην Πελοπόννησο, ενώ η Κεφαλονιά είναι το πλησιέστερο βόρεια σε αυτή νησί. Το κλίμα της είναι ήπιο μεσογειακό και τα καλοκαίρια της είναι συνήθως θερμά και ξηρά. Έχει πλούσια βλάστηση και είναι νησί με σημαντική αγροτική παραγωγή. Τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύσσεται επίσης επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα του τουρισμού, η οποία υποβοηθείται από το αεροδρόμιο στην περιοχή μεταξύ του Λαγανά και του Καλαμακίου από πολλά ξενοδοχειακά καταλύματα και χώρους εστίασης.

Έκταση

406 χλμ2

Πληθυσμός

40.758

Ακτογραμμή

41 χλμ

Οικονομία

Τουρισμός / Αγροτική παραγωγή

10

Χώρα Ζακύνθου - έτος 1959

11

Η περιοχή του Λαγανά Ο Λαγανάς βρίσκεται σε απόσταση 9 χιλιόμετρων από την πόλη της Ζακύνθου και αποτελεί το δημοφιλέστερο και το πιο πολυσύχναστο τουριστικό θέρετρο του νησιού. Το χωριό πήρε το όνομα του από τις λαγήνες, πήλινα δοχεία (στάμνες) που χρησιμοποιούσαν για νερό. Στην περιοχή υπήρχαν καμίνια για την παρασκευή τους, ίχνη των οποίων υπάρχουν ακόμη και σήμερα. Το χωριό είναι παραθαλάσσιο και καταλήγει στην μεγαλύτερη παραλία του νησιού καθώς έχει μήκος 9 χιλιομέτρα που ανήκει στον ομώνυμο κόλπο. Ο κόλπος του Λαγανά είναι από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα με μήκος ακτών 20 χιλιομέτρων. Φιλοξενεί την χελώνα Caretta-Caretta και θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα μαιευτήρια σε όλη τη Μεσόγειο για την θαλάσσια χελώνα ως πρός τον αριθμό των φωλιών του. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετοί ελαιώνες ενώ ένα πευκόφυτο παραθαλάσσιο δάσος αποτελεί το φυσικό όριο του Λαγανά με την περιοχή του Καλαμακίου που συνορεύει.

Ο Τουρισμός στην Ζάκυνθο και οι επιπτώσεις του στην προστασία της Caretta-Caretta Η Ζάκυνθος δέχεται επισκεψιμότητα πάνω από 700.000 τουρίστες ετησίως. Το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο σε όλο το νησί προσφέρουν ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων, όπως ο αγροτουρισμός. Παρ΄ όλα αυτά, μέχρι σήμερα έχει δοθεί έμφαση σε άλλους τρόπους διαχείρισης του τουρισμού στο νησί. Παράδειγμα της αλόγιστης αυτής διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος είναι η περιοχή του Λαγανά. Ενώ βρίσκεται στο επίκεντρο της προστατευόμενης ζώνης, αποτελεί παράλληλα και τον μεγαλύτερο πόλο έλξης τουρισμού της Ζακύνθου. Ένας δρόμος περίπου τριών χιλιομέτρων που οδηγεί μέχρι την παραλία, χαρακτηρίζεται από μια σειρά ξενοδοχείων, νυχτερινών κέντρων και παραλιακών μπαρ. Ενώ, καταστήματα τουριστικών ειδών και εστιατορίων διαδέχονται το ένα μετά το άλλο έχοντας εκτεταμένα ωράρια λειτουργίας. Όλα τα παραπάνω αγνοούν μια συνθήκη αρμονικής συνύπαρξης του ανθρώπου με τη χελώνα, καθώς ο άνθρωπος δεν σέβεται τον τόπο αναπαραγωγής της, αλλά λειτουργεί εις βάρος της με σκοπό την κερδοφορία.

12

Πλοιάρια οικοπαρατήρησης και ενοικιαζόμενα σκάφη προκαλούν σημαντική όχληση και απειλή για το προστατευόμενο είδος. Τουρίστες και εργαζόμενοι παρέχουν στην Caretta-Caretta ακατάλληλη τροφή προκειμένου να την προσελκύσουν. Με αυτόν τον τρόπο έχει επηρεαστεί σημαντικά η συμπεριφορά του ζώου. Οι θαλάσσιες χελώνες συσχετίζουν την ανθρώπινη παρουσία με τροφή, γεγονός που μπορεί να τις κάνει επιθετικές όχι μόνο ως προς τον ίδιο τον άνθρωπο αλλά και μεταξύ άλλων ζώων. Απειλή επίσης, αποτελούν τα ιδιωτικά σκάφη παραβιάζοντας συνεχώς το όριο ταχύτητας, ενώ δεν μπορούν να παραληφθούν και τα θαλάσσια σπορ, αφού έχουν επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό στους κόλπους του νησιού, εντείνοντας έτσι το πρόβλημα απομάκρυνσης αλλά και τραυματισμού του ζώου. Τέλος, η ρύπανση των θαλάσσιων υδάτων αυξάνεται καθώς ορισμένα ξενοδοχειακά καταλύματα και σκάφη αναψυχής, εκτονώνουν τα απόβλητά τους στον θαλάσσιο χώρο.

Προστατευόμενες ζώνες Ε.Θ.Π.Ζ. Ζακύνθου

13

ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΛΑΓΑΝΑΣ

14

15,7% αύξηση 2018

80% Άγγλοι

40.000 κλίνες

75% αφίξεων / Αύγουστος

Tουρισμός - Δεδο μένα - Ανάπτυ ξ η

φωτορύπανση / ηχορύπανση / άναρχη επέκταση

ΠΑΡΑΛΙΕΣ

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΗ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ALL-INCUSIVE TOΥΡΙΣΜΟΣ

Kινητήρες τουρισμού - Συγκρούσεις συμφερόντων

15

Τουριστική ζώνη Λαγανά, Ζάκυνθος 2018

16

17

Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΧΕΛΩΝΑ CARETTA-CARETTA Η χελώνα Caretta-Caretta Οι χελώνες Caretta-Caretta κινούνται σε όλη την Μεσόγειο και κυρίως στην ανατολική πλευρά της, με επίκεντρο τα Επτάνησα λόγο του πρόσφορου οικοσυστήματος που διαθέτουν. Έχουν μήκος περίπου 1 μέτρο και παρ’ότι αναπνέουν με πνεύμονες, περνούν το σύνολο της ζωής τους στη θάλασσα, οπού τρέφονται με μέδουσες, μαλάκια και άλλα ασπόνδυλα. Στην αρχή της άνοιξης, μεταναστεύουν από την κεντρική Μεσόγειο όπου ξεχειμωνιάζουν προς τις περιοχές αναπαραγωγής, στις οποίες δημιουργουν τις φωλιές τους από τα μέσα Μαΐου μέχρι και τα τέλη Αυγούστου. Μία από τις σημαντικότερες περιοχές αυτές είναι ο κόλπος του Λαγανά. Τα θηλυκά βγαίνουν κατά τη διάρκεια της νύχτας στην ακτή και αφού επιλέξουν το κατάλληλο σημείο, σκάβουν με τα πτερύγια τους έναν αυγοθάλαμο βάθους 40-50 εκατοστών, μέσα στον οποίο εναποθέτουν κατά μέσο όρο 120 αυγά, διαδικασία που συνήθως επαναλαμβάνεται 3-4 φορές μέσα στο καλοκαίρι. Τα αυγά έχουν μέγεθος όσο ένα μπαλάκι ‘’ ping pong ‘’ και κέλυφος μαλακό για να μην σπάνε. Αξίζει να σημειωθεί ότι η θαλάσσια χελώνα παρουσιάζει ιδιαιτερότητες ως προς τον τρόπο αναπαραγωγής της, αφού το φύλο των νεοσσών εξαρτάται από τη θερμοκρασία της άμμου. Άνω των 29οC εκκολάπτονται θηλυκά, ενώ σε χαμηλότερες θερμοκρασίες τα αρσενικά. Η επώαση διαρκεί

/2 ωοτοκία ανά 2 έτη

18

επιστροφή στο σημείο γέννησης

42 με 70 ημέρες. Τα χελωνάκια, μήκους περίπου 5 εκατοστών βγαίνουν από την άμμο κυρίως το βράδυ και με την βοήθεια της αντανάκλασης του φωτός, των αστεριών και της σελήνης στο νερό, προσανατολίζονται προς την θάλασσα. Κατά την διαδρομή από την φωλιά προς την θάλασσα, ρυθμίζουν την ‘’μαγνητική τους πυξίδα ‘’ έτσι ώστε μετά από χρόνια να καταφέρουν να επιστρέψουν στην ίδια περιοχή και να αναπαραχθούν. Δυστυχώς όμως μόνο 1 με 2 στα 1000 νεογνά επιζεί, ενώ ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί κατά το 92 % από το 1980. Αυτό προκύπτει λόγω των φυσικών απειλών αλλά και από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες.

1 /1 .000

9 2%

1/1.000 αυγά επιζεί

92% μείωση πληθυσμού από το 1980

Παρουσία Caretta - Caretta στη Μεσόγειο

19

Φυσικές απειλές - Οι καιρικές συνθήκες είναι ένας από τους πρωταρχικούς παράγοντες. Ο άνεμος, η βροχή και το κρύο, καθώς και οι αφύσικα υψηλές θερμοκρασίες, επηρεάζουν επίσης τις χελώνες σε όλα τα στάδια της ζωής τους. Οι θερμοκρασίες κάτω των 14οC “παγώνουν” ακόμη και ενήλικες χελώνες.

- Η διάβρωση του εδάφους καταστρέφει τις παραλίες ωοτοκίας.

- Οι φυσικοί εχθροί αυγών και νεοσσών ποικίλουν ανάλογα με τη γεωγραφική θέση.

- Στην Ελλάδα αλεπούδες, σκυλιά και ενίοτε τσακάλια κατά την αναζήτηση τροφής μπορεί να αποτελέσουν κύνδινο για τα αυγά.

- Αφ΄ ότου τα αυγά καταφέρουν να εκκολαφθούν στην στεριά, απειλούνται από κουνάβια, αρουραίους και πτηνά όπως κοράκια, γλάρους ή κορμοράνους. Οι εχθροί ενός νεοσσού όμως δεν τελειώνουν εκεί, αφού φτάνοντας στην θάλασσα απειλούνται από μεγαλύτερα ψάρια ή θηλαστικά.

Απειλές από τον άνθρωπο - Σύλληψη για σκοπούς εκμετάλλευσης.

- Λαθροθηρία αυγών για κατανάλωση.

- Εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία, που καταλήγει σε πνιγμό ή θανάτωση από τους ψαράδες.

- Η ρύπανση των θαλασσών είναι μια σημαντική απειλή. Οι χελώνες συχνά συγχέουν πεταμένες πλαστικές σακούλες με τσούχτρες, μπάλες πίσσας ή χοντρά κομμάτια πολυαιθυλενίου με κάτι φαγώσιμο. Εάν καταπιούν αυτά τα αντικείμενα το πεπτικό τους σύστημα μπορεί να φράξει και οι ίδιες να πεθάνουν.

- Οι παραλίες ωοτοκίας πλήττονται δραματικά λόγω οικιστικής ανάπτυξης και τουριστικών δραστηριοτήτων, όπως :

α) Φώτα που λάμπουν στις παραλίες αποπροσανατολίζουν τόσο τις ενήλικες θηλυκές χελώνες όταν βγαίνουν να γεννήσουν, όσο και τους νεοσσούς που προσπαθούν να φθάσουν στην θάλασσα.

20

β) Η συμπίεση της άμμου από τροχοφόρα οχήματα που μπορεί να διαταράξει την κυκλοφορία του αέρα στις φωλιές. γ) Ομπρέλες και ξαπλώστρες στις παραλίες ωοτοκίας συχνά σχηματίζουν ένα αδιαπέραστο τείχος που εμποδίζει την πρόσβαση τους στο πίσω μέρος της παραλίας οπού γεννούν.

δ) Η φύτευση δέντρων ή το στήσιμο ομπρελών έχουν σαν αποτέλεσμα να σκιάζουν τις φωλιές και οι χαμηλότερες θερμοκρασίες της άμμου επηρεάζουν την επώαση των αυγών.

ε) Η ανθρώπινη παρουσία στις παραλίες ωοτοκίας τη νύχτα τρομάζει τις θαλάσσιες χελώνες που θέλουν να γεννήσουν.

στ) Κάστρα στην άμμο ή ροδιές από τροχοφόρα μπορεί να παγιδεύσουν τους νεοσσούς στην πορεία τους προς την θάλασσα.

Απειλές από ανθρώπινη δραστηριότητα

Φυσικές απειλές

Κλιματική αλλαγή

Αυγά

Αλεπούδες /Τσακάλια /Νυφίτσες

Άναρχη & Ανεξέλεγκτη ανάπτυξη στις παραλίες

Φωτορύπανση

Νεογέννητα

Γλάροι / Τσακάλια / Κορμοράνοι

Θαλάσσια απορρίμματα

Πετρελαιοκηλίδες

Ανήλικες & Ενήλικες

Ψάρια /Καρχαρίες /Φώκιες

Καταστροφικές τεχνικές ψαρέματος

21

Φορείς διαχείρισης προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (Ε.Θ.Π.Ζ.) Το 1999 δημιουργήθηκε το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου με στόχο στη βιώσιμη ανάπτυξη, την προστασία και την διατήρηση ενός από τους σημαντικότερους βιότοπους της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta στη Μεσόγειο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νησί περιλαμβάνει 3 περιοχές Natura 2000. Η έδρα του φορέα διαχείρισης του Ε.Θ.Π.Ζ. βρίσκεται στο Δήμο Ζακύνθου και οι υπηρεσίες του στεγάζονται στο ‘’Μικρό Διοικητήριο’’ στην χώρα Ζακύνθου. Χωροταξικά η προστατευόμενη περιοχή βρίσκεται στο νότιο παράκτιο τμήμα της Ζακύνθου ενώ περιλαμβάνει και περιοχές προς το εσωτερικό του νησιού αλλά και τις Στροφάδες, που είναι δύο νησίδες σε απόσταση πενήντα ναυτικών μιλίων νότια της Ζακύνθου. Ορισμένα από τα στοιχεία που προσδιορίζουν τη σημασία της Προστατευόμενης Περιοχής του Ε.Θ.Π.Ζ., σε Τοπικό, Εθνικό αλλά και Ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελούν, η ποικιλομορφία του τοπίου και η ιδιαιτερότητα του οικοσυστήματός του. Στην παράκτια ζώνη μπορεί κανείς να συναντήσει αμμώδεις παραλίες, αμμοθινικά συστήματα, βραχώδεις ακτές και σημαντικούς γεωλογικούς σχηματισμούς (γλίνες). Ενώ, στις κοντινές στεριές υπάρχουν πυκνά πευκοδάση, εύφορες αγροτικές περιοχές και εκτάσεις καλυμμένες από αυτοφυή Μεσογειακή βλάστηση. Εκτός από την Caretta-Caretta και την φώκια Monachus-Monachus, μέσα στο πάρκο γίνεται προσπάθεια διάσωσης και άλλων ειδών. Θηλαστικών, πτηνών, ερπετών και αμφίβιων στην στεριά και στην θάλασσα. Η επίτευξη του σκοπού ίδρυσης του Ε.Θ.Π.Ζ. πραγματοποιείται με την ανάπτυξη μιας σειράς προγραμμάτων και δράσεων, όπως : - Δράσεις για την διαφύλαξη του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου.

- Δράσεις για την ανάπτυξη του τουρισμού σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης.

24

- Δράσεις για την διαφύλαξη των παραδοσιακών χρήσεων (αλιείας, βόσκησης, γεωργίας).

- Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

- Πρόγραμμα Επιστημονικής Παρακολούθησης του προστατευμένου αντικειμένου.

- Πρόγραμμα Ελέγχου Δραστηριοτήτων/ Φύλαξης και Ενημέρωσης.

Σύλλογος προστασίας θαλάσσιας χελώνας “ΑΡΧΕΛΩΝ” Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1983 και εργάζεται για την προστασία, διαχείριση και μελέτη της θαλάσσιας χελώνας και των βιότοπων της στις σημαντικότερες περιοχές ωοτοκίας της Ελλάδος: Ζάκυνθο, Πελοπόννησο και Κρήτη. Το κέντρο διάσωσης της θαλάσσιας χελώνας ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1994 ως αποτέλεσμα της συνεργασίας του με τον δήμο Γλυφάδας. Πρόκειται για ένα κέντρο με πολύ έντονη δραστηριότητα αλλά μηδαμινές υποδομές. Στεγάζεται σε παλιά βαγόνια, δωρεά του Ο.Σ.Ε. Στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις του κέντρου, εκτός από τους χώρους περίθαλψης, λειτουργεί και ένας μικρός εκθεσιακός χώρος όπου οργανώνονται τακτικά ενημερωτικές προβολές για σχολεία και το ευρύτερο κοινό. Λειτουργεί με ειδική

άδεια του Υπουργείου Γεωργίας. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ο Αρχέλων διατηρεί δίκτυο σε όλη την Ελλάδα με σκοπό τον εντοπισμό και την μεταφορά άρρωστων ή τραυματισμένων χελωνών.

25

Σύλλογος Αρχέλων, Γλυφάδα 2018

26

27

28

Καταμέτρηση φωλιών στο Μαραθονήσι, Ζακύνθος 2018

29

30

31

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΛΥΣΗ Το κτιριολογικό πρόγραμμα Κατά την διάρκεια των επισκέψεών μου στο νησί και στους οργανισμούς που στόχο έχουν την προστασία της θαλάσσιας χελώνας, μελέτησα τον τρόπο δομής και λειτουργίας τους. Ειδικότερα μετά από τις πολυάριθμες συζητήσεις με τους τοπικούς φορείς και παράγοντες αλλά και με την εμπειρία που απέκτησα μέσω της εθελοντικής μου εργασίας στο Ε.Θ.Π.Ζ., οδηγήθηκα στην σύλληψη των λειτουργιών οργανογράμματος του νέου κέντρου προστασίας. Συγκεκριμένα στο κτιριολογικό πρόγραμμα της διπλωματικής αυτής εργασίας προτείνεται ο συνδυασμός μιας σειράς λειτουργιών σε μία ενιαία μονάδα. Εκτός από τις διοικητικές υπηρεσίες, η σημαντικότερη λειτουργία που χαρακτηρίζει το κέντρο είναι ο χώρος περίθαλψης και ανάρρωσης των τραυματισμένων ζώων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να παραμένουν οι χελώνες στο νησί και δεν υποχρεώνεται η μεταφορά τους στην Αθήνα. Επιπροσθέτως, ο τρόπος κατασκεύης του κτιρίου δίνει την δυνατότητα παρατήρησης των χελωνών από απόσταση στους επισκέπτες. Αυτό θα λειτουργήσει ως καταλύτης για την ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού ως προς το ζώο ενώ παράλληλα θα βοηθήσει στην κατεύθυνση της τουριστικής ανάπτυξης του νησιού προς τον οικοτουρισμό. Στο κτιριολογικό πρόγραμμα της διπλωματικής αυτής εργασίας έγινε προσπάθεια να συγκεραστεί μια σειρά από λειτουργίες διαφορετικών Οργανισμών και Υπηρεσιών που στόχο έχουν τη προστασία της χελώνας. Όπως:

α) Ο Αρχέλων που βρίσκεται στη περιοχή του Καλλιτέρου, στο εσωτερικό του νησιού.

β)Το Περιβαλλοντικό Κέντρο Ενημέρωσης που βρίσκεται στην Λιθακία στο νότιο-ανατολικό άκρο της Ζακύνθου.

γ) Το θεματικό Μουσείο που βρίσκεται στο Βασιλικό στο νότιοδυτικό άκρο της Ζακύνθου.

δ)Την μεταφορά παραρτήματος του Ε.Θ.Π.Ζ. στο σημείο μελέτης

32

μου, αφού η κεντρική του υπηρεσία κρίνεται απαραίτητο να βρίσκεται στην πόλη της Ζακύνθου.

Κτιριολογικό Πρόγραμμα: Α. Κέντρο Περιβαλλοντολογικής Ενημέρωσης: • Είσοδος – Χώρος αναμονής: 60 m2 • Εκθεσιακός χώρος: 70 - 75 m2 • Πολυχώρος – Αμφιθέατρο: 100 m2 • Foyerς: 50 m2 • Βιβλιοθήκη – Υπολογιστές: 60 m2 • Καφέ – Εστιατόριο – Παρασκευαστήριο: 60 m2 • Πωλητήριο: 30 m2 • W.C. (ανδρών, γυναικών, Α.Μ.Ε.Α): 18 m2, 6 m2 • Βοηθητικοί χώροι (Σύνολο: 459 m2) B. Διοίκηση: • Γραμματεία – Χώρος αναμονής: 10 - 12 m2 • Γραφείο διευθυντή: 10 - 12 m2 • Γραφείο προσωπικού: 10 - 12 m2 • Αίθουσα συνεδριάσεων: 10 - 12 m2 • W.C. (ανδρών, γυναικών, Α.Μ.Ε.Α): 18 m2, 6 m2 (Σύνολο: 72 m2) Γ. Κέντρο περίθαλψης χελώνας: • Χώρος υγιεινής προσωπικού (απολύμανση- νιπτήρες): 12 m2 • Χειρουργείο με χώρο παρακολούθησης: Χώρος νοσηλείας –Ιατρείο εξέτασης: 30 m2 Χειρουργικός χώρος: 40 - 45 m2 Προετοιμασία ζώων: 15 m2 Έξοδος: 15 m2 Χώρος εργαλείων : 12 m2 (συνολική έκταση χειρουργείου : 94 m2 ) • Ακτινολογική μονάδα : 12 - 15 m2 • Δεξαμενές χελωνών - W.Q. Lab: 85 - 90 m2

33

ΕΘΝΙΚΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

ΑΡΧΕΛΛΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΛΙΘΑΚΙΑΣ

ΛΑΓΑΝΑΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ

Σύνδεση με δίκτυο μεταφορών

Συγκέντρωση λειτουργιών σε μια ενιαία μονάδα

34

Τοπικός πληθυσμός

Τοπικός πληθυσμός

Ενημέρωση Εν ημέ ρ ω σ η

Τουρίστες

Τουρίστες

ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΤΟΠΟΣΗΜΟ

Ενημέρωση τοπικού πληθυσμού και τουριστών

35

Επιλογή πεδίου παρέμβασης Σημαντικό κριτήριο για την επιλογή πεδίου παρέμβασης αποτέλεσε ο ίδιος ο κόλπος του Λαγανά καθώς λειτουργεί ως καταφύγιο για την θαλάσσια χελώνα. Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα ‘’μαιευτήρια’’ σε όλη την Μεσόγειο αφού φιλοξενεί ένα πολύ μεγάλο αριθμό φωλιών στη νήσο. Έχοντας παράλληλα μελετήσει την χωρική δομή της περιοχής, αυτή εξασφαλίζει την στρατηγική θέση που πρέπει να έχει ένα τέτοιο κέντρο. Βρίσκεται δηλαδή, σε άμεση σχέση με το οδικό και μεταφορικό δίκτυο του νησιού για την διευκόλυνση των λειτουργιών του κέντρου και την εύκολη πρόσβαση επισκεπτών, εργαζομένων και εθελοντών. Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι ο Λαγανάς ενισχύεται από την γειτνίασή του με το αεροδρόμιο, όπου υπάρχει η δυνατότητα εύκολης μεταφοράς άρρωστων ή τραυματισμένων χελωνών από όλη την Μεσόγειο. Η συγκεκριμένη χωροθέτηση του κέντρου έγινε σε τέτοιο σημείο που να τηρούνται οι κατάλληλες αποστάσεις έτσι ώστε να μην ενοχλείται από την οποιαδήποτε ηχορύπανση και φωτορύπανση ,ειδικά ο χώρος της μόνιμης φιλοξενίας και ανάρρωσης των ζωντανών. Ένας ακόμα λόγος που καθιστά την τοποθέτηση του κέντρου στο συγκεκριμένο σημείο ενδιαφέρουσα, είναι η λειτουργία του που στηρίζεται σημαντικά στον εθελοντισμό. Έτσι οι πολυπληθείς ξενοδοχειακές μονάδες της περιοχής έχουν την δυνατότητα να καλύψουν την φιλοξενία του προσωπικού. Ο κυριότερος όμως παράγοντας για το σημείο χωροθέτησης είναι η δυνατότητα προσβασιμότητας του συγκροτήματος και η άμεση επαφή του με το θαλάσσιο μέτωπο του κόλπου. Η συνεχής και απρόσκοπτη τροφοδοσία των δεξαμενών με νερό αποτελεί ζωτικής σημασίας παράγοντα βιωσιμότητας του περιβαλλοντικού αυτού κέντρου, το οποίο φιλοξενεί 20 δεξαμενές. Βασική ανάγκη για την σωστή λειτουργία τους αλλά και για την υγιεινή των τραυματισμένων ζώων και του χώρου που φιλοξενούνται, είναι η δυνατότητα εύκολης άντλησης θαλασσινού νερού καθώς καθίσταται απαραίτητη η τακτική ανανέωση του. Ένα ακόμα κριτήριο επιλογής της θέσης αυτής, είναι η χαρακτηριστική γεωφυσική μορφολογία της περιοχής χωροθέτησης με τα ψηλά αμμοθινικά

36

συστήματα και την περιμετρική υψηλή φύτευση που δημιουργούν την ιδανική ‘‘κρυψώνα’’ στις κατασκευές που τοποθετούνται πάνω στο μέτωπο αυτό. Πρόθεση είναι το σύμπλεγμα λειτουργιών να ενταχθεί όσο το δυνατόν περισσότερο στο φυσικό αυτό τοπίο, ώστε να μην γίνεται αντιληπτό από την θαλάσσια χελώνα.

Κόλπος Λαγανά, Ζακύνθος 2018

37

Χάρτης πεδίου παρέμβασης

Σχέση κτιστού-άκτιστου περιβάλλοντος

38

Σχέση με οδικό και μεταφορικό δίκτυο

ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ Σχέση με ξενοδοχειακές μονάδες περιοχής

Σχέση με θαλάσσιο μέτωπο

39

40

41

42

Φωτογραφίες οικοπέδου - κόλπος Λαγανά, Ζακύνθος 2018

43

44

Μακέτα περιβάλλοντος κλ. 1.2000

45

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ Συνθετικές αρχές A. Σχέση του κέντρου με το φυσικό τοπίο. Σημαντική πρόκληση στην εκκίνηση σχεδιασμού ήταν η σχέση του κέντρου με το υπάρχον φυσικό τοπίο. Η πλήρης εναρμόνιση του κελύφους στην τοπογραφία της περιοχής καθώς και η ανάδειξη των φυσικών χαρακτηριστικών του χώρου παρέμβασης αποτέλεσε τον κύριο στόχο αλλά και την βασική συνθετική ιδέα. Ο προβληματισμός προήλθε με τα ερωτήματα που ίδιος ‘’ο τόπος έθεσε’’ με την ιδιάζουσα γεωμορφολογία του. Πως μπορεί το μεγαλύτερο μέρος της κατασκευής να αποτελέσει μια συνέχεια του εδάφους και να ταυτιστεί με αυτό; Πως ο χώρος και οι εγκαταστάσεις που θα δημιουργηθούν, μπορούν να εκτονωθούν και εν τέλει να σβήσουν μέσα στο τοπίο, ενισχύοντας την αίσθηση ότι το κτίριο μαζί με τα έμβια όντα του γίνεται μέρος της φύσης; Τέλος, με ποιόν τρόπο είναι εφικτό ένα μεγάλο τμήμα του κελύφους να αποτελέσει ανασήκωμα του εδάφους και οι λειτουργίες του να περιοριστούν κάτω αλλά και πάνω από αυτό; Πρόκειται για την βασική συνθετική αρχή που υπαγορεύθηκε από την γεωμορφολογία της ίδιας της περιοχής, προσδοκώντας η αρχιτεκτονική παρέμβαση να γίνει τμήμα της αλλά και το αντίστροφο. Μέσα από τα παραπάνω ερωτήματα, δημιουργήθηκαν οι αρχές της αναζήτησης οδηγώντας σε έναν τρόπο σχεδιασμού, ο οποίος παραπέμπει, όχι απλά στην δημιουργία ενός κτιρίου, αλλά μιας δυναμικής κτιριακής δομής, με ήπιες τοπιακές παρεμβάσεις, που ορίζουν χώρο αντί να τον καταλαμβάνουν. Η διαδικασία της ένταξης στο φυσικό περιβάλλον αποτέλεσε ίσως την μεγαλύτερη δυσκολία κατά την συνθετική αναζήτηση και αυτό γιατί το αμμοθινικό σύστημα που είχαμε να διαχειριστούμε δεν είναι ένα στατικό τοπίο, αλλά εναλλάσσεται διαρκώς σύμφωνα με τις καιρικές συνθήκες και διαφοροποιείται στην πάροδο του χρόνου.

46

Η εναρμόνιση με το ιδιαίτερο φυσικό αυτό ανάγλυφο, επιτεύχθηκε με κλιμακώσεις και εξάρσεις των στεγάστρων αλλά και με υποχωρήσεις του εδάφους, προκειμένου οι κλειστοί χώροι να αναδύονται διστακτικά μέσα από το συνεχώς μεταβαλλόμενο αμμώδες τοπίο. Πρόθεση είναι, η δυναμική αυτή του κελύφους, να διεγείρει το συναίσθημα του επισκέπτη, προτρέποντάς τον να ανακαλύψει τι είναι αυτό που αναδύεται σιγά σιγά μέσα από την γη, σαν μια άλλη αμμοθίνα.

Μελέτη χαρακτηριστικών οικοπέδου, κόλπος Λαγανά 2018 47

Allium Angulosum

Pistacia Lentiscus

Carota Selvatica

Coridothymus Capitatus

Pancratium Maritimum

Hyperium Aegypticum

Ammophila Arenaria

Acacia Saligra

Pinus Pinea Prancratium Maritimum

48

Φυτολόγιο περιοχής παρέμβασης

Cyrodou

Centaurea Seridis

Vitis Vinifera

Avena Sativa

Acacia Cyanophilla

Aryngium Maritimum

Limonium Phitosiamum

Nerium Oleander

Tamarix Parvilflora

49

Μακέτα επεξεργασίας κλ. 1.500

50

51

Μακέτες επεξεργασίας κλ. 1.500

52

53

Β. Η αναστρεψιμότητα της κατασκευής και το αποτύπωμά της στο φυσικό περιβάλλον Άλλη βασική συνθετική αρχή είναι η έννοια της αναστρεψιμότητας, δηλαδή η δυνατότητα της εύκολης αποσυναρμολόγησης των κτιριακών κατασκευών, σε περίπτωση που κριθεί αναγκαία η απομάκρυνσή τους από τον χώρο παρέμβασης, χωρίς να προκληθούν σημαντικές φθορές στο περιβάλλον. Στην σχεδιαστική αυτή διαδικασία σημαντικός παράγοντας ήταν η επιλογή των δομικών υλικών. Υιοθετώντας το ξύλο ως το βασικό υλικό κατασκευής στο μεγαλύτερο τμήμα του κτιρίου, όπως στέγαστρα, επιφάνειες, δάπεδα, με την ευελιξία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησής του υπακούει στην παραπάνω αρχή. Η επιλογή αυτή εξυπηρέτησε παράλληλα την επίλυση κατασκευαστικών και συνθετικών ζητημάτων, αφού το συγκεκριμένο υλικό εντάσσεται αρμονικά στο τοπίο. Η αναστρεψιμότητα της κατασκευής επιτεύχθηκε εν μέρει, καθώς στατικά ζητήματα αλλά και βασικές λειτουργίες του κτιριολογικού προγράμματος, υπαγόρευσαν την χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος, ειδικότερα στα υπόγεια τμήματα ανάρρωσης των χελωνών, υλικό που εξασφαλίζει στεγανότητα και προστασία στον εσωτερικό χώρο από τις δύσκολες μεταβαλλόμενες εξωτερικές συνθήκες.

54

Κόλπος Λαγανά, Ζάκυνθος 2018

55

Γ. Ο διακριτός διαχωρισμός των λειτουργιών σε δημόσιο, ημιδημόσιο και ιδιωτικό χώρο Για την σωστή λειτουργία του κτιριολογικού προγράμματος του κέντρου, κρίθηκε απαραίτητη η διάσπαση των λειτουργιών του, σε τρία διακριτά τμήματα. Καθ΄ όλη την πορεία της συνθετικής διαδικασίας ο χαρακτηρισμός που αποδόθηκε σε κάθε ένα από αυτά, αφορούσε στην δυνατότητα διέλευσης του επισκέπτη, εξασφαλίζοντας την σωστή λειτουργία των χρήσεων που φιλοξενούν. Τους λειτουργικούς τομείς του κτιρίου, απαρτίζουν το δημόσιο τμήμα, που αφορά στις λειτουργίες ενημέρωσης του ενδιαφερόμενου-επισκέπτη, το ημιδημόσιο τμήμα, που περιλαμβάνει τις διοικητικές υπηρεσίες και τέλος το ελεγχόμενης επισκεψιμότητας-ιδιωτικό τμήμα, που στεγάζει τις απαραίτητες λειτουργίες για την φιλοξενία και την περίθαλψη των τραυματισμένων ζώων σε ένα προφυλαγμένο χώρο, στο κάτω επίπεδο του κτιρίου. Η διάκριση των λειτουργιών, υποδηλώνεται με συνθετικά και μορφολογικά εργαλεία στην διάπλαση των όγκων του αρχιτεκτονικού κελύφους, προσδιορίζοντας την διαφορετική τους ταυτότητα. Τα τμήματα ενημέρωσης και διοίκησης, διακρίνονται από μια ξεκάθαρη εξωστρέφεια. H κατασκευή τους αποτελείται από ένα ξύλινο στέγαστρο, το οποίο περιμετρικά ανοίγεται σε ένα συνεχόμενο υαλοστάσιο, έτσι ώστε ο διερχόμενος επισκέπτης να έχει οπτικές φυγές και συνεχή αναφορά προς το γύρω φυσικό περιβάλλον. Σε αντίθεση με τους δημόσιους – ημιδημόσιους χώρους, το διαβαθμισμένης επισκεψιμότητας τμήμα περίθαλψης των χελωνών, χαρακτηρίζεται από έντονη εσωστρέφεια, καθώς φιλοξενείται σε ένα προφυλαγμένο υπόσκαφο χώρο, κρυμμένο κάτω από τις αμμοθίνες, που δημιουργείται από μια κελυφωτή κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα, η οποία εντείνει την εσωστρέφεια και την προστασία του εσωτερικού χώρου που ορίζει. Οι 2 ενότητες, διαχωρίζονται από μια δημόσια πορεία, ενώ ο χώρος περίθαλψης των χελωνών αποκτά την ιδιωτικότητά του μέσω ενός αιθρίου, που αποτελεί την μετάβαση από τον χώρο κυκλοφορίας του κοινού στον αποκλειστικό χώρο των πρωταγωνιστών του κέντρου.

56

1

2

3

Κάτοψη τελικής μακέτας κλ. 1.200

57

Δ. Δημιουργία δημόσιας πορείας μέσα από το συγκρότημα Εξίσου σημαντική συνθετική διαδικασία αποτέλεσε και ο υπαίθριος σχεδιασμός του περιβάλλοντα χώρου των κτιριακών ενοτήτων. Με γνώμονα την ελάχιστη παρέμβαση στην τοπογραφία της περιοχής, η συνθετική αναζήτηση οδήγησε στην χάραξη μιας δημόσιας κεντρικής διαδρομής, ενός μεταβατικού, ζωτικού χώρου, που ο επισκέπτης καλείται να ανακαλύψει τα δρώμενα του συγκροτήματος. Η χάραξη της πορείας με διαφορετικά μήκη και πλάτη, διευρύνσεις και στενώσεις, υποδηλώνει κατευθύνσεις. Ξεκινώντας από τον χώρο της εισόδου, οδηγεί στο κεντρικό νευραλγικό τμήμα του κτιρίου με όλες τις βασικές λειτουργίες και δια μέσου διαφορετικών υψομετρικών επιπέδων που προσφέρουν πολλαπλές οπτικές φυγές και θεάσεις στον επισκέπτη. Η δημόσια αυτή διαδρομή φτάνει στο τέλος της λίγα μόλις μέτρα πάνω από τον κόλπο του Λαγανά. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής ο περιηγητής μπορεί να διανύσει εναλλακτικές οδεύσεις επιλέγοντας ή αποφεύγοντας λειτουργίες, ορίζοντας έτσι ο ίδιος τον χρόνο παραμονής του στο περιβαλλοντικό κέντρο. Για την επίστρωση της διαδρομής επιλέχθηκε το πατημένο χώμα, υλικό φιλικό προς τον χρήστη και το περιβάλλον.

Πτυχώσεις - Πλάτη - Κινήσεις

Ύψος - Ένταξη - Φυγές

58

κλ. 1.500

Μακέτα περιοχής οικοπέδου Ζώνη παρέμβασης κλ. 1.1000 59

60

61

Σκίτσα συνθετικής ιδέας, 2019

62

63

64

65

66

67

Λειτουργική ανάλυση πρότασης Η σύνθεση αποτελείται από 3 αυτόνομες κτιριακές ενότητες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με υπαίθριες και ημιυπαίθριες κινήσεις. Οι ενότητες αυτές όπως προαναφέρθηκε, διαχωρίζονται διακριτά από τον λειτουργικό τους χαρακτήρα. Η πρώτη ενότητα έχει δημόσιο χαρακτήρα και φιλοξενεί το κέντρο περιβαλλοντικής ενημέρωσης. Ορίζει το συγκρότημα από την δυτική πλευρά και με μία δυναμική μορφή ενσωματώνει λειτουργίες που αφορούν στην ενημέρωση του επισκέπτη γύρω από την θαλάσσια χελώνα. Η δεύτερη ενότητα έχει ημιδημόσιο χαρακτήρα, διατάσσεται στο κέντρο του συγκροτήματος και περιλαμβάνει στο πρώτο επίπεδο τους χώρους διοίκησης. Στο κάτω επίπεδο, φιλοξενούνται οι χώροι νοσηλείας οι οποίοι μαζί με την τρίτη ενότητα, όπου χωροθετούνται οι δεξαμενές παραμονής των τραυματισμένων ζώων, αποτελούν την ενιαία ζώνη περίθαλψης του συγκροτήματος.

Ενότητες - Υψομετρικές διαβαθμίσεις

68

1. Το κέντρο περιβαλλοντικής ενημέρωσης-Δημόσιο τμήμα Η ενότητα αναπτύσσεται με μια δυναμική μορφή σε σχήμα ‘’S’’ από τεθλασμένες γραμμές οι οποίες δημιουργώντας αμβλείες γωνίες στον χώρο, ορίζουν το κτιριακό συγκρότημα από τα δυτικά. Το δομικό σύστημα της ενότητας αυτής είναι μικτό, από ξύλο και οπλισμένο σκυρόδεμα. Το συνολικό σχήμα ορίζεται από ένα ξύλινο στέγαστρο που στηρίζουν ξύλινα υποστυλώματα, τα οποία περιγράφουν ένα στεγασμένο ημιυπαίθριο χώρο. Εκεί τοποθετούνται οι χώροι έκθεσης με πληροφορίες και εποπτικό υλικό για τη ζωή της θαλάσσιας χελώνας. Το στέγαστρο αυτό αποτελεί μια ξύλινη βατή στέγη, η οποία λειτουργεί ανεξάρτητα από το υπόλοιπο κέντρο, καθώς δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να έχει μια υπαίθρια πορεία προς τον κόλπο του Λαγανά προσπερνώντας τις λειτουργίες του κέντρου. Η βόρεια και η νότια απόληξη του στεγάστρου πλαισιώνονται εκατέρωθεν από δυο κατακόρυφα τοιχεία οπλισμένου σκυροδέματος, τα οποία ξεπροβάλλουν από το αμμώδες έδαφος, ορίζοντας εσωτερικά λειτουργίες. Στο βόρειο άκρο, δημιουργείται ένας ελαφρά κεκλιμένος υμιυπόσκαφος χώρος, όπους τοποθετείται η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για προβολές και συνέδρια. Η αίθουσα αυτή μπορεί να αξιοποιείται και κατά τους χειμερινούς μήνες από τους μόνιμους κατοίκους του νησιού και τους ειδικούς ερευνητές. Το κεντρικό στεγασμένο τμήμα, με την ρυθμική ακολουθία των ξύλινων διπλών υποστυλωμάτων σχήματος V, χαρακτηρίζεται από διαφάνεια η οποία διακόπτεται από δυο αυτόνομα γεωμετρικά σχήματα, ένα κανονικό ορθογωνικό και ένα κυλινδρικό, κατασκευασμένα από ανεπίχριστο χρωματισμένο σκυρόδεμα, τα οποία προβάλλουν του βασικού κτιρίου, δημιουργώντας ένα όριο από την δυτική πλευρά της κατασκευής. Το ορθογωνικό κέλυφος εξυπηρετεί τους χώρους του πωλητηρίου και του μπαρ/εστιατορίου. Το κυλινδρικό ανοιχτό σχήμα, που τοποθετείται στο σημείο όπου το στέγαστρο αποκτά το μέγιστο ύψος, περικλείει έναν υπαίθριο αμφιθεατρικό χώρο, για την εκτόνωση παιδαγωγικών ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Τέλος οι βοηθητικές λειτουργίες καθίστανται διακριτικές, καθώς τοποθετούνται στα άκρα της κατασκευής ώστε να μην είναι ορατές από τον διερχόμενο επισκέπτη. Βατή κατασκευή - Κύλινδρος Ένωση - Αγκαλιά 69

2. Οι χώροι Διοίκησης – Ημιδημόσιο Τμήμα Η ενότητα αυτή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της συνολικής συνθετικής ιδέας, ακολουθώντας την ίδια λογική και χρησιμοποιώντας τα ίδια δομικά εργαλεία με την προηγούμενη κτιριακή δομή. Πρόκειται για μια δυναμική ανοιχτή μορφή ξύλινου στεγάστρου, που αποτελείται από τρία πτερύγια, σε παράθεση από την άλλη ενότητα προς τα δυτικά, με την παρεμβολή της δημόσιας πορείας, που αναφερθήκαμε παραπάνω. Το στέγαστρο εδώ, δεν είναι βατό και δεν βυθίζεται στην άμμο όπως στην προηγούμενη κατασκευή, αλλά σε ένα ψηλότερο επίπεδο, επιδιώκει μέσω ενός τεχνικού συστήματος εξάρσεων και εντάσεων της στεγασμένης επιφάνειας, να αποκαταστήσει την συνέχεια του αμμοθινικού συστήματος. Χαρακτηρίζεται από διαφάνεια και έντονη εξωστρέφεια, καθώς και οι δυο πλευρές του διαμορφώνονται από ένα συνεχές υαλοστάσιο, που δίνει την δυνατότητα της οπτικής συνέχειας με τους υπαίθριους χώρους εκατέρωθεν και τις άλλες κτιριακές ενότητες. Συγκροτείται σε δύο στάθμες, το ισόγειο και το κάτω επίπεδο. Η στάθμη του πάνω επιπέδου, από τα δυτικά είναι συνεπίπεδη με την δημόσια πορεία, εξασφαλίζοντας άμεση οπτική επαφή και επικοινωνία με τους εκθεσιακούς χώρους. Περιλαμβάνει τις διοικητικές λειτουργίες, δηλαδή τον χώρο αναμονής και γραμματείας, τα γραφεία του προσωπικού και της διεύθυνσης και την αίθουσα συνεδριάσεων στο νότιο άκρο της κατασκευής. Το βόρειο τμήμα της στάθμης αυτής, στεγάζει έναν ημιυπαίθριο χώρο, ο οποίος συνδέει το δημόσιο μονοπάτι με ένα στενό υπαίθριο πέρασμα, καταλήγοντας στο πάνω επίπεδο της τρίτης κτιριακής ενότητας, το νευραλγικότερο τμήμα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, που θα αναλυθεί στην συνέχεια. Η στάθμη του κάτω επιπέδου βρίσκεται σε συνέχεια με το τεχνικά διαμορφωμένο έδαφος του υπαίθριου χώρου που διαχωρίζει την μεσαία από την ανατολική κτιριακή ενότητα. Εκεί τοποθετούνται οι απαιτούμενοι εργαστηριακοί χώροι που αφορούν στην περίθαλψη της χελώνας, όπως ο χώρος του χειρουργείου, η ακτινολογική μονάδα, ο χώρος εργαλείων και οι χώροι υγιεινής του προσωπικού, οι οποίοι έχουν άμεση λειτουργική σχέση με τον χώρο φιλοξενίας των χελωνών, που βρίσκεται στο κάτω επίπεδο της τρίτης κτιριακής ενότητας. Η σύνδεση των δυο κτιρίων στο πάνω επίπεδο, γίνεται μέσω μια μεταλλικής γέφυρας, η οποία από κάτω, λειτουργεί ως στεγασμένη διαδρομή, που

εξυπηρετεί την μεταφορά των τραυματισμένων ζώων από τους χώρους περίθαλψης προς τις δεξαμενές και αντίστροφα.

Σύνδεση - Αμμοθινικό σύστημα

70

3. Οι χώροι περίθαλψης και ανάρρωσης της θαλάσσιας χελώνας Η συνθετική πρόκληση του χώρου αυτού, ήταν να δημιουργηθεί ένα ασφαλές και προστατευμένο περιβάλλον για τα τραυματισμένα ζώα. Μια τεχνητή σπηλιά από ανεπίχριστο χρωματισμένο σκυρόδεμα, που αναδύεται από το ρευστό αμμώδες έδαφος σαν μητρική αγκαλιά της φύσης, διαμορφώνεται για να δεχτεί τα ζώα που θα αναρρώσουν. Πρόκειται για ένα χώρο μεγάλου ύψους, ο οποίος φιλοξενεί εικοσιένα δεξαμενές (δεκαπέντε μικρές και έξι μεγάλες) και ένα εργαστήριο ανάλυσης ποιότητας νερού. Οι δεξαμενές αποτελούν τον χώρο παραμονής και ενδυνάμωσης των τραυματισμένων χελωνών, έως ότου αναρρώσουν. Ο χώρος αυτός είναι προσβάσιμος μόνο από τους εργαζόμενους. Ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα της οπτικής προσέγγισης με τα φιλοξενούμενα ζώα και της διαδικασίας περίθαλψής τους για διδακτικούς κυρίως σκοπούς αλλά και για λόγους ευαισθητοποίησης του κοινού γύρω από τα θέματα προστασίας της χελώνας. Για να επιτευχθεί αυτό, δημιουργείται μια υπαίθρια διαδρομή από ελαφριά μεταλλική διάτρητη κατασκευή, η οποία διεισδύει μέσα στον υπόσκαφο χώρο σε ψηλότερο επίπεδο από την στάθμη κίνησης του προσωπικού περίθαλψης των ζώων, ώστε να μην εμποδίζεται η κίνησή τους, αλλά κυρίως για να περνάει απαρατήρητος ο επισκέπτης από το φιλοξενούμενο ζώο. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στον τρόπο διαχείρισης του φωτισμού, που αποτέλεσε προβληματισμό καθ΄ όλη την διάρκεια σχεδίασης του χώρου, με βασικό σκοπό την διατήρηση της ιδιωτικότητας στην ζώνη περίθαλψης των χελωνών, με την διακριτική παρουσία του επισκέπτη, εξασφαλίζοντας έτσι την αρμόζουσα ηρεμία στο τραυματισμένο ζώο. Για να ενταθεί η εσωστρέφεια του χώρου αυτού, επιλέχθηκε χαμηλός φυσικός φωτισμός στο επίπεδο των δεξαμενών, ενώ η εξέδρα παρατήρησης που βρίσκεται ψηλότερα να παραμένει σκοτεινή, για να μην γίνονται εύκολα αντιληπτοί οι επισκέπτες. Η ατμοσφαιρικότητα του ημιφωτισμένου εσωτερικού, μαζί με τους ήχους από τον αντίλαλο των παφλασμών από τα πτερύγια των χελωνών, προσδίδουν μουσικότητα στον χώρο, συμβάλλοντας όλα μαζί σε μια εξερεύνηση

των αισθήσεων, που υποβάλλει τον επισκέπτη σε εμπειρίες, όπου οι λάτρεις των ζώων μπορούν να ζήσουν και να νιώσουν την σχέση του ανθρώπου με αυτό. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο τρόπος διαχείρισης του τεχνητού φωτισμού όλου του κέντρου έχει μελετηθεί έτσι ώστε να μην ακυρώνεται η νύχτα και παράλληλα να καθίσταται επιτρεπόμενη η λειτουργία του κέντρου τις ώρες ωοτοκίας.

Προστασία - Άβατο

71

Κανονισμοί απαιτούμενου φωτισμού

72

73

Φωτορεαλιστική απεικόνιση σχεδίων 2019

74

75

Σχέδια κατόψεων

77

Α1. Κάτοψη δώματος Α2. Κάτοψη ισογείου Α3. Κάτοψη υπογείου

Α1.

1

Α. Κέντρο Περιβαλλοντολογικής Ενημέρωσης 1. Χώρος παρατήρησης

79 0

5

10

20

80

Α2.

Α. Κέντρο Περιβαλλοντολογικής Ενημέρωσης 1. Αποθηκευτικός χώρος 2. Χώρος προβολών 3. Αναψυκτήριο - Καφέ 4. Κατάστημα Μουσίου 5. Κουζίνα 6. W/C 7. Παιδικός χώρος 8. Εκθεσιακός χώρος 9. Αποθηκευτικός χώρος

Β. Διοίκηση

Γ. Κέντρο Περίθαλψής Χελώνας

1. Γραμματεία χώρος αναμονής 2. W/C 3. Χώρος Εργασίας 4.Αίθουσα Συνεδριάσεων

1. Water Quality Lab 2. Χώρος δεξαμενών Θαλάσσιας Χελώνας 3. Χώρος Παρατήρησης

Β

81 0

5

10

20

82

Α3.

Γ. Κέντρο Περίθαλψης Χελώνας 1. W/C - Αποδυτήρια 2. Αρχείο 3. Ακτινολογική μονάδα 4. Χειρουργείο με χώρο παρακολούθησης 5. Water Quality Lab 6. Χώρος δεξαμενών Θαλάσσιας Χελώνας

83 0

5

10

20

84

Σχέδια τομών

85

Β1. Εγκάρσια Νοτιοδυτική τομή Β2. Εγκάρσια Βορειοανατολική τομή Β3. Πλάγιες ανατολικές όψεις Β4. Πλάγιες δυτικές όψεις

86

Î’1.

0

5

10

20

87

88

Î’2.

0

5

10

20

89

90

Î’3.

91

0

5

10

20

92

Î’4.

93 0

5

10

20

94

Σχέδια όψεων

95

Γ1. Βορειοδυτική όψη Γ2. Βορειοανατολική όψη

96

Γ1.

0

5

10

20

97

98

Γ2.

0

5

10

20

99

100

101

Φωτογραφίες τελικής μακέτας, 2019

102

103

104

105

106

107

108

109

ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Ο φέρων οργανισμός του κτιρίου και η συμμετοχή του στην αρχιτεκτονική σύνθεση Η αναζήτηση της δομής και των υλικών του φέροντα οργανισμού του κτιρίου, καθώς και η επιλογή της μορφής του, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής ιδέας. Ο φέρων οργανισμός του κτιρίου, είναι μικτή κατασκευή και αποτελείται από ξύλο και οπλισμένο σκυρόδεμα. Για τα βυθισμένα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους τμήματα, όπως ο υπόσκαφος χώρος των δεξαμενών, τα τοιχεία αντιστήριξης που ορίζουν τους χώρους οι οποίοι αναδύονται μέσα από τους αμμόλοφους και η θεμελίωση, προτείνεται ως υλικό κατασκευής το οπλισμένο σκυρόδεμα. Η επιλογή του οπλισμένου σκυροδέματος, έγινε κυρίως λόγω των αντοχών και των υδραυλικών ιδιοτήτων του, καθώς και της συμβατής υλικότητας με την αμμώδη σύσταση του εδάφους. Οι ιδιότητές του αυτές, καθιστούν δυνατή την απόκρυψη των συμπαγών κτιριακών εγκαταστάσεων κάτω από το αμμώδες έδαφος, ελαχιστοποιώντας τον όγκο του υπέργειου τμήματος και ταυτόχρονα την παρέμβαση στο γύρω τοπίο, βασική επιδίωξη της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, που αναλύθηκε παραπάνω. Για τα υπέργεια τμήματα του κτιρίου, επιλέχθηκε το ξύλο ως υλικό δομής, το οποίο δίνει την δυνατότητα δημιουργίας μιας ελαφράς κατασκευής, ενός ευέλικτου με διαφάνεια κτιρίου, που θα μπορεί να διαπλάθεται παρακολουθώντας την κίνηση των αμμοθινών και να εντάσσεται στο γύρω τοπίο. Το ξύλο είναι επίσης ένα υλικό, που καθιστά γρήγορη και εύκολη την αποσυναρμολόγηση της κατασκευής, ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Ο ξύλινος φορέας αποτελείται από διπλά υποστυλώματα σχήματος V, με εγκάρσιους δοκούς και διαγώνια στοιχεία ακαμψίας, τα οποία φέρουν ξύλινο στέγαστρο. Το στέγαστρο αυτό, χαρακτηρίζει με την μορφή του την σύνθεση και ορίζει τις υπέργειες λειτουργίες του περιβαλλοντικού κέντρου. Οι διατομές, καθώς και οι θέσεις των υποστυλωμάτων, που μεταβάλλονται σύμφωνα με το ύψος της κατασκευής, δημιουργούν έναν εσωτερικό ρυθμό, που υπακούει στον κανόνα του κατασκευαστικού καννάβου και παρακολουθεί την δυναμική μορφή του, ενώ ταυτόχρονα η διαδοχικότητα και το

110

σχήμα τους, εντείνουν την προοπτική του χώρου. Τα ξύλινα στέγαστρα είναι δύο και ακολουθούν την ίδια κατασκευαστική δομή. Στο ένα εκ των δύο που είναι βατό, έχει γίνει πρόβλεψη ενίσχυσης της κατασκευής. Ως υλικό του φορέα έχει επιλεγεί η επικολλητή ξυλεία, ενώ για τις αρθρώσεις γίνεται χρήση μεταλλικών συνδέσμων.

Στοιχεία πλήρωσης και διαμόρφωση όψεων Στην επίτευξη των προαναφερόμενων στόχων αλλά και στην αρχιτεκτονική προσέγγιση της κατασκευής συμμετείχαν και τα στοιχεία πλήρωσης της. Στις δύο ξύλινες κτιριακές κατασκευές διακρίνεται ένα εκτενές υαλοστάσιο, αφήνοντας τις εσωτερικές λειτουργίες εμφανείς στον περαστικό εντείνοντας μια προσπάθεια επικοινωνίας και εξωστρέφειας του κέντρου ως προς το τοπίο και το κοινό που το επισκέπτεται. Αναπόσπαστο μέρος των δύο υπέργειων κατασκευών είναι και οι ξύλινες περσίδες που περιβάλουν τις όψεις τους. Σχεδιασμένες έτσι ώστε να αποτελούν νοητικά μια συνέχεια των ψηλόκορμων δέντρων της περιοχής. Επιπροσθέτως, εντείνουν την ζωτικότητα των όψεων του κτιρίου καθώς η φόρμα τους τροποποιείται ανάλογα με την θέση του παρατηρητή. Αυτή η επίδραση ενισχύεται με την εναλλαγή του φωτός στους εσωτερικούς χώρους, που διαπερνώντας τις χαραμάδες μεταξύ των πτερυγίων από ξύλο χαρτογραφούν την πορεία της ημέρας και τις εποχές του χρόνου μέσα από το σχήμα και το μήκος των προβαλλόμενων σκιών. Τα δάπεδα των εσωτερικών χώρων στα υπέργεια τμήματα ακολουθούν την ίδια κατασκευαστική λογική. Αποτελούνται από ξύλινες σανίδες τύπου ‘’ιρόκο’’ καθώς έχει αποδειχθεί αρκετά ανθεκτικό σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες. Στα υπόγεια τμήματα λόγω του χαρακτήρα των λειτουργιών τους κρίθηκε απαραίτητη η τοποθέτηση προκατασκευασμένων πλακών

υδατοπερατού σκυροδέματος. Τέλος, στον ημιυπαίθριο χώρο μεταξύ του μπαρ και του εκθεσιακού χώρου έχουν επιλεχθεί σφηνωτοί κυβόλιθοι, επιτρέποντας την ανάπτυξη χαμηλής βλάστησης μεταξύ των αρμών τους, ενώ η βασική υπαίθρια διαδρομή ακολούθησε την λογική του επεξεργασμένου πατημένου χώματος.

Όψεις ως συνέχεια του φυσικού περιβάλλοντος

111

Σχέδια οικοδομικών λεπτομερειών

113

1.

2.

114

3.

4.

115

1.

ξύλινες σανίδες (deck) 2mm κόντρα πλακέ 3 mm καδρόνια 65x65 mm υγρομόνωση 1mm κόντρα πλακέ 3 mm

μεταλλικό κάλυμμα

ξύλινο κούτελο

ξύλινο δοκάρι απο επικολλητή ξυλεία 90x450 mm

μεταλλικό κάλυμμα χαλίκι 2mm

μπουλόνια Φ26 mm

μεταλλικό στήριγμα υαλοπετάσματος

στεγάνωση δώματος 2mm θερμομόνωση 135mm υαλοπετάσμα υγρομόνωση 1mm τσιμεντοκονία εξωμάλυνσης 2mm ελαφρομπετόν ρύσεων 3-7mm φράγμα υδρατμών ΚΛΙΣΗ 1%

ξύλινα υποστηλώματα 160x90mm επίχρισμα

μεταλλικό κάλυμμα

116

gross beton 300mm

2.

εμφανές σκυρόδεμα θερμομόνωση 12mm υγρομόνωση 1mm εμφανές σκυρόδεμα

φυσικό έδαφος πατημένο χώμα άμμος

γεωύφασμα

Γεωύφασμα διαχωρισμού φυσικού εδάφους και λιθοπλήρωσης

υγρομόνωση 1mm

διάτρητος αποστραγγιστικός σωλήνας d15

υγρομόνωση 1mm gross beton 150mm φύλλο πολυαιθυλενίου σκύρα

117

3. ξύλινες σανίδες (deck) 2mm κόντρα πλακέ 3 mm καδρόνια 65x65 mm υγρομόνωση 1mm κόντρα πλακέ 3 mm μεταλλικό κάλυμα

ξύλινο κούτελο ξύλινες τεγίδες 27mm

ξύλινες επιτεγίδες 65mm θερμομόνωση 1mm κόντρα πλακέ 2mm ξύλινο δοκάρι 90x450 mm ξύλινο δοκάρι 90x450 mm

μεταλλική ντίζα φ26

ξύλινη περσίδα 2x140mm μεταλλική δοκός

μεταλλική δοκός στήριξης κουφώματος 10x5 mm

μεταλλικό κούφωμα 5x5 mm υαλοπέτασμα ξύλινες σανίδες (deck) ξύλινο καδρόνι 65x65mm κόντρα πλακέ 3mm υγρομόνωση 1mm gross beton 100mm φύλλο πολυαιθυλενίου

μπουλόνια Φ26 mm

απορροή ομβρίων ελαφρό μπετόν 100mm τσιμεντοκονία με χρήση άμμου

στεγανοποίηση γεωύφασμα φύλλο πολυαιθυλενίου

118

Γεωύφασμα διαχωρισμού φυσικού εδάφους και λιθοπλήρωσης

πατημένο χώμα

4.

ξύλινες σανίδες (deck) 2mm καδρόνια 65x65 mm υγρομόνωση 1mm κόντρα πλακέ 3 mm κόντρα πλακέ 2 mm μεταλλικό κάλυμα

ξύλινη τεγίδα 70x220mm ξύλινo δοκάρι 70x260mm

ξύλινο κούτελο από επικολλητή ξυλεία

ξύλινo δοκάρι 90x260mm ξύλινo υποστήλωμα 70x300mm μεταλλική δοκοθήκη

ξύλινες σανίδες (deck) ξύλινο καδρόνι 65x65mm κόντρα πλακέ 3mm

ξύλινη τεγίδα 70x270mm

μεταλλική ντίζα φ26

ξύλινo δοκάρι 70x400mm

ξύλινη περσίδα 2x140mm

ξύλινo δοκάρι 70x400mm ξύλινo υποστήλωμα 70x300mm

μεταλλική δοκός

μεταλλική δοκοθήκη

μεταλλική δοκός στήριξης κουφώματος 10x5 mm

μεταλλικό κούφωμα 5x5 mm υαλοπέτασμα

μπουλόνια Φ26 mm

απορροή ομβρίων τσιμεντοκονία με χρήση άμμου

μεταλλική δοκοθήκη

υγρομόνωση 1mm gross beton 100mm φύλλο πολυαιθυλενίου

πατημένο χώμα

στεγανοποίηση γεωύφασμα

Γεωύφασμα διαχωρισμού φυσικού εδάφους και λιθοπλήρωσης

σκύρα

υγιές χώμα

διάτρητος αποστραγγιστικός σωλήνας d15

θεμέλιο

119

ξύλινο δοκάρι 90x450 mm

υαλοσταπίνακας 1mm μεταλλικό υαλοστάσιο (κούφωμα) 5x5 mm

ξύλινες περσίδες 50x140mm ξύλινο υποστήλωμα 70x160 mm ξύλινο υποστήλωμα 70x300 mm

μεταλλική δοκός

μπουλόνια Φ26 ξύλινη αντηρίδα 160x160mm ξύλινες σανίδες (deck) κόντρα πλακέ 3mm ξύλινο καδρόνι 65x65mm gross beton 150mm θεμέλιο σκύρα

υγρομόνωση1mm φυσικό χώμα

120

μεταλλική ντίζα

121

122

Το δωμάτιό μου, το εργαστήριο μου, η μπύρα μου...το καμαρίνι μου 2019

Τέλος.

123

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Πανεπιστήμιο Πατρών, Σημαντικοί βιότοποι της Ζακύνθου, ΥΠΕΠΘ/ ΕΠΕΑΚ, Πάτρα (1999) - Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-ΕΚΒΥ, Οδηγός παρακολούθησης περιοχών του δικτύου «Φύση 2000», Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη (1996) - WWF Ελλάς, Conservation Programme in the Ionian sea region concerning habitas of species threatened with extincion project No 1973/93/10-14, WWF Ελλάς (1995) - Lee, Jeffrey A., Zobeck, Ted M., Climatic factors affecting mobility and stability of sund dunes, Texas Tech University, Τέξας (2002) - Katie Hampson, Contrasting conservation practices on two European islands with a focus on public awareness, Peter Kirk memorial fund - Sharon Finnerty, Factors affecting nest site selection by the loggerhead turtle on Kalamaki beach in the bay of Laganas, Zakynthos Greece, University of Dublin, Δουβλίνο (1997) - UNEP/MAP, The implementation of the action plan for the conservation of mediterranean marine turtles in Greece, UNEP/MAP, Αθήνα (1998) - Κεφαλληνός Λάμπρος, Βιολογία και διαχείριση της Caretta-Caretta, Τ.Ε.Ι. Λάρισας-παράρτημα Καρδίτσας, Ζάκυνθος (1991) - Christina Melidou, The shortcoming of conservation strategies in inhabited areas: A case study of Zakynthos, Greece, Bournemouth University, School of conservation sciences, (2001) - Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστημιο Αθηνών, Φυσικές ωκεανογραφικές παράμετροι που μπορεί να επηρεάζουν την ωοτοκία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta στην Ζάκυνθο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστημιο Αθηνών, Αθήνα (1985) (1986)

124

- Jeanne A. Mortimer, Specialist report on the status of the breeding habitat of the loggerhead sea turtle in Laganas bay with emphasis on Marathonissi island, I.U.C.N., Η.Π.Α. (1993) - Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Η βιολογία και η οικολογία των θαλάσσιων χελώνων, Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Ζάκυνθος - Mazaris, Kallimanis, Tzanopoulos, Sgardelis, Pantis, Sea surface temperature variations in core foraring grounds drive nesting trends and phenology of loggerhead turtles in the Mediterranean sea, Experimental marine biology and ecology (Elsevier), Amsterdam, Ολλανδία (2009) - Putman, Endres, Catherine Lohman, Kenneth Lohman, Longitude perception and bicoordinate magnetic maps in sea turtles, Current Biology, Η.Π.Α, (2011) - Ελληνική Κυβέρνηση, Εφημερις της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 906/Δ/1999, Εθνικό τυπογραφείο, Αθήνα (1999) - Αγγελική Θαλασσινού, Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, ΤΕΙ Ηπείρου, Άρτα (2003) - Δ. Αναστόπουλος, Ν. Λυκούρεσης, Σ. Πλέσσας, Έκθεση Επιτροπής Εμπειρογνώμονων για την τροποποίηση του π. δ/τος για το Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου (ΦΕΚ Δ 906/22-12-1999), Πλέσσας-Λυκούρεσης, Ζάκυνθος (2001) - Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Προσωρινό επιχειρησιακό σχέδιο 2000-2001, Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Ζάκυνθος (2000) - Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Σχέδιο δράσης Εθνικού θαλάσσιου πάρκου Ζακύνθου έτους 2002, Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Ζάκυνθος (2002)

-Poland, Hall, Smith, Turtles and tourists: A hand-on experience of conservation for sixth formers from King’s College, taunton, on the Ionian island of Zakynthos, King’s College, Taunton, Somerset, Ηνωμένο Βασίλειο (1993)

- Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, 2009, Σχέδιο φύλαξης-ενημέρωσης της περιοχής του ΕΘΠΖ, Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Ζάκυνθος (2008)

- Panou, Tselentis, Voutsinas, Mourelatos, Kaloupi, Icidental catces of marine turtles in surface long line fishery in the Ionian sea, Greece, Zoogeography and ecology of the eastern Mediterranean region (1999)

- Διονύσης Α. Ζήβας, Ζακυνθινά αρχιτεκτονικά σύμμικτα, Τρίμορφο, Ζάκυνθος (2005)

- Δεληγιάννη Μυρτώ, Ανάλυση της δομής των φυτοκοινωνιών των αμμοθινικών οικοσυστημάτων του κόλπου του Λαγανά, Θεσσαλονίκη (2006) - Clare Cape, Turtles or tourists? Zakynthos: How tourism could assist the conservation of the loggerhead turtle, University College London, Μ.Βρετανία (1991) - Dimitris Margaritoulis, The largest loggerhead rooney in the Mediterranean: Nesting activity and reproductive over 19 seasons (1984-2002) in Laganas bay, Zakynthos, Greece, Αρχέλων, Αθήνα - Lynda M.Warren, Eleni Antonopoulou, The conservation of loggerhead turtles in Zakynthos, Greece, Oryx, (1990) - R. Poland, G.Hall, L. Venizelos, Sea turtles and tourists: The loggerhead turtles of Zakynthos (Greece), King’s College Taunton, Μ. Βρετανία (1995) - MOM, Η κατάσταση του πληθυσμού της Μεσογειακής Φώκιας Monachus Monachus στην Ελλάδα, MOM, (2007) - Schofield, Bishop, Maclaren, Brown, Baker, Katselidis, Dimopoulos, Pantis, Hays, Novel Gps tracking of sea turtles as a tool for conservation managment, Elsevier science publishers, (2007) - Medasset, Μια σκιά στη φωλιά της Caretta- Caretta, Medasset, Αθήνα (2008)

- Λεωνίδας Χ. Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Τρίμορφο, Ζάκυνθος (2005) - Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Επιστημονική έρευνα στις παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας, Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Αθήνα (2007) - Kamrowski, Limps, Monoley, Hamman, Coastal light pollution and marine turtles: Assesing the magnitude of the problem, Intep - reaserch, Αυστραλία (2012) - Andrew Cambel, School of Biological sciences, Marine turtles in the eastern mediterranean, Zoology in the middle east, Λονδίνο (2001) - Katselidis, Schofield, Stamos, Dimopoulos, Pantis, Evidence-based management to regulate the impact of tourism at a key marine turtle on Zakynthos island, Greece, Cambridge Ηνωμένο Βασίλειο (2013) - Karavas, Georgiou, Arianoutsou, Dimopoulos, Vegetation and sand characteristics influencing nesting activity of Caretta-Carreta on Sekania beach, Biological conservation (Elsevier LTD), Amsterdam Ολλανδία (2004) - Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου, Conservation and managment od the loggerhead sea turtle Caretta-Caretta in Laganas Bay (Zakynthos Greece), Υπουργείο περιβάλλοντος και ενέργειας, Αθήνα (2017)

125

- Fernando Marquez Cecilia, Richard Levene, El Croquis N.190 RCR arquitectes, significado en la abstaccion, 2012-2017, El Croquis, Μαδρίτη Ισπανία (2017) - Fernando Marquez Cecilia, Richard Levene, El Croquis N.115,116+138+162 RCR arquitectes, 1998-2012, El Croquis, Μαδρίτη Ισπανία (2017) - Fernando Marquez Cecilia, Richard Levene, El Croquis N.52+73+103 Zaha Hadid, 1983-2004, El Croquis, Μαδρίτη Ισπανία (2017) - Fernando Marquez Cecilia, Richard Levene, El Croquis N. 165 Sean Godsell 1997-2013, El Croquis, Μαδρίτη Ισπανία (2013) - Fernando Marquez Cecilia, Richard Levene, El Croquis N.157 Studio Mumbai, 2003-2011, El Croquis, Μαδρίτη Ισπανία (2011) - Andres Lepik, Ayca Beygo, Francis Kéré, Francis Kéré: Radically Simple, Hatje Cantz, (2017)

Οι εικόνες που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο είναι από προσωπικό αρχείο εκτός από τις ακόλουθες, που βρέθηκαν στο διαδίκτυο: εικ.σελ. 22: Ανδρέας, ‘‘1959 Ζάκυνθος’’ εικ.σελ. 23: Aνώνυμη εικ.σελ. 24: Ανώνυμη εικ.σελ. 31: Κώστας Παπαφιτσώρος, Αρχέλων

126

129

130