Tuc cuoi xin nguoi tay

TRIỀU ÂN - HOÀNG QUYÉT

tS á e h n à ụ đ ư tk ' ĩ í t â ỉ Im ti ứ à i i ứ l ù i ỉ r d e ủ a

QUỸ THỤY ĐIỂN - VIỆT NAM PHÁT TRIỂN v ă n h ó a ^ h Ì ằ í u ư ì k ÌA p n h í t i h e i l t o i i i i i h e

ữỊ

T H E S W E D !S H - M E TN A M E SE FU ND FOR THE P R O M ơ n O N OFCU LTU RE'

T R IỂ U ÂN - HO À N G Q U Y Ế T

TỤC CƯỚI XIN NGƯỜI TÀY S l l l TẦM, NGHIÊN c í m

NIIÀ XUẤT BẢN VẢN IIOÁ DÂN TỘC IIÀ NÔI -1995

LỜI NÓI ĐẨU CƯỚI Xffv) là phong tục, là nghi thức. Mỗi dân tộc hình thành phong tục tập quán riêng vé cưới xin. Phong tục ấy được xày dựng và bổ sung trong phát triển lâu đời trở thành truyền Ihống, xây dựng nên thuần phong mỹ tục. Nó là di sản văn hoá vô hình của mỗi dân tộc 'llico một số khái niệm và quan niộiii mới nhất cùa UNHSCO vổ cii sàn vân hoá dán gian thì có hai lo ạ i: di sản văn lioá hữu Ihể, di sàn vãn hóa vô hình . Di sàn vãii hoá vô hình hao gồm (.. .) truyén Ihống, nghi thức, phong tục tập quán ....

Mà những di sàn vãn hoá vô hình ấy được lưu truyền và biến dổi qua thời gian.

Nói cách khác, phong tục nghi thức cưới xin lấ biô’u hiện vãn hoá, vãn minh của một dân tộc. ử một dáni cưới dã thể hiện râ't rõ trình dộ vổ dời sống vãn hoá tinh ihần và văn hoá vật chát của dân tộc.

CTio nên khảo cứu vé lục cưởi xin dân tộc Tày là viộc làm có Iihiéu ý nghĩa. Nó là sự lìm hiểu, kếihừ a, phát Iriển trong sự bảo tổn, lõti tạo, nầni trong khuynh hướng "trờ về cội nguồn ", phát htiv bàn sắc văn hoá dân tộc.

Vì nhiều nguyẽn nhân, di sản yăn hoá dàn gian (trong đó có tục cưới xin) của Iihicu dân tộc, nhiều vùng dang có nguy cơ

mai một hay ".xuống cáp".

Công trình sưu lầm , nghiên cứu khoa học khào cứu vc "TỤC C IÍỚ I X ỈN NGƯỜI TÀY" n.ìy nhầm tìm hicu những nci dẹp cũng như những cliểu cần suy nghĩ, b(S sung vc mộl di sàn ván hoá dân gian, Iheo phưctng chàm "vừd gìn giữ Ví) phát huy l)àn sắc văn hoá dán tộc vừa tiếp thu văn hoá th ế giới". Đây là công trình nghiên cứu khoa h()c có sự đóng góp của tập thể: Hoàng loru I>J, 'rhân Vãn Lư, Hoàng Quyôì, íloàng Quang Trọng, Nông Ngọc tập, Hoàng lỉảo Sơn, Đạng Vũ Môn, Nông Đức Thịnh, Nóng Hoàng 'ITiụ, rriéu Ân, Nóng NguyCn 'rhự, Hoàng Định.

Công trình hoàn chỉnh chia làm ba phần: 1. Tục cưới xin và lể cưới.

2. T hơ quan làng, ỊMỈ mẻ.

3. Bào tồn. kẽ'thìfa, phát triển.

Vé nguyên tắc nghiên cứu, chúng tôi có những sự gặp gỡ trong nhiổu cuộc họp, hoặc tranh thủ gặp trao dổi Ihec) cá nhãn, trước khi biỄn soạn.

Phần tư liệu "Thơ quan làng, Pờ mè" hầu như ai cũng sưu tầm và cung câp cho những người biên soạií. Nhưng chúng tói càn nhẩc, chọn giới thiệu mỗi tỉnh một bàn, không nhiéu luíii.

Những tư liệu không giới Ihiộu ván là những lư liộu quý (jể thaiĩi khảo. Iloặc những tư liệu gần Irùng nhau giữa các lỉnh (vi tiếp thu trao dổi trong quá trình các vị di làiii quan lang, pâ mẻ), thì chúng tòi có lưcíc bởt. Đày là cóng trình nghiôn cứu "(íi sàn v<ỉn hoá (lãn ịỉìart" của niộl dân lộc Ihiôu sô' dược giới thiệu. Râ'l mong (lư(íc t;'ic

nhà khoa học, nhất là trí thức dãn tộc Tày góp ý, phô bình khi sách dược xuấl bàn.

Tháng 8 - 1994

NIỈÓM TÁC GIẢ.

PHẦN T H Ứ NHẤT TỤC CƯỚI XIN VÀ I.Ễ CƯỚI

A. TỤ C CƯỚI XIN.

Sống trong lừng bản làng lẻ loi và heo hút giữa khung cảnh thiên nhiôn bao la và hùng vĩ, người Tày luôn luôn cần có sức mạnh cùa đỏng người dê’ sống dựa vào nhau, để cùng bảo vộ lẩn nhau, cùng nhau chung sức chung lòng đấu tranh chống lại các lực lưctng siẽu nhiôn thần kỳ dưíTng như lúc nào cũng bac vây xung quanh và đe doạ họ. Họ coi con người thực sự là vốn quý. 1’rong thàni lâni người Tày nào cũng mong muốn đã là gia đinh thì cần cỏ con, có cháu chắt, coi đó là có phúc đức.

1>) dó khi con cái bắt đầu Um, người ta nghĩ ngay đến viộc dựng vợ gả chồng cho con cái để ước muốn sirm cố con có cháu vui thêm cửa nhà.

Vấn dồ cưới gả C(U1 cái là việc hủ Irọng của cả cuộc dời COII người, i-xlng bào quan niệm rằng: C(M1 lìgưởi ta sống ở đời có ba viộc lem và quan trọng nhài. t)ó là việc làm nhà, việc cưởi vợ và viộc báo hiê'u tứ thán phụ mầu.Cho nôn việc tiô'n hành lẻ cưới cho con dồng bào rất quan tàm và tổ chức râ'l chu dáo.Họ coi đó là cơ sở dầu tiẽn làm nôn gia dinh, làin nên xã hội.

l>ân tộc 'I'ày có câu lục ngữ "làc mạy tẩn, ỉàc gần rì" nghĩa là "rễ cây còn ngắn, rp người nỉt J à i'\ ý muốn nói rằng sự quan hộ ràng buộc thân thuộc bạn bc của con người là rất rộiig, khi có việc vui việc buồn ( nhất là nhữiig dịp tưới xin) dù ừ xa nhau, người !a déu lìm đến nhữiig anh cm, những người thán thích, bạii bè, những bíui kết tồng, những aiih CIII nhận họ.

Lẻ cưới càng linh đình, càng đỏng vui bao nhiêu, người la Cíing thấy vinh dự bấy nhiêu.

E)ồng bào Tày cũng như đồng bào các dãn tộc mién núi thường sống rải rác ở một vùng cư trú rộng IcVn do giao du bạn bè, do cưởi vợ gà chổng, do kết bạn Tổng, do nhận anh em, (]>) thói quen rơi rítt của tình trạng du canh du cư từ xa xưa, do clẠt cơ sở cách mạng (từ năm 1930 trở vổ sau) nôn muốn thông báo và mời được những người thàn thích, những bạn bè ở xa VỂ ciir lễ cưới, người ta cần có thời gian khá dài.

Việc mời khách có phàn loại : có loại gửi thiếp mời, cỏ loại nhắn lời mời, có loại chù nhàn phải trực tiê'p đến mời tận nhà cách xa nhau hàng hai ngày đường (như thông gia, bạn kê't tồng, anh em nhận họ, cơ sở cách mạng, thầy đồ, thầy võ dạy con mình...). Khi cố việc (nhất là lổ cưới) đồng bào không muốn bỏ sốt, bỏ quên ai. Cũng vì lẽ phải đón tiếp Uiách ở xa vc dự, dám cưới càng phải linh đình, việc ăn uống liếp dãi phải chú ý quan tâni chu dáo.

Khi chuẩn bị làm lỄ cưới, người ta phài tiến hành từng bước, từng khâu và lừng nghi lẻ theo phong tục lập quán cổ truyên một cách tràn trọng.

Trong xã hội cũ, con trai người Tày 1 5 - 1 6 tuổi dã cưới vợ. Con gái 1 3 - 1 4 tuổi dã gả chồng. Những trường h(»p ngư(fi vợ hơn chồng 3 - 4 tuổi dược coi là truyện bình thường.

Khi gia dinh có con trai l(fn (thường thường lừ 12 luổi) cha mẹ phải lo tính tìm cưới vợ cho con. Viộc chuẩn bị phìi tiến hành nhicu mặt nhất là VỂ vật chất. Một dám cưới phải chi dùng rất tốn kém kể câ của cải và lién bạc. Cht) nôn cha Ii.ẹ phải lo liệu scmi những vấn dẻ cần thiôt như sau : i .TlỂN BẠC

10

* Fìậc cha mẹ trao đổi với nhừng người thân họ bên nội, bCn ngoại, hoặc các thân bằng cố hữu xa gần giúp một inón tiổn nhất clịnh và ưởc hẹn cụ thể rõ ràng thời gian dùng cho lẻ cưới.

Số tiổn giúp này dược coi như lién gửi nhau, sau này sẽ được hoàn Irả dầy dủ khi người giúp kia có việc cưới, người giúp ít tiổn hay nhiéu tién là do tình thân xa hay gần, nhà giầu hay nhà nghèo. Một khi dã hứa giúp, người ta giữ dúng lời hứa, không ai dám đế lỡ hẹn, người có nhu cầu cũng yên tâm một bề.

cưởi của con cái Imn Tồng, Tồng coi như là việc cưới của chính con mình. 1'ổng phải chăni lo tích cực trong các bước chuan bị và tham gia giúp dỡ các ihứ vật chất, tiển bạc, rượu gạo thật sự chu dáo.

2 . L(.1N c i r ớ l

Trong một dáni cưới, theo phong tục lập quán, nhà trai phải cỏ Imi dần lố sang nhà gái và có l(tii dù mổ mời khách ở nhà. dản lể sang nhà gái thường là bốn con to bét) từ 60 cân Irở lẽn. ỉj(’fn mổ ở nhà để niời khách cũng phải có 4-5 con.

Với số lưc/ng lítn cần dùng k'm như vậy, nhà trai khó có đủ tiên để ra chơ m ua và cũng không ihê’ lự nuôi cho dủ dược. Do đó cần phải vừa có sự cố gang của gia đình vừa cần sự giúp dỡ của họ hàng, bạn bò. (ìia dinh tự nuói lấy mộl hai COI1, đật với một so người thân giúp thêm mỏi người một cini dc có dủ sò km cần

dùng. Nhữiig người nhận lời giúp ktii này dcu là những nhà có con sẽ cưới vợ trong thời gian sau này. Nhừiig nlià đã hứa giúp lựn đéu nhâì Ihiết phải cố Ittn dúng ngày Iháng, dủ cân. Nếu dến ngày cưới, m à chưa có ktn to héo, Iigưừi dã hứa giúp phải ra chợ mua một con ktn to béo dcni dê'n giúp dể khỏi nhỡ việc.

Cũng như klìoàn tiển giúp nói Irẽn, con litii giúp sẽ được trả lại bằng km sau này khi người giúp có đám cưới hay có việc lớn khác như làiii nhà, đám lang, vàn vàn...

11

3.THAM GIA PHirỜNG MỌ BẠN Một dám cưới của người Tày xưa ăn uống râì linh dinh và chi tiêu rất tốn. E)ồng bào rất cần nhiéu ticn và cùa (nhất là bèn nhà trai) như dã nói ở trên và cần có nhiẻu người pliục dịch dám cưới. Đ ể dáp ứng được như cầu ấy, người la lập ra phường họ bạn.

Phường họ bạn là một tổ chức do những người cùng cành ngộ c6 con trai lớn cần cưới vợ, có con gái lớn sắp gả chồng, lự nguyện lập nên. Phường họ bạn có mục đích duy nhất là giúp đỡ nhau vể vật chất và sức người trong một đám cưới, l^hưìmg họ bạn ihu nạp khoảng 20-30 thành viôn. Ban lãnh dạ(i pliườiig họ bạn gồm cộ trùm tarởiig, phó trùm Irưmig, thư ký, Ihù quỹ.

Phường^ọ bạn có qui ước chặt chẽ và rõ ràng, có lài sàn chung do các Ihành viôn góp tiền mua gồm bát, đĩa, â'm pha chè, bình dựng rưcíu, chén uống rư(Tfu, uống nưởc... dể dùng chung tnmg các thành viôn phưíTng họ bạn khi có việc.

Khi một thành viên trong phưíVng họ bạn có !é cưới thì deni trầu cau (ới báo Irùm trưởng và mời ban lãnh đạo pliưimg họ vé nhà bàn bạc chương trình, kế híiạch, thời gian, số lưítiig khách mời cụ Ihể troiig ngày cưới. Rồi Irìiiii Irưởng thông báo và chuyển trầu cau mời lới lừng thành viên biết dc thực hiỌn qui ước tư(Tng Irợ dóng góp cho nhà chủ, ihưítng Ihường là lừ 2 - 10 cân gạo, 2 - 1 0 lít rưi;m, 4 hào, 6 hào, 1 dồng hai hào (irị giá tương đưítng 4 nghìi), 6 nghìn, 12 nghìn ngày nay). Mức đóng góp này có khi hơi nặng nhưng nó mang lính chất tưííiig trợ gửi gom có di có lại, do dó người nào cũng vui vẻ cố gắng.

Trong một dám cưới, thường thưímg phường họ giúp nhà chủ những cỏng viộc cụ thê’ như sau ; Trưởc ngày cưới, các thành viCn trong phưítng d(' sự phân công của trùm Irưửng, iàiii giúp nhà chủ 1 - 2 vò dưa giá, lấy củi, giã gạo, cất rU(ni, vót dũa, mưíTn bàn ghô', chảo xào, nồi 12

tiiíu, cliậu dựng, rổ rửa rau, chậu vo gạo, thớt thái (hịt, chiếu ngồi, màm báy cô, vân vân... Iliường họ giới thiộu chọn cử qiưiti lang, Ịxi m è (hai vị dại (liôn nhà Irai, nhà gái, đẳn đầu doàii cô dâu (chú rể), lìm chọn b;ui Irai phù rể, bạn gái đón dâu, phù clâu, cử người khiêng lô vậl dần cưới sang nhà gái.

Khi bước vào ngày cưởi, trùm Irưỏmg phàn công các Ihành viên di niưíTii bàn ghô'; nêu cần thicl Ihì dựng Ihôin lổu lán; phân cõng một số (li khiông I(TI1 ở các nưi vé, chỉ định

những người mổ htn, mổ bò, pha thịt; chô biếh các món ãn. Nưi Iiàn có lập quán không ăn thịt bò thi thôi mổ bò. Các món ãn ngày lé cưới hầu hôì là các món thịt (rán, xào, ninh, hầiii) không có những món án rau xanh như Ihường dùng hàng ngày.

IVùni chọn cử nhữiig người lanh lợi tháo vát nhận việc sắp xô'p từng lìiâin khách theo số lưítng kliách mời, Iheo dõi các mâni khách, chỉ dịnh một số chàng trai cỏ gái làng dến giúp viộc dám phụ trách rót rưcTu, xới cctiii sẻ, tiếp Ihêni các món ãn lần Ihứ hai, thứ ba cho mâm khách, dọn mâm, rửa bál. rrùm trưởng phàn công người (hàn họ của gia chủ hoặc người dáng tin cậy giữ sổ glii tiền và lê vật mừng cưới của khách...

Vào ngày cưới tất cà các Ihành viên phường họ dcu có mặt nghiêm lúc và có trách nhiộiii phục dịch nliŨPng cóng viộc cụ Ihc ihco sự phàn công, theo dõi, dổn dốc, giám sát của Irùm irưởiig dựa vào kô'lioạch, cóiig việc, thời gian của nhà chủ suốt Irong mấy ngày lô cưới. Nếu thành viên nào ốm hoặc đi vắng ihi phải mướn người dến thay.

Khi xong lê cưới, các tliành viôn Ihu xếp, kicDi kê tài sàn của phường họ, Irà hết dồ dùng mưcni, quét dọn sạch sẽ nhà cửa... dù có khi ràì niộl mỏi nhưng không ai có lới phàn nàn. iVoiig ngày cưửi, nhà chù rất bận rộii nhưng chỉ là bận liê’p khách còn là'l cà mọi việc phục dịch vật chất Ihi ràì yên làin vì dã có trùm trưởng quân lý mọi mạt ihco dúiig kế hoạch cửa

13

nhà chù và đâ có rác thành viên bạn tận tình iàni nhiệm vụ với tinh thần tự giác và trách nhiệm cao. Do đó lo một đám cuứi râì nặng né và rất nhiổu việc nhưng được hoàn tất chu đáo Irọn vẹn và nhẹ nhàng. lliường họ bạn tồn tại cho dến klii tất cả các ihành viôn đều lần Iư(ít có lìiột lần cưới gả con cái và dưcíc tuơiig trợ niộl lản. Nfi'u trong phườiig họ này còn có người cỏ nliu cầu iưon^ trợ vi còn có coii cái sẽ cưởi gả (hì liếp lụ t kê iliua phuùniỉ họ này và kết nạp ihèni Iihững ngưừi tùiig cảiili Iigộ kliáv lụp I.I plíưừng họ bạji Iiiứi.

Cững có địa phương không cố tổ chức phư(Vng họ bạn Khi mỏt nhà nào trong hản làng có lẻ cirởi thì người ta dựa và(’ sự liôn kết tương trợ nhau từng vụ từng việc. Thời gian Inrítc

ngày cưcti khoảng mươi hôm, nhà chủ thông báo viộc cưởi với làng bàn và mời mươi cô gái và mươi chàng trai trong hàn (tuỳ tình hình công việc đã chuẩn bị đến dâu có thể mời nhiéu người

hay ít người) đe'n giúp. Cán cứ theo yôu cầu của gia dinh, các cô gái phân công nhau xay thóc, giã gạo, lấy củi, mua bán các thứ... Riêng phần củi đun phần nhiéu chủ nhà đã ngà cây rừng nhà, chặí gọn để sản, giờ chỉ di gánh vể. Các cô mưựn giúp những dồ dùng cần thiết như bát, đĩa, ấhi, chén, mâm, bàn, chiếu, đèn... với các nhà hàng xóm. Các chàng trai di lấy km, gạo, rượu mà gia đình dã đặt với những người thân dã hứa hẹii giúp. E)ến ngày cuới, các chàng trai khiẽng lợn và các thứ lẻ vật dần cưới sang nhà gái rồi trở vé nhà chù mổ lợn, m ổ bò, chế biến các món ăn, sắp xép mâm bàn chờ khách. Các cỏ gái bày màni, theo dổi những mâin khách, rót rưctu, xới cơni, liếp thêm các món àn, Ihu dọn mâm bát... Khi còng việc đám cưới đã xong, các cô gái, các chàng trai thu xếp trả hết các thứ đồ dùng mượn, quét dọn sạch sẽ nhà cửa.

Tuy là hình Ihức liên kếl tương trợ từng vụ từng vịộc nhưng những người dược mời đến giúp déu vui vẻ làin viộc với 14

tim thần trách nhiệm, vởi lòng nhiột tinh cao. Với hình thức n;\' nhà chù phải cử người dứng ra trực liếp quàn lý và điéu hàih chưttng trình k ế hoạch.

’4. c.ìn CÌOM VẬT('JỈẤT Đây là hình Ihức gửi gom dể dành sau này khi mình có dáii cưới sẽ dược (rả lại. Những nhà có con Irai sắp dến tuổi CUM vợ, lừ 4-5 nãiii (rước, người ta đã Ihani gia hình thức gửi giip này. Hình Ihức này IhưíVng dược thực hiộn giừa các người

Ihiii như chú, bác, cô, dì, cậu , mợ, anh chị cni ruột. I)o nhu cầi số Iư(tiig lởn h(ín số Iưctng iưctng Irợ cùa phưiVng họ bạn

nhí gạo, rưcni, l(tn, tiéii bạc, ... người la sẳn sàng giúp cả một COI ktn tạ, vài ha tâ'm vải, mộl mật chăn thổ cẩm, hay một dôi

vòig tay, vòng cổ bằng bạc... do sự cần thiết của người yêu

cầi.

5.TÌM irỚM CHCDN LƯA (X)N DÂU Tl/CM ì LAI Khi cỏ to n Irai lớn( kể từ 12 lu(Si), nẽ'u cha mẹ chưa đặt vấi dé ưctiii lìm vự cho con thì bị người ta chê cười (trừ những nhi quá nghèo khó hay gia đình có hoạn nạn lớn, chưa có thể cưíi vợ sớm cho con thì dành chịu và cũng dược nhieu người th<ng càni hcíàn cảnh). t)ố ưíTiii tìm lựa chọn ton dâu tưctng lai, cá; bậc làm cha làm mẹ thường nhờ những người thân bên nội, bei ngoại hay các vị thân bằng cỏ' hữu giới thiệu giúp một hai cỏgái dến tuổi cập kô ở làng gần, làng xa. Còn bàn thân thì chú ý Igắiii chọn Irong những dịp di ra chợ, di thăm bôn ngoại, đi dựđáni cưới làng trên xóm dưới, dự các cuộc hội hè hát si lưítn đô’ đáp najii nữ, vàn vân...

Khi đã nhắm được cô gái nào vừa ý vê bôn ngoài, cha mẹ mri liôn hành Ihẩm tra hỏi han thảm đò đạo dức, tính nết, thái dộ lác phong, cách cư xử, sự quan hộ giao du bè bạn, lai lịch gií đình của cô gái qua những người ở gần nhà cô gái. Người ta 15

lưu ý d ậ t biộl tới dòng họ và gia dinh cô gái. Lưu ý dỏiig họ vA gia dinh ờ dây không chỉ d(tn ihuần là có môn clãng hộ ilõ'i mà còn là XCIII dòng họ và gia dinh tó "s(K h s c ' hay khôiig. "Sdch s ể ' nói dây có ý nói là không tó liếng ina gà. Có ma gà luy là vấn dé cực kỳ nhàm nhí dị doan nhưng nó dã Irờ Ihành licin thức sâu sắc của dồng hìui. Khi thẩm tra xcm xcl, du cõ gái có nhan sổc, có dầy dù moi dức lính lốt dẹp rã') có Ihc sõ là lìiộl con dâu hién thào nhưng nếu Ihuộc dòng họ hay gia dinh nghi là có ma gà Ihì lập lức người la dê b() qua dối tUí/ng ngay. Vì nô'u cưới dư(»c cô dâu có ina gà thi sau này con cái sinh ra sẽ Irở thành người có ma gà và sẽ cãp ràì nhiều khó khăn lủi nhục trong viộc giaii du hò hạn và cưới h(M gà báttr ^ihững cô iĩái nghi v;ín là có nia gà Ilù chỉ có Ihc gạ cho những cliàng lr;ii

cũng bị dư luận ném oan ch(» tái lichỉỊ có ma gà. Nliững (.liàni: trai lliuột dòng họ và gia dinh mang liếng C(> nia gà kliõng dê gì dáni hỏi cưới các có gái COII Iihà ''siỊi h sè".

Việc ư('rm lìni lựa cluMi con dàu iư(tng lai này cha niẹ cứ im lặng tiến hành, chứ diưa nói hoặc hỏi ý kiộn gì con Irai.

V. “ ■ .

■

ỉ'

('ãii chuyện nia Kà nhập Người la kế mộl câu chuyỌn một người bị ma gà nhập như sau ; Đấy là niộl cậu bé kh')ảiig 11-12 tuổi. Mộl hôm clúiu dang vui ch«íi tùng bc bạn ở trên sân làng, b<>ng ngã lãn ra, người la vội vàiig b ế cháu vào .ihA. Cháu nằni Irciì gư('tiig, niặi dỏ gay, mát mở trừng trừng, láo lac, quái tháo dõi uống rưiíu Nghi là cháu bé bị ma gà nhập, b<) cháu dịu dàng h ỏ i : - Ông là ni? ờ dâu (iến? Dên ìàm

ỊỊÌ?

tXra bé b<)ng ngồi nhỏm dậy, mát láo lấc nhìn mọi người xung quanh và dõng dạc q u á i;

16

-

TdO là Ixu X... ở Ihin V... hóm trước (ìèn h ò i vay nhà chú

ít tiến nhimịỉ i hn khỏrìịi ( ho VY/V. Chú ( iltig không mi'fi nrợii.

Tno nhớ mãi. n ỏ m nay tao (íến vv/v lipn (ỉõv. M au ntdiị cirm nfỢu ra! Vf'i ticn nữa!

C'hủ nhà dciii niộl chai rư<ni ra và (lưa và(ì lay dứa bé vài d('iig bạc. f)ứa hc lúc ngày lhự(>ng chưa bao giờ uống rư(Tu, hõm ấy rót rưíTu ra bál, uống cạn licn hai bál. Rồi cậu cỏn nói nhiều chuyện linh linh không dâu vào dâu. Q iù nhà (lức bô' dứa bc) phâi ngồi liếp thuyộn nghiCni chỉnh. Người hàng xóni dứng xcm xung quanh hêì lời nói giúp nhữna lòi van xin ÕII!! x...(qua cháu bc). Mội lúc làu. ilửa bé vùiig dứii!: dậy, chay ra cử:i, n g ư ù i Iihà c h ạ y ra th eo . 1- ^

díỉu n e õ c ậ u hó ngíì lăn r;i v à h ố i

liiili. C âu k ó u d a u v à lã t |t T ío ' ĩu i ^ c v i Miy rưiai, n g ư ơ i la dál lay

cậu hé vào nhà. Cậu Iigtí 'm itTỉi iiốiig nước.

Sítu iló, niọi ngư(f 1^1 là ma gà bác X ở bảii y nhập vào dứa bé. IVic X hãy lạu liOiig lA có ma gà nặng. IV) tháu bé cho bicì cách cụý>ầ;g'h 1111, bác X cỏ dếii hỏi vay licn. ỈVi cháu không ch« vay|^jí’fOTị kh<‘>ng mời uống rưítu, vậy là hóm nay hồn nia gà củay;'ỉi.nhầ vào cháu kliiốii cháu nói năng và hAnh dóng y như h á c \ ờiig ngày. Lúc cháu ngã lãn ra ở tlầu ngò và hồi lỉnh là h 6 trrrrr|à của hác dã rời khỏi cháu.

Câu chuyện người có ma gà dê'n thơ i nhà mà khõng dirực tiếp dãi chu dáo, h(n'ic tranh Iihau nướt ruộng, hay tranh nhau yÊu mội Iigười ct)ii gái giữa ng*ưởi Ihường với người có ma gà

lâu làu ván xẩy ra Iruyện ma gà nhập. Việc dicn biến lừ lúc hồn Iiia gà nhập cho dến lúc hồn ma gà ra di cũng xẩy ra tương lự như câu chuyộn dứa bé nói Ircn.

Ai cũng hiếl dó là inê lín dị dí)an, nhàm nhí nliưng chưa lý giài dư«c. Có người nói là do hoàng sợ ma gà của bác X, dứa

bé luôn luóii l(í nghĩ rồi ảnh hưííiìg tới thần kiiih nià gây ra viộc ma gà nhập và(» mình, niưírng thì hiện iưitng nia gà nhập chỉ

17

xẩy ra ở các CI11 bé, Ihiếu niẽn thể trạng yôu hoặc ở các chàiig trai hay có gái si lình Iheo qui luật "nhún cirờnịỊ m<t nhưỢi " (người klioẻ thi ma sự). 1’uy vậy, Iigười la râ'l ngại liếp xúc với người bị nghi là có ma gà hoặc (huíH; dòng liọ và gia dinh lìiang tiếng cỏ nia gà, Iihà'l là viộc dạin hỏi cô gái có ma gà vc làm dâu.

6. ĐƯA ('ON TRAI RA XẢ n ộ l Các thàng Irai 10-11 tuổi thường vẩn loanh quanh ở làng bản với con quay, lỗ dáo, dưa đàn Irâu bò ra dồi ản cỏ, lần bờ suối lim Irứng vịt dẻ rơi, đặt bẳy chim rừng, vân vân. Sang tuổi 12 - 13, nhiều cậu cũng đã bic'f rủ nhau đi ch(ti chợ, đi chơi hội.

Nhưng cũng còn nhicu chàng Irai cũng hãy còn ngày lh(t, ngỏ ngẩn. Các bậc cha mẹ lại phài chăiii lo dưa COII ra xã hội giao du bè bạn. Cha mẹ nhờ các cháu Irai l('Tn tuổi hàng xóm, trong làng hay các cháu trai con chú, con bác, con cậu, con dì dán dát con Irai mình ra chơi chự, di ch(íi hội hè dể chuyển lừ quan hệ gia dinh nhỏ hẹp gò bó dể ra quan hộ xã hội rộng rãi, nâng dần sự hiểu biêì Ircing viộc liếp xúc bạn bè. Khi các chàng Irai dến tuổi lởn h(tn (14 - 15 - 16 tuổi) dã dược dần dần làm quen vrt các cô gái làng gần, làng xa, dược tập hát các bài dân ta si lưt.ín dôi đáp naiii nữ, lập học Ihuộc những bài hát Iiiừiig dám cưới, dược mời di dự dám cưới, di phù rể, ihaiii gia những cuóc hái si lU(tn dối đáp giữa các doàn (hanh niên IIÌUII nữ ở Iiliừii” huổi hội hè, ở các phiỏn ch(f. Cha mc cũng cho con di lam <ỉiúp những công viộc xóm bàn, vân vân.

Vé phía con gái, việc hư(tng dần các cô gái trẻ con 10 11 tuổi liêVi lới Ihành con gái ’7 ớm" 13 - 14 tuổi là rấl lế nhị và phức lạp. 'I’rư('tc hẽ't, các bà mẹ hư('mg dán con gái cách sửa tóc vấn khăn, cách ãn lĩiặc gọn gàng dé coi, cách diểm trang tối Ihiểu. Khi cô gái lôn tuíỉi 12 -13, bà mẹ sắm cho con một sô lư trang như hoa lai, vòng tay bằng bạc. Rồi dần dần hưcmg dân

18

con lự chuẩn bị các thứ cần thiết cho bàn thân mà theo phong tục lập quán, các cô gái phải tự sắni, lự làni lấy. / .Trồng hóng. Dệt vài Theo phong tục lặp quán, các có gái 12 - 13 tuổi lưởi biõng hay chãni chỉ, (lù lả con nhà có của hay con nhà nghèo, clều (lược cha mẹ ílànb Ibì gir* v í tạo diéu kiện cho trồng bông, chăn tSni, <Ujt vải, f1ệt Iiia, thôu thùa các lhi'fc cẩn thiết nhải fự sÁm CTia mo cô gái tn o rbo con một Vhnàng đất đế trồng hông

và hướng lián cách Irồng, cách chăm bón, hái bóng, cán bôh^.

Cô gái tự lay cán bỏng, kéo sợi, dệt vài. Cô gái được dành hản hai khuiig cửi. niột khuiig dột vài Iiắiig <JÍ sau này nhuộm chàm kliâu quần áo, một kliung dci vài mầu liay tliổ cẩni. Lúc bình tỉiường, có Iigày r(Mig tháng dài, cô ịịái tự làm, tự dệt lây tất cà.

Nliưiig khi dà cộ người hỏi làm dâu và nhất là khi dịnh ngày cuới, cỏ gái có Ihể nhờ Iiiột vài cô bạn thân cận dôh giúp và cô gái có thế nghỉ mọi việc Iilià dể có nhiéu thi giờ ngồi khung cửi.

Số tấiii vải dột được, các cô dùng một phần dem nhuộm chàiii dể khâu váy áo cưới và dành một phần vài tấm để làm của hồi mòn ngày vé nhầ chồng.

2.Chcin tâm. Dệt Uui Cô dâu mới nào vổ nhà chồng íl nhất phải có một hai tấiii Ihắt lưng lụa, một dôi váy lụa. Cho nẽn việc nuôi tằni để kéo tơ dột lụa là râì cần thiết ngoài việc trồng bông dột vải. Tuy từ lúc còn nhỏ 1 0 - 1 1 tuổi, cô gái đã được giúp mẹ, giúp chị chăn tằm nhiéu lần. Nhưng những lần ấy chỉ là người phụ viộc. E)0'n lần bản thân cần phải trực tiếp làiii chù, người con gái phải được bà mẹ chỉ bảo lỉ m ì cách nuôi tằm, cách Uítiii lơ. Chăn lảm chỉ là niộl vụ trong một náni vào thời gian rộ lá dâu bánh lẻ. Khi tằiiì ãn rồi, một mình vừa hái lá dâu, vừa chãni sóc lằni 19

như rác lá, Ihay phàii, nhặl bỏ con (ầm có bCnh, dưa con lằiii chín lên né, ván vân... )hi không lài nào làm xuc’. Vi lẵm ãii rấl nhicu. IÁJC dó có gái phâi nhờ mẹ và em gái, cni Irai hay vài cõ

bạii hàng xóm hái giúp lá dau. Vi là giúp dỡ nuôi lảm cho cỏ gái sắp di lấy chồng, người nào cũng vui vẻ san sàng và nhiệt tình.

Viộc ươi.i Kí Cco sợi phải râ'l khẩn Irưitng. ươm chậin Ihì

nh(ing già ho,í bưcTiii cán Ihủng kén sẽ hỏng lít. Muốii dược viôc, cô gái phải nhờ thêm vài người bíui giúp cho chóng xong.

Dệl t(í khó hơn (lột vài, người ngồi khung cửi phâi kiC'w iri và chịu khó.

Những cô gái di Iã'y chồng muộn màng có nhiều nain Iháng chăii lam, ư(ím l(Y, dội lụa, lừ năm 12 - 13 luíSi, khi clê''' ■

nhà chồng nhicu tô dã dộ( dủ Ihál lưng sồi, váy sồi dio Iiiìiili, cả đôi á(» cánh sồi, dôi quần sồi cho chồng và dệ'1 dược dủ (lỏi màn t(t, vàng ràì dẹp. Các cô này sẽ dược nhicu Iigười già khen ngợi là chãiii chỉ, cần cù, nhản nại, chịu khó, klióo lay.

3J'rổng c á \ chàm. Nhuộm chàm

s ú ìg Irong xã hội cũ, người Tày chỉ mặc quầii áo bàng vải lự dệl lay nhuộm chàin, không phân biộl già Iriỉ, gái trai, lớn nliỏ, Irừ IIIỘI số người di ra ngoài giao (Ju bò b;ui với Iigười Kinh hoặt di học ở Irường Nhà nước, hoặc làni chức dicli

thường phài lôn làm viổc với quan trên, thì mới có luộl hộ quầii áo vài chợ (quần Iráng vải chúc bàu, áo Ihe ihàni). Nhuõm quần áo màu chàm Ihì phải cỏ tinh ból chàm, 'l inh ból chàni chc xuâì lừ cây chàm tự Irồng.

CAc cô gái chuẩii bị di nhà chống hoặc ở lứa luổi ch('f (l(')n người dạin hỏi, phài làm sản bộl chàm dể nhuộm vải khAu áo niííi, vỏ chăn bông, vài khâu màn. c ầ n nhiều linh h il chAm, các cô phài lự gieo trồng nhiéu cây chàm. Cha mọ dành th o con ịái ,

2(1

cà một klioảng đàt (nhỏ hơn khoảng đất gieo trồng bông) dể gieo trồng chàm. Viộc làm ra tinh bộl chàm, các cô đã từng dược học và dược làm lự lúc 10 - 1 ] tuổi (V trong gia dinh, cho nõn không bỡ ngỡ lắin. Có một đặc diểiĩi nổi bật là cứ vào mùa chàm, các cô déu làm chàm và cò đôi bàn tay đen kịt màu chàm. Vì nước chàm bám chặt vào hai bàn lay, rửa không sạch hc"t màu. Tuy vậy các cô không lấy làm xấu hổ và khó chịu.

'IVái lại các cô còn lự hào với dôi bàn tay (len kịt màu chàm ấy.

Thật vậy. ỉ)ôn mùa làm linh bột chàm, những bậc cha mẹ ra tìm ưcmi lựa con dâu tư(tng lai, chỉ chú ý nhiéu tới những cô gái có những dôi hàn tay dcn kịt màu chàm. Còn dối với các cô gái cố dôi bàn tay m ờ Iihạl màu chàm hnặc không bám chút màu xanh tiiàiii nào Ihì hầu như các bậc cha niẹ thưiVng dỗ bỏ qua, không "rhiênì” dô'ii vì họ nghĩ rằng các cỏ này không chăm chĩ trồng b ô n g , k h ô iig c ó v à i tráng dột lay d ể Iihuộm , h o ặc ch o rằng nhà quá nghèo, các cô không dành dưcíc vài Iihu()ni chàin, vì vậy không lảm linh hộl chàm.

•4. Hướrìg dẫn làm lõi chăn hông và kháu quân áo 'ITico lập quán, số lưtmg bông lự (rồng dược, cô gái dùng niộl phần dể kéo sợi dột vải, còn niột phần dành làm lõi chăn bông, lòi gối. Các bậc cha mẹ phải hướng dân con gái tự tay cán hộl rồi mời Ihợ chãn đến bậl bông làm mổn lõi chăn. Sô' lưdlig bóng dùng làiìi mền lõi chăn không phài là ít. 'lìiường lộ niộ( cô dàu phâi làm một đổi chán bông cho hai vự chồng. Có địa phưctng, cô dàu phải có niột dõi chăn bóng cho hai vợ chổng và một dôi cho bố mẹ chồng nữa.

Cha mẹ lại còn phải hướng dẳn con gái tự cát, tự khâu lấy váy áo của mình (vì ngày trước ở nông Ihôn không có máy khâu và dù có ử gần chợ, các cô cũng không có lệ dem váy áo ra ihuỏ m ay.sự bạn bè chô cưừi là kém, là lười). "rhưiVng Ihưcmg, một cô gái vé nhà chồng phải có tối thiểu 3 - 5 - 7 bộ

21

váy áo mởi bằng vài tự đột tay, tự khâu lấy. Có dịa phương, các cô gái nhà khá giả thường khâu tới 9 - 10 bộ váy áo mới dù dùng cho gần dừi người. Gần dến ngày cưới, nếu không tự mình khâu không kịp, các có có thể mời một vài cô bạn thân dc'n giúp khâu.

5 .Phẩn si Phấn si, liếng Tày, có nghĩa là vốn riêng. Các cô gái ở tuổi 12 - 13 đã có thể biô't mau bán. con gái có một sô vốn riÊng bằng licn mặt hay bằng hiộn vật như tất cà các cô gái kh«íc ở trong làng, theo lập quán, cha mẹ cho con gái một số tiên vốn (nhiéu íl tuỳ hoàn cành gia đình) để gây Ihôm vốn riêng. Số vốn này sẽ gom dán clế sau này cô gái mua sắm tư Irang hoặc dùng làm vốii hồi môn khi vé nhà chồng.

Các hình thức gây vốn riêng thương IhưcVng và phổ biên của các có gái là Ihu mua Ihóc rẻ tháng inười dể bán vào tháng ba tháng tư với giá cao để là'y lãi. I Idặc cô gái lự nuôi riêng một hai con Itm. Cũng có người lanh lợi và hoạt bát thì buôn Uni con từ chợ nọ sang chợ kia, hay huôn vải lá n ở nơi giá rẻ ve bán ở chợ nơi giá cao, vân vân...

C'ác cỏ gái chăm chỉ cần cù khéo mua bán, khéo chăn nuôi, có sẵn vốn lo của cha mẹ càng gây dược sô vốn riẾng to.

Càng có vốn riêiig to, các cỏ càng dược nhicu nhà trai dể ý tởi lựa chọn vé làm dâu. . i

ổ.Cho phép con gái dược giuo (lu rộng rãi Muốii dể dUííc nhiéu gia dinh nhà trai biết lới con gái của

mình, các bậc-cha niẹ bắt dầu dậy con các hình thức và các phép tắc giao du rộng rãi. Khi con gái lẽn 12 - 13 luổi, cha mẹ cô gái cậy các bạii gái lớn íuổi ở cùng làng kèm cặp, hưínig (lần con gái mới lứii lôn cùa mình đi chợ lập mua bán, đi làni giúp

22

việc trong nhừng đám cưới, đi ihăni hỏi các nhà người thân bôn ngoại, di dự những dám cưới dể có dịp làm quen với nhiổu bạn gái, bạn Irai, rủ cùng học những bài si lượn, phong sư, tập học thuộc nhừiig bài dâii ca hát mừng dám cưới, Ihaiii dự các buổi hát dối dáp Iian nữ trong những ngày phiên chợ hay ở các cuộc hội vui xuân, đê’ dược tiếp xúc và làni quen vởi nhiéu bạn trai 'làng gần làng xa. Cố nhiỗu trường h(tp, qua những buổi tiô'p xúc này, tá c bạn trai, các cò gái có thề may mán bước dầu tim lựa dưực Iigười bạii lìiih hírp ý mở đầu cho cuộc tình duyên đôi lứa.

Tuy vậy, việc chọn định làm con dàu, con rê' tương lai vần phải hoàn toàn do cha mẹ đôi bôn quyêt dịnh.

7. Học tập miưt M n.

Người Tày có tục lệ phổ biếii là khi gia dinh dã có con dâu thì cha mẹ thường trao trách nhiệm cáng đáng mọi viộc sinh hoạt trong gia đình cho con dâu khi còn ở chung vứi bố mẹ và sau này klii ra ở riông, cô dâu sẽ phải làm chủ gia đình vé mật quản lý việc nội trợ. D() dó, khi con gái đôn tuổi gả chồng, clia mẹ phải hướng dần việc đi chợ tập mua bán cho quen.

8. Việc nữ cóng ỉ)ể cáng dáng dược mọi việc sinh hoạt của gia đình chồng, người COII clàu phải biốt làm các thứ bánh, xào xáo các món ãn. Cha niẹ phải hưởng dẫn con gái và cho thực hành trực tiếp viộc bếp núc như mổ gà, mổ vịt, chô' biến các món ăn như giã giò lụa, gói giò Ihù, gói nem, rán thịt, làm các thứ bánh gạo nô'p, bánh bật Ihỏng Ihưítng và phổ biến, biô't sửa bữa giỗ to nhỏ trong nhà, bữa cổ ãn mừng lé (họ, niâm cúng cầu an cầu phúc, cúng thần, cúng nia. Nôu là con dâu tả, cỏ gái lại còn phài được hưítng dần bao quát câ việc nhà, viôc làng, việc hàn, thu xô"p clio diồiig lioặc bàn ihân Irực tiếp di lliãiii hỏi, phúng viếng họ hàng, bà Cdii Irong nhữiig ngày vui buồn, giồ chạp. Các cô còn 23

phài học Ihôm các cách tiô'p đón khách của chồng, của bô chóng, cùa mẹ chồng, của em chổng khi có khách dến nhà. Đ()i với mồi loại khách, phải có hình thức xã giao tiô'p đón khác nhau, nói chung cả viộc niừi cơm, mời nước, mời trầu.

9. ướm tìm con rê' nạp té.

Những nhà không CX) con trai, chỉ có con gái (hoặc một hoặc 3 - 4 con), người ta phải cưới cho một con gái ngưởi chồng đến ở han bên nhà mình để thừa tự gia lài và giữ chân hương hoả. Người con rể ấy gọi là rể nạp tô' Cưới con rể nạp tô' khóng phải là vân đé phổ biè'n. Rể nạp lê' là do cha mẹ bôn nhà gái chủ dộng di tim lựa cho con gái của mình, cũng lựa như cha niẹ nhà trai di ưcnn tìm con dâu nói ở trôn. Những chàng trai dược chọn và dồng ý di làm rể nạp tc thường lhư('mg là con những nhà cố- nhiéu con Irai hoặc con những nhà nghèo, khó lìiĩi cưới dược vợ. Khi lựa chọn dưực người vừa ý, nhà gái bắn tín qua IÌ1ỘI người trung gian. Nếu dược nhà (rai nọ đổng ý Ihi cha mẹ nhà gái dến trực tiép trao dổi với bó niẹ rồi bàn bạc quyếl dinh các lê’ nghi, ở trường h<tp này, nhà gái loàn toàn chủ động lừ le diun, Ic hỏi, lé sêu tết, lé cưới, lẻ dón rể. Tiêu chuẩn chọn rc nạp tê' thặl đơn giàii. Người ta vận dụng dúng câu lục ngữ : "chiém lùd chiêm hiíơn làf>, chiêm khutri chiêm gàp phưà' (Chọn dâu thi chọn vào Iháiig chạp, chọn rô’ Ihì ngắm đư('mg bừa), nghĩa bỏng nối rằng lúc

tháng chạp xcin có gái nào ra chợ mặc kép hai ba bộ quần áo mới thì có Ihc chọn làiii dâu vì cỏ gái này cầii cù chãiii chỉ, mới có nhiéu quần áo lĩỉởi mặc kcp như vậy. Còn chọn rể thì ngáni đường bừa cũng là chỉ chàng trai cần cù cẩn thận rnới có dưcTiig bừa sâú vừa ý do có cái bừa chác chắn. Ixiại chàiig trai này có thế chọn vể làm rể nạp tế quản ly gia lài cho nhà minh dược.

Từ sau ngày cưới, người con rô’ nạp tế sê ử han nhà vợ và maiig họ nhà vợ. Ví dụ lên anh là Hoàng Vãn Quang làm rể nạp 24

lô' nhA v ợ họ I jÔ, từ nay anh sẽ là

Hoàng Quang.

25

|{. LỄ CƯỚI viộc làm lé cưới cho con cái, người 1'ày có lục lệ khá càu nỏ. Nhà nào có nhicu con Irai ihi ba<i giờ cũng thưtVng cưới vợ cho ngựời anh trưửc rồi mới cưửi vợ cho người cm. '!'rư('mg h<íp người cni dã có người yôu (và dã dược cha mẹ chấp thuận) nhưiig nếu người anh cliưa cưới vợ ihĩ I i g ư ờ i em ván phài chờ. Con gái không thuộc vào diện tục lộ này. Cìà chị gái rước hay CIII gái Irước là luỳ Ihuộc ở nhà Irai 11(1 yôu cầu.

Như (V phần Ircn dã nói, khi dã ư('íiii và nhám dưực mộl cô gái nào ưng vé mặt Ihc châì và phẩm hạnh, cỏ Ihc diấp nhận được làiii dâu nhà niìiili, cha mẹ Iihà Irai tiên hành ( hoặc ntìừ mộl người Ihãn làm mai mối) gặp bên nhà gái bàn bạc các nghi lè cụ thể.

1. BUỔI C .Ạ PC K l ĐẤU TlPĩ^.

Đây là buổi nghi lê dầu liCn do cha mẹ nhà Irai (hay IIIỘI vị thân ho dại diện) dến Irực licp Irao dổi với cha mẹ nhà gái. ở buổi gặp g('r này, chưa cần cỏ lô vật gì di Ihco. Nlià trai ngỏ lời và nếu dược nhà gái Ihoâ thuận Ihì nhà trai xin nhà gái ghi IIUII cho bic"l ngày giở tháng năm sinh của con gái (ihco ludi âm lịch) dc dcni ve so dõi tuổi. Cõng viộc ấy gọi là xin "lùc mình" dịch là "iĩĩT mệnh". Vé nhà, cha mẹ nhà trai tìm nhờ thầy lưửng Số hoẠc thầy lỀn số lử vi xcm giúp số mệnh hai người Irẻ h(.tp

nhau hay khắc nhau, cuộc sống iưttiig lai của dôi vợ chồng Iré

26

nliư ihỏ' Iiào, vân vàn... 'I'uy việc hõii Ihú đã bál dầu lừ dây nhưng cha mẹ hai bên cũng chưa hỏi ý kiến con Irai, con gái của inìnli.

2. i.H DẠM. Nếu so (lôi luổi h.ii người h(Vp nhau, nhà trai vé liô'n hành làni lé dạm vợ cho con. t x h lúi. này. cha mẹ chàng trai và cha mc cô gái mói báo chd C(M1 biếl, b.nig hai cáth : cha lìiẹ irực

liêp nỏi với a m hoặc nhờ hạn bè của con dò hỏi ý kiên của con.

Nhà Irai uỷ nhiộin mộl người thân họ nam giới dứng tuổi, lanli lợi, hoại bát, hiếu biôì khá rõ h('àn cành gia dinh nhà trai, lh;ty mặt nhà trai (gọi là ông mối) sang nhà gái dàm luận viộc hôn Ihú của dôi lrL\ Đi Iheo ông mối, có hai cỏ gái trẻ gánh lố vậi cầu hôn, thường lhư<Vng gồm niộl dôi gà trống thiên, hai chai rưítu ngon, hai thútig h<ính dày (hoặc hai thúng xôi đổ xanh) dủ chd nhà gái mởi dược hai inàm khách. 1>J buổi lé dạiii hôni ấy, khách của nhà gái gồm có õng bA nội, ông bà ngoại, nhừng người thân hàng chú bác, cậu, có, dì, cha mẹ của có gái. 'lại buổi Ic này, nhà trai xin bản “lục mệnh chính thức" ghi chép ihậl cán ihận Irêii giây hồng rất (rang trọng dầy dủ 12 cung (như cung hàn mệiih, cung phụ mầu, cung lử lức, lài lộc, bang hừu, lậl í'ich, vân vãn...). Những nhà có của, nhà giàu có, nhà quyền quý IhưcViig ghi lục mệnh con gái lrc'11 tấm vài diều,

tả'm nhicu (licu trao clio nhà Inii. Klii dã Irao Iihậii bản lục mệnh chính Ihức của cõ gái Ihì coi như là dã cóng nhận sự dính hôn giừa dõi Irẻ. Nếu sau. này vi lý clo chính dáng (chủ quan hay khách quan), hai bôn không cưới gả nhau dược (trường h(/p rất hãn hữu) thì nhà triú phải hoàn tấm lục mệnh cho nhà gái mộl cáeh dứiig dắn, cỏ ki;iii Ihcd gánh lố vật dổ’ nhà gái mời khách

tời dự ic huỳ bỏ hu(Si lô dạiii hỏi trước dày và chứng kiô'n viôc nhà irai Irả lại lâ'm lục iiiỌnh th o nlià gái. Việc xin lấy lại tíìííii lụt Iiiộiili là rất quaii Irọng. Người la quan niệm rằng nếu kliỏng 27

ỉấy lạr*tlư{K: bàn lục inệnh chính thức thi nếu nhà irai ú) ý xấu bụng, nhà gái (lức là c ô g á i) sẽ mác Iihicu khó khăn hoíUi nạn;

như nếu cho Irâu bò ãn niíít bàn lục Iiiộnh thì có gái sẽ hị câm; nhà trai đôì Iiiấl hản lục mệnh thi cỏ gái sẽ bị mù mát; nhà Irai cho Irôi sóng bản lục niộnh thì cô gái scViii muộn sẽ bị chết đuối; một điéu rất hộ trọng là nếu cô gái không dõi lại dược bàii lục mộiih - tức là hai bên chưa huỳ bỏ lồ dạiii - Ihì mãi mãi cô gái ây sẽ không úượt ai đến dạin hỏi vé làni dâu. Và chàng irai ấy cũng không dám dếh dạiii hỏi cô gái nào khác.

Khách dược iiuVi lới chứng kiôn buổi trâ lại lục niộnh những người dã dược mời chứng kiến lề dạm hỏi ngày trước.

Có địa phư(tng có ướt định là nêu bên nào gây ra Iruyện dang dở Ihì bên ấy phải có lời và có gánh lỗ vật sang bcMi kia. .1 l.H ĂN lỉò l.

Síiu lê d;uii thì dến lê ăn hỏi. ãn hỏi dược lổ chức trang trọng, liến hành sau lé díuii khoảng một hai tháng, do ước dịnli cùa hai nhà dựa vào việc chọn ngày lành tháng tôl h(tp với tuổi cô dâu cliú rể. Viộc dịnh ngày làm lô ãn hỏi do nhà Irai chọn.

Ngày làm lổ ăn hỏi phải dược báo trước lừ luột tháng trở lên dc nhà gái có đủ Ihời gian mởi lìiọi người Ihân bổn nội, hỏn ngoại, bạn bè thân Ihích, bạn tồng, anh cm kỏ't họ gần xa vé dự.

'Irong buổi lè ăn hỏi, hai bên bàn bạc và quyct dịnh nhiéu vấn dé quan trọng như dịnh lè vậl dấn cưới, lẾ hối niôn, ngày cưởi, ngày giờ dón dâu, vân vàn...

Nhà trai phâi chọn cử niộl vị thân họ đưctc trao dủ ihẩm quyén (hay mặt nhà trai bàn bạc và quyôì định mọi viộc xung quanh lé cưởi ờ bủn nhà gái. Đi theo ông mối có hai cô gái Irẻ gánh lé vậi khá to như Ihịl km, ihưíTng Ihưímg lừ 10 cân Irở lC'n, mộl dõi gà Ihicn, xôi dỏ xanh, bánh dày, một vò rưiíu khoàng mươi chai dù cho nhà gái bày mời ba bốn mâm khách. Nlià gái 28

cử niộl vị Ihân họ dứng tuổi trong sô khách niời thay mật nhà gái dứng chủ tlc xưởng và phát Iigỏii chính Irong cuộc lhư<tng ihuyếl.

I lai bên trao dổi bàn bạc và quyếl dịnh số lư<tiig lê vật dằn (.ưới, ilì sâu vào lừiig klioàn cụ Ihể như bao nhiỏu lién mậl, bao nhiêu con htii, hao Iihicu gánh gạd, chum ní(tu, ước dịnh Iigiìy trao tiỗn mặl sang nhà gái, vân vân... ngày cưới do nhà

(rai nliờ thầy chọn ngày lành tháng tõl dựa vào ngày iháng năm sinh của cô dâu chú rc’.

I>) ngày làm IC cưới phải lưa chọn cẩii lhận cho ncn có (!áiii cưới phâi chờ lới I - 2 - 3 nảiii Siiu ngày lẻ ăn hỏi mới liến hành dược. Nhưng klii dã có lê ân hỏi rối ihì cỏ gái dược coi như là dã gà bán và chàng Irai cũng dư«tc coi là dã có vợ. ÍI khi

có lrư<Viig h(tp hị phá ngang hoặc gây truyộn dang dở.

4. Ii i SÍílI TÍíT.

sCu lô"l, liếng 'I'ày gọi là lộ díhriùd. rrdiig khoảng thời gian phài chờ 1 - 2 - 3 năm kể lừ ngày ăn hỏi cho dến ngày Ic cưới, do chưa chọn dược ngày, như dã nói ở trên, nhà Irai nhà gái ÍI có dịp lhư(Vng xuyCn di lại với nhau; họ chỉ di lại thăm

hòi nhau vào dịp những ngày có viộc vui buồn. Đè có sự gán bó giửa hai nhà, người la có lộ nhà Irai phài làiii lố scu lếl dối với

nhà gái vào dịp lếl Nguyên dán âin lịch và ngày tô'l ràin Iháng bày, là hai ngày tết tổ truycn lớn trong nãiii của dồng bào Tày.

1;Ê sỏu lếl cũng phâilraiig trọng. Nhà trai cử một vị dại diộn dần niộl có gái Irc gánh lé vật dến nhà gái, có lời ihưa và Irao lẻ vật. 1>Ề vậl gồm C(S inộl hay hai Cdii gà trống thiến, inươi ống gạo nô”p (mỏi õVig là mộl cân) và hai chai rưítu ngon, có dịa phư(tng CÒII có thêm 2 - 4 cân tài phdn, sáng phiỉn (miến sợi to,

s*;»i nhò). (ìánh lé phài dốn nhà gái Irước ngày lết mư«i hỏm hay mộl luần lồ. Và cứ như thế, gánh 10 sôu fcì phâi có déu dặn và Iigbiêni lúc vào những dịp lết trong SUỐI cà Ihời gian chit d(íi

29

ngày cưới.

5. u - RÁONCÍÀYCƯỒI. Nhà trai dịnh ngày cưới và chù động làni lé báo ngày cưới. I>ể báo ngày cưởi phải tiôVi hành trước ngày cưới tù một

dô'n ba Iháng trở lên d ể nhà gái và nhà írai có Iihiéu ngày Iháng Ihông báo ngưừi thân dã hứa hẹn giúp các khoàn lẻ vật như tiéii bạc, h.Tii, rưcíu, gạo có dù Ihì giờ khẩn InrcTng chuẩn bị, thông

báo các Ihành VÌỄII trong phưcVng họ bạn, câì rưctu, giã gạo, dành licn góp cho nhà chù theo qui ước. Một mậl khác, dể hai nhà có dù thửi gian mời bạn bè, họ hàng, thân thuộc vé dự Ic

cưới. Vi dồng bào Tày ihưíTng có nhừng người Ihân di làm ãn hay gả chồiig ở các địa phưctng rã't xa, những bạn bè thân thích, bạn tổng, anh cni nhận họ, anh cin nuôi ở xa có khi t('ti hai ba

ngày dường.

'1'ại buổi 16 này, người ta quyếl dịnh mọi vấn dổ cụ thể

cho lé cưới. Nhà trai củ niột vị ihân họ dại diện sang nhà gái bàn bạc mọi việc. Có gánh iẻ vật gồm thịt, rưitu, gạo nếp, bánh dầy dủ bày hai inãm khách ở bên nhà gái dể chứng kiến. '1’hàiih phần khách m ời cũng là các vị dược mời dự lề ăn hỏi ngày trước. '1'rong huổi lé này nhà Irai trao số tién mặt (số lưcnig dã định ở buổi lê ăn hỏi) cho nhà gái đc niua sắin thỏm mâm thau chậu đồng và các Ihứ đồ dùng Ihức dựng cần thiết lối ihicu cho một tiểu gia dinh ngoài số chăn màn, quần áo, hòm rưííng dã có. Mai bôn cũng bàn định luôn ngày giờ dần đại lẽ (lức là lí.íii, rượu, gạo) sang nhà gái vào ngày lẻ cưới, bàn (Jịnh ngày giờ chú rể sang dón dâu và giờ có dâu vào nhà chồng.

Tâì cà nhữiig điéu bàn dịnh Irong buổi lé báo ngày ciRti này dược coi là bất di bất dịch. Mai bôn cứ nhớ ngày giờ mà (iến hành nghicm túc và dúng dắn.

30

6. N('.ÀY LỄ CƯỔI. Trong ngày lé cưới, nhà nào có phường họ bạn thi phưíVng họ bạn có trách nhiệm dô'n giúp viộc theo qui ước.

Hai bên nhà déu có cỏ bàn ãn uống linh dinh trong ba ngày. Nhà trai vừa phài có 4 - 5 con l(tn béo mổ (cộng khoâng 3fX) dé'n 350 cân thịt), có nhữiig dáni cưới dông khách, mổ thòm mộl con bò ở nhà mình để mời khách, vừa phải dán sang nhA gái 4 con h.tn to béo (cộng khoảng 3(X) cân thịt), 4 gánh gạo, mỗi gánh 50 càn ( 2 gánh gạo nô'p, 2 gánh gạo tẻ), 4 chum rucni ngon (mồi chum 20 chai trở lên). Rượu dản cưới kỵ nhất

lA rư(^ khô, rưctu chua, rưítu nhạt. Nhà gái tiiổ cà 4 con l(;n dẳn lé của nhà Irai và mộl con bò tự túc, cũng cố khi phâi mổ thôm 1 - 2 con lí.rn của nhà mình tuỳ tình hình khách mời. Nhà trdi

phài dần các (hứ km, gạo, rưctu sang nhà gái vào sáng hõm trướe ngày làm lẽ cưới chính Ihức.

Viộc lic'p khách, thưíVng ihường phổ biến là khách ở gần án một bữa, khách ở xa và người thân bên ngoại (cùa nhà trai cũng như nhà gái) ãn hai bữa. Các vị khách dưííc mời dự lé cưới dổu có lẻ vật mừng hoặc bàng tiổn hay bằng hiộn vật. Nhà chủ cử một người thân giữ sổ ghi lé mừng của khách dể sau này nhớ mà di trà nợ.

7. LỀ ĐC^IN DÂU. ĐƯA DÂU.

Đúng ngày đúng giờ đã ước định ( vì Ịà ngày giờ tốt dã chọn) doản chú rế bất dầu ra của di đón dâu. Đoàn chú rể có ông quan lang dần đầu và một bà pả mẻ cùng với bốn- sáu bạn irai phù rế, dế cộng với chú rể và quan lang Ihành sáu hay tám người, có 3 dến 5 bạn gái di đón dâu cộng với pà mẻ thành 4 hay 6 người. '1’rong doàn dón dâu, người ta kiCng con số Ic. Đoàn tliú rể, từ quan lang, pà I11C dốn các chàng trai phù rể, tác cô gái dỏn dàu dcu án niặc chỉnh lề, quần á(i niíti, khãn giầy

31

mới, dặc biộl chú rô’ càng phài lưu ý: cái gì cũng phài mới nhất.

Khi doàn chú rể lỄn <lư(Vng, vị (ộc trưởng hay mộl vị tú) lão cố uy lín cầiiì dưa cho chú rể mọt cái ô dã mử sản và chút đoàn di dường gặp m ọi sự may mắn tốt lành, di ưỏVi n«i vé dến

chốn. f>iàn chú rể ở nhà ra đi đúng giờ và dôVi nhà cô dâu cũng phâi đúng giờ đã hẹn.

Quan lang là người thay niặt nhà trai dược trao dủ quyén và khâ năng giải quyôt mọi việc và mọi lé nghi khi dẫn đoàn chú rể sang nhà gái. Quan lang và pà mc dược chọn trong hàng người thân họ nhà trai, đứng (uổi, có uy tín, có đức dộ, nói náng hoại bát lanh lợi, xã giao lịch thiộp, vợ chồng song toàn, cố con trai con gái, càng đống con càng lốt, có địa vị xã hội càng hay. Pả mẻ và nhát là quan lang phài Ihuộc nhiéu bài hál mừng dám cưới dể ứng dụng khi tiếp xúc nhà gái (hay nhà trai) hoặc có lài ứng khẩu thành thơ đối đáp lại chồ. Người ta lin rằng những người di dón dâu, dưa dâu có "tốt" thì sau này dôi vợ chồng trẻ làm ăn mới được "tô'r. Các có bạn dón dâu, chọn các bạn gái chưa chổng, hién lành, ngoan ngoãn, nô't na, cũng phải thuộc một số bài tho mừng dám cưới, lĩạn gái đón đưa dâu phải chọn các cỏ gái tân dang (hời nghĩa là không phài là gái lỡ thời, ỏ trong xã hội cũ, không cô gái nào muốn chịu cái luổi lỡ thì nhưng tấl nhiôn không sao tránh khỏi.

Trong đoàn đón dưa đâu người ta ngại có cô gái lỡ thời xuất phái từ tư tưởng mê lín ngại sau này con cái nhỡ phải chịu ảnh hưảmg cái dớp khõng hay. ở dây có một tập quán là các cô gái dã đi lấy chồng thì không ai đòi hỏi phài di dón đưa dâu đáp lé trà nợ. Đoàn dưa dàu sang nhà Irai cũng phải có pả mẻ dứng đắn (c6 địa phưctiig người la còn có thêm vị quan lang). Pả mẻ có trách nhiộm giao dịch V(ti nhà trai và hưếnig dan cỏ (làu làni cảc

lẻ nghi cần thiôt cùa cô dâu. Có nhừng pả mẻ thân tinh dặn dò 32

Ihôm nhừiig diéu "phòng trong” cho cỏ đâu non trẻ lỡ khi xảy ra dộl biên Irong dèm.

'1’iCu chuẩn chọn pẩ mẻ và các cô bíui dưa dâu cũng tưcíng lir như chọn pả mẻ và các cô bạn đón dâu của chú rể.

Khi tiến hành các nghi lể ở bên nhà gái cũng như ở bên nhà trai, quan lang và pả mẻ déu thưa gửi bằng lời Ihơ thay cho những lời nói dối thoại thông ihưíVng giữa hai họ. Đày là tục lệ traiig trọng trong lể cưới.

Ngay từ khi cloàn chú rể (hay cỏ dâu) bắt đầu vào làng, các bạn trai và các cô gái trong bân chủ nhà đã ra đón chào đông dảo. Ilọ tiẽ'p tục theo đoàn chú rể (cỏ dâu) từ ngoài ngõ vào sân lên nhà. Và ở từng chặng người ta đã bát đầu hál những bài Ihơ mừng dám cưới (xin xem Phần II của cuốn sách).

Nhữiig bài thư mừng dám cưới rất được chú ý và quan lâin dặc biột ở bên nhà gái cũng như ử bên nhà trai, vì đó là một hình thức sinh hoạt văn hoá dồng thời muốn xem thự trình độ thơ phú vãii chưiíng cũng như lài ứng xử của doàn khách họ bên kia. Khi doàn chú rể hay doàn cô dâu đến nhà, tất cả mọi người dự Ic cưới dcu chờ dón láng nghe các bài Ihơ. Dù ở trong nhà dám dang ỔII ào nhộn nhịp dô'n mức độ nào, khi nghe có tiếng th« mừng càì lên thì nhữiig vị lãn khách dang uống rưcni Irò chuyỌn ràì vui cũng Iihư những người daiiK bận phục dịch tay dao tay xà(ì ở dưới bê'p cũng đcu nhọ tay làm dể lắng nghe tiếng lh(t.

Có nhữiig người không bận việc ihường kéo dến đứng xung quaiih n(íi có tiếng th(J dang diỀn ra. Ai ai cũng mong muốn vừa đưực chiêm ngưrtng lặn mái những chàng tnii, cô gái hát hay hát giỏi, vừa để học Ihéni những bài thơ hay mởi nhất.

'ITico phong lục tập quán, những tiết mục lồ nghi Irong buổi lé tưới dién ra ở nhà gái cũng như ờ nhà trai thưcVng dược

33

sắp xếp (hco trình tự như sau: 1. Đốn chào chú rể cò dâu mởi (có nơi gọi là căng dây) 2. Vào sân (rủa chân) 3. Mời vào nhà (thư tu, giữ cửa) 4. Rài chiêu 5. An toạ (mời ngồi, yên vị) 6. Trầu nước (mời trầu, mời nước) 7. I^i tổ (trìiih tổ)

8. Trình gánh (nộp gánh) 9. Đáp ơn dưỡng dục (dâng tấm vài ướt kliô) 10. l i bàn thờ (lẻ bái tổ) 11. Lé bố niẹ vợ (lổ nhận rể inới) 12. Xin dón dâu 13.

bố m ẹ chổng (nhận con dâu mới)

14.4^ nộp con dâu (hoặc nộp rổ nạp tẽ) 15. Mừng rưcmg hòm (mừng chân màn) 16. Mừng phù rể, phù dâu 17. Chào mừng mâm bàn 18. liẹn hò (chia tay, dận dò) /. Tục câng dáy chặn dường Khi Irỏng thây doàn chú rể (hay doàn cô dâu) từ xa xa đang di lởi, IIIỘI ddàn cô gái trẻ ở Irong làng rủ nhau chuẢn bị

một sợi dây dô’ cản lối vào sân. Khi doàn chú rC’ hay doàn cô 34

dâu (gọi lál là đdàn khách) vào lới dầu ngõ, các cô gái cảng sợi dây Iigang cổng ngõ và hát một bài dàn ca chất vấn : xin hỏi các vị là ai ? Đi đâu ? Qua dày làm gì ? Đây là cửa cáii, muốn di qua xin phải nói rõ lý do... !ậ p lức đoàn khách hát một hai b;\i (Jàn ca lự giới thiệu, nói rổ lý do và yôu cầu mở dường cho di. lỉuổi hál dối dáp này là cuộc dọ lài dầu tiÊn vé vãn chương của hai họ nCn có thể hát hai ba bài mới xong.

Có dịa phương, các cô gái tinh nghịch cố ý hát mãi để kéo dài thời giaii căng dây chặn dường. VỊ quan lang đoàn khách thua hál dành phài bỏ tién ra phong bao (chúc mừng) các cô clc xin vào cổng.

2.

giữ cừd.

riếng Tày gọi là lộ Ihư tu. Vưctt qua dư(íc chặiig căng dây chặn dường, đoàn khách lại gập chặng giữ cửa. ỏ trước cửa ra vào của Iihà chủ. Người ta bày ngổn ngang vài thứ vật dùng chướiig ngại như các chổi quél nhà dặt ngang trên cái chậu thau rửa niặl, hay niột con dao thái thịt dặt Irên cái thíVt, một cái ii(Jm dơm cá hay niộl cái lồng nhốt mộl con mèo, vãn vàn...

Với nhữiig chướng ngại vật ấy doàn khách có Ihể dé dàng bước qua lioậc Icn lách mà di, nhưng không bao giờ người ta di liéu như Ihếdc (lịa phưitiig coi doàn khách là ihiếu văn hoá, không lịch sự, kém lài ứng xử dối dáp hál ca; clio nên đoàn khách (người dưng dầu là quan lang hay pâ mẻ hay (hành viên trai Ihanh gái lịch) cứ phải hál dối dáp xin cấl bỏ vậi chưtmg ngại dó’ có lối di qua. Các bài hát ử mục này không thế hát chung chung dược; gặp chUíTng ngại gì, doàn khách phài hát bài xin câì bỏ vậl cụ tliể dó. Ví dụ, gặp chưítng ngại vậ( là cái chổi hay con inèo, vị quan lang phài hát hài có nội duiig xin càì bỏ cái chổi vào dể quét nhà hoặc xin Ihả con mèo ra cho nó đi bắt diuộl giữ bồ thóc, vân vàn...

Nếu đoàn khách hát dã đạt, vị quan lang nhà chủ (hay 35

một vị đại diôn) liổn hát mộl bài cũng nói tới vậi cụ thiể (Jó nii xin lỗi, và sai các cô gái câì bỏ vật chưímg ngại, trân tnọng mcíi đoàn khách vào nhà.

3.

rài chiếu.

Nhà người Tày thưíTng là nhà 3 gian rọng rãi, N ửa nhà bẽn trong bố trí phòng có dâu và phòng tiếp khách phụ nữ. Nửa Iihà bên ngoài, gian giữa có dặt bàn thờ lổ tiên, trước bàin Ihờ kê cái giưíVng lé. Gian bên kia, kê giưtVng cho khách dàn ônig. (ìian bỏn này dành cái giường đô’ đón mời dciàn chú rế. Đoàin khách vưírt qua chặng giữ cửa, dược dản tới bôn cái giường dàinh riẽng cho kh.ích. Nhưng giường chưa có chiôu rải hoặc chiêu râi lộch lạc hay râi thiếu Irái inậl. Vị quan lang nhà trai phâi cất tiếng hát bài có nội dung tự giới Ihiộu mình là khách quý lirọng và trách nhà chủ chưa cho người rải chiếu (nẽu giường ichưa có chiếu) hoặc Irách rải chiếu chựa đúng đán (nếu giưímg rải chiếu lệch lạc) dể mời khách ngồi. Pà IIIC hay quan lang nhà chù hát bài đáp lời, xin lỗi doàn khách và già vờ trách các cháu gái quC mùa thô lồ Ihiôu lịch thiệp dản đến S(t xuất và bào các c o gái rải chiếu hay rải lạí chiôu cho ngay Iigắn rồi trịnh Irọng niiời díXin khách (lức là doàn chú rể hay cô dâu) lên giường ngồi. ở ticì mục này, hoặc là người ta rài chiõu lèn giưcnig ngay ngán ngay hoặc là rải chiôu chổng chéo lôn nhiu đô’ có ý thử tài hát của khách phải hát thêm nhicu bài hál khác 4. Mời ngồi.

Khi mời doàn khách lên giưímg, quan lang hay pà mc nhà chủ phải hát niộl bài mời khách thành thực và thíiôt iha.

Quan lang hay' pả mẻ doàn khách hál bài dáp từ khiCm tốn, hc't lời ca ngợi lòng mến khách và lấm lòng Ihịnh tình của inhà chủ rổi mới lẾn giưíTng Iigồi.

36

5. M ời nước chè.

Sau khi mọi người trong doàn khách dổu đã ngồi yên vị, quan lang hay pả mẻ nhà chù hát bài mời nước chè. Hai ba cô gái bưng khay chén rỏl dầy nước chè đi lần lượt mời từng người. Cỏ điổu cần lưu ý nhâ't là trưởc khi đặt chén ról nước, các cỏ phải đô'm cỏ bao nhiôu khách Ihì rót bây nhiôu chén.

Quan lang hay pả mẻ đoàn khách hát bài cảm ơn lòng thịnh tình của nhà chủ, khen ngợi chè th(Tm, ngon, khen ngợi các cỏ gái nhà chủ lịch sự... Nói là mời nước chè, nhưng có những có nhiồu trường hợp, các cô gái nhà chù tinh nghịch pha mật mía vào ructu cho có niàu giả làm nước chè đem mời khách, làm cho các cồ gái chàng trai khách trẻ chưa quen uống rU(Tu bị chếnh choáng.

Trong khay chén chè mời khách cũng có một đĩa trầu têm sẵn dể mời các bà các cô trong đoàn khách.

6.

nộp gánh.

rừ tiỏì mục lé nộp gánh cho đến lè nộp con dâu, lẻ nộp con rê’ nạp tế (nói dưới này) là bưởc vào các nghi lé chính thức và trang nghiôni. Gánh lè này klỉòng nậiig, không to. Nó chỉ

gồm cỏ mỏl số thứ bánh, niộl số món ăn chín, một khoản tiên nho nhỏ dc dặt bàn thờ tổ tiên và một tấiii vải ướt khỏ (tiếng 1'ày gọi là Phải rằJii khâư) dể dâng lên mẹ V ít . Quan lang dân chú rể dê'n dứiig trước giưiVng lẻ bàn Ihờ. i iai cô gái khiông gánh lé di theo trinh c á t bậc cha mẹ, các vị bỏ lão, những người thân nhân họ hàng dã ngồi té lựu trên giường lé. Chú rể đứng nghiêm chỉiih bén cạiih quan lang. Quan lang trịnh trọng hát bài nộp gánh lé. Nghe quan lang khách hát xong, một vỊ thản nhàn nhà chù (cô dâu) đèn m ở gánh lẻ và chuyển các thứ iCn bàn Ihờ lổ tiCn đồng thời đưa lại tấhi vải "ưíírt khỏ" cho chú rể.Quan lang hay pả mẻ nhà gái Irịnh trọng hát bài nhận gánh

37

ỈỄ.

Khi cổ dàu vé nhà chồng không có lẻ nộp gánh, chỉ có m ục lé mừng chăn màn. Lẽ mừng chăn màn chỉ có bài hát mừng báo cha mẹ chổng và họ hàng chứ không bày cụ thể hiện

vật.

7. ư dâng tấm vài ướt khô.

Tẩm lòng hiếu thảo của người Tày dối với bố mẹ đẻ, bố mẹ nuôi từ lúc nhỏ cho đến tuổi già, vẳn luôn luôn đầy như bát nước. Có ngày vui, c6 lẻ mừng, người ta nghĩ ngay đến sự dén đáp công ơn bằng hình thức này, hình thức khác. Dàng tãín vải ướt khô là m ột nghi lé thể hiện lòng biết ơn của con rể đối với cha m ẹ của cô dâu.

Tấm vài dệt tay bằng sợi bông khổ rộng 2 gang tay, dài khoâng 15 - 20 sải (tuỳ từng địa phương, tuỳ từng gia đình), nhuộm màu hổng m ột nửa hay m ột phẩn ba tấm, IXỚC lệ dó là phầii vài ướt, phần còn lại để nguyên trắng mộc, ước lệ đố là phần khỏ.

Lệ ấy xuất hiện từ quan niệm cũng như nhận thức công lao to lớn của bà mẹ nuôi con gái từ lúc còh đỏ hỏn đến khi lớn nên người nay xuất giá. Từ những ngày kiêng cữ người mẹ Juôn luôn giành lấy phần tã ướt vể mừih mà để con nằm chỗ khô. Đấy là hiện tượng thường có khi gặp ngày u ám hay mưa dầm dé không kịp phơi tẵ, số tã dùng ít di, ưi dang dùng phải xoay phần ướt khỏ đế dùng được nhiéu lần... Cho nên nói vê ý nghĩa thì tíừn vẫi "ướt khô” cao quý vô cùng. N6 mang ý nghĩã đổn đáp công ơn người mẹ. Trong các khoản lẽ vật hôm cưới ở gánh lé c6 thể thiếu thứ này thứ khác nhưng nhất thiết khỏng

thể thiếu ư!m vải "uór khô". Đây là m ột thuần phong mỹ tục rất đẹp, chứa đựng ý ngtụa rất sâu sảc VỂ lòng hiếu thảo cùa nguời con gái đối vói

38

cha mẹ.

1’iến hành hết mục lẻ này, đứng trước giường giữa, ữước bảh thờ tổ tiÊn, trước mật cha mẹ vợ và thân họ nhà gái, vị quan lang nhà trai nghiêm tráng hát bài dâng táín vải "ướt khô". Chú Tổ trịnh trong hai tay dàng tấíĩi vải ướt khô lên mẹ vợ, trong bầu không khí trang nghiêm, người mẹ xúc động đón nhận tấm vải ướt khô. Cũng cérbà mẹ khóc vì nhớ lại cái cảnh gian lao vất vả kiên nhẫn chịu đựng trong ch u li tháng ngày chăm sóc đứa con còn đỏ hỏn cho tới hôm nay đã trưởng thành nên người sắp đi nhà chồng.

Trong khi chú rể trân trọng dâng tẵm vải ướt khô, vi quan lang nhà trai hát bài dâng táhi vải ướt khô bằng giọng dieri cảni dã gây xúc động mọi nguời. Bao nhiêu tiếhg ồn ào đêu lặng xuống đế ai cũng láng nghe được nội dung thiêng liêng, giọng hát tụng ca của lẽ này.

Khi cô dâu vé nhà chồng, không cố lẻ dâng tấín vải ướt khô này.

8. L ễ hái tổ vả họ hàng. bái tổ và họ hàng là tiết mục lẽ nghi rất trang nghiêm.

Chú rể (cô dâu) đứng bên vị quan lang trước giường bàn thờ, có cha mẹ, ông bà, thân họ nhà gái (hay nhà trai) đã ngồi lể tựu.

Người Tày xưa nghi rằng tổ tiên thường ngày ở trên irmìmg trời..Trước tiÊn, chủ nhà phải thắp hương cung kính '

khấn niời tổ tiên vổ chứng kiến buổi lẻ cựới cùa con cháu. Rồi quan lang mới tiến hành lẽ tổ tiên và họ hàng.

Quan lang trịnh trọng hát bài lẻ bái tổ ti£n và họ hàng chú rể (cô dâu) lẻ chung một lần lôn bàn thờ tổ tiên và cha mẹ họ hàng ngồi trên giường tníởc bàn thờ.

39

9. L ễ h ố mẹ vợ (hô'mẹ chống).

Sau lé hái tổ và lé họ hàng, liổp đến mục lé b ố mẹ vợ (bó' mẹ chổng). Các vị thân nhàn họ hàng, òng bà, cha m ẹ vần ngồi tại giường trước bàn th«'j như m ục lể nghi vừa qua. Nhưng theo lời xưởng của quan lãng, chú rể (cỏ dâu) chỉ lẻ cha và mẹ vợ (eha và mẹ chổng). Quan lang cùa chú rể (cùa cô dâu) Irịnli Iroiiíi hál bài lẾ bố me. Con rể ícon dâuì lỂ sốiií? từnp npiíời

Khi con rể (con dâu) lẻ xong, cha mẹ dưa lại cho cun rể (con dâu) mội đĩa dựng mộl gói bạc, hay cái vòng tay, VỎI12 cố bằng bạc <Jc mừng chú rế (cò đàu).

10. l J xin (ìón dâu. xin dón dáu là lé nghi traiig trọng cuối cung của bên nhà Irai. Vị quan lang nhà trai hay pả mẻ trịnh trọng lưcm hài xin dón dâu. ỉíài lư(tn vừa có lời xin cha mẹ, ông bà, Ihân họ có dâu cho phép cô dâu ra cửa lại vừa có lời mời cô dâu chuẩn bị kliẩn trương dc ra cửa dúng giờ lành (giờ dã chọn, dã dược báo trước ở buối lổ báo ngày cưới) 11. l j nộp con iiâii. N ộp con rê' nạp lê. t>)àn cô dâu có pà IIIC dần dầu (có dịa phương có cà quan lang). Có 4 dô”n 6 cỏ bạn gái phù dâu chọn trong hàng bạii thân của cô dâu. Các cô ban phù dâu déu phải là những người chưa có chồng, tính lình nê't na, Ihuỳ mị. Cô dâu mặc cặp áo mới màu chàni Ihítni phức, dội cái nón cọ lo vành, mang tlỏi hài cưítiii thêu. Có tục lệ có dâu khóc thút thít khi ra cửa vì cú ý nghía sẽ phải xa bố mẹ, xa anh chị cin ruột vé ử nhà chồng niởi mẻ, xa lạ chưa quen lập tục bCn họ nhà chồng. Khôing có lẹ hố

40

mẹ hay anh chị em ruột dưa cỏ dâu đến nhà chồng. L>i dường xa hay gần, người ta chú ý dể cô dáu tới nhà chồng đúng vào giờ lành dã chọn.

Khi cô dàu làiTi lẻ lổ tiôn và họ hàng xong, thì tiến đến lế núp COII dãu cho gia đình chồng và họ hàng nhà trai. Quan lang

hay pả mc của cô dâu Irịnh trọng lưctn bài nộp con dâu: lừ nay con d:ìu sẽ Ihuộc người cùa họ nhà (rai, chịu sự răn dậy của nhà cliồng thcd lập tục, hư(íng phúc đức tài lộc của nhà chồng.

Con rc không có mục lẻ nộp ccm rể.

Nôu là C(in rể nạp lê' thì có mục lổ nộp con rế nạp tế. Rể nạp (ế là chú rể vỗ ở hẫn bên nhà vợ, lựa như cô dâu vé nhà chổng, 'llictì lục lộ của người Tày nhà nào không có COII trai thì dược cưởi rể cho con gái để làin người lliừa tự, giữ chân hưưng hoả (như dã nói ở phần chuẩn bị lé cưới ở trôn) cáng đáng mọi công viộc lớn nhỏ trong ngoài tựa như con trai của gia đình.

Con rể nạp tế bỏ họ cùa nhà mình dô’ đco họ nhà vợ.

Khi cưới con rể nạp tẽ', dược phong tục tập quán cổ Iruycn cho phép gia dinh nhà gái dứng ử vị trí nhà trai của những dáni cưới bình thưíVng khác, chù dộng tất câ mọi lề nghi

như lô díuii, lồ hỏi, lé đón rể, vâii vàn... Khi chú rế nạp tế vé đê'n nhà cô dâu hõm lé cưởi Ihì phài có tiết mục Ic nộp COII rể

nạp tế. Vị quan lang của chú rể nạp lố Irịnli trong lưỊtn bài niừiig nộp con rể nạp lô cho gia (lình và họ íiàng nhận vào làm người của nhà gái, cho dược quyền hưởng thừa tự nhà bố inẹ

vự.

Cố trường htíp chú rể, sau ngày cưới dược dón sang ăn ở lại nhà gái trong inột Ihời gian dài nhưng không dược gọi là rể nạp tế. Cha mẹ vợ có con trai hãy còn nhỏ luổi, dón ct)n rể lớn dô'n ăn ở làm viộc lại nhà mình dể giúp dỡ và làm nơi nương lựa trông nom dứa CIÌI cậu bé hỏng cho dô*n tuổi Irưởng ihành.

Khi nào người cm cậu này cưởi vợ ihì anh rể mới dược dưa vợ 41

con trở vé nhà mình. Người Tày gọi chú rể này là Khưcri roàng (con rể ở gửi).

Khi đón Khươi roảng vê không có mục lẻ nghi mộp con rể mà chỉ c6 lời trang Irọng của bố mẹ vợ luyôn bố với hiọ hàng hai bfin. C6 bữa cơm Ihịnh soạn mời họ hàng hai bôn dể ăn mừng đón nhận con rể ở gửi.

12. Vui bữa rượu cưới.

Khi các mục lẻ nghi trang trọng dã hoàn tất, dốn mục mời ăn citiiì uống ruỊtu. Những mâm cồ dã đư<Jc phưtVng họ bạn bày biện la liệt à trong nhà, ở ngoài rạp trên sân. Các vị lân khách dược mời ngồi vào mâiTi. 'Ilieo tập quán, những khách từng mâm thường dược sắp xếp như sau : khách cùng liứa luổi sàn sàn như nhau được ngồi cùng mâm với nhau; người già cùng mâiii người già, người trung niên cùng mâm Irung niủn, người trẻ cùng người trẻ, khách cùng quan hệ quen biếr, quan hộ bạn bè, anh em, thân lliuộc; khách cùng dịa phươiig: cùng hương lân, cùng chòm xóm; khách cùng có dịa vị chức tước: cùng hàng chức sắc, hương lý; khách cùng giới tính : (dàn bà với đàn bà, các chàng trai trẻ cùng trai trẻ, các cô gái ciùiig cỏ

gji. Có diều đậc biột phải chú ý là không bao giờ phụ n ữ được ngồi màm cùng nani giới, trai Irẻ lẽn mâm bô lão, bạcih đinh dám ngồi cùng mảiĩi với hương lý, chức sắc. Tnícmg h(.rp mâm khách thiếu người thì xem lừng hạng mãm idiách, chủ mhà sấp

xếp bổ sung bằng những người thân, những thành viẽn pihuờng họ bạn. Có khi những người đã ăn comi nhưng cũng phâli ngồi tiếp cho tròn mâm khách.

Thường thường chủ nhà phải sắp các mâm kháchi Ihích hợp dể câu truyện trong mâm khách đư(Jc hài hoà, vui v c, dậm đà. Nhưng do sô' khách mời quá dõng, chù nhà có khi không quán xuyến dược chu dáo, khách lự dóng lỉm bạn niâini cho Ihích h(»p.

42.

Trước khi khách nâng chén, cầin đũa, có địa phưưng vị quan lang Ihay Iiiặl hoặc chù nhà cất liếng Imm một bài mời rưcru. Có nhiổu dịa phưctng, người ta bỏ lệ quan lang, pà mẻ lưcm niời. Chủ nhà trực liếp hdặc uỷ nhiộm một hai người thân í1ô'n lừng mâiTi mời kliách.

Khádỉ vừa rưcm vừa chuyện trò vui vẻ, vừa lượn chúc mừng dáiĩi cưởi, vừa chúc tụng nhau. Mâm khách vui nhộn nhất vẫn là mâm các chàng trai và mâni các có gái. Các chàng Irai từ những Iiiáhn cùa mình cất tiếng lượn chào mừng các cõ gái ờ những mâm bủn. Các cỏ gái (dù đã quen biết hay chưa quen biôt các chàng trai) đéu bắt lời lưctn dáp lại. Rồi hai bủii nain nừ rộn lẽn liếng lượn dối đáp trao đổi tàm tình. Cuộc hát dối dáp bát đầu ăn ý rộn ràng, mỗi lúc càng dậni dà say sưa và rà't lìĩih lứ bên mâm rưcni. Qua buổi hát lượn tuy ngán ngủi, nhiéu đôi trai gái đã càiii thấy ý hợp. Đê'n khi mâiii đã dọn đi họ tiôn vào cuộc lưítn dối dáp lay đôi.

Khi gần tàn lé cưới, ngựời ta bước vào cuộc hát lư(;fn chia lay. Đặc biệt nhữỉig đôi Irai gái lình cờ gặp nhau tại đám cưới lỏ ra luyếh tiêc, Ihi6'l tha lưctn những khúc từ biệt và hò hẹn ước mong liến tởi cố nhicu dịp gặp gỡ sau này ở những ngày phiên chợ, Irong những dịp hội hè hay tại một dám cưới bè bạn. Cuộc lưí^n từ biột và hẹn hò này khá kéo dài. t)ói han riiuii nữ say sưa hál trao đổi tàm tinh hết khúc này đôn khúc nữa. ỉ lai bên quyỂh luycn bịii rịn dưcmg như không ihể dứt đưcKc ra vc.

8. u": BA BUỔI - lẪi HÒI RÒI C'ưới dược ha hôiiì thì cô dâu cùng chú rể trở lại thảni

nhà bô' mẹ vợ. cỏ dâu lự gánh lẻ vật gồm cỏ con gà luộc chín, hai chai af(tu, hai đĩa bánh dầy, hai đĩa xôi dồ xanh hay một cặp hánh chưng. 1^ vậl deni củng bàn thờ lổ tiên, luy đơn sơ nhưng rất trang trọng. ba buổi mang ý nghTa tạ ưn bô' mẹ vợ và tổ ti6n nhà vợ. Cha mẹ vợ không luời khách clự buổi lẻ.

43

1'rong ngày lô ha buổi ấy, cô dâu dưa chú rẽ’ tiến ch;i<» ông bà nội của cỏ dâu nô'u ông bà nội ãii ở riêng nhà, dcn t hào bác I()C IrưiVng nếu bô' mẹ vợ là hàng con Ihứ, chào chú hác có

di cậu mợ, chào anh chị CIII ruộl nỏ”u dã có gia dìiili riC'ng, chào bạn lồng nếu nhà b;ui lồng ở gần tlể CÍIÚ ré' nhận niặl bạn uiiig cùa vợ và nhặn cha mẹ, anh chị em cùa bạn tổng.

9. TIK' lỊ i (XÌN Rll tx')l VỔI (ÌIA ĐÌNII

m

Mi; V().

Người 1'ày rấl quý con dâu, coi C(»n dâu như COII gái trong nhà, và cũng râ'l quý C(M1 rể, ctii con rc như COII trai trong nhA. Các cni chống rấl quý chị dâu, nhát là các cin gái. Cíic cin vợ ràì Irọiig anh rê’. 1>> cló cô dâu luy mÍTi vổ nhà chổiig cũng

râì yên lâm và sống vui vẻ trong gia dinh nhà chồng. Anh rể cũng râì vui vẻ di lại nhà bố niẹ vợ. Con rể coi hô' mẹ vợ cũng như bỏ mẹ mình, coi việc nhà bõ' mẹ vợ như việc nhà của mình.

Vào những dịp rếl, dịp ngày giồ chạp, những buổi hicu h ỳ , ngày cinig lê ở hên nhà bố mẹ vợ, con rể và C('I1 gái dcu

phải có mặl, có mang llico Ic vật. Khi nhà bố mẹ vỢ làm nhà, sửa chữa nhà cửa hoặc có những viộc gi lớii nhỏ, toii rc phải vc thíuii gia cho dến ngày Xdiig việc.

10. T Ụ ('

('()N DÂU ỏ NIỈÀ CIK^C..

Con dâu vé nhà chồng phài luân theo niọi lé nghi lập lục cùa nhà chồng tn ặt dầu có những vấn dổ hoặc những dicu không h(tp vởi bân Ihàn mình. Ngoài vấn đổ phâi dua niiiili vào khuôn phép, vé mặt sinh hoạt, con dâu luôn luõii pliài ihức khuya thu xếp m ọ i viộc nhà và dạy S(TI11 h(íii Iã1 cà m ọi người

trong nhà. Con dãu phải chăin lo cáng dáng (â't cả mọi việc ỉớn nhỏ tnm g nhà thuộc lĩtih vực phâi làm của người phụ nữ.

Người con dâu còn bị luc lỏ phong kiến rằng bu(K chặl chẽ, phài chịu nhiéu nguyẽn (ắc nghiêm ngậl của phong lụt.

44

Ciặp (rưcmg h(Ịfp ản ở với chồng nhiều nảin mà chưa có con (líhôiig kế do bân thân mình hay do chồng) người vợ phài lìm cưới vợ Ịẽ ch(i chồng. 1loặc giả gặp người chổng yếu ớt bất lực

vổ sinh lý, người vợ cũng phài âni thắm chỊu đựng suốt đời, không bao giờ dáni nẩy sinh chuyện khuất tát bất chính và cũng

không bao giờ dám hé răng nói chuyện với bất cứ ai vẻ việc yếu ín cùa chồng mình.

Tục lệ cổ xưa lạc hậu ràng buộc người phụ nữ là chế, người la luôn luôn phải tuân theo. Tuy vậy lảu làu cũng thấy có người dám liéu rĩnh và mạnh dám vượt ra ngoài khuôn phép hà khắc, bỏ người chồng bất lực, bí m ật cuốn gói trốn đi theo trai ử niột làng tại một dịa phương rất xa và kín dáo.

Trước khi làm việc ấy, người phụ nừ này chỉ trao đổi riCng với cm đì - Nô'u không có em đì mộj thì nói ihậl và thầm kín V('ri mộl người bạn thân nhất (hoặc bạn tổng).

Siiu khi người thi£'u phụ không may mắn này di dưtvc hai ba (háng, cô cm dì hay cô bạn Ihân nọ mới nói thật với bố mẹ dò họ biết. Cha mẹ cỏ gái vừa mừng vừa buồn vừa tủi. Vì ở trong cái xã hội cũ ày, người dàn bà như vậy sẽ bị xtmi làng gần xa chô cười phỉ báng hết lời. Cha mẹ cũng phài chịu cái liếng xấu Ihay. Vì vậy cha IIIC cô gái cũng phải hô't sức giữ kín.

N gười dàn bà Irốn chồng ấy không bao giờ dám Irử lại làng cũ.

Và lất nhiCn dãn làng cũng không rõ việc làm của cô gái. Rồi lâu ngày Ihửi gian trôi đi, người ta cũng quèii dầii cô gái ấy.

Ncu ihưtmg Iihcr COII gái, sau này, bỏ mẹ mới lén lúl di Ihăm con và mãi mãi giữ kín viộc làni cùa con.

45-

PHẨN T H Ứ HAI TIIƠ QUAN LÀN(Í, PẢ MẺ

46

IXi lA khách ở quê hUítng hay là khách từ xa vê, bắt gập một lé cưới dân tộc Tày, la có càiĩí tưởng như di lạc vào một ngày lé hội dân gian írong thung lũng. t>) đáy pháo nổ dì dùng, khói pháo bay thcrm lừng. Lù trẻ tranh cmVp nhữiìg quả pháo xịt. Ây là lúc đoàn nhà Irai đến nhà gái đón dâu; đứng đầu là một vị quan lang cao tuổi, phong thái ung dung đĩnh dạc, vẻ niặl lộ mộí niém tin ứng dối, giao tiếp bằng thơ, rọi hay lượn; bưởc sóng (lói là m ộ t phụ nữ vẻ mặt phúc hậu, đã từng là "cày vân nghệ" một Ihời gọi là Pa m è (bà dón dâu), theo sau là trai Ihanh gái lịch di phù rể và dón dâu. ỉ>)àii nhà trai dán rể đến và chuẩn bị dón dâu này khòng thể di ihuận lợi thang một mạch lén nhà gái thực hiện nhiệm vụ

bên nhà trai trao cho. Họ dếh và dứng lại đầu ngõ vì-cỏ sợi chỉ ngũ sác chăng ngang dưtmg. Muốn qua được, quan lang phải ngàni Ihơ, rọi hoặc lưctn vé sợi chỉ ngũ sác dó. E)oàn nhà gái có pxì m è (bà đưa đâu),cùng nhiéu bạn nam thanh nữ tú, đã đứng đón đầu ngõ d ể nghe ihơ, rọi, lưtm cùa qiuw lang. Nghe xuôi thì họ cấl sựi chỉ ngũ sắc, trái lại thì không. t])oàn nhà trai lại

"ván nghệ" nữa vổ sợi chỉ ngũ sắc đến lúc dạt yêu cầu. 'l'ừng có nơi, đoàn nhà gái (đứng đốn dầu ngõ) dốt pháo và "v<1n nghệ" trước để chào khách, nói những lời thách thức lịch sư.

47

Từ lúc vào dưítc ngõ trở di, gặp lình huống nào khác lạ, đoàn nhà Irai (chủ yêu là qunn lang) lại phài lh(t, rọi, lư(<n.

Nghe xuôi thì nam nữ nhà cưới giài loà lình huống vA cho ili liếp. 'lìỉít, rọi, lưctn dùng trong lé nghi này, người Tày gọi là Thơ (Ịiuin lòriịỊ, p à mè.

Thưqiuin làng, P(ì m è là 1(iại lh(t (lAn giaii Imyén miệng.

Khi vào dáru cưới cụ (hể, người ta dùng lại nhữiig bài lh<t dân gian dã lhu()c hoặc sáng lác tại chồ Ihõni cho h(tp cành, (ii)h huống. lláf (hdặc lưttii. hoặc ngâm th(t) Irong dám cưới là I11ỘI sinh lioạl vãn hoá làtih mạnh. Nó thc liiỌn Irìnli dộ vãn minh của dàii 1(h; Tày. Chíiih Iihừ có "thơ (Ịiinn làriíi. Ịhi me" mà lô tư»'íi dược tãiig Ihêiii phần vui vc, dơi sống vãn lioá tiiili tliaii dược nâng tiU'. Khi dốn dự một Ic cưới, con người la không vi nhu cầu bụng no câng xôi lliịl rưini LỈIC, nià chủ yCu là dịp tlưọv liếp xúc h;ui bó, giao lưu linli cam, là (lịp được lliaiii gia sinh hoại vãn nghệ văii hoá.

Trong nlià cưcíi, rư<.tu vào lh(í ra, ồn ào và lộii XỘII những

thơ, rọi, lưím nội bó bạn hữu với nhau. ỈX) là laiycn Ihống nhưng chưa có lầm quan trọng.

Quan Irọng phải là Iho, rọi, lUíín cùa hai doàii dại hicu: nhà Irai dấn rể dón ciãu, nhà gái dưa dâu. I lai doàn díii bicu ấy là liôu bicu, là dại diện cho hai dòng lộc, hai vùng diVl. IVmg J|Ọ

ấy, vùng dấl ííy có nhận dưíK' sự dánli giá vẻ vang liay khõiig vé văn hoá, dicu dó là nhờ ờ lùi "v(ìn nghệ", ứiig xử Irong clối dáp hằng Ihơ, rọi, lư(ti) của d()<ìn ilại biếu dòng họ minh.

Cho nCn qtuin lang, ỊKÌ m è và các bạn phù dâu, phù rế, ngoài yCu cầu (hanh lú, dạo (lức, còn phâi tần biếl : Ihií, rọi, lư(tn. là Iruyén thííng. YCu cầu dó dưa ra dc tuyển cliọii dại 48

hicu, Ihật ra lA kh.'m' quá cao, bời vì dân tộc 'l'ày, thư, rọi, lưtm (!ã trở thành nếp sốiig vãn hoá dàn gian truyéii Ihống và phổ hiên.

C'ó Ihể gọi nịỊám thơ. nói rọi, hát lư(/n là nghi Ihức biếu dién vãn Iighộ. lỉản thăn nghi Ihức biểu dicn dà có iHỘt giá trị Ihẩm mỹ, văn Iiiinli. rr«»ng lê cư('ri, qua "thơ qiuin h'tnỊ> pd tn è'. (a thấy những lỊuy lac. phép lác. cách xưnc hô, Irinh thưa... iruyềii ihống dược

dó cat>, ihậl !à vãn minh, lịch Nự, ai cùnc mu(ín có <ư gi;u) tiếp dẹp dC‘ ấy.

Ngày !Kiy cỊuri nv\ii ánh Iruyúi ỉiiiili, la hici clượi' lại một sô' nước, k!ii chi'.' iihiiU đồii diáp tay và cúi diìu diàd nhã nhịui, tlié h iệ n lliá i |JÕ : ' n k ín h t ('P. n a ư ờ i. 'l';i k ln n ig tlìày ciiúl lạ lẩm k h i tliày v ậ y , h ở i dân t ộ c ta íỉã c ó lliời k ỷ liài c ũ n g b icu hiện lổ

ilộ giao ticp (ch;'íp tay. Iiíiười li(ti cúi) Iiliư vậy: khich la cũng tiết inộl inỹ tục dã inâì di lự nhiên. ỏ l»ỉ cư ớ i iruyóii lỉiõ n g diìn tộc 'là y . Iigười con ro, con dâu, dưứi sự dicu k hiến cùa Ỉ/IU//Ì lítnịỊ, pà mè, dã "lễ b ổ mẹ",

.tnh chị chắp lay lại, người luti cúi, nghe tho quan làng, nghe b<) MIC dạy dồ ihêm. Cũng là mỹ lục. dư<<c ihế hiện Iroiig thư quan

lòttịi /xì mè.

Vổ nói dung. \hơ qiưin làtiịỊ /xì m è Ihậl là phong phú.

Nhưng nổi hụt nhiVl vân là Iihững chù diòin suu đây : -

cao con người, nhài là phụ nữ và con dâu.

- w cao cõng dưrrng duc cù lao của bô' mẹ, nhất là bà

nlc.

49

- Tôn kính tổ ti6n Irong dạo lý "iióhịi nước nhớ n^iiồn" - 'ĩôn Irọiig người già cả bô lão.

- Thắí chặt thôin tình cảm hai họ nhà trai, nhà gái.

- Mở rộng, phát triến quan hộ tình càm giữa hai dòng hiỌ.

- 'rhõng qua các tình huống, ihơ quan làng, pâ m è đổ cac sự sáng tạo cùa con người irong lịch sử, gợi lại nguồn gốc củi lliuần phong mỹ tục xưa nay, lổng khéo nội dung dạy bảo dài; rể ăn ở phúc dức hiổn lành, chănì chỉ làin ăn.

Nhu cầu chung vé ván hoá trong lẻ cưới là người la niuiốn dược ''thách thức'', Ihử tài, đồng thời thưởng thức, đoàn dạ: biểu quan làng, pâ mẻ, trai thanh gái lịch dối phưctng biổu diiér

tho, rọi, lưtm (vãn nghệ) trong hoàn cảnh, tinh huống cụ thể.

Với hoàn cành mién núi, dến nay nhiéu vùng nhiéu n<ti chưa được hưởng thụ văn hoá (như xem vãn công, xcni ng.ht qua m àn hình ti vi...) nôn nhu cầu thường thức "thơ (Ịunn làng

pà m è ' vừa đưcmg nhiẽn, vừa thú vỊ.

Cho nôn đoàn đại biểu dán rế dốn dàu (hoậc doàn dạ: biểu đưa dâu) đều chịu nhiéu Ihử thách phức tạp. f>)àn Iihà ixai dô'n vào giữa trưa ”njịn\ còn dài" nÊn họ nhà gái đặt ra qiiỗ nhiéu tình huống (nhằin thử thách trình độ vãn chưong và ng;hc

thơ).

Khi mới đến ngõ, chưa vào nhà, đoạn đường mấy chiụt bước chân mà họ dã gập các vật chướng ngại; đon giản, khô>ng khó khăn gì clã có thể bước qua, nhưng không ai dại dột bấl lịich sự dể xày ra niất danh dự cho dòng lộc nhà trai.

Vạy thì phải iàni thư, thơ xong cái nào có thể đưực cấi cái đố, được d i ... Các chưítng ngại doàn nhà trai thư(Vng gặp là chỉ ngũ sác chăng ngang ngõ, thang lÊn sàn nhà bì lậl ngưrK

50

các chưémg ngại vật quăng ngang đườiig từng đoạn : cái chổi, thanh củi cháy dử, cái đó (bắl cá), con dao nhọn, túi iTièo treo trôn cửa, cái dcn dầu tù mù Irco sau cửa, cửa khép..., Khi vào nhà rồi ihấy giưrmg không rải chiôu, có Ihơ xin rải chiếu lại phải cố ihtí liếp theo : xin rải chiôu ngay ngắn, xin đừng rải hai chiôu chồng lên nhau, xin đừiig rải mặt Irái lên trên,... từng mục nhỏ, quan lànịỊ giao dịch bàng thơ, rọi, lưim.

Khi ử irỄn sòn sàn (ngoài nhà) lại phài có thư khi nhà gái có thơ mời doàii nhà trai uống rưttu dỏn khách, gọi liÀ "rượiẤ rửcì chân' trước khi từ sàn sàn bước vào nhà.

Khi đã an tọa lại có những tình huống khác, quan lang phải làiii thơ: dược mời rượu, mời chè, trầu, thuốc lá, lẻ bái lổ, 16 nộp gánh (nếu không đủ lộ còn khó hơn), đãng vải "ướt khố', lỏ hàn Ihờ, xin đón dâu, mời Cítin rượu, hát chia tay và hẹn hò

giữa các doàn trai gái... dại biểu nhà gái dưa dâu cũng phải thơ, rọi, lưcTn; cũng chịu sự thách thức nhưng ít hơn (vì thưcnig dưa dâu đê'n vào lúc chập tối, không phải "ngày còn (ỉàì " nữa).

Qiton làng, pà m è (dưa dâu) cùng phù dàu nam thanh nữ tú p h ả i ih ể h iệ n n ă n g lự c s á n g tá c , ứ n g k h ẩ u v ăn n g h ệ k h i: lé

nộp con dâu cho họ nhà trai, lạy bố mẹ chồng, xin cho dâu mời chè và níttu, nộp cùa hồi rnôn, hát giao duyôn với Irai gái họ nhà chồng, hát gi3 biệt và hẹn hò...

Vậy thi doàn dại biếu của hai họ dổu phài là nhà văn hoá, cỏ (lức, lịch sự, có lài ngoại giao, lài ứng xử thơ, rọi, Trong m ột 16 cưới dàn tộc 'l'ày có nhiéu ý nghla Ihi c6 một ý nghía quan trọng là sinh hoạt văn hoá cộng dồ ' 3 mang tính truyén Ihống dân gian.

"Thơqunn làng, Ị>à mè" d ư ííc p h á t triể n tự n h iê n n h ư .b a o

51

lác phẩiii văn hóa nghộ dân gian khác; nhưng viộc sưu lầni, nghiên cứu, bào lổn, phát triển "íhơ quan tàng, pà m c' (cũng như nói rộng h(tn ; lục cưíti xin, lé cưới) là quan trọng vì dô'n nay la dã xem uó như : Di sàn vân hoá dàn gian.

52

TH O QUAN LÀNG, rẢ MẺ SƯU Ì ẦM ờ LẠN(Ỉ SON.

A. PIIẨN NíUMiN VÁN TÀY. /. /■'r/ mr khỉn hcnh tnộriị’ Xo diicng thàng khéc lạ táng mường.

IViy tàng lầư mà Ihàiiị! đin nãy.

S:»() báo hãn lliay lliây rủng roàiig Vần Iihịnh gần khao bang miàc nà Chắc làng kliỏi Icd xử phép quan ( l ầ n dãy xính quá làng khâu bản

(ìần giày là b(ì cảng pây mà Pang khcc dử gần rà gần lạ ?

Khỏi xo xain Ihậl Ihá Ihuốn gằm.

2. Qium lang dáp (xo giò lần kh(iy ảng) Xo chicng thăng noọng á rưcm luông (íàni kha ón mà Ihâng đin nẩy 1lãn nii toàn phài quý lỏn tàng llãn mì loản lụa Idàn khoang soóc

53

liVu hẩư gần vằng noỏc khẩu pây Khỏi giú táng mưíViig quây bã'u rụ IV) chac tầư duyôn

C ('t

CÓII lãng

Xo Iio ọ iig n à n g g iò lần khay ản g Rẳp khưítn mấư khảu bản khảu rư(Vn. 3. liưíhig rườn lÍKi thâch liạnt Xo chicng Ihâng pang gần puôn pản Chắc lưctn xỉnh khâu bản duổi ‘căn Khỏi rèo lộnh cúa quan giú nẩy I)ửc gần lạ bỏ dày quá pây R<Sp gần rại gần dày xain xẩư I)ử quan lang khUítn má'ư rảp lùa Gạ chăn gỏi khâu niừa Ihâng táng Gạ ngày khỏi khay ảng khay lu.

4. Bư(hig qunn lang lượn, piom Imíì Ikiì (í khay làng pá\'

Kính thưa các á lỏn chaiig làng Rườn gần mì sao nàng bióoc quý Noọng khỏi nhằng giú lê đan Ihãn lỉióoc gần dang rì xuãn phú phí Bióoc gần dang rổp ihí phông hom Choi chỏi bặng dao bân, síp hả Soong họ sén rổp nả thuận lòng Vỏ mẹ cắp họ hàng Ihuận ý Vằn nẩy vằn đại lộ rẫp lùa lỉoong khỏi tái khưíti mà lạy bán 54

vậl mì lai doạn tháp tham Lùc khưcti x<) pyá ơn vỏ mẻ Đảy piom bái no<»ng á khay tàng 5. lỉiríhi^ rườn lùn hại á xam (ỉèn phong p<w Xo chiéng Ihâng vỉ noọng mưíTng quây H(tn tầư mà răng pây quá nẩy Khua khước nằn lál lí khau phya Xo xam gần hâư mà răng sự Mì viểc pây khai rọ cón lãng 'l àng náy com b(n)iig gần lẵc cưctp Vỉ noọng khaiig cưcTng chúp là là Sửa khdá mấư nà tha mỉac mỉao IV) tàng pây hại lẻo niừa rư(Vn. Dử gạ niỉy pang gần đây nỏ lĩoong noọng gỏi khay lở hẩư pây I>in tàng nổp do dây dẳng dảy Siiiii pcng ngần lạy lạy mọi lu IX'n nổp do là dùa căn quá Ií()(ing n o ọ n g x o rè o lộ p h é p q u a n .

6. Bưíhìg M ì v« kh(i\ tu kh(i\ tàng (tu lệ khìn rườn Xo chiổng thâng bại á bản mưíTiig Khỏi giú tỉ láng phưítng mà nẩy N(K loan ngầư kỏì dày phưitng hoàng c ú a cái Iháp mà giường họ háng nẩy báy khĩn bán lạ (tn 55

Gần đày mì toọng sưítng ihâng nỏ Mì choóc lẩu roọng gạ quón cân Chứ vằn dảy ngộ gần sưctng diếp Đày piom bái na nác noọng sao Mà thàng rư(Vn hăn bao sậư lạ Pắt

dcn pắt vạ lai mòn

Nhược gạ lộ họ hàng nhằng siểu Khẩu rưíVn mừa gỏi liộu lo loan Xo khay lu khay làng khàu lạy.

7. Rư('m lùa, hụi ó dậưchèn. lẩu roọng ị>ạ "lẩu rào khít" Kính dưmig thâng bạn quý láng mường Pày Ihuổn vằn khúc tàng quảy quàng !^ n i vat mà chang tổng hom van I^ m vảl tháng piai dàn hom phứl Kiẻo kiẻo mà bố chắc viểc răn g Rủiig phiức nhịnh sửa khàn dây miảc Vằn nẩy là hạ các vu quy Hãn khóc lạ đạ nghi quý tô' 'l ục lởi xưa mì lộ rào kha 'ITianh khiết dậư lẩu dà chính ngáin hôn nhãn 1an Tấn giao hoà 'lìiúc mì lẩu rào kha dẳng dày Chen !ẩu sàư lẩu nẩy ỈOÍU Ly l^ u nẩy lẩu Dao Trì thU(Tiig đáng Suối kha sc rọ ràng thcm duyôn

56

Mọi sậư dày chu luyển thong thả Y như gầm ví gạ bâ'ư sai Cìiại mừa khóc láng nơi gỏi liệu.

8. Biũỉng dài chổi bá'it chín "lẩu rào kha" Khỏi giường inừa soong thân quý họ Khỏi giường inừa tiên tổ rườn luông Khỏi giường mừa gia niõn chang soá liàn đin dảo nặiii tả rào kha Itóii hâu tẳt lẩu mà sc suối Ixỉu h('m se liếp (lại lồiig bôm Ikich vậl cúa kim ngần lál tẩư 1jỘ vật thcm khẩu lắu lắt nưa Khẩu lẩu sc tiến vùa ngai váng IVÍ au inA lồng lảng rào kha rẳt lỌ hại hẩư rà khỏ phuối l^ u rào kha là lội hàn din Sậư nẩy khỏi giưmig gán xo chổi.

9. lìưừng dài .V6» ( ít nhủ quét khoang tàng Khỏi giường mừa các chức rườn luông Nhù quél hã'l chùa rưcVn tằng lởi Quét thuổn lằng cung nội rưcVii chưítiig Quét thuổn nhác tu rưtVn sâư soỏng (ìiú dặm dẹ sỉnh soáng síp phãn Quét rườii vùa ruờn dân cung soá I làử chủa ruiVn mì cúa dàng hoàng 57

Răng tà se hơn tàng vặn nẩy Hẩư b o o n g k h ỏ i nẳiTi n g ậ y b ấ u th ô n g Khỏi xo thăng gia tung các á

củ pãy boong

khỏi quá khảu rưừn.

10. Pả m è ịj',ứ găm Kính giưíYng mừa khách sang nả vỉ Kính giường thâng khéc quý quan lang Nhù quét nẩy ăn vằn quét làng Bâ'ư vửa rầư luổn quẻng xàng tàng Nạy ngám quét vảng chang náo giá Đẽ'ch rầư ke mà là h(ín tàng Noọng ơi củ rườn chang tỉ goẹng ' Nhũ quét giá luổn phẻng xảng tàng

củ pây khoái

lủc lan gỏi chứ

Mởi khéc khỉn hất lệ rườn chương.

1 ]. Quan làng xo cù ân gổc thảng kha tàng Xo chiéng mừa quan lang pả mẻ Chiểng thuổn tằng thân họ lai gần Răng au gổc khoang tàng ll nẩy Nẩy bấu dử khuổi sáy lả luông Gổc là củ tẩư dường COÓC dạn Se báo sao thảng tỏn pát pya Pya lài cáp pya nà pya cốt Đảy lai m à rảp khéc tảng quày Vàn nẩy hội sao đày báo miàc 58

Gổc nẩy thảng pác soóc khoang tha Piom vỉ noọng oốc mà nhò khỉn Rẩp khươi mấư vui mẩng khảu ruờn.

12. Pà m è pyá gằm Xo chiẻng thâng quí khéc táng mường Tàng kỷ quày mà thàng bản noọng Vằn nẩy vằn hội roạn khươi mà Doỏc eng thảng pya mà tw n g mẩng Tà gổc se bà biếng ùồin khươi Khỏi củ lùm bàu xoi lan cù Bấu dử gạ cản lỏ khéc sang Bấu dử gạ thử lòng khéc lạ Tản gạ thâng đảng chứ gổc khoang Noọng củ gổc khay tàng quảng oóc Xỉnh quan lang quý khéc khảu arờii.

13. Quan làng xo cù tẩy to mèo khoen pắc tu Chiéng mừa thàng vỉ roọng rườn luông Chiéng mừa thâng gia mòn cung soá Dú tởi rổp viểc lạ luổn hăn 1 ^ 0 xam cốc xam gằn se chác

Giến vỉ rầư tản pắt thân mèo Xảng khảu tẩy mà teo khoen thất Mèo tội rãng lèo hất khỏ mìn M èo pắt nu oóc kin khẩu bố Mèo pang gần dửc cúa chang rườn 59

Mèo là bạn cúa gần vận tời Pắ( cham mèo thúc tội bân đin Pióong mèo pày xa kin tản tới.

14. Pà m è p y á gấm Xo chiéng thâng quan lang pả mẻ Chiénp thâng gần lịch sự táng mường Xaiĩi Ihâng viểc rưtVn chương boong khỏi Giú tởi nii lai loại thân mèo Mèo bắt nu, mèo tèo xảng bố Tua mèo đày rà cổ chướng đu Mèo kin iẳc là tua hại chùa Vằn nẩy lai bôm cộ báy têm Mèo liển láp pát khoen tỉ nẩy Bấu dử gạ hất rại hất oan Piốong tua mèo oóc dàn noọng ới Rẳp khéc, rẳp khươi mấư khảu ruờn.

15. Qiuin làng xo chang rườn piái viic Xo chiểng Ihâng các chức rườn luỏng Giám khảu rưừn mốc phông vặn bióoc Rủng íằng mờn sí COÓC vủc hoa lìáy làn lạt như là háng chợ Dường tà piấu bấu ngỏ giường rừ Rườn khỏi đố chác tầư piái vủc Bấu quén giủng cúa bắt của đây v ủ c piái rừ phuối ngày páy rụ 60

x ỉn h bạn nàng piái hẩư son quai.

16. Rìtìrrì lùa pvtí gdm Xo chiéng thãng quý khéc mà Ihâng Sao báo bận hung hang bàu váng vủc nẩy ngám mượn láng bân nưa Au dây mà inh pha lảt lạiii Nạy quý khóc Iigám giám khảu rườn í-ỉ()ong khỏi páy niì giưíVng vủc piái Nẳni má là lội cài duổi gần Khéc dại xá tăn vàm hẩư nỏ Xo tản hạy chiếu cô lồng mừ I’iái vủc lồng dường nưa piom bái • / 7 . RìũTn líiti iiậ ìf

nặm ch à .

Kính giường khỏi các bạn gần sang itón păii phận thân nàng khau khu(Si ltó'u vần thân dẫng nội dơn sơ Mì tha bố mì chãư dẳng khốn lĩííu chác gẵiiì lãng cón giưítng thưa Sậư vửa nẩy thật là vỏ lệ I.ư(tng hải hà xá kể ngu si I/)i mỉn xo giá chô giá kô’ Roọiig gạ mì chẻn ché xỉnh thâng Ché nẩy chó dõng luông khuổi lẩc ()I11 chcn lại phoi phoóc ilản dâm Ngòi mà bấu thúc săni quý khách 61

Sưttng căn là hâu tách dảy piom Xo mì chẻn dợ cỏn miọong pác.

18. Qunn làng pvá gồm Chiéng các hạii Ihanh lân giú Ihê' l>ạ (tn nàng dậư ché láng mườiig Nãiíi luây lứ i^Mig vưcmg khỉn piỏt Gần lổn gạ nặm ngưởc phong ba Nặin nẩy nặjii hải hà bàn dà<ì Nặiii nẩy nặiii deng đáo hải loan Kin nặiii nẩy binh an khang Ihái Nặin nẩy nặin pc hài luây mà I,uây mà thâng lổng nà nà táng Rườn gần pây nặin háng lai pan K h c d rự d à y c h é v a n h o m b ió o c

()iii chẻn viền ngụ sắc lài do Páy kin dạ dâư gò sỉnh soáng Kin lồng gò gần ĩáng khôn ngoan Pioin bái nciọng táng mường ihiêì dại Chứ dâư chàư vạn tởi b;Vu lùm 19. Quan làng n(Sp tháp lệ Kính chiéng tháng vỏ mẻ họ hàng Chiéng Ihôti bàn tổ liôn nội ngoại Cìiicng các pú nắng tài clưítng nưa Khỏi sống lủc khươi mà thăng nẩy í lọ boong khỏi sinh dày lủc dài 62

Khun cluítng dày ihâng hồi cài mà Rườn nẩy hãn roọng gạ phúc lai Sinh do lủc nhỉnh dài pcng quý rẻo Ihem IIIÌ Ihiếu nự mỉac Iiìiào Ngòi lủc mỉnh bád sao thuận ý Ống bà thuận sao quý xuảì gia sặl dây Ihuận hoà nưa tẩư ÍÍ<K'I1JỊ k h ỏ i au Ih á p lộ n ià ih â n g

Mởi quý họ ngòi giưcmg kiểm lộ Chúc họ hàng sổng ké xiên pi.

20. liưàng rưirìi li)(i nhận ìháp Kính chicng Ihâng quan lang pà rảp lííxnig khỏi mừng tham tháp dây viòi Ciầii khc(' x ếp d(i tô i b ấ u 16’

Xo mừng Iiiừa tháp lộ nổp thàng

'rỏi cuôi

san ngòi xinh

lài bióoc

Toong pcng khiỏu voỏc noỏc lụa loàn Cliỉa deng cháp lầm gàn dẹp dẹ Khéo tin mừ ihiòu nự chang rườn.

Khôn kheo tầng họ hàng nội ngoại 1jỘ vật gần ỳ cải do tôi Họ hàng khỏi dạ ngòi nhận fộ Mọi mòii mọi vừa ý ơn gần.

2 /. Qiuin ìt'm^ nồỊì phải râm khẩư Kính chiéng Iiiừa nội ngoại song Ihân 63

rằng tòng tộc mọi gần thay thảy Síp vằn dày vằn nẩy an khang Xỉnh quý họ khay tàng sau lộ Đạo càn khỏn báo nghịa cù lao c ỏ n g vỏ mẹ là cao láy yạ Giờ nẩy là lủc đạ mi khươi Ngậy công khỏ hoài thai thập nguyộl Công ưn mỉn khôn xiết đén bồi Mì lệ vật rườn khươi mà nổp Tháy nữ nhi báo đáp ctn gần Gằiĩi ví gạ ơn bân nàn pyá Cuổn rèo lệ cổ già giưửng rừ ơ n gần xo nhận su khỉn bán ljệ nẩy lệ điệu nhạn thâm nghinh Át khỏi xo kính trình tiên tổ S(X)ng xo trình quý họ song thân Su nạp đẳy piom cm vạn bái 22. Quan làng xo hẩự lủc khươi lệ tổ Khỏi giường mừa quý họ rưcm gầii Khỏi giường khỉn tông thân nội ngoại Thân khỏi mà đạ dải gặn hâng Khỏi xo giường mừa thàng gia các G iờ nẩy giờ ngũ phúc lâm môn Xỉnh quý họ tẻm hương khỉn bán n ẩ ư khươi xo lạy táng tổ tiỡn

64

Gụm gàng khươi bình yên mừa nà 2-?. Quan làng xo hẩư lùa lệ tổ Kính đưcVng niừa đẳm tổ đảm tông Xinh dăiTi nảng

vm '. mừng

hỉ hạ

Hẩư lùa dày lạy tạ khỉn thâng Nạy chọn đẩy giờ lành dại vượng Gụm hẩư lùa phình vậu bấu lo Mọi sự dày gụm đo thuổn Ihảy Bấu tàng ráng mẻn ngậy xiết xa Gụm hẩư lùc pây mà hôn hỉ Kin giú đày vui vẻ thuận tình.

24. Quan làng xo hẩ ư liic khươi lạy tái tá vạ họ ngoại Khỏi giường mừa tổ tifin vò mẻ Khòi giường thuổn chư vị dường nưa Síp dừ kèn đày dờ nẩy iniẩc Pác vằn kèn vẳn nẩy dày lai Giờ nẩy giờ Ihiẽn khai ihiên xá Vò m ẻ cắp lùng pà áo a Xỉnh gần gỏi oóc mà nẳng khóp Tứ Phục Hi lảl (KK kẻ rinh.

Vỉ dài cắp vĩ nhinh thuổn thày inà năng khutrì lạy tha hãn Quý họ xỉnh Ihuổn gần họ nội

Xỉnh ihuổn tầng họ ngoại giá lùiiì Khỏi phíl xá gỏi son gỏi gạ 65

Hàử khươi lạy lái lá ttn gần.

25. Qiian lang xo rẳp lùa (lổng làng) Giưtmg niừa Ihuổn hô lão dại nhân Giưìmg mừa tầng song thân phụ mầu Giưítng thâng ihuổn quý họ rU(>n sang Gần rụ là giú quày Gần Jảy mà bấu dây.

iiẩư khỏi mà thảng nẩy giường thưa Khỏi giường mừa tung gia Ihuổn thày Kén giờ dày giờ dày Giờ đày khư<ti lẻ ngnàc Soong bường nhộn xao xác tc mùa Sáng thuổn lầng giưímg nưa tua ké Sáng thuốn tằng vò mẻ dưíTng sinh Sinh m à đày lùc nhinh riệm rạ Vằn nẩy lẩu hỉ hạ dồm khua G iờ nẩy xo rảp lùa lổng làng Răp lùa niừa gia san giUííng họ Chúc vỏ mẻ thưcmg Ihọ xiên niên gần ké bình yên mừa nả.

Noọng ới ngòi noọng giá vuổn nàn Vuồn lai mc phấl đăng đuổi noọng Tua vỉ dùa tua noọng lồng mà StK)ng kha nùng hài hoa lồng lảng Mừ cãiii chúp gọ fàng mônh mỏng

66

I iic pày nhầng chứ công vỏ lĩic.

2ổ. Vhâng rườn khươi, quan làng xo hẩirlùa lạy pú già (Ixng búng nhUítng se pả mẻ chiềng thưa) Khòi giư('mg mừa song thân pú già 'l áng quý họ lùng pà ậo a Xỉnh nội ngoại (W>c mà nẳng vioni Mọi gắn mọi mà S(M11 hẩư do Cỉi('t nẩy hẩư lùa xo bái tạ Vần nẩy vằn hạ giá vu quy Xo son cháo lộ nghi phép tắc Son lủc lùa sc chác hất kin Kô' lic'p dây rièo lin lổ ấíĩi Chúc pú già cung cấin cao niôn Chúc họ háng bình yôn khang thái Iiìc lùa dây vạn tời pi(im ưn.

Người sưu tầm: H tiàng L ư u Du

(Nguyôn là giáo hcK thời Pháp, khoảng 1957 1960 công lác ừ bỏ phận dặtchừ 1'ày Nùng, khu Tự trị Viẹt bắc. Nguyẽn quán; Bàn vạn, Cao Bằng; ưú quán: Ihị trẵh ljộc Eỉình, I ^ g Sơn) Sưu tầm tại vùng huyện Ijỏc iỉình, tỉnh l ^ g S(Tn, nám 1960.

B PỉiẨN I3ỊCH R A T lé ^ ì VIỆT I . Pờ m è lên tiếng chào Xin trinh dến khách lạ khác mường

67

Đi dàu mà lạc dưìmg qua dấy (lái trai déu thay thày thanh tăn Người người mặi trắng ngấii xinh dẹp Chặii đưtmg tôi giữ phcp nhà quan Người ngay dưtK vào làng vAo bân Người gian là phải Iránh qua dây B<Ịn khách này ngừời ngay người lạ Tôi xin hòi cho rf) ngọn ngành.

2. Quan lang trà iời (xin cất dây chặn cổng) Xin trình dến nàng á nhà sang Đi dến dày dưtmg IrUítng mệt mòi Thấy có tấm lụa mới đón đưOmg 'ITiấy có lá iì lụa loan màu sấc cấn i vào làng, những khách không qucii Tôi là ngưởi khác mưíVng không rõ Không biô't đưí^c duyên cớ trưởc sau Xin cô nàng cất dày m ở cổng f>'>n rể ni('ĩi vào bàn vào nhà.

3. Bẽn nhà gái thách hát.

Xin trình dếii bon người buôn bán Biêì hát mời vào bàn vởi nhau Tỏi theo lệnh các quan các chức Cấhi người lạ không dược qua dày Ciặp người lạ người ngay phài hỏi IÀ quan lang rể míti dón dâu 68

Nói Ihặt sc mời vào đến chôn Nói ihậl lôi mở cổng đón chào.

4. liên quan lang hót, xin nhờ m â cìưimg Kính thưa các à đón giữa dưíVng Nhà người có cô nàng hoa quý ÍÙ11 tôi còn ở lẻ Ihàn d(Tn i Ina người dang mùa xuân chúm chím 1

người dang gặp lúc nở thcmi

Cìioi chói lựa Irăng rằm giữa tháng 1lai họ dã gập mặt thuận lòng Cha Iiiẹ cùng họ hàng thuận ý Ngày nay ngày đại lé dón dãu Chúng tôi dưa rể v à o lé tổ l i vật c ó Iihiổu gánh nhiổu gồ ng

Con rế gọi dáp ơn cha mẹ Được (tn các cô â niở dưíTng. 5. liên nhà ró (iáit, các có rưing hòi tiền phong bao XÌII Irình (Jốn K' bíui mư<tng xa ỏ đâu vé nià di dưímg ấy Cưửi vang dộng ầiii ĩ núi rừng Xin hỏi ai di dưòmg qua dấy CY> việc gì khai rõ truớc sau Ỉ^XííTng này cấí« bon người án cướp CTiị em cố ô mở dưiVng hoàng Quần áo mới dung nhan sáng sùa 69

Không đường đi mau trở lại nhà NhưcK đúng người thật thà tốt bụng Chúng em m ở đường rông cho di Tién đường nộp một khi là tốt Mỗi cửa ba nén bạc tinh ngân Tiổn nộp dù thời người qua cửa Chúng em làm dúng lệ phép quan.

6. Bén nhà trai xin m à cửa m à dường đ ể nộp lễ vào nhà.

Xin trinh đến các ả bản mường Tôi ở nơi khác phưcíng vừa đến Chim loan mong kô't bạn phượng hoàng Cùa lẻ vật đưa dâng lên họ Lè này bày bàn tổ tạ ơn Người trên có lòng thương chăng tá Có chén rượu bày tỏ táín lòng Nhớ ngày hẹn ngày thưcfng nhớ mãi Được ơn sâu đối với các nàng Vào đến nhà còn trông lắm sự Đắt nộp tiển bắt vạ nhiểu điéu Nộp họ hàng bao nhiÊu chảng thiếu Vàó trong nhà sẽ liệu lo toan Xin m ở cửa m ở đường vào lẻ.

7. N hà có dâu, các có mcri chén rượu "rửa chán".

Kính trình dô'n bạn quý khác mường Đi suốt ngày Irên dường xa lắc 70

Trôn cánh đồng gió giật th(trĩi hưttng Cỉió giật

fcTÌ

cuối sân thơiìi ngát

Kéo đôn không biô't việc dở hay Quần áo mới mặt mày sáng sủa Ngày nay ngày hạ các vu quy 'ITiấy k h á c h lạ c h o là quý l ế

'1’ục ngày xưa có lộ rửa chăn 'ITianh khiết lòng Ihực tâm một chén \ t hôn nhân Tần Tấn giao hoan Phải có rưíTu rửa chân mới đúng Chén ruítu ngon chén rượu lưu ly Rưtni này rượu Dao trì thưtrng đ ế Rửa chân rồi ta để thôm duyên Mọi sự đéu chu toàn thong thà Y như lời ví bảo không sai Mời tới khách khác luri hãy liệu.

8. Bèn chú r é chối từ không uống "rượu'rửa chán" Tỏi trình lôn song thân quý họ rôi xin trình tiên tổ nhà sang Tỏi trình lôn gia môn cung các I'ạo hoá dặt lấy nưtVc rửa chân rrừi không dật rượu ngon dể rửa Rưc;íu ngon íỊếp khách khứa mâm sang CSia bách vậl bạc vàng dặt dưới IjỀ vật và cơm rượu dặt trẽn

71

R ưítu ngon dế liến lôn vua chúa Ai đem chân VỂ rửa phí hoài lìằng làm phí trong ngoài người nói l>ại rửa là có tội đạo Irời Sự này tói ưình người xin chối.

9. Nhà trai xin cất chổi ngtỉn dường.

Tồi Irình lôn các chức nhà người I>àjTi chúa nhà suốt dời là chổi Quét trong nhà cung nội trung gia Quét hôì rác cửa nhà sạch sẽ ỉ)ể mọi người mál mẻ mười phần Quét cung vua nhà dán -tât cà Người chủ nhà giữ của không hay Cớ sa(i lại bỏ dây cùa ấy Lìm chúng lôi suy nghi không thông Tói trình dến gia Irung các ả Cã'l chổi <!i m ở cửa vào nhà. ÌO. P(ì m ẻ dáp lời Kinh thưa cùng khách sang xứ lạ Kinh Ihưa cùng pà mẻ quan lang Cái chíSi này scnii hóm dùng nó Có bao giờ lại bỏ nơi dây Nãy vừa quét buồng Irong sạch sè Đứa trẻ nào đcm bỏ lung (ung lim ơi! I lãy câì ngay dấu kỹ 72

Chổi quét nhà sao dể khắp n(ti C;'ú ngay đi mọi người hãy nhớ Mời khách vào hành lẻ nhà trong 11. Quan lang xin bô cái nơm ngân càn cửa vào nhà.

Xin thưa cùng quan lang pà mẻ l ôi thưa cùng quý họ xa gần Cớ sao dcni cái nctm chắn lối Đây dâu phải sóng suối lạch mưcrng Nctiii để dưới nhà sàn đúng chỗ 'lYai gái dcm đón cá ngoài khe Cá gi6'c cùng cá nheo cá quả Được khách Ihôì khách lạ đường xa Ngày nay hỏi gái trai dông dủ Nơm này đặt đúng giữa lối di Các bạn hãy dem vé cất giúp ị'>Ể rể mới Ihanh thoái vào nhà.

12. Pn m ẻ (iáp lời Kính thưa cùng khách quý khác mư(Viig Không quản từ vién phương di tới Hôm nay ngày vui hội vu qui 'l'rẻ con dánh cá về vội quá lìỏ ncTiii dón chú rể chào mừng 1'ôi vô tình cũng quÊn không cất Không phải dem ra chắn dưíVng ngang • Không phải dcin Ihử lòng khách lạ 73

Người nhắc tới chợt nhớ tới nơm Các em! hãy mang dem cất bỏ Mời qùan lang mời rể lên nhà.

13. Quan lang xin cất bô cái túi ditng mèo treo ở cừa -ra vào.

Kính thưa cùng các bạn nhà sang Kinh thưa thày gia môn cung các Đc'n đây thấy viộc lạ trôn đời Đàjih phải hòi đầu đuôi để biết Cớ sao người dcin bắt giaiTi mèo Nhốt vào lồng đem treo ngược nó Nó tội gì làm khổ thân mèo Nó giúp người giữ bồ giữ thóc Nó giúp người giữ của trong nhà Mèo là bạn cùa ta mãi mãi Giam mèo hoá vô đạo làm người Mong các bạn kịp thời tha nó.

14. Pả m ẻ đáp lời Kính thưa đến quan lang pả mẻ Kinh thưa người lịch sự khác mường u ỏ i tới việc gia trung mọi nhẽ ở đời có vô kế loại mèo Mèo bắt chuột mèo leo bổ thóc Con mèo hay, chăm s6c sởm hóm Mèo ăn vụng là mèo hại chủ 74

1lôm nay nhà bày cỗ màm bàn Mèo án vụng ta cần giam lại Không f^ ả i rằng làiĩi hại làm oan 'ITiả mèo ra ngoài sân em hỡi ỈX)n khách đón rể mới vào nhà.

15. Quan lang yẽn cáu trong nhà rải chiếu Kính trình lên các chức nhà sang lỉước vào nhà trong lòng hoa nở IVín góc nhà sáng sủa chiếu hoa ịìày la liệt như là hàng chợ Có g iư ờ n g bỏ không hiểu tại sao Nhà tôi nghèo bi6Ì đàu rải chiếu Không quen dùng của hiếm của Síuig Chiếu rài sa<i thật lòng chưa biết Mời bạn nàng rải giúp học khôn.

16. N hà gái trà lời: Kính trình lên quí khách nhà sang Trai gái đang bận lay nấu nư(tng Cliiếu nẩy vừa di mư(tii làng bêii Vội dcm dô'n dựng ngay bỀn vách (ìiờ này có quí khách iôn nhà Q iúng tỏi chưa kịp ra rải chiếu Nghĩ ra thật xấu hổ vởi người lỉận quá quên cả dường lịch sự Xin bạn hãy chiếu cố xuống tay 75

Rài chiôu giúp giưcVng trên ơn láni.

17. Nhà gái mời nước chè Kính Ihưa lỄn các bạn người sang Trời dịnh số thân sinh rừng núi Không nên người mới nồi dcTti sơ Có mắt không có tim Ihậl khốn 'Ilii6'u mọi lời van trưởt Irình thưa Sự việc này Ihậl là vô lé luíítng hài hà xá kể ngu si 1jờì â'y xin chớ chê chở trách Ciọi chén Irà xin dám dưa lên Chè hái lự troiig rừng khe suối I ạ i rót trong ấm chén nhọ nhem 'lìiật không chút vừa lòng quí khách C(S thương nhau miẻn trách dược (tn ('loi cố chén dỡ cơn xúc miệng. Ỉ8. Quan lang (ỉảp ỉ('ri 'lìiưa các bạn thanh lân Iiiậl ngọc cảni ơn nàng mời nước khác niưíVng Nước này từ Long cung dcm đến Người đồn dáy nước chốn phong ba Nước này nước thiên hà trời phú Chè trời màu tươi đỏ mát th(tnn Uống nước này bình an khang thái Nước này nước dại hài cuốn về 76

Cuốn vé cánh dồng quô bàn xă Nhà người di ra chợ nhiéu phiôn Khéo mua dưỊtc chè hư(tng Ihoin ngát Aíii chén viổn ngũ sẮc hoa vãn Chưa uống dã dưoni ngon Irong miộng Uống chè này nôn hạng khôn ngoan càni (ín nàng khác mường Ihếl đãi Nhớ trong lòng mãi mãi không quÊn.

19. Quan lang nóp gánh lễ.

Kính (hưa l£»cha mẹ họ hàng rrình thôn bân tổ iiÊn nội ngoại '1’rình các lăo ngồi tại giường cao Tỗi dẳn rể mới vào thưa lẻ 1lọ chúng tỏi sinh có con trai Nuôi đưững cho dến hồi khôn lớn Nhà người có con gái con trai Con con l('tn Ichón ngoan khoẻ mạnh lạ i có nàng thiếu nừ thanh tản Xciii lục mệnh gái Irai h(.»p ý ồ n g bà íhuận gái quí xuất gia Kố đcp dôi Ihuận hoà trủn dưới Chúng lôi dcin gánh lé lới dàng Mời quí họ ra thảni k iẩ n l£ CTiúc họ hàng mạnh kh<K sống lâu.

77

20. Bén nhà

nhận lể

Kính trình đến Quan lang Pâ mè Chúng tỏi mừng gánh lế nghiêm trang Người khéo xếp dù dôi không lẻ Xin mừng c6 gánh lẻ nộp lôn Đôi cuôi dan rấl xinh Iượni hoa lÁ bánh gói xanh nguài như lụa Đ()n gánh th£m giấy đỏ dán xinh Khéo chàn tay thiếu nữ trong nhà Khôn khéo cả họ hàng nội ngoại LẾ vật người to nhò dủ dỏi Họ hàng tổi dã xem nhận lẻ 'Phứ thứ déu ưng ý ơn người.

21. Quan lang nộp lấm vtii "ướl khô" Kính thưa lên nội ngoại song thân

cà mọi người tòng thân cung các Mười ngày chọn ngày tốt an khang Mời quí họ m ờ dường thu lẻ Đạo càn khôn báo nghla cù iao Cíing bố mẹ là cao như núi Giờ này con dã cố chồng rồi Công m ẹ nhọc mang thai mười tháng Công ơn ấy con khố dén bổi Cố lé vật cùa người con rể

Thay nữ nhi báo nghĩa dáp ơn

78

IviVi ví nói ơn trời khó trà 'llico lộ xin con cứ làm theo (ÍII ngưừi xưa nhận cho tấc dạ I>ê ấy lé d iể u n h ạ n thâiTi n g h in h

n m nhất xin kính trình tiôn t(S ITiứ hai trình quí họ song thâii ■Ịlỉu nạp cho dưoc (tn vạn bái.

•

2 2 . Qiuin lang xin cho chú rê’ lể tổ 'l'ôi trình lên quí họ nhà người Tôi trinh lên tông thân nội ngoại 'lìiân tỏi dã nghỉ đợi khá làu

rỏi xin trinh bổ trên gia các (ìiở này giờ ngũ phúc lâiTi môn Mởi quí họ Ihắp hưctng lẽn điộn C’li<) phép rể lạy bái lổ liôn n iú hộ chd Tẻ con mãi mãi

Qiuin lang xin cho có dâu lễ tổ Kinh Irinh lén hồn lổ hồn tỏng M«'»i hon ngồi vui mừng hí hạ Cho COII d;iu lạy lạ lêti trên Nay chọn dư<K; giở lành dại vưcmg lliù hộ dâu bằng bạii bằng người Mọi việc dược phù hộ đầy đủ Không dư('mg gì lo nghĩ xiết xa l^hù hộ con đi vd hôn hỉ 79

An ở dưíK; vui vc Ihuận lình.

24. Qimn làng xin cho con rc ỉễ Ihì ntr vợ và họ ngtHÙ. '!'ôi Irình iCn lổ tiên phụ máu

rỏi Irình

lôn th ư vị giưitng cao

Mười giờ kén dưt.K; giờ này lối 'I nuii Iigày chọn lạnh tốt niộl ngày (ìiờ này giờ Ihic-n khai ihiêii xá CTia mẹ cùng bác bá chú cô Mời mọi người ra ngồi dầy dủ Từ l^hục lli tlặl lé nghi này Con gái vA con trai lấl thày Ra ngồi Irên rc lạy rõ ràng Quí họ inời họ liàng bcn Iiội Mời thày người họ ngoại cliớ quên Nếu tôi

S(t

xuâ’l xin dạy hào

Ch(i rê’ lỏ bô' nic «11 Iigười.

25. Qnttn IdHịỊ xin (ìón (t(hi ra cử/i. rrìiih lôn thày bõ lão dại nhân Trìiih lên cà song Ihàii phụ niẳu Trinh Icn ihày quí họ nhà sang Người biếl Ihì ở xa NgưíTi khôn không di dưctc Ch(> lôi vé dê'n trưí»c giưítng thưa Tôi trình lôn trung gia tâì (hảy Chọii dược giờ này tôl 80

(ìiờ lành rể sè lui v£ nhà Khách hai bèn nhộn nhịp sê về Chào hct Ihảy giưínig Irên bí) lão CTiào song Ihân phụ máu dưỡiig dục Sinh ru thân con gái xinh dẹp Ngày cưới vui vui khắp trU('íc sau (ỉiờ này xin đón dâu ra cửit tXSn dâu vc lé lổ liôn fX>n dâu vé ra niÁl họ hàng Chúc cha nic niỊuih khoe ngàn năm Chúc người giA bình yCn niãi mãi í ini ơi cm chớ buồn phicn Ii.ni b u ồ n m ẹ c a y mOi c ù n g cn i

Người chị dưa người em ra di I lai chân mang hài hoa ra cửa 'l’ay cầm nón cọ rộiig mênh mông C(M1 ra tửa nhở công bố mẹ.

26. Tại nhà chú rr, qiutn lanỵ xin cho cô dâu lễ hó' mẹ ( hồng.

(Có dịa phưítng pà inẹ tiến hành viộc này) 1'õi trình Icn song tlìân phụ mầu 'lìiày họ hàng chú bác bá cô M('ti nội ngoại di ra ngồi câ trôn Mọi người cùng họp dù Iruởc sau (ìiờ này xin cho dàu bái lỗ

81

Ngày nay ngày hạ giá vu quy Xin dạy dồ lẻ nghi phép tắc í ^ y dâu con cho biết làiii ãn Kê' liô'p (lico được nếp tổ tiên Chúc bô' mẹ trong nhà sống lâu Chúc họ hàng bình yẾn khang thái Dâu con dưtK- vạn dại ghi ưn.

82

THƠ QUAN LÀNG sưu TẦM ở C A O BẰNG

A. PHẨN NGUYẼN VÃN TÀY 1. Xo cù lấn khoang tàng Khỏi xo "trình" rưừn gần dàư soá Bàc khỏi gạ khòi mà Pà khỏi xỉnh khỏi h i Tốc thâng tẻ tàng cải tàng luông Mà thàng bàn rườn gần tỉ nẩy Bản gần mì phải si làn tàng Mường gần mì lụa loàn khoang soóc Bííu hẩu gẩn khâu CK)C pây mà Boong khỏi giú tàng xa páy rụ Tua khỏi mà thông sự hẩư gần Khỏi xo nổp kim ngần khỏi quá 2. Xo khay, íu rườn Kliỏi giường mừa nội ngoại quý thân Khỏi khay tu mạy rồni soong vàc

83

Gần khay tu mạy vác soong phưcmg.

IjỘ vậl ihâng rưítn chương gỏi nổp.

3. Xí) khay tu Ịx'ì\ ì hem Câì tiêng khỏi giường qua quý chức Xưa ẻn nam nhan bắc dõng tây Vằn cón mì (in pày lin tẻo Sứ điộp bân khàni kéo sắng tin Soong bưởng định hôn nhàn giá thú !)ử phúc thêni bàn cộ mì lai.

Việc răng bỏ' hẩư sai phép lắc Tu ài gần thư chặt nghiôm trang Khỏi xo giường quý quan hẩư pi6't lìỏ' dử khỏi hìn nguyệt du xuân 'ITiực mì viểc hôn nhân giá thú f)ạ hẩư gầri thõng sự hẩu gần Xo an dử Ihuận lình soong bưctng Giờ nẩy giờ hội vưỊtng Ihiôn khai Đưctng thời vằn dày lai cao kiến Mì lộ vật mà hiến quý thân B(> dử gạ binh quân tầu lạ Cìiưìnig gần khỏi xa quá khâu mừa Gụng như mừng hán hoa than thổ lỉttong khòi dạ giú noỏc quá hâng.

4. Xo kh a \ lu pàv ntẩư Khỏi giưtVng mừa Ihủ bạ, Ihù lang 84

'niời lầư mi loạn bang ĩhiỗn hạ 'l‘ẫl mì quiin thủ bạ thư lu Soong bưởiig kết duyên do giáo hoá Điii nẩy inì lộ dạo truycii sc ('lần rụ g iú c á c h q u â y k h ô n th ấy

l^uíiig khỏi mà Ihâng nẩy dại môn Xo giường quá quý gần khay ái 1)uyén kêì gằm vạn dại dẫiig dày Khỏi Irình khóp dỏng lày mòi lại (ín gần khay lu âi hẩư Ihõng Sc haư k h é c k h ỉii lổ n g p ây ICO.

s. Xí) CÍI rá\' th('wịỊ kha rànịỉ Nhâì khỏi kính giường mừa Ihàng vỏ Kỉiỏi giường mừa quý chùa gằm ngày Nội rãiig dẫng au rầy mà Ihảng Rầy gần se nưa láng chăn dày S;io báo dùa cãn pãy téiig soót Đảy pya mà thốt khóc lAng lai Siio dếch tàng nhỉnh dài khàu hội (ìầii nậm gần inà rọi khàu cliang Lư('n ngòi bặng ngà khoang ả pác Vàn gần giú nưa các thư tai Khỏi vần khóc vạng lai quá lò Xo giò sung bố lọ thảng rầy. ổ. Xo nhò nhù quét khoang làng K5

Khỏi giường mừa nội ngoại quí thân Nhù quét là chùa gần nảng táng Nào rầư au mà khoắng pác tu Khỏi là gần sị nho khòm quả Xo vàn mùa các á giò pây lỉoong

giú làng quây mà lót

Rườn gần khẻo lo oóc xiết xa 1iẩư khỏi khảu nội gia mừa nớ.

7. Xí) chổi nắm chín "lẩu rào kha"

củ tin khỏi thâng các

gia san

Xuâì tốc thâng vưởn làng nà láng Kha khỏi ngáni rào doạn khỉn mà lạ i dậu lẩư rào kha tua khỏi l^ u rào kha lo tội bàn din liỉu thể Iiặiii ràng tin rù dày Noọng hại nam dâư sẩy ngòi du Rầư au lẩu rào kha dử bấu ?

8. C hổi V()\ them bó ch in "lẩii rào kha"

Khỏi giường niừa các nàng đếnh ái Au lẩu mà hất khái vui chơi Khẩu lẩu là liên mti Ngọc Hoáng Nào rầư au lồng lâng rào kha Nà rầư au lẩu dà mà soái Lẩu dày thếl khéc đại khỉn lồng Lộ vật của kim ngần nẳng tẩư 86

Đại vật của khẩu lẩu nẳng nưa l>ẩu nhằng châm thảng vùa Ngọc Hoáng Rầư au lẩu lồng lảng rào kha Tua khỏi giú tàng xa lo lội lỉoong khỏi là xo chổi cà rình.

9. Ab piới lèo vủc piáí p lè Kliỏi xo trình nội ngoại quí ông Gần rầư hãn tơ hổng mì lảc Gần rầư hán vủc vảc piái ngai Giưảmg nẩy hăn lai sai lai tái Nẹp sửa tam bưỏmg rại tiAn hãn Khỏi xo giưòmg các nàng hẩư lẹo Vàn gần mà piái tẻo hẩư đây 'ĩu a khỏi giú tàng quây mà lót Sí chím mì nậu bióoc chang phông Hất rừ khỏi nẳng lồng tẻ dày?

J0. Xo piái tèo vùc hẩư ngày Khỏi xo ghíừng nội ngoại quý ông Kính giường mừa rưtVii gần quý họ lìân sinh nàng tiên nự khôn ngoan Lại sinh gần thế gian cao k ế v ù c gần đạ piái tỉ đoạn thôi 'I"hân khỏi giú táng nơi mà lót Bấu hãn vủc tả COÓC xắc vày Ả pác xo piái ngày dưímg tản 87

Mọi phin bióoc rủng choảng piái phiéĩig Mọi phin mọi mì duyôn mì sấc 1’liin nẩy piái tà COÓC bố dây (ìiá trách răng làng quây tua khỏi Gằm nẩy khỏi xo lội chang rU('m

củ pác

siườiig các ông gỏi liộu

Vàn Iiàng mà piái lẻo hẩư dây (ìiá (rách răng tàng quây khéc lạ.

11. Xí) h<h(khươi ỉạ \ Ixin vụ (líinịỊ lệ Xo kínli Iriiih Iiội ng(»ại quí ỏiig Khỏi lái khưtti mà Ihâng rưim giá Chicng họ hàng bảc pà áo a Này khưcti mâ'ư dẩy mà oỏc hà Khỏi mì gằiii bái lạ giường qua '1’icu ỉộ khỏi au mà kliỉn bán 'I cm dén hương rủng ihàn chỏ chông I lẩư khư<ti khàu mà dàng dậư lẩu Sc hãn nả khưiti má\í boong rà Kicni ngòi lệ au Iiià nhàng nọi Nhở thúc gò hẩư khỏi piom « 11.

12. Xí) nìp lùa lồng làng Khỏi X(í Irình nội ngoại (lưởng nưa (ìiờ dày khỏi xo lùa lồng làng Ríip lùa lìiừa h(» h;'iiìg khỏi dồm Tàng quây 1(» bií lhán<ĩ khổn l()l 8«

(ÌOCII niừa gocn thân rỏl hơn tàng S;'íni sửa hẩư lủc nàng xuâì giá I i;‘ỉư pỊiưcmg loan kết khoâ giao ca Pà niẻ chíp sít và hẩư khoái Rnp lùa mừa các dại rườn luông i jiih kin mác tém thông Uiih thân lồng cốc mác ràng sinh tiỊĨiii bố hõc mì lai

Chúc lliụ sc nhình dài hôn hỉ 'i’ởi xưa lầt niai (úc bô' lừin R;ip nàng niừa rU('tii chương dại lộ Lùa mừa ihàng lại lố lạy litMi I);ưig hạnh phúc xiêii nicii soong bưởng.

13. Chín- hụ rirờn nhình vửíi ái oóc tii Klioi kính Irình quí họ rườii gần Xo củ pác kỷ gầm Ic ngoảc riiAn họ kco xao xác sán lìiừa IVil dâii tả sc nưa páy hưig Piom nliở lằng chang bản háo sad Mọi ỉỊần niì cỏiig lao hưa soạn Kliíỉu phiác nựa pát dàn têm bỏm lioong khỏi nhịn gò lồng nhằng chứ (ìầm tầư phuối bâu (Jử bỏ qua Soong làn doong rư('ín rà hôn hỉ IV) 111 i răng cúa quí pyá công

89

vằn đây xo chúc mừng gần ké Giú đày thêm mạnh khoẻ pác pi Ciầii ón dảy sí rì rèng mâ'ư Cìần gần dày mẫng mậu khen kha Noọng dếch son sư Iha thông rụ Sang họ hàng gỏi giú khỏi mừa 'iliâiig giở xo rap lùa lồng lảng.

Người sưu lầm: Nônj» N jí<k; T ập (liiin l>‘>n vận linh uỷ Cao lìằng) Sưu lầm lại vùng huyộn Nguyên Bìiih, Cao tóng, năni 1994.

H. DỊCII liA r i m c ỉ v i ụ r

ỉ . Xin cát (iáy chán dìKỉng.

1'ôi xin trình mọi người trong các liác bảo lôi dc”ii dây liá nhờ tôi dến hỏi n(ti dây dưừng cái dư(‘Tng quang Vào dcVi bân nhà sang cửa rộng Thấy dây tơ cảng chắn lối vào Mường ngưừi có lụa hoa dù sác Không cho người có lối vào nhả

90

Chúng tôi từ dư(Vng xa chưa rõ Tôi đến dây thông sự cho người Tôi xin nộp bạc thoi thông lộ.

2. Xin m ờ cửa nhà Xin trình lên nội ngoại quý thân

'rỏi mở cửa gỗ rổni hai cánh Người mở cửa gỗ vác hai bòn 1^ vật vào nhà Ironc xin gửi.

3. Xin m ờ cửa lán nữa Cất lởi tôi trình qua quí chức Xưa én naiii nhạii bắc đông lây Ngày xưa có tin qua liii lại vSứ diộp bay đưa lối tin thông ỉ lai bOn dịnh hôn nhân gia thú Chữ phúc thôm bàn cỏ Iiiâni cao Mọi việc dcu không sai phép tấc Cửa ải người dóng chặt nghiêm trang '1'ôi xin trình quí quan cho hiêì Không phải tôi chơi nguyột du xuân 'ITiực có việc hôn nhân giá ihú ỉ)ã có tin thông sự dến người Xin lấy chữ Ihuậii tình hai họ (ìiờ Iiày giờ vưcmg hội thiôn khai f)ư(tng Ihời ngày tốt lành cao kiến

CV) lô vật dê'n biêu quý thân 91

Không phài dâu binh quàn xa lạ rrìiih người lòi xin quá vào nhà Cũng như ong mừng hoa h('Tn hở Chúng lỏi dứiig ngoài cửa quá lâu.

Xin m à cửa lán nữn Tôi Iriiih lên ihủ bạ, Ihủ lang, txvi nào cố loạn bang thiên hạ í)ặl ra quan thủ bạ Ihủ môn Hai họ dược kết duyên giao hoá ỉ)âì nảy có lệ cá truyền lưu Người nói xa chưa hay chưa thây Chúiig tòi vào dến chốn dại môn Xin trình người làm (tn mở ải Kc't duyên thắm vạn dại vui vầy Tỏi trình khắp dông lây cửa d;ii (5ii người niở cửa ải cho thông cho khách hài lòng đi lại.

5. Xin cất cái nơm chắn cửa ra vào 'l’ôi xin Irình giường cao b() lão '1 oi trình lên quí chúa lời khôn d i sao lại dem nơin dể dó Ntnn người đảl cửa sổ thậl hay Trai gái cùng nhau đi don lõi OưiH; d í deiìi thốt dẫi khách xa 'lliiOu nữ cùng bạn trai vui hội 92

Người vấl người xâu lại cho sang Xcni qua như hom ngang rộng niở Xin người giữ nhà cửa lliư Irai 'l'òi là kh:'ich vãng lai quá lộ Xin cấl cao IKÍIH dó nhờ (fn.

6.

Xin i tỉl b ỏ

(VÍ/

ch ỏ i chắn cừtt vào

'l'ói xin Irình nội ngoại tôn gia CYii chổi là chủ nhà đáng Irọng Ai lụi dem (xi chán của di 'I'ôi là người sT nho thư(Tng quá Xin có lời các à cất ngay Chúng lôi lừ dưiViig xa vỗ lới Xin nhà ngư<'»i mở lối cho thông Clu) chúng lôi vào tnmg cung các.

7. Xin t hoi khỏnịỊ nấng rượu "rửd chán" C';ìì cliân lôi dến chõii nhà sang Vc lới luti bản làng cửa đại Chân lõi vừa rửa tại Iiơi sân 1Ịii niời rưọ^i rửa cliâĩi dcni lới Rưcai rửa thân niác tội dấl trời kưtai thay nước rửa chíìií sao đúng Nàiig hãy nghi trong dạ Iiià xtm Ai dcni tiKíu rửa chân là quá?

(S. Ch(')'i hín nữd không uống "nf(Xu rửa chân"

93

'lo i trình dô'n các nàng coi ài ỈX-m nxiru ra làm kh(»ái vui ch(»i Cítin ar(tu cùa liôn nơi Ng(>c Đc' Ai dám dem rượu dí; rửa chân Không ai đùa rU(nj ngon lãng phí Rư(.nj ngon liếp khách quí khách sang I

vậl và hạc vàng dặt dưíti

t)ại vật của C(»m rượu d ể Irôn

Rư(ni còn deni dâng lủn Ng(K Ai dám deiii nictu đế rửa chân Chúng lôi khách qua dưíTng sợ lồi Chúng lôi dám xin chối thật Ihà 9. Xin ròi lại chiêu rải trái miĩt 'l'õi xin triiih nội ngoại quí ông Ai lại thấy lơ hồng cỏ ré Ai dã thấy chiếu cói rài ngang Kiểu rải này lắin dàng sai Irái 'I'à áo khàu bổn trái ai nghe 'lo i xin báo dưcrng nga cửa đại M«Vi nàng hăy rủa lại cho ngay 'l'õi là khách dưìtng xa vừa lởi 'lìiãy giữa chiếu có doá hoa khai 'l'ôi dâu dám ngói ICu chiếu ấy. ÌO. Xin rãi chiếu lại cho ngcty ngắn 'lo i xin trình nội ngoại quí ông 94.

Kính Irinh lôn nhà sang quí họ rrời sinh nàng thiếu nữ khôn ngoan l^ i sinh ngưởi thô' gian cao kế ChiCu cói người dã rải dây rổi ThAn tỏi người khác nơi mới lởi Không hổ Ihây chiếu rải chéo dây Cất lời xin rài ngay ngắn lại 'I'ấni chiếu hoa chói lọi rài nghiôni Moi lấm mọi có duyCn có sÁc 'l ấm này rài chéo g(K' khó coi Chớ có trách chúng lói cách lộ 1/ri này tôi xin lổi chủ nhân CiVt lời trình các ỏng sỗ liệu Xin nàng hãy rài lại cho ngay CTiở có trách chúng lôi khách lạ. l ì . Xin cho chú r ẻ lễ lx'm íhờvà (lâng Ic Chú rO’ mởi khác inưínig vừa lứi rrìiih hu hàĩig bác há chú cô Nay rc Iiiới xin ra trình diện rỏi có lời Ihưa dến giường cao

TiCu ic tôi dàng hầu bàn tổ 'lliắp clòn hư(»ng sáng lò bàn trên Cho phép rể vào dàng mời rưtíu f)c’ Iiliận Iiiặl rê’ mứi chúng ta Kicin XCIII lê nộp dư nộp thiếu

95

Được vừa lòng lói chịu cTn người.

12. Xin (ỉón dáu ra cừd.

'I'ôi xin trình nội ngoại giưtVng cao Cìiờ tỏi xin dón dâu ra cửa dâu vé Irình cả họ hàng ĐưcViig xa sự trÊn dưímg lâu tới Vừa di vừa nghĩ ngợi trồn dưítng Sấm sủa cho dấlt nàng xuất giá phưc.mg loan kết khoá giao ca Pà Iiiẻ xếp c h ă n h o a cho S('mi

tXm dâu vé dê‘n chốn nhà sang Căng án quà dầy diổu Qing lui xuííng gốc cày 'I’ní(>ng sinh nước không cạn đầu nguồn Chúc thụ thảy mọi người hôn hỉ Dỉù xưa

lẹ mai trúc không quên

tVìn nàng vé nhà bện họ nội tX)n dâu vể lạy tổ lạy liên Sííng hạnh phúc thiên niôn hai họ ]3. Chúc họ nhà gái lúc dâu sắp rn cửa Tôi xin trình quí họ Iihà người Xin kính chúc dôi lời chào lại 'lìỉân họ dông nhộn nhịp ra vé IVil tfia hăy còn kia chưa rủa f)ư «c (tn bạn Irai gái bàn Iiiưítng

%

Người người dổu có công giúp đỡ 'lìiịt thà đầy bát dĩa trên mâm Chúng tôi thật vui lòng nhớ mãi Nếu có lời vụng dại bỏ qua t lai nhà kết thông gia hôn hỉ Không có gì cùa quí dẻn công Ngày lành xin chúc mừng bô lăo Sống bình yỄn mạnh khoẻ trăm năm Người trẻ được luôn luôn sức mới Người ỉigười (tư<ic cứng khoẻ tay chân Các Ihiếu nhi học thông chữ nghĩa Chào họ hàng ở lại tôi vé ỉ)cn giờ xin đón dâu ra cửa.

97

T H Ơ QUAN LÀNG sưu TÂM ở BẤC THÁI A. .PHẨN NGUYÊN VẮN TÀY

1. Pả m è tuộng khéc (phấu rườn khươi) Xo chiéng ihảng khéc lạ táng mường Khéc tim rầư mà thâng quá nẩy Chúp cưởng khảm thay thảy sân chang Vỏ puôn kẻo vần pang đin tàn Dậu ón ké sung tầni đéch eng Tu nẩy mì lệnh quan toỏng giá Cẩm mọi gần din lạ khảm mừa Xỉnh gần hạy xa tu táng chốn Hãn lỏ tầư thuận tiện gỏi an.

2. Quan làng hát lượn xo khay tu Xo chiểng thảng vỉ noọng tòn tàng Síp phản khỏ tu quan tu thánh Nghiêm rầư táy thượng đính pụt luông Nhằng khay tu gần giương thâng tỉ Vần nẩy vằn hồn hỉ lệ hôn

98

Mì tháp lộ mà dàng bán sớ Vằn cón đạ thuận họ thuận hàng Vằn nẩy vằn khai quang đây nhất Khưưi mấư m à cáo yết tổ tiẾn Noọng á ráng hà't phién hất khỏ Piom bái gần khay lỏ khay tu Sc khươi mấư khàu mừa bái tổ.

3. l \ ỉ m ẻ nrờn nhình xỉnh khéc chèn "lẩu rào kha" Xo chiéng thâng khéc lạ tàng quày Vằn nẩy đày vằn dây đại xá Pi nẩy láng pi quá pi chai Kỷ pi mà đét lai đại hạn Toẹn vửa xưa vùa Hán chcng hùng l ^ u Đài vạ Hán Xuân mì nghịa Nhở sứ ư(tng khĩn lệ mưởng tiôn Đại hạn nẳng sam niên u ám Rcl hâng pi thuổn nặiĩi rào kha Nặiii tà au gạ inà dằng tởi Quan lang ttià kha nái kha mìn 1lạy au lẩu mà gần suôi cón.

4. Quan lủng chổi kin "lẩu rào kha" Chiổng quí họ rutm luông sang tọng Síp soong bươn chuyên vận ăn pi Tậư cổ mà rào kha năm tà Káư au lẩu m à tẻ rào kha 99

I>au ngon rài bôm nưa dại khéc Ngần dèn nhằng nảng xểp thứ hai Lẩu hom van dậư mừa thượng đế l i u khẩu là cúa quí gần kin Au lâu mà suối tin rầư cảm I^ u gạy tẻo khàu vùni noọng nàng.

5. Fà m è rườn lùa thư tu xam khéc Xo chiéng xam khéc lạ tàng quày Ciần phương rầư định pày hà xứ I iãn mọi gằin lịch sự khao bang Báo sao ià rủng roàng nà miảc Pang gần giú bưởng hác mà thàng Rụ gần giú táng mường mà quá Rụ gần giú tổng xạ din quây Răng bấu mì gằm ngày xam xẩư Rầư chắc đày gần xẩu gần giày Xo khoái tẻo ngoảc pây tàng cón. ố. Quan làng pyá gằm lịch sự vạ á thư tu Xo chiổng mừa họ háng rườn gần Kính chiểng mừa tỏng thàn chang soá c ủ pác là xo gạ duyên do Kể từ vằn vửa xưa ngám quén Lai vày m ì sứ ẻn cón lăng Soong ho dênh đảy vằn hôn hỉ Nạy khỏi mà nghênh thú ruòm sang 100

Kliỏi là hâ't quan làng soong bưởiig Kẻn dày vằn đại vượng đây lai Vằn này vằn thiôn khai phúc lộc Riip lùa mừa k ế tục gia môn Cìằm ví gạ lệ hôn hoan hỉ Rầư dử gần vô lệ gian tâm IVm dử gần vàiiì tãiĩi lảc cưérp Xo chiổng niừa nả miảc ihư tu Khay tu hẩư sị nho khươi míư.

7. Pà m ẻ rườiì lùa nhà quan làng giò nhù quét Xo chiéng Ihâng quan khéc táng mường Nliù quét nẩy khoen tềnh pha noỏc Quét chang arcVn sí COÓC ngáni xong Rì ái dùng bấu hãn sự lạ 'Hiáp Iháng khỏp bưởng nả bưởng láng Pỉ gạ gần vậy giãm pày giá Nảy mà hăn mìn đỏ nòn khoang Nâi dây kliua nài mừng dãư toọng Rụ gạ niỉn ái giỏiii nả khươi Xo khéc quí gỏi ngòi nho hẩư Quan làng tài khươi mấư khỉn nííVn. 8. Quan làng phuối tào lỵ bấu giỏ nhù quét (Se chang rưiìm giò) Xo chiổiig mừa họ háng ruìtn luông

Xo chìéng mừa tông Ihàn chang soá 101

Pang khỏi là khéc lạ láng mường 1iăn nhù quét tẳt nòn tảng nà Khòi chắp mừ bái tạ xo chiéng Rầư cảm giám quá ténh nhù quét Mcn dửc đạo tứ phép bân din ỉ^ u dày phép lồng mừng íp hẩư 1lất bấu vằn lội đạo tua gần Chang rườn mủng lai gằm gì vào Xo bại nàng íp hẩư cù ngay Se boong khỏi gàm pày tbong thả.

9. Qtutn làng xo piáí vủc Xo chiêng mừa quí họ rườn luỏng vùc -bióoc piái lai dường rủng chỏi Răng nhằng mì giường lói tả đai Dưcmg khươi mấư nhằng vài tà váng Khươi mấư tàng quây quảng mà thảng Bấu cảm khảu dường chang nảng thả Nhược mì tiẹm COÓC soé mạy khoang n ẩư khươi mượn piái dường nảng tạm.

10. Pà m è (rườn lùa) pyá gằm ón van piái vủc Xo chiéng thảng quan lang pả mẻ Xo chiéng thâng khéc qui viẻn phương Kỳ pi mà bàn mường mẻn giác Kư('rn bă'u mì vùc khát piái dường Ngáni mưcTti dảy vủc mường tẩư nẩy 102

'Iliả piái dường khéc quý khỉn rườn Nạy khóc quý táng mường mà giá lÀic sao nhằng cấn quả hung hang Sc inửi khéc quan làng khươi mấư Dằng lắp piái vủc hẩư viọni dường Khcc nang tạm vủc moong đường khát. / 1. Quan làng xo tẳt bán phải rầm kháu Kính giường m ùa nội ngoại song thân rằng tông tộc mọi gần thay thảy Síp vằn kcn vằn nẩy vằn đây l’ác giờ kcn giờ này thúc ý Vằn giờ lộ giá thủ đây lai Vằn nẩy vằn thiôn khai thiên dức (ìiờ nẩy mì ngụ phúc lâiìi môn

xìiih quí họ khay tàng thu lệ l’hư(tng hoàng xo kết nghịa nổc giùng I.Ộ xuấl giá gia lung hôn hì Đạo càn khôn dịnh nghịa ái àn Khư«i riổp lệ phài khàn can ihấp Uưtlrng ràiii là mc giửc liưởiig khấư là lùc nòii 1lấl lủc chứ dâư gò mọi lúc khỏi mà páo chúc thăng gần Khươi xo nổp mừa ngần dại ỉệ Đạo càn khôn báo nghịa cù lao

•103

Công vỏ me là cao táy vạ Vằn nẩy là lùc dạ mì khươi Ngậy công khỏ hoài thai Ihập nguyệt Công ơn niỉn khôn xiết dén hồi Mì lộ vật rưcTn khươi mà nổp 'lliáy nự nhi báo đáp ơn gần Cỉằiìi ví gạ (tn bâri nàn pyá Cuổn rèo !ệ cổ già mà Ihỏi vật nẩy lủc khươi nổp khỉn 1^ bất lúc nhi kính hữu dư Rậu xắc nọi đ(tn sơ giá tách Khỏi giường riiừa mọi tích lểu do Oii gần xo nhận su khìn bán 1^ nuy là diộn nhạn thàni nghinh Ất khỏi xo kính trình liôn tổ SiM)ng xo trình quý họ song ihàn Su nạp dày ơĩì gần vạn bái.

12. Quan lùng xo nỉp lỉui Chiổng niừa thâng b<i lão mọi gần Chicng mừa thàng song thân vỏ mẻ ■chiồng Ihâng thuổn quý họ rưíVn sang Cỉần rụ nhằng giú quày Cìần dày mà bấu dày I lẩư khòi mà Ihàng nẩy chiéng thưa Kliỏi giường mừa tung gia thuổn thày

l(M

Kẻn dẳy giờ nẩy dây Cìiờ dày khươi tẻ ngoàc Soong bường nhộn xao xác tẻ mừa Pát dàn t6m doòng nưa páy lạng

Khn thuổa tằng chang bàn báo sao Vỏ m ẻ liệng cù lao công khỏ Ciừii vằn tảt dừ Thọ dử Ninh Rằin rặp sáp bôm kin se Ihả Khùi là gần khéc lạ dường xa Khẩu lẩu théni nựa pya Ihết hẩư Khò các nàng sao dậư bôm kin Khỏi là gần quây<lin cách dặm Mạy chia th6m pál nậm dậư mà Khòi tẻ hối tung gia khỏi cón Sáng se lằng sao ốn bản hưttng Sắng thuổn tầng rườn chương tua ké Sáng Ihuổn tầng vỏ mẻ dượng sinh Sinh mì iùc mẻ nhình xinh lạ Vằn nẩy lẩu hí hạ dổm khua Giờ nẩy xo rẳp lùa lổng làng

KẦp mừa se họ háng khòi dổm Lình kin mác tẽm thông Lình xo thân iổng cổc Nặin Iràng sinh bấu bốc nhằng lai 1'ời ké lit nhỉnh dài phúc đúc

105

Kộl ãi) nghịa mai túc bấu lìa Kap lùa mừa hói quC gia đáng Kảp lùa niừa lạy láng tổ ti^n RẢp lùa inừa da san giư«mg họ Chúc vò mẻ thượng thọ xiôn niổn Chúc gần ké bình yên mừa nà sấng vỉ mH)ng Ihong Ihâ bư(Vng lãng C'k’»ì dũa cân nhỏ b<‘>ni lạng piíl.

Cìiạ mừa nàng nà miàc sao châm SiMing n(N>ng gỏi dùa căn chưímg sửa 'llia vằn là dại giá mừa lây Cliắp fhcni pây làng quày bấu piól v â pày và rọi biỏoc kha làng sủng gằiii sc các nàng mọi nhẹ Qunn lang cắp pà mẻ lín tin IVin sinh noong nic nhình giờ nẩy N(H>ng ới giá dây ngậy vuón nàn Vuồn lai phất khỉn dăng mc iKMing 'i'ua vì đùa tua n(M>ng giò kha SiMiiig kha nùng hài hoa long làng Căiii ch úp gọ m ừ làng mỄnh mông I iic pày lùc chứ cõng vò nic.

Ngưởi sưu tíuii; T rícii Ân

lÁic sưu tầm, Triổu Ân dang cõng tác ở h() phàn dặl chữ TAy Nùng, khu tự Irị Viội bắc) Sưu lầm 1(K)

irOn dư»'mg di công tác ờ bàn vẻn, xà Minh lập, huyỌn liạch llỉô n g , lỉnh tó c Cạn (cO) nãm 1958.

M. DKMI RA TIíứ^ì VIỆT /. /V/ nu' t hào khách (doàn nhà Irni) Xin Irinh Icn khách !ạ mưiVng xa Kh;'ich lừ đâu vổ qua tởi chôn () (Jù giư(íng lộn xộn sân ngoài ỉ)()àii huôn bán quê ai đâ't lạ I Xi non l(t già cà th ế nào f)ã có iỌnh quan cao dóng cửa Cấm mọi người dấl lạ qua đáy Mừi người hăy di ngay cửa khác 'ITiây lối nào bát ngái (hì qua.

2. Qiiatì líinỊỊ hót lượn xin m ờ cửa Xin Irình líti hc bạn dón dường 'lliật là khó cửa quan cửa Ihánh Ngliiêin dũu bằng thưitng dỉnh Ngọc Hoàng Còn inờ cửa dàng hoàng liếp khách I lôm nay ngày dụi lé hôn nhản Có gánh lé dèn dàng tiôn tổ NgAy irưí»c da thuận họ Ihuậii hàng I Ì(HI1 nay ngày khai quang ngày tôì Rế mởi vé cáo yôl tó liôn

107

Các nàng sao làin phién làm khổ Nhờ ơn nàng mở cửa thỏng dưởng Đ ể rể vào nhà chương bái tổ.

3. Pả m è nhà gái mời "ruợu rửa chân" với khách Xin trìiih l£n khách lạ dườiig xa Nay dại cát cững là dại xá Năm nay khác năin ngoái nãm kia I>U11 nãin dã bốn bể dại hạn Chuyện d<íi xưa

sờ Hán tranh hùng

lom Đàỉ củng Hán Xuân có nghĩa Nhờ sứ mtng tón lẻ mưtmg liôn i)ại hạn dã ba ni£n khô hạn Nung lâu ngày dã qưi nước S()ng (ìúnh nư('n: lã còn trông mòi mắt Quan lang dứng cảng bắp chân dê I lãy đ a n rưitu đưa vé rửa chán.

4. Quan ỉariỊi chối uống "chén rượu rửa chán" IVình quí họ nhà người sang trọng Mười hai tháng chuyến vặn quanh năm Tự cổ quen rửa chàn nưíic lã Ai đ a n rưtni vé d ế rửa chân Rượu ngon d ỉi

mâin thượng khách

Bạc lién còn phài xỂp Ihứ hai Rưitu ngon dưa l£fi InVi thượng d ế Kưcni gạo là của quí người dùng 108

tx-iii rưítu vé rửa chân ái dáni Kưiru ról lại vào hũ nàng (JÌ.

5. r à mi' (nhà ỊỊ(íi) gi ữi ừd, hòi khiíi h Xo trinh lên khách lạ dưiTiig xa Người pliư(tiig Iiao di qua hà xứ? 'niấy mọi người lịch sự (hanh lân 'IVai gái Iliây xa gần xinh dẹp Đoàn người lừ bCii llác vừa saiig I lay là người k.hác niưíVng dã'l lạ 1l;iy là người tổng xạ Iiiường xa SiK) Ihiêu lời Ihật (hà thăm hỏi Nào ai biết người xấu người hư Xiii trở lại quay vổ dường cũ.

6. Qiuiii liinị’ (iáp lời lịch sự, các nànịỊ m ờ cửa Xiii Irinh vc Irong họ iihA trên Kiiili (rình lới lõng Ihân Irong các C:íl lời xin hỏi rõ duyciv clo Kc từ lúc ban dầu quen bạn Nhicu lần nhờ sử én trước nay 1lai họ dịnh dược ngày hóii hỉ Nay vc dây iighổnh Ihú Iilià sang 'IV)i dóng vai Quan l^ n g hai họ Chon dưực ngày dại vưcíiìg lốl Ihay I lõm nay ng:ìy*lhicn khai phúc lộc dâu vổ k ế lục gia inõn 109

luti dã ví lẾ hôn hoan hỉ Nào ai người vô iẻ gian lãiii Không phải kẻ ngu dần lỘMii cướp X (1 irìiih lên m ặ l n g ọ c cử a Ihcn

Mở cửa cho rể lôn lé tạ.

7. Fà m è ị nhà gái} nhờ Quan ư tn g cất chổi ngang (ìườriịị Kính thưa cùng quan khách khác mường Chổi nnn nẫy còn dang treo vách Quél trong nhà dã sạch ngoài trong Cũng Ihấy lạ khi dùng không Ihấy v>ã llni khắp mọi chốn mọi nưi 'I'ưửng rằng dã ai ngưừi cất biẽ'n Vừa trỏng kìa nó dến nằm ngang Vừa buồn lại vừa mừng trong dạ ! loá nó ra Irộm ngố rể nhà Xin qui khách đứng ra cất hậ rể vào bái tổ nhà trong.

8. Qiuin làng từ chối đ ề chù nhà cất chổi Kính trình lỗn các bạn nhà sang Kính trình lẽn tông thản hai họ Chúng tôi là khág)i lạ khác mường Thoạt thấy chổi nằni ngang chắn lối Cháp tay tôi xin lỗi họ hàng

Không dám bước qua ngang mặt chổi Giử trọn đạo khỏi tội dất trời 110

Kliông Ihể IIIÓ lay vào nhặt cất I ìim vậy là không biô'l lẽ dời 1-- còn có nhiéu người chô trách Xin các nàng chổi câ't nhà trong Mời rể lên nhà cùng ngồi nghỉ.

9. QiKin lòriịi .\in rài chiếu

Xin ihưa iCii quí họ nhà sang t liiếu hoa rài các giưínig dẹp đẽ SiU) còn có giư<>ng bỏ dể không (ìiường con rể hãy còn chưa râi Từ pliưíHig xa rể mới dê'ii iKti Rể khôiig dám clỏn ngồi giưíViig giữa Nếu nhà còn chiêu cũ dể không Xiii cho mưcm rài giường ngồi lỊun.

10. I \i nir(n h à ^ái) (irìp lời và rời chicit Xiii Ihưa cùng quan lang, pâ niẻ Xiii ihưa cùng khách quí viỏn phương M;Vy 11:1111 qua bàn làng bị dói Nhà nghèo kliông chiếu cói rải giường Vừu mưcm dư«c chiếu Iiiư»mg vừa tới Chờ râi giưímg khách quí lên nhà Nay khách quí lừ xa đã dến

'rnii gái còn bận biộn cồ bàn f )c’ iiKti khách quan ỉàng rể mới Cìiưa kịp rải chiếu cói mặl giường lỉi

Khách ngồi lỊuivchiếu xoàng giường cũ / /. Qtum lùiiịỊ \in (ItínịỊ hĩm vài "ì(('fĩ khỏ" Kính Ihưa lên MỘi ngoại song Ihãii Cùng lông Iíh; người người cao quí Mười ngày chọn dư(*c Iigày lôl nhất Năm gtử chọn dư(*f giờ sáng sùa Ngày giờ lê giá ihú râ'l hay Ngày nay ngày Ihiên khai Ihiên dức Ciiờ này giữ ngũ phúc vào nhà Mừi quí họ hãy ra Ihu lỏ P h ư ợ n g h o à n g xin kcì iighTíi c h im c õ n g

Ix giá Ihú họ hàng hôii hĩ Đạo càn khôn dịnh nghía ái âii Rể n(>p Ic );ím khăn khô ư('fl 1^-11 kh(') con quâ'11

lỉéii ưt'ít mc nằm Nuôi con chỉ chăm con chóng Ị>õ (J(tn stí báo chúc (ÍII người Ke xin ir<)p khoàii lién dại lô f)ụo càn khôn báo nghĩa cử lao (ín cha mụ Irời cao biển rộng Ngày nay con dã có chồng khí)n NghT công khó mang ihai mười Iháng Cóng lao ây báo dáp làm sao Có lé vậl nhà Irai nôp dù

112

'Iliiiy nữ nlii háo dó ơn người Càu ví nói: "(»n trời khôn Irà" ( l ọ i là i h c o lọ t o m à th ô i

Iỉ: vẠl nay (hành làm dâng dếii I r b;Vl lúc nhi kíiih hừu dư Dù Iihicu íl d(tn sơ dừng Irách rỏi Irìnli lên m ọi khoàii hảng kê

Nliừ (ÍII người cho Ihu niàm lê I £• Iiiìy xin là lô Jón dAu Chúng lói xin kính hầu liên lổ n iê iii kính Irìiih quí họ song ihàn

Xin lliu nhận dược <tii vạn bái / 2.

là n ịị .\in d á n (iíhi ra c ừ d (lítnịi g iờ

'I riiili IC'11 các bô lãd dại Iihân 'l oi Irìnlì lôii song thân phụ mầu IVii irinh lêii quí họ nhà sang Người khôn Ihì ở xa Người bicì không cli dược Cử lôi vổ (Jến các thưa lời IV)i Iriiih 1C'ĨÌ nhà người moi nhẽ Chíin dư«c giờ này lót tìiờ lốt ré’ sẽ lui I lỉii hên dcu nhộn nhịp dã vé M âm b;'il c á c giưíTiig Irên c h ư a d ọ n

Vất và cà Ining bàn chị cm

113

IV) mẹ Iiuôi tháng nãni vải và Ngày dcni niộni chữ Thọ chừ Ninh Síip xc'p mâm cổ bàn chờ khách Túi là người phưítng lạ đường xa Còn rư<m Ihôiii Ihịỉ Ihà Ihôì dãi (íii tá c nàng lui lởi thăin noin Tõi là người phưcmg xa thiên lý Cái (ăiii cùng bát nước đưa ra 'I'ôi xin hồi Irung gia cung các (lửi lời chào ihiếu nữ bàn hương (lửi lời chà(» lông thân bô lão (lửi lời chàt) phụ niầu dưrtng sinh l)c con ra gái xinh Iiiặl ng(K Ngày nay dược xuất giá mừng vui (ìiừ này xin dón dâu ra cửa f>')n dàu vổ cà họ tôi Iiiừiig Kliỉ ăn quả dầy dicu Khỉ xin lùi xuống g(')c Nưửc Iràng sinh chưa cạn còn nhicu 'ỊVỜi dất sinh gái Irai phúc dức })ặl ra nghĩa mai trúc kh«‘>iig lìa t)<')n dâu vé hồi quê cung các tVni dâu vé lé bái tổ liôn fX>n ilâu vổ gia san Irình họ CTiúc b<) mc thưỊtng Ihọ Ihiôn riiẾn

114

Cliúc người thân binh yên mãi mãi Cliào chị CIII Ihong Ihả dằng sau 1lãy cùiig nhau dọn iDãm rửa bál Nhan vứi nàng inặt ngoe sa(i băng I lai nàng hãy giúp nhau trang diểiĩi Mật inri đã gác núi hưcmg tây f)ườníỊ còn xa ta di rong ruổi Vừa di vừa hát hội Ircn dường Nhiín lời thày các nàng mọi nhẽ Ụuan làng cùng pà mẻ cấl chân Trờr sinh nàng mỹ nhân đúng số Nàng (ti! dừng buồn bã hỡi nàng Nàng-buồn, mẹ lim gan héo hắt Nàiig cm hãy dần dắt chị ra Châii mang giày cườiii hoa xinh xán '1'ay cầni dày chiếc nón mênh mông 0>n di, nhớ mãi công cha lĩiẹ.

115

T H Ơ QUAN LÀNG suu TẦM ờ TUYẼN Q U A N í; A. PịỉẨN NGDVỄN VĂN TÀY ì. Xí) khay tu Khay tu nàng khay tu Khay tu hẩư khỏi rải Khay ái hẩư khỏi khỉn mừa Khỉn mừa khỏi giồiĩi khua thong thà Y như duyên Tư mã Vãn Quàn Y như bi(K)c bươn xuân, vui lẫm Y như pya cắp nặm vui thay (Jn gần khay tu luông khỏi quá nỏ.

2. Vày Ihem xo khav tu Khòi giạ mừa nỏ Khuy tu nàng kỉiay tu Khay lu hẩư khỏi rài Khay ái hẩư khỏi khỉn mừa Khỉn inừa khỏi giồni khua thong ihà Vằn lẩu già hí hạ mà thỏi lỉấu dử nià hỉn chrti tẩư lâng nỏ.

116

Vâv ihrm xo khay tu (bàng tiểng Keo) Mờ cửa nàng m ở cửa Mở cửa cho tôi qua Mở ra chi) tôi vào Ticn lôi c6 người vác lÌỊtc lói có người cân Ai hòi lién ngoại làn ai mờ Cần lấy tiéh viê1l chữ ra dây.

4. Xí) nhò nhù quét khoáng phắc tu Nhũ quél hất chùa vùa nẳng láng Nàng rầư au mà khoáng phác tu 'l ua khỏi ngòi hãn du vô phép (ìiưtViig mong nàng hại quét hảư sâư Mua khòi jản g mì châư khảni quá.

5. Chổi Imỉh chin "lẩn rào kha" Khỏi giạ mừa nỏ Khiĩu liỉu báy nâ Vùa Ngọc Hoáng Cìầii rầư đi khỉn lảr2 rào kha liííu rào là nàng CXíơiig Nga mà nài Itít hio lao thúc lội bàn din Giạ mừa nàng thàn xinl^ hại củ.

6. Xiì VÍH' piái n<ỉng Khỏi giường raừa nỏ.

C(>c vủc giú muờng Hác

117

I v ù c giú din Kcò 'I1ui Iià ngòi lý Ico nà nặju (ìừn vầu iiAng Ihúc lám piôì dây 'I ain xong nàng au pây khai háng M(»i plũii mọi rùng choàng như ngần I irìư khỏi xo xắc phin piái nẫng.

7. Vi)n

ì ùn fniU lèo vitc hẩư dãy KIhm giư»fiig inừa nò Nào rẩư hãn siêu rưím lào Ihấl Nà« rầư hãn lỊa n vủc piái mai

Tua khòi hâu pây Ini hâu lài Nàp sửa khay bưrtiig rai nàn hãn Cìiạ Iiiừa hẩư chang rư«'ni gòi liỏu Vàn gán inà piái lỏo hẩư dây ■|'ua khỏi hitn tàng quây mà lól Oi vùc nù nậu hKNH.' dưinig phóng I l:Vl rừ khòi nẵng lồng lẻ dây ?

8. Xỉnh tẻo chèn lẩu (th(Hii soonịỉ) ỉùc (tậưnrờn lùa Kluu giường niừa 11«» Mr»i

s« K )iig

á tX) Khang

Mtlri siMtng nảng liic lẩu (ì:'iii lắc lả gaii liậư I1Ù do (ìần lác là gần giò b<Hii chcn KIi«'m láng kin bâu liộn lẫm lai CTiẻn nẩy khỏi x o lh(»ai MH*ng iHHHig

118

I>U)<! dừ mì nghịa tọng đuổi cân.

9. Chúc nànịỊ ilậưịỉtỉu) n ftm h)a Khỏi giạ m ùa nò Mởi s<H>ng á tX’ Khang Mr*! MKtng nàng tắc lau (Ìỉ'ìn lấc là gần dậu mi công S«M>ng nảng ihư b<>m Ihôọg long đáo nà ngòi htìng háo nờ nang Kliòi b<) mì ngần dàng pýa á i iỉu say vỉ X() gạ s(>on£ guin Cliúc Ihụ nàng sổng hăng ló kc Tràng Ihọ giú lai hc giá ihan Viửc lừ hác sinh nani sinh nự Cliào rutni hác phú cự hítn gần. ÌO. Piom Ixíi ÌMti (ì ilậư ni)m chà K1)«m giưítiig mừa nò MimV kẻo khìn sitn lâm lón phà I )ijr tliuỷ Jõ'i dừ hoà ván phân lkr<(n sí nặiii lây Ịniig rù() làng liư«ii hà nặm lạng dạng phong ba xtK nậm lảy mả tỉ dú (ìiừ Hẩy gẩn pây chợ háng ch in Kự dày bcn chc liổn mà thà

O ié honi loà phàn minh (ìạ lùc dếch mẻ ntiình lẫng mỏ 119

Au năm mà liện lỏ lổng pây 'Iliôi đoạn lịen đáng phầy khảu tẩư Dẩng vần ché hom xẩư síp phán Nậm vẩl lịcn mà rìn khảu ổm kườn gần thư chẻn nặm bôm Ihông Chen piiíl ihôm tác iổng hom toà Au m à tá( (ỏ nả dường chang Xo piom bái các nàng dậư nậm.

I I . Xo rườn nhinh hẩưquan làng rầp lùa oỏc tu Khòi giườiig mừa nỏ Síp vằn chọn dày vằn nẩy miảc Pác vằn chọn đày vằn nẩy đày

'

Giờ nẩy khỏi íẻ ngoảc Xao xác khỏi tẻ mừa l^ t dàn vcng se nưa páy lạng 0'>ng khỏ tảng chang bàn bán sao Vò mẻ mì cù lao cộng khỏ Chang gừi> tẵt toẹn ỉỏ Thuỳ linh Kằni răp leng bỏm kin se thà Khòi là gẩn khéc lạ dường xa Mà lổn nặm tổn [>ya khẩu lẩu ^ Ci>ng khò nàng hấl dậư mà kin Khỏi là gẩn quảy din kéc dặm

Sun chia than pát năm dậư mà Khỏi tẻ hồi tung gia khác chốn

120

Siuig Ihuổn tằng sao ốn bàn hưcíng Sííiig ihuổn tằng rư(tn chưíTiig lua ké Siíng Ihuổn tẫng vỏ Iii4 dUítng sinh Sinh MIÌ lủc dài nhình piô't lạ vằii lẩu dà hí hạ dồm khua ('liờ dây xo au lùa lồng làng Au Iiiừa hẩư họ háng khỏi dồm '1'àng quây lo bâu ihàng biVu lót Vả 111 ừa và rọi bKH)c h(tn tàĩig ('liờ nẩy quyết au nàng hạ giá Pliưííng loan kết bịui khoà giao ca (ìiờ ĩiẩy giờ xuất gia hành lộ Khỏi giường lĩiừa các họ giưímg cao Các họ ngồi Irung gai khang Ihái Khỏi Xí) lìa cửa đại armi gần Ijiih kin mác tôm thõng Linh lẻ (hân lồng cốc N:im Iràng sinh páy bốc nhằng lai Sinli mi lủc nhình dài phúc dức rởi xưa tát mai trúc bô' lìa Khỏi xo ngu<Sc mừa quê gia dáng Au lùa niừa lạy bán lổ liẽn (iụiii gàiig gụm xiỡn niên soong bưởng Au lùa mừa sớ phượng vằn lãng Nicn niẽn hựu cao Ihãng ti£'n chức

121

Nhật nguyột hựu trí đức lâm môn 'IVàng Ihọ hựu tử tôn tăng 1110" Soong bưởng dày sổng ké pác pi.

Người sưu lầm ; H oàng Q u an g Trọnịĩ (Cáii bó hưu, nguyôii phó ly vãn hoá 'iuyêii quang ) Sưu tíìm tại vùng huyộn Na Hang, '1'uyôii Quiing , năm 1957.

H. 1)Ị('H R A T IÍ^ C Ì VIỆT

1. Xin m ờ cửd M(’í cửa xin nàng niở cùa Mở cửa cho lói di vào Mở âi ch(* lõi di 1C'I1 è)0”ii luti vui cuời thong thà '1'ựa như duyồn Tư Mã Vãn Quâti Y như h(ia mùa xuân vui lám Y như cá gặp nước mừng thay (Jn Iiàng m ở của h('ti nàng ơi!

2. Xin m ờ cừ(t lán nữa Tôi xin lần nữa nhỉ M(V cửu xin nàiig m ở cửa Mờ cửa cht) lôi vào Mở cửu cho lỏi lốn fXi'n nơi vui cười thong Ihà 122

Ngày cưới niừiig hl hạ mà (hôi Không phài dc'n dùa chơi dưới sàn nhé.

3. Xin m ờ cừn lần nữa Mở cửa nàng ơi m ở cửa Mở cửa cho tôi qua Mở ra cho lôi vào Ticii tôi có ngưởi vác liiic lôi có người cân Ai hỏi liền ngoại lân ai mở CYin lấy tiền viết chữ ra dãy 4. Xin cất cúi chổi đặt ngáng ở cửa Ch(Si làm chúa nhà ngồi cửa sổ Nàiig sao dem nó bỏ cửa này

'rỏi xcm ra (hật là vô phép (ìiưínig bụi nàng hãy quét sạch trơn 'l õi mới dám có lòng buớc qua.

5. Choi không uống “rượit rửa chân ” rỏi C(> lời thưa Rưcai iigDii bày Irước vua Ngọc E)ê' Ai dám dem rưcni dể rửa chân Không rửa Dương Nga nàng ra ép Nếu rửa (hởi lồi phép dấí Irời.

6. Xin rài chiêu giường '1’ôi Irình lôn nhé 123

Ckíc cỏi ở Iĩiư('mg Hác

Ré cói ử đất Keo Mậl mũi xcm lung lay mặt nước tX'in ngày nàng đã dệl nẽn hay 1)CI xong nàng dcni ngay ra chợ ráíii Iiìio cũng sáng chói bạc thoi MỘI tấm nàng cho tôi niưcm ngồi.

7. Yên cán nhà cô dán rài lại chiếu cói cho ngav nịỊắn 'l’ôi trình lỏn nhé Ai nào thấy CỘI nhà dựng ngược Ai nào Ihấy chiếu cói ngửa lèn rỏi thưa di nhiéu nCn chưa biết

Tà áo niở bôn trái ai nghe liáo ICn cho trong nhà hãy liệu Nhờ người vổ rài chiôu cho ngay '1 oi ở íừ dưímg xa vổ dến Có bòng hoa giữa lâiii chiếu dang nở rỏi đàu dám ngồi giữa chiốu hoa.

8. Mời chén rượu (chia fiói) chu nàng giúp nhà có dâu ’JV)i Irình lỏn nhé Mời hai à Đỏ Khang Mời hai nàng ról rUỊni Ngưìíi cẩiii binh người rài déu tay Ngưữi cầin bình người bày mâiii chén M ội tôi uống chảng tiện khó coi 124

O ién này xin chia di)i hai ả Ấy mới là có nghla với nhau.

9. Chúc mừng nàng giúp nhà có (ỉáu. Mời rượu rói trình 16n nhé Mời hai à ỉ>') Khang Mời hai nàng rốt ruíni Người cầiii binh người rót có công

I lai nàng bày mâm thông hồng đAo Mật mày sáng hồng hào rạng rở rỏi không có bạc trả hai nàng Rưitu say xin có lời cảiii tạ Chúc thọ nàng mạnh khoẻ sống lâu Scíiig lâu với nhiéu mùa nãm tháng Mai sau nàng sinh nữ sinh naiTi Nhà cửa dưííc giàu sang hơn người.

10. Càm tạ các nàng mời nước trà 'lo i trình lôn nhé Móc kéo lên đỉnh núi lẳn mây 'lìiuỷ hoả hai chữ thành mưa rõ ràng 'ITiáng tư nước chảy xuôi dòng 'ITiáng nãiii nước lũ sóng dăng khắp đồng lìiá n g sáu nước chày vé nguồn Giờ này đi chợ bán buôn dông người Mua được gói chè lại chờ Chẻ ngon toà hương thơm ngào ngạt 125

Nhắc cho con frc bắc n ổ i. Đuii ngay lấy âihi nước sôi pha trà Xong rồi đum lửa thêm cho Mười pliân ni('ri dưíH; á ii trà Ihơiii ngon Chè ngon lừ ấm rót lién Nhà người dùng chén gỗ Ihỏng thítm lừiig Nưiíc chè nóng rót ngát hưctng ỉ)ặl dây trưức mặt Irủn giường mởi khuyôn Được (»11 lám lắni các nàng. / Ị . Qiian lang xin dón dáu ra cửa 'I'ôi trìiih lôn nhé Mười ngày chọn đucK' ngày nay tố( '1’riuìi IIgày chọn đU(íc một ngày hay 'l’ôi xin vổ giờ này X;k) xác lói quay vé liiit đĩa hãy còn bày chưa rử:i Vất và bạn trai gái trong làng (Jn bõ' mẹ cù lao cao cả Nửa dôm dặl truyện với Thuỳ Tinh Rằiii rập chờ in;un bàn ăn uống

'rỏi là người khác chốn đuíTng xa Tốn rư«tu c«tm lốn chè Ihịt cá Công khó nàng vất vả inời màin • Tôi là ngưởi cách mường cách bức Cái lãm thôni bát nưởc mời ra

126

'I'òi sẽ vể trung gia khác chốn Chào hê't Ihảy hưcmg bản các nàng Chào hết Ihảy nhà sang bô lão Chào hết thày phụ mẫu dưỡng sinh Sinh các con gái xinh trai khoẻ Ngày cưởi ngày hí hạ mừng vui Giờ tốt xin đón dâu vé các họ hàng chú bác mừng lòng Đường xa sợ không thông khòng đến Vừa di vừa xâu nụ trẽn dường Cìiờ này xin đốn nàng ra cửa l’hư(tng loan kết bạn khoá giao ca Cìiờ này giờ xuà't gia hành lộ Tôi trình lẽn các họ giưíVng cao Các họ ngồi trung gia khang thái rỏi xin

cửa đại nhà người

Vượn ãn quả đầy diổu Vưctn sẽ liéu xuống gốc Nước Iràng sinh chưa cạn còn nhiều Sinh có gái có trai phúc đức Ngày xưa lệ mai trúc không lìa

rỏi đón ngọc vổ quê vể bàn t>')n dâu vé lạy vái tổ tiên 1'hù hộ dư(íc nHiôn năm hai họ tX)ii đàu vd thừ phụng ngày sau

127

Nãjìi nãni đưực cao thảng liến chức Nhật nguyệt hựu trí đức lâiii môn '1'ràng Ihọ hựu íỉ tôn tảng thô' llai họ dược khang thái trãiii năiii.

Jv . í.

128

'n ic í QUAN LẢNCỈ s u u TẦM ỏ Vl‘ỉN BẢI

A. PHẨN NGUYỄN VẢN TÀY

/. P(ì m ẻ (n r ờ n n h ìn h ) m ờ i lẩ n Chiciig mừa Ihàng khóc lạ láng mường Chọn vằn đày là vằn Ihiên xá Tự vằn xưa tẳl iộ báo sat) Mì chcn lẩu mời ch.ìo rảp khcc Công sống khưtti giú kcc tàng dông Au răng mà pýa cóng quan sấy Vằn liỉu dà mẩng thày bản Iiiườiig Kliưiti Iiiấư mà Ihàng rưừn khua khước Mi chẻii lẩu pyá dức pyá (ÍII xỉiih vỉ noong hạy tcun cho<)c lẩu (ìiá dày chổ nả xẩu noọng lai.

2. Qìum lànỊỊ mi gíỉm tào /v Ịxiy rón Chicng mừa thăng tõn nhãn qui họ Khỏi là gần khóc giủ táng mường Ỏ II vỉ n«H)ng n«'ru s a n g c ử a d ại

129

VÀn nẩy vằn lệ cirứi lẩu già Quan lang sống khươi mà lộ tổ Răng k.hc(> báy chc><K: lẩu b<>ni bàn Ijỉu quí boong khỏi ràng càm nhận Cìiá ép niò lòi nặiii bặng vài (ìiá ép pất bân rèo cáy thưcrn IXí khỏi giặng lăng cỏn gặn hâng Xỉnh tản kin choóc nàng lái lỏ lỉoong khỏi gỏi mạo mộ nhận rèo.

3. Qiuin làng .\o ÌHìi nàng giò đó phầv khoang làng Xo chiéng (hàng họ háng rườn luông Xo chicng Ihàng bạn nàng nà miâc (ìiám kha thâng đuây noỏc C(H)C dàn I lãn dó phầy mẩy dẳng khát dùa Mì răiig toẹn lạ quá vận nò Rụ* lủc eng hâ't ke bậy bạ Iliầy tắt nẩy hoạn hoà xắc khi Hiầy là giú chang di lò bếp (ìần rầư gụiig chác phép rọ ning Xo vỉ noọng bạn nàng củ khoái RẢp lủc khươi khâu bái họ hàng.

4. Pà m è nhìn xá giò đó phtív Xo chiéng thảng gần sang khéc quý Xo chiéng tầng pả inẻ quan lang •Vằn nẩy vằn hôn nhân dỏng khéc 130

Síío báo nhằng nhộn Iihịp hung hang Võ ý se phầy lan mọi tỉ 1’hầy quen mui nèm ý duíSi vìn Khóc quí mà (hâng ar<Vn vìn chác VÌII (M>c mà dầm lýhéc vui sim An viê’c nẩy vô ruyôn đoạn giá MAiig tiổng gần bấu rụ xạ giao '1'rình khéc quí dôi càu tạ lỏi tV) VÌII vằn boong khòi tọn ngay Xỉnh khưcíi niâV gằm ngày khỉn soá.

5. Qiian lang xo piái tèo víic nưa dường Xo chiổng Ihâng khéc quí rườn luỏng v ủ c nẩy piái nưa dư«>iig do sác Nả lầư gụng lài bióoc lài hoa (ìầii ké khỏi lài Iha bấu piêl Xo mì gảiii tha Ihiếl chiềng nò Ikíong khỏi dạ khâu nià thãiig lỉ Cìần son gạ kinh sử bái th(t Kẻ thâng toẹii vửa xưa iruycn giáo Nhở nàng mà piái tc(> vủc dưirng v ủ c bấu piẻ quan làng dày lang.

6. Rirờn lỉnỉ p \â gnm vạ piáỉ tèo vùc d á \ X(* chiổiig thâng quan lang pá mc N(M)ng khòi vừa ngám mà cài luông c ả i khỉn páy 111 ỉ gần son gạ 131

Khuốp pi giú vạ mẹ đâư rườn I -uậl lộ xưa pây dằng chắc lệ I lăn mì gần khóc lạ mà ihâng 1/íp lê'ch piái vủc dường vội váng Giú tách răng lua noọng vàm lăm t)ê'ch nọi páy chắc làiig tào lỵ vủc nẩy rự tầm tỷ din gần Noọng bấu chác nà chăn nà pỉc IÍ(Hing khỏi xo nhìn xá chiổiig 111 ừa Noọng ới khỉn dường nưa piái lẻo.

7. Hiứn líui tìdi khéc ịnrờn khirơiị khàn hóm Xo chiéng Iiìừa quaii lang pà mẻ Chiciig vỉ noọng bàn dẻ lìià thùng Y như lốc nưa bân mà lót lìíu mi răng sắp (MIC dày vần Kíu tuộiig là vần gần phàm phụ 'i uộng Mià là bâu rụ cón lăng Rườn kliỏi giú lặm dông khau khuíSi Cìằiii ví gạ nicm nọi khỏi dco Sua kẻin tằiig phíác khiổu gụiig nọi C'ôiig cha là nọi khỏi nọi vAi Nà lẹng pi là đai quá phấn Phuối mà hại dát phận khỏ khăn Nam mà hâu lồng gần xát ý 'l'ứ vửa niì pi tí inâ'l inùa

132

Ciiờ nẩy nòn sức đua nhằng chứ Pây xo gầi), gần đá sương săm Pây rự bâu mì ngần khổn chảng RưcVn khỏi tằng tao pàng bấu mì Khỏi là đảy kỷ pi sù giác Au răng tẳt bôm bác rảp quan Báu mì răng cộ bàn íhết khéc (lọi là chen lẩu mẻc rảp gần Sưttng căn giá khua nhãn chụ ới.

8. Qitan làng vạ hóm khẩu riíờn khuơi pyá găm Xo chiéng mừa bại gằni khiêu tốn Chicng inừa thàng sao ón bàn hương Khỏi nhỏm nhịnh hôm son pát sứ vàn cón gần kheo rự dày nià Pál gát gảni lài hoa ngụ sẮc l>ân dản dày sù phiắc hom kin Khéo bày vần dử Ninh dử lliọ Áu bấu lẹo kỷ cộ kỷ bôm t>ày k in Jà h á c v a n lổ n g l(X)ng

Rườn gần mì vỉ nơọng hưa lo Nựu pya Cỉip nem dò lai thứ Iií')iii bimi bậiig lón cộ ruờn quan Khỏi dồm mừ.i bôm chang téng biíHK

Khỏi díìiii mừa Hĩ>m níHx: téng hoa ix*m pây lèo dầiìi mà bấu cúng

133

Ngòi bc)iii bôm chỏi rủng bặng đao B()in bôm nựa pya khao như bióoc Mì tôm cộ sáp (>óc nà gần Vỉ iKMing khỏi nảng bôm quá dàng.

9. LỉfỢn viàc cận cúa sao báo rườn lùa Kính chiổng thâng bạn chụ tàng quây Vằn vui mìn lày pây vần khoái Ngám chắc cân dạ ái kéc căn ikm mừa viủc dạ thâng quô bạii Ciẫp ghẻp lai niUíVng bàn b<x)ng rà li')’ cháng dày bàt kha biui chụ Xo chiổng Ihâng chcn lẩu khìn tàng 'ỉ'6 lựa phác gằiii sưirng gằm chứ Mùa xuân hoa bấu nở soong lần Rà lại ước m p can soong vửa Chúc bạii mừa đày dử an khang l^in mừa vui ãn tàng mía lùc.

10. Khéc (sao báo rườn khươi) lượn vừic Xo chiềng thàng bạn chụ rườn sang Ciầiii gằin phuối như ngần như ngọc Ciần giác rổp lẩu chúc nựa ngon Vài héo rổp khiCu niư»tn nhả ón Chắc au ráng pýa tàn cín luông Niổng cáy ím tẻo rưítn cáy chứ Vài toong têm do nhả nàn hãn 134

t a y pây nhầng tiểng khăn pýa tẻo Khỏi pây là hãn lẹo gằiĩi van I lọn pi mấu bươn chiống bươn nhỉ Vần lẩu dà bạn chụ xỉnh Ihâng Sc khỏi mà dặư b<‘)ni pýa nghịa Sc khỏi mà pha ché pýa (ín ( ’iiờ nẩy vỉac mừa rưctn táng chốn XiC'11 gằiìi chứ chang toọng siẽ"t sương.

Người sưu tầm: T h ăn văn Lư (Nguyên quán Cao líầng. Khi sưu tầm bài này óng là trưởng bộ phận đặl chữ Tày Nùng khu Tự Irị Viọt Bac) Sưu lầni ở vùng huyện Trâii Yên, lỉiih Yên lĩái năm 1957.

M. PIIẨN DỊCH RA nẾNO VIỆT

I . l \ ì mt’ (nhà gái) mời rượu 'lliưa trình lẽn khách lạ dưcTiig xa Chọii ngày lành đúng là thiôn xá Tự ilời xưa dặt lệ gái traj Có chén rư<tu chào mời dón khách Công dán rể xa cách dằng dông \Ắ y gì xứng trả công quan làng Ngày cưới xin bàn mưíTiig xưởng hát R ể dã vổ dô'n các vui Ihay

135

Xin dâng chén nXíni này trà nghía Mời bạn bè theo lệ cùng nàng Đừiig từ chối tủi lòng em nhị.

2. Quan làng có lời lịch sựthiứí gih Xin trình tới tôn nhàn quí họ 'I oi ià người khách lạ khác mưcíng (Jn bạii bè nhà sang cửa dại ỉ lôm nay ngày lể cưới dàng hoàng Quan lang dân rể sang lẻ tổ Sao khéo bày rượu quí cỗ bàn Chén rư(tu ây lòi nâng sao dưiíc Chở bát bò lội nước như trâu Chớ bắt vịt bay Ihco chim trì l)ù tôi dứiig dây đó khá lâu Xin bạn uống chén dầu mử lối 'lliời chúng lôi mạo muội uống theo.

3. Qwin làng xin nhà gái cất do(in cùi cháy d à d ể à lối di Xin trình lên thân họ nhà sang Xin trinh tới bạn nàng xinh dẹp thang nhà mà dạ phân vân Siu) có doạn củi còn cháy dở tx ’ ngang dưcrng chuyộn lạ hiếm thay I lay lũ trẻ dặt bày bậy bạ Lửa dể kia hoạn hoả dáng lo l.ửa là dê’ giữa lò trcing bếp 136

Ai cũng biết khuôn phép rõ ràng Xin bạn chụ bạn nàng cấl vội f>')n fể này vào bái họ hàng.

•4. Fà m è nhận lói cẩt đoạn cùi cháy Xin trình lới người sang khách quí Xỉn trình củng pả mẻ quan lang Ngày hôm nay hôn nhàn đông khách Cìái trai còn nhộn nhịp bếp ăn Vỏ ý đ ể lửa lan mặt đất I .ửa quen mui bám chặt củi khô Khách quí lới củi nhà cũng thích

củi cũng

ra đón khách vui lòng

Sự viộc ấy vô duyên dã vậy Mang liông người không hiểu xã giao 'ỉ rình khách quí đôi càu lạ lồi Cất đi thôi đoạn cùi khói um Mời rể mới nào cùng vào từa.

5. Qunn làng xin trải lụi chiếu cho ngay ngấn Xiii Irìiih lên khách quí nlùt <;ing Cliicu dã rải Irén giường dủ sác Mạt nào cũng xanh đỏ đẹp hoa Tôi tuổi già mát mờ láii lộn Xin có lời khiêm tốn trinh thưa

rôi dường

xa cũng vừa dến chốn

livi kinh sử Ihco bản sách xưa 137

Nhà ta cOng có thùa lời dạy Xin nhở nàng trải lại chiếu hoa Chiếu trài trái thật là khó nói.

6. N hà gái trả lời và trài lại chiếu Xin trình lẾn quan lang pả mẻ Người nhà này còn trẻ chưa khôn Bố niẹ chưa một lần dạy đồ Quanh năiTi ở với mẹ trong nhà liiậ t lệ xưa thật làniù quá 'ITiấy có doàn khách lạ đ6'n muờng Vội vàng trài lôn giường chiếu cói Đừng trách, chị em gái ngu đần Tuổi íl chưa biết dưcmg dạo lý ChiỂu này mua xa lác dâ't người Hm khổng biết mật ngay mật trái Chúng lôi xin nhận lỗi trình lên lỉin hrti lẽn giưíVng trôn trải lại.

7. Nhà gái mời khách vào mâm Kính thưa cùng quan lang pà mẻ 'lììưa các anh các chị dến nơi Tựa như thể trên trời rơi xuống Không có gì sắp sản niâiĩi bàn Không chào hoá ra người phạin phụ Muốn chào nhưng biôt nói gì dãy Nhà lỏi dưởi lùm cây suối vắng 138

Nhà nco người giữa chốn rừng xanh 'ITiua kém cả rau canh cũng khó Còng việc nhà thiếu tớ thiỄu trâu Ruộng cạn nãni bỏ không già nửa Nói ra thời xấu hổ đáng cười Nghĩ lại Ihặl khác người mọi vẻ Kể lừ năiii giáp tí mất mùa (liờ này tỉnh giấíc mư còn nhớ Ảii xin người không thí Ihương tâm f)i niua (hởi không lién khôri nói Nhà cũng không bột báng bột đao 'l ôi dã chịu nhiổu nãiĩi đòi khát C'òn gì bày biện dón quan lang CÒII có gì cồ bàn thết khách (ìọi có chén rư<Tu mạch mời người Có Ihưítng nhau chớ cười bạn nhé. s . Doãn nhà tm i (trong mám) cỉáp ìời Kíiih thưa ICn Irong nhà cung các l^ii thưa sang các à bân hư(»ng

'rỏi ngẩm

những mâm son

bát sứ

Ngày xưa người khéo tậu dâu vé Itál bál vẽ văn hoa ngũ sac f)ìa tfia dẹp dựng các món án lià y k h é o ra c h ữ N in h c h ữ 'lliọ liiế t b a o n h iỏ u m â m c ố d ầ y b àn

139

ỉ)ư«c ãn là thítiii ngon Irong dạ Nhà người có bè bạn giúp lo 'lliự cá cùng nem dò có dù Màiìi lìiâin tựa mảiii cỗ nhà quan

Mâm miuii tựa có h(w có nhuỵ Mâm mâm tựa có nụ có hoa Mâm tiếp mâm xcni ra không hếl Có những mâm chỏi sáng như sao Có niâiii Ihcmi ngọt ngào thịt cá liiio niàm cao bày cà hai hàng

Anh cm lói ngồi mâm sao dáng.

9. Li((/n chin ttiv cùd trai gái nhà gài Kính thưa cùng các hạn dư('tng xa Ngày vui chóng Irôi qua là Ihê Mửi quen nliau chưa kể dã lia (ìiở này biui sẽ vc quê bạn lliạ t đáng tiô"c mưcmg bản chúng tỏi Nhỏ bó không chứa người sang quí Xin gửi b;ui chén rU(Tu lôn dưímg '1'ức như gửi lời thưcmg lời nhớ Xuân nào cho hoa nở hai lần M(»ng sao dưoc gặp nhau hai bận An kliang xin chúc bạn thân thuctng Vổ nhà vui cành COII cảnh vợ 70. Lượn chia tay cìia doàn nhà trni 140

Xin thưa cùng các bạn nhà sang liạn kheo nói lời vàng lời ngọc Kẻ đói gặp mâm cỗ rượu ngon 'lYàu gầy gặp cò non sườn núi Biốt lấy gì trả nghĩa đén (Tn Cìà đầy diổu gà còn nhớ mãi Trâu no bụng trâu vội ra đi Gà đi còn vài lời gáy lại Chúng tỏi không biết nói nên lời ị ỉẹn tháng giẽng tháng hai nãiĩi tới Ngày cưới bạn đông đảo bạn bè Chúng tôi đòVí pha trà trả nghĩa Hoặc nấu a m i gánh nước trà cTn (ìiở đày chia tay nhau khác ngả Ngàn lời ghi trong dạ nhớ thư(ĩng.

141

THƠ QUAN LÀNG s u u TẦM ỏ HÀ Gl^NNG

A PHẦN NGUVÊN VẢN TÀY 1 .T ọ n kha tàng Nhất khỏi chiéng vò mẻ tung gia Soong khỏi chiểng lùng ta quý họ Giờ dày khỏi ngòi giờ lồng lảng Giờ nẩy quá tàng quàng ngạ ba

củ tin khỏi khảu

mà thâng bại

Ngám quá khói tàng cải tỷ luông Dẳng khảu tọt thâng mường bản nẩy Ciẩn lại tảt m ì mạy khoang tảng Dẳng hãn m ì lụa loàn khoang soóc Bấu hẩư gẩn khẩu oóc pảy mà Viểc hôn nhân khỏi mà thảng bại Bấu chác viểc đây rại lọm tàng Khỏi là gần hãn nam xo piết.

2.

142

XaỶn khìn rườn Nhất khỏi chiểng vỏ mẻ tung gia

-Soong khỏi chiéng lùng la quý họ...

Giờ dày khỏi ngòi giờ lồng làng (ìiờ nẩy thâng nả láng rườn gần Cháp mừng khỏi chiểng thâng quý chức Tởi vửa m ì lệ luật tẳt mà Khỉn rườn mẻn xam qua gia chủ ! lẩư mọi gần thông rụ dẳng đây Giờ dày xo khỉn pây nhập các Khỏi là gần lạ lác viện phương Giờ đày hẩư khỉn rưcm đày nỏ ?

3. Xíim ỵium hiiổc rruiv V(ỉt năm rào kha Nliất khỏi chiổng vỏ mẻ lung gia Soong khỏi chiổng lùng ta quí họ... lí('n khỏi khảu mà thâng tẩư làng 'lliân họ giú án giám lung gia 1lẩư sao dếch lổng mà xam pác khỏi mì tham tháp kính dàng Cà này dây khâu thảng chốn nẩy I x tha ngòi buốc mạy bấu hãn lìuốc inạy cắp buốc ngần gần vậy? l lẩư khỏi xo buốc mạy rào kha Các noọng gỏi au mà piom bái.

4. Chổi lẩu “rào kha " Kính chiéng mừa các á Ngô Ban Khuốp pi síp soong bươn vận quá 143

Ciần tẳt mì nặiii tả rào kha Này lại au lẩu mà se suối I.ẩu chè giom thết đại khỉn lồng Đại vật cúa kim ngần nảng tẩư Quý vậl cúa khẩu lẩu nẳng nưa Khẩu lẩu là cúa vùa Ng()c Váng Gần rẩư au lồng làng rào kha lìấu mì Hậni au nhù mà xít Khẩu lẩu cúa quý vật gần kin Au Ihô’ nãm ràng tin rừ đày ?

Vỏ mẻ ngậy đâư sẩy ngòi du Nhược Ihúc gằm củ mừa khỏi quá.

5. Xí) khay lu Khỏi chiồng mừa vỏ mẻ tung gia Khỏi chiéng niừa lùng ta quý họ

củ tin khỏi khỉn

mà Ihâng các

Giám khỉn đày khoác khoắc Ihâng tu Rườn gần răng socn tu mạy !oạ Khoả lu gần răng klwả sen toòng Mừ deo nhò bấu đày Soong niừ cạy nắc lai ơ n gần khay tu dai khỏi quá.

6. Xam gium ihiẻ khoà Kính chiềng mừa các á tàng quây Ciiờ nẩy hất rù dây hẩư khỏi 144

'ITiiè khoà thường tco hỏi đâư chang Vội váng oóc chang tàng tốc giá I)ang đày hãn các á mà nai Cãin bút chép sư lài lồng chỉa Xo khiYt gỏi pýa nghịa tốc lăng I lại khay Iu hẩư cãn cón nỏ?

7. Mi thìa khoà Kíiih chiéng mừa cát á thản xinh Khỏi nià viểc hỏn nhân thật thá Klnn gụng inì thìe khoà khay tu l*ú giả gụng lo xa hẩư khỏi 'n iắc tầư vừa thác nội bấu đai l.ừ là mìn tầư sai xấc khấc Các noọng au mừa giắc ngòi đu Nhược nicn gần khay tu hẩư khỏi Khciả nẩy cúa ngdại nội xiết xa 'lìiiè khoả giú dâư mừ tua khỏi Cìiờ nẩy nhằng nhập nội pắc tu (ín gần dây hăn đo thanh cành Nhược gạ mìn đày mẻn khoả ngay Khay tu khỏi khẩu pây cốn nỏ !

8. Củ rầy khoang pắc tu c ủ lin khỏi khỉn mà thàng các 'ITia hãn cúa lạ lác khốn pây 1.ừ là nặiTi noòng lây mà vạn 145

lÀí là gần inà thảng teng pya Ngòi vần pác vần ngà dây dứa Au mà ihâng pac lu khàu oóc Iỉ(>n khỏi giú bưởng no()c mà Ihàng Ngòi củ pây biột lân khỏi quá.

9. Ab cù nhù quét CÙ lin khỏi khỉn mà thâng soá Hăn nội ngoại viọm nả đày lai Mì do Ihuổn nhình dài vui vẻ Vần nẩy mì đàm lệ kính dâng 'ITiani tháp nhằng vậy đông bưcrng noỏc \ ỉẩư khỏi xo au tháp khỉn mừa Khỏi chiéng thưa thân nưa lội phép 'Ilia hãn nhằng nhù quét khoang làng Vầii răng au n^à khoang bọn khỏi lìiá n h hién xưa vạn vội bất gia Viểc răng cần oóc mà ngòi càng Nhù quét lại mà khoáng pác tu Bấu hẩư khỏi khẩu mừa nộp lộ Kính chiéng niừa vỏ mẻ tung gia i lẩư sao đếch oóc mả củ tẻo.

10. Chiềng dang khò ì hất quan làng CÙ pác khỏi xo gạ lénh nưa Gạ từ nội vần xưa gần chắc Én nhạn giú nani bác dông lảy -146

Noọng khỏi giú tàng quây nhằng lê Kliỏi mà xo khẩu ké xắc cãm Au mừa vạy hất vằn pi nả Vần kin hẩư thiên hạ chào tồn Đảy kin bâu lùm ơn vỏ mẻ Q iào tổn gạ khẩu ké đây lai Nậiii ứng mìn bấu thai xắc cốc Vạ lồm mìn bấu lảc xắc co Xo quý họ ngòi lo au hẩư Bíu thúc khỏi pây tẩư puôn cưa Ilíu dử gỏi mừa nưa puôn lào ITiực khỏi mà cảng kháo gằiTi đây Quan làng khỏi gạ ngày thực Ihá liìch dây dầng hất vyạ boòng gổm Chùa đây dẳng hà't gần soong bưởng Mừ khỏi cảni pát nặni khen chang Đaiig khỏi hất quan làng pú rảp.

11. Xo vùc piái dường Khỏi chiổng mùa các á tung gia Củ lin khỏi khỉn mà thảng các 'ITia hăn mì vùc thác inh pha v ủ c gần mì số da bấu kể Y bặng vùc lỉàn

cổ vằn

xưa

Phin lầư gụng IIIÌ tư mì én Phin inh thcm phin quen se đai 147

Y hặng gần pây khai chợ háng I lẩư khỏi xo xắc piếng vủc dồm n ẩ ư khỏi xo xắc phin dài nẳng.

12. Xo cù vủc piái dầm soong IVri vửa từ Bàn

cổ tẵt

se

vủc ké tẳt phân chia giá thú l>ại mì gần thông rụ mưu nhân

củ tin khỏi khảu

thàng chang soá

Tha hãn vùc piái lạ xo xam Lừ gần mà piái gian hẩư khỏi vủc nẩy piái bội lội cộng sooiig Lừ là gần au pây khai háng ?

Boong khỏi giú táng bản mà hán Giờ nẩy khỏi xam thàng giá tách Gạ hẩư noọng sao dếích cù pây Piái tẻo khéc tàng quáy xo nẳng.

13. N hở piới tèo vùc khói piè Khỏi chiéng m ùa quan viên quý chức Khỏi chiéng thuổn mọi Ihức lẹo an Bân sinh gần thế gian khòn kheo Gần rầư dẳng tát dào pi bưim Bíu ỉuổn hãn Ihua lườn tao cốc Bã'u luổn hãn vùc thát piái ngai Nảp sửa tam pây rại v6 duyên Như lịch vị bất an nan toạ 148

c ủ pác kliỏi xo gạ chiéng gần v ủ c nẩy là piài lồng vần pic Khỏi hãn \'ìổc thất lộ gạ ngay Nliờ gần (mSc piái lại hẩư dày liưrtng pic gần gỏi au lồng lẩư liưởng dãy g<in ngai khỉn nà nưa Nội Iigoại nẫng dầm khua s(M>ng bưởng.

/4. Dồni víh' mấir c ủ lin khỏi khĩn mà ihâng các Rườn gần piái vùc Ihát roòng kha Kườii gầii niì vùc hoa ()('>c piái 1’liin ỷ ihcm pliin cải số da Mọi phiii vẹ lài hoa phưívng hạc Mì phin luồiig ló pác giao ca

vủc bióoi; luồng lài hoa chói lọi Chỏi ỉhuíSn lằng hoỏng noỏc hoổng chang Chỏi mọi làng dườiig sung dưínig tám (ìiường sung mi quý họ gần nẳng (ìiưởng liim vạy hẩư quaii làng vủc biỏoc piái vần hàng riệni rạ Kliỏi 1;\ gần khéc lạ bắc nam vủ c hióoc piái quan làng dồm bái. ỉ 5. Vàn hại ớ .xỉnh chèn lẩn "rào kha", piríi vùc c ủ tin khỏi khĩn mà thàng soá Khỏi là gần khéc lạ viộn phưcmg 149

Cìiừ nẩy khỉn thâng rư<>n cung các Vằn cón 111 ì miầu mác gầm (lây ilii nhạn giú dông tây rụ chắc Mì sư quá nam bác gioại tin I lẩư soong bưctng hítp hôn dạo là Cìiờ nẩy lìiì noọng á mà nai Cíằm càng bặng hoa khai dang nở Yỏ’n .1111 lằng mọi dố tháp tham liVu Iihẳng giú nghônh ngang bưởng noỏc niaiii tháp mà cung các gia dường Vui vẻ làng gia ihítm mát mẻ Ixiu Ihuỳ tinh lại gạ rào kha Thổin soong gạ lẩu m;\ piái vủc Ciần khẻd cảng lệ luậl mọi tàng I

nẩy khỏi xo vàn các á

Ngọc Ihực là cứu lọng quốc gia Giừo nẩy gần au mà mời khỏi I Ẩư rào kha xo chối cà rinh CÙ vậy hẩư lAng sinh pây >c<).

16. Tèm (ìén khìn luín Khỏi tam mừa quang minh b(')ng dén 'lầng Vư(mg lạclTiỊ Hiến vằn xưa Khăiii dãiTi vua tức cờ ná rùng Vua sai hẩư Nhị Húng tem phầy TỒII pây khóp dông tày inọi xứ 150

Nhược gần rầư thòng rụ lo toan Mì gần gụng dây bàn sự nẩy Vua chúa nhằng mà cậy lư(tng dân Nghị oóc dày sam bươn Ihật thá 'lliicn hạ mọi gần quá dày hăn Cìần gần dộn sam vằn bấu (>óc t)ức vua giú dưíVng noỏc dận khòm rồn tiểng dẫng mừa Ihâng Lý Dạ Min dây quéii lỉn loả 1jẽ u Đ(‘>ng 1lăi) mác lại t()c lồng chang bại N<Sc nu kin sứa

S(»ại

tài xay

Lý I):i chít khẩu phầy chưtím oóc V'ằti plìầy kẻo bặng moỏc loả phya Lý Dạ íp au mà khỉn giàiig Au mà khâu xàng háng giảng phầy Soong sam inự hào đây ná mốc Tụp oóc au lồng dổc pày pióong I ạ i dẩng au lồng loỏng pày tăm Nậiii c;ip mác lộn căn khửii lổm 'ITiuỷ hoâ mìii chuyển vận láng cản N ặiii nác nặiii n iìn giăni lồng tẩư

(ìiầu nẩư giầu mìn vận khỉn nưa Lý l>ạ au chíl du liộn mẩy

niị lliếii licn lả tẩy bấu (hư l.ý Ị)ạ lai m ư u cơ rụ th á c

151

v ỏ pựt rụ dắc ý cao dê

Quý lự dây phân chia chác lính vỏ giú dường dính phàii lồng Diing tẳl 111 ì phe ngần phc khẩu Mơ cón mặt piôn cơ ãn bẩu Mặt khẩu cư ăn qua 'Iliác doạn khác lăn mà khảu giảo Mi nàng nưng bâì đạo chơi h(ia Vỉ lùa cắp noọng a chcng chụ Mơ nôn nguổc (hanh nự tức cản Pác dá niừ căm gàn lịcn gọn Mặt khẩu dảng tan OCK khói nhũ Phấn nưng khỉii lénh vù bân báng i'hấn nưng lồng nậu giảng pôn lao M ơ mẫn nàng chư<íng Iheo dẹp ý ITià chùa rẫp thâng lỉ gỏi mà lỉã'u hẩư giú chang nà thai dỏi vửa cón mìn khóm khò bố an Khoăn khfỉu khỉn Ihicn nhan cáo pụ) liỉn thuổn khóp mọi líiức lẹo (]() ị^Ịl vỏ ngậy hán lo dâủ loọng Sai iưcTng I)ạ lồng pióong thô' gian Pĩil khoăn nàng inừa giam tung các vửa inỉii nàng tả xác Uic dông Nàng Ihai bấu mì gần khảu liảy

152

Xác nàng piến vần mạy bơ vơ E)úc nàng piến vần co mác lại Tăt se chuyện hạ giới tởi lảng Mác lại dẳng vần giầu tẻm đén I ỉất hẩư mìn lẹo quén thế gian Iliếh Đính mì soong nàng trực lý Giầu nẩy thật cao ý Ihế gian Tẻm dén khỉn hoòng chang rủng chỏi 1^'ìng pây khóp hoỏng nọi hoỏng khoaiig I^ n g mà nả quan làng ơn bái.

17. Tèm hương khỉn bán sô' Liệu thâng giờ ngoạt tiôn Thiên ỈXrc Liệu Ihâng giờ ngũ phúc lâm môn Khỏi gạ mừa đôi hương pát năm E)ói hương lùc thử Hán pụt luông Ciừn vằn dú buồng hương man xạ Nàng giú cung khoắc vạ vuồn nàn LÌc lồng chốn Tam Quang hỉn tính Tốc khoay duổi cửa tính pụt then Nàng bấu mừa cung loàn ĩĩiẻ oóc Mẻ pụt xa lục nguổc bấu hãn Dẳng sai tướng lổng lăng mà tím Hãn nàng giú cửa tính Tam Quang Nàng bấu mừa cung loàn mẻ oóc Mẻ pụt giú giường nguổc khóm lai 153

Tức ihì pụt liộn sai s(M)ng á Mừ cãiii pỵa dẫm ngạ Ihưctng còng I.Ịcn hoá phép thần thông lồng t ím 1lăn nàng lỉii cửa tính sai mày vử a nẩy mìn tốc khoay nao núng Nàng biến phép cửu lúng Ihiên Ihai

cát pây thuổn cẩu sai Ihưmig dô' Sam sai lồng tu thô' cứu dân I>ang tẳt mi mây ngần sai tinh Vưà nẩy mìn mơ máng sai giờ l-ủc mầư bấu chẩư niừa là giá I lẩư mầư giú dạo lả Ihô gian Ciiú hất thờ pụt fhcn dậư kháo l):mg mì lộ tam dáo luycn ngôn Vưà niỉn nguổc khôi chua lùm Iiiẻ l)ẫ n g p iến vần m ạy quC d ôn g lu ôn g

Phàng phâì hom ai hương vườn quê Bưtriii sam dét Ihưcrng d ế chỏi lồng

Chíl phầy khẩu sơn lâm dông kó lliáy mẩy Ihâng vù quỏ' dông luông Vằn phẩy kéo tứ phư(tng dại ngàn 1/)I11 v àl khỉn Ihưc.tng d áng inưìTng nưa

l\it ngở gần hàn cơ hát hội Sai lư(Tng l)ạ lóng l6i s(Tn làin llăn [liến Đính mộl Ihân tòn lạy

154

'lliô" gian mà lỉ nẩy càu xain "Mầư rù giú lâm san một mình" I liô'u Đính khan nhân lính chiéng gán : "Chiân dô'ch khỏi mộl Ihân vần vỵa" "Vỉ noọng tằng lùng á bấu mì" "Khỏ khát khỏi (lẳng mà hàì lạy" Đày nghìn thàng gẳni nẩy diô'p sưítng Câu gạ gần ihô dưong hâì phúc mầu là iủc pụt thưítng phư(tng 1lẩư niầư niừa dông luông vườn quẽ’ (ìỏi hại giú lu )hế lo toan 1\*<')C quế inà hâì hUíTiig khai háng Khỏ khái giú dạo làng bấu U) 'I'ửi mầư dày kín d(í ím toọng (ìỏi gạ hiĩư vỉ noọng lai gần Nhrú niỌm hưctng khác phông lain giới Mì vicc hihtng vọng hái hác dây vửa mỉn hác tôc khoay yểu điộu 1liến Đức mà mf»n dính lo toan llâì vần dõi hư(tng xông Iruyén kháo I>'ing mì lệ taiii dạo Iruyén ngôn 1liến Đức dảo o(K hưctng vằn cón Cốc hư(tng giú dông ké CVk' quế giú dõng luông C ôt mìn sung mạy rào

l^iai mìn giàu mạy cưởm 'I tKing pụt gụng ý muốn xiếl xa Dăng truyồn se quốc gia dạo làng lìiô i au hương oóc háng chợ phiôn RưcVn gần sặ{ chính chuyẽn lịch sự Au dòn oóc pây rự hương xổng Rự dảy lôi hương ngần piết mìac Liổm mừ khỉn phiông các chút hương Tôi hương gỏi mừa Ihâng chiềng gạ Tỏi lạ đày khỉn thâng m ùa chiổng Mởi đẳni lồng giường ngần hỉn roạn Quan làng gần táng bàn giú quây Vàn hẩư gần oóc páy cliít lạy.

18. Chao lệ Kính chiổng mừa đầm tổ gia tiẽn Khỏi chiổng mừa quan viôn quý họ 1jệ u ihàng giờ ngoạt (iCn thiên dức 1>Ộ vậl khỏi xo nộp lung xuân Quý họ gỏi dếni thàng các lộ I lẩư phượng hoàng k£'t nghịa chim cóng 1jj(mg bạn dức tướng công sít hài 1'^ tạo hoá thiẽn dịa phân khai Từ bào Ihai minh nhi thập ngoạt

'rình y£u Ihêin lục hát dan thân Cóng đức hậng Ihiôn kim dại hài 156

vẵii nẩy rủiig bỏng hai thUímg vỊ Cóng lình vửa nhầiig ỷ Ihicu sinh C'óiig dức bặiig bàn din sctii Ihuỷ lẬ‘ Iiảy mà pýa nghịa càn khôn lVi'u vần răng dén tín vỏ nìẻ ( lằ iii c â n g n iì d ả n i lộ m à th ă n g

nẩy nộp lung xuân quý họ Soong hưởiig dây Ihuận hoá pày inà lẬ' laư biVu thúc Iha gỏi câng Soong bưởiig gụng thuận páiig dang vần lW tng tầư gụiig lận làm Ihuổn ngliỊa Vỏ mẻ ngòi chấp lộ clen cõng I liĩư lúc ilày khỉii lồng lông cậy.

19. N ổp n^nn. phải ram khíĩư

Síp giờ chọn ilảy giờ nẩy niỉat iVic giờ chọn dày giờ Iiíỉy dãy Cíiờ Ihic-Ii khai dại dức (ìiờ ngụ phúc làm niõn Xo quý lu> càn khôn Ihu lệ 1liỉư phượng hoàng kêì nghịa nổc giùng Sooiig hưởng dứ t lướng công 'ITiổ í lải Càn khôii chí hái lạy càn khôn lliứ nhíú khỏi nộp ngiìn can Ihâp riếl thu dõng phúc lộc hoàn xâm l)ẫng lẫt lìiì phải ngần rằm khẩư 157

lỉư ở n g n ô n rằm là b ư ử n g m ẻ ch à ư

liưởng nòn khííư chông vạy lủc nôn

Mì lủc kiii bấu ngon ducSi lùc vầii nẩy 111 ì lệ lúc hẩu gần Kliỏi Iiộp hẩư socMig lliân vỏ mẻ I.úc hày mẻ tín ứ khỏ lai 'lliàng vằn nẩy liỌng lủc Icu cài 'I'ừ nliằng dc'ch phoóc dại dày khôn 'ITiứ sooiig khòi nộp ngần dại lé

1^ Iiày mà pýa nghịa cù lao lXf(tiig lứ nhi lài giai thập ngoại Tình ycu là lục bál đan Ihàii Ảm niiầu scM)ng mừ nâng khỉn tiến Ix vậl khỏi xo kính hữu dư (ìiờ nây nộp thâiig lìiừ vỏ Iiiẻ Khỏ khái vần bà'l nghịa inẻ sinh IV«y pýa dày cóng lình vỏ mẻ ()n gần ngòi iháp lộ hoàn cõng I lẩư lủc dày khĩn lồng lõng cậy.

20. Chài khoủn (vía).

Khỏi mơi mừa các n(x>ng Ihanh ban Khỏi Iiiởi niừa các nàng Ihanh thào Chiôm linh nàng ngộ dạo kin chay M(ti hẩư nàng (»óc r>ãy chài vía Giờ nẩy nạn đỏng ké báu oan 158

Ciiờ nẩy loạn phưítng nam bấu dộng Vằn nay mi lộ cống hưítng hoa '11)0111 sodiig viCc Iâ’u dà hí hạ

Chài vía hẩư tung soá binh an CTiâi vía hẩư gia tiên mát mẻ Cliài pày tầng các lộ mò vài Chài thuổn lằng nhinh dài sao báo lĩ<'n khỏi bấu lộn lạo nhình dAi f)ẫni rư<‘m gần rùng bặng hoa khai Mi nà dày thiên thai Ngọc 1loáng Chài vía hẩư dạo lảiig cưới xin C’hài thu(Sn lằng gia tiên s(Hing bưửiig Chải lliuổn lẳng các tưómg các ban Chải pây các quan viCn quý chức Chải pây tàng mọi lliức hẩư đo Chài pây pú thọ công C h ả i p ây ô n g v u a b ế p

Chài pày làng mọi thức hẩư do Ọuaii làng gần sị nhd chải vía.

2 / . Mơi ị.xỉnh) (ìảtn tổ Kính chiềng mùa dam láng tổ liôn Kính chtóng mừa dẫm rư<'Tn soong bưởng Vằn nẩy viểc niọi chốn lểu đo Khỏi là gần quan làng dậư kháo CTiáp mừ khỏi kính báo tổ tiên 159

Đ;'ini láng giú bình yôn khoái lạc (ìụm lủc Ihua vằn niỉy dày Iiià (ìụm lủc lả gụng dảy cài khôn

cài iiiA hất

rưmi kin lồng vậu

Vằn nẩy mì khẩu lẩu kính Ihâng Mởi clẫiii lồng giường ngần Iiẫng lỉii Miầu mác lắl bàn kín C(ti ngần Mởi dẫm gỏi lồng thâng chốn nẩy l,úc khU(ti xo guỳ lạy khỉn mừa Khón ngoan dày cầu thờ riộm lạ Đain gụm lủc pây mà lai lời Phua niìa dày chọ phuối duíSi căn l’hua dá mia nọi giăng xắc ý Mìa nhà phua dắc dĩ vần dãy 'lliôi doạn gỏi au pliầy mà ló Gỏi dũa cán tảng mỏ hung hang Kin doạn gỏi lo loan vằii viếc l>ảiig dử doạn giat) kổì phua inia Tiếng tồn pày các què lai xứ Đam ruờti gụiii pi mự dày lai I)ẫng sinh lủc nhình dài khôn khéo Tha nà gỏi yểu diệu thanh tân Khôn khéo h(tn mọi gần vỉ noọng Kính chiéng mùa s(K)ng bưởng đảm rưm Muôn pi síp S(»<>ng bưttn dảm gụni.

160

22. Ằb lùa lồng làng Khỏi chiéng mừa càn khôn phụ mầu ơ n gần đây khá hẩư m ì công Au lùa mừa thực tống gia nghiệp vS(xing bưởng dày giao kết bùih an Tầư thâng giờ nự nain giao hội 'la ư thảng giờ phúc lợi cát vương Tầư thảng giờ hổi hương bái tổ 1iẩư lìic lùa sấm sửa tẻ pây liấu hẩu khẽm lìa mây giờ nẩy Khỏi xo tẻo rườn dày oóc lu vS(H)ng bưởng mừng dổm khua khoái lạc.

23. Xo lùa oóc tu Síp giờ chọn dày giò nẩy mìac Pác giờ chọn dày giờ nẩy dày Đảy thâng giờ thiên khai đại đức Chọn đày giờ ngQ phúc làm môn Xo quý họ càn khôn piếl lệ I ỉẩu phưtmg hoàng kết nghĩa vẩn tôi Ciiờ dây Ichòi xo lùa lổng lảng Mừ câm chúp cọ váng mênh mông Lình kin mác têm thòng táư rời Lý ngư vĩac năm khái tầư lìa 1'ín tin lò' lúc lùa các à Tin tín lô' giả rặp lùa tôi 161

Kn nhạii xo mừa n(ti dịnh các fXíi xưa tảl tạo tác hỏn nhân l>uig tẫt mì ãn vằi) giá Ihú l>ẫng tảt vần phu phụ dối món Nự xuất giá tùng phu mỉ lộ Nhằng ỷ là vò mc liỌng luông Cài mà là thành hôn gia lế CÙ pác xo vò mc áo a Cù pác xo lùng la Ihân họ (ìiờ dày khòi xo lùa lồng làng Rap mừa kính dẢm láng lổ liỏn láng gụm bình yôn khang Ihái Síp phép gụm pây nà '■i:i pIkị') guiii p;‘\v lãiiịỉ IViỵ

rop iníc vO’n j pal Iiiciii;

o ỏ c làn*: rổp vàng anh tó p;'«t Oóc

rốp lUK hạc kCl il('i

11'I plun^ní: hoàni: biin <>1>C Kv'i I.íiim l ’h\ \

sinh

imh;

Viij\ WỊ i;iii

lỉ*t m*ị;ui NÌiil) (»<h; mi I1.U11 pO x ư a d â y m ì lệ tat n u \

I.ìiiti <in mác Icni ihõti” tầơ r«ti (ìiở này Iiii b<)ii kliỏi bặiiị: chãng li*)n khỏi xo không l.ĩng tao cón Riip lùa Iiiừa Ihàng diốn d<iạn Ihỏi

162

Sani vằn lùa lẻo hồi niừa spá Gòi giú nớ các á bân quC Khỏ nhọc dậư lẩu chè b<in khỏi Tàng quAy bấu rụ nọi nhăng lai Giờ đày khòi xo lùa lổng làng Rẳp mừa hẩư họ háng khỏi dổm chiêng nậu bióoc rồm dang nở Mất mèng lỉn vật vở đông tây Cách lặiii then tàng quày khô lọt Và pày vả hái bióoc kha tàng Và pày và Ihở than chang kéo RẢp lùa khâu vọng kiểu lụa loan Y bặng quân hành trang xuất giá Vỏ mẻ gỏi Ihong thả tốc lảng ■|ìiản họ gòi dũa cản hỉ hạ Khòi thàng giờ hành lộ xo pây Chúc mọi gần giú dây thong thà.

24. Khay tu lổng làng Kính chỉéng mừa vỏ mẻ (ung gia Khỏi là gần dường xa cách xứ Mà dảy vằn đảy m ự lẻ pây ‘Cù pác sắng thân hây lồng làng

củ pác sáng họ háng lằng lai sáng Ihuổn tằng nhình dài ncK.)ng á N(H>ng dụư dọ (hong thà vằng khua 163

sáng xong khỏi khay tu lồng làng

Sắng thuổn khóp họ háng khỏi pây Bọn khỏi giú tàng quây kéo lộ Lao dảin bấu rụ tổ ruòm hẩư Thứ nhất khay tu dàư lién

Thứ soong khay tu táng hoỏng chang Thứ sam khay tu loàn gẩn khoà Thứ sí khay tu nả bưởng dỏng Khay hẩư mèng khỉn lổng tom bioỏc Khay hẩư mèng khàu oóc tom hoa Hẩư quan làng sổng iùa mừa soá Khay hẩư luổng khỉn vạ hất phân C hkng soong sam mùa xuân Bióoc phồng giú sơn lâm hom toả

Sí hạ xốc mùa hè Phàn tổc nặm phu phê hỉ hạ Khỏi xo khay tu nả bưởng tây K j^y hẩư năm k>ng páy thiÊn hạ Lý ngư khìn lỉn loâ vằng khua Chấi pét cẩu mùa thu Mủa nẩy nà tan su khảu giảo v ủ a nẩy nậm voòng dáo hài giang Chkỉng gán khỏi khay lu bường nam Lý ngư hội ỏ giang lầư vỉac Đại hạn vạn thức biỏoc bấu phỏng

1W

Síp ảì lảp mùa dông Mủa nẩy bioóc b<) phông mèng sán Màì mèng bàn nưa ngàn quá ư Cìiicng gần khỏi khay tu bưởịig bắc Sí chíin khỏi khay khóp hẩư quang Khay xong khỏi sống nàng lồng làng Mọi gần giú quô quán phong iưu Khỏi pây gỏi hắp lu thong Ihà.

Người sưu tầiii : H oànự Định (Phòng vãn hoá huyện Bác Quang, Hà Giang) Sưu tám tại vùng huyện tó c Quang, Ilà Giang nãiii l ‘W4.

H. PHẤN

RATlfÍNO VIỆT

/. Dọn (ìirởng.

lìiứ nhâ'l tôi thưa b<) mẹ trong nhà 'ITiứ hai Irĩnh líVi họ hàng bác bá (ìiờ lốc (ôi chọn giử đón dâu CiiiV lành quá ngã ba dưíTng rộng Câì chân tôi vàí) t('ti bãi bằng Vừa qua khỏi dư(>ng phảng dất mng

165

Uil vào dúng dưítng mưítng bàn ta Người dật cây ngăn càn giữa dư<Vng Mới thấy táiii lụa loan dón ngả Không cho người qua lại vãng lai Viộc hôn nhAn tôi mới tởi đây Không biết việc lành dừ rào dường '1'ỏi thấy đường có gai phâi dọn 2. Hỏi lên nhà.

Nhất tôi trình bố mẹ Irong nhà I lai lôi thưa họ hàng bác bá Giờ lành lói dê*n dế đón dâu Ciiừ tốt dô'n cửa sổ nhà người Chấp tay tỏi thưa lời quý chức Đt'ti xưa có lệ luật lưu Iruyén Vào nhà phâi cố lời gia chủ lìáo mọi người biỏ't rõ mới hay Ciiờ lành tôi lẽn dây nhập các Tôi là người dất lạ vien phương Giờ đày cho lẽn nhà dược n h ỉ !

3. Hỏi mượn gáo múc nước rửa chân. 'lìiứ nhẳt trình phụ mảu trong nhà 'ỉìiứ hai thưa họ hàng bác bá Chúng lôi vừa vào dô’n dưới sàn 'Iliãn họ ngồi yẽn vị Irong nhà Cho thiếu nữ hỏi qua !ời lẽ 166

lỉon tỏi có gánh lé kính dâng Giờ này vào đôn nơi đúng chốn IJếc mắl qua không thấy gáo nước Ống nước íựa ống vàng người giấu Cho mưítn gáo múc nước rửa chân Các eiĩi cho mượn mãi nhớ ơn.

4. Chói chén "rượu rửa chán".

Kính thưa đến các à Iigở ban Mười hai (háng quanh nãni vận chuyển Người đặt ra lệ nước rửa chân Nay lại lấy rượu ngon dem rửa Rưcíu dế mời khách khứa mâiĩi bàn Đại vậl của bạc vàng dặt dưới Quí vật của níựu dược bày trôn Rưítu ngon là cùa vua Ngọc Đế Có ai đem ra dể rửa chân Không có nước dùng rcmi dể xoa Rưtíu ngon là của quý người dùng Ỉ)CI11 thay rượu rủa chân không thể IVÍ mẹ nghĩ trong dạ Iiià xem Nếu đúng lởi hãy dcm cất kỹ 5. Xin m àcửn.

rỏi Ihưa

lên bố mẹ trong nhà

'I’ôi Ihưa dến họ hàng bác bá Cất chăn lôi dến n(Ji Irong các 167

Bước lổn thang bậc bậc d6"n cửa Nhà người sao đóng cửa gỗ hoa Khoá cửa khách sao khoá (hcn dồng ?

Một tay nhắc không nổi Hai tay cựa không ra Nhờ rigười m ở cửa cho lôi vàd ổ. Hỏi mượn chín khoá.

Kính thưa cùng các ả dưiVng xa Giờ này làni th ế nào được tốt Chìa khoá thường treo ở bôn trong Vội vàng đi rd đường đánh mất Mới thấy các nàng đến chào mời cầiii bút chép vài lời tròn giấy Xin khất đén trả nghĩa sau này ílãy m ở cửa cho nhau tarớc dã !

7. Có chìa khoá.

Kính Ihưa cùng các ả xinh iươi Lẽn vé việc hôn nhân Tôi cũng có chìa khoá rõ ràng Ông bà khéo lo xa giúp dỡ ỉ>:() ngoài và đeo ở bôn trong Nhỡ là nó chạni dày có khúc Các nàng dem vé nhác thử xcm Nếu có người khéo lay mở cửa Khoá này khoá cửa nội không sai 168

'lìiìa khoá ở trong lay tôi giữ Giờ này sắp vào giữa cửa môn Người sáp iại dư(K' ttii thanh cảnh Nhưtic nó là khoá lành cùa tỏi Hãy m ở cửa tỏi vào ơn mãi 8. Cất cái nơm ciặí ngang à cửa.

Cất chàn tói lôn thang đến các Mật thấy của lạ lác khốn di Hay là nước IQ vé mắc cạn 1lay là người dặt đó dón niồi Xcm ra là có hom có cửa Đem dậl nơi cửa giả ra vào Cìiúng tôi từ mường xa mới đến Hãy cất di giấu biếh dược ưn.

9. Xin cất hò cái chổi.

Cất chân tôi lỏn thang dến các 'ITiấy họ hàng thân tộc dông vui Có dù mặt gái (rai vui vẻ Ngày này có đám lẻ kính dâng Gánh gồng còn giấu ri(ti xa lít Cho tôi đcm gánh cất vào nhà 'I ôi xin phép thưa lổn ilù lệ Mát còn thấy cái chổi ngang ilUiTiig Vi sao (Icm dậl ngang cản lối 'lìiánh hicn xưa van bói xót xa 169

Việc gì người hãy ra xem lại trước cửa, cái chổi dành sao Không cho tỏi dược vào nộp lẻ Kinh ihưa đến bố mẹ trong nhà Cho các nàng cất về giấu kỹ.

10. Thưa răng bàn thán lôi là quan lang.

Cất lời lôi thưa rõ lên trên Rằng từ ngày xa xưa ai biết Én nhạn lại nam bắc tây đông Tụi tôi ở khác mường còn lẻ 'l ôi dến xin giống má với người Đcm vé cất làm vụ sang năm 1 ^ 1 1 ãn để thiôn hạ người đồn

Được ãn không quên ơn bố mẹ Chào đồn rằng thóc cũ tốt hơn Nước ngập cũng khòng lo thối gốc Gió to cũng không gầy cày nào Xin quý họ hãy tra cho nhé Không vừa hãy làm thử muối buôn Bàn thông hãy vé buôn thuốc phiộn Cho tỏi vê bàn luận lời hay Quan lang tòi bảo ngay thật lời Sát lốt dể rèn dao thật sắc Người hay thời thay măt hai bẽn Tay cầiii bál nước cân mầu mực 170

Chúng tỏi là pẵ mẻ quan lang. / / . Xin chiêu ròi giường.

Tói thưa lôn các ả Iroiig nhà Cất chân lôti mừng nhà dếh các Thấy rõ ràng chiếu cối bên tưíVng liày la liột hai bỄn vỏ kể Y như chiếu lìàn

cổ ngày

xưa

rấiĩi nào cũng vẽ hoa vẽ yến ■|'ấm dựng thêm tấíii quiín để không Như người dem bày hàng ngoài chợ Cho lỏi niưítn mộl tấm rài giuímg C h o tô i Iiiưctn rài n g ồ i n iộ l tấíii.

12. Xin cát chiếu rài kẹp dói. 'l'ừ xưa dời Ịtóii C(S dặt ra Chiếu cói dùng cho ngày giá thú I ịiì

có

người thõng rõ lòng người

Cát túi lõi dếii n(fi ĩrong các 'íliây chiếu cói rài khác hỏi xcm 1lay có người rài gian rải thử Chiếu này rải vội vã kẹp dôi I iay là người rài ngồi hàng bán ?

Chúng lõi người khác bàn thíiạl tróng 'Iliây lạ hỏi cho thông chớ trách liílo Ihiôu nữ hãy cất dcm đi Râi lại khách đường xa ngồi tiuii.

171

13. N hờ rài lại chiếu rời trái.

Tỏi thưa cùng quan viên quý chức Tói Ihưa thày mọi Ihức rõ ring '1'rời sinh người thế gian khống khéo l lỏi ai người sấp xếp tháng năm Nào ai thấy ur hồng lộn gốc Nàd ai thííy chiOu rách rải sai

Vại áo khâu K'11 Irái vó duyõn Như lịch vị bấl .111 nan loạ Cất lời lôi xin hỏi thưa người Chiếu này rải trái ngồi sao thế Tôi Ihấy việc thất lẻ nói ngay Nhờ cho người rài lại cho hay Mặl trái xin lộn vổ mặt dưới Mặt phài h3y rải dúng hẽn trên Nội ngoại ngồi vui mừng hai họ.

14. Ngắm chiếu mới.

Cất chàn lôn dến nơi ln>ng các Nhà ngưởi rài chiốii rách đệm chân Nhà ngưíri râi chiỄu hoa mời khách Tấm lo và I;Ú11 nhỏ có Iihiéu 'ÍYúìi lâứu vẽ phư(.tng l(wn hoa nờ Có lấm vẽ rồng múa giao ca Chiếu hoa in rồng hoa chói lọi Sáng mọi người đến hội phòng loan 172

Chói sáng cà giường cao giưítng thấp Giường cao có quý họ người ngồi Ciiưímg thấp dành dể quan làng Chiếu hoa rải thành hàng thành lối Tôi là người khách lạ bác nam Chiếu hoa mời quan làng yên vị.

15. Mời các à khách rửa chán và rải chiếu.

Cất chân tôi đến nơi trong các Tôi là người khách lạ vién phương Ngày nay lôn ngồi giường cung các Ngày nọ có mời khách trầu cau Én nhạn nơi lảy đồng m chắc Có sứ qua nain bắc dưa tin 'lliấy hai bôn hc;fp hỏn dưctng thế Giờ này có nàng ả dê’n mời UVi mời như hoa khai dang nở Yếh ẩm đù mọi thứ đầy mâm Không còn ở nghênh ngang ngoại lệ Gánh lẻ tứi cung các gia đưímg Vui vẻ cả gia môn mát mẻ Rưttu thuỷ tinh lại bỏ rửa chân 'IliốiTi thứ hai là pliầii rải chiếu Người kỉión khéo lộ luật đù đường Rư(nj này lỏi xin nhưíTng các à Ngọc thực dể cứu bụng dân gian 173

Ciiờ này người dem ra mời khách Rưctu rửa chân Ihành Ihực từ chối Cất kỹ dành di lại tràng sinh.

16. Tháp đèn lẽn bán thờ.

Tôi hòi vể quang minh đèn sáng Trang vương lạc l ìí ị Hiến ngày xưa Tối đánh cờ nhà vua Ihiếu sáng Vua sai cho Nhị Húng thắp đèn txìn khắp chốn tây dỏng mọi xứ Nô*u cố người thông rõ lo toan Có người cũng đặt bàn phòng sách Vua chúa còn nhờ cậy lương dàn Nghĩ ra dư(K rõ ràng ba tháng Thiốn hạ người lai vãng dôin hôm Người người độn ba ngày không rõ E)úc vua ngự giường ng(Ịc giận trông Tiêng đồn lọt tới cùng ỉ^ý Dạ Nó vui chơi du ngoại Liêu Đông Thấy quả lai rụng nơi bìj bãi Chim muông ăn thừa thãi Iha hồ Lý Dạ đốt thứ thừa bê'p lửa Khói nghi ngút bay toả núi rừng Lý Dạ nhạt đem vê phơi sấy Đciii bầy ra phơi lửa sấy hơ Hai ba ngày được khỏ không mốc 174

Đập ra bỏ xuống cối giã chầy

(„

Lại đeni bỏ vào loỏng giă thêm lìỏ nước và quả deni luộc chín Thuỷ hoả tự chuyển vận khác nhau Nước nặng nước lặn sâu xuống dưới Dầu nhẹ dầu sẽ nổi I6n trên Lý Dạ nhiổu tháp đèn lién sáng Thị Hiến đuốc ưên tay liên bỏ Lý Dạ nhiểu raưu cơ ai biết lìà Bụt rõ đắc ý thấp cao Quý tự được phân trao được tính ÍỈỊit đương nơi thượng đỉnh chia phân

Mới đặt ra phía ngân phía gạo Mặt tarớc là của báu thiÊn cơ I lạt thóc để ăn no Thóc tự lăn vé nhà vào bịch Có một nàng bất đạo chơi hoa Chị dâu cùng em cô tranh ngãi Mới nôn chuyộn hai gái đánh nhau Miệng chửi lay cầin đòn gánh đập ị lột thóc mới rời tách khỏi rííni Một phần bay lên đồi tan vụn Một phần xuống nấu chín nôn cơm Lúc đó nàng cũng theo đẹp ý Chở chù đến dốn thóc sẽ vê

175

Không dể lại trên dồng chết rũ Xưa kia thốc khốn khổ không an Híin bay lôn Ihiôn nlian gập Bụl

Kể lể hết mọi khúc rõ ràng ííụt cà nghi trong lòng đau xót Sai iướng l>ạ xuóng lọt thế gian lìíil hồn nàng mất xác thế dông Nàng chết không có người thưctng khóc Xác nàng biến Ihành cây lai ra quả Đật ra câu chuyộn lạ lưu Iruyén Quà lại ép ra dầu thắp sáng lJ>m cho thành của quý thế gian 1ỉiỗn Đính có hai nàng Trực Lý l>'ìu này Ihậl cao ý thô' gian ITiấp dcn lÊn nhà gian sáng sùa Sáng khắp cà gian chái gian bên Xuống dây với quan làng ơn mãi /7 . Tháp hương lén bàn thờ.

Thoái dô'n giờ nguyộl tiên 'rhiỏn Đức Đã dô'n giờ ngũ phúc lâm môn Tỏi kể vé dôi hưcíng bál nước Đôi hương con thứ Hán liụt luiông Ngày dôm chốn buồng hương Ihcím xạ Nàng Iigự cung khoắc pliạ buồn rầu 'rrộm xuống nơi Tain Quang dàn tính 176

Mê mẩn cùng đàn nhị Bụt then Nàng không vẻ cung loan với mẹ Bụt loiông tìm con ngọc dàn thấy Bèn sai vé dưcmg gian tìm gọi lìiấ y nàng nơi dàn lính Tam Quang Nàng bỏ quên cung loan Bụt cả Bụt Cà nơi giường ngọc giận thân Tức thì Bụt lién sai hai ả Tay cầm dao hồn gã Thượng công Lién hóa phép thần thông tìm đến ììiấ y nàng say đàn tinh dày tơ Lúc này nàng mê say ào não Nàng biến phép khoắc vạ ứiiên thai Cất tơ dàn chín dây Thượng đế 1^ dày vổ dương thế cứu dâu Mffi thành ra sợi vàng dây tính IÁIC này nàng mê mẩn sai giờ Nêu COII quôn đường vé đành vậy Cho con ở dương thế dàn gian Cìiữ bàn thờ bụt then mời kháo Mcri thành lộ tam dạo truyén ngôn Lúc â'y ng()c khôi châu quên mẹ Mới biên thành cày quế rừng sàu Phảng phất thơiĩi mùi hương vườn quế 'lliáng ha nắng thượng đ ế soi vẻ

177

Đốt huưng nơi sơn lâni dồi núi Lửa cháy tràn vườn quế núi ngàn Khói nghi ngút bốn phương sơn dẵ Gió giật lên thưựng thiên khác chốn Đụt tưởng người hàn cơ hát hội Sai tướng Dạ xuống tới sơn lăm Thầy Hiến Đính một thân đón lậy T h ế gian lên nơi đấy tao xem "Mày sao ở lâm sơn dưn chiếc" Hiến Đính íhưa sau trước lời rằng; "Khi thân íôi đơn thân côi cút Anh em cùng chú bác không ai Nghèo khó tôi lẾn đày làiii lẾ" Được nghe lời mới kể xót thưííng Tao bảo người th ế dưrnig làm phúc Nếu mày là con Bụt thượng phương Cho mày vé Đỏng hương vườn quế Sẽ ở dó của ứiế lo toan Bóc vỏ d ể làm hương dem bán Đỏi rách nơi dạo lảng không lo Tối mày dược ăn no ấin bụng Sẽ bảo cho bè bạn xa gần Nhất niệiTi hương gửi phong lam giới Có việc hương vọng bái sẽ hay Lúc dó sẽ được hay yểu diệu

178

Hiôn EXrc vê môn đính lo toan IÌJTÌ nẾn đôi hương xông truyển khéo

Mới thành lệ tani dạo truyẻn ngôn Hièn f)ức làm ra hươhg ngày trước Gốc hương tại E)ông Ké Gốc quê ở Đông hương Gốc nó cao cây rào Ngọn nó thảng cây irám Ý Bụt cũng như muốn thiết tha Mới Iruyẻn để quốc gia đạo lảng Thối dem hưtmg ra bán chợ phiên Nhà người thật chính chuyên lịch sự Có tiổn ra đi mua hương thcrm Mua được đói hương vàng đẹp đẽ 1jổ n vé nơi phòng các đốt nhang Sứ hưtmg đưcic lên chốn thưa trình Mời tổ vé giường vàng vui hội Quan làng người khác bàn ở xa Mời người hãy đi ra dốt hương 18. Trao lễ.

Kính dảng lỏn hồn tổ gia tiên Tôi thưa lủn quan viên quý họ Đã dôìi giờ nguyệt liẽn Thiên EXirc vật tôi xin nộp trong xuảii Mời quý họ đôVn xem các lé 179

Cho phượng hoàng kết nghĩa chim công Lượng ban đức tướng công thổ hải Từ tạo hoá thiên địa phân chia Từ bào thai minh nhi thập nguyệt Tình yêu thêm lục bát đan thân Công đức tựa thiên kim đại hải Ngày nào có ánh trãng thượng đế Công trình từ còn bé mới sinh Công đức năng đất trời sông núi Lẻ này xin trả nghĩa càn khôn Không sao đù đển ơn bọ mẹ Lời ví như đám lé tới gần Lẽ này nộp ưong xuân quý họ Hai bên được đi lại thuận hoà Lẽ nào không vừa xin hãy nói Hai bên déu thuận hoà mới nên Bén nào cũng tận tâm hết nghĩa Bố mẹ xem gánh lỗ đổn công Đ ể con được ra vào trống cậy 79. N ộp bạc. Tấm vái "ướt khô".

Mười giờ chọn được giờ này tốt Trảm ngày chọn dược ngày này lành Giờ tbiên khai đại dửc Giở

phúc lâm mỏn

Xin quý họ càn khôn thu lề 180

Chd phưcmg hoàng kô"l nghĩa chim công Hai bổn dức tướng còng Thổ Mải Càn khôn chỉ bái lạy càn khôn Thứ nhâ't xin nộp vàng can thấp Tiết thu đông phúc lộc lới xâm M ở i d ặ i lệ lấ in k h á n k h ô ưírt

liên nằiii ưctt là bôn mẹ chịu ỉìẾn khô ráo là bèn con nầni Có con ăn không ngon VỚI bé Ngày nay có lổ túc tối người Tôi xin nộp song thân phụ mẳu Con khác mẹ dạy m vất và Ngày nay con đã khôn dã Icm Từ ngảy bé ngu dại dược khôn 'lliứ hai lỏi nộp bạc đại lé Lè này là trả nghía cù lao Dưíímg tử như tài giai thập nguyệt 'rinh yt'u là lục bát dan thân MiỂhg trầu hai tay (lâng lên tiến Ld vật đơn sơ kính hữu dư Giờ này nộp dôn tay bố mẹ Nghèo khó nôn bấl nghĩa mẹ sinh Chưa trả được công trình bố mẹ ơ n người coi gánh lẻ dén công Cho con được ra vào trỏng cậy

181

lO .G ià ỉ vía.

Tôi mời tới các bạn thanh ban Tôi mời đến các nàng (hanh Ihào Chiêm tinh nàng gặp dạo ăn chay Mời các nàng ra đây giài vía Giờ này nạn rừng động không nên Giờ này loạn phương nani đừng động Ngày nay có lé cống hưưng hoa Thôm việc kết hôn nhA hỉ hạ Giải vía cho (rong các bình an Giải hồn cho gia san mát mẻ Giải thày cà bò ngựa trâu đàn Giải vía (hảy phưítng loan trai gái Bon lói không lán lộn gái trai Hồn nhà người sáng tựa hoa khai Mặt có đủ thiên thai Ngọc đ ế Giải vía cho trần thế cưới xin Giải thảy cà gia tiên hai họ Ciiài thảy cả các tưởng các ban Giải thảy cà quan viôn quý chức Giài thảy cả mọi thức đủ đầy Giải lới ông thổ công Giải liếp ỏng vua bếp Giải cho dủ mọi thức lo toan Quan lang người sĩ nho giải vía.

182

21.Mời (iSm chỏ (Hồn tổ tiên).

Kíiili Irình lôn bàn thờ tổ tiên Kinh trình lên hổn thiẾng hai họ Ngày nay việc mọi chốn dã xong Tỏi ỉà người quan lang đi sứ Chắp tay tôi kính báo tổ tiên ĐẢm được ở bình yên khoái lạc Phù con cà ngày nay chóng lớn Phù con út cũng dược l<Tn khôii Lx'rn lỄn lAm nên ăn như người Ngày nay có rưcni ngon kính dàng Mời hồn tới giường loan chơi thú Trầu quà bày bàn kính cơi vàng Mời hồn hãy vé đến nơi dây R ể con xin quỳ lạy lỏn bàn Khôn ngoan dược cầu thờ róm rả Hổn phù con đi vé vui vẻ Vợ chồng được hoà thuận với nhau Chồng máng vợ hãy bớt một ý Vợ dổi chồng lăng lẽ làm vui Thôi đoạn hãy dốiTi bếp nấu ăn Lại rủ nhau đãt nồi nấu nướng Ân xong sẽ lo toan việc mới Mới là đoạn giao kết vợ chồng Tiếng đồn đi các iàng các xứ

183

Hổn thiêng phù trăm tháng tốl lành Mới sinh ra gái trai khôn khéo Mặt mũi déu yểu điộu thanh lân Khôn khéo h(tn mọi người bạn hữu Kính thưa lên hai họ hồn nhà M uôn nám mười hai tháng phù hộ.

22. Xin dón dâu ra cíứì.

Tôi trình !ên càn khôn phụ niảu ơ n người dạy được cố lắm công Đốn dâu vé giữ tông gia nghiệp Hai bôn dược giao kết bình an Đâu dô'n giờ nữ nam giao hội f)âu đến giờ phúc lợi cát vượng Đã đôn giờ hổi hương bái tổ ỉlào dâu con sáni sửa lên đư(Vng Không để kim lìa chỉ giờ này Xin dâu ra cửa chúng lôi lui llai bên mừng cười vui khoái lạc.

23. X n cho cô dâu ra cih.

Mưừi giờ chọn được giờ nảy tóì rrãni ngày chọn được ngày hỏm nay Đúng clến giờ Ihiẽn khai đại dức Chọn được giờ ngũ phúc lảm môn Xin quý họ càn khôn vui vẻ Cho phưctng hoàng kết nghĩa nôn đôi 184

Giờ làiih tôi xin dâu ra cửa 'i’ay cầm nón cọ vàng mênh mỏng Vưttn ân quả dầy thì cliổu rời Lý Ngư rẽ nước là lìa xa Cất chân di cô dâu các à Câ't chân di bà đón bạii dâu Én nhạn xin vé nơi dịnh các Đời xưa dặt dạo dức hôn nhân Đật ra lộ có ngày giá ihú Mới dặl nôn phu phụ đối môn Nữ xuàì giá tòng phu có lộ Còn hé là bô IÌ1C nuôi khôn lim lên là lh;\nh hỏn gia tế Cất lòi xin bố inẹ chú cô Cà”t lời xin họ hàng bác bá tX)n vé kính hồng lởn lổ liôn ỉ lồn l<'m phù bình yên khang thái Mười phép phù tương lai Nãin phép phù vé sau Đi dưítng gặp bìm bịp bál sâu Ra dường gặp hoàng anh cùng hól Ra dưttng gặp chim hạc kôì dõi tX)i phưttng hoàng bay ra vui mừng Núi nản sinh ra nên kỳ lân Mỏ hac sinh ra nên nước biến

185

EXVi xưa dã cố lệ đặt ra Vượn ăn đầy diểu là ra di Giờ này bọn chúng tôi đổ"n đón Bọn chúng tôi đôn tnxớc báo sau Đón dảu vé đến nơi đếh chốn Ba ngày con lại hổi vẻ các Chào các cô cả ả bản quê Khó nhọc mời rượu chè bọn tòi Đường xa không rõ đoạn gần xa Giờ tốt tôi xin dâu ra cửa E)ón dâu vé họ hàng chiêni ngưỡng Tháng giêng như hoa rổm dang nở Ong bướiii Iưttn vui lư(Jn tây đông Cách xa thêm đường dài không dẻ Vừa đi vừa hái hoa trên đường Vừa di vừa thờ (han đèo núi ỉ ^ n dâu vào vọng kiệu lụa loan Y như quàn hành trang xuâY giá Bố mẹ hãy thong thả đằng sau Thân họ hãy cùng vui hí hạ Tôi tới giờ hành lộ xin đi Chúc rqọi người cười vui thong thả.

24.MỜ cìứì ra đi.

Kính Ihưa iCn bỏ' inẹ trơng nhà Tỏi là người đường xa cách xứ 186

f^'n dù ngày dù buổi là di Câ't lời dặn ihàn ta ra cửa Câ't lời dặn bác bá họ hàng Chào hẽ't Ihày gái trai các ả Các em giúp vất và vui mừng Chào xong lỏi m ử cửa lÊn dường ChAo thày khắp họ hàng tòi di li)n tôi ở dườiig xa cách lộ S(/ tỏi không có trọ n<íi dâu Tliứ nhất m ở cửa lớn 'ITìứ hai mở cửa sổ giữa gian 'Iliứ ba niở cửa loíui có khoá ITiứ iư niở cửa sổ bên dỏng Mở clu» ong xuống lên lưíTn hoa Mử cho ong vào ra v('Tn nhuỵ Cho quaii lang dón dâu vổ các MỞ cho rồng lôn trời làm mưa 'lìiáng giCng, hai, ba, mùa xuân 1loa nở tại scTn làin hương toà lĩốn, nãm, sáu, mùa hè Mưa nước đầy tràn tré vui vẻ

rỏi xin mở cửa sổ bén tây Mở cho nước tràn vé thiên hạ Lý Ngư chơi mát mẻ mừng vui liày, tám, chín, mùa Ihu

187

Mùa niAy gặt thóc thu vào bịch Giờ này nước sòng dà(i giang hài Thưa rằng tôi mở cửa phương nain Lý Ngư hội Ô giang chia biệị Đại hạn trăm thứ hoa không nở Mưởi, một, chạp mùa đông Mùa này hoa không nờ ong tan đàn Ong bướm bay trên ngàn than Ihở Trình người tôi mờ cửa bắc phương Bốn phương đã mở quang sáng loá Mở cửa xọng ra cửa nàng ơi l])âu ra cửa bạn thời ở lại Tôi lỄn đường cửa hãy cài then.

188

1‘HẦN THỨ BA iỉ AO TỐN, Kf: THỪA, PHÁT TRIỂN.

189

"Tục cưới xin người Tày" được hinh thành từ làu đời, trải qua nhiổu nhiéu thế hệ cải biôn, bổ sung. Cái còn lại đến hỏm nay phải là thuần phong mỹ lục. Nó có tính chất truyén thống.

Nhưng bởi nhiều nguyên nhân, nhất là sự phát triển của hạ tầng cơ sở, ý thức xã hội đổi thay, dă có lúc có nơi không dánh giá đúng chàn giá trị cùa thuần phong mỹ tục.Tục cưới xin và thơ Quan lang Pà niẻ dùng trong dám cưới chỉ còn được coi là Di sàn vân hoá dán gian. Đã déh lúc, không thể chậm trẻ hơn nữa, ta phải bảo tồn di sản, sưu lầm nghiôn cứu, để xem xét kò' thừa phát triển, để làni sao giừ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, theo khuynh hướng chung ngày nay "Trở vé cội nguồn”.

Với còng trình nghiCn cứu kliảo cứu vé "Tục cưới xin người r<7v" la có thể thây tổ tiẾn đàn lộc Tày dày công gây dựng nên tục cưới xin.

Cưới xin đổng nghĩa với "Dựng vợ gà chổng" cho con cái. Nó là viộc vô cùng quan trọng tủ a đời nguời. Nguời cha, người mẹ vô cùng có trách nhiệm chuẩn bị cho con tái khi sắp vào đời. Mọi công việc cha mẹ Tày dã làm theo phong tục rất có ý thức, llọ dạy dồ nữ công cho dẹp đư('mg kim mũi chỉ. Họ dạy bảo con gái yêu lao dộng, nliuộiii chàm, trống bông, dột vải, nuôi ktn, dột thổ cẩiii, để kỹ xảo con cái dược hình thành cũng là để con gáì tự lập, tự tạo lấy một phần của hồi môn.

Mở rộng ra phạm vi gia dìiứi, con cái đưực phép giao du rộng rãi, kết bạn, học hòi Ihôni ừ dời (ngoài sự giáo dục của gia đình) đồng thời xây dựng ý thức tập Ihể cộng dồng, ý thức xã hội.

190

Họ cho con cái tham gia vào các cuộc sinh hoạt văn hoá văn nghệ, phát huy truyén thống vãn hoá dân gian và dân tộc.

Cùng do nhu cầu của tục cưới xin phát sinh, họ đã gây dựng các hình thức tương tế, tương trợ hoàn toàn tự giác tự nguyện gắn bó với nhau...

Vân vân và vân vân...

Mà cũng chính vì thuần phong mỹ tục được xây dựng và hoàn thiện nôn ngày hai họ (dâu,rể) tổ chức lẽ cưới thi lẻ cưới ấy mới trở thành cuộc sinh hoạt văn hoá văn nghệ truyền thống (như một ngày lế h()i vãn hóa) của một vùng. "Thơ quan làng, pả me" được vân dụng thật sáng tạo và sinh động.

Tuy nhiôn, khi đã coi "Tục cưới xin người T àỳ' là một di sản văn hoá dán gian thì cũng có nghĩa nó cố chứa đựng cả mật hạn chô' có tíiih lịch sử của nó. Ví dụ như theo tục lệ cưới xin truyén thống dân gian dân tộc Tày này, con cái phải tuân theo lệ : cha mẹ cố quyển lem trong việc chọn vợ, định chồng cho con. Điéu ấy, trái hản luật hỏn nhân và gia đình ngày nay.

Hoặc ví dụ, muốn êm ái tin tưởng cho cuộc hòn nhân phải có lệ nhà gái irao nhà trai tờ "lục mệnh" đế nhà trai đem so đòi tuổi và quyôt định đôi Irẻ được phép hay không đi tới hỏn nhân. Nó trái với linh thần nhân đạo mới, không làin việc chia uyên rẽ thuý khi dôi trẻ yôu nhau...

Trên dây chỉ nêu hai ví dụ. Trong di sàn vé "Tục cưới xin người Tày" còn nhiều phong tục tập quán cần xem xét lại; ta có thê’ vân dụng chíiih sách cùa Nhà nước đã ban hành, những dưìmg lối của Đàng chỉ đạo, những tư tưởng nhân văn lành mạnh để phân tích, phê phán thêm, tách bạch cho rõ ổặi thuần phong m ỹ tục Víti cái hủ tục lạc hậu không còn phù hợp nữa.

Tuy nhiổn, cóng Irinh khảo cứu này cho ta thấy những gì là thuần phong mỹ tục truyén thống cùa dàn tộc Tày. Ta kính trọng vì nhừng nét dẹp ấy dẵ dày cóng tạo dựng qua nhiổu thố

191

hệ ntà có nỄn rất quý, bởi những nôi dung tiến bộ. Ta khôig vì hiện dại mà quên quá khứ, quên những nét đẹp tổ tiên để lạ.

Với hôm nay, ta gọi "Tục cưới xin ngựời Tày" là đ sẳn ván hoá dân gian; nói di sản cũng có nghĩa là cẩn nhiéu ;ông trình khác nữa sưu tầm, nghién cứu để làm cho vđn hoádán gian cụ thể này sáng rõ. Mà nối Ixlo tổn di sờn củng c6 nglia là làiTi sống độriỊị hoú (Revitalization) trở lại, khâ đĩ khai thíc áp dụng phát triển vào cuôc sống hôm nay, cùng làm nhiệii vụ chiến lược xây dụng con người.

192

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẨU

trang

5

PIiẦN THỬNHẨT : 11JC CƯỚI XIN VÀ LỄ CƯỚI

A. Tục cưới xin

8

B .-Iic u ớ i

26

PilẦN THỬ llAl :T11Ơ QUAN LÀN(’.,PẢ MẺ

46

Sưu tầiii ử Líuig Sơn

53

Sưu tầm ở Cao Bằng

83

Sưu tầm ử Bắc Thái

98

Sưu tầm ở TuyÊn Quang

116

Sưu lầm ở Yên Bái

129

Sưu lầiii ơ ỉ !à Giang

142

Pl ỈẨN TI ỉử HA ;BẢO TỔN, KẾ lỪA.PHÁT TRIỂN

189

MUC LỤC

193

TỤC CƯỚI XIN NGƯỠI TÀY 'm iỂU ẢN. HOẢNG o u v it l'

NHÀ XUẤT BẢN VĂN HOÁ DÂN 'rộ c

Chịu trách nhiệm xuát bản : PGS PTS nÕẢNG NAM Biôn tập : lỉOẢNC. TUÃN C ư Bìa ; HOẢNG ĐỨC TOÀN

Trình bày : THẢĩ VĂN

Sửa bản in : HOẢNCĨ TRinu

In 1000 cuốn khổ 13x19 Tại xí nghiệp in tạp chí Cộng sản.

Số xuất hản ; 54/147.

Giấy phép xuất bản số: 12/CXB ngày 07A)1/1995 của Cục xuất bản.

In xong và nộp lưu chiểu tháng 12 - 1995

194

SÁ C II C Ù N G M Ộ T TÁ C G IẢ (T R lỀ U ÂN)

T Ả P T llơ • lUNCỈ CÒN VẢ SUỐI ĐÀN VÂN nọc

(Cùng Nông Minh Châu)

1%3

• NẤNG NCIẢN

VẢN HỌC 1974

• UỐN MÌJAHOA

VIỆT BẮC 1974

• KIN MÁC (Cùng Trọng Nghĩa)

VÁN HOÁ CAO BẰNG 1975 THANH NIÊN 1990

• r n c w XA XÂ M

• IIOA VỚNC.

VÁN HOẨ DÂN TỘC 1994 T Ấ P TRUYỀN NGĂN

• TIỂNG IIẢT RÙNG XA (Cùng Hoàng Hạc)

VĂN HỌC 1969

• TIỒ^G KIĨIiN APÁ

TÁC PHẨM MỚI 1980

• NHƯCÁNIiCHlM TRỜI

KIM ĐỔNG 1982

• ĐƯỜNC. QUA ĐÈO MÂY

VÂN NGHỆ CAO b ằng 1988

• TRUVỆN NGẮN TRlỂư ÂN

VẢN HỌC 1995

C A KHỦC N lã M '. NỐT NHẠC TRfj^ ĐẤT Mỏ VẢN HỌC CAO BẰNG 1986

195

NOHIẺN C Ử U SƯU TẨM • THƠ IIOÀNCÌ ĐỨC HẬU (Cùng Hoàng Đức Triổu, Hoàng QuyỄl)

VIỆT BẤC1974

• THƠ CA C’ÁCIÍ MANG ở VlẠl’ BẮC (Cùng Vũ Q iãu Quán, Hoàng Quyết) VÁN HỌC DÂN TỘC 1976 • C'A DAC:» TÀY NÌ IN(Ì

VÂN HOÁ DÂN TỘC 19‘M

• HOÀNC'. ĐỨC MẬU. MỘT ĐỜI THƠ (txing (ác giả)

HỘI NÍIÀ VÁN 1w

. TRIIYỆN TI K) NÔM TÀY (I) (Cùng I ioàng Quyết)

VẢN 1Kx: DÂN TệX' 1994

• TRIIYI>1 (X ) DÂN TCX^ MÔNC;

(Củng 'ỈYươiig Thị Xúng, Hoàng Quyếl) . BÁC ỉ lổ VI£ NƯ(!K’ (IỈỘI KÝ)

VÀN n ọ c 1995 VÁN n ọ c: 1995

• TỤC c ir ớ l XỈN NCÌƯÒI l ’ÀY (Cùng Hoàng Quyêl)

196

VÁN HCX^ DÂN T(X' 1995

SÁCH CÙNG M Ộ T TÁC GIẢ (HOÀNG QUyẾT)

T ÌỂ U T H U V l^ • BÍ MẬT RỪNG ĐÔNG KÉ • DŨNG TUỚNG MIỂN BIÊN ẢI

VẢN HOÁ DÂN TỘC 1991 VẢN HOÁ THÔNG TTN 1995

SẢCH VIẾT a io THIẾUNHĨ . CHÀNG Đ ơ ĐÀM SÉT

KIM ĐỔNG 1963

• NÀNG TIÊN Đy^N CmỂƯ

KIM ĐỔNG 1991

SIíỊư TẨ M . NTiHIKN c ứ u • CON NGỰA VÀNO c rru y ộ n cổ )

VIỆT BẮC 1%1

. n í ^ G CK)1 ( 'ố ƠI rr ru y ệ n cổ )

VIỆT BẤC 1962

. TRUVỆN cổ VIỆT BẮC

(Cùng Hoàng llia d )

VĂN HOÁ 1963

. l-RUVỆN TI R3 rÀY NÙNCỈ (1) (Đóng lác già)

VẢN HOẢ i96ì

o I-RUVỆN T llơ TAY NỪNG (II)

(Đóng tóc già)

V.\N JKDẢ 1963

• TRlíVỆN CỔ TÀY NÙNG VẢN HOÁ THÔNCÌ TIN CAO BẰNG 1973 ('Ổ TÀYNÌiNG

VÁN HOÁ 1974

• THƠ HOÀNG ĐỨC HẬU (Cùng Hoàng E)ức Triéu, Triổu ân)

VIỆT BẮf 1974

• TRViyỆN CỔ VIỆT BẤC (III)

VIỆT BẤC 1976

• THƠ CÁCH MẠNG ở VIỆT BẤC

(Cùng Triéu ân , v a Châu Quán)

VIỆT BẮc 1976

• TẨN CHU (TRUYỆN THƠ NÔM TÀY) (Cùng Nông Phúc Tước)

VẢN HO/ 1978

• TRUYỆN CỔ VIỆT BẤC

NXB n-Ẻ TP HCN 1984

• CƯỚI VỢ CHO HÀ BÁ ( Truyện cổ )

QIẢNG N M 1992

• HAI aiÀ N G TỂ TƯỚNG (Truyện cổ )

QIẢNG NlNl 1992

• CÔNG CHÚA VÀ CON NGựA MÙ c rm y ộ n cổ)

VẢN HOyí DÂN TỘC 1993

• TƯỚNG NHÀ TRỜI BÌNH THÊ' GI/N (Truyện cổ)

VẢN HỌC 1993

• KỂT BẠN VỚI THẨN '

(Truyện cổ)

VÁN nOiÁ DÂN 'lộ c 1993

• BẢO AN ĐẠI VirCMG (Truyện cổ ) • VẢN lỉOÁ TRƯVỂN

TỈ/MH HO/ 1993 TÀY NÙNG

(Đổng Ikc giả)

VẢN HOiÁ DÂN TỘC 1993

• Hổ VÀNG VÀ BÁC NÔNG DÂN (Truyẹn cổ)

VÂN HOA 'IHÔNG TĐt 1993

• TRHYỈ>4 C ổ DÂN GIAN VIỆT NAM 198

VẢN HỌC 1994

• NAM iQM • THỊ

Đm

(Tniyệo thơ nôm )

VĂN HOÁ DÀN TỘC 1994

• HOẢNG ĐỨC HẬU . MỘT ĐÒỈ THƠ

(Đổog tác già)

HỘI NHÀ VAN 1994

• HỈƯVỆN THO NỔM TÀY (I)

(Cùng Triéu ân)

VĂN HOÁ DÂN TỘC 1994

• raCWGTỤCTẬPQUÁN NGƯÒI TÀYở VIỆT BẮC (Cùng Tuáh Dũng) • TRƯIÍỆN CỔ DÂN G IW VIÊT NAM

VẴN HOÁ DÂN TỘC 1995 HẢI PiỉỏN G 1995

•TRƯiíỆN o 6 DÂN Tộc: MÔNG

(Cùng Triéu ân, TRơng Thị Xúng)

VÀN HỌC 1995

• TIIC a K ^ ! XTN N (.|.ỏ ì 1ÀY

Ị99