Heiligdom Symbolen

Controverse

Er was openlik gedreigd, dat hij op reis gegrepen en vermoord zou worden, en zijn vrienden smeekten hem, het niet te wagen. Ze drongen er zelfs bij hem op aan, dat hij Wittenberg een tijd lang verlaten zou, en veiligheid zoeken bij degenen, die hem met vreugde zouden beschermen. Maar hij wilde de post, die God hem aangewezen had, niet opgeven. Hij moest getrouw verder gaan met de waarheid te handhaven, niettegenstaande de stormen, die om hem woedden. Zijn taal was: “Ik ben ge-lijk Jeremia, een man van strijd en twist; maar hoe meer ze me dreigen, hoe meer ze mijn blijdschap verhogen. ... Ze hebben mijn eer en mijn goede naam reeds door het slijk gesleurd. Al wat me nog rest, is mijn nietswaardig lichaam; laat hen dat ook hebben; ze zullen mijn leven daardoor slechts enige uren verkorten. Maar wat mijn ziel aangaat, die zullen ze niet krijgen. Hij, die het Woord van Christus aan de wereld wenst te brengen, moet ieder uur de dood ver-wachten.”

De tijding van Luthers aankomst te Augsburg gaf grote voldoening aan de pauselike afgevaardigde. De lastige ketter, die de aandacht van de gehele wereld tot zich trok, scheen nu in de macht van Rome te zijn, en de afgevaardigde nam zich voor, dat hij niet zou ontsnappen. De hervormer had verzuimd, zich van een vrijgeleide te voorzien. Zijn vrienden drongen erop aan, dat hij niet zonder dat dokument voor de afgevaardigde zou verschijnen, en zijzelven namen op zich, het van de keizer te verkrijgen. Het was het plan van de afgevaardigde om Luther zo mogelik te dwingen om te herroepen, of, indien dit niet gelukte, hem naar Rome te laten voeren, om in het lot van Huss en Jérome te delen. Daarom trachtte hij door zijn handlangers Luther te overreden, om zonder vrijgeleide te verschijnen, en zich aan zijn genade toe te vertrouwen. Dit weigerde de hervormer beslist. Niet voordat hij het geschrift, dat hem de bescherming van de keizer verzekerde, ontvangen had, verscheen hij in de tegenwoordigheid van de pauselike afgezant.

Uit voorzichtigheid besloten de Katholieken, te trachten Luther te winnen door een schijn van zachtheid. De afgevaardigde betoonde zich zeer vriendelik, wanneer hij zich met hem onderhield; maar hij eiste, dat Luther zich onvoorwaar- delik aan het gezag van de kerk zou onderwerpen, en ieder punt zou toegeven, zonder bespreking of onderzoek. Hij had het karakter van de man, met wie hij te doen had, niet naar waarde geschat. Luther drukte in zijn antwoord zijn ontzag voor de kerk uit, zijn verlangen naar waarheid, verder zijn bereidheid om alle bezwaren tegen wat hij verkondigd had te beantwoorden, en zijn leerstellingen te onderwerpen aan het besluit van zekere voorname universiteiten. Maar tegelijkertijd kwam hij op tegen de eis van de kardinaal, dat hij herroepen zou, zonder dat er bewezen was, dat hij dwaalde.

Het enige antwoord was: “Herroep, herroep.” De hervormer toonde aan, dat zijn stelling zich grondde op de Schriften, en verklaarde vastberaden, dat hij de waarheid niet herroepen kon. De legaat, onmachtig om Lutlrers beweringen te weerleggen, overstelpte hem met een vloed van verwijten, spotternijen en vleierijen, doorspekt met aanhalingen uit de overleveringen, en gezegden van de kerkvaders, en liet de hervormer geen gelegenheid om te spreken. Ziende dat de bijeenkomst, op deze wijze voortgezet, volkomen nutteloos zou zijn,

Heiligdom Symbolen

Controverse verkreeg Luther eindelik zeer schoorvoetend vergunning, om zijn antwoord in geschrifte voor teleggen.“Metzo te doen,”schreef hijaan een vriend,“staat ervoorde verdrukteeen dubbele kans open; ten eerste kan, wat geschreven staat, onderworpen worden aan het oordeel van anderen; en ten tweede heeft men beter gelegenheid om op de banghartigheid, zo al niet het geweten van een aanmatigende en ratelende despoot te werken, door wiens gebiedende taal men anders overweldigd zou worden.”

Bij het volgende onderhond leverde Luther een heldere, beknopte en krachtige uiteenzetting van zijn inzichten, overvloedig gestaafd door vele aanhalingen uit de Schriften. Na dit geschrift voorgelezen te hebben, overhandigde hij het aan de Kardinaal, die het echter met verachtingterzijde wierp,verklarende,dat heteenhoopijdelewoordenenontoepasselike aanhalingen was. Luther, nu volkomen wakker geschud, stelde zich tans tegenover de trotse prelaat op diens eigen grond, de overleveringen en leerstellingen van de kerk, en wierp zijn stellingen volkomen omver.

Toen de prelaat zag, dat Luthers redenering niet weder- legd kon worden, verloor hij alle zelfbeheersing, en riep woedend uit: “Herroep, of ik zal u naar Rome zenden, om daar voor de rechters te verschijnen, die aangesteld zijn om kennis van uw zaak te nemen. Ik zal u met al uw aanhangers, en allen, die u te eniger tijd ter wille zullen zijn, in de ban doen, en hen uit de kerk werpen.” En eindelik verklaarde hij op hoge en toornige toon: “Herroep, of kom niet weer terug.” De hervormer trok zich onmiddellik met zijn vrienden terug, op die wijze duidelik te kennen gevende, dat er van hem geen herroeping te verwachten was. Dit was niet de bedoeling van de kardinaal geweest. Hij had zich gevleid, dat hij Luther door geweld tot onderwerping zou kunnen drijven. Nu, met zijn aanhangers alleen gelaten, keek hij de een na de ander aan, ten hoogste teleurgesteld over de onverwachte mislukking van zijn plannen.

Luthers pogingen bleven bij deze gelegenheid niet zonder goede gevolgen. De vele verzamelden, die tegenwoordig waren, hadden de gelegenheid gehad om de twee mannen te vergelijken, en voor zichzelven te oordelen, welke geest zich in hen had geopenbaard, zowel als over de kracht en waarheid van hun stellingen. Hoe opvallend was de tegenstelling! De hervormer, eenvoudig, nederig, standvastig, stond daar in de kracht Gods, met de waarheid aan zijn zijde; de afgevaardigde van de paus, zelfbewust, overheersend, trots en onre- delik, leverde geen enkele bewijsgrond uit de Schriften, en riep desniettemin op heftige toon: “Herroep, of ge zult naar Rome gezonden worden om uw straf te ontvangen.”

Hoewel Luther een vrijgeleide ontvangen had, smeedden de Katholieken een aanslag om hem te grijpen en gevangen te zetten. Zijn vrienden drongen erop aan, dat, daar het nutteloos voor hem was om nog langer te vertoeven, hij zonder verwijl naar Wittenberg zou terugkeren, en dat de grootste zorg moest gedragen worden, dat zijn voornemen geheim zou blijven. Gevolgelik verliet hij Augsburg te paard v r het aanbreken van de dag, slechts van een gids vergezeld, die de magistraat hem verschaft had. Met angstige voorgevoelens ging hij heimelik door de donkere en stille straten van de stad. Waakzame en wrede vijanden hadden

Heiligdom Symbolen

Controverse zijn ondergang besloten. Zou hij aan de strikken ontkomen, die ze voor hem gespannen hadden ? Dat waren ogenblikken van benauwdheid en ernstig gebed. Hij kwam bij een kleine poort in de muur van de stad. Die werd hem geopend, en zonder verhindering ging hij er met zijn gids door. Eenmaal veilig buiten, ver-haastten de vluchtelingen hun spoed, en v r de afgevaardigde van Luthers vertrek hoorde, was hij buiten het bereik van zijn vervolgers. Satan en zijn handlangers waren bedrogen. De man, die ze in hun macht dachten te hebben, was als een vogel aan de strik van de vogelvanger ontkomen.

Bij het horen van Luthers ontvluchting was de afgevaardigde buiten zichzelf van verbazing en toorn. Hij had verwacht, grote eer te behalen door wijsheid en standvastigheid in zijn onderhandeling met deze rustverstoorder van de kerk, maar zijn hoop werd beschaamd. Hij luchtte zijn toorn in een brief aan Frederik, de keurvorst van Saksen,waarin hij Luther bitterlik beschuldigde,en eiste dat Frederik de hervormer naar Rome zenden, of hem uit Saksen verbannen zou.In zijn verdediging drong Luther erop aan, dat de afgevaardigde of de paus hem zijn dwalingen uit de Schriften zou tonen, en verbond zich op het plechtigst, zijn leerstellingen af te zweren, indien ze konden bewezen worden in strijd te zijn met Gods woord. En hij drukte zijn dankbaarheid aan God uit, dat hij waardig geacht was, voor zulk een heilige zaak te lijden.

De keurvorst wist nog weinig van de hervormde leer, maar was diep getroffen door de oprechtheid, kracht en klaarheid van Luthers woorden; en Frederik besloot zijn beschermer te zullen zijn, totdat er bewezen zou worden, dat de hervormer dwaalde. Antwoordende op de eis van de afgevaardigde, schreef hij: ” ‘Gij behoorde tevreden te zijn, daar Doktor Martin te Augsburg voor u verschenen is. Wij verwachtten niet, dat ge hem zoudt trachten te laten herroepen, zonder hem eerst van zijn dwaling te overtuigen. Geen van de geleerden in ons vorstendomhebbenons medegedeeld, datMartinsleer goddeloos, antichristelik, of ketters is.’ De vorst weigerde bovendien om Luther naar Rome te zenden, of hem uit zijn staten te verbannen.”

De keurvorst zag in, dat de zedelike banden van de maatschappij aan alle kanten aan het verslappen waren. Een groot hervormingswerk was nodig. De ingewikkelde en kostbare inrichtingen om misdaad tegen te gaan en te straffen zouden onnodig zijn, indien de mensen Gods geboden en de voorschriften van een verlicht geweten slechts erkenden en gehoorzaamden. Hij zag, dat Luthers arbeid zich naar dit doel heenstrekte, en hij verheugde er zich in het geheim over, dat er zich een betere invloed in de kerk deed gelden.

Ook zag hij, dat Luther als professor aan de universiteit met uitstekend gevolg werkzaam was. Nog was er pas een jaar verlopen sinds Luther zijn stellingen aan de slotkerk aangeplakt had, en toch was het aantal van de pelgrims, die de kerk op het feest van Allerheiligen bezochten, reeds veel minder. Rome was van aanbidders en gaven beroofd geworden, maar hun plaats was ingenomen door een andere klasse van mensen, die zich nu naar Wittenberg spoedden, geen pelgrims om de relikwieën te aanbidden, maar studenten, die de