Auschwitz Bulletin, 1984, nr. 03/04/05 Maart April Mei

28e jaargang, nr. 3/4/5, maart/april/mei 1984, verschijnt 6x per jaar.

nederlands auschwitz comité

Secr.' E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro 293087 t.n.v. NAC Redaktie: Drs. Eva Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716, 1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel. 020-972869.

N u het lente wordt Ons kalenderjaar steekt vol symboliek. Eerst de bevrijding van Auschwitz, dan de dag van de Februaristaking. Met de lentezon of -bui vinden we onze vrienden weer die Buchenwald of Ravensbrück hebben doorgemaakt. En dan staan 4 en 5 mei voor de deur, stilte en bevrijding.

Al heel lang kan het op die momenten niet bij omzien blijven. Het gerechtshof van Hagen heeft overlevenden van Sobibor (en zijn opstand) in het verre Donetsk verhoord, want het revisieproces tegen chef-beul Frenzel loopt nog.

Na jaren research kon men hier in een film van Ludi Boeken een waar netwerk zien van rechts-extremen, zegt u maar neo-nazi's, in half Europa. De VARA ontdekte het ontwerp voor een gewelddadig werkprogram

van de Centrumpartij, die de Rotterdamse deelraden in wil. De opsteller van dit fraais heeft ook de Auschwitz-Lüge mee verkondigd: er is volgens hem geen Auschwitz geweest.

In Frankrijk haalden de ultra-rechtse racisten benauwend veel stemmen bij verschillende tussentijdse verkiezingen en in de Bondsrepubliek worden meer neo-nazi's geteld dan vorig jaar.

In Hessen kwam — voor de zoveelste maal — de Totenkopf-Waffen-SS als Ilmensee-club bijeen, althans naar buiten toe met stille trom. Maar dat zat ze niet glad. Het regende protesten, van binnen en van over de ;rens. De gepensioneerde SS-lui zulen voortaan wel wat ingetogener feesten. De burgemeester laat ze niet meer toe. In het plaatsje Oberaula zelf wordt de toon aangegeven door de familie von Dörnberg, die nog treurt om pa, eens Hitiers chef du protocol en drager van de SS-eredegen. Het gedenkteken voor nazislachtoffers in Wuppertal, niet ver van Nederland dus, is met hakenkruisen beklad. Verder weg: meer dan 1200 antisemitische wandaden zijn in '83 in de VS geregistreerd, half om half aanvallen op mensen en vandalisme. In Nederland zijn antisemitische kreten al niet uitzonderlijk meer.

S

Het hele jaar bezig Terwijl vaststaat dat menige Nederlandse bedrijver van nazi-misdaden nog altijd of alweer vrij rondloopt, meest in de nazi-Heimat, zoeken sommige dubieuze figuren hun heil in onbekookte uitvallen tegen de Stichting '40-'45, de instantie die de

Twee minuten stil Op tal van plaatsen zullen op 4 mei om 8 uur 's avonds twee minuten stilte vallen.

Wij zullen eerst zwijgend door Amsterdam trekken, op de Dam de twee minuten stilte in acht nemen en bloemen leggen bij het Nationale monument. Komt met ons mee met uw kinderen en kleinkinderen, buren en bekenden.

Kunt u niet naar de Dam, gaat u dan naar een van de overige gedenkplaatsen, samen met anderen.

Wij komen samen op de Nassaukade bij de Bosboom Toussaintstraat te Amsterdam om 18.30 uur.

Vertrek 18.45 uur. Tot ziens.

NAC

Buitengewone Pensioenraad adviseert inzake toekenning van buitengewoon pensioen in geval van invaliditeit ten gevolge van verzet. De Stichting was tot voor kort ook betrokken bij de uitvoering van de WUV, de verstrekking van uitkeringen aan vervolgden. De vaste Kamercommissie van het ministerie van WVC onderstreepte onlangs de zorgvuldigheid van het Stichtingsbeleid, dat zij dan ook niet in twijfel trok. Uiteraard heeft ons comité altijd hartelijke betrekkingen met de Stichting gehad.

Een ander semi-officiële instantie waarmee wij geregeld contact onderhouden is het ICODO (Informatie en Coördinatie-Orgaan Dienstverlening Oorlogsgetroffenen). Onze voorzitster en onze secretaresse namen deel aan een sociaal-juridische studiebijeenkomst van het ICODO

Er wordt gevochten, nog aldoor.

Onontwarbaar noemden wij de knoop van het Midden-Oosten jaren geleden en het werd eerder erger.

Meer wapens lossen ook daar niets op. Meer overleg? Het ziet er niet naar uit.

Vervolg van pag. 1

in de Lage Vuursche op 28 en 29 maart j.l. (Zie het verslag elders in dit nummer.) Wij hebben tegen de Totenkopf-SS-reünie te Oberaula veelvuldig geprotesteerd: schriftelijk bij burgemeester en gemeenteraad en in persoon in Den Haag en Amsterdam. Jacques Furth en Ab Caransa gingen namens ons allen op 31 maart demonstreren in het Hessische Kurort Oberaula zelf. Een en ander is door de media doeltreffend onder het oog van het Nederlandse volk gebracht. De Nederlandse reacties, die van parlement en regering inbegrepen, oogstten de bewondering van de Duitse antifascisten.

Samen met anderen Ook op ander internationaal vlak laat ons comité zich niet onbetuigd.

Voorzitster Annie Fels en penningmeester Nico Boeken vertrokken naar Auschwitz voor de algemene ledenvergadering van het Internationale Auschwitz Comité. Zij deden daar verslag van onze activiteiten, onder meer ons optreden tegen alle uitingen van antisemitisme, waar ook ter wereld.

Eveneens in Auschwitz is op 17 april een nieuwe Belgische afdeling, zaal en memorial, zoals onze vrienden het noemen, geopend. Het gedenkteken werd al verleden jaar te Brussel door koning Boudewijn overgedragen. Ook toen waren wij daarbij uitgenodigd.

Terwijl wij ons gereed maken om gezamenlijk onze doden te herdenken en daarna de vijfde mei, de bevrijdingsdag te vieren, duiken er niet alleen racistische tendensen op, maar wordt er geprobeerd fascisme en fascisten te rehabiliteren en nazi's

schoon te wassen. Onze vrienden van de ANED, de organisatie van Italiaanse gedeporteerden, houden eind juni/begin juli een internationale bijeenkomst in Triest om de democratische en antifascistische gezindheid van de eens gevangenen en vervolgden tezamen uit te spreken.

Het is dan juist 40 jaar geleden dat de nazi's een crematorium in een veem van de Adriatische havenstad hebben geopend. Ons comité zal daaraan meedoen, zoals wij het onze gaan bijdragen aan het oprichten van een Nederlands gedenkteken in Mauthausen, onzaliger gedachtenis.

Om vredeswil Gedenken, herinneren, ons bevrijd voelen — wij doen het eigenlijk altijd, bijna van nature. Zelf dragen wij allen de sporen van wat ons overkwam tijdens de oorlog, nu meer dan een generatie terug in ons. We ervaren het doorlopend, ook zonder speciale gedenkdagen.

Maar ook wij kunnen niet stilstaan bij de oorlog van toen zonder om ons heen te kijken. En dan zien wij een wedloop in vernietigingstuig. De middelen om van de aarde één Auschwitz te maken stapelen zich op. Terecht nodigt het Internationaal Auschwitz Comité de regeringsleiders van VS en USSR uit éénmaal in Auschwitz te vergaderen, om zich te realiseren: dit mag niet en nooit meer.

Wie de jaren tachtig beleeft met de jaren veertig achter zich, moet zich diepe zorgen maken over de voortrazende bewapening, steeds meer, nieuwere en verfijnder kernwapens.

De spiraal van vernietiging moet worden gestuit en dan hier, waar de bevolking in een conflict niet nog meer mikpunt wil worden.

Zo denken heel veel jonge mensen en dat is maar goed ook. In Amsterdam en enige andere plaatsen kwam dat duidelijk aan het licht op 12 april. Bij duizenden trok de schooljeugd van het voortgezet onderwijs, vaak uitgeleide gedaan door docenten, weg uit de lokalen en door de stad om te demonstreren tegen de plaatsing van de (middenafstands)raketten.

De stijgende golf van weerzin tegen dit zinloze wapentuig slaat over alle generatiekloven, grenzen en staketsels heen.

'Ik geloof aan het overleven van de mensheid', zei de hoogbejaarde prof.

Robert Jungk als een van de 'getuigen van deze eeuw' voor de Westduitse tv. 'Ik voel me verplicht aan de zes miljoen verwanten van mij die zijn omgekomen om met alle kracht mee te trachten de wereld bewoonbaar te houden. Er liggen grote kansen voor de vredesbeweging: het gaat om ons bestaan.' Vooralsnog blijft er veel te wensen over voor deze nestor van de vredeswetenschap.

Onaantastbaar Bij regionaal geweld en oorlogswolken blijft het niet in ons leefklimaat, dat onder crisisdruk staat. Vooral uitkeringsgerechtigden weten ervan mee te praten. Onder dezen nemen de rechthebbenden op WUV een volstrekt eigen plaats in. De vervolgden, de zwaarst getroffenen onder de oorlogsgetroffenen, hebben bijna dertig jaar op een wettelijke regeling moeten wachten. De wet kwam laat, heel, heel laat, voor maar al te velen te laat. Dat is voldoende om de WUV onaantastbaar te maken. Voor welke ombuiging of aanpassing dan ook. Bovendien slinkt het aantal mensen dat voor WUV in aanmerking komt helaas, maar onvermijdelijk.

Ernstige tijden. De vierde en de vijfde mei, dodenherdenking en bevrijdingsdag krijgen er een des te diepere betekenis door. Om vredeswil. Wat lazen wij ook weer? Wie vrede wil bereide zich voor op vrede. En zo is het.

Oberaula 1984 'Wij, de kinderen van hen die op het nippertje aan de Waffen-SS zijn ontkomen, hebben er G E E N begrip voor dat de voormalige leden van deze misdadige organisatie vandaag in de Mehrzweckhalle van de gemeente Oberaula hun herinneringen aan dat onzalige verleden kunnen ophalen.

Wij beschouwen deze bijeenkomst als een schande voor de democratie en een ongehoorde provocatie tegenover hen die onder het nationaal-socialisme hebben moeten lijden.'

Het pamflet van het 'Bundesverband jüdischer Studenten in Deutschland' is nog nat als ik 's nachts, na terugkomst uit Oberaula probeer mijn indrukken vers op papier te zetten.

Ongeveer 100 van die joodse studenten uit Kassei, Keulen en Frankfurt hebben aan de oproep van hun organisatie gehoor gegeven; met een aantal van hen hebben we kort kunnen praten.

Zij werden bezield door dezelfde gedachte als de groep van bijna 50 mensen die op 31 maart van dit jaar vanuit Nederland naar Oberaula is gegaan om aan die demonstratie deel te nemen. Wat bezielde hen en ons?

O n s als Jood en/of als oud-gevangene te manifesteren, en vrijwillig naar Duitsland gaande, duidelijk te laten merken dat wij er zijn en alles zullen doen wat in ons vermogen ligt om een herhaling van het verleden te voorkomen. Dat zijn wij aan onszelf en aan onze kinderen verplicht.

'Nooit meer Auschwitz' betekent óók nooit meer SS, in welke vorm dan ook.

Waartegen hebben we gedemonstreerd? Tegen een samenkomst van het voormalige SS-Totenkopfregiment, de 'Knochenbrecher' zoals ze bij de oprichting van het regiment werden genoemd. Knochenbrecher, opgeleid met 'onverbiddelijke, voor een normaal voorstellingsvermogen niet te begrijpen hardheid'. Zo omschrijft Eugen Kogon het in zijn standaardwerk 'Der SS-Staat'. H u n taak was het dienst doen in concentratiekampen en bezette gebieden.

Mijn voorzichtige schatting is dat ze direct betrokken waren bij de moord op minstens 12.000.000 mensen.

Over de aantallen demonstranten en de diverse toespraken is inmiddels door de diverse media uitvoerig bericht. Ik wil hier dan ook volstaan met alleen te referen aan een deel van

De Auschwitz-vlag

in Oberaula

de toespraak van het Tweede Kamerlid voor de PvdA Harry van den Bergh, die zijn collega's in de Duitse Bondsdag opriep de wetgeving dusdanig te wijzigen dat het deze organisatie verboden kan worden samenkomsten te organiseren. Ik zou hem voor wat Nederland betreft aan deze woorden willen herinneren voor wat betreft de Centrumpartij.

Jammer was dat de Nederlandse parlementaire delegatie niet even de moeite heeft genomen om met de Nederlandse demonstranten te spreken.

Mijn indruk van de demonstratie: Overwegend jongeren met een onbelast verleden. Helaas hier en daar ook langs de weg jonge mensen met weliswaar een onbelast verleden, maar met een toekomst waar nu al een zware hypotheek op rust; zij waren de enigen die zo nu en dan trachtten te provoceren. Niemand is op die provocaties ingegaan. Bovendien heb ik me nog nooit zo veilig gevoeld onder de bewaking van in groene uniformen gestoken Duitse politiebeambten als die dag.

O n z e groep had nog een bijzondere ervaring: zowel bij aankomst in Duitsland als na de demonstratie werden we ontvangen in het therapeutisch centrum in Aumühle, het centrum van Karl Heinz Kiel en Alfred Bouman.

Voor ons was er koffie, bouillon, brood, en een uiterst hartelijke ontvangst. Voor Boumans cliënten — allen jongeren — is er in het centrum gelegenheid om van de ouderlijke trots op verleden af te komen. De leden/cliënten van het instituut demonstreerden mee, sommigen tegen hun vader die elders in de stad aan de SS-bijeenkomst deelnam.

Wat heeft de tocht voor ons betekend, voor de mensen van de LJG, van het Nederlands Auschwitz C o mité, van het Sachsenhausen-Comité en vooral voor de jongeren van Kadima?

D o o r het meereizen van een aantal

Foto: Dirk-Jan

Prins

persmensen heeft een aantal van ons de gelegenheid gehad verhalen en ervaringen die ze kennelijk graag kwijt wilden, in alle rust te vertellen.

Ik ben dan ook van mening dat voor de demonstranten die niet meer tot de groep jongeren behoren de demonstratie ook een therapeutische werking heeft gehad. D e verbondenheid die ik me herinner in de groep die in 1980 naar Auschwitz ging om bij de opening van het Nederlandse Paviljoen aanwezig te zijn was ook hier waar te nemen.

Tk heb vandaag dingen verteld die ik nog nooit aan iemand heb verteld.'

'Even heb ik het gevoel gehad weer in sneeuw en kou en regen op appèl te staan, maar nu vrijwillig en welbewust'.

N a zo een lange rit, (van 7 uur 's morgens tot 12 uur 's avonds is het goed thuis te komen. O n z e eerste thuiskomst was in de L.J.G. waar soep, koffie en slaatjes voor ons klaar stonden. Het tekent de atmosfeer dat de meesten niet direct naar huis gingen, maar eerst nog wat samen gingen eten.

H e t is niet gebruikelijk dat een Joods kerkgenootschap meewerkt aan de organisatie van een reis die op zaterdag plaats vindt, en daar dan nog bovendien leiding aan geeft.

Het is juist dat het gebeurd is; het heeft ons in de gelegenheid gesteld uiting te geven aan onze verontrusting en onze verontwaardiging door zelf actief ons protest te laten horen.

We zijn daardoor in staat geweest onze verbijstering en verontrusting aan de Nederlandse- en Duitse media over te brengen.

O m voor een veilige toekomst te zorgen mag het verleden niet vergeten worden. Dit is wat de Westduitse Joodse studentenorganisatie bezield heeft toen ze het initiatief voor deze demonstratie nam.

Amsterdam, 1 april 1984 Kol H a k a w o d Ab Caransa

ICODO Over

Bep

Degen

Bep Degen is niet meer bij ons. H e t is niet voor te stellen dat we haar stem, haar altijd weloverwogen woorden, nooit meer zullen horen. Toch was zij maar een jaar of tien in ons midden en slechts zes jaar heeft het echtpaar D e gen de financiën van het N A C beheerd.

Bep was een boekhoudster van grote klasse, zoals zij bovenal een mens van grote klasse was. Opgewekt en integer trad ze iedereen tegemoet, net zoals haar afrekeningen open lagen.

Zij laat een lichtend spoor na. Moeilijk zal er iemand te vinden zijn bij wie zij geen sympathie wekte. Niemand die haar ooit ontmoette zal haar licht vergeten. Voor ons heeft zij zoveel betekend dat wij — altijd bij benadering — voelen wat Frits in haar verloren heeft. Hij kon dat op bewonderenswaardige wijze zelf onder woorden brengen, op Westgaarde, bij haar crematie.

Frits weet welke plaats zij beiden in ons comité innemen. En ook dat voor ons en voor hemzelf Bep zal blijven voortleven als een trouwe vriendin, een voorbeeld.

Eva Tas

Staatssecretaris en Tweede K a m e r achter Stichting 1940-1945 H e t bestuur van de Stichting 19401945 heeft met instemming kennis genomen van de uitspraken in de Tweede Kamer gedaan op woensdag 29 februari j.l. over het door haar gevoerde beleid. Sprekers van 4 politieke partijen (PvdA, C D A , W D , C P N ) en de staatssecretaris van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Drs. J. P. van der Reijden, hebben hun vertrouwen uitgesproken in het beleid dat de Stichting 1940-1945 heeft gevoerd.

Woensdag 29 februari voerde de vaste commissie van W V C van de Tweede kamer mondeling overleg met staatssecretaris Van der Reijden over een aantal lopende zaken betreffende buitengewone invaliditeitspensioenen en uitkeringen voor vervolgden en oorlogsgetroffenen.

Daarbij namen de vertegenwoordigers van de vier politieke partijen en de Staatssecretaris de gelegenheid te baat om ook aandacht te besteden aan recente berichten in de persmedia over een eventueel ten onrechte verleend buitengewoon invaliditeitspensioen. D e heer J. M. Worrell (PvdA), mevr. J. G. KraaijeveldWouters (CDA), mevr. A. Lucassen-Stauttener ( W D ) , Drs. M. Ernsting ( C P N ) verklaarden, dat zij volledig vertrouwen hebben in de zorgvuldigheid waarmede de Stichting 1940-1945 te werk gaat. Er was dan

ook geen enkele behoefte het gevoerde beleid in twijfel te trekken.

Staatssecretaris Van der Reijden sloot zich bij deze opmerkingen aan en hij was de Kamer dankbaar voor de steun aan de Stichting 1940-1945.

Kritiek op het werk van de Stichting dient wel serieus te worden genomen en er moet aandacht aan worden besteed. Hij twijfelde er echter niet aan, dat dit ook de praktijk is.

Willem Sandberg bij de onthulling van de gedenksteen voor de aanslag op het toenmalige bevolkingsregister in 1943. De dezer dagen overleden oud-directeur van het Stedelijk Museum speelde een grote rol in het kunstenaarsverzet. Hij heeft o.a. een groot aantal persoonsbewijzen voorvervolgde en gezochte mensen gemaakt. Hij verloor talloze vrienden in het verzet, maar overleefde het.

Hij werd 86 jaar.

O p 28 en 29 maart j.l. organiseerde het Icodo een 'sociaal-juridische studiebijeenkomst' in de Ernst Sillemhoeve op de Lage Vuursche.

Problemen, moeilijkheden en mogelijkheden bij de W U V en Buitengewoon Pensioen werden voortreffelijk ingeleid door de heren J. F. Beekman over de W U V , voornamelijk voor de Indische uitkeringsgerechtigden, de wet buitengewoon pensioen door Mr. Th. Vermeulen en de begeleiding WUV-aanvragen door mevr. Mr. A. Bierenbroodspot.

Deze Amsterdamse advocate vertelde haar ervaringen met moeilijke gevallen en haar juridische bijstand bij o.a. bezwaarschriften.

De ex-griffier van de Centrale Raad van Beroep in Utrecht verklaarde duidelijk de werkwijze en functie van de Centrale Raad van Beroep.

N a eventuele afwijzing van deze instantie is verder beroep niet meer mogelijk.

Ex-verzetsman B. Blokzijl, die vrijwillig vele oud-verzetsmensen bij staat met hun aanvragen, betoogde dat ook bij deze aanvragen veel moeilijkheden zijn. Mede omdat het allemaal al zo lang geleden is en vele getuigen door overlijden enz. er niet meer zijn. Levendige discussie volgde na alle inleidingen.

De talrijke aanwezigen van kampcomité's, verzetsorganisaties en belangengroeperingen hadden zoveel ervaringen te vertellen dat tijd voor discussies veel te kort was. Daarom werd het voorstel gedaan om deze studiedagen voort te zetten. D e verzorging van de deelnemers was voortreffelijk.

O n z e dank aan het Icodo voor deze uitstekende initiatieven en wij hopen dat er meerdere noodzakelijke bijeenkomsten zullen volgen.

Namens het N A C namen Annie Fels (voorzitster) en Eva Furth (secretaris) aan de besprekingen deel.

5 mei in Middelburg Dit jaar wordt op 5 mei de nationale herdenkingsbijeenkomst gehouden te Middelburg. Gelijk elk jaar zal ons comité hieraan deelnemen.

De reizende tentoonstelling 193319nu over oorlog en bezetting, oud en herlevend fascisme is in de meidagen eveneens te Middelburg te zien.

LEVEN ZONDER HUIS Margot H. de Hartog is bij onze lezers goed bekend. In vele herdenkingsnummers hebben wij gedichten van haar gepubliceerd en zij mag wel de huisdichteres van ons blad heten.

De NCRV heeft al verschillende uitzendingen van de rubriek Literama aan haar en haar werk gewijd. Zij woont in Amerika.

Onlangs is een nieuwe dichtbundel van haar verschenen. De titel is: Leven zonder Huis. De Uitgeverij Holland te Haarlem verzorgde de uitgave. De prijs is f 12,90.

Auschwitz-herdenking 1984 Stil maar, ik zal naast je staan Toen niet — maar wel deze keer Iedere nacht gebeurt het weer Nü zullen we samen gaan.

Geef je kleine hand aan mij En ik streel je donkere haren 'Kijk — het voorjaar — jonge blaren,.

Ieder jaar een nieuwe mei'.

Ieder jaar een 4de mei Zal ik bloemen voor je leggen Hoor me dan, als ik zal zeggen: 'We staan samen in de rij'.

Neem mijn hand, 'k ben niet meer bang Voor de gruwelijke dromen Als het gas begint te stromen...

Veertig jaren duren lang!

Anne, 29 jan. 1984

Twee minuten niet genoeg Ellen Santen: 'Aan twee minuten heb

ik niet genoeg' 'Een oorlogskind op zoek naar haar joodse oorsprong'.

Ellen Santen werd in het begin van de Tweede Wereldoorlog geboren.

Als kleuter werd zij geconfronteerd met arrestaties van haar niet-Joodse grootouders, de represailles en vervolging van haar andere, Joodse, grootouders en Joodse vader.

Het oorlogsgebeuren grijpt hevig in het bestaan van de kleine meid. Zij mist haar gearresteerde en gedeporteerde familie. Slechts één grootmoeder, Mien Sneevliet, overleeft het vrouwenkamp Ravensbrück. Prachtige gedichten en tekeningen maakte oma Mien in gevangenis en concentratiekamp voor haar geliefde kleindochter. Zij vormen mooi illustraties voor Ellen's boek.

Opgroeiende Ellen kan het niet bevatten, zij geraakt erdoor gebiologeerd, probeert er iets van te begrijpen.

Haar politiek bewuste ouders maken haar duidelijk wat fascisme, nazisme, inhoudt: moord en oorlog!

Velen van haar Joodse familieleden komen nooit meer terug. Ellen

wordt volwassen en erg aktief in linkse groeperingen, in bevrijdingsen herdenkingscomité's.

Zij woont tal van herdenkingen bij, mist geen Ravensbrück of Auschwitz-herdenking. Zij voelt haar Joodse afkomst en als zovelen van haar leeftijdsgenoten gaat zij op zoek naar haar identiteit. Zij bezoekt in tal van landen Joodse begraafplaatsen, synagogen en oude Joodse wijken.

Op ontroerende en indringende wijze beschrijft zij de warme familieband, de liefde die zij ondervond van grootouders, ooms en tantes. Zij voelt zich één met hen, ondergaat het grote lijden, alsof zij het zelve ondervond. Zij voelt zich Joods. Op 6 mei 1983 schrijft zij de laatste bladzijden in haar boek: 'Zij namen afscheid van mij op een moment dat ik het nog niet kon. Nu ben ik wel zover. Ik ga op mijn beurt afscheid nemen. Morgen vertrek ik naar Auschwitz'.

Eva Furth Ellen Santen: Aan twee minuten heb ik niet genoeg' Feministische uitgeverij Sara, Amsterdam. Prijs f 21,50

Wat zijn dat voor tijden waarin een gesprek haast misdadig is, omdat zoveel is inbegrepen wat al gezegd is?

Paul Celan uit nagelaten werk. vert. Eva Tas

Protesten tegen SS-reünie Uit vele landen kwamen protesten tegen de reünie van de SS-pantserdivisie Totenkopf, in het toeristenoord Oberaula B R D . Nederland heeft zich geweerd! Oud-kampgevangenen, de Joodse gemeenschap en andere organisaties stuurden protestbrieven en telegrammen. Verbod van deze gewraakte bijeenkomst was volgens de Duitse wet niet mogelijk, vertelden ons de "Westduitse ambassadeur, de consul en de burgemeester van Oberaula, de heer Schnücker.

'Wij nemen het weer niet'. Vriendenkring Sachsenhausen nam het initiatief om met alle kampcomités en het voormalig verzet op vrijdag 30 maart, 11 uur 's morgens te demonstreren voor het Bondsconsulaat te Amsterdam. H e t werd een indrukwekkend gebeuren, veel van onze mensen, slecht ter been, ziek en oud op de bres tegen SS-moordenaars. Er was veel belangstelling van pers, radio en tv. De maandag tevoren, 26 maart, was voorzitster Annie Fels met vier rabbijnen, een Sachsenhausen-vertegenwoordiger, Anne Frankstichting en Cidi op bezoek bij de ambassadeur van de B R D , die onze verontwaardiging en bezorgdheid deelde.

Zaterdag 31 maart vertrok een bus

op initiatief en georganiseerd door de Liberale Joodse gemeente, op een onmogelijk uur (7 uur) vanuit Amsterdam naar het verre dorpje in de deelstaat Hessen. Gelukkig had een groot aantal jongeren gehoor gegeven aan de oproep.

Ondanks de te verwachten zware tocht waren enkele leden van ons comité en van het Sachsenhausen-comité meegegaan. Vijf parlementsleden hebben de demonstratie bijgewoond. Eerder hadden de hele Tweede Kamer, met uitzondering van de Centrumpartij, en onze regering langs officiële weg bij de Duitse regering protest aangetekend. Weer het antwoord dat de Duitse wetgeving niet bij machte was om de SSreünie te verbiden. O n z e conclusie?

Dan moet men heel snel zorgen dat deze wet veranderd wordt.

Oud-gevangenen kunnen niet tolereren dat deze beroepsmoordenaars, waarvan men de misdaden aan den lijve heeft ondervonden, bijeenkomen, feestvieren, hun 'alte Kameraden' herdenken, en op hun heldendaden snoeven. O o k wij zijn oud, maar nog strijdbaar genoeg om 'het niet te nemen'.

Eva Furth

Naïviteiten

Tijdelijk eerbetoon aan de honderd verdwenen Joodse burgers van Oberaula. Foto: Dirk-Jan Prins

In 1940 was het ook in Nederland oorlog geworden en de Jodenvervolging was meegekomen.

Een oom van mij was inspecteur van onderwijs geweest. Hij was gepensioneerd. 'Ze doen ons niets' dacht hij.

Dat jongelui naar kampen werden gestuurd vond hij niet erg. 'Dan leren ze werken', zei hij (nazi's als opvoeders!!).

Er was in Den Haag een Joodse advocaat. 'Wij hebben de toezegging', zei deze 'dat Joodse arbeiders die in Duitsland gaan werken, niet slechter behandeld zullen worden dan N e derlandse'. Ik zei: 'Laat men mij dan maar zoeken' en dook onder. Mijn broer had de kans ook onder te duiken.

Maar hij zei: 'Ik doe geen sprong in het duister. Wij (zijn vrouw en hijzelf) zouden nooit geld van anderen kunnen accepteren'. Zij zijn in het eeuwige duister. Een dochter van hen kwam nog levend uit een concentratiekamp. Ik had de oorlogstijd overleefd en zei tegen haar, doelend op de bombardementen op Duitse steden: 'Ze zijn wèl gestraft'. Zij antwoordde: 'Misschien zijn wij de gestraften'.

Ik besefte nog niet dat wij tot levenslange rouw veroordeeld waren.

Een Joodse kennis van mij zei in het begin van de oorlog, denkend aan de bevrijding: 'Het wordt een goeie tijd voor de Joden'. Hij dacht aan de handel.

N a de bevrijding kon de Jood geen kwaad meer doen. Degenen die het voor de arbeiders hadden opgenomen waren merendeels uitgeschakeld. Vele Joden trokken naar Israël, waar zij een vredig bestaan konden opbouwen! De idealisten die in een kibboets gingen werken werden het meest bewonderd. Men had er te eten. Goedkoper werkkracht kon welhaast niet. D e Verenigde Staten bewapenden Israël. D e Israëliërs waren prima soldaten. Opstandige volken werden zo uitstekend in bedwang gehouden. Vrede met Egypte werd bevorderd. H e t moest natuurlijk niet al te liefdevol worden, dan werd het een te machtige combinatie! Sadat werd vermoord, Moebarak mocht de politiek gematigd voortzetten. Er was in Egypte iets te verdienen!

Thans moet Saoedie-Arabië wapens kopen. Geld genoeg. Het slimste is, Duitsland voor dit karretje te spannen. Eerst maar tanks. De Amerikaanse wapenindustrie verdient voorlopig genoeg aan raketten. In de Sowjet-Unie aapt m e n alles na. Uitvindingen die de mensheid zouden moeten dienen, zonder tot misbruik te leiden, komen in handen van militairen. Er is een geweldige markt voor; godsdienst- en stammenoorlogen liggen voor het opscheppen.

Reagen en mevrouw Thatcher zullen de wereld wel in orde brengen. Gelooft u er aan?

G. J. Levie

Oproep uit Californië

Veertig jaar bevrijding In mei 1985 zal het veertig jaar geleden zijn dat de oorlogsgetroffenen werden bevrijd. In Nederland wordt ieder jaar op 5 mei een herdenking gehouden. Waar dit dan voor de veertigste keer gebeurt krijgt de bijeenkomst in 1985 een bijzonder karakter.

Het 'Comité ex-Nederlandse Vervolgden uit de Bezettingstijd' te Los Angeles heeft het plan opgevat om, in samenwerking met 'VISTA TRAVEL BURBANK' aan de herdenking van 1985 deel te nemen met een zo groot mogelijk aantal oorlogsgetroffenen uit Amerika en Canada.

De voorbereidingen voor deze deelname moeten uiterlijk midden april 1984 zijn afgerond. Daarom is snelle reactie nodig. Reeds is gebleken dat voor het plan groot enthousiasme

bestaat en dat het voor velen een geweldige belevenis zal zijn om samen met vele Nederlandse lotgenoten de terugkeer uit gevangenschap, waarvan nelaas zovelen nooit teruggekomen zijjn, te herdenken.

Indien die deelname groot genoeg is zal het waarschijnlijk mogelijk zijn uiterst gunstige vliegprijzen te bedingen. Om deze te Kunnen krijgen moet zeer snel bekend zijn hoeveel personen meegaan. Voorlopige aanmelding dus direct bij: Het 'Comité ex-Nederlandse Vervolgden uit de Bezettingstijd', 6354 Van Nuys Boulevard-suite 424, Van Nuys, CA 91401 Namens het Comité, Charlotte Cohen

De mediene 'Tot voor kort wist ik niet wat mediene was', zei prof. Ivo Schöffer bij de opening van de gelijknamige tentoonstelling in het Joods Historisch Museum (nog) in de Amsterdamse Waag.

De ondertitel van tentoonstelling en catalogus geeft opheldering: de geschiedenis van het Joodse leven in de Nederlandse provincie. Hoe klein het aantal Joden in het vooroorlogse Nederland ook moge zijn geweest, nauwelijks meer dan één procent van de bevolking, in talrijke gemeenten, in dorpen en steden woonden tot 1942 Joden. Soms maar enkele tientallen.

In een plaats als Zwolle voelden de ongeveer 700 Joodse ingezetenen zich een volwaardige Joodse gemeenschap en wezen zij de als geringschattend ervaren term 'mediene' af. In het Hebreeuws betekent dit eigenlijk staat: mediena Jisraeel is de staat Israël.

Een van de kleinste groepjes Joden woonde in het Brabantste Vierlingsbeek, waar zelfs enige grafstenen met Hebreeuwse inschriften bewaard zijn. Rotterdam, Den Haag, Groningen en Leeuwarden bezaten de belangrijkste Joodse gemeenten na Amsterdam.

Schilderij van de Indonesische kunstenaar Tatang Ganar.

confronteerd met een breed uitwaaierend en gevarieerd leven, abrupt afgebroken. We weten het, van de klassen schoolkinderen met petjes en schortjes heeft slechts een doodenkele zelf kinderen, laat staan kleinkinderen of de bevrijdingsdag gezien.

En nog iets: onwillekeurig verlangt men naar de beloofde uitbreiding van het museum, n.1. het synagogencomplex op het Mr. Visserplein, als men ziet hoe in de Waag met ruimte is gewoekerd om de vele panelen en vitrines te plaatsen.

Een compliment voor de medewerkers van het Joods Historisch Museum, die bergen werk moeten hebben verzet om tot dit tegelijk verblijdende en weemoedig stemmende resultaat te komen.

De tentoonstelling blijft tot 25 november open. De catalogus kost f 17,50.

E. T. LEZING OVER JIDDISJ

Piet Mondriaan: tekening van de Joodse veehandelaar Louis van Zwanenberg te Uden bij wie de jonge schilder in 1904 inwoonde.

Documenten, foto's, schilderijen en tekeningen en een aantal religieuze voorwerpen roepen een verleden op dat drievoudig voorbij is: een kleine sjoel werd zelfs gereconstrueerd.

Al bij de opening van de tentoonstelling op 12 april vonden heel wat bezoekers portretten van familieleden waarvan ze het bestaan niet kenden of vermoedden.

Ieder van ons wordt weer eens ge-

Jiddisch: het verdwijnen en opleven van een taal, zo luidde de bescheiden titel van een voordracht van drs. W. C. Delsman tijdens het 38ste Filologencongres te Nijmegen. Hij ging nl. eerst het ontstaan, de samenstelling en indeling van deze spreektaal der Asjkenazische (d.i. Duitse) Joden na en besprak de — late — opkomst van de Jiddisje literatuur, die het eerst voor de vrouwen te boek werd gesteld, een zeldzaam verschijnsel.

Het Jiddisj is bezig te verdwijnen en dat al voordat de mensen die het spraken werden weggevaagd: ongetwijfeld een cultuurverlies.

De zeer interessante studie van de heer Delsman zal nog in druk verschijnen.

E.T.

O m het leven der mensheid

Westerbork gaat weer open

Resolutie van de Algemene Vergadering van het Int. Auschwitz Comité op 6-7-8 april in Auschwitz-Birkenau bijeen

Het herinneringscentrum 'Kamp Westerbork' dat gedurende de wintermaanden gesloten was, is weer voor het publiek opengesteld. Dit jaar is er, behalve de permanente tentoonstelling van de exacte copie van het Nederlandse paviljoen in Auschwitz, nog de expositie 'Getekend in Westerbork' te zien.

Een tweetal gevangen tekenaars heeft elk een reeks tekeningen gemaakt tijdens hun verblijf in net kamp. Werner Löwenhardt (geb. 1919) tekende vooral landschappen en impressies van het dagelijkse leven in het kamp.

Leo Kok (1923-1945) maakte een hele serie portretten. Het herinneringscentrum ligt buiten het oorspronkelijke kampterrein en is per auto bereikbaar. Het adres is: Oosthalen 8, Hooghalen.

De openingstijden zijn (tot 1 november) : van maandag tot en met vrijdag van 9.30 - 17.00 uur; op zaterdag, zon- en feestdagen van 13.00 - 17.00 uur.

Er is ook documentatie in het centrum aanwezig. De toegangsprijs is f 2,50; tot 16 jaar en 65+ f 1,25.

De Algemene Vergadering die vele organisaties uit 14 landen vertegenwoordigde: — uit haar diepe ongerustheid over de gevaarlijk verscherpte internationale toestand, die een dodelijke bedreiging voor de mensheid betekent; — verlangt in naam van de oud-gevangenen en nabestaanden van de hier vermoorde miljoenen mensen, vrouwen en kinderen het verbod van nucleaire, chemische en andere massa-vernietigingswapens en volledige ontwapening; — constateert dat een verdergaande bewapeningswedloop en de oorlogspropaganda oude en nieuwe fascisten mobiliseren, die de nagedachtenis van onze vermoorde kameraden besmeuren, die volkerenhaat, racisme, antisemitisme, vreemdelingenhaat en apartheid prediken en ook voor terreur niet terugdeinzen; — herinnert eraan dat de regeringen en parlementen, overenkomstig de resolutie van de 38ste zitting van de Algemene Vergadering van de VN verplicht zijn 'onmiddellijk maatregelen te nemen waardoor elke propaganda voor denkbeelden die op rassen-supe-

rioriteit en rassenhaat berusten, evenals oorlogspropaganda (nazi-, neo-nazi- en fascistische ideologieën inbegrepen) strafbaar worden verklaard'; — verzoekt de regeringen en parlementen deze VN-resolutie uit te voeren; — het Internationale Auschwitz Comité ondersteunt met woord en daad nu en in de toekomst de brede vredesbeweging in de wereld en elk initiatief tegen de oorlogsvoorbereiding, ongeacht ideologische en politieke drijfveren; — de Algemene Vergadering van het Internationale Auschwitz Comité begroet de jongeren en alle mensen van goeden wil die thans strijden voor vreedzaam naast elkaar leven van de volkeren.

Wij roepen allen op tot gemeenschappelijke, actieve strijd tegen de atoomdood.

Aan vooravond van de dag dat het veertig jaar geleden is dat het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau wercf bevrijd, voelt de Algemene Vergadering van het IAC zich verplicht te verklaren: Het gaat nu niet om oorlog of vrede, maar om het leven van de gehele mensheid.

Wat het I A C gaat doen Het Internationaal Auschwitz Comité vraagt de UNESCO om morele en materiële steun onder meer om een permanente tentoonstelling over de kampen in het UNESCO-gebouw te Parijs in te richten.

Een werkgroep zal met andere kampcomité's worden gevormd om ervaringen inzake herlevend fascisme over te dragen. Men denkt aan bezoeken aan Auschwitz, films en reizende tentoonstellingen. Tegen 1985 zal een internationale prijsraag voor een affiche worden uitgeschreven.

Men wil de berechting en vervolging van kampbeulen van Auschwitz op de voet volgen, evenals organisaties en personen die de Auschwitz-Lüge verbreiden en de HIAG, de clubs van oud-SS-ers.

Juist in verband met de ernstige internationale toestand acht de Algemene Vergadering het op zijn plaats om de bevrijding van Auschwitz in het bijzonder en de bevrijding van Europa in het algemeen op waardige wijze te vieren.

DAG VAN HET VERZET Als deel van het COWS, het Centraal Orgaan Verzets- en Vervolgingsslachtoffers, behoort ook het Nederlands Auschwitz Comité sinds kort tot de Stichting Samenwerkend Verzet 1940-1945. Deze pleegt elk jaar een Dag van het Verzet te organiseren op 31 augustus.

Dit jaar zal dit plaats vinden in de Generaal Winkelmankazerne in Nunspeet. Er is een uitgebreid programma met als spreker de heer J. J. G. Boot, schrijver van 'Burgemeester in oorlogstijd' en er is gelegenheid voor lunch en avondmaaltijd. Het geheel duurt van 10.30 tot 19 uur en kost f 25,-.

Men dient zich voor 1 juli aan te melden bij het Organisatiecomité Dag van het Verzet, Postbus 306, 3840 AH Harderwijk met vermelding COWS. De f 2 5 - moet voor 10 augustus worden overgemaakt op postrek. 55.97.597. t.n.v. Penningmeester. Organisatiecomité Dag van het Verzet.