Auschwitz Bulletin, 1980, nr. 06 Juni

24e jaargang nr. 6 december 1980

nederlands auschwitz comité

Secr. E. Furth, Diemerkader 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr 58,1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75 088 Gem. giro 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie: E.Tas,Amsteldijk23,tel 020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam, tel 020-972869.

25 januari 1981 Auschwitz-herdenking O p 25 januari 1981 is het weer zover. Dan zal de jaarlijkse Auschwitz-herdenking plaats vinden.

bijzondere prijs gesteld.

Omdat wij zo graag elkaar gezellig willen ontmoeten, bestaat het programma maar uit één onderdeel. Maar dat is dan ook uitgelezen. Wij zijn er trots op dat wij als eersten in Nederland een Duitse groep van jonge musici mogen introduceren, de Zupfgeigenhansel. Musici die Jiddisje liedeeren en volksmuziek brengen. Omgekeerd is de groep er enthousiast over om juist op onze herdenking te kunnen optreden. Tot nu toe zijn zij hier alleen door een langspeelplaat bekend en de bespreking daarvan in het N I W van 2411 -'80 kunt u hieronder lezen.

O m 12 uur komen wij bijeen op de Nieuwe Oosterbegraafplaats, ingang Kruisland (bus 8, tramlijn 9) om bloemen te leggen bij ons glazen monument 'Nooit meer Auschwitz'.

O m 13.30 uur (om half twee) gaan de deuren open van het RAI-restaurant op het Europaplein. Daar houden wij onze reünie, die begint met een lunch, ons opnieuw aangeboden door het gemeentebestuur van Amsterdam, uiteraard door ons op

Wij beschouwen het als een hoopvol teken in een tijd met zoveel duistere plekken, om van over de oostgrens een jeugdig gezelschap te mogen begroeten dat zich één voelt met ons. Hartelijk welkom, u en zij!

Deelneming aan de reünie en de lunch is kosteloos, maar u dient wel kaarten aan te vragen bij het secretariaat van het N A C , mevr.

E. Furth, Diemerkade 43 1111 A C Dieman, tel. 020-905310.

Doet u het maar bijtijds, des te beter kunnen wij het geheel overzien. Tot 25 januari!

NAC

De Zupfgeigenhansel door Leo Hoost Een bijzondere verrassing in het genre jiddisje folklore is de Duitse elpee Zupfgeigenhansel (Plane 88141) met elf liederen uitgevoerd door het kwartet Zupfgeigenhansel. Althans, zo noemen zich Thomas Fritz (zang en gitaar), Erich Schmeckenbecher (zang, gitaar, mandoline, accordeon en bouzouki), Lutz Berger (viool) en Bruno Schaab (contrabas) die qua instrumentaal en vocaal niveau zo ze al geen vakopleiding achter de rug hebben, bepaald toch een professionele indruk maken.

Hun arrangementen zijn bijzonder smaakvol en afwisselend van ensemblekleur; beslist geen imitatie van de oostjoodse 'klezmer-groepjes', de bruiloften- en partijenstrijkjes uit Polen.

De inzet, de ontroering en de recht-

streekse eenvoud van hun optreden delen zich onmiddellijk aan de luisteraar mee. De bewogenheid die men dan over zich heen voelt komen vindt via déze interpretaties niet haar oorsprong in sentimentaliteit van spel en zang, maar juist in het besef dat het jiddisje lied, zó vertolkt, iedereen aangaat en niet alleen meer de in vervolging gekwelde joodse mens alleen.

Die verruiming van waardering wordt ook gestimuleerd als men zich alvorens te luisteren de moeite geeft de uitgebreide toelichting en de jiddisje (met daarnaast Duitse) teksten door te lezen, zodat ook minder-ingewijden exact weten waarover het gaat. Maar visueel wordt ook nog op andere manieren het meeleven versterkt en wel door een aan-

grijpende serie foto's uit staatsarchieven te Wenen, Koblenz en Warschau en door de complete melodie-notaties van elk lied. O p de laatste pagina's staan de teksten nogmaals afgedrukt, maar dan in het Iwriet met Hebreeuwse lettertypen — kennelijk terwille van Asjkenazische luisteraars in Israël.

De schrijnende aspecten zijn bij het jiddisje lied vaak verpakt in luchtige vieve melodieën. Zo handelt Die grüne Kusine over het snoezige mooie nichtje dat na in Amerika te zijn aangekomen een afgebeuld wrak werd dat haar toestand waardeert met een Brennen sol kolumbuses medine! Dire-gelt is de quasivrolijke klacht over het stipt huur moeten betalen voor een krot waarin nau-

(Vervolg op pag. 2)

SLEEPPROCESSEN

Geslagen mensen

ASCHAFFENBURG, MAJDANEK

Zeer terecht zijn de artikelen van Annelies van den Houten over de zorg voor oorlogsgetroffenen gebundeld.

'Geslagen mensen' heet het boekje, uitgegeven door Omniboek te Den Haag.

Velen van ons zullen die artikelen in het N I W hebben gelezen en ze willen bewaren. Anderen willen er zeker nog kennis van nemen, al is het alleen maar om het interview met Eva Furth, de secretaresse van ons comité. M e n vindt er enkele beschouwingen in over de Wet op Uitkeringen voor Vervolgden (WUV), o.a. van de beide staatssecretarissen van CRM, mevrouwj. Kraayeveld-Wouters en de haar Wallis de Vries. De oud-gevangene Jaap de Boers, die in een gedicht schreef: 'We konden dertig jaar niet praten', schreef behartenswaardige woorden. We kunnen ze nu nalezen. 'De WUV had veel eerder moeten gebeuren...' Wie vindt dat niet?

'Na-oorlogs zijn' geeft de stem van de nieuwe generatie, die van Minny Mock-Degen en verdient ernstige aandacht. Daarentegen steekt men niets op uit het verhaal van de heer van Niersen, het allerminst over de actualiteit van oorlogservaringen.

Gelukkig is de rest van het boekje van des te meer waarde. Een aanwinst.

'Een onnatuurlijke lust in het vernietigen van mensenlevens', uitgeleefd in Jaworzno, een Nebenlager van Auschwitz, leverde Hans Olejak en Ewald Pansegau niet alleen vrijspraak, maar ook een schadeloosstelling op. Drie jaar liep in het Beierse Aschaffenburg het proces tegen de Rapport- en Blockführer. Ondanks 150 getuigen die de 21 moorden bevestigden — alle extra's, buiten het massamoordbedrijf om — volgde vrijspraak van de verdenking van moord. En alleen moord verjaart in de Bondsrepubliek niet, zodat de twee SS-ers een aardig sommetje kunnen eisen voor de, (overigens korte) tijd dat zij in voorarrest zaten.

De opgesomde gruwelen zullen we nu maar laten rusten. De rechter achtte de getuigen trouwens niet geloofwaardig, soms wisten zij immers niet meer of een slachtoffer wel of geen schoenen aanhad! De rechtbank verhoorde overlevenden acht maal in Israël, viermaal in Polen, eens in de VS en zelfs eenmaal in Australië.

Maar een 58-jarige getuige uit Israël, die in de rechtzaal verklaringen had afgelegd, werd zo lastig gevallen door twee jeugdige aanhangers van de beulen, dat hij een zenuwstoring doormaakte en in een ziekenhuis belandde. Hij zou 'wat ergens beleven dan destijds in Auschwitz', zo heette het. Uit angst durfde de man niet verder te verklaren wat hij van het geboefte beleefd had. Niet alleen de rechter, ook de officier van justitie liet al in de aanklacht 33 gevallen van moord vallen, omdat die niet voldoende bewezen zouden zijn. Alsof er daarmee meer mensen uit dit grootste Nebenlager van Auschwitz zouden zijn teruggekomen!

Het schijnt overigens dat ondanks de opheffing van de verjaring van nazimisdaden er soms in de Bondsrepubliek al amnestie is verleend, als... de slachtoffers de Duitse nationaliteit hadden.

Een ander poging om de verjaring slinks weer in te voeren deden de zes (6) toegewezen advocaten: de aanklacht wegens moord hadden de SS-ers 32 jaar na het plegen van hun daden vernomen, zodat zij zich niet behoorlijk konden verdedigen! Welke geest er in het gerechtshof heerste blijkt al uit het feit dat de twee alte Kameraden daar een bloemenhulde van hun jongere aanhangers in ontvangst konden nemen. De 'Kampfbund deutscher Soldaten' deelde ongehinderd manifesten uit waarin

de moorden in de kampen leugens werden genoemd. De Auschwitz-Lüge dus. In feite heeft de rechtbank die schotschriften onderschreven.

Het (kleine) Auschwitz-proces moge tot een schandelijke ontknoping hebben geleid, de zaak-Majdanek lijkt dezelfde kant op te gaan. Vijf jaar is in Düsseldorf het rekken van de behandeling, het schofferen van getuigen en het vertroetelen van de beklaagden aan de gang. Bij herhaling tot daadwerkelijke verontwaardiging van weldenkende mensen, ook hier in Nederland.

Een aantal beklaagden is al ontslagen van rechtsvervolging, vijf van de overige negen zijn op vrije voeten. In de kringen van de slachtoffers en daar niet alleen bestaat de gerechte vrees dat de rechtbank op een verdere aanfluiting van het recht aanstuurt.

In Düsseldorf hebben verontruste, vooral jonge mensen een 'podium-gesprek' gehouden met o.a. de strafrechtspecialisten prof. Ulrich Klug in het Evangelische Haus der Kirche en bereidt men een gedenkteken voor de slachtoffers van de nazi-terreur voor.

De 26ste november, de vijfde verjaardag van het proces, gedacht men met een fakkeloptocht en de opvoering van 'De juristen' van Rolf Hochhuth in de aula van een lyceum.

O p die dag werdt overigens pas de laatste getuige gehoord. De pleidooien moeten nog volgen en de uitspraak wordt niet voor maart 1981 verwacht.

Het is nodig opmerkzaam te blijven.

Want zoals een spandoek in Düsseldorf meldt: wie SS-moordernaars ontziet, werkt neo-nazisme in de hand.

OPROEP VOOR JAAP K O S T E R De heer Johan Beekman, van Lennepdreef 40, 2353 N L Leiderdorp, tel. 071-895788, vraagt wie hem in contact kan brengen met zijn oud-kampgenoot uit Auschwitz: Jaap Koster, deze laatste is in het voorjaar 1973 nog gezien in Nathanja - Israël.

WUV-ADVIES Voor WUV-advies kan men als steeds terecht bij mevr. R. Corper-Blik en eveneens bij mevr. B. Teeboom.

E.T. Annelies van den Houten: Geslagen mensen (de zorg voor oorlogsgetroffenen), Omniboek, Den Haag, 1980.

Prijs: ƒ 11,90.

(Vervolg van pag. 1) welijks meer te koken of te slapen valt.

De joodse partisaan Hirsch Glik schreef kort voor zijn dood Schtil, die nacht is ojsgeschterntwaarinhetwoord pistool bij elke strofe in een andere taal voorkomt.

In Auschwitz schreef Jitschak Katsenelson zijn nu wereldberoemde lied Dos kelbi een symbolisch gedicht over een vastgebonden kalfje, waarin de dichter zijn rouw en verbijstering verwoordt over het vermoorden van zijn vrouw en twee jonge zoons.

Beklemmend van een wrangheid a la Kurt Weill is de Arbeitslose-Marsch van Gebirtig wiens soldateske opgewekte melodie onderdak biedt aan een messcherp cynisch proletarisch protest.

OPROEP A A N D E BEVOLKING V A N AMSTERDAM E N O M G E V I N G MANIFESTATIE TEGEN FASCISME RACISME ANTISEMITISME ZONDAGMIDDAG 14 DECEMBER 1980 AMSTERDAM Tal van gebeurtenissen van de laatste tijd in ons land en in onze stad geven aanleiding tot ernstige verontrusting.

Opnieuw verschijnen hakenkruisen, SS-tekens, fascistische en racistische leuzen op muren, bruggen en viaducten.

Fascistische groepjes verspreiden racistische en antisemitische pamfletten.

O p het Waterlooplein worden openlijk hakenkruisen en SS-dolken verhandeld.

Een fascistische knokploeg viel met geweld buitenlandse werknemers in de Mozes- en Aaronkerk aan.

Telkens weer proberen groeperingen als de Nederlandse Volksunie, de Viking-jeugd en Centrum Partij, bijeenkomsten en provocaties te organiseren.

Evenals de Grijze Wolven en Amicales.

Gesprek in Parijs 'De laatste jaren is er een sterker wordende racistische stroming.' Dat zegt Jean Liberman, redacteur van de Presse Nouvelle Hebdomadaire, een vooruitstrevend Joods blad, te Parijs. 'Het toppunt was de bom in de rue Copernic, voor de synagoge. Maar allang is er racistisch geweld tegen Algerijnen en andere Noord-Afrikanen; de zetels van heel wat progressieve en democratische organisaties en hun bestuurders zijn aangevallen en de laatste tijd zijn vooral Joden het doelwit.

De antisemitische terreur treedt nu op de voorgrond. Het geheel kan men niet los zien van de crisis in de maatschappij, de werkloosheid, de onzekerheid, het geweld rondom. De Franse regering speelt de onrustbarende zaken in de hand, zij bekommert zich met om het belang van minderheden, net zomin als om dat van werkende mensen en middenstand. En zij tast de vrijheid aan die zij voorgeeft te verdedigen.

Als progressieve Joden willen wij met alle democraten van Frankrijk en elders optreden. Wij willen bereiken dat er in Joodse kring geen onbezonnen dingen

Dit soort verschijnselen betekent een belediging voor de democratische opvattingen van het overgrote deel van de bevolking.

Keer op keer laten Nederlanders ook blijken dat in ons land geen plaats is voor racistische en antisemitische praktijken, geen plaats is voor vreemdelingenhaat.

Demonstratie vanaf de Dokwerker, aanvang 13.00 uur Manifestatie in de Jaap Edenhal, aanvang 14.30 uur (hal open 13.30 uur) De organisaties die oproepen tot de manifestatie, zijn onder meer: — organisaties van verzet en vervolging 1940-1945 die in Amsterdam een vestiging hebben

De verontrusting en verontwaardiging is groot.

— joodse organisaties — organisaties van buitenlandse werknemers — organisaties van Surinamers en Antillianen — jongeren- en studentenorganisaties — organisaties van leerkrachten en kunstenaars — diverse andere organisaties.

Een groot aantal Amsterdamse organisaties, daaronder het Nederlands Auschwitz Comité roept u daarom op tot deelname aan een manifestatie tegen fascisme, racisme en antisemitisme op zondag 14 december 1980 in Amsterdam.

Financiële ondersteuning Natuurlijk is er veel geld nodig. Stort daarom uw bijdrage op gironummer 45 13 200 t.n.v. Amsterdams Initiatief tegen fascisme, racisme en antisemitisme, p/a Geldersekade 101, Amsterdam.

gebeuren. De mensen zijn ongerust en met reden. Geruststellend was de massale solidariteit die op 7 oktober is betoond. Officiële Joodse instanties hebben lang alleen gelet op de politiek van Israël. Maar het antisemitisme is niet van gisteren. Nu schijnt een deel van de vooraanstaande figuren onder de Joodse bevolking zich er rekenschap van te geven dat de toestand van de Joden niet losstaat van de toestand van de democratie in Frankrijk en men stelt daar nu meer eisen aan de regering. De mensen begrijpen dat het lot van de Joden nauw is verbonden met het lot van de minderheden in het algemeen.

Wat de Franse Midden-Oostenpolitiek betreft: die berust op handelsbelangen; de grootste rol daarin spelen de grote olie-maatschappijen. Vaak worden Joodse Franse burgers verward met de politiek van de Israëlische regering. Dat is te vergelijken met de nazi-propaganda dat de Joden een 'Fremdkörper' zouden zijn. Maar dat is in strijd met de opvattingen van de meerderheid van de Joden. Wij zijn Joodse, volledig Franse burgers.

Er komt nu in sommige Joodse kringen een chauvinistische stroming voor, geïnspireerd door rechtse Israëlische

partijen. Dit 'Renouveau juif' ('Joodse vernieuwing') steunt op jonge, uit Noord-Afrika afkomstige Joden, die hier en daar gehoor vinden, maar door de meesten worden afgewezen.

Er waren in België, net als hier in Frankrijk, massale en gerechtvaardigde reacties op de antisemitische wandaden. De groei, de brutaliteit ook van neo-nazi-optreden is een internationaal verschijnsel. Ze hebben ook verbindingen met elkaar, die van de rue Copernic in Parijs met die van Bologna. De Franse politieman Durend, lid van de nu verboden fascistische FANE, onderhield contact met Italiaanse fascisten.

Er bestaat een zwarte internationale die verbindingen in verschillende landen heeft.

Natuurlijk zijn de Joden en alle democratische mensen extra opmerkzaam geworden door wat er in Frankrijk is gebeurd. Er waren ook reacties in de Verenigde Staten. Men heeft daar eenzelfde scheiding der geesten als in Frankrijk. Maar overal is de democratische opvatting dat alle antifascisten van welke kleur of overtuiging ook elkaar moeten vinden.'

E.T.

PENNINGMEESTERKRABBEL In onze laatste twee kranten heb ik verstek laten gaan. Nu ben ik er weer en naar ik hoop met uw instemming. In het jaar 1980 heeft ons comité extra in de belangstelling gestaan. Dit kwam in het bijzonder door de geslaagde, door ons georganiseerde reis naar Auschwitz. Daar werd door onze regering het Nederlandse Block geopend als permanente tentoonstelling van het leed door het Duitse nazidom aangericht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen mochten wij als enige organisatie aanwezig zijn, maar tevens werd een bronzen beeldengroep geaccepteerd, door ons als geschenk voor het Nederlandse paviljoen aangeboden.

Bij deze gelegenheid kwam tot uiting hoe groot het vertrouwen en de waardering zijn die ons comité ook bij buitenstaanders geniet.

Voor de reis naar Auschwitz moesten wij een vliegtuig charteren en contant beschikken over ƒ 38.035,— ongeacht of het vliegtuig vol was of niet. Dit konden wij natuurlijk niet opbrengen. Bovendien wilde ons comité de deelnemers een korting op de reis geven.

Door bevriende relaties kwamen wij in

contact met de Stichting Algemene Loterij Nederland en deze hielp ons prachtig uit de nood door onmiddellijk een garantiebedrag over te maken van ƒ 20.000,—. Hierdoor konden wij de velen meenemen die óf als overlevenden van het kamp behoefte daartoe voelden óf deze reis te baat namen ter nagedachtenis van de daar omgekomen familie en vrienden. Wij stuurden de Algemene Loterij Nederland een staat van ontvangsten en uitgaven. Hieruit bleek dat er een positief saldo was van ƒ 7.378,— en wij vroegen ons te berichten wat wij met dit bedrag moesten doen.

Wij kregen schriftelijk het fantastische antwoord dat door het stichtingsbestuur eenparig was besloten het saldo van ƒ 7.378,— te onzer beschikking te stellen ten behoeve van onze werkzaamheden.

Wij hebben direct onze dank betuigd voor dit bijzondere 'lot uit de loterij'.

Nu bestaat het gevaar dat onze lezers/ begunstigers zullen denken dat we voor 1981 misschien niet zoveel geld meer nodig hebben. Dit zou een misvatting zijn. Het is nl. voor ons comité tegen

Muzikant onder de galg

nen die opwellen bij het lezen, te beheersen.

Dit is 'het kamp' in al zijn verschrikkingen, zoals wij het zelf zagen, zelf meemaakten. Het woord 'dood' was er taboe. Het werd omschreven met 'verdwijnen', 'door de schoorsteen gaan' of 'het draad inlopen' (onder stroom gezet prikkeldraad).

Een dood die duizenden gevangenen in opperste wanhoop verkozen. Hij beschrijft tenslotte de gruwelijke dodenmarsen, begin 1945, waarbij duizenden en nog eens duizenden de dood vonden, zo reëel, dat wij de verschrikkingen daarvan bijna lijfelijk voelden, alsof dit alles pas gisteren plaatsvond.

Hij leidt ons naar de bodemloze diepten. Zijn bevrijders haalden hem in Bergen-Belsen tussen de doden vandaan.

Nuttige lectuur voor allen die het aangaat. Daarmede bedoelen wij hen die durven beweren dat 'Auschwitz een leugen is...'.

Herman Sachnowitz kan zijn beulen met meer haten, het heeft allemaal geen zin meer, zegt hij. Niet veel overlevenden kunnen dit zo aanvoelen. Vergelding voor al het leed is onmogelijk.

Maar dat Duitse rechters, anno 1980, de sadistische moordenaars vrijspreken

door Herman Sachnowitz bewerking Arnold Jacoby vertaling John de Rooy uitgave T. Wever BV, Franeker 1980 prijs f 24 — De Joodse Noor Herman Sachnowitz werd met zijn vader, 4 broers en 3 zusters in het najaar van 1942 gearresteerd.

Hun misdaad was Joden te zijn. Van deze grote familie overleefde hij als eni'Ik kom terug, ik zal terugkomen, ik moet vertellen wat er gebeurd is.' Hij overleefde dankzij zijn trompet, net als bv. Lex van Weren. In zekere zin lopen hun verhalen dan ook parallel. Ieder verwerkt het op zijn eigen wijze, maar het verhaal, de geschiedenis van alle overlevenden is nagenoeg gelijk.

Herman wachtte met vertellen meer dan 30 jaar, maar het relaas dat bij nu deed is zo onvoorstelbaar dat wij, die het zelf meemaakten, het nu nog nauwelijks kunnen verwerken. Het verhaal van de alles overheersende honger en kou, de vernederingen, de mishandelingen en martelingen, het verdriet om al degenen die je liefhebt te zien bezwijken. .. Het is bijn onmogelijk om de tra-

het einde van elk jaar een zeer spannende tijd. We moeten dan ons grote herdenkingsnummer in een oplaag van 25.000 ex. in orde maken en de grote zaal van het RAI-restaurant bespreken voor de reünie in januari. Ik heb nog niet gesproken over onze gewone krant, die wij vijfmaal per jaar uitgeven.

Wij moeten ons dus voor tienduizenden guldens vastleggen zonder te weten wat onze financiële acties zullen opbrengen: te weten o.a. de accept-girokaarten en steunbrieven, die wij resp. aan onze lezers en diverse bedrijven sturen. Wij hebben immers geen verplichte contributie betalende leden of abonné's!

Begrijpt u nu waarom wij aan het einde van elk jaar in spanning zitten? Als penningmeester vertrouw ik er op dat juist het mooie voorbeeld van de Algemene Loterij Nederland stimulerend zal werken en reken ik er op dat u ook voor 1981 extra snel en royaal ons uw bijdrage zult doen toekomen. Bij voorbaat hartelijk dank.

U een goed jaar in vrede toewensend teken ik, met vriendelijke groeten, F. Degen, penningmeester 'bij gebrek aan bewijs', is toch wel ten hemelschreiend. Vermoedelijk hebben deze rechters nog nooit de moeite genomen, om aangrijpende documenten uit het kampleven, zoals Sachnowitz' boek en andere te lezen.

Eva Furth

Van het Icodo Drs. H. A. A. Mourits, directeur van het Informatie- en Coördinatieorgaan Dienstverlening Oorlogsgestroffenen (Icodo) schreef ons — dat mw. I. van Oldenborgh, mede-directeur van het Icodo, na een lange ziekteperiode met meer bij onze instelling zal terugkeren.

Wij mogen hieraan toevoegen dat dit onverwachte besluit door bestuur en medewerkers van onze stichting wordt betreurd, omdat mw. van Oldenborgh na de geslaagde opbouw van het Informatiecentrum (dat in junijl. in het Icodo werd geïntegreerd), naar verwachting een waardevolle inbreng zou hebben bij de verdere opbouw van het Icodo. Het bestuur heeft haar beslissing niettemin gerespecteerd.