Auschwitz Bulletin, 1972, nr. 01 Januari

M RlueMint

'

' 'cHEWING GUM *

kauwgom in d o o r d r k S t r i p ' u

natuurlijk verkade chocolade, u proeft wel waarom!

(De handigste verpakking beschermt nu M L Blue Mint's nieuwe, heerlijke, fantastisch frisse smaak !) M L Blue Mint nieuwverpakt, stimulerend fris

30 ct

Meer naaimachine voor uw geld. r e e d s vanaf ƒ 2 9 9 , —

Dealers door het gehele

land

voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar

ópreóóo

Kalverstraat 142 Amsterdam

nederlands auschwitz comité

HERDENKINGSNUMMER Oplaag: 20.000 ex.

1 6 d e jaargang, nr. 1, jan. 1972

secr.:

victorieplein

3 2 ' , amsterdam-z.,

bankrek.: AMRO, bijk. van b a e r l e s t r a a t ,

postgiro

293087

amsterdam-z.

gem.giro N 5500 N.A.C. red.:

amsteldijk

23, amsterdam-z.

Wereld in beweging De w e r e l d , de w e r e l d sen is in b e w e g i n g , het w i l l e n o n t k e n n e n . nen de N e d e r l a n d s e is er deining. A l l e e n

«

van de menniemand zal En ook binsamenleving al de 0 ' 7 1 ,

de e n o r m e o n d e r w i j s d e m o n s t r a t i e in U t r e c h t op 29 n o v e m b e r j l . is er een bewijs v a n . De ouderen moet e n diep in hun g e h e u g e n d u i k e n , w e l t o t 1946, o m zich e e n in o m vang vergelijkbare m e e t i n g te herinneren. Er w a s er toen e e n in A m s t e r d a m t e r o n d e r s t e u n i n g van e e n vrij Indonesië. D a t w a s natuurlijk belangrijk, vooral o m d a t later Nederlandse jongens t e g e n die nieuw e republiek het veld in w e r d e n g e s t u u r d . D e m e n s e n die toen voor deze en andere democratische doeleinden op de been k w a m e n , voelden zich eindelijk bevrijd en zij gunden dit e e n ander.

In de m a s s a l e tocht naar U t r e c h t van 1971 zat nog iets anders: de m e n s e n k w a m e n op voor hun e i g e n l e v e n , liever nog voor de t o e k o m s t

•

van hun kinderen. En d a t is karakt e r i s t i e k voor d e b e w e g e n d e w e reld van vandaag. Zo t r e d e n de m e n s e n in Rijnmond op voor de lucht die zij i n a d e m e n , t e g e n stank e n l a w a a i , voor hun e i g e n neus e n o r e n . B e w o n e r s van e e n Drents dorp, kinderen ook, k l a m p e n e e n minister aan o m hen voor een ge-

Jan Wolkers over zijn omslagontwerp Het is gemaakt voor de lezers van het Auschwitzblad. Het is een stuk van hun bewustzijn dat als een zwaard van Oamocles boven hun hoofd hangt en dat is zo met de hele mensheid. Als je ziet waartoe de mens in staat is geweest tegenover zijn medemens — dat blijft als een vlek in het bewustzijn. Ik denk dat het Hitlerregiem het ergste is dat er ooit is geweest.

De strijd tegen het fascisme gaat natuurlijk altijd door. Het rechtdoen aan de slachtoffers ligt nu in handen van dit kabinet. Dat er een pensioenregeling behoort te zijn is zo vanzelfsprekend dat er nooit over gesproken had moeten worden.

vaarlijke v e r k e e r s w e g t e v r i j w a r e n en zo gaat h e t door.

Er leeft op menig gebied onlust onder de m e n s e n , dat is op zichzelf niets v r e e m d of bijzonders. M a a r beter dan voor de oorlog komt m e n daar ook m e e voor de dag. O o k nu valt er w e l (ook van zeer hooggep l a a t s t e kant) t e v e r n e m e n d a t het f a s c i s m e niet zo verschrikkelijk is of w o r d t er navenant g e h a n d e l d .

M a a r de jeugd ziet het anders en s t e e k t dat niet onder stoelen of banken.

D e g e v a r e n zijn geenszins van d e baan. Telkens w e e r klinkt de min of m e e r schorre roep o m de drie van Breda nu maar vrij t e l a t e n , m e e s t a l na e e n m e e r of minder ges m o o r d e s m e e k b e d e uit hun Heimat. Er w o r d e n ons zowaar n i e u w e L a g e s - k w e s t i e s in het vooruitzicht g e s t e l d . H e t lijkt n i e t ondienstig erop t e wijzen dat iemand die in s o m m i g e Lander van de huidige Bondsrepubliek é é n moord p l e e g t l e v e n s l a n g krijgt e n d a t ook levenslang uitzit. D i t w e r p t naar onze m e n i n g e e n d e f i n i t i e f licht op de s t e e d s w e e r o p f l a k k e r e n d e barmhartige menslievendheid tegenover de m a s s a m o o r d e n a a r s . Voor ons staat er achter die zaken allang een punt. A l s ze zo vaak zijn opger a k e l d , dan n i e t op ons v e r z o e k .

M a a r t e g e n stille of luide verstandhouding m e t e e n niet altijd stille a c h t e r b a n van de oude nazi-moordenaars heeft het Nederlands A u s c h w i t z C o m i t é zich s t e e d s gew e e r d . O o k daarom zijn wij van d e b e w e g i n g die wij in de aanvang n o e m d e n e e n sprekend v o o r b e e l d .

Wij zijn in 1971 zeer dikwijls in bew e g i n g g e k o m e n , w a n t keer op keer w a s onze eigen zaak in h e t geding. Daar w a s de a c t i e , de parl e m e n t a i r e inbegrepen, voor pensionering van de v e r v o l g d e n , zulks ter afronding en v e r b e t e r i n g van de nu bestaande RO III. Wij hebben de n i e u w g e v o r m d e regering daar dadelijk op g e a t t e n d e e r d , zoals wij

later contact hebben gehad m e t de K a m e r f r a c t i e s die pensioen voors t a a n . D e f r a c t i e s van de regeringspartijen en v e r d e r alle leden van de T w e e d e K a m e r hebben wij voor de s t e m m i n g over de C R M m o t i e s nogmaals op onze inzichten gewezen.

Wij t r e d e n voortdurend in h e t krijt t e n v o o r d e l e van de s l a c h t o f f e r s en inzake het j u s t i t i e e l beleid t e g e n over de bedrijvers van h e t fascism e . Onder de slachtoffers w o r d e n de zigeuners w e e r a c h t e r g e s t e l d ; ook d a a r t e g e n keren wij ons. Wij zijn t u s s e n b e i d e n g e k o m e n , bv. bij de Provinciale S t a t e n van Limburg, toen daar een zigeunerfamilie, onder w i e o u d - A u s c h w i t z e r s , in de knel k w a m . In dit n u m m e r vindt u m e e r over de z i g e u n e r s , de e r g s t g e t r o f f e n en m e e s t v e r g e t e n groep die e e n prooi der nazi's w e r d .

U vindt v e r d e r o v e r l e v e n d e n van A u s c h w i t z e n nabestaanden onder v e r s c h i l l e n d e gezichtshoek b e z i e n , ook die van de kunstenaar. H e t verhaal d a t u kunt lezen s t a m t van e e n jong auteur en b e h e l s t h e t schrille contrast tussen h e t lot van e e n buiten N e d e r l a n d g e b o r e n v e r v o l g de en h e t p a p i e r g e r i t s e l dat lang de enige opvang voor ons v o r m d e .

D a a r i n is gelukkig e e n k e n t e r i n g i n g e t r e d e n , dank zij z e e r v e l e n , — vervolg

pag. 16

BLOEMEN BIJ DE URN Op 30 januari, 's middags om 12 uur, zal het Nederlands Auschwitz Comité de traditie getrouw bloemen leggen bij de urn met as uit Auschwitz op de Nieuwe Oosterbegraafplaats te Amsterdam.

Verzamelen om 12 uur bij de hoofdingang van de begraafplaats aan de Kruislaan, Amsterdam-O. leder is welkom.

BIJ U i t g e v e r i j P e g a s u s v e r s c h e e n e e n d o c u m e n t a i r e r o m a n o v e r de verzetsstrijd Gerard

" T E I D E M " N.V.

Maas

TERDO0DVER00ROEELO

Import beenbekleding

Een nauw m e t de w e r k e l i j k h e i d o v e r e e n s t e m m e n d v e r h a a l o v e r de illegale, antif a s c i s t i s c h e strijd t e g e n de b e z e t t e r s van o n s land t i j d e n s de t w e e d e w e r e l d o o r l o g Uit e i g e n e r v a r i n g p u t t e n d w o r d e n de g e v a n g e n s c h a p in h e t c o n c e n t r a t i e k a m p en h e t z e n u w s l o p e n d e w a c h t e n op de dood beschreven.

voor dames-heren en kinderen

BLEYENBURG 4

3 2 0 blz., p a p e r b a c k , ƒ 1 0 , 5 0

DEN HAAG T e l . 6 4 6 9 20

Verkrijgbaar in de boekhandel en bij Pegasus, Leidsestraat 25, Amsterdam

R U B I N S T E 1 N •£Zr ,

E L I S A B E T H

Li

A R D E N

S T E N D H A L

4$P>jsL^

DR.

(rXM%

P A Y O T

Oldenburg-De Beethoven

L A N C Ö M E

^

O R L A N E A Y E R en alle bekende F r a n s e

Parfums

Parfumerie Parisienne BEETHOVENSTRAAT TELEFOON

Ook

(020)

5A

7 9 63

vanuit Amstelveen

hoek

Apollolaan,

AMSTERDAM

71

gemakkelijk

te

bereiken.

V ess Al e ov

Firma RODALO IMPORT - EXPORT Heren en J o n g e n s B o n n e t e r i e Zelfbediening Groothandel Koningin W i l h e l m i n a p l e m 12-14 Tel. 0 2 0 - 1 5 8 1 7 0 - 1 7 5 4 7 4 Amsterdam-1017

BONEWIT IS EN B L J F T DÉ H O R L O G E R - J U W E L I E R VAN A M S T E R D A M AL BIJNA 50 JAAR!

J

DOOR EIGEN IMPORT VAN UURWERKEN EN J U W E L E N ISARWEG 6 Amsterdam - West tel.

11 49 59

60%

VAAK

GOEDKOPER

ALBERT C U Y P S T R A A T INSULINDEWEG

73

166

Brief a a n e e n j o n g e m a n W a t er 25 jaar geleden is g e b e u r d , de oorlog, bezetting en v e r z e t , de uitroeiing van m i l j o e n e n m e n s e n in de g a s k a m e r s , dat heb je a l l e m a a l niet m e e g e m a a k t . Je hebt er w e l over horen praten en zult w e l horen tot d e g e n e n die z e g g e n : 'Hitier, dat is o u w e koek. W e moeten verder.'

W a t je w e l goed kent is de maatschappij van vandaag en daar kots je van. W i e kan je onge-lijk geven?

Je zegt: 'Het is de schuld van de o u w e s o k k e n . ' M a a r de o u w e sokken van vandaag zijn de j o n g e r e n van g i s t e r e n en ze laten het niet a l l e m a a l er maar bij z i t t e n . Honderdduizenden van hen hebben onder vreselijke omstandigheden t e g e n de f a s c i s t e n g e v o c h t e n . Zij hebben gevochten t e g e n degenen | | i e je nu in andere v o r m , maar nog steeds m e t h e t z e l f d e doel voor ogen op je w e g vindt: o m de m e n s te maken tot een slaafs beest, een b e e s t dat c o n s u m e e r t en ja en a m e n zegt en om h e m anders neer te t r a p p e n , t e v e r n e d e r e n of uit te r o e i e n . In de z e v e n t i g e r jaren zijn dat de agressors in V i e t n a m , de

Uit een open brief van de Belgische schrijver en verzetsman David Scheinert

'oliebaronnen' in het M i d d e n - O o s t e n , de f a s c i s t e n van diverse pluim a g e , de dictators in Z u i d - A m e r i k a en e l d e r s , de bedervers van alles om ons h e e n .

Er lig geen kloof tussen het d r a m a dat wij hebben doorleefd en dat w a t jij doormaakt. H e t zijn nog s t e e d s dezelfde oorzaken, d e z e l f d e d o e l e i n d e n en dus nog s t e e d s dez e l f d e strijd t e g e n de d u i s t e r e krachten m e t nu nog een bedreiging erbij: als w i j , jongeren en ook m i n d e r j o n g e n , gelovigen en

o n g e l o v i g e n , m e n s e n m e t en zonder p o l i t i e k e o v e r t u i g i n g , niet sam e n g a a n , dan loopt de hele aarde kans te o n t p l o f f e n .

En d a a r o m , bekijk die o u d e r e n , verz e t s m e n s e n en a n d e r e n , niet alleen als oude sokken of erger. Ze zijn soms grijs, maar ze hebben ervaring in het v e c h t e n t e g e n onrecht en z e zijn taai g e b l e k e n .

Jullie hebben d e z e l f d e t e g e n s t a n d e r s . M e t elkaar kun je het winnen.

D A V I D SCHEINERT-

Op uw vraag of ik het van belang vind dat het N e d e r l a n d s A u s c h w i t z C o m i t é of soortgelijke c o m i t é s actie v o e r e n op de grondslag 'Nooit m e e r A u s c h w i t z ' , d.w.z. o p k o m e n voor de slachtoffers van en t e g e n de resten en s y m p t o m e n van f a s c i s m e , zou ik gaarne het volgende w i l l e n a n t w o o r d e n .

Een dergelijke actie vind ik van groot belang, m e t name w a n n e e r wij ons daarbij niet b e p e r k e n tot een actie t e g e n het f a s c i s m e in de zin van nazi-terreur. H e t gaat i m m e r s om de t e r r e u r , om de onderdrukking dan w e l v e r n i e t i g i n g van m i n d e r h e i d s g r o e p e r i n gen. H e t is niet zozeer van belang onder w e l k e r e g i e m deze terreur w o r d t u i t g e o e f e n d . Voor w i e onder ligt m a a k t het w e i n i g verschil of de klappen van rechts of van links k o m e n .

R. S C H Ö N D O R F F

Amschwitz-lierdenking 30 januari 1972

1972

Bachzaal Amsterdam

Al 27 maal hebben wij herdacht dat Auschwitz werd bevrijd op de 27ste januari 1945, toen het Rode leger het dodenkamp open gooide.

Het Nederlands Auschwitz Comité organiseert opnieuw deze herdenking en heeft een geheel programma van het gezongen en gesproken woord kunnen samenstellen, dank zij de traditionele en spontane bereidwilligheid van verschillend geaarde, uitgelezen artisten, die wij nu al w e l dank mogen zeggen.

Medewerkenden: ENNY DE LEEUWE

bekend van radio en tv, toneel en musical

CHRISTINA CÜNNE, alt, de

opera- en liederenzangeres, ditmaal met gospelsongs en begeleid door Joop Vleer.

JAAP VAN DE MERWE

de tekstdichter en conférancier, met eigen werk en gitaarbegeleiding.

TABE BAS

de veelzijdige jonge zanger van o.a. modern klassieke liederen met aan de vleugel

Henk de Jonge.

Voorzanger U. Moskovits zal het Jizkor uitspreken.

Nog enkele kaarten gratis aan de zaal verkrijgbaar.

U behoeft uw kaart niet te betalen, maar u mag wel geld storten op postrekening 29 30 87 of gem.giro Amsterdam N 5500, beide t.n.v. N . A . C , Amsterdam.

in het hart van Amsterdam COMPLETE INTERIEURVERZORGING

DESKUNDIGE ADVIEZEN

FRANCO LEVERING DOOR GEHEEL NEDERLAND

b e l (020) 9144 00 voor een a b o n n e m e n t of proefabonnement

MEUBELEN

VIJZELSTRAAT 115-119 AMSTERDAM - TEL. 24 87 16

HANDELSOPLEIDING

Dinkgreve Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Marketing Praktijkdiploma's Boekhouden

Talen Typen Steno Middenstandsdiploma Officiële I.M.O .-opleiding

KANT.: WILLEMSPARKWEG 31, AMSTERDAM-Z.

761176 5 LES-ADRESSEN • • • • •

ZUID WEST SLOTERMEER NOORD AMSTELVEEN

Lid van de V.P.0.

Vraagt p r o s p e c t u s

VOOR GERECHTIGHEID H e t a f g e l o p e n jaar is voor het A u s c h w i t z - C o m i t é op-

b e r e i k t dat de n i e u w e regeling die er nu zal komen

n i e u w een jaar van strijd g e w e e s t , ook o p n i e u w van

geen bijstandsregeling zal zijn. H e t is mij o p n i e u w gebleken dat v e l e n niet b e g r e p e n en begrijpen w a a r o m

t e l e u r s t e l l i n g , maar stellig ook van s u c c e s .

V a n strijd, o m d a t d i s c r i m i n a t i e

van

alle

mogelijke

dat zo belangrijk is. Jullie hebben toch zelf ervoor ge-

bijna

s t r e d e n dat bijstand g e e n gunst maar een r e c h t is, zo

e n i g e wijze o m niet g e d i s c r i m i n e e r d t e w o r d e n is om

w e r d mij vaak t e g e n g e w o r p e n . A l s j e dan m o e t gaan

j e bij de m e e r d e r h e i d te scharen en daar zo onopval-

uitleggen dat het een niet m e t het ander in strijd is

lend mogelijk te l e v e n ,

komt s o m s e e n gevoel van m a c h t e l o o s h e i d over

g r o e p e n nog altijd in de w e r e l d v o o r k o m t .

De

je schikkend in g e d a c h t e n ,

je,

gedrag en uiterlijk van die m e e r d e r h e i d , dat is mis-

o m d a t de w o o r d e n niet te vinden zijn of niet overko-

schien w a t o v e r d r e v e n g e z e g d , maar ik

m e n . W e k o m e n , in de w o o r d e n van Hoornik g e z e g d ,

vrees

toch

niet erg onjuist. G e l u k k i g w o r d e n s t e e d s m e e r — v o o r a l : j o n g e m e n s e n zich b e w u s t van maar het k o m t

en

discriminatie,

helaas nog g e w e l d i g veel voor. Ook

het f a s c i s m e is nog niet dood, en Joden w o r d e n nog dagelijks

vervolgd.

De

strijd

van

het

Auschwitz-

^ p C o m i t é is d a a r o m nog in hoge m a t e a c t u e e l en zal dat ook in 1972 blijven.

een zintuig t e kort.

M a a r in ieder g e v a l : er komt nu e e n afzonderlijke regeling

(welke??)

en de strijd gaat v o o r t o m er een

zo goed en rechtvaardig mogelijke van t e m a k e n . En een regeling die goed en snel uitvoerbaar is. O p oudejaarsdag w a s

ik in gesprek m e t een j o o d s e v e r z e t s -

m a n , die al 26 m a a n d e n bezig is m e t e e n h e r k e u r i n g .

H e t jaar 1971 w a s ook een jaar van t e l e u r s t e l l i n g ; er

M i s s c h i e n leiden a l l e krachtsinspanningen er in 1972

w e r d w é é r niet b e r e i k t het enige w a t h e t rechtsge-

toe dat dit soort a f s c h u w e l i j k e dingen niet m e e r voor-

voel

komt.

had kunnen b e v r e d i g e n : een

pensioenregeling.

H e t is niet aan mij o m op deze plaats in te gaan op

Ik

de wijze w a a r o p dit zich a l l e m a a l in de T w e e d e Ka-

1972 kan t o e w e n s e n . W e l w e n s ik u allen rust, v r e d e

mer heeft

a f g e s p e e l d ; het r e s u l t a a t is b e k e n d .

w e e t dat

ik v e l e n van u helaas geen

onbezorgd

en e e n zo goed mogelijke gezondheid en w e n s ik het

M a a r er w a s ook succes voor het A u s c h w i t z - C o m i t é ,

A u s c h w i t z - C o m i t é m o e d o m door t e gaan m e t de nog

de Joods M a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r s , Vrij

zo noodzakelijke strijd voor g e r e c h t i g d h e i d .

Nederland

en alle andere m e n s e n en o r g a n i s a t i e s die zich m e t z o v e e l toewijding hebben ingezet: er w e r d t e n m i n s t e

J. J. V O O G D

h o o r t erbij, wij b l i j v e n 'Horen wij er ook bij? Dat is het e e r s t e wat de m e n s e n vragen. Het t w e e d e i s : G a a t u dan w e g ? Dan zeg ik: n e e hoor, ik blijf.'

Aan het woord is de h e e r Kuiper, Kuiper van de vervolgden, zoals men bij de Ams t e r d a m s e S o c i a l e dienst zegt. Zijn optreden is p r e c i e s het t e g e n d e e l van de kale, kille omgeving van g e l e planken en grijze t e g e l s in de Marnixstraat. Hij wil ons b e s t t e woord staan voor e e n interview in o n s blad, dat hij trouw blijkt t e lezen Ook al de oudere j a a r g a n g e n , waarin de b e t r e u r d e mevrouw S w e l h e i m — d e B o e r over de moeilijkheden m e t de vervolgde kinderen van allerlei leeftijd v e r t e l d e . 'Zij h e e f t zich ook zo s p e c i a a l voor de oorlogspleegkinderen ingespannen', zegt hij.

Zelf is de h e e r Kuiper de vertrouwde vriend van z e e r v e l e o o r l o g s s l a c h t o f f e r s geworden. Maar hij is nog lang niet tevreden.

'We hebben e e n reuzefijne afdeling, e e n tiental van ons d o e t het buitenwerk. Hoe het in a n d e r e plaatsen gaat, w e e t ik niet.

Wel dat het werk veel s p e c i f i e k e r aangepakt m o e t worden. Die j o n g e m e n s e n bij voorbeeld, die vaak nog heel diep onder de vervolging en de gevolgen daarvan t e lijden hebben, dat is d e groep die er het

langst m e e voort m o e t . Vaak is het onbevredigend, wat j e voor ze kunt doen. Er komt nog m e e r bij t e pas dan geld. Maar e e r s t m o e t iedereen die in aanmerking komt e e n uitkering krijgen. Als over t w e e j a a r de grote moot van de aanvragen en opgaven af is, komt er ruimte om op ander gebied door t e gaan, voor d e immat e r i ë l e b e h o e f t e n . Dat m o e t voor de jong e r e n , maar ook voor de ouderen is het vaak heel hard nodig.

J u i s t voor de ouderen, e e n s vervolgden, die nu over de zeventig zijn en klachten h e b b e n , m o e t zonder m e e r gelden dat zij, omdat zij toen al ouder waren, d e s t e m e e r onder de oorlog hebben g e l e d e n .

Daar hoort al helemaal geen o m g e k e e t d e b e w i j s l a s t bij. Als iemand nu tachtig is, m o e t men niet kijken, hoe hij er nu aan t o e is, maar hoe hij eraan t o e w a s op zijn vijftigste. Het o o r l o g s g e b e u r e n prev a l e e r t boven de invaliditeit.

Wij zijn nu drie jaar bezig; w e h e b b e n in A m s t e r d a m e e n g o e d e s a m e n w e r k i n g m e t J o o d s Maatschappelijk Werk. Voor veel gevallen doen wij de e e r s t e aanvraag en de groep wordt s t e e d s groter. Wij stellen e e n sociaal rapport op na e e n g e s p r e k over de oorlogservaringen en de gevolgen voor het v e r d e r e leven en over de klach-

ten van d e m e n s e n . Die komen vaak maar moeilijk los. J u i s t in deze groep zitten de m e n s e n die m e t hard werken het gebeurde willen v e r g e t e n . 'De dokter kan m e niet helpen', horen w e dan. En de toedracht is dan ook vaak duidelijker zichtbaar voor de maatschappelijk w e r k e r , dan voor de a r t s .

De individuele benadering, het persoonlijke g e s p r e k is zo belangrijk. En toch nog vinden wij dat die vaak in het gedrang komt, want nieuwe aanvragen gaan voor.

En dan is er nog s t e e d s die barrière, die .mensen van de S o c i a l e dienst w e g houdt; die zouden wij o p g e h e v e n willen zien, helemaal. S o m s komen e r m e n s e n over de drempel heen door kampvrienden, die dan z e g g e n : ga m e t m e m e e . En dan merk j e door de ervaring die j e al h e b t opgedaan bij die m e e k o m e r s de barrière wel degelijk.

M e t behulp van de huidige regeling, die wel g e b r e k e n h e e f t , is toch nog veel gebeurd. De zeven g e m e e n t e n waar de uitvoering nu is g e c o n c e n t r e e r d , dat is al e e n s t a p vooruit, dat m o e t zo blijven. Wij

vervolg pag. 16

Amsterdam

H I L T O N - H O T E L Apollolaan

138-140

Rotterdam

H I L T O N - H O T E L Weena

10

De Waarheid MÉÉR SERVICE VOOR U W FORD' OFFICIAL FORD DEALERS

de enige krant die ook nü k o n s e k w e n t stelling tegen West-Duits

neemt

militarisme

en h e d e n d a a q s f a s c i s m e , een p r i n c i p i ë l e krant, onafhankelijk van de m o n o p o l i e s en grote

ondernemers

vraag een gratis proefabonnement aan

De Waarheid antwoordnr. 2 5 1 8 , Amsterdam (er hoeft tjeen postzegel

op)

WIJ MOETEN OP O N Z E TELLEN PASSEN

•

•

'De vervolgden? Dat is toch eenvoudig.

Zovelen verweg worden door ons geholpen, waarom dan niet de m e n s e n van het eigen volk, die wij m e t hebben kunnen b e s c h e r m e n t e g e n de b e z e t t e r ? Een afschuwelijke zaak, de regering h e e f t zich klein getoond.'

Dat zegt prof. dr. A. de Froe, de nieuwe rector-magnificus van de Universiteit van A m s t e r d a m , de antropoloog, die in '43 en '44 e e n aantal m e n s e n het leven redde, door hen tot 'ariër' t e s t e m p e l e n en die later dan ook deskundig in zijn artikel in de Winkler Prihs van die 'ariër' g e e n spaan heel liet. (Als hij dat stuk gelezen had, zou hij het niet h e b b e n gezegd, denkt de Froe van de minister van justitie.)

Een ariër mag dan niet b e s t a a n , gevaar voor f a s c i s m e b e s t a a t er wel voor hem.

'Ik ben niet overtuigd, dat wij immuun zijn. Wij m o e t e n op onze tellen p a s s e n .

In de g e e s t van m e n s e n kan, zodra zij in m a s s a ' s optreden, e e n radeloosheid onts t a a n . Men h e e f t dan g e e n vertrouwen m e e r in de langzaam w e r k e n d e , o n z e k e r e , wat c h a o t i s c h e d e m o c r a t i s c h e m e t h o d e .

Het l a a t s t e redmiddel schijnt dan de sterke man, de regering, die het wel uit zal maken.

J e m o e t in zo een t o e s t a n d ook niet zeggen: dat zint me niet, ik houd e r m e e op.

Dat is niet goed, j e m o e t dingen die j e onjuist vindt, bestrijden. J e hebt de plicht in d i s c u s s i e t e treden m e t de regering, ze duidelijk t e maken, dat ze het anders m o e t e n doen. Als w e m e t denken ophouden, dreigt het gedachtenverdrijvend massamiddel van de s t e r k e man.

De les van de T w e e d e wereldoorlog w a s : m e t alle middelen de o n c o n t r o l e e r b a r e macht van de e n e m e n s over de andere t e bestrijden. Waar macht wordt uitgeoefend dient die beperkt, g e c o n t r o l e e r d en o p h e f b a a r t e zijn. W e kunnen elkaar wat dat b e t r e f t , niet goed g e n o e g op de ving e r s zien. Ook in Duitsland is dat gevaar nog niet v e r d w e n e n . Franco kan nog maar niet worden w e g g e s t u u r d . In landen als S p a n j e , Griekenland, Brazilië is het onzeker, wat e r m e t bepaalde minderheden zal gebeuren.

Ik ben minder bang voor e e n v e r d e r e ontwikkeling in Rusland, waardoor de zaak daar zou afglijden naar f a s c i s m e . De regering h e e f t er minder s p e e l r u i m t e voor willekeur. Ik denk niet, dat de onvrijheid e r de overhand krijgt, dat kunnen ze niet t e g e n o v e r het volk verantwoorden. Ik hoop wel, dat de vrijheid er zal t o e n e m e n , dat e e n schrijver er zijn eigen boek kan schrijven.

W a t onze jeugd b e t r e f t , ben ik niet pessim i s t i s c h . Bij veel oudere m e n s e n is het beeld van de jeugd a f g e s t e m d op uitzonderingen, die zij niet goed begrijpen. De m e e s t e j o n g e m e n s e n treden de moeilijkheden — die nu g r o t e r zijn dan v r o e g e r — positief t e g e m o e t . Een b e e t j e p e s s i m i s t i s c h ben ik wel ten aanzien van wat d e jeugd zou kunnen b e r e i k e n ; in elk g e val weinig m e t s c h r e e u w e n . Oorlog m e t de bijbehorende w r e e d h e d e n bedreigt o n s .

Ook vraagstukken als milieuvervuiling en overbevolking e i s e n m e e r dan waarschuwingen en enig verzet.

Ik geloof niet, dat op het ogenblik opzettelijke invloeden in e e n volstrekt v e r k e e r d e richting w e r k e n , zoals het f a s c i s m e d e e d .

De m e n s loopt nu e e r d e r blindelings in zijn verderf.

Het begrip voor wat e r in de oorlog is g e b e u r d , vervaagt. Het is de taak voor hen die het h e b b e n m e e g e m a a k t , om m e t hun belangrijke activiteiten door t e gaan, voor het verderleven van allen. W e be-

hoeven niet het verdriet, de narigheid of wraaklust levend t e houden, maar wel de les uit wat ons is overkomen. De m e e s t e Nederlanders b e g r e p e n destijds niet, wat er in Duitsland aan de hand w a s . Het is van belang, erop t e wijzen, hoe het is g e k o m e n , zoiets kan immers w e e r beginnen! Een Colijn, toen e e n leidende figuur, had g e e n begrip voor de gevaarlijke, cat a s t r o f a l e b e w e g i n g . Toen e e n m a a l zoveel m e n s e n in de macht van e e n stel misdadigers waren geraakt, w a s het in menig opzicht t e laat. Churchill zag de realiteit e e r d e r dan Chamberlain en in ons land zag Romein die e e r d e r dan Colijn. Wann e e r zich dergelijke v e r s c h i j n s e l e n voordoen (en die doen zich v o o r ) , m o e t e n wij z e e r a t t e n t zijn.

Een van die kwalijke dingen is discriminatie. Verschillen t u s s e n m e n s e n zijn er.

J e mag op grond daarvan niet verder gaan, al wordt men daar g e r e g e l d en op allerlei manieren in gestijfd, bij voorbeeld vrouwen e i g e n s c h a p p e n t o e d i c h t e n , die ze niet h e b b e n . Vanuit die b e s t a a n d e verschillen g e n e r a l i s e r e n is de grote fout.'

Pratend m e t prof. de Froe komt men — h o e kan het a n d e r s — op het onderwijs en zijn v e l e kanten en niveaus. Maar hij h e e f t het ook over p s y c h i a t r i s c h e instellingen en g e v a n g e n i s s e n ; a f g e s l o t e n h e i d zonder c o n t r o l e in elke vorm maakt hem bezorgd.

Een man die op de uitkijk blijft s t a a n .

E. T.

Het trauma trof allen Onrechtvaardig en verbijsterend vindt dr.

G. de Haas het, dat zoveel jaren lang g e e n regering h e e f t o m g e k e k e n naar dat deel van het Nederlandse volk, dat zo s t e r k de genocide-praktijken van de nazi's h e e f t ondergaan als de 20, 30.000 die in 1945 uit de c a t a s t r o f e voor de dag zijn g e k o m e n .

Hun hele wereld waren zij kwijt.

'De Nederlandse regering h e e f t de plicht om deze groep op bijzondere wijze m e t bijzonder begrip t e g e m o e t t e t r e d e n , ' zegt dr. de Haas. 'Deze groep w a s ook buitenm a t e en buiten zijn wil g e d i s c r i m i n e e r d . ' Zo zet hij zijn mening uiteen: 'Ik heb in de p r e - a d v i e s c o m m i s s i e voor de ROMI, de rijksgroepsregeling voor de vervolgde o o r l o g s s l a c h t o f f e r s , g e z e t e n . Men kon in aanmerking komen voor ondersteuning, als men invalide w a s en daarvoor m o e s t men g e e s t e l i j k of lichamelijk ziek zijn. Ik kreeg toen van staatssecretaris van de Poel en zijn s t a f de indruk, dat die invaliditeit de kapstok w a s om de noden aan op t e hangen, die woog bij de regering niet zwaar. Wel werd de omgek e e r d e b e w i j s l a s t aanvaard, d e overheid m o e t aantonen, dat de ziekte g e e n oorlogsgevolg is, de patiënt of zijn a r t s behoeft niet t e bewijzen dat dit wel zo is.

Ik had e r vrede m e e , dat de rijksgroepsregeling op deze manier w e r k t e , hoewel ik m e er in principe niet bij kan neerleggen dat e r per s e e e n lichamelijk of g e e s t e l i j k e invaliditeit m o e s t zijn.

De p s y c h i a t e r mevrouw Swelheim—de Boer had uitermate veel begrip voor de p s y c h i s c h e situatie van de m e n s e n . Ik ben overtuigd, dat zij heel veel e f f e c t i e v e hulp h e e f t kunnen g e v e n . Na haar dood is e r in d e m e d i s c h e c o m m i s s i e in Arnhem g e e n p s y c h i a t e r voor haar in de plaats gekomen — de p s y c h i s c h e kant wordt nu niet m e e r in voldoende m a t e belicht.

Hier in A m s t e r d a m is men over de afwikkeling van d e RO-III z e e r t e v r e d e n .

Maar s o m s wordt iemand die ondergedoken w a s om m e d i s c h e redenen, op zuiver lichamelijke gronden, a f g e w e z e n . J a m m e r is ook dat in prof. Weijels u i t s t e k e n d e a n a l y s e , gepubliceerd in M e d i s c h Cont a c t , V.N. en N.I.W. van de groep als zodanig zij die ondergedoken of gevlucht waren zijn w e g g e l a t e n .

De vervolging is inderdaad niet door allen op dezelfde wijze ondergaan. Beoordeeld dient e c h t e r t e worden: d e situatie waarin de m e n s e n zich nu bevinden. De m e e s t e n zijn g e e s t e l i j k g e t r a u m a t i s e e r d ,

b e s c h a d i g d , zij h e b b e n hun achtergrond, hun familie verloren. De hele groep, die zich in het begin zo flink leek t e houden — in wezen is dat niet zo — m o e t als psychisch invalide worden b e s c h o u w d . Dit is e e n c o n s t a t e r i n g , d e groep is v e r r e van onvolwaardig, i n t e g e n d e e l , p r e s t e e r t j u i s t v e e l . Maar er b e s t a a t minder g e e s t e l i j k e stabiliteit dan bij anderen, die de g e v o e l s band m e t hun n a a s t e n konden v a s t h o u d e n .

Ik merk dat in en buiten mijn huisartsenpraktijk. Of de m e n s e n het nu goed hebben of niet, zij zijn vlugger van de kaart.

Ook hun kinderen. Ik s p r e e k nu niet van de oorlogs-pleegkinderen, dat is e e n verloren g e n e r a t i e . M a a r de r e a c t i e s ook bij de later geboren kinderen zijn a n d e r s ; ze hebben b.v. g e e n grootouders, het leed werkt ook op hen in.

Veel m e n s e n krijgen nu lichamelijke klachten en r e a g e r e n dan a n d e r s dan leeftijdg e n o t e n , vaak d e p r e s s i e f . Mij t r e f t de neg a t i e v e g e v o e l s t o o n waarin zij het oud worden b e l e v e n , s l e c h t slapen, nachtmerr i e s , a n g s t . Waarom dat niet twintig j a a r e e r d e r is g e b l e k e n ? Wij gaan h e t einde van o n s leven t e g e m o e t en komen nu dichter bij hen die weg zijn. S o m s is e r vroegtijdige veroudering, als de m e n s e n ziek worden, zijn zij a n g s t i g e r , d e p r e s s i e ver dan anderen.

Ik m e e n aanwijzingen, dat d e z e groep in een n e g a t i e v e g e v o e l s s f e e r v e r k e e r t ook daarin t e zien, dat m e n s e n niet op de ledenlijst van een j o o d s e g e m e e n t e willen.

Zij zijn bang om op e e n lijst t e s t a a n .

S o m m i g e n wilden bij de volkstelling niet opgeven, dat zij lid van e e n j o o d s e g e m e e n t e waren, ook al waren zij d a t w e l .

Een schandaal dat d e o p e e n v o l g e n d e regeringen g e e n begrip konden o p b r e n g e n .

Dat begrip verlang ik van e e n r e g e r i n g .

In A m s t e r d a m wordt het w e r k van de uitvoering goed gedaan. Maar het medis c h e d e e l wil ik eruit h e b b e n . A r t s e n vragen zich af: m o e t ik dat a l l e s t o e s c h r i j ven aan de oorlog? Dat maakt h e t voor die a r t s e n , hoe s e r i e u z e r en c r i t i s c h e r zij zijn, maar moeilijker. Nu vraagt men in de C o m m i s s i e : O, jij zat in Auschwitz, jij in W e s t e r b o r k ? Dat gaat e e n rol s p e l e n bij de beoordeling en dat mag n i e t . W a n n e e r iemand m e e n t aanspraak t e kunnen maken, m o e t e n zijn financiële en s o c i a l e omstandigheden de doorslag geven en and e r s niet. De hele groep is i m m e r s g e t r a u m a t i s e e r d . Dat m o e t eindelijk doordringen.'

E. T.

Mauthausenstof Dit verhaal van Judicus Verstegen komt u bekend voor. Het is ons eigen lotgeval van voor de aparte regeling voor vervolgden. Dank zij de actie van vele zijden is de onverschillig-ambtelijke bejegening verleden tijd. 'Mauthausenstof' is gepubliceerd in de bundel 'De koning van het puin' en wordt hier afgedrukt met welwillende toestemming van de schrijver en van Em. Querido's Uitgeversmij.

De kraai knipperde m e t zijn ogen toen M o z e s Mendel de lap van de kooi nam.

'Zo. Kijk maar w e e r e e n s naar buiten.

Zonnetje, n a h ? ' De kraai zei niet dat h e t bewolkt w a s .

Dat w a s makkelijk, maar als j e altijd gelijk krijgt, komen de t e l e u r s t e l l i n g e n buiten d e s te harder aan.

HIJ boog zich moeizaam om onder het ijzeren bed zijn sokken t e zoeken, die zo vaak m e t allerlei w o l r e s t j e s v e r s t e l d waren dat d e oorspronkelijke kleur n i e t m e e r t e zien w a s . Het w a s benauwd en tegelijk kil in het v e r t r e k j e . Hij had m e t het raam dicht g e s l a p e n om g e e n w a r m t e t e verliezen. Op het glas had zich c o n d e n s gevormd, het m e e s t in de h o e k e n . Hij nam de kooi van de haak, s c h o o f de deuren m e t de glas-in-lood ruitjes, waarvan er v e r s c h i l l e n d e g e b r o k e n waren, open en ging de huiskamer binnen. Hij hing de kooi voor het raam en k e e k b e n e d e n in de s t r a a t . Een man duwde een kar oud r o e s t over het ongelijke plaveisel. S o m s z e t t e hij die even n e e r om m e t de rug van zijn hand onder zijn n e u s t e wrijven. Vanavond, t e g e n het vallen van de duisternis, zou de man de kar w e e r terugduwen en er zou nog s t e e d s dezelfde hoop oud r o e s t op liggen.

'Nah, e e r s t maar e e n s de kachel aansteken ' A c h t e r het s a l a m a n d e r t j e lag e e n stapel oude kranten m e t vochtkringen, wat hout en e e n paar papieren zakken eierkolen.

Hij pakte de o n d e r s t e krant van drie weken oud. J e vindt altijd wel wat t e lezen in e e n oude krant, dacht hij. Een I s r a ë l i s c h e j e e p w a s in d e Gazastrook op een mijn g e r e d e n . De t w e e inzittenden waren zwaar gewond. Zijn zoon J o h a n woonde in Israël, maar M o z e s zou er wel nooit m e e r h e e n g a a n . Hij w a s nu vijfenzestig, dan v e r k a s j e niet zo makkelijk m e e r . Zijn s c h o o n d o c h t e r en kleinkinderen kende hij alleen van wazige f o t o ' s . En die j o n g e a g r e s s i e v e k e r e l s m e t die harde bruine koppen lagen hem niet zo. Hij w a s in 1918 uit Rusland en in 1933 uit Duitsland gevlucht. Hij zou voor de derde k e e r een taal m o e t e n leren, want zijn ouders hadden h e t niet nodig g e o o r d e e l d dat hij H e b r e e u w s kende. Zo j o o d s dachten ze niet — maar juist g e n o e g om in Auschwitz v e r g a s t t e worden.

HIJ s c h e u r d e m e t h o d i s c h lange repen van de krant en draaide die tot proppen. Hij opende het klepje b e n e d e n en duwde ze m e t de pook naar binnen Hij had w e e r e r g e last van zijn nier. Dat duidde op regen Zesentwintig jaar g e l e d e n had e e n Duitse laars in Mauthausen hem die bar o m e t e r g e s c h o p t J o h a n s c h r e e f dat het

in Israël veel minder r e g e n d e . Nou, miss c h i e n zou die nier ook wel pijn doen in de hitte.

Hij dacht aan de t w e e j o n g e n s uit de j e e p , terwijl hij nauwgezet e e n paar s t u k j e s aanmaakhout op de proppen legde en het g e h e e l b e s p r e n k e l d e m e t spiritus.

Hij blies de alcoholdamp weg, s t r e e k e e n lucifer aan, liet de vlam krachtig worden in het holle van zijn hand en stak de proppen aan. De half a f g e b r a n d e lucifer kreeg e e n s t r a t e g i s c h e plaats op de brandstapel.

Door het b o v e n s t e klepje zag hij de vlammen o m h o o g k o m e n .

Hij legde zijn handen om de kachel, die langzaam warm werd. Buiten waren de p n e u m a t i s c h e boren van de s l o p e r s w e e r b e g o n n e n . Ze hadden de oude s y n a g o g e bereikt. Er w a s niet veel aan verloren, want de boogvormige glas-in-lood ramen waren toch al tientallen jaren kapot. Sterren, dacht hij, geven licht, maar in ramen zijn ze zwart Er was e e n nieuwe s y n a g o g e gebouwd van witte z i e k e n h u i s s t e e n m e t e e n menora in de tuin in een buitenwijk vol b l o k k e n d o o s f l a t s . Hij kon zich er z e l f s op Yom Kippur m e t t o e zetten naar binnen t e gaan.

Hij was er e e n die w a s t e r u g g e k o m e n .

Gewoon omdat hij in zijn grenzeloze onnozelheid in de v e r k e e r d e rij w a s gaan staan. Er waren er zo'n stuk of duizend in de stad, allemaal o n g e v e e r zijn leeftijd.

Iedere w e e k overleed er e e n , s o m m i g e winterweken z e l f s t w e e . Over twintig jaar zou a l l e s voorbij zijn. Die oude s y n a g o g e w a s enkel een herinnering in harten die spoedig zouden ophouden te kloppen, en kon daarom net zo goed t e g e n de vlakte Op die nieuwe begraafplaats was hij eenmaal g e w e e s t om t e w e t e n wat ze s t r a k s m e t hém zouden doen. Niemand had hem o p g e m e r k t . Gelukkig. Uit het d o d e n g e b e d had hij alleen de opsomming van de vernietigingskampen v e r s t a a n Hij kon m e t zijn hand zijn nier v o e l e n .

Vlak na de bevrijding spraken ze er nog van die t e verwijderen a l s hij zou zijn aang e s t e r k t . Hij v e r b a a s d e de m e d i s c h e stand door het t r a g e t e m p o van a a n s t e r k e n , dat o n g e m e r k t overging in e e n lange sanatoriumkuur. Toen o v e r l e e d Rachel, zijn vrouw. Ze werd nog begraven bij de oude s y n a g o g e . Een half jaar g e l e d e n had hij een circulaire van de g e m e e n t e g e k r e g e n , waarin hem e e n maand werd g e g e v e n om bezwaren t e uiten t e g e n de asfaltlaag van e e n v i e r b a a n s w e g over R a c h e l s graf Dan zouden ze haar opgraven en naar de nieuwe s y n a g o g e b r e n g e n . Maar hij dacht dat Rachel net zo min zou willen verkassen als hij zelf en maakte daarom g e e n bezwaren.

Hij maakte eigenlijk nooit m e e r bezwaren en daaruit b e s l o t e n ze dat het m e t die nier óók wel zou meevallen. In ruil namen ze zijn rechterlong weg, e e n veel belangwekkender operatie Hij herinnerde zich zijn a n g s t toen hij de spierwitte o p e r a t i e k a m e r werd binnengereden en de dokter zich over hem heenboog Later hadden ze hem het w e e f s e l laten zien waar een grijze laag M a u t h a u s e n s t o f o v e r h e e n lag.

'Nah, die brandt,' s t e l d e M o z e s v a s t toen hij wat eierkolen op het vuur had g e s t o r t .

De kraai volgde al zijn b e w e g i n g e n .

'Ja, jij krijgt honger.'

Hij opende e e n buffet dat klemde, haalde e r een half bruin uit en e e n stukje margarine in e e n papiertje m e t een vrolijk blauw bandje erop. Op e e n plank s n e e d hij t w e e s n e d e n af die hij s m e e r d e en langzaam opat. De kruimeltjes schudde hij van de plank in de kooi. Toen kleedde hij zich m e t vertraagde b e w e g i n g e n aan Omdat hij niets a n d e r s t e doen had, omdat b e w e g e n hem pijn deed of omdat hij het m o m e n t dat hij klaar w a s voor de buitenwereld t o t het laatst wilde uitstellen A c h t e r het raam zittend w a c h t t e hij op de

post. Hij had in g e e n w e k e n m e e r iets gehoord van J o h a n , die zich daar Hanan liet n o e m e n . Die l e e f d e zijn eigen leven n a a s t e e n vrouw die hij niet kende, in e e n land dat hij niet kende en onder e e n naam die hij hem niet g e g e v e n had Zijn t w e e kinderen droegen b l o e m e n in hun haar op het p u r i m f e e s t en spraken g e e n Nederlands. Op e e n bepaalde mahier w a s de zoon even ver weg als Rachel onder haar asfaltlaag, maar het w a s toch of dat k r a n t e b e r i c h t hem s t e r k e r dan anders deed verlangen naar e e n van die brieven die s t e e d s korter werden en in s t e e d s s l e c h t e r Nederlands g e s c h r e v e n .

De p o s t kwam door de s t r a a t . Een uniform en platte pet gaven hem nog s t e e d s een s c h o k . Maar toen de p o s t doorliep, maakt e die plaats voor t e l e u r s t e l l i n g . Er w a s e e n kans dat er iets van J o h a n kwam m e t de middagpost. J a , nu hij e r o v e r nadacht, kwam het g r o o t s t e deel van zijn brieven m e t de t w e e d e b e s t e l l i n g .

'Nah, ik ga maar w e e r e e n s op s t a p . ' Hij m o e s t voor de z o v e e l s t e k e e r naar S o c i a l e Zaken. Hij stak de oproepkaart in zijn zak — e e n g e l e , dacht hij — en liep voorzichtig de trap af, zich stevig vasthoudend aan de leuning. S o m s werd e e n deur geopend voor n i e u w s g i e r i g e kinderogen. Ze dachten dat hij e e n fortuin onder zijn vloer verborg omdat hij nooit werkte.)

Maar e r woonde alleen e e n muizenpaar dat het ook niet breed had. M o z e s m o c h t niet werken v a n w e g e die e n e long en l e e f d e van uitkeringen.

J e v o e l d e buiten dat het wel zou gaan r e g e n e n . De nier had w e e r e e n s gelijk gehad.

Het geluid van de p n e u m a t i s c h e boren w a s heel dichtbij. De muur w a s terugg e b r a c h t tot blokken van zo'n tien tot vijftien s t e n e n . A c h t e r die blokken w a s hij driemaal per j a a r g e w e e s t . Op Yom Kippur, Rosj Hasjana en P e s a c h . Voor vaker waren ze niet j o o d s g e n o e g .

Hij m a a k t e e e n a r m g e b a a r door de buurt.

'Gaat dit allemaal w e g ? ' De man m e t de boor onderbrak even om een s j e k k i e t e draaien. Op e e n m e t e r of drie dreunde de c o m p r e s s o r door.

'Het gaat allemaal t e g e n de vlakte. Er komt e e n v i e r b a a n s w e g naar de tunnel.'

'En dat h u i s ? ' vroeg M o z e s , wijzend naar waar hij w o o n d e .

De man m e t het s j e k k i e haalde zijn schoud e r s op en vroeg zijn m a a t : 'Dat krot n a a s t die s i g a r e n b o e r is toch derde f a s e , niet?'

'Ja.' ' W a n e e r begint de d e r d e f a s e ? ' Net vielen de e e r s t e druppels. Ze wisten het niet. Dat kon hij m i s s c h i e n óók vragen op S o c i a l e Zaken. Hij m o e s t langs het w a t e r dat e e n b o c h t m a a k t e , daarna over e e n brug naar het g r a c h t e n h u i s m e t het natuurstenen bordje ' S o c i a l e Zaken, Geopend maandag t/m vrijdag van 9.00-12.00 en 13 30-17.00. F i e t s e n worden verwijderd.'

Hij aarzelde en duwde de deur open, die piepte zodat ze allemaal naar hem keken en hij de ogen n e e r s l o e g naar de t e g e l s in de gang Toen hij dacht dat ze voldoende aan hem gewend waren, vroeg hij m e t het lichte Duitse a c c e n t : 'Wie w a s de laatste?'

'Ik,' zei e e n zware man dreigend.

M o z e s leunde t e g e n de muur. T e g e n o v e r hem hing e e n s t a a t s i e p o r t r e t van de koningin en e e n oude kaart van de stad zoals j e ze wel bij antiquairs a a n t r e f t . Zijn huis stond erop, net als de oude synag o g e . Waar nu de nieuwe w a s , w a s alleen nog maar weiland waar e e n b o e r e n w e t e ring door heen kronkelde Het duurde lang J u i s t toen hij aan de beurt w a s drong zich nog e e n vrouw voor hem, die voorgaf binnen e e n paar minuten klaar t e zijn maar m e e r dan e e n kwartier binnen b l e e f . Ten s l o t t e stond hij tóch voor het l o k e t . . .

•

De a m b t e n a a r derde k l a s s e trok vragend zijn wenkbrauwen op. M o z e s had g e l e e r d alleen t e g e n e e n goj t e s p r e k e n als die het woord tot hem richtte.

'Als ik iedereen m o e t vragen: W a t w e n s t u, m e n e e r of mevrouw, zit ik aan het eind van de dag m e t zó'n s t r o t , ' verduidelijkte de a m b t e n a a r kribbig.

'Ik heb t w e e maanden g e l e d e n e e n eh . . . verzoek ingediend t o t herwaardering van mijn eh . . . geval,' zei M o z e s z a c h t j e s .

'Op grond daarvan heb ik e e n formulier m o e t e n invullen. Daar heb ik niets m e e r van gehoord. M i s s c h i e n is het niet aangekomen?'

'Twee maanden,' zei de a m b t e n a a r , 'en u durft dan al m e t e e n o p g e s t o k e n zeil binnen t e vallen? W e e t u eigenlijk h o e v e e l gevallen w e t e behandelen krijgen?'

'Zoals ik zijn e r op z'n hoogst nog maar duizend.'

'Zo r e d e n e r e n ze nou allemaal,' zei de a m b t e n a a r en ging e r e e n s goed voor zitten . . . ' l e d e r e e n denkt dat zijn geval iets bijzond e r s is. Zoals ik zijn e r maar duizend. Of tien. Of t w e e . Dat hoor ik de hele dag. Al w a s u e e n geval op zich zelf, dan nog zouden w e de m o e i t e nemen a l l e s haarfijn uit t e z o e k e n . Dat is onze plicht . . .

'Naam?'

'Mozes Mendel.'

'Mendel M o z e s . . . Mmma, m m m e 'Ik zei: M o z e s Mendel,' m e r k t e M o z e s bes c h e i d e n op.

De a m b t e n a a r keek verstoord op uit zijn kaartenbak.

'Ja ja, M o z e s is de voornaam. Hier heb ik j e . ' Hij z e t t e triomfantelijk e e n ruitertje op de kaart. 'Mendel M o z e s , geboren t e Kiev op 10 augustus 1905. Genaturalis e e r d Nederlander. Weduwnaar van Rachel Stein.'

De a m b t e n a a r s l o o t het t r a l i e h e k j e , stond zuchtend op van zijn s t o e l en liep naar de ordnerkast t e g e n de muur. M e t zijn wijsvinger gleed hij langs de ruggen.

'Wat zeg jfj van G V A V — D W S ? ' vroeg zijn c o l l e g a . De a m b t e n a a r draaide zich om.

'Twee k o l o m m e t j e s drie en é é n kolommetje een.'

'En het v i e r d e ? '

Luisteren naar Bob Dylan

De a m b t e n a a r verzonk in diep peinzen.

'Ook maar drie.'

Hij kwam terug naar het loket m e t e e n formulier vol s t r e p e n en aantekeningen in de m a r g e .

'Daar heb j e het al . . . U h e b t het formulier niet volledig ingevuld. Daardoor kon het niet in behandeling worden g e n o m e n .

Dat stond toch duidelijk in de t o e l i c h t i n g ?

Hebt u die niet g e l e z e n ? ' ' J a , ' antwoordde M o z e s t e r n e e r g e s l a g e n .

'Wat ben ik dan v e r g e t e n ? ' 'U hebt niet geantwoord op d e v r a a g : Waarom werd u g e a r r e s t e e r d en door w i e ? U begrijpt dat w e zo niets voor u kunnen doen.'

'Ik w a s niet in e e n positie hun naam t e v r a g e n , ' zei M o z e s trillend . . .

'Flauwekul,' zei de a m b t e n a a r . 'Mij h e b b e n ze nooit w e g g e h a a l d , maar ik herinner m e b e s t dat de S S , de S A en de Nederlandse politie allemaal andere uniformen droegen. U had b e s t ons werk wat kunnen vergemakkelijken door daar op t e letten.'

'Dat zou ik m e t g r a a g t e gedaan h e b b e n als ik toen had kunnen v e r m o e d e n dat dat vijfentwintig j a a r later belangrijk zou worden.'

'Ik kan natuurlijk dit bijzondere geval wel naar voren b r e n g e n , ' hernam d e a m b t e naar, 'maar ik heb g e e n s n a r s houvast.

Hier, als reden van invaliditeit hebt u opg e g e v e n M a u t h a u s e n s t o f . Nou, ik ben v e e l gewend maar daar heb ik nog nooit van gehoord. Amputatie van armen, b e n e n , v i n g e r s , oren of t e s t i k e l s , dat kan allemaal, maar M a u t h a u s e n s t o f . . . ' Hij schudd e het hoofd.

'Er is e e n long verwijderd,' lichtte M o z e s z w e t e n d t o e . Hij voelde t o e n e m e n d e paniek.

'Zeg dat dan . . . " De a m b t e n a a r haalde M o z e s ' antwoord op het formulier door en vulde e e n ander in. ' W a n n e e r ? ' 'September' 51.'

De a m b t e n a a r liet de armen m o e d e l o o s zakken. 'Maar dat h e e f t toch niets m e e r m e t de oorlog t e m a k e n ? ' 'Dat s t o f w a s e r in de oorlog ingekomen.

In M a u t h a u s e n . ' Een f e l l e regen s l o e g t e g e n het raam.

M o z e s had het idee of hij naakt in d e Kalverstraat stond en de m e n s e n elkaar

Houtskooltekening van Harry V i s s e r

opmerkzaam maakten op zijn besnijding.

'Hebt u e e n deugdelijk m e d i s c h rapport waarin wordt aangetoond d a t de long inderdaad door eh . . . M a u t h a u s e n s t o f is aangetast?'

'Ik heb e r nooit aan g e d a c h t dat t e vragen' . . .

'Wat maken jullie het ons toch altijd moeilijk. M i s s c h i e n heb j e j e l o n g e n ' w e l verp e s t door jarenlang dikke sigaren t e roken. P r o b e e r nou e e r s t die dokter t e pakken t e krijgen.'

Het traliehekje werd voor zijn n e u s dichtg e s l a g e n . A c h t e r hem stond al w e e r e e n ander t e dringen. Nu had hij niet e e n s g e l e g e n h e i d gehad t e vragen w a n n e e r de derde f a s e zou beginnen. Hij w a c h t t e in de deuropening t o t h e t even w a t droger w e r d . Tegelijk maakte hij e e n plan. Hij zou e e r s t naar het a c a d e m i s c h ziekenhuis gaan waar ze zijn long hadden verwijderd.

Het w a s niet ver w e g . Daar zou z e k e r wel iemand t e vinden zijn die bereid w a s e e n verklaring af t e geven o v e r ' h e t Maut h a u s e n s t o f . Hij had honger, m a a r hij had m e t opzet zijn geld thuis g e l a t e n .

W e g g e d o k e n in zijn j a s liep hij terug langs het w a t e r , s l o e g linksaf, s t a k over en bereikte het ziekenhuis. In het p o r t i e r s h o k j e zat e e n g e ü n i f o r m e e r d e man m e t e e n gem e e n t e p e t op.

'Mijn naam is M o z e s Mendel . . . Mendel M o z e s , ' v e r b e t e r d e hij zich zelf. 'Ik ben hier achttien j a a r g e l e d e n g e o p e r e e r d en m o e t nu voor e e n uitkering van S o c i a l e Zaken e e n verklaring ihebben over mijn ziekte.' ' W e e t u w e l k e afdeling h e t w a s ? ' 'Er is e e n long w e g g e n o m e n vanwege Mauthausenstof.' ' M a u t h a u s e n s t o f ? ' vroeg de portier. 'Hm. De afdeling ziekten van longen en luchtw e g e n is vijf j a a r g e l e d e n o p g e d o e k t . U kunt het b e s t e even gaan praten m e t d e klinisch administrateur. G a a t u d e klapdeur door, linksaf d e gang in, r e c h t s langs d e brandblusser, de trap op en dan is h e t in de gang vóór u, d e d e r d e deur links, kamer 132.'

M o z e s kon zich de gangen nog v a a g herinneren, e v e n a l s d e geur van m e d i c a m e n ten en de s l o f f e n d e geluiden van patiënt e n die w e e r e e n s e e n paar stappen buiten hun kamer m o c h t e n doen. Hij s n o o f m e t w e l b e h a g e n d e geuren van h e t warm e e t e n op die uit d e keuken k w a m e n .

Hij vond na e n i g e m o e i t e k a m e r 132 en klopte aan. Niemand antwoordde. Hij prob e e r d e het opnieuw, i e t s luider. Plotseling voelde hij hoe m o e hij w a s . M e t é é n long telt i e d e r e inspanning dubbel, hadden ze hem g e w a a r s c h u w d . Hij hijgde van d e trap. Hij w a s oud, verzwakt, op d e g r e n s van ondervoeding. Hij w a c h t t e t o t hij w e e r wat op adem w a s g e k o m e n , drukt e d e kruk omlaag en trad binnen. De klinisch administrateur k e e k hem verbaasd aan.

'Heb ik u g e r o e p e n ? ' ' N e e , ' zei M o z e s . 'De portier h e e f t m e naar u v e r w e z e n . ' 'O, u komt van buiten. W a t is e r van uw dienst?'

'Achttien j a a r geleden is e r bij mij e e n long verwijderd v a n w e g e Mauthansens t o f . S o c i a l e Zaken verlangt e e n verklaring v a n mij dat dit inderdaad het gevolg daarvan w a s . . . ' ' M a u t h a u s e n s t o f ? ' vroeg d e klinisch administrateur. 'Is dat e e n erkend ziektebeeld?'

'In zoverre dat ik e r aan g e l e d e n h e b , ' antwoordde M o z e s .

'De afdeling ziekten van longen en luchtw e g e n is vijf j a a r g e l e d e n o p g e d o e k t . En ik denk niet dat wij d e archieven zo lang bewaard h e b b e n . ' Hij verzonk in g e d a c h t e n . Hoe hij M o z e s vervolg pag. 16

Administratie-kantoor

ï V A N

J. Haan

D E R Administraties Belastingzaken

1 EXCLUSIEVE

Verzekeringen

HERENMODE

LEIDSESTRAAT 44

V/H

KUPPERS

AMSTERDAM

A R R O W shirts

Botenmakersstraat 7 8 Ook levering van Papierwol en Dozen.

Z a a n d a m , tel

Ook

Vliegtuigstraat 8, A m s t e r d a m .

Telefoon 155358 - 15 75 9 2

voor

belasting

02980 - 68551

Uw en

aangiften

inkomsten-

vermogensbelasting.

RIJN-GARAGE N.V. ALLE MODELLEN UIT VOORRAAD LEVERBAAR AUSTIN-7

UW

AUSTIN

DEALER VOOR AMSTERDAM, AMSTELVEEN EN OMSTREKEN

Kantoren en Showroom:

Werkplaatsen:

Ceintuurbaan 223-225 Telefoon 72 22 04 - 71 91 54 ƒ 5850 —

Pieter Baststraat 5 Telefoon 79 75 82 2e Jan Steenstraat 80-82 Telefoon 73 09 29

Ruime keuze in alle merken occasions

cv. drukkerij heiermann+co.

U.C.A.

Elandsstraat 147, 169-173 Amsterdam Telefoon 020-24 59 82 - 23 46 30 BOEKDRUK OFFSET

Alle illustratie, boek- en handelsdrukwerk Gespecialiseerd in sets Prima kwaliteit en service, snelle levering

CONFECTIEZAAK VOOR HET BETERE GENRE. ONZE NIEUWE COLLECTIE IS GEHEEL COMPLEET.

Beethovenstraat Tel. 720744 Amsterdam

PETER

11

FOTO- E N FILMSTUDIO'S HENK

bSms Utrechtsestraat

20, tel.

243210

Van Woustraat

242, tel.

720666

Meer dan

100% service

JONGMANS GRANDE BOUTIQUE

Beethovenstraat 9

Amsterdam (Z)

Telefoon 73 66 05

Opdat een zigeunerkind kan leven O kleine ster Je bent zo groot in de dageraad Je licht is zo echt Verblind de ogen van de Duitsers Wijs hun de verkeerde weg Niet de goede, niet de goede Opdat een Joods kind kan leven Opdat een zigeunerkind kan leven (uit e e n gedicht van de zigeunerd i c h t e r e s Papusza)

•

•

Hoewel de likwidatie van d e Zigeuners plaatsvond m e t de uitroeiing van d e J o den, is daarover weinig b e k e n d . Terwijl de d e p o r t a t i e s van J o d e n op d e brutaalst mogelijke wijze openlijk plaatsvonden, gaven de nazi's aan hun m a a t r e g e l e n t e g e n de Zigeuners g e e n e n k e l e ruchtbaarheid.

Toch zijn de v e r g a s s i n g e n van Zigeuners waarschijnlijk al begonnen in 1934 om de installaties t e beproeven w a a r m e e later de e u t h a n a s i e uitgevoerd zou worden. De r a s s e n t h e o r i e ë n die deze m a s s a m o o r d e n moesten rechtvaardigen komen onder m e e r uit de koker van e n e Dr. Robert Ritt e r , hoofd van d e ' R a s s e n h y g i ë n i s c h e und b i o l o g i s c h e F o r s c h u n g s s t e l l e d e s Reichsg e s u n d h e i t s a m t e s ' . Zoals bekend geloofden de nazi's in de superioriteit van h e t z o g e n a a m d e Indogermaanse of A r i s c h e r a s . In werkelijkheid b e s t a a t e r natuurlijk g e e n 'Arisch' r a s , evenmin a l s e e n ' S e m i e t i s c h ' r a s . W é l b e s t a a n er ' A r i s c h e ' talen (Perzisch, Hindi, Urdu, S a n s k r i t ) , zoals e r ook S e m i e t i s c h e talen zijn. De Duitse geleerden nu hadden ontdekt dat d e Zigeunertaal Romani veel woorden en grammac a l e vormen m e t S a n s k r i t g e m e e n h e e f t en b e s c h o u w d e n daarom de Zigeuners a l s A r i ë r s . Zo zou m e n ook kunnen zeggen dat iemand die graag s c h e r p gekruid e e t e e n Indonesiër is of dat w i e suiker in d e sla d o e t e e n J o o d i s . Inderdaad gebruikten de Nazi's dergelijke criteria.

V o l g e n s Ritter c . s . waren d e e c h t e zigeun e r s w e l i s w a a r van a r i s c h e afstamming, maar hadden ze e e n ingeboren lust t o t zwerven, die hen inferieur maakte aan de Ariërs m e t v a s t e woon- of verblijfplaats.

Na e e n uitvoerig sibbekundig onderzoek kwam Ritter e c h t e r t o t de c o n c l u s i e , d a t e r nog maar weinig ' e c h t e ' Zigeuners waren. De m e e s t e hadden zich vermengd m e t de plaatselijke bevolking, e c h t e r m e t d e m e e s t a s o c i a l e en misdadige e l e m e n t e n — i m m e r s alleen dezen wilden zich vern e d e r e n m e t e e n Zigeuner t e trouwen.

C o n c l u s i e : deze meerderheid van 'Zigeuner M i s c h l i n g e ' is door de n e g a t i e v e s e l e c t i e 'erbbiologisch minderwertig' aan de ' e c h t e ' Zigeuner en dient daarom uitgeroeid t e worden ( c a t e g o r i e ZM + , Z M — , ZM).

Alleen d e ' e c h t e ' Zigeuners ( Z ) , e e n kleine groep van e n k e l e honderden m e n s e n , m o c h t worden g e s p a a r d .

(De indeling naar raszuiverheid vinden w e in ietwat gewijzigde vorm terug in h e t rapport 'De Woonwagenbevolking' van h e t Kath. Sociaal Kerkelijk Instituut (1959) a l s de categorieën A (reizigers), B (burgers), C ( Z i g e u n e r s ) , Ab en Ba ( g e m e n g d e huw e l i j k e n ) . Deze sibbekunde m e t v e r v a l s t e s t a t i s t i e k e n ligt t e n grondslag aan de

W o o n w a g e n w e t 1968 op grond waarvan d e woonwagenbevolking in Nederland wordt g e c o n c e n t r e e r d in regionale k a m p e n ) .

De o n v e r m o e i b a r e Mirjam Novitch komt de e e r t o e a l s e e r s t e s y s t e m a t i s c h materiaal bijeen g e b r a c h t t e h e b b e n over d e g e n o c i d e van Z i g e u n e r s .

Ik c i t e e r alleen maar: ( O k t o b e r 1 9 4 1 ) ' D e B a l t i s c h e landen, d e Oekraïne, d e Krim worden overdekt m e t g e m e e n s c h a p p e l i j k e grafkuilen waarin J o den e n Z i g e u n e r s hun l a a t s t e s c h r e e u wen en hun bloed m e n g e n . Er worden Zig e u n e r s gefusilleerd op J o o d s e begraafplaatsen zoals in Oszmiany.

In Lodz werd e e n groep Zigeuners o p g e s l o t e n in e e n s y n a g o g e e n uitgehongerd'.

'In Simferopol werden in d e nacht van 24.12.1941 achthonderd Zigeunermannen, vrouwen en kinderen g e f u s i l l e e r d . ' 'Het is bekend dat 1,500,000 J o d e n werden vermoord in de USSR, maar h e t aantal Zigeuners is onbekend.'

(Joegoslavië 1 9 4 1 ) 'Luitenant Walther c o n s t a t e e r t dat h e t makkelijker is J o d e n t e doden dan Zigeuners, omdat die zich rustiger houden voor h e t vuurpeleton dan Zigeuners.'

De Poolse Zigeuners werden m e t de J o den o p g e s l o t e n in h e t ghetto van Wars c h a u . Zij werden s a m e n m e t de J o d e n in Treblinka vermoord (getuige J a k o w Wiernik in h e t E i c h m a n n p r o c e s ) .

'De C o m m i s s i e voor Onderzoek naar Duitse misdaden in Polen, h e e f t bewijzen voor de uitroeiing van Zigeuners in Treblinka niet alleen, maar ook in Majdanek, in B e l z e c en in S o b i b o r . ' Zigeuners werden s a m e n m e t J o d e n in Auschwitz en Birkenau v e r g a s t . In sept e m b e r 1943 arriveerde in Auschwitz e e n t r a n s p o r t Zigeuners uit Birkenau, die na z e s maanden op e e n v a s t g e s t e l d e datum werden vermoord. Daarvóór werden ze gedwongen briefkaarten naar huis t e schrijven, voorzover zij dat konden, (waarschijnlijk om m e e t e delen, dat h e t z e goed ging) w e l k e s o m s na h e t overlijden van d e afzender werden bezorgd.

Dit zijn s l e c h t s e n k e l e korte citaten uit de publicatie van Mirjam Novitch. Hoe-

veel Zigeuners door d e nazi's vermoord zijn, is niet p r e c i e s b e k e n d .

Misschien 500.000, m i s s c h i e n e e n miljoen? In ieder geval werden ze op gelijke wijze vervolgd als d e J o d e n , g e r e g i s t r e e r d , opgepakt, onder voorwendsel van 'landarbeid in Polen' op t r a n s p o r t g e z e t , beroofd, v e r g a s t . Beroofd, de nazi's a a s d e n n e t zozeer op b e zittingen van Z i g e u n e r s , a l s op die van J o d e n . De Zigeuners die d e oorlog overleefden kregen deze e c h t e r niet v e r g o e d , want 'zij werden niet vervolgd o m hun r a s , maar v a n w e g e hun a s o c i a l e en criminele d o s s i e r s ' (circulaire Ministerie van W ü r t t e m b e r g 1 9 5 0 ) .

Robert Ritter stierf in 1 9 5 5 e e n natuurlijke dood. Zijn a s s i s t e n t e Eva J u s t i n is nog a c t i e f in de Bondsrepubliek. Luitenant Walther is evenmin ooit v e r o o r d e e l d .

Mirjam Novitch: ' S l e c h t s enkelen van d e schuldigen zijn b e r e c h t , zoals Ohlendorf, Blobei en Eichmann, maar dat w a s , omdat z e t e v e n s medeplichtig waren aan d e moord op de J o d e n . A l s de schuldigen aan d e g e n o c i d e van d e Z i g e u n e r s erin slagen t e ontsnappen aan d e handen van J u s t i t i e , laten w e ze dan t e n m i n s t e niet laten ontsnappen aan die van d e g e s c h i e denis.'

ROB VAN ALBADA

Veel zigeuner-oorlogsslachtoffers zijn niet op de hoogte v a n d e Rijksgroepsregeling Oorlogsslachtoffers ( R O III). Anderen denken dat het e e n W i e d e r g u t m a c h u n g is en in hun ogen bloedgeld, zodat ze geen aanvraag indienen.

W i j doen e e n beroep o p d e Gemeentelijke Sociale Diensten o m aan deze misstand een eind te maken. H e t is uw plicht o m m e n s e n d i e hiervoor in aanmerking kunnen k o m e n , hierop te wijzen e n d e betrokkenen te helpen bij het indienen v a n d e aanvraag, waarvoor u trouwens ministeriële richtlijnen heeft ontvangen.

Maatschappelijk werkers d i e hierbij b e trokken zijn e n die nadere inlichtingen w e n s e n kunnen hun naam en adres opg e v e n bij d e redactie van dit blad.

De roependen ten gedenken

Erich Fried

Wat heb je gedaan?

Ik heb ze laten roepen Wat hebben de anderen gedaan?

Hun de mond gesnoerd Wat hebben zij geroepen?

Zij hebben om hulp geroepen Om hulp voor wie?

Ik geloof soms voor mij v e r t . E. T.

-SN

Ontdek zelf eens watdeHema voor u betekent r

HEMA

® ®

Voor al uw

^

cz&alómeer

^

bloemwerken

S

o

®

jDloemenmagazyn

®

®

® |.

Saenredamstraat

ï

Amsterdam

®

Tel. 72 01 23

64

(Zuid) ®

r

i

'T HONK KELTUM PLEET

Interieurverzorging Kunstnijverheid

GOUD & ZILVER UURWERKEN OPTIEK Middenweg

Drukker Sr Vaal MAASSTRAAT

105-107-107a

Amsterdam

(Oost)

Telefoon ( 0 2 0 ) 5 12 22

115 - A M S T E R D A M - TEL. 42 75 79

M. V e r d o n e r

cDekkntblijfit

"Kalief

van B a e r l e s t r a a t 84 Amsterdam tel. 722608

bij Con&Verdonck DAMESTASSEN,

HANDSCHOENEN

REISARTIKELEN, PARAPLU'S ' ALLE LUXE LEDERWAREN Koffers ook m e t i n g e b o u w d e w i e l t j e s .

Ook 's maandags de gehele dag geopend

Waar mode een lust voor het oog is

Con & Verdonck heeft e e n uitstekende naam hoog t e h o u d e n in d e P e r z i s c h e tapijtenwereld. Daarom, w a t e r o o k g e b e u r t , d e klant blijft kalief. E n natuurlijk d o e n wij e r a l l e m o e i t e v o o r o m u goed te adviseren. Hoeveel p e r z e n wilt u z i e n ?

T i e n , twintig, vijfth Con & Verdonck ziet u g r a a g komen.

MANTELS — JAPONNEN D E U X PIÈCES — NAPPA SUEDE — M A N T E L C O S T U U M S UITGEBREIDE

BONTCOLLECTIE

Speciale collectie Bruidstoiletten.

Modehuis

De Vries en Lampie K a l v e r s t r a a t 3 — 5 , bij d e D a m , T e l . 0 2 0 — 23.76.34 A m s t e r d a m

Amsterdam-Den HaagRotterdam- ArnhemEindhoven

Brengt oorlog vooruitgang?

V e l e miljoenen zielen van s l a c h t o f f e r s van de t w e e d e wereldoorlog, v e r m o o r d e burgers, gesneuvelde — veelal dienstplichtige — soldaten houden nog m i n s t e n s e v e n v e e l miljoenen levende m e n s e n in d e ban der geleden verschrikkingen. Honderdduizenden zijn min o f m e e r zenuwziek, honderdduizenden zijn voor het leven invalide. Is het e e n wonder dat men onder zulke omstandigheden verbijsterd raakt door b r a v e b u r g e r s , die c y n i s c h w e g verkondigen, dat die oorlog toch maar wat g o e d s w a s , want hieraan hadden WIJ i m m e r s ons welvaren t e danken.

W a t is o n s antwoord op die veel gehoorde e n o r m i t e i t ? Indien werkelijk welvaart e e n gevolg van oorlog zou zijn: stel U voor, dat een kind zijn dankbaarheid uits p r e e k t , dat zijn vader in e e n inbreker is, omdat de welvaart van het gezin daar zoz e e r bij g e b a a t is. W a t zegt U dan, brave burger? Als een a a n n e m e r her en der gebouwen verbrandt om zijn a r b e i d e r s aan de gang t e kunnen houden, wat vindt U dan van die handelwijze? aar is het werkelijk w a a r ? Zou de inu s t r i ë l e ontwikkeling na 1940 zonder oorlog niet nog s n e l l e r zijn g e g a a n ? Het is altijd e e n feit, dat d e g e e n die zegt: 'het is goed zoals het gegaan i s ' in zoverre e e n voorsprong h e e f t op d i e g e n e n , die het t e g e n d e e l volhouden, omdat het nu e e n m a a l moeilijk is v a s t t e s t e l l e n , hoe h e t zou zijn g e w e e s t a l s dit of dat a n d e r s w a s g e g a a n . J u i s t door d i e ingewikkeldheid is het zo moeilijk v a s t t e stellen of het bv. al of niet mogelijk zou zijn gew e e s t , de ontwikkeling die zich heeft voorgedaan t e voorkomen. Wel is het voor i e d e r duidelijk, dat er altijd é é n druppel is, die het vat d o e t overlopen en dat e r dus zeker gevallen kunnen zijn, waarin e e n m a s s a , die nét i e t s s t e r k e r georganiseerd is, nèt iets a c t i e v e r optreedt, nèt iets b e t e r geleid wordt de gang van zaken kon ombuigen. Het is alleen aan die grot e r e m a t e van organisatie, aan die groei der p r o g r e s s i e v e vredelievende k r a c h t e n t e danken, dat bv. e e n onnozel eiland a l s Malta door v a s t b e r a d e n h e i d de NAVO e e n e r n s t i g e slag kan t o e b r e n g e n .

D e Vietnamezen h e b b e n getoond, dat moj d e r n e l e g e r s , h o e g e r a f f i n e e r d , w r e e d en n i e t s ontziend ook, e e n moedig, goed geo r g a n i s e e r d en goed geleid volk niet ond e r de duim kunnen krijgen.

J a m m e r g e n o e g b e s t a a t onze veel ger o e m d e w e s t e r s e vrijheid voor v e r r e w e g h e t g r o o t s t e g e d e e l t e bij de gratie van d e v e r d e e l d h e i d . Hierdoor is het voor de bevolking van de rijkste w e s t e r s e landen h e e l erg moeilijk a l s volk t o t m a c h t s o n t plooiing t e g e n o n g e w e n s t e ontwikkelingen t e komen. Het gemakkelijkst is dat voor die groeperingen onder de bevolking die de g e r i n g s t e vrijheid g e n i e t e n en h e t m e e s t riskeren, e c o n o m i s c h t e gronde gericht t e worden. W i e g r o t e r vrijheid g e n i e t en minder risico loopt, zal s l e c h t s t o t voorkoming van oorlog kunnen bijdragen, door w e l b e w u s t e e n stuk vrijheid op t e o f f e r e n en e e n stuk risico op zich t e nemen.

Tot z o v e r o v e r d e k a n s e n voor e e n vredelievende bevolking de ontwikkeling naar oorlogsuitbarstingen om t e buigen.

De hoofdvraag van deze uiteenzetting is, z o a l s g e z e g d , o f d e huidige welvaart a a n de oorlog t e danken is (wat inhoudt: m o c h t het mis gaan m e t deze welvaart, dan maar e e n derde wereldoorlog, opdat wij ( o v e r l e v e n d e n ) dan "Vervolgens f r i s c h und fröhlich verder kunnen schrijden naar nog m e e r woningnood, naar nog m e e r

p l a s t i c s en apparatuur, nog m e e r luchtverontreiniging en o n t g o o c h e l d e druggebruikers. Maar ook dan zou de bevolking niet g e n o e g geld blijken t e h e b b e n , voor al het g e b o d e n e , omdat de 'dorsende o s s e n ' niet 'gemuilband' werden, zoals het bijbelboek Deuteronomium zegt. De bewapening zou dan nog w e e r e e n g r o t e r aandeel van h e t nationale inkomen vergen en uit het beleid zou blijken, dat men alle fouten van v r o e g e r bleef maken.

Wie gewoon op de lagere school h e e f t leren rekenen, begrijpt zonder m e e r , dat geen enkel volk welvarend kan worden door oorlog, tenzij het zich tijdens die oorlog rijk s t e e l t , (zie het e n t h o u s i a s m e van het zoontje van de i n b r e k e r ) .

Voor m e n s e n die v o o r t g e z e t onderwijs h e b b e n g e n o t e n , wordt het al wat moeilijker; zij h e b b e n d e klok horen luiden, zonder dat hun d e klepel werd g e w e z e n .

Omdat zij zich niet willen laten kennen, herhalen zij graag ingewikkeld s c h i j n e n d e r e d e n a t i e s van e c o n o m i s c h e en politieke aard, e e n klok waarin de klepel al e v e n z e e r o n t b r e e k t . De verwarring is bevorderd door e n k e l e o n m i s k e n b a r e f e i t e n , zoals de s t e r k v e r g r o t e f r e k w e n t i e van het aantal uitvindingen tijdens e e n oorlog, uitvindingen die voor e e n groot deel ook voor v r e d e l i e v e n d e doeleinden hun nut kunnen h e b b e n . Hieruit kan men de conc l u s i e trekken, dat waarschijnlijk zonder wereldoorlog II minder c o m p u t e r s in gebruik zouden zijn m o m e n t e e l , dat e r minder vordering w a s g e m a a k t op het gebied van de p s y c h o d e l i s c h e middelen en dat nog hier en daar de ontwikkeling i e t s t r a g e r zou zijn verlopen. Nylon w a s al

vóór de oorlog uitgevonden, e v e n a l s plast i c s o o r t e n . Wij zouden e c h t e r zonder oorlog z e k e r g e e n woningproblemen h e b b e n gehad, wij zouden minder inflatie h e b b e n .

Dit l a a t s t e , omdat de oorlogskinderen E.E.G. en N.A.V.O. tot de inflatie h e b b e n bijgedragen.

Polemologen hebben in v e r s c h e i d e n e landen en voor diverse o r g a n i s a t i e s of regeringen rapporten uitgebracht, waaruit blijkt, dat de oorlogsindustrie zonder v e e l k o s t e n op v r e d e s p r o d u c t i e kan worden o m g e s c h a k e l d . Het g r o o t s t e p r o b l e e m , dat e r dan nog b e s t a a t , is dat de struktuur van de produktie niet is a a n g e p a s t aan de inkomensstruktuur, dat het traditionele e c o n o m i s c h e beleid deze aanpassing m e e r s c h a a d t dan bevordert, dat de inkomensstruktuur in strijd is m e t de voorwaarden voor e c o n o m i s c h e groei (economische groei v e r e i s t e e n groeiend aantal k o p e r s , dus g e e n polarisatie van het gezamenlijke inkomen naar e e n kleine g r o e p ) . Het ontstaan van d e p r e s s i e s is g e e n natuurwet voor de e c o n o m i e , maar kan worden voorkomen. Het is bekend, dat de wereldoorlogen ontstonden door e c o n o m i s c h e ontwrichting, m a s s a l e w e r k l o o s h e i d , (de ber o e m d e kat in het nauw, die bang is voor de v o l k s w o e d e ) en dat dus de v r e d e gediend is bij het voorkómen van e c o n o mische depressies.

Wij pretenderen niet e e n studie van dit v e e l o m v a t t e n d e onderwerp t e h e b b e n geleverd, alleen e e n vingerwijzing naar het antwoord: ook e c o n o m i s c h brengt oorlog de vooruitgang niet.

DRS. M. A. E. WIESSING

' O m d a t h e t a l l e m a a l niet helpt Z e d o e n t o c h w a t ze w i l l e n

Oorzaken Erich Fried

O m d a t ik niet nog e e n s mijn v i n g e r s w i l branden O m d a t ze e r o m zullen lachen: Z e zitten op jou t e w a c h t e n En w a a r o m m o e t ik w e e r ?

N i e m a n d zal d a n k j e w e l z e g g e n O m d a t n i e m a n d er w a t van o p s t e e k t m a a r hoogstens nog m e e r eraan gaan O m d a t in al w a t s l e c h t is m i s s c h i e n ook iets goeds zit O m d a t h e t is zoals je het bekijkt en w a t m o e t j e nou eigenlijk geloven?

O f j e nou door de hond of door de kat w o r d t g e b e t e n O m d a t ik dat liever aan m e e r b e v o e g d e n o v e r l a a t O m d a t m e n nooit w e e t hoe h e t nog e e n s kwaad kan O m d a t het sop de kool niet w a a r d is o m d a t ze niet b e t e r v e r d i e n e n Dit zijn doodsoorzaken g e g r i f t boven e e n graf dat m e n niet m e e r hoeft t e graven als dat de oorzaken zijn. v e r t . E. T.

van pag. 11

kon helpen of van hem afkomen, dat bleek niet.

'Wie h e e f t d e ingreep v e r r i c h t ? ' M o z e s n o e m d e zonder aarzeling de naam.

De klinisch administrateur floot z a c h t j e s .

'Die is al tien j a a r dood.'

'Maar het w e e f s e l is m e na de ingreep getoond,' zei M o z e s . 'Het m o e t e r g e n s op s t e r k w a t e r zijn. Het is toch iets bijzonders, Mauthausenstof . . . ' 'Daar geloof ik m e t s van. Het zal zich niet o n d e r s c h e i d e n van s i l i c o s e en s o o r t g e lijke kwalen van z . m d s t r a l e r s en lui die in m e r g e l g r o e v e n w e r k e n . ' 'Maar ik heb nooit gezandstraald,' zei Mo* z e s wanhopig.

'Dat m o e t u op S o c i a l e Zaken v e r t e l l e n , ' antwoordde de klinisch administrateur vermoeid. 'Heus, u verknoeit uw en mijn tijd.'

Hij opende e e n bureaula, wikkelde het papier van zijn twaalfuurtje af en propte dat m e t g e n o e g e n in zijn mond ten t e k e n dat het g e s p r e k beëindigd w a s .

M o z e s liep het kantoor uit. Hij had zich t e veel opgewonden. Zijn hart s l o e g onregelmatig. Hij herinnerde zich vaag dat aan het einde van de gang e e n wachtkamer w a s . Hij m o e s t even uitblazen voor verder t e gaan. V e r d e r w a a r h e e n ? Buiten

ACHTUNG VAN AGT! Nauwelijks w a s 1972 b e g o n n e n of de pleitbezorgers van de B r e d a s e drie waren w e e r p r e s e n t . Minister van Agt d e e l d e na de vragen van het E e r s t e Kamerlid E. M e e s t e r m e e , dat e r op gratieverzoeken van de drie wordt g e s t u d e e r d . Voorts wil d e minister ' d e s g e w e n s t ' m e t het parlem e n t of de betrokken K a m e r c o m m i s s i e s van g e d a c h t e n w i s s e l e n , alleen over coll e c t i e v e , m e t over individuele gratie. En de h e e r M e e s t e r h e e f t zijn vragen juist g e s t e l d , omdat er e e n b e r i c h t c i r c u l e e r t , dat Aus der Fünten zo ziek is en daarom zou m o e t e n worden vrijgelaten. Een t w e e de L a g e s .

Minister van Agt 'is zich voldoende bewust (maar wordt e r niet door weerhouden, red.) dat door en in opdracht van de drie Duitse o o r l o g s m i s d a d i g e r s duizenden m e n s e n m e t de m e e s t afschuwelijke methoden de dood zijn ingejaagd . . . en dat v e l e strijders t e g e n het nazidom (en door de nazi's vervolgden, red.) nog en in s t e e d s t o e n e m e n d e m a t e g e e s t e l i j k e n / of lichamelijk lijden t e n g e v o l g e van e e n verblijf in c o n c e n t r a t i e k a m p e n . ' En van het uitmoorden van allen die hun lief waren.

De achtergrond van de bezorgdheid om de drie. de gedurige aandrang uit de Bondsrepubliek, waar ook e e n minister S c h e e l hen 'krijgsgevangenen' n o e m t . Wij menen dat niet de oude of verre nazi-vrienden, maar de d e m o c r a t i s c h e elementen in Duitsland m o e t e n worden g e s t e u n d O p 6 januari protesteerde het Nederlands Auschwitz C o m i t é in een telegram aan minister van A g t scherp tegen het hernieuwde v o o r n e m e n tot dubbele gratieverlening aan de drie Duitse oorlogsmisdadigers in Breda. Deze zou een aanmoediging betekenen voor het neonazisme en de publieke opinie trotseren. De zaak is allang afgedaan.

Aldus het N . A . C , dat dit nog in het AVRO-radiojournaal h e e f t t o e g e l i c h t . De drie horen in Breda t e blijven.

w a s het w e e r harder gaan r e g e n e n . Hij ging in e e n van de harde rieten s t o e l e n zitten en p r o b e e r d e t e lezen in een beduimeld tijdschrift, maar de l e t e t r s dansten voor zijn ogen. Hij leunde voorover op e e n t a f e l t j e , het hoofd in de handen en viel in s l a a p . Het leek uren later t o e n een j o n g e z u s t e r hem w e k t e .

'Het is de h o o g s t e tijd,' zei ze e n e r g i e k .

'Als de drommel w e e r het bed in. Hoe durft u . . . ' 'Maar ik ben helemaal niet 'Nog t e g e n s t r i b b e l e n ook,' onderbrak ze hem, hem stevig bij de arm n e m e n d . 'Dat zeggen ze allemaal. Ik ben helemaal niet ziek. Dat maken wij uit. Iemand die b e t e r is valt niet in slaap op een stoel m e t zijn hoofd op e e n t a f e l t j e . . . Kom m e e . ' Ze loodste hem e e n kamer binnen, z e t t e ferm e e n s c h e r m om het bed en zei: 'Uitkleden, m e n e e r M e i e r . Nou, u hebt wel wat aangetrokken voor die vijf minuten.'

Hij had g e e n kans t e g e n haar. Hij m o e s t z e l f s nog o p s c h i e t e n , wilde hij voorkomen dat haar s n e l l e vingers zijn knopen l o s m a a k t e n . Toen hij eenmaal lag, liet ze een pilletje in e e n glas w a t e r vallen en gaf het hem t e drinken. Hij sliep in. Toen hij ontwaakte begon het al t e s c h e m e r e n .

Op het k a s t j e n a a s t zijn bed stond e e n b o s j e f r e s i a ' s die s t e r k roken en een fruitmandje. Hij pelde een banaan en at die m e t e e n vaag schuldgevoel op. Het w a s een lekkere banaan. M i s s c h i e n wel uit Irsaël, dacht hij Toen kwam de zuster binnen m e t e e n bord s o e p en spinazie m e t e e n v a r k e n s l a p j e , die heerlijk roken. Gelukkig dat hij niet zo j o o d s dacht. Ze knipt e het lampje boven het bed aan.

'Nu gaat u e e r s t maar even lekker e t e n . .

Over een half uurtje kom ik u w a s s e n en temperaturen.'

Hij at. Hij w i s t niet hoe lang het g e l e d e n w a s dat iemand anders eten voor hem had klaargemaakt. Het s m a a k t e heerlijk.

Buiten r e g e n d e het. Daar w a s de vijandige wereld van a m b t e n a r e n van S o c i a l e Zaken en klinische administrateurs, van kranten m e t o n r u s t v e r w e k k e n d e berichten en s l o p e r s m e t p n e u m a t i s c h e boren.

Hij voelde zich heel m o e , maar ook behaaglijk, b e s c h e r m d , doorvoed en veilig, zakte w e g in slaap en hoorde niet e e n s dat de borden werden w e g g e h a a l d . Iets later werd hij tóch g e w e k t .

'Ik heb t o t het l a a t s t e m o m e n t g e w a c h t , m e n e e r M e i e r , ' zei de v e r p l e e g s t e r , 'omdat u zo lekker lag t e slapen. Maar nu m o e t ik u toch e c h t even wakken maken.'

Ze s l o e g m e t e e n g e r o u t i n e e r d e b e w e ging het dek open en w r e e f krachtig m e t de z e e p over het w a s h a n d j e . 'Wilt u even de broek omlaag s c h u i v e n ? ' De a n g s t kwam terug. M e t een b e r u s t e n d gebaar voldeed hij aan haar verzoek. Zo j o o d s dachten ze nog w é l . Haar ogen werden groot en hard.

'U bent m e n e e r M e i e r niet. U bent iemand a n d e r s . Hoe durft u hier binnendringen?'

Ze rende de deur uit, kwam terug m e t zijn kleren, die ze m e t e e n bruuske beweging op het bed s m e e t . Zijn v e r s l e t e n j a s , zijn uitgelopen s c h o e n e n , de tien k e e r verstelde sokken. ' S c h i e t op, voor de hoofdzuster er d e lucht van krijgt.'

De kleren voelden zo koud en nat aan.

De w a r m t e van de maaltijd en het bed viel van hem af. Hij werd gewoon w e e r M o z e s Mendel, n e e , Mendel M o z e s , die het bewijs t e leveren had dat zijn long w a s a a n g e t a s t door M a u t h a u s e n s t o f . En dat niet kon.

Hij liep de trap af langs w e e r e e n andere portier. De s t r a t e n glommen van de regen. Er w a s thuis g e e n post. De kachel w a s uitgegaan. Maar het e r g s t e w a s nog dat de kraai m e t zijn poten in de lucht dood in de kooi lag, g e s t o r v e n van eenzaamheid en honger.

TEGEN GEMMEKER De h e e r J . S t i b b e en mevrouw J . F u r t h — Santilhano zijn uitgenodigd om in Emmerich g e t u i g e n i s af t e leggen t e g e n Gemm e k e r , d e s t i j d s c o m m a n d a n t van W e s t e r bork, die s t e e d s b e w e e r d e niets t e hebben ' g e w ü s s t ' . Dit in verband m e t de oproep in dit blad. Zij h e b b e n G e m m e k e r bij e e n t r a n s p o r t horen z e g g e n : 'Die komen nooit m e e r t e r u g . '

van pag. 7

doen hier Noord-Holland, waar de m e e s t e j o o d s e r e c h t h e b b e n d e n wonen W a t de nieuwe regeling wordt, w e t e n wij met. Wij hopen vurig dat hoe de zaak ook wordt g e r e g e l d , het persoonlijke werk kan worden v o o r t g e z e t É r is g e e n sprake van dat iemand zich opnieuw zal m o e t e n opgeven en het is gelukkig onmogelijk, dat iemand erop achteruit zal gaan.

Na de aanvrage kost het e e n jaar voor de erkenning rond is. Ziet u die s t a p e l s , een tafel vol? Dat zijn allemaal nieuwe d o s s i e r s , daar m o e t e n w e nog aan beginnen. Helaas b e t e k e n t dat w e e r voor zoveel m e n s e n w a c h t e n . . .

De berichtgeving over de k o m e n d e veranderingen brengv v e e l o n r u s t t e w e e g , dat' is j a m m e r Bij de m e n s e n h e e r s t het idee: w e m o e t e n ons nu melden, a n d e r s is het t e laat Daar is g e e n sprake van. W e t t e lijk ligt v a s t dat de aanmelding jaren en jaren kan doorgaan en de regeling, in deze of e e n v e r b e t e r d e vorm, ook. Aanmelding kan ook voor iemand b e t e k e n e n , dat hij nu g e e n uitkering b e h o e f t , maar dat hij daar t e eniger tijd op terug kan vallen.

J a , ik doe mijn werk m e t volle o v e r g a v e en mijn c o l l e g a ' s ook. Een nieuwe aanvrager b e t e k e n t w e e r e e n ander m e n s m e t zijn levenslot, j e luistert, het duurt wel een half j a a r voor j e j e in c o n t a c t m e t hem of haar daarin hebt ingevoeld en ing e w e r k t . Wij willen n i e t s liever dan dat de v e r d e r e uitwerking ook g e v o e l s m a t i g e e n verbetering voor de m e n s e n wordt.

Als de t o e l o o p mindert en deze drukte is a f g e l o p e n , dan begint het werk, het eigenlijke werk, s a m e n m e t ieder op zich. Natuurlijk hoort u erbij, zeg ik dan.

Dat is o n s werk. En dat blijft het.'

E

T.

van pag. 3

nadat ons c o m i t é de kat hardnekkig de bel had a a n g e b o n d e n . Wij zijn nog niet t e v r e d e n , o m d a t e e n t w e e m a a l door e e n K a m e r m e e r d e r heid a a n v a a r d e pensioenregeling m e t behulp van t o e f j e s en drogr e d e n e n toch nog op dood spoor is g e r a n g e e r d . Naar onze o v e r t u i g i n g tijdelijk, maar elke w e e k , e l k e dag t e l t voor onze s n e l l e r s l i n k e n d e groep. Wij zullen het er dan ook niet bij l a t e n , maar o p n i e u w alle krachten m o b i l i s e r e n voor deze voor ons zo belangrijke zaak.

In het g r o t e v e r b a n d kan het verv o l g d e n p e n s i o e n nooit z w a a r w e g e n ; ons w e e g t h e t net te z w a a r voor e e n politiek pokerspelletje.

D a t houden wij voor ogen in d e z e bewegende wereld.

l j l - ï -yt-*-Y~\ 11 J P X X X X X CA.

Gespecialiseerd voorkomende

1 ^ 1 - ? / \ "^VTT^ XP i l i l l ^1 XSk.

o a

'

bontmantels reparaties en

in alle bontwerken naar maat, omwerkingen

Firma Frank, Vrolijkstraat 4 8 9 , t e l . 0 2 0 - 3 5 23 36 (75 m e t e r van de Linnaeusstraat)

SLIJTERIJ B&6 See

morris

Grote sortering g e d i s t i l l e e r d , likeuren en wijnen

u

hef ore you buy yourreal sheepskin coat.

S p e c i a l e aanbiedingen

Telefonisch b e s t e l l e n is mogelijk na 19 uur

Uitgebreide sortering dames- heren-en kinder suedenappa-en lamsvacht jassen.

JETTY FURTH - S A N T I L H A N O 2e N a s s a u s t r a a t 3 7 , Amsterdam-West. li

T e l e f o o n 355975

^

s

Haarlem: Barteljorisstraat, Tel. (023) 312655 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. (020) 22 35 96

\m

Voetklachten?

•DENKT U WEL A A N ONZE ADVERTEERDERS?

WIJ H E L P E N U!

Cees Tak "VOETVERZORGING" D a m e s - , heren- en k i n d e r speciaalschoen en

iixAloilana HANDSCHOENENGROOTHANDEL N.Z. V O O R B U R G W A L

Bilderdijkstraat 69 A m s t e r d a m Tel. 129465 - 124193

AMSTERDAM

101—103

TELEFOON 222444

A.

PAIS ZIJDEN- EN WOLLEN STOFFEN

Nieuw bij Bruna

Régis

KALVERSTRAAT 146-150, hoek Spui Amsterdam — Telefoon 23 22 64

Debray

De toestand in Chili/Gesprek met Allende paperback ƒ 12,50

BLOEMENMAGAZIJN

Zal Chili als e e r s t e land in de w e r e l d langs democratische lisme

en

parlementaire

bereiken?

Een

weg

mi*

het socia-

beschouwing

van

Régis

D e b r a y en een lang v r a a g g e s p r e k m e t p r e s i d e n t Allende.

"ANEMOON" Dagelijks v e r s e b l o e m e n Grote sortering kamerplanten S p e c i a a l opmaken van bloembakken B r u i d s b o e k e t t e n en grafwerk

Zaak: J . D. Meijerplein 22 22 50 76 Standplaats S a r p h a t i s t r a a t t/o Kinderziekenhuis

Lee Lockwood/Eldridge

Cleaver

Gesprek in Algiers paperback ƒ 8,50 Lee

Lockwood

publiceerde

Cuba/Cuba's Fidel w a a r a a n

eerder een

Castro's

interview

dat

zeven dagen duurde t e n grondslag lag. Dit nieuwe

boek

is

het v e r s l a g van een gesprek

met

N.V. „H0LLANDIA-ENSCHEDE"

Eldridge C l e a v e r in zijn ballingsoord A l g i e r s dat

Matzes en Crackers

enige dagen in beslag n a m .

Carlos

Marighela

Nieuwstraat 6-14 - Enschede

Terwille van de bevrijding van Brazilië paperback ƒ 8,50 Camillo

Torres

sneuvelde

in

Columbia,

Telefoon 0 5420-10366

Che

G u e v a r a in Bolivia en M a r i g h e l a w e r d in n o v e m ber 1969 in Brazilië d o o d g e s c h o t e n . Zijn nagelaten g e s c h r i f t e n

over de revolutionaire

ding van Brazilië zijn in deze

bundel

bevrij-

)

V

bijeenge-

bracht.

CarloModehuis

Frantz Fa non Zwarte huid, blanke maskers paperback ƒ 12,50 V a n Fanon v e r s c h e e n

eerder

De

BETERE DAMES-CONFECTIE

verworpenen

der aarde, e e n s t a n d a a r d w e r k over de bevrijding

Overtoom- 524-526

van de g e k o l o n i s e e r d e w e r e l d . In Zwarte huid, blanke maskers, h e t komt

de individuele

eerste

boek

psychologische

van

Fanon,

bevrijding

van de g e k o l o n i s e e r d e m e n s aan bod. Eldridge C l e a v e r n o e m d e dit boek de 'bijbel van de z w a r t e revolutie'.

Nieuw bij Bruna EXCLUSIEVE HERENKLEDING EN -MODE Kalverstraat 141-145, Amsterdam.

Juwelier

SCHAAP N.V. DEN HAAG, Noordeinde 86

M\Z<tt 1971 Heenreis.

Antieke

09 nov 21 dec

Terugreis na: 2 weken

3 weken

04 jan

30 nov 11 jan

en

Moderne sieraden

MZtK 1 9 7 2

Heenreis.

W a t er ook m o g e gebeuren, er is altijd w e l e e n AGO-verzekering d i e 1 ergste voorkomt.

Er zijn zoveel verzekeringsvormen in het AGO-pakket, omdat er zoveel maatschappijen binnen het AGO-concern samenwerken: De Algemeene Friesche, De GrootNoordhollandsche, De Olveh, De AFSM, De Compagnie, De Nijmeegsche, AGO Hermes, Zevenwouden, Spaarbeleg, Gemeente Crediet, Fiacre, De AGO Auto Dus wat u ook wilt verzekeren, vraag een AGO-verzekering Succes verzekerd!

a

g

o

verzekeringen

25 jan 22 febr 07 mrt 14 mrt 21 mrt 28 mrt 04 apr 11 apr 18 apr 25 apr 09 mei 16 mei 30 mei 04 j u 11 11 juli 18 juh 08 aug 05 sept 03 okt 07 nov 19 dec 26 dec

Terugreis na: 2 weken

28 mrt 11 apr 25 apr 09 mei 30 mei 18 juli 25 juli 22 aug 19 sept 17 okt 21 nov 02 jan 09 jan

3 weken 15 febr 14 mrt 28 mrt

4 weken

11 apr 18 apr 25 apr

25 apr

09 mei 16 mei 30 mei

23 mei

6 weken

09 mei

20 juni

01 aug 08 aug

25 juli 08 aug 29 aug 26 sept 24 okt 28 nov 09 jan

S T U D E N T E N - EN S C H O L I E R E N R E T O U R S

(vraag o n z e s p e c i a l e tarieven)

ITE'S- INDIVIDUELE REIZEN Indien b o v e n s t a a n d e d a t a u niet uitkomen kunt u zelf uw r e i s d a t a b e p a l e n met e e n minimum verblijf van é é n w e e k en maximaal é é n k a l e n d e r m a a n d , terwijl u é é n maal mag o n d e r b r e k e n in E u r o p a op d e h e e n r e i s en é é n m a a l op de t e r u g r e i s

s|e Transferkosten per privé auto of sherut op aanvraag. * Vele niogelijkheden voor één- of meerdaagse fours door Israel.

IN SAMENWERKING MET [^•ISRAEL lAIRLINES

Folders en inlichtingen

bij

NET WORLD TOURIST

ORGANIZATION

Rokin 9-15 Amsterdam Telefoon 020-2433 50* WIJ verzorgen al uw reizen over de gehele wereld

d e Bijenkorf wenst u het allerbeste voor het jaar 1972!