Puur Natuur winter 2014 - Bladerversie

1

winter

43.365

2014

Ingevulde enquĂŞtes dit zijn de cijfers P.21

Kracht van de bonte specht

+

zeven ­ andere

vogelbekjes

Nieuw blad!

Ruimte zat?

Zo maken we de natuur sterker

2

Velduil

‘Rond 2000 kwam de veldmuis per ongeluk naar Schiermonnikoog, waarschijnlijk als versteke­ ling in een hooiwagen. Zulke onbedoelde gasten zorgen meestal voor grote problemen, maar in dit geval pakte het voor de velduil goed uit als broed­ vogel. In tegenstelling tot het vaste land is de velduil op het eiland in het algemeen makkelijker te spotten in de zomer dan in de winter. Hij is dan overdag druk met ­muizenjacht voor de kuikens.

Cynthia Borras Boswachter op ­ chier­monnikoog S

Als ik met schol­ieren de ­kwelder op ga voor een excursie, komen we de velduil vaak tegen.

De reacties van de kinderen zijn altijd hetzelfde.

Ik zag een grote roofvogel zonder kop! Heel begrijpelijk. In een oogwenk vind ik de velduil ook op een vliegende boomstam lijken.’

Cynthia op Twitter volgen? @NatuuropSchier

nm.nl/ velduil

facebook.com/ waddenfans

3

‘De natuur als drager van hetdig leven heeft meer no k’, lee s dan een plantenba Puur ze de in je verderop staat Natuur. Daarom beten Natuurmonumen du s!

redactie

Marianne Nouwens Hoofdredacteur

Codyn Woerde Redactie assistent

Jeanine van der Velden Adviseur content marketing

COLOFON

Puur natuur valt elk kwartaal op de mat van 735.000 leden en vrienden van Natuur­monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen

Frans Bosscher Eindredacteur

Stefan Claessens Beeldredacteur

Wieger van Beek Brandmanager

Puur Natuur Reacties/prijsvraag: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Art direction & vormgeving Maters & Hermsen Prepress Dinq Media BV Druk, papier, biofolie Habo Da Costa drukt Puur Natuur CO2 -neutraal op

Puur Natuur heeft een nieuw jasje gekregen! Spannend om telkens weer te proberen ons magazine eigenzinniger en de verhalen urgenter te maken.

Marietta Nollen Bladmanager

Koen Schuurmans Account manager partnerschappen

Jelle Hoogendam Artdirector bij Maters en Hermsen

PEFC® gecertificeerd papier.

Indien nodig wordt Puur Natuur ­­ verpakt in biofolie. Werp deze ­wikkel in de gft-container, voor minimale ­milieu­belasting.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

Marjolein van der Linden Adviseur Fondsenwerving

Tim van den Broek Ecoloog

Hang je vogelhuisjes op voor het weer lente is. nm.nl/ winkel

it vol De natuur zen geeft n ge verra ssin ie voor mijn mij inspirat dactielid werk als re uur.

Puur nat

­Natuurmonumenten voert het CBF-­ keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

4

PUUR NATUUR IS ANDERS!

Waarom?

nummer

Blad is nu 2,5 cm hoger

Nieuw ­lettertype, logo en fotografie 11% meer ruimte voor mooie ­verhalen

Groter formaat

Het nieuwe blad is 2,5 cm hoger dan voorheen: 22 cm x 28,5 cm.

Dat formaat wordt precies uit de papierrol gesneden en levert daardoor per jaar 151.000 kilo minder papiersnijafval op. Dat werd voorheen weggegooid. Nu maken we er dus nuttig gebruik van.

Meer ruimte

14

BONTE SPECHT Tak tak tak! Krijgen ­spechten geen hoofdpijn van hun gehamer?

Dit grotere formaat betekent 11 procent meer ruimte voor onze boeiende verhalen en de prachtige beelden van de natuur.

Beeldtaal

We willen duidelijker gaan vertellen waarom we bestaan en waarom de natuur onze hulp nodig heeft. Daarbij past een nieuwe beeldtaal.

Dat zie je terug in het logo, lettertype en fotografie.

Vormgeving

Met de nieuwe beeldtaal introduceren we ook onze nieuwe vormgever. We kozen voor bureau Maters & Hermsen die we al kenden van ons interne medewerkersblad. Nu zij twee bladen voor ons maken, besparen we overleg en tijd. Er zit veel meer synergie in onze interne- en externe verhalen.

Nietjes

Dit exemplaar is nog ‘gebonden’, de volgende Puur Natuur wordt met nietjes gehecht. Dat is naast een kostenbesparing, ook beter voor het milieu want met nietjes kunnen we nog één procent papier besparen. Nietjes zijn bovendien milieuvriendelijker dan lijm, want ze worden tijdens het recyclen met een grote magneet uit de ­papierpulp gevist en ook gerecycled.

02 Welkom

42 Online

03 Onze redactie

43 Webwinkel

04 Een ander blad

44 De boswachter

06 De stilte

van de winter 22 Terug naar

de ijstijd 25 Kort nieuws 26 Waarom kappen

we bomen?

30 Schotse hoog­

lander in de sneeuw

gaat collecteren 45 De uilenbalts

van Frans Buissink 46 Boomplantdag op

de Ramenberg 47 Onze broedvlotjes-

schoonmakers 48 Het spel van

OERRR 50 Buiten spelen

34 Supersnavels

51 Kort nieuws

36 Redding van de

52 Op pad met de

Brabantse Wal 37 Liefde in het

­Korenburgerveen 38 Kort nieuws

feestdagen 54 Bij ons in de DC 55 Tot ziens

32

ENQUÊTE 43.365 mensen ­vertelden ons hoe zij de natuur beleven

10

DE TOCHT

8

KWAKKELNATUUR Krijgen we een strenge of een zachte winter?

Wandelen door strand en duin op het Zeeuwse ­eiland Schouwen

40

OH DENNENBOOM Alle ins en outs van die ­gezellige traditie

37

16

DE KLEINE MUS Hoe de mus (en heel veel andere dieren) op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten terecht kwam

MEREL WESTRIK De troost van de aalscholver

Hoeveel natuur is genoeg?

17

Heeft Nederland genoeg natuur? Het antwoord op die vraag hangt af van wat je onder natuur verstaat. Als we de bomen in de straat ­mee­rekenen, hebben we best veel groen om ons heen. Maar de natuur als drager van het leven heeft meer nodig dan een plantenbak.

TEKST Mariëtta

Nollen

Kerkuil Vroeger woonde ik op de ­boerderij. Lekker warm.

Samen met de katten van de boer leefde ik van de muizen in de graanschuur.

Maar het graan gaat nu in silo’s en de schuren zijn dicht. U gaf ons nestkasten,

FOTOGRAFIE: ROB DOOLAARD

dat is lief. Maar de muizen waar wij van leven hebben ruig grasland en boomwal­ len nodig – en wij dus ook. nm.nl/ filmpje-kerkuil

18

Boerenzwaluw Sinds jullie vanwege de hygiëne de stallen hebben afgesloten voor ‘wilde dieren’, neemt ons aantal af.

at is natuur? In een encyclopedie vind je hiervan wel 22 verschillende beschrij­vingen. Van gemoedstoestand tot de materie en energie waaruit het heelal bestaat. Maar de natuur die we hier ­bedoelen, zijn onze bossen, heide, graslanden, rivier- en duinlandschappen. Oftewel: de gebieden waarin niet wij, mensen, maar planten en dieren leven. Dat is in Nederland nooit echte wildernis, want onze natuur is nergens meer ‘oorspronkelijk’ of helemaal ‘ongestoord’.

Er is geen stukje grond waar de menselijke invloeden niet voelbaar zijn.

Ook natuurgebieden worden beïnvloed door bebouwing,infrastructuur, ontwatering of luchtveront­reiniging. En daarom heeft de Nederlandse natuur – en e­ igenlijk alle natuur in de buurt waar mensen leven – onze bescherming nodig. De oprichters van Natuurmonumenten - nu bijna 110 jaar geleden - beseften dat al, alsof ze konden voorzien hoe groot de impact van de industrialisering zou zijn. En de noodzaak om de natuur te beschermen is er in de loop van de eeuw niet minder om geworden.

DE RODE LIJSTEN Het gaat niet goed met de dieren en planten die op de Rode lijsten staan. Ze zijn in meer of mindere mate bedreigd. De lijsten hebben een signaalfunctie en zijn ­internationaal erkend. Behalve de status van de plant of het dier worden ook beschermingsmaatregelen vermeld.

Hiermee kan overheid en beheerder aan de slag met als doel het aantal bedreigde soorten terug te dringen.

In Nederland worden de lijsten in opdracht van de overheid opgesteld en gemiddeld eens in de 10 jaar bijgewerkt.

Dat betekent overigens niet dat de bedreigde dier- en plantensoorten ook wettelijk bescherming genieten. Dan moet je als soort ook in de Nederlandse Flora- en faunawet zijn ­opgenomen. De Nederlandse Rode Lijsten tellen duizenden plant- en diersoorten.

Een groot aantal daarvan in de achtergrond en een paar in dit artikel ­uitgelicht.

CBS Hoe gaat het nu met de natuur? Best wat beter eigenlijk. Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde op 2 ­ s­ eptember dat de Nederlandse natuur een voorzichtig herstel vertoont. Dat was het eerste goede nieuws sinds de jaren ‘50, want decennialang ging het aantal planten- en diersoorten (de biodiversiteit) in Nederland hollend ­achteruit.

Het CBS-onderzoek naar bijna 1.800 soorten laat nu toch een stabilisatie in deze trend zien. Vanaf 1995 ging een aantal soorten niet meer

Ringslang Als u me stoort, maak ik dat ik wegkom. En als dat niet

Zoemertje Wij sprinkhanen lijken zo op elkaar. Ik word nogal eens ver­ ward met het schavertje en het locomotiefje. Maar ik heet het zoemertje en dat laat ik graag horen, mits de zon schijnt.

kan, speel ik voor dood. Dan laat ik de ­smerigste wind van de wereld. Ik verdien een Oscar daar­ voor, maar heb nog liever een rustig en kalm leven.

19

verder achteruit en sommigen zelfs iets vooruit. Mag de vlag nu uit? Wacht even. ­Laten we eerst de oorzaken van deze verbetering eens beter bekijken. We kunnen stellen dat de voorzichtige ommekeer te danken is aan de natuur- en milieubeschermingsmaatregelen. Dus: minder uitstoot van milieubelastende stoffen én een sterkere natuur door goed beheer. Natuurmonumenten levert vooral een bijdrage aan dat laatste resultaat.­Zonder de pret te willen bederven, vinden wij het wat te vroeg voor een feestje. Met alles wat we doen aan beheer en bescherming zijn de verbeteringen toch teleurstellend gering.

Nog steeds is één op de drie soorten in Nederland bedreigd. En de leefgebieden (ecosystemen) van planten en dieren blijven onder druk staan door onder andere vermesting, verdroging en klimaatverandering.

Keizersmantel

Dus hoe maken we die natuur nu echt sterker? Beter beheer is maar een deel van het antwoord. Belangrijk uitgangspunt is dat we de de natuur niet benaderen als een optelsom van soorten, maar eerder als een op elkaar aangesloten geheel van ecosystemen. Het uitzetten van de otter was niet genoeg om hem ook daadwerkelijk te laten terugkeren in de Nederlandse natuur. Daar hoorde schoon zwemwater bij, voldoende gezonde vis en – last but not least – genoeg ruimte! Even terug

Patrijs zal niet zomaar uitsterven.

Hazelmuis

Maar in heel Europa gaat

Ik ben een typisch geval van

door de schaalvergroting in

grensgeval. Omdat ik op de

de landbouw mijn aantal wel

grens van Duitsland, België

heel hard achteruit.

en Nederland woon. Omdat

Ik ben een wereld­burger en

ik me thuis voel op de grens tussen bos en open veld.

En omdat ik bijna niet meer voorkom in jullie natuur.

Help!

20

Boommarter

BODEMGEBRUIK IN NEDERLAND BRON: DIENST RUIMTELIJKE ORDENING, AMSTERDAM EN CBS

3%

VERKEER

7%

STEDELIJK

2,5%

RECREATIETERREIN

2,5%

BEDRIJFSTERREIN

20% WATER

Huismus Sinds u uw tafelkleed niet meer buiten uitschudt en de landbouw足 machines vrijwel geen graan op de akkers morsen, vind ik het lastig om mijn kostje bij elkaar te scharrelen.

Een nest bouwen valt ook niet mee,

53 %

AGRARISCH GEBIED

want dakpannen zijn bij jullie kenne足 lijk uit de mode. Waarom zijn jullie zo opgeruimd? Laat toch wat rom足 mel liggen in uw tuin, en strooi eens duivenvoer op de grond. En kijk niet om naar de gaten en kieren rondom uw huis. Voor u het weet, hoort u mij weer gezellig tjilpen.

12% BOS & OPEN NATUUR

21

naar de onderzoeken: het CBS keek namelijk ook naar wáár het natuurherstel plaatsvond. Het antwoord luidde: vooral in robuuste en aaneengesloten natuurgebieden. Juist dáár steeg de kwaliteit van flora en fauna substantieel, terwijl in kleinere natuurgebieden de soortenrijkdom bleef teruglopen. Een belangrijke les, want een aantal van de 355 ­natuurgebieden van Natuurmonumenten is eigenlijk ook niet groot en ­stevig genoeg om de natuur daar een echte kans te geven. Vandaar dat we ons de komende jaren storten op het ‘­afmaken’ van onze gebieden.

Concreet betekent dat, dat we een groot aantal gebieden aankopen, aan elkaar knopen en robuuster ­maken.

12%

natuur

Rode Lijsten Hoe gaan we dat betalen? Door heel Nederland te overtuigen van het belang van een sterke natuur. Natuurbescherming is immers een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Om het bewustzijn te vergroten, startte Natuurmonumenten in het najaar met de campagne “ik stel me voor…”

De zes dieren die binnen deze campagne c­ entraal staan, staan symbool voor de kwetsbare natuur. Ze staan dan ook allemaal op een van de Rode Lijsten van bedreigde soorten. Deze Rode Lijsten zijn internationaal e­ rkend en worden door natuurbeschermers en -beheerders ­up-to-date gehouden.

Wat gebeurt er met de donaties voor de campagne? M ­ et de otter – als aaibaar en doorgewinterd campagnedier in de hoofdrol – hebben we de zes dieren gelinkt aan een aantal van onze gebieden die we graag zouden uitbreiden, v ­ erbinden en dus versterken. De vroedmeesterpad en de hazelmuis aan het Geuldal; het gentiaanblauwtje aan het Dwingelderveld; de kerkuil aan Kardinge (dat tegen de stad Groningen ligt); de ringslang aan het Naardermeer; en de o­ tter aan zowel De Wieden als de Nieuwkoopse plassen. Ieder dier heeft een eigen aan deze gebieden verbonden ­verhaal. De donaties die zij ontvangen worden daadwerkelijk a­ angewend om ­gebieden (ontbrekende schakels) aan te kopen in hun gebieden.

Gentiaanblauwtje Noem mij kieskeurig. Maar wie mij nog wil zien, moet ook omkijken naar de knoopmier en de zeld­ zame blauwe klokjesgentiaan. Die laatste bloeit alleen op natte heide en blauwgrasland. Zij zitten in mijn ecosysteem-slipstream, dus zonder hen heb ik geen leven.

Meer weten? Ga naar de campagnesite en lees alles over de dieren en hun gebieden: nm.nl/otter

Vroedmeesterpad

Otter

Ik ben niet moeders mooiste, maar

Ik ben verliefd

wel mijn vaders liefste. Toen ik

– altijd verliefd!

nog een eitje was, zeulde vader

En daarvoor trek

me mee op zijn rug. Totdat hij

ik door het hele land –

me als paddenvisje los kon laten

van De Wieden tot aan de

in het water. Groot geworden,

Nieuwkoopse Plassen. Onderweg

doe ik hetzelfde en laad met liefde

kom ik wegen tegen. En auto’s. Veel

drie broedsels op mijn rug – tege­

ottermannen - ook allemaal ver­

lijk! Maar dan heb ik wel wat meer

liefd –zijn doodgereden. Een veilige

visvrije paddenpoeltjes op padden­

oversteek zou helpen. En schoon

afstand van elkaar nodig.

water en ruimte.

55

Huiler

In de wintermaanden wanneer de rust t足 erugkeert op het eiland, wandel ik graag over het strand. Het liefst naar de Balg, in mijn ogen een stukje wildernis van Nederland.

Daar is het strand uitgestrekt als een woestijn.

Rust, ruimte en natuur zijn overal om je heen.

Ik kom daar af en toe ook zeehondenpups tegen. Met hun grote zwarte ogen en hun dikke witte vacht lijken ze net knuffeldieren.

Ze kijken zo overtuigend zielig, dat je je

nm.nl/ zeehond

facebook.com/ waddenfans

Cynthia Borras Boswachter op 足 chier足monnikoog S

bijna verplicht voelt om iets voor ze te doen.

Hoewel ze daarbij ook klaaglijk huilen is er meestal niets aan de hand. In de gouden ochtenduren ligt hij op het strand te wachten tot zijn moeder terug komt van het vissen en hij weer melk mag drinken.

Cynthia op Twitter volgen? @NatuuropSchier

56

.

OERRR is het jeugd足 programma van Natuurmonumenten, dat alle kinderen van 0 tot 12 jaar zelf de natuur wil laten ontdekken. Een stap buiten de deur, is een stap in OERRR. www.OERRR.nl

der R.nl/grootou R R E O ia v n a lein)kind a Meld nu uw (k